-
Prawo handloweAndrzej Kidybadr hab. nauk prawnychProfesor UMCS w
Lublinie3. wydanie zmienione i uaktualnione
WARSZAWA 2002WYDAWNICTWO C. H. BECK
Propozycja cytowania: Kidyba, Prawo handlowe, wyd. 3., Nb. 88,
Warszawa 2002
Redakcja: Beata Wawrzyczak-Jdryka
Spis treci
strNbWstp do trzeciego wydaniaV
Wykaz skrtw.XXV
Rozdzia 1. Zagadnienia oglne prawa handlowego1
1.Pojcie prawa handlowego11I. Definicja prawa handlowego11II.
rda prawa handlowego67 2. Przedsibiorca i przedsibiorstwo1012I.
Definicja przedsibiorcy1112II. Przedsibiorstwo w wikszym rozmiarze
a may i redni przedsibiorca1819I. Definicja18192. Rozliczenia maych
i rednich przedsibiorstw w obrocie
-
2221III. Pojcie przedsibiorstwa23221. Znaczenie
podmiotowe23232.Znaczeniefunkcjonalne24243.Znaczenie
przedmiotowe2525IV. Zbycie przedsibiorstwa2627V. Formy
zorganizowania przedsibiorcw30321. Wewntrzne formy zorganizowania
przedsibiorcw30322. Zewntrzne formy zorganizowania
przedsibiorcw3234VI. Nowe instrumenty wspierania maych i rednich
przedsibiorcw36391. Uwagi oglne36392. Ventures capital37403.
Fundusze kapitaowe39423.1.Uwagioglne39423.2 Formy prawne funduszy
kapitaowych.41433.3. Sposoby inwestowania przez fundusze
kapitaowe41444. Fundusze porczeniowe44495. Fundusze poyczkowe4753
3. Zasady rejestrowania przedsibiorcw i skutki wpisw4854I. Krajowy
Rejestr Sdowy4854l. Uwagi oglne
-
48542. Centralna Informacja49553. Struktura Krajowego Rejestru
Sdowego50564. Postpowanie rejestrowe53575. Skutki wpisw i ogoszenia
wpisw5759 4. Dobra osobiste przedsibiorcy5964I. Uwagi oglne
dotyczce dbr osobistych6064II. Nazwa i firma.6267l. Nazwa62672.
Firma6570III. Ochrona prawa do nazwy i do firmy.69755. Czynnoci
przedsibiorcw7377I. Uwagi oglne7377II. Zarzdzanie (prowadzenie
spraw, kierowanie)7478l. Pojcie zarzdzania74782. Zasady
podejmowania decyzji i uchwa77812.1. Zwyka, bezwzgldna,
kwalifikowana wikszo gosw79832.2. Gosy oddane, obecne, caego
skadu79842.3. Kworum potrzebne do podjcia uchwa80852.4. Gosowanie
tajne i jawne8086III. Reprezentacja
-
8187 6. Zasady wystpowania przedsibiorcw w obrocie8489I. Osoby
fizyczne8489II. Osoby prawne9093l. Powstanie.90932. Organy92953.
Przedstawiciele ustawowi100974. Penomocnicy1041005.
Prokurenci1061015.1. Uwagi oglne1061015.2. Ustanowienie i
udzielenie prokury1071025.3. Zakres przedmiotowy prokury1101065.4.
Ograniczenie prokury1141095.5. Legitymacja podmiotowa
prokurentw1141105.6. Prokura jednoosobowa i prokura czna1161116.
Szczeglni pomocnicy osb prawnych 117112III. Nie majce osobowoci
prawnej spki prawa handlowego118113 7. Ograniczenia prowadzenia
dziaalnoci gospodarczej122114I. Ograniczenia przedmiotowe122114II.
Ograniczenia podmiotowe125115l. Uwagi oglne
-
1251152. Zakazy wynikajce z ustawy o przedsibiorstwach
pastwowych1271163. Zakazy wynikajce z ustawy o ograniczeniu
prowadzenia dziaalnoci gospodarczej przez osoby penice funkcje
publiczne1291184. Zakazy wynikajce z ustawy o samorzdzie
gminnym1331205. Zakazy wynikajce z ustawy o samorzdzie
powiatowym1341216. Zakazy wynikajce z ustawy o samorzdzie
wojewdztwa1351227. Zakazy wynikajce z ustawy o ochronie konkurencji
i konsumentw1361238. Inne zakazy1361248.1. Zakazy wynikajce z
przepisw regulujcych pozycj sdziw1361248.2. Zakazy odnoszce si do
prokuratorw1371258.3. Zakazy odnoszce si do adwokatw1371268.4.
Zakazy odnoszce si do radcw prawnych1381278.5. Zakazy odnoszce si
do notariuszy138128 8. Konkurencja, nieuczciwa konkurencja, zakaz
konkurencji 139129I. Konkurencja139129II. Nieuczciwa konkurencja i
jej zwalczanie142132III. Zakaz konkurencji148134I. W Kodeksie spek
handlowych1481342. W Kodeksie pracy1501373. W ustawie-Prawo
spdzielcze151138
-
4. W ustawie o ochronie konkurencji i konsumentw153139Rozdzia 2.
Przedsibiorcy, instytucje non for profit i inne podmioty w
dziaalnoci gospodarczej153
I. Przedsibiorca jednoosobowy153140I. Cechy
przedsibiorcy153140II. Rozpoczcie dziaalnoci gospodarczej155141III.
Specyfika przedsibiorcw jednoosobowych (osb fizycznych)155142IV.
Zakoczenie prowadzenia dziaalnoci gospodarczej158143V.
Rzemioso1591441. Definicja rzemiosa1591442. Kwalifikacje
rzemielnikw1601463. Prawa i obowizki rzemielnika1611484. Samorzd
rzemiosa162150 2. Spka cywilna-umowa przedsibiorcw164155I. Uwagi
oglne167155II. Utworzenie spki cywilnej170156III. Majtek wsplnikw
173157IV. Odpowiedzialno za zobowizania spki176159V. Prowadzenie
spraw spki177160VI. Reprezentacja spki 179162VII. Udzia w zyskach i
stratach181
-
165VIII. Wystpienie wsplnika183167IX. Rozwizanie spki185171X.
Likwidacja spki1851723. Spki handlowe-przepisy oglne186173I.
Przepisy wsplne1871731. Uwagi oglne1871732. Stosunki
holdingowe1891753. Ogoszenia.192176II. Spki osobowe193177l.
Podmiotowo spek1931772. Zmiana umowy spki1941783. Zbycie praw i
obowizkw194179II. Spki kapitaowe1951801. Spka w organizacji1951802.
Aporty1981813. Problematyka organw1991824. Zasada rwnego
traktowania2011835. Niewano spki2021844. Spka jawna203185I. Uwagi
oglne203
-
185II. Utworzenie spki205186III. Majtek spki jawnej, wkady do
spki208191IV. Odpowiedzialno za zobowizania210193V. Reprezentacja
spki212196VI. Prowadzenie spraw spki214198VII. Udzia w zysku i
stratach216202VIII. Obowizek lojalnoci i zakaz dziaalnoci
konkurencyjnej217204IX. Wystpienie wsplnika218206X. Rozwizanie
spki220209XI. Likwidacja spki2212105. Spka partnerska223213I. Uwagi
og1ne224213II. Utworzenie spki226214III. Odpowiedzialno za
zobowizania230221IV. Reprezentacja spki232222V. Prowadzenie
spraw234226VI. Udzia w zyskach i stratach235227VII. Wystpienie
wsplnika i rozwizanie spki235228VIII. Likwidacja spki2362296. Spka
komandytowa 236
-
230I. Uwagi oglne237230II. Utworzenie spki239231III. Majtek
spki, wkady do spki, udziay, suma komandytowa242237IV.
Odpowiedzialno za zobowizania247241V. Reprezentacja spki252245VI.
Prowadzenie spraw spki.255247VII. Udzia w zyskach i
stratach257249VIII. Wystpienie wsplnika i rozwizanie spki258250IX.
Likwidacja spki259251 7. Spka komandytowo-akcyjna259252I. Uwagi
oglne260252II. Utworzenie spki262253III. Majtek spki, kapita
zakadowy, wkady do spki 266264IV. Odpowiedzialno za
zobowizania.268265V. Reprezentacja spki269266VI. Prowadzenie spraw,
nadzr i podejmowanie uchwa2712671. Prowadzenie spraw2712672.
Nadzr2722683. Podejmowanie uchwa273269VII. Udzia w zysku i
stratach275
-
270VIII. Wystpienie wsplnika i rozwizanie spki276271IX.
Likwidacja spki277272 8. Spka z ograniczon odpowiedzialnoci277273I.
Uwagi oglne278273II. Utworzenie spki280276III. Wkady do
spki290282l. Rodzaje wkadw2902822. Zdolno aportowa2912833. Rodzaje
aportw293284IV. Kapita zakadowy295286l. Uwagi oglne2952862.
Podwyszenie kapitau zakadowego2982893. Obnienie kapitau
zakadowego3012934. Umorzenie udziaw302296V. Udziay304297VI. Prawa
wsplnikw308303l. Uwagi oglne3083032. Prawo dania wyczenia
wsplnika3093063. Prawo do dywidendy3103074. Prawo do zbywania
udziaw312
-
3115. Prawo zwrotu dopat3143166. Prawa mniejszoci315317VII.
Obowizki wsplnikw316318I. Uwagi oglne3163182. Obowizek wyrwnania
brakujcej czci aportu3173193. Obowizek dopat3183204. Obowizek
wiadcze niepieninych na rzecz spki320321VIII. Organy spki322323l.
Zarzd3223231.1. Uwagi oglne3223231.2.Powoaniezarzdu3233241.3.
Odwoanie zarzdu3243261.4. Kompetencje zarzdu3253281.5. Zakaz
konkurencji3293331.6. Odpowiedzialno czonkw zarzdu3303342. Rada
nadzorcza i komisja rewizyjna3343402.1. Prawo indywidualnej
kontroli3343402.2. Zakaz czenia funkcji i stanowisk3364312.3.
Powoanie i odwoanie rady nadzorczej i komisji rewizyjnej3363422.4.
Kompetencje rady nadzorczej i komisji rewizyjnej338
-
3442.5. Sposb dziaania rady nadzorczej i komisji
rewizyjnej3393463. Zgromadzenie wsplnikw3413473.1. Zgromadzenie
wsplnikw jako organ spki3413473.2. Zgromadzenie zwyczajne i
nadzwyczajne3433493.3. Zasady zwoywania zgromadze.3443523.4. Zasady
podejmowania uchwa3463563.5. Zaskaranie uchwa349359IX. Rozwizanie
spki i jej likwidacja352360X. Zgoszenie wniosku o wykrelenie spki z
rejestru3563649. Spka akcyjna357367I. Uwagi oglne358367II.
Powstanie spki359368l. Zawizanie spki3603692. Wniesienie przez
akcjonariuszy wkadw na pokrycie caego kapitau zakadowego3633753.
Ustanowienie zarzdu i rady nadzorczej3673794. Rejestracja
spki367380III. Kapita zakadowy368381l. Uwagi oglne3683812.
Podwyszenie kapitau zakadowego3693822.1. Zwyke podwyszenie369
-
3822.1.1. Subskrypcja akcji3693822.1.2. Podwyszenie ze rodkw
wasnych spki3703832.2. Podwyszenie w oparciu o kapita
docelowy3713842.3. Warunkowe podwyszenie3723853. Obnienie kapitau
zakadowego374386IV. Pojcie akcji i ich rodzaje376389l. Pojcie
akcji3763892. Akcje uzyskane za gotwk, aporty i akcje
mieszane3813963. Akcje zwyke i uprzywilejowane3813974. Akcje
nieme3833985. Akcje imienne i na okaziciela3833996. Akcje
wasne3844007. Akcje zwizane ze szczeglnymi obowizkami3854018. Akcje
objte wspwasnoci3854029.Akcje gratisowe38540310. Akcje
winkluowane38640411. Imienne wiadectwa tymczasowe, imienne
wiadectwa zaoycielskie i wiadectwa uytkowe38640512. Obowizek
prowadzenia ksigi akcyjnej387406V. Prawa i obowizki
akcjonariuszy388407l. Uwagi oglne388
-
4082. Obowizek zwrotu nieprawidowo pobranych wiadcze3894083.
Obowizek powtarzajcych si wiadcze niepieninych 3904094. Prawo do
dywidendy3914105. Prawo do zbycia akcji3944136. Prawo do udziau w
walnym zgromadzeniu akcjonariuszy3954177. Prawo poboru3964188.
Prawo do informacji3994219. Prawo do "pozbycia si" wsplnikw
mniejszociowych400422VI. Organy spki401423l. Zarzd4014232. Rada
nadzorcza4064323. Walne zgromadzenie408438VII. Odpowiedzialno
cywilnoprawna w spce akcyjnej412443VIII. Rozwizanie i likwidacja
spki415444 10. Procesy transformacyjne w spkach418448I. czenie si
spek418448l. Cele i istota czenia spek4184482. Postpowanie przy
czeniu spek kapitaowych4204493. Postpowanie przy czeniu spek z
udziaem spek osobowych4254534. Skutki poczenia spek428
-
457II. Podzia spek430459l. Cele i istota podziau.4304592.
Postpowanie przy podziale spek4324603. Skutki podziau
spek437470III. Przeksztacanie spek439471l. Cele i istota czenia
spek4394712. Postpowanie przy przeksztacaniu spek4414733. Szczeglne
zasady zwizane z przeksztacaniem4454793.1. Przeksztacanie spki
osobowej w kapitaow..4464803.2. Przeksztacanie spki kapitaowej w
osobow4464813.3. Przeksztacanie spki kapitaowej w
kapitaow4474823.4. Przeksztacanie spki osobowej w osobow4474834.
Skutki przeksztacenia44848411.Spdzielnie449485I. Definicja
spdzielni450485II. Tworzenie spdzielni452490III. Rodzaje
spdzielni455495IV. Nabycie i ustanie czonkostwa w spdzielni459503V.
Zasady dziaania spdzielni465514l. Uwagi oglne465
-
5142. Walne zgromadzenie4655153. Rada nadzorcza4695204.
Zarzd4725265. Grupy czonkowskie474532VI. Prowadzenie dziaalnoci
gospodarczej przez spdzielnie; majtek spdzielni474533VII.
Reorganizacja, likwidacja i upado spdzielni4795431. czenie4795432.
Podzia4805443. Likwidacja4815454. Upado485549 12. Przedsibiorstwa
pastwowe485550I. Definicja przedsibiorstwa pastwowego486550II.
Rodzaje przedsibiorstw pastwowych487552III. Zasady dziaania
przedsibiorstw pastwowych492562l. Organy4925622. Przedstawiciele
ustawowi4975662.1. Zastpca dyrektora4975662.2. Zarzdca4985672.3.
Zarzdca komisaryczny4995682.4. Likwidator500
-
5702.5. Tymczasowy kierownik5015712.6. Reprezentant
upadego5025722.7. Kurator5035733. Penomocnicy.503574IV.
Dysponowanie skadnikami majtku przez przedsibiorstwa504575l. Uwagi
oglne5045752. Dysponowanie w toku biecej dziaalnoci5055763.
Dysponowanie w toku restrukturyzacji przedsibiorstw
pastwowych5105844. Dysponowanie w toku likwidacji przedsibiorstw
pastwowych5165935. Dysponowanie w toku upadoci przedsibiorstw
pastwowych5206006. Dysponowanie w toku komercjalizacji i
prywatyzacji przedsibiorstw pastwowych5216016.1. Komercjalizacja
zwyka5216016.2.Prywatyzacja porednia5306146.3. Prywatyzacja
bezporednia533618 13. Jednostki badawczo-rozwojowe540626I. Cele
jednostek badawczo-rozwojowych540626II. Tworzenie jednostek
badawczo-rozwojowych i zasady ich dziaania54162714. Przedsibiorcy
zagraniczni, oddziay przedsibiorcw zagranicznych oraz
przedstawicielstwa przedsibiorcw za granicznych.542629I.
Przedsibiorcy zagraniczni544629II. Oddziay przedsibiorcw
zagranicznych
-
544631III. Przedstawicielstwa przedsibiorcw zagranicznych546633
15. Towarzystwa ubezpiecze wzajemnych548635I. Istota towarzystw
ubezpiecze wzajemnych548635II. Rodzaje towarzystw ubezpiecze
wzajemnych550637III. Tworzenie towarzystw ubezpiecze
wzajemnych551638IV. Organy towarzystw ubezpiecze wzajemnych552640l.
Zarzd.5526402. Organy nadzoru5536413. Walne zgromadzenie
czonkw553642V. Majtek i prowadzenie dziaalnoci gospodarczej.
554643l. Kapita zakadowy5546442. Kapita zapasowy, gwarancyjny,
rezerwowy oraz rezerwa techniczno-ubezpieczeniowa556646VI.
Rozwizanie i likwidacja towarzystwa ubezpiecze wzajemnych557647 16.
Gwne oddziay zagranicznego zakadu ubezpiecze557648I. Uwagi
oglne.558648II. Utworzenie gwnego oddziau558649III. Dziaanie gwnego
oddziau560650IV. Nadzr nad dziaalnoci ubezpieczeniow561651V.
Rozwizanie i likwidacja561652
-
17.Fundacje563653I. Pojcie i typy fundacji564653II. Utworzenie
fundacji565654l. Uwagi oglne.5656542. Akt fundacyjny5656553. Statut
fundacji5676614. Wpis do rejestru569663III. Dziaalno
fundacji569664l. Prowadzenie spraw, reprezentacja, podejmowanie
uchwa5696642. Prowadzenie dziaalnoci gospodarczej571669IV. Nadzr
nad fundacjami574675V. Likwidacja57567618.Stowarzyszenia576678I.
Istota stowarzysze576678II. Tworzenie stowarzysze578680l. Uwagi
oglne.5786802. Stowarzyszenia osb fizycznych5796813. Stowarzyszenia
gmin581683III. Czonkostwo w stowarzyszeniu582685IV. Organy
stowarzysze583689
-
l. Uwagi oglne5836902. Walne zgromadzenie czonkw5836903. Organ
kontroli5856924. Zarzd585693V. Prowadzenie dziaalnoci gospodarczej
przez stowarzyszenia587695VI. Nadzr nad dziaalnoci
stowarzysze.591703VII. Likwidacja stowarzyszenia593704 19. Skarb
Pastwa595709I. Uwagi oglne595709II. Dziaania Skarbu
Pastwa598711III. Dziaalno gospodarcza Skarbu Pastwa602717 20.
Gminy, powiaty, wojewdztwa.604721I. Gminy605721l. Osobowo
prawna6057212. Gospodarka komunalna607725II. Powiat614736III.
Wojewdztwo616738Rozdzia3.Umowy handlowe619
l. Cz oglna619740I. Pojcie umowy handlowej619740
-
II. Podzia umw622745III. Cechy umw handlowych623751IV. Zasada
wolnoci umw627754V. Zasada pacta sunt servanda630755VI. Klauzula
rebus sic stantibus630756VII. Specyfika zawierania umw
handlowych632756l. Czynnoci przygotowawcze -pojcie6327581.1.Listy
intencyjne6327581.2. Ogoszenia, cenniki, reklamy, inne
informacje6337591.3. Wzorce umowne6347601.4. Inne czynnoci
przygotowawcze6377622. Zawarcie umowy w wykonaniu umowy
przedwstpnej6377633. Sposoby zawierania umw6387654. Zawieranie umw
poza lokalem przedsibiorstwa6447745. Zawieranie umw na odlego.
.6467766. Zawieranie umw przy wykorzystaniu podpisu
elektronicznego6487782. Umowa sprzeday na raty651784I. Definicja
umowy651784II. Charakter umowy652785III. Strony umowy653787
-
IV. Zawarcie umowy654788V. Zmiana i ustanie umowy655789VI.
Wykonanie umowy655790VII. Prawa i obowizki stron656791VIII.
Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie
umowy658794IX. Odpowiedzialno z tytuu rkojmi za wady i gwarancji
jakoci659795 3. Umowa sprzeday rzeczy ruchomych z udziaem
konsumentw659796I. Definicja umowy659796II. Charakter
umowy661798III. Strony umowy.662799IV. Przedmiot umowy663800V.
Zawarcie umowy663801VI. Zmiana i ustanie umowy664802VII. Wykonanie
umowy664804VIII. Prawa i obowizki stron665805IX. Odpowiedzialno
sprzedawcy za nienaleyt jako towaru.668807l. Odpowiedzialno z tytuu
rkojmi6688072. Odpowiedzialno z tytuu gwarancji jakoci671810X.
Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy
-odesanie.6728124. Umowy budowlane673813
-
I. Umowa o prace geologiczne673813l. Definicja umowy6738132.
Przedmiot umowy6738143. Charakter umowy6758164. Strony
umowy6758175. Zawarcie umowy6768196. Zmiana i ustanie umowy6778217.
Wykonanie umowy6788228. Prawa i obowizki stron6798249.
Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie
umowy68082710. Odpowiedzialno z tytuu rkojmi680828II. Umowa o
roboty geodezyjno-kartograficzne681829l. Definicja umowy6818292.
Przedmiot umowy6818303. Charakter umowy6828324. Strony
umowy6838345. Zawarcie umowy6848386. Zmiana i ustanie umowy6868417.
Wykonanie umowy6878438. Prawa i obowizki stron688845
-
9. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie
umowy688847l0. Odpowiedzialno z tytuu rkojmi689848III. Umowa o
prace projektowe690848l. Definicja umowy6908492. Przedmiot
umowy6918523. Charakter umowy6948544. Strony umowy6948555. Zawarcie
umowy6958576. Zmiana i ustanie umowy6968597. Wykonanie
umowy6978608. Prawa i obowizki stron6988629. Odpowiedzialno za
niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy699863l0. Odpowiedzialno
z tytuu rkojmi699864IV. Umowa o roboty budowlane.700864l. Definicja
umowy7008652. Przedmiot umowy7018663. Rodzaje umw o roboty
budowlane7018704. Charakter umowy7038715. Strony umowy7038736.
Zawarcie umowy704876
-
7. Zmiana i ustanie umowy7058798. Wykonanie umowy7078809. Prawa
i obowizki stron70788210. Odpowiedzialno za niewykonanie lub
nienaleyte wykonanie umowy709883l1. Odpowiedzialno z tytuu
rkojmi7108845.Umowaleasingu711884I. Definicja umowy711885II.
Charakter umowy713888III. Przedmiot umowy716889IV. Strony
umowy716890V. Zawarcie umowy717891VI. Zmiana i ustanie
umowy717892VII. Prawa i obowizki stron719894VIII. Odpowiedzialno za
niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy721895 6. Umowa rachunku
bankowego.722895I. Definicja umowy722896II. Charakter
umowy723897III. Tre umowy724898IV. Strony umowy725899IV. Strony
umowy726900
-
VI. Zawarcie umowy726901VII. Zmiana i ustanie umowy726902VIII.
Prawa i obowizki stron umowy 726904IX. Odpowiedzialno za
niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy7289057. Umowa
agencyjna728905I. Definicja umowy728906II. Charakter
umowy729907III. Przedmiot umowy729908IV. Strony umowy731909V.
Zawarcie umowy732910VI. Zmiana i ustanie umowy733911VII. Prawa i
obowizki stron734913VIII. Odpowiedzialno za niewykonanie lub
nienaleyte wykonanie umowy7379138. Umowa komisu738914I. Definicja
umowy738914II. Charakter umowy738915III. Tre umowy739916IV. Strony
umowy740917IV. Strony umowy740918VI. Zawarcie umowy741919
-
VII. Zmiana i ustanie umowy741920VIII. Prawa i obowizki stron
umowy 741921IX. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte
wykonanie umowy743923X. Odpowiedzialno z tytuu rkojmi7439249.Umowa
przewozu745925I. Definicja umowy745925II. Charakter umowy746926III.
Tre umowy747927IV. Strony umowy747928V. Zawarcie umowy749929VI.
Zmiana i ustanie umowy751930VII. Wykonanie umowy751931VIII. Prawa i
obowizki stron umowy 752932IX. Odpowiedzialno za niewykonanie lub
nienaleyte wykonanie umowy75393710.Umowaspedycji756942I. Definicja
umowy756942II. Cechy umowy757944III. Strony umowy758946IV. Zawarcie
umowy759947V. Zmiana i ustanie umowy759948
-
VI. Wykonanie umowy759949VII. Prawa i obowizki stron760950VIII.
Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie
umowy76195111.Umowa ubezpieczenia762952I. Definicja umowy762952II.
Przedmiot umowy762952III. Charakter umowy762953IV. Strony
umowy763956V. Zawarcie umowy764957VI. Zmiana i ustanie
umowy767960VII. Wykonanie umowy767963VIII. Prawa i obowizki stron
umowy 768964IX. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte
wykonanie umowy769965 12. Umowa skadu.770967I. Definicja
umowy770969II. Charakter umowy770969III. Przedmiot umowy771970IV.
Strony umowy771971V. Zawarcie umowy772972VI. Zmiana i ustanie
umowy773973
-
VII. Wykonanie umowy773974VIII. Prawa i obowizki stron umowy
773975IX. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie
umowy77597613.Umowafranchisingu775977I. Definicja umowy775978II.
Rodzaje umw franchisingowych777978III. Charakter umowy777989IV.
Strony umowy780981V. Zawarcie umowy780983VI. Zmiana i ustanie
umowy781984VII. Wykonanie umowy782986VIII. Prawa i obowizki stron
umowy 782988IX. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte
wykonanie umowy784991X. Odpowiedzialno z tytuu rkojmi i
gwarancji.78499214.Umowa factoringu785993I. Definicja
umowy785993II. Charakter umowy786994III. Rodzaje umw
factoringowych786995IV. Strony umowy787999V. Zawarcie
umowy7881000
-
VI. Zmiana i ustanie umowy7891001VII. Wykonanie
umowy7901003VIII. Prawa i obowizki stron w rnych typach
factoringu7901004l. Uwagi oglne79010042. Factoring waciwy
(peny)79010053. Factoring niewaciwy (niepeny)7911006IX.
Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie
umowy7931008 l5.Umowaforfaitingu7941010I. Definicja umowy7941010II.
Rodzaje umw forfaitingowych7951011III. Charakter umowy7971017IV.
Strony umowy7991019V. Podmioty zwizane z forfaitingiem nie bdce
stron umowy forfaitingu8001020VI. Zawarcie umowy8011022VII. Zmiana
i ustanie umowy8021026VIII. Wykonanie umowy8031028IX. Prawa i
obowizki stron I8031029X. Odpowiedzialno za niewykonanie lub
nienaleyte wykonanie umowy8041031Indeks rzeczowy807
Rozdzia 1. Zagadnienia oglne prawa handlowego 1. Pojcie prawa
handlowego
-
Literatura: J. Frckowiak, O koniecznoci dalszych zmian prawa
cywilnego szczeglnie w odniesieniu do podmiotw i umw w obrocie
gospodarczym, PPR1999, Nr 3; K. Kruczalak, Prawo handlowe. Zarys
wykadu, Warszawa 1997; J Okolski (red.), Prawo handlowe, Warszawa
1999; J. Okolski, W. Opalski, Reforma kodeksu cywilnego a prawo
handlowe, Studia Iuridica XXI 1994; J. Okolski, W. Opalski,
Znaczenie prawa handlowego w wietle koncepcji jednoci prawa
cywilnego, PPR 1992, Nr I; M. Safjan, Umowy zwizane z obrotem
gospodarczymjako najwaniejsza kategoria czynnoci handlowych, PPR
1998, Nr 2.I. Definicja prawa handlowegoNb 1. Podstawy prawa
prywatnego, w tym prawa handlowego, byy tworzone w okresie
przedwojennym. Wwczas og stosunkw w sferze obrotu
prawnogospodarczego regulowao prawo handlowe, bdce gazi prawa
prywatnego. Podstawowym aktem prawnym regulujcym te stosunki byo
zp. Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.6.1934 r. -Kodeks handlowy
(Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.). Kodeks ten uksztatowany zosta w
oparciu o kryterium podmiotowe, ktrego podstaw byo pojcie kupca. W
ten sposb przyjto kryterium subiektywne opierajce si rozwizaniu
przyjtym przez niemiecki Kodeks handlowy (Handelsgestzbuch-HGB).
Jednake jednoczenie ustawodawca definiowa czynnoci handlowe jako
czynnoci dokonywane przez kupca w zwizku z prowadzon przez niego
dziaalnoci. W ten sposb wyksztacia si dualia koncepcja regulacji
stosunkw majtkowych przez prawo cywilne (obrt powszechny) i prawo
handlowe (obrt gospodarczy). Ten ostatni rozumiany by nie tylko
jako wymiana dbr i usug za porednictwem pienidza, ale towarzyszce
tej wymianie i powstajce w jej procesie stosun-
STRONA 2-ki prawne midzy jej uczestnikami (K. Kruczalak, Prawo,
s. 17). Cech tych stosunkw jest to, e co najmniej jeden uczestnik
(obrt pprofesjonalny, jednostronnie gospodarczy) lub wszyscy
uczestnicy (obrt profesjonalny, dwustronnie gospodarczy) prowadzi
dziaalno gospodarcz w sposb trway i zawodowy, co najczciej wie si z
prowadzeniemrstwa na wasny rachunek i w celach zarobkowych.Cech
charakterystyczn stosunkw handlowych byo rwnie uycie cywilistycznej
metody regulji stosunkw prawnych, czyli powszechne posugiwanie si
umow. Tak wic cech stosunkw gosdarczych poddanych regulacji
cywilistycznej bya ekwiwa1entno wiadcze i zasada rwnorzdi podmiotw.
W okresie powojennym zasady te ulegy zdeformowaniu poprzez
wykorzystywanie instrumentw prawa administracyjnego (przede
wszystkim decyzji administracyjnej) do wpywania na stosunki
gospodarcze.
Nb 2Wprowadzenie w ycie w 1965 r. ustawy z 23.4.1964 r. -Kodeks
cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) spowodowao zmian
dualistycznej regulacji stosunkw majtkowych przez prawo cywilne i
handlowe, na rzecz koncepcji jednoci prawa cywilnego. Jednake, jak
sdz, nie moe to prowadzi do wniosku, e zasada jednoci prawa
cywilnego oznacza odejciod podziau na prawo handlowe i prawo
cywilne powszechne. Wydaje si, e zasad t wprowadzono przede
wszystkim po to, aby Kodeks cywilny obj swym zasigiem rwnie
stosunki midzy jednostkami gospodarki uspoecznionej (J. Frckowiak,
O koniecznoci, s. 7-8). Poddanie odrbnej regulacji dziaania
jednostek gospodarki uspoecznionej, jako dominujcej grupy podmiotw
stojcej w opozycji do podmiotw prywatnych, mogo doprowadzi do
wydzielenia tzw. prawa gospodarczego opartego na zupenie odmiennych
reguach dziaania ni te, w ktrych obowizyway reguy rynkowe. W ten
sposb, mimo e doszo do osabienia wykorzystywatradycyjnych metod
regulacji obrotu gospodarczego (umowa) i czciowego tworzenia zrbw
prawa gospodarczego, jednostki gospodarki uspoecznionej podlegay
przepisom Kodeksu cywilnego. Jednoczenie jednak art. VI PWKC uchyli
przepisy Kodeksu handlowego, utrzymujc w mocy tylko niektre z nich
dotyczce spek jawnych, z ograniczon odpowiedzialnoci i akcyjnych. W
stosunku do tych spek pozostay w mocy przepisy o firmie, rejestrze,
prokurze, a w odniesieniu do stosunkw handlu zagranicznego
-przepisy art. 518-524 i 531 KH. W ten sposb z kodyfikacji prawa
handlowego pozostay jedynie fragmenty odnoszce si do niektrych grup
podmiotw (cznie z przywrcon w 1991 r. spk komandytezygnowa -
-
STRONA 3- no z regulacji odnoszcych si do czynnoci handlowych,
okrelajcych pojcie i rodzaje tych czynnoci. Nb 3Ustawa z 28.7.1990
r. o zmianie ustawy- Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321)
utrzymaa w mocy jedno prawa cywilnego (art. 1 KC). Jednake
utrzymanie zasady jednoci prawa cywilnego na wzr rozwiza przyjtych
m.in. we Woszech i Szwajcarii, gdzie stosunki gospodarcze zarwno
profesjonalne, jak i nieprofesjonalne (powszechne) poddane s
jednolitej regulacji prawnej, wymaga zastanowienia. W dobie
gospodarki rynkowej, opartej na zasadzie wolnoci podejmowania i
prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, nie znajdujemy kompleksowego
zespou norm, ktre mogyby stanowi podstaw regulacji tych stosunkw.
Naley przede wszystkim zwrci uwag na istniejce dyrektywy
interpretacyjne dajcpodstaw wyrnienia obrotu profesjonalnego
(pprofesjonalnego), ktre zmuszaj do wyodrbna prawa handlowego. Nale
do nich (zob. J. Okolski, w: Prawo, s. 15-16): wolno gospodarcza,
bezpieczestwo obrotu, szybko (tempo) obrotu, specyficzne wymogi
dotyczce finansowania (kredyt) i sposobu rozliczania, trwao
stosunkw, ich szablonowo, podwyszony piom wymaga wobec
profesjonalistw. Nie powinno by wic wtpliwoci, e - mimo tendencji
wzcniania zasady jednoci prawa cywilnego - naley wyodrbni prawo
handlowe jako samodzieln dyscyplin prawn. Naley przez ni rozumie
zesp norm prawa prywatnego regulujcy orgj przedsibiorcw oraz
dokonywanie midzy nimi (dwustronnie lub choby jednostronnie)
czynnoci handlowych (por. rwnie K. Kruczalak, Prawo, s. 21; J.
Okolski, w: Prawo, s. 11). Od prawa handlowego naley wyranie odrni
tzw. publiczne prawo gospodarcze, bdceczci prawa publicznego, a
charakteryzujce si tym, e reguluje stosunki odnoszce si doeresu
publicznego, w szczeglnoci stosunki organw pastwowych z podmiotami
(w tym przedsibiorcami) przy posugiwaniu si metod
administracyjnoprawn (decyzja). Nie powinno si zalicza do
publicznego prawa gospodarczego stosunkw przedsibiorcw, chocia w
literaturze podejmowane s takie prby. Z pewnoci nie mona
zakwestionowa relacji midzy pastwem o organami) a uczestnikami
obrotu, ale w dobie gospodarki rynkowej powinno to stanowi margines
dziaa (zwany poprzednio zarzdzaniem gospodark narodow).
Nb 4.Niniejsze opracowanie oparte jest na dwch kryteriach
pozwalajcych, zgodnie z przedstawion definicj, na wyrnienie prawa
handlowego: podmiotowe (przedsibiorca) i przedmiotowe (umowy
handlowe). Nie powinno ju budzi wtpliwoci wyodrbnienie kategorii
podmiotowej, gdy po ewolucji historycznej (kupiec, jednostka
gospodarki uspoecznio-
STRONA 4
-nej i nieuspoecznionej, podmiot gospodarczy) przepisy posuguj
si pojciem przedsibiorcy. Przedsibiorc jest wic osoba fizyczna,
osoba prawna oraz nie majca osobowoci prawnej spka prawa
handlowego, ktra zawodowo we wasnym imieniu podejmuje i wykonuje
dziaalno gospodarcz (art. 2 ust. 2 ustawy z 19.11.1999 r. -Prawo
dziaalnoci gospodarczej, Dz. U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.).Wyrane
podstawy wyrnienia kategorii podmiotowej wynikaj ponadto z
utrzymania, a obecnie wzmocnienia kategorii spek prawa handlowego
poprzez uchwalenie nowego Kodeksu spek handlowych.Z kolei przez
dziaalno gospodarcz rozumie si (art. 2 ust. 1 PrGosp) dziaalno
wytwrclow, budowlan, usugow oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i
eksploatacj zasobw naturalnych wykonywan w sposb zorganizowany i
cigy. Podejmowanie i wykonywanie dziaalnoci gospodarczej jest wolne
dla kadego i na rwnych prawach, z zachowaniem warunkw okrelonych
przepisami prawa (art. 5 PrGosp). Wolno gospodarcza wyraona w tym
przepisie nie ma jednak charakteru absolutnego. Do najwaniejszych
jej ogranicze naley zaliczy wymg posiadania koncesji lub
zezwolenia. Z przepisw prawa wynikaj ponadto obowizki spenienia
warunkw wykonywania dziaalnoci gospodarczej, odnoszce si do ochrony
przed zagroeniem ia lub zdrowia ludzkiego i moralnoci publicznej
oraz ochrony rodowiska.Artyku 36 ustawy z 20.8.1997 r. o Krajowym
Rejestrze Sdowym (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209)
wprowadzi list podmiotw, ktre podlegaj rejestracji w Krajowy
-
m Rejestrze Sdowym. Nie wyczerpuje to, moim zdaniem, katalogu
przedsibiorcw, ale wskazuje jednak na tych, ktrzy s rejestrowani. Z
drugiej strony, poza przedsibiorcami sensu stricto wpisywane s te
oddziay przedsibiorstw zagranicznych i gwne oddziay zagnicznych
zakadw ubezpiecze. Podstawowymi jednak kryteriami uznania za
przedsibiorc s te, ktre zostay okrelone w art. 2 PrGosp. Na
potwierdzenie zamiaru uznania osb wpisywanych jako przedsibiorcw
przepisy KrRejSU nazywaj ten rejestr "Rejestrem przedsibiorcw".W
rozumieniu art. 36 KrRejSU przedsibiorcami s:1) osoby fizyczne
prowadzce dziaalno gospodarcz (w tym wsplnicy spek cywilnych),2)
spki jawne,3) spki partnerskie,4) spki komandytowe,5) spki
komandytowo-akcyjne,6) spki z ograniczon odpowiedzialnoci,
STRONA 5
7) spki akcyjne,8) spdzielnie,9) przedsibiorstwa pastwowe,10)
jednostki badawczo-rozwojowe,11) przedsibiorcy zagraniczni w
rozumieniu przepisw o zasadach prowadzenia na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej dziaalnoci gospodarczej w zakresie
drobnej wytwrczoci przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne, zwane
dalej "przedsibiorstwami zagranicznymi" (por. art. 91 PrGosp),12)
towarzystwa ubezpiecze wzajemnych,13) inne osoby prawne, jeeli
prowadz dziaalno gospodarcz i podlegaj obowizkowi wpisurejestru
(np. fundacje, stowarzyszenia), 14) oddziay przedsibiorcw
zagranicznych,15) gwne oddziay zagranicznych zakadw ubezpiecze.
Nb 5Inne zagadnienie zwizane jest z pojciem czynnoci
handlowych.Kategorii tej nie mona opiera na jednoznacznych
wyrnikach metodologicznych, gdy w naszym prawie nie istnieje
definicja tej kategorii czynnoci ani nie zostaa te normatywnie
wyodrbniona regulacja takich czynnoci (M. Safjan, Umowy, s. 1).
Jednake bezsprzecznie wskazane ju cechy obrotu gospodarczego, a
przede wszystkim jego specjalizacja, wymagaj regulacji czsto
odbiegajcych od klasycznego unoffi1owania w prawie cywilnym
materialnym. Oznacza to, e do obrotu gospodarczego naley stosowa
oglne przepisy prawa handlowego z uwzgldnieniem przepisw
szczeglnych. Ju obecnie przepisy Kodeksu cywilnego reguluj, cho nie
zawsze kompleksowo (np. umowa przewozu), kategori umw handlowych.
Naley podzieli pogld, e specyfika stosunkw handlowych moe
doprowadzi do powego wyodrbnienia oglnej regulacji czynnoci
handlowych (ibidem, a take: J. Okolski, W. Opalski, Znaczenie, s.
l; J. Okolski, W. Opalski, Reforma, s. 68 i nast.).Przyjmujc
kryterium podmiotowo-przedmiotowe, definiujce pojcie prawa
handlowego, obecnie moemy uzna, e wyrnienie umw handlowych ma
podstaw de lege lata (M. Safjan, Umow s. 1).Wielu przepisw Kodeksu
cywilnego odwouje si bezporednio do przedsibiorcw (cho czsto s to
terminy konsekwentnie stosowane, np. art. 118, 355 2, art. 3581 4,
art. 3854 l, art. 563 2, art. 765, 774, 794). Uywane terminy:
prowadzenie dziaalnoci gospodarczej, prowadzenie przedsibiorstwa
naley traktowa jako podstaw wyrnienia kategorii czynnoci
handlowych, umw w szczeglnoci. Z drugiej strony, okrelenia: "osoba
prowadzca dziaalno gospodarcz" (art. 386 KC), "strona zawierajca
umow w zakresie prowadzenia dziaaoci gospo-
STRONA 6
-darczej" (art. 3852 2 KC), "w zakresie swojej dziaalnoci
gospodarczej (producent)
-
" (art. 4491 l), "poza zakresem dziaalnoci gospodarczej" (art.
4493 l), "podmiot, ktry zawodowo trudni si zaatwianiem czynnoci dla
drugich" (art. 736 KC), pozwalaj na wyodrbnienie specjalnej
kategorii, oglnie okrelanej przedsibiorcami.Dlatego te druga cz
niniejszego opracowania (rozdzia III) odnosi si do umw
handlowychrozumianych jako dokonywane w ramach dziaalnoci zawodowej
lub zarobkowej danego podmiotu bdcego uczestnikiem obrotu
gospodarczego (ibidem, s. l).
Nb 6W ramach prawa handlowego wyodrbniy si wyspecjalizowane
przedmioty (dyscypliny - K. Kruczalak, Prawo, s. 35). Uwaam jednak,
e prawo spek naley zaliczy do prawa przedsibrcw sensu stricto w
ramach prawa handlowego. Do najwaniejszych zaliczy moemy: prawo
autorskie i wynalazcze, prawo papierw wartociowych, prawo wekslowe
i czekowe, prawo upadociowe. Moemy wic doj do wniosku, e
zdefiniowane prawo handlowe, jako prawo regujce organizacj
przedsibiorcw i dokonywanych midzy nimi czynnoci handlowych,
rozumiane jest jako prawo handlowe sensu stricto, natomiast
uzupenione przez wyspecjalizowane dyscypliny tworzy prawo handlowe
sensu largo.
II. rda prawa handlowego
Nb 7rdem prawa handlowego s przede wszystkim przepisy prawa
stanowionego, regulacje umowne tworzone przez strony, odpowiednie
postanowienia umw midzynarodowych.Nie bez znaczenia dla prawa
handlowego s rwnie zwyczaje, a take orzecznictwo sdowe i wypowiedzi
doktryny, ktrych jednak nie mona zaliczy do rde prawa.
Nb 8Bezsprzecznie do najwaniejszych aktw prawnych, bdcych rdem
prawa handlowego, nale:l) ustawa z 15.9.2000 r. -Kodeks spek
handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037),2) ustawa z 23.4.1964 r.
-Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.), 3) ustawa z
23.4.1964 r. -Przepisy wprowadzajce Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16,
poz. 94 ze zm.),4) ustawa z 17.11.1964 r. -Kodeks postpowania
cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.),5) utrzymane w mocy
postanowieniem art. 632 KSH przepisy Kodeksu handlowego dotyczce
firmy i prokury,
STRONA 76) rozp. Prezydenta RP z 24.10.1934 r. -Prawo upadociowe
(tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.),7) rozp.
Prezydenta RP z 24.10.1934 r. -Prawo o postpowaniu ukadowym (Dz.U.
Nr 93, poz. 836 ze zm.),8) ustawa z 21.8.1997 r. -Prawo o
publicznym obrocie papierami wartociowymi (Dz. U. Nr 118, poz. 754
ze zm.),9) ustawa z 28.4.1936 r. -Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz.
282), 10) ustawa z 28.4.1936 r. -Prawo czekowe (Dz.U. Nr 37, poz.
283 ze zm.),11) ustawa z 29.6.1995 r. o obligacjach (Dz.U. Nr 83,
poz. 420 ze zm.),12) ustawa z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze
Sdowym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 17 poz. 209),13) ustawa z
20.8.1997 r. -Przepisy wprowadzajce ustaw o Krajowym Rejestrze
Sdowym (Dz. U. Nr 121, poz. 770 ze zm.),14) ustawa z 19.11.1999 r.
-Prawo dziaalnoci gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.),15)
rozp. Ministra Sprawiedliwoci z 21.12.2000 r. w sprawie szczegowego
sposobu prowadzenia rejestrw wchodzcych w skad Krajowego Rejestru
Sdowego oraz szczegowej treci isw w tych rejestrach (Dz.U. Nr 117,
poz. 1237).
Druga grupa przepisw regulujcych prawo handlowe wie si z jednej
strony ze szczegowocwiza, a z drugiej - z ich powan dynamik i
zmiennoci. Mona zaryzykowa tez, e listalegaa permanentnym zmianom
polegajcym na wydawaniu coraz to nowych aktw i uchylaniu
-
obowizujcych. Do przepisw tych, regulujcych szczegowo stosunki
prawa handlowego, nalel) ustawa z 25.9.1981 r. o przedsibiorstwach
pastwowych (tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm.),2)
ustawa z 30.8.1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsibiorstw pastwowych (Dz.U. Nr 118, poz. 561 ze zm.),3) ustawa
z 16.9.1982 r. -Prawo spdzielcze (tekst jedn. Dz. U. z 1995 r. Nr
54, poz. 288 ze zm.),4) ustawa z 6.4.1984 r. o fundacjach (tekst
jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203 ze zm.),5) ustawa z 7.4.1989
r. -Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. Nr 20, poz. 104 ze zm.),6)
ustawa z 26.6.1974 r. -Kodeks pracy (tekst jedno Dz.U. z 1998 r. Nr
21, poz. 94 ze zm.),7) ustawa z 5.6.1998 r. o samorzdzie powiatowym
(Dz.U. Nr 91, poz. 578 ze zm.),
STRONA 88) ustawa z 5.6.1998 r. o samorzdzie wojewdztwa (Dz.U.
Nr 91, poz. 576 ze zm.),9) ustawa z 8.3.1990 r. o samorzdzie
gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 1996 r. Nr 13, poz. 74 ze zm.),10)
ustawa z 20.12.1996 r. o gospodarce komunalnej (tekst jedn. Dz.U. z
1997 r. Nr 9, poz. 43 ze zm.),11) ustawa z 10.5.1990 r. -Przepisy
wprowadzajce ustaw o samorzdzie terytorialnym i ustaw o
pracownikach samorzdowych (Dz.U. Nr 32, poz. 191 ze zm.),12) ustawa
z 25.7.1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych (tekst jedn.
Dz.U. z 2001 r. Nr 33, poz. 388),13) ustawa z 28.7.1990 r. o
dziaalnoci ubezpieczeniowej (tekst jedn. Dz.U. z 1996 r. Nr 11,
poz. 62 ze zm.)14) ustawa z 30.5.1989 r. o izbach gospodarczych
(Dz.U. Nr 35, poz. 195 ze zm.),15) ustawa z 29.8.1997 r. - Prawo
bankowe (Dz.U. Nr 140, poz. 939 ze zm.),16) ustawa z 15.11.1984 r.
-Prawo przewozowe (tekst jedno Dz. U. z 2001 r. Nr 50, poz. 601),
17) ustawa z 22.3.1989 r. o rzemiole (Dz. U. Nr 17, poz. 92 ze
zm.), 18) ustawa z 23.11.1990 r. o cznoci (tekst jedn. Dz. U. z
1995 r. Nr 117, poz. 564),19) ustawa z 15.12.2000 r. o ochronie
konkurencji i konsumentw (Dz. U. Nr 122, poz. 1319),20) ustawa z
16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. Nr47,
poz. 211 ze zm.),21) ustawa z 10.6.1994 r. o zamwieniach
publicznych (Dz. U. Nr 76, poz. 344 ze zm.),22) ustawa z 30.6.2000
r. -Prawo wasnoci przemysowej (Dz. U. z 2000 r. Nr 49, poz.
508),23) ustawa z 1.12.1961 r. -Kodeks morski (tekst jedno Dz. U. z
1998 r. Nr 10, poz. 36 ze zm.),24) ustawa z 7.7.1994 r. -Prawo
budowlane (tekst jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 106, poz. 1126 ze
zm.),25) ustawa z 2.3.2000 r. o ochronie niektrych praw konsumentw
oraz o odpowiedzialnoci za szkod wyrzdzon przez produkt
niebezpieczny (Dz. U. Nr 22, poz. 271),26) rozp. RM z 30.5.1995 r.
w sprawie szczegowych warunkw zawierania i wykonywania umw sprzeday
rzeczy ruchomych z udziaem konsumentw (Dz. U. Nr 64, poz. 328),
STRONA 9
27) ustawa z 18.9.2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz. U. Nr
130, poz. 1450),28) ustawa z 22.1.2000 r. o oglnym bezpieczestwie
produktw (Dz. U. Nr 15, poz. 179).
Nb 9
-
rdem prawa handlowego moe by ponadto prawo umowne. W tym
przypadku s to tzw. umowne warunki umw (K. Kruczalak, Prawo, s.
84). Obecnie wzorce umowne mog by wydawane przez kady podmiot
prawa, ktry uczestniczy w obrocie cywilnoprawnym. Zmieniona zostaa
wic zasada, e moe je wydawa tylko ten podmiot, ktremu przepis rangi
ustawy przyznawa kompetencje do wydawania wzorcw umownych (ustawa z
2.3.2000 r. o ochronie niektrych praw konsumentw oraz o
odpowiedzialnoci za szkod wyrzdzon przez produkt niebezpieczny, Dz.
U. Nr 22, poz. 271). Swoboda kreowania stosunkw umownych wynika z
art. 3531 KC i odnosi si przede wszystkim do umw handlowych. Nie
dotyczy natomiast tworzenia przedsibiorcw, gdy w stosunku do nich
obowizuje zasada numerus clausus (J. Okolski, w: Prawo, s. 22).
Nb 10Jak ju wspomniano, dla prawa handlowego znaczenie maj rwnie
zwyczaje. Poprzednio, zgodnie z art. l KH, do rde prawa handlowego
(obok Kodeksu handlowego i ustaw szczeglnych) zaliczano powszechnie
obowizujce w pastwie prawo zwyczajowe. Obecnie, wobec uchylenia
art. l KH, naley poda w wtpliwo uznanie prawa zwyczajowego jako rda
prawa. Jke -co podkrela si w doktrynie (J. Okolski, w: Prawo, s.
21; K. Kruczalak, Prawo, s. 55) -istotne znaczenie w prawie
handlowym maj zwyczaje. Przez zwyczaj naley rozumie pewne zasady
zachowania si przedsibiorcw. Same w sobie