Türkiye Ulusal Anne Ölümleri Çalışması Ulusal Toplantısı 8 Aralık 2006 Ankara
Türkiye Ulusal Anne Ölümleri Çalışması
Ulusal Toplantısı
8 Aralık 2006Ankara
Türkiye Ulusal Anne Ölümleri Çalışması
Ulusal Toplantısı8 Aralık 2006
Ankara
Araştırma SonuçlarıDoç Dr. İsmet Koç
Kavramlar ve TanımlarDünya Sağlık Örgütü ve ICD-10 tanımlarıkullanılmıştır.
Gebeliğe bağlı ölüm, bir kadının gebelik süresince ya da gebeliğin sonlanmasından sonraki 42 gün içerisinde herhangi bir nedenle ölmesi olarak tanımlanmaktadır.
Anne ölümü, bir kadının, gebelik süresince ya da gebeliğin sonlanmasından sonraki 42 gün içerisinde, gebeliğin süresine ve yerine bakılmaksızın, gebelik durumunun ya da gebelik sürecinin şiddetlendirdiğibir nedenden kaynaklanan kadın ölümüdür.
Kavramlar ve TanımlarDoğrudan anne ölüm nedenleri, gebelikle birlikte ortaya çıkan fiziksel ve psikolojik durumlara doğrudan bağlı olan nedenlerdir. Kanama, sepsis, eklampsi ve emboli en belirgin olan doğrudan anne ölümü nedenleridir.
Dolaylı anne ölüm nedenleri, önceden varolan veya gebelik sırasında ortaya çıkan ve bu dönemde meydana gelen fizyolojik değişimlerin şiddetlendirdiği nedenlerdir. Örneğin, şeker hastalığı, HIV/AIDS, anemi, kalp rahatsızlığı, intihar.
Tesadüfi nedenler, bir kadının gebe olmasa bile ölümüne neden olabilecek olaylar olarak tanımlanmaktadır. Örneğin, trafik kazası.
Anne ölümleri
Gebeliğe bağlı ölümler
Doğ
ruda
n ne
denl
er
Dol
aylı
nede
nler
Tesa
düfi
nede
nler
GöstergelerGebeliğe bağlı ölüm oranı, 100,000 canlı doğumda gebeliğe bağlıölümlerin sayısıdır.
GBÖO=(gebeliğe bağlı ölümlerin sayısı/canlı doğumların sayısı)*100,000
Gebeliğe bağlı ölüm hızı, doğurganlık çağındaki 100,000 kadında gebeliğe bağlı ölümlerin sayısı olarak ifade edilmektedir.
AGBÖH=(gebeliğe bağlı ölümlerin sayısı/doğurganlık çağındaki kadınların sayısı)*100,000
Yaşam boyu gebeliğe bağlı ölüm riski, bir kadının doğurganlık çağının sonuna kadar gebeliğe bağlı bir nedenden dolayı ölme riskidir.
Yaşamboyu risk = (1–(1–GBÖH))35
GöstergelerAnne ölüm oranı, 100,000 canlı doğumda anne ölümlerinin sayısıdır.
AÖO=(anne ölümlerinin sayısı/canlı doğumların sayısı)*100,000
Anne ölüm hızı, doğurganlık çağındaki 100,000 kadında anne ölümlerinin sayısı olarak ifade edilmektedir.
AÖH=(anne ölümlerinin sayısı/doğurganlık çağındaki kadınların sayısı)*100,000
Yaşam boyu anne ölüm riski, bir kadının doğurganlık çağının sonuna kadar doğrudan ya da dolaylı nedenler ile ölme riskidir.
Yaşamboyu risk = (1–(1–AÖH))35
Kavramlar-Tanımlar-GöstergelerTesadüfi nedenlere bağlı ölümler, anne ölümüne yönelik hesaplamaların dışında tutulmuştur. Ancak, tesadüfi nedenler ile dolaylı anne ölümü nedenlerininbirbirinden ayrıştırılması her zaman kolay olmamaktadır. Ölüm nedeninin belirsiz olduğu durumlarda, anne ölümlerinin tespit edilmesinde yanlışlığa yol açmamak amacıyla ICD-10’da yeni bir gösterge olarak gebeliğe bağlıölüm kavramı geliştirilmiştir. Uluslararası yayınların kullandıkları tanımlar ve yöntemler net değildir. Karşılaştırma yapılabilmesi için bu çalışmada gebeliğe bağlıölüm ve anne ölümü göstergelerine ilişkin değerler birlikte verilmiştir.
Gebeliğe bağlı ölümlerin ve anne ölümlerinin sayısal büyüklüğü
18 929
11 835
15 24 1734 34
57
129
164
293
8 5 11
95123
218
492526112611
231760
50
100
150
200
250
300
350İs
tanb
ul
Batı M
arm
ara
Ege
Doğ
u M
arm
ara
Batı A
nado
lu
Akd
eniz
Orta
Ana
dolu
Batı K
arad
eniz
Doğ
u K
arad
eniz
Kuz
eydoğu
Ana
dolu
Orta
doğu
Ana
dolu
Gün
eydoğu
Ana
dolu
Ken
t
Kır
Türk
iye
Gebeliğe bağlı ölümler Anne ölümleri
Gebeliğe bağlı ölümlerin kadın ölümleri içindeki payı
2.03.02.9
2.01.4
4.03.5
4.35.7
8.38.9
3.35.5
4.3
13.0
0 2 4 6 8 10 12 14 16
İstanbulBatı Marmara
EgeDoğu Marmara
Batı AnadoluAkdeniz
Orta AnadoluBatı Karadeniz
Doğu KaradenizKuzeydoğu
Ortadoğu AnadoluGüneydoğu
KentKır
Türkiye
Anne ölümlerinin kadın ölümleri içindeki payı
1.32.6
2.52.0
0.82.9
1.32.0
5.7
5.57.6
2.44.1
3.2
9.5
0 2 4 6 8 10 12
İstanbulBatı Marmara
EgeDoğu Marmara
Batı AnadoluAkdeniz
Orta AnadoluBatı Karadeniz
Doğu KaradenizKuzeydoğu
Ortadoğu AnadoluGüneydoğu
KentKır
Türkiye
Gebeliğe bağlı ölüm oranları
28.2
53.7
38.3
0
10
20
30
40
50
60
Kent Kır Türkiye
Gebeliğe bağlı ölüm oranları
16.9
48.1
35.9
21.7
12.4
34.7
31.7
56.768.3
93.3
55.5
45.4
Anne ölüm oranları
20.7
40.3
28.5
05
10
1520
2530
354045
Kent Kır Türkiye
Anne ölüm oranları
11.0
42.1
31.5
21.7
7.4
25.1
11.9
26.868.3
68.3
36.9
38.9
Gebeliğe bağlı ölüm oranları için güven aralıkları
Türk
iye
Kır
Ken
t
Gün
eydoğu
Ana
dolu
Orta
doğu
Ana
dolu
Kuz
eydoğu
Ana
dolu
Doğ
u K
arad
eniz
Batı K
arad
eniz
Orta
Ana
dolu
Akd
eniz
Batı A
nado
lu
Doğ
u M
arm
ara
Ege
Batı M
arm
ara
İsta
nbul
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
110
120
Yüz
bin
de
Anne ölüm oranları için güven aralıkları
Ista
nbul
Batı M
arm
ara
Ege
Doğ
u M
arm
ara
Batı A
nado
lu
Akd
eniz
Orta
Ana
dolu
Batı K
arad
eniz
Doğ
u K
arad
eniz
Kuz
eydoğu
Ana
dolu
Orta
doğu
Ana
dolu
Gün
eydoğu
Ana
dolu
Ken
t
Kır
Türk
iye
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
110
120
Yüz
bin
de
Gebeliğe bağlı ölüm hızları
1.6
4.4
2.5
0.00.51.0
1.52.0
2.53.0
3.54.04.5
Kent Kır Türkiye
Gebeliğe bağlı ölüm hızları
0.9
2.1
1.8
1.1
0.7
2.3
2.5
3.13.2
8.9
5.7
5.3
Anne ölüm hızları
1.2
3.3
1.9
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
3.5
Kent Kır Türkiye
Anne ölüm hızları
0.6
1.8
1.6
1.1
0.4
1.6
0.9
1.53.2
6.5
3.8
4.6
Gebeliğe bağlı ölümlerinde yaşam boyu risk
1,761
652
1,142
0200400
600800
10001200
140016001800
Kent Kır Türkiye
Gebeliğe bağlı ölümlerinde yaşam boyu risk
3,180
1,367
1,548
2,549
4,168
1,254
1,157
925883
322
502
536
Anne ölümlerinde yaşam boyu risk
2,391
869
1,536
0
500
1000
1500
2000
2500
Kent Kır Türkiye
Anne ölümlerinde yaşam boyu risk
4,876
1,560
1,764
2,549
6,947
1,737
3,067
1,956883
439
755
626
Dünyada ve Türkiye’de anne ölüm oranları
24.0
130.0
920.0
55.0
240.0
400.0
38.3 28.50
100200300400500600700800900
1000
Avrupa Kuzey Afrika Sahra-Altı AfrikaAsya Latin Amerika DünyaTürkiye (GBÖO) Türkiye (AÖO)
Dünyada ve Türkiye’de yaşam boyu risk tahminleri
2,400
21016 94 160 74
1,142
1,536
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
Avrupa Kuzey Afrika Sahra-Altı AfrikaAsya Latin Amerika DünyaTürkiye (GBÖO) Türkiye (AÖO)
Yaşa göre gebeliğe bağlı ölüm oranı ve anne ölüm oranı
020406080
100120140160
15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49
GBÖO AÖO
Gebeliğe bağlı ölümlerin nedenlere göre dağılımı
Doğrudan nedenler% 58.4
Gebeliğe bağlı ancak nedeni bilinmeyen
ölümler% 2.4
Tesadüfi nedenler% 23.2
Dolaylı nedenler% 15.8
Anne ölümlerinin nedenlere göre dağılımı
Doğrudan anne ölüm nedenleri
% 78.8
Dolaylı anne ölüm
nedenleri% 21.2
Doğrudan nedenler ile meydana gelen anne ölümlerinin dağılımı
Ante-, intra- ve post-partum
hemoraji% 32.2
Ödem, proteinüri ve hipertansif bozukluklar
% 23.4
Erken gebelik dönemi ölümler
% 2.3
Bilinmeyen doğrudan nedenler
% 12.9İntihar% 4.1
Gebeliğe bağlı enfeksiyonlar
% 5.8
Diğer doğrudan nedenler (emboli,
cerrahi komplikasyonlar, uterus rüptürü)
% 19.9
Dolaylı nedenler ile meydana gelen anne ölümlerinin dağılımı
Enfeksiyöz ve parazitik
hastalıklar% 4.3
Kanserler% 13.0
İntihar% 8.7
Diğer nedenler% 17.3
Kan ve kan yapan organların hastalıkları
% 4.3
Dolaşım sistemi hastalıkları
% 47.8
Nörolojik bozukluklar
% 2.2
Anne ölümlerinin nedenlere göre dağılımı
Ante-, intra- ve post-partum
hemoraji% 24.9
Ödem, proteinüri ve hipertansif bozukluklar
% 18.4
Erken gebelik dönemi ölümler
% 1.8
Bilinmeyen doğrudan nedenler
% 10.1
İntihar% 3.2
Gebeliğe bağlı enfeksiyonlar
% 4.6
Diğer doğrudan nedenler (emboli,
cerrahi komplikasyonlar, uterus rüptürü)
% 15.7
Dolaylı nedenler% 21.2
Tesadüfi nedenler ile meydana gelen ölümlerin dağılımı
Kanserler% 2.9
Cinayet% 8.8
İntihar% 4.4
Yaralanma% 8.8 Zehirlenme
% 8.8
Nörolojik bozukluklar
% 1.5
Enfeksiyöz ve parazitik hastalıklar
% 1.5Dolaşım sistemi
hastalıkları% 7.4
Diğer nedenler% 10.3
Trafik kazası % 47.1
Gebeliğe bağlı ölümlerin gerçekleştiği dönemler
31.5 37.0
10.2
15.48.9
46.161.1 54.1
43.8
Kent Kır Türkiye
Ante-partum Intra-partum Post-partum
Gebeliğe bağlı ölümlerin gerçekleştiği dönemler
16.0 17.1
25.015.4 19.9
10.2
7.48.9
27.8 20.9
4.5
13.38.0
10.3
23.5 18.5
18.8
12.6
1.97.8
12.5
Kent Kır TürkiyeAntepartum-erken gebelik Antepartum-geç gebelikIntra-partum Postpartum-0-24 saatPostpartum-25-48 saat Postpartum-3 gün-1haftaPostpartum- 1 hafta+
Antepartum
Intrapartum
Postpartum
Gebeliğe bağlı ölümlerde bebeğin durumu
42.7 42.7
6.2 3.7 4.56.9 15.9 11.8
13.4 16.7
15.70.9
6.2 8.5 7.6
42.3
20.8
15.915.4
2.3
Kent Kır Türkiye
Canlı doğdu-hayatta Canlı doğdu-öldü Ölü doğumIntra-uterin ölüm Düşük Dış gebelikBilinmeyen
Doğumun gerçekleştiği yer
Ev% 18.9
İkinci basamak sağlık kuruluşu% 50.0
Birinci basamak sağlık kuruluşu
% 2.8
Bilinmeyen% 12.9
Üçüncü basamak sağlık kuruluşu
% 15.4
Ölümün gerçekleştiği yer
Sağlık kuruluşuna giderken/sevk
edilirken% 10.4
Evin dışında kaza% 7.8
Bilinmeyen% 0.8
İkinci basamak sağlık kuruluşu% 31.7 Üçüncü basamak
sağlık kuruluşu% 28.3
Ev% 21.0
Doğumun gerçekleşme biçimi
15.6 21.2
51.5
84.4 78.8
48.5
Son gebelik (UAÖÇ) Önceki gebelik (UAÖÇ) TNSA-2008Normal doğumSezaryen ile doğum
Sezaryen doğuma karar verme
Elektif sezaryen% 26.8
Bilinmiyor% 3.1
Acil sezaryen% 70.1
Sezaryen doğumun nedenleri
Uzamış doğum eylemi% 2.0
Pre-eklampsi% 32.8
Fetüsün oksijensiz kalması% 15.2
Bilinmiyor% 3.1
Bebek ile ilgili diğer sorunlar
% 6.9
Annenin tercihi% 3.4
Anne ile ilgili diğer sorunlar
% 9.1
Makat gelişi/bebeğin ters
durması% 4.3
İkiz doğum% 6.3 Önceki doğumun
sezaryen olması % 5.0
Antepartum kanama% 11.9
Anne ölümlerinin biyo-medikal risk faktörlerine göre dağılımı
36.1 35.3
29.2 25.4 27.1
36.5 38.5 37.6
34.4
Kent Kır TürkiyeBirden fazla riskSadece bir riskRisk yok
Biyo-medikal risk faktörlerinin dağılımı
28.7 26.4
13.0
4.8 5.52.7 1.7 2.0
28.423.9
13.3
5.0 6.93.7 2.3 1.4
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
30.0
35.0
40.0
45.0
50.0
Gebeliğe Bağlı Ölümler Anne ÖlümleriYaş<18 ve yaş>34 Parite>4Kronik hipertansif hastalıklar Dolaşım sistemi hastalıklarıEndokrin ve metabolik hastalıklar AnemiObezite Sigara içme
Gebeliğe bağlı ölümlerde ve anne ölümlerinde önlenebilir faktörler
46.351.8 49.3
59.163.6 61.6
0.010.020.030.040.050.060.070.080.090.0
100.0
Gebeliğe bağlı ölümler Anne ölümleri
Kent Kır Türkiye
Gebeliğe bağlı ölümlerde önlenebilir faktörlerin dağılımı
63.1 60.2
26.6 16.8 20.9
1.9 4.8 3.7
15.3 15.2
56.4
15.1
Kent Kır Türkiye
Hanehalkı/toplumsal faktörler Sağlık personeliyle ilgili faktörlerSağlık hizmetiyle ilgili faktörler Diğer faktörler
Anne ölümlerinde önlenebilir faktörlerin dağılımı
60.8 58.8
27.9 18.4 22.2
2.0 4.6 3.4
16.3 15.6
55.7
14.4
Kent Kır Türkiye
Hanehalkı/toplumsal faktörler Sağlık personeliyle ilgili faktörlerSağlık hizmetiyle ilgili faktörler Diğer faktörler
Anne ölümlerine katkıda bulunan sağlık personeli ile ilgili faktörler
Düşük kaliteli doğum öncesi bakım
% 17.2
Pratisyen hekim tanı koyamadı/sorun ile
başa çıkamadı% 17.2
Ebe tanı koyamadı/sorun ile
başa çıkamadı% 21.2
Sevk edilememe/ sevkte gecikme
% 9.8
Kadın-doğum ekibi tanı koyamadı/sorun
ile başa çıkamadı% 34.6
Anne ölümlerine katkıda bulunan sağlık hizmeti ile ilgili faktörler
Destekleyici tanı hizmetlerinin
eksikliği% 9.4
Anestezi hizmetlerinin
eksikliği% 3.4
Yerleşim yeri ile sağlık kuruluşu
arasındaki ulaşım hizmetlerindeki
eksiklikler% 12.4
Yerleşim yerinin en yakın sağlık
kuruluşuna uzak olması% 29.2Sağlık birimleri
arasındaki iletişim eksikliği
% 8.7
Kan/ilaç eksikliği% 4.4
Araç-gereç ve diğer tıbbi malzeme
eksikliği% 11.7
Sağlık personeli eksikliği% 20.8
Anne ölümlerine katkıda bulunan hanehalkı/toplumsal faktörler
İstenmeyen gebelik% 10.1
Doğum öncesi bakım
alınmaması% 17.6
Sağlık bakımı/tedavi için gecikme
% 34.2
Sorunun tanımlanmasında
gecikme% 38.1
Kadınların yaş dağılımları
7.5 2.9
11.6 9.3 12.9
31.6
9.7 18.311
18.4
17.6
16.5
2.3
27.713.3
7.0
24.8
14.5
13.3
20.3
9.4
Anne ölümleri Kadın ölümleri TNSA-2003
15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49
Kadınların eğitim durumları
34.521.8
43.244.0
53.7
7.16.4 7.4
15.1 17.0
38.6
11.0
Anne ölümleri Kadın ölümleri TNSA-2003
Eğitimi yok/ilkokulu bitirmemiş İlköğretim birinci kademe mezunuİlköğretim ikinci kademe mezunu Lise ve üzeri mezunu
Gebeliği önleyici yöntem kullanımıve gebeliği isteme durumu
26.916.8
31.022.1
13.920.1
0.010.020.030.040.050.060.070.080.090.0
100.0
Anne ölümleri TNSA-2003Yöntem kullanırken gebe kaldıGebe kalmayı daha sonra istiyorduGebe kalmayı hiç istemiyordu
Doğum öncesi bakım alma durumu
78.8
31.9
47.7
81.4
53.957.5
0.0
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
60.0
70.0
80.0
90.0
100.0
Anne ölümleri TNSA-2003Doğum öncesi bakım almışDörtten fazla sayıda doğum öncesi bakım almışİlk doğum öncesi bakımını birinci üç ay içinde almış
Doğum öncesi bakım alma durumu
4.7
3.1
5.0
2.8
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0
6.0
Anne ölümleri TNSA-2003
Ortanca doğum öncesi bakım sayısıİlk doğum öncesi bakımda ortanca gebelik ayı
Doğum öncesi bakımda yapılan testler ve ölçümler
52.5
30.8
67.663.459.8
31.4
56.5
64.6
25.7
50.3
75.1
31.1
88.6
76.972.6
46.3
91.390.5
33.5
67.3
0.0
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
60.0
70.0
80.0
90.0
100.0
Anne ölümleri TNSA-2003
Tartıldı Boyu ölçüldü Tansiyonu ölçüldüKan testi yapıldı İdrar tahlili yapıldı Karın ölçüldüBebeğin kabi dinlendi Ultrason çekildi İçerden muayene yapıldıKontrollerin tamamı yapıldı
Sağlık personelinden doğum öncesi bakım alma durumu
46.9
75.4
5.6
9.6
5.5
65.3
Son gebelik Önceki gebelik TNSA-2003
Ebe/hemşireDoktor
70.9
80.9
56.5
Sağlık personelinin doğuma yardımcı olma durumu
46.7
9.4
28.8
36.8
26.0
66.1
Son gebelik Önceki gebelik TNSA-2003
Ebe/hemşireDoktor
75.583.5
54.8
Ortalama canlı doğum ve yaşayan çocuk sayıları
2.82.5
1.8 1.7
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
Anne ölümleri TNSA-2003
Canlı doğum sayısı Yaşayan çocuk sayısı
Düşük ve ölü doğum yapmış olan kadınların yüzdesi
31.5
15.6 17.9 20.823.9
4.00.0
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
60.0
70.0
80.0
90.0
100.0
Anne ölümleri TNSA-2003
Kendiliğinden düşük İsteyerek düşük Ölü doğum
Kadın ölümlerinin nedenlere göre dağılımı
Yaralanma,zehirlenme, trafik kazası gibi dışsal
faktörler18.2%
Dolaşım sistemi hastalıkları
16.6%
Bilinmeyen4.1%
Neoplazm31.2%
Bilinmeyen ölüm nedeni, diğer
durumlar 8.3%
Mental ve davranışsal bozukluklar
0.2%
Kan ve kan yapıcı organların hastalıkları
0.5%
Sindirim sistemi hastalıkları
2.2%
Konjenital anomaliler 0.8%
Endokrin ve metabolizma hastalıkları
1.2%
Enfeksiyon ve parazitik hastalıklar
3.0%
Geritoüriner sistem hastalıkları
3.1%
Sinir sistemi hastalıkları 3.4%
Gebelik,doğum ve lohusalık
4.2%
Türkiye Ulusal Anne Ölümleri Çalışması
Ulusal Toplantısı8 Aralık 2006
Ankara
Araştırma SonuçlarıDoç Dr. İsmet Koç
Türkiye Ulusal Anne Ölümleri Çalışması
Ulusal Toplantısı
8 Aralık 2006Ankara