1.3.1. doğum öncesi nedenler

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)

Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi

(BAP)

ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİN NEDENLERİ VE

ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİ

ÖNLEME

1.3. Zihinsel Yetersizliğin Nedenleri ve Zihinsel Yetersizliği Önleme

1.3. Zihinsel Yetersizliğin Nedenleri ve Zihinsel Yetersizliği Önleme 3

İnsanoğlu cinsiyet, ırk, renk gibi pek çok özellikleri açısından farklılıklar gösterir.

Zihinsel yetersizlik durumu da bu bireysel farklılıklardan biridir.

Zihinsel yetersizlik durumunun önlenmesi açısından erken müdahale çok önemlidir.

1.3. Zihinsel Yetersizliğin Nedenleri ve Zihinsel Yetersizliği Önleme 4

Zihinsel Yetersizliğin Nedenlerini Bilmenin Anne Babalara Yararları

Başka çocuk sahibi olmayı planlıyorsanız, gerekli önlemleri alabilirsiniz.

Çevrenizdeki kişileri, yakınlarınızı uygun şekilde bilgilendirebilirsiniz.

Suçluluk duygularınızın önüne geçecektir.

Öğretmenler ve doktorlar ile çocuğunuzun durumu hakkında daha kolay iletişim kurabilirsiniz.

1.3. Zihinsel Yetersizliğin Nedenleri ve Zihinsel Yetersizliği Önleme 5

Uzmanlar, zihinsel yetersizliğin nedenlerini bilirlerse, aileleri olası riskler hakkında uyarabilirler.

1.3. Zihinsel Yetersizliğin Nedenleri ve Zihinsel Yetersizliği Önleme 6

Zihinsel yetersizliğin nedenleri oldukça karmaşık olabilir. Nedenlerin sınıflandırılması;

1.3. Zihinsel Yetersizliğin Nedenleri ve Zihinsel Yetersizliği Önleme 7

Doğum öncesi

Doğum anı

Doğum sonrası

Doğum Öncesi Nedenler

1.3.1. Doğum Öncesi Nedenler

Kalıtımsal Bozukluklar

Kafatası Bozuklukları

1.3.1. Doğum Öncesi Nedenler 9

Kalıtımsal Bozukluklar Genler bütün canlılarda bulunur ve canlıların

bütün özelliklerini belirler.

Genler insan vücudundaki bütün hücrelerde bulunur.

Genler hücrenin ne yapması gerektiği konusunda kılavuzluk ederler.

1.3.1. Doğum Öncesi Nedenler 10

Kalıtımsal Bozukluklar Genler bir araya gelerek kromozomları

oluştururlar. Her insanda 23 çift kromozom yer almaktadır.

1.3.1 Doğum Öncesi Nedenler 11

Genetik Bozukluklar

Genetik geçiş baskın kalıtım veya çekinik kalıtım vasıtası ile olmaktadır.

Bazı durumlarda bir takım genetik bozukluklar nesiller boyunca devam eder.

1.3.1. Doğum Öncesi Nedenler 12

Genetik Bozukluklar-Baskın Geçiş

Anne veya babanın baskın gen nedeniyle sahip olduğu bir bozukluğu varsa, çocukta da aynı bozukluğun görülme ihtimali yüksektir.

1.3.1. Doğum Öncesi Nedenler 13

Genetik Bozukluklar-Baskın Geçiş

• Tuberus sclerosis:

1.3.1. Doğum Öncesi Nedenler 14

Baskın kalıtım ile geçen bir bozukluktur.

Vücuttaki organlarda çeşitli tümörler oluşur.

Tümörler beyin ve sinir sistemi civarında oluşur ise zihinsel yetersizliğe neden olabilir.

15

Genetik Bozukluklar-Çekinik Geçiş

Çekinik Geçiş

1.3.1. Doğum Öncesi Nedenler

Kendileri hastalıktan etkilenmezler ve taşıyıcı olarak adlandırılırlar.

Akrabalık durumu aynı çekinik gene sahip olma olasılığına arttırmaktadır.

İki çekinik genin bir araya gelmesi nedeniyle çocukta çeşitli sağlık sorunları ortaya çıkabilir.

Genetik Bozukluklar-Çekinik Geçiş

• Fenilketonüri (PKU):

1.3.1. Doğum Öncesi Nedenler 16

Doğuştan zihinsel yetersizliğe neden olabilen bir metabolizma bozukluğudur. Vücut proteindeki fenilalalin maddesini ayrıştıramaz.

PKU, doğumdan hemen sonra topuktan alınan bir damla kanın tahlil edilmesiyle belirlenebilmektedir.

Fenilalalin maddesi içermeyen besinlerin bulunduğu bir diyet programı sağlanırsa çocuk normal gelişimini sürdürebilmektedir

Genetik Bozukluklar-Çekinik Geçiş

• Tay-Sachs Hastalığı:

1.3.1. Doğum Öncesi Nedenler 17

Besinlerdeki çeşitli yağ maddelerinin, vücut tarafından parçalanamaması durumunda, bu maddelerin beyinde birikmesi ile ortaya çıkmaktadır.

Tedavisi olmayan bir hastalıktır.

Bu hastalık ile doğan çocuklar genelde 5 yaşına gelmeden hayatlarını kaybetmektedir.

Genetik Bozukluklar-Çekinik Geçiş

• Galaktozemi:

1.3.1. Doğum Öncesi Nedenler 18

Süt ürünlerinde bulunan laktoz içerisindeki galaktoz maddesi vücut içerisinde ayrıştırılamaz ise vücutta birikmeye başlar.

Bu durum zihinsel yetersizliğe, katarakt, karaciğer, böbrek yetersizliğine yol açabilir.

Çocuğa uygun diyet sağlanması halinde, hastalığın etkilerinin önüne geçilebilmektedir.

Cinsiyete Bağlı Kalıtımsal Bozukluklar

Erkek Çocuk Kız Çocuk

1.3.1. Doğum Öncesi Nedenler 19

Anneden gelen X kromozomu eğer bozukluk içeren bir gen içeriyorsa, babadan gelen kromozom Y olduğunda yani, çocuk erkek olduğunda, bozukluk çocukta belirgin olabilecektir.

Babadan gelen kromozom eğer X ise, anneden gelen X kromozomunu baskılayabileceği için kız çocuğunda bir bozukluk görülmeyebilecek veya etkisi hafif olabilecektir.

Cinsiyete Bağlı Kalıtımsal Bozukluklar

• Frajil X Sendromu

1.3.1. Doğum Öncesi Nedenler 20

Zihinsel yetersizliğin genetik olarak en yaygın geçme sebebidir.

Bozukluğa X kromozomunun kırılgan yapısı nedeniyle bu isim verilmektedir.

Çocuklarda zihinsel yetersizliğin yanı sıra aşırı hareketlilik, zayıf göz teması, yinelen konuşmalar gibi özellikler görülür .

Cinsiyete Bağlı Kalıtımsal Bozukluklar

• Rett Sendromu

1.3.1. Doğum Öncesi Nedenler 21

Yürüme problemleri, hızlı nefes alıp verme, ileri derecede zihinsel yetersizlik, tekrarlayan el hareketleri görülür.

Bazı durumlarda otizmle karıştırıldığı da olur.

Genelde kız çocuklarında ortaya çıkar, erkeklerde görülme olasılığı çok düşüktür.

Kromozom Bozuklukları

1.3.1. Doğum Öncesi Nedenler 22

Kromozomlarda görülebilecek kusurlar, çeşitli bozukluklara neden olabilmektedir.

Kromozom Bozuklukları • Down Sendromu

1.3.1. Doğum Öncesi Nedenler 23

Down sendromunda kromozom sayısı 46 yerine 47’dir.

Nedenleri kesin olarak bilinmemekle beraber annenin yaşı ilerledikçe Down sendromu olasılığı da artmaktadır.

Belirgin yüz siması ve gözler, el ayasında tek çizgi, kasların yumuşak olması, sarkık dil ve kısa boy dikkat çeker.

Bazı durumlarda kalp yetmezliği, mide sorunları, tiroit bozuklukları gösterebilirler.

Kromozom Bozuklukları • Down Sendromu

1.3.1. Doğum Öncesi Nedenler 24

Genelde hafif ve orta derece zihinsel yetersizlik gösterirler.

Anne karnındaki taramalarda genelde belirlenebilir.

Okulda ve sonraki yaşamlarında insanlarla kurdukları ilişkilerde desteklenirler ise başarılı olurlar.

Kafatası Bozuklukları

Bazı kafatası bozuklukları zihinsel yetersizliğe neden olabilmektedir.

Hidrosefali ve mikrosefali en çok bilinen türleri arasındadır.

1.3.1. Doğum Öncesi Nedenler 25

Kafatası Bozuklukları • Hidrosefali

1.3.1. Doğum Öncesi Nedenler 26

Kafatasının aşırı büyümesidir.

Bu büyümeye kafatası içerisindeki beyin omurilik sıvısı neden olur.

Kafatası Bozuklukları • Hidrosefali

1.3.1. Doğum Öncesi Nedenler 27

Hidrosefali genelde şu üç nedenden dolayı gerçekleşir:

a) Beyin omurilik sıvısının dolaşım yolundaki tıkanma nedeniyle belirli bölgelerde normalin üstünde yoğunlaşması,

b) Beyin omurilik sıvısının aşırı üretimi,

c) Beyin-omurilik sıvısının emiliminin düşük olması.

Kafatası Bozuklukları • Hidrosefali

1.3.1. Doğum Öncesi Nedenler 28

Hidrosefali zamanında tedavi edilmez ise çeşitli sağlık problemlerinin yanı sıra zihinsel yetersizliğe de neden olabilir.

Tedavisi ise kafatasına yerleştirilen şant ismindeki cihazlar ile biriken beyin-omurilik sıvısının vücudun başka kısımlarına gönderilmesi ve vücuttan atılması ile gerçekleştirilir.

Bir diğer tedavi ise operasyon ile kafatasında tıkanmaya neden olan noktanın belirlenmesi ve sıvı akışının yeninden düzenlenmesidir.

• Mikrosefali

1.3.1. Doğum Öncesi Nedenler 29

Kafanın normalden belirgin ölçüde küçük olmasıdır.

Çeşitli kromozom bozuklukları veya anne karnındaki enfeksiyonlar gibi çeşitli nedenlerden kaynaklanmaktadır.

Mikrosefalinin herhangi bir tedavisi yoktur.

Kafatası Bozuklukları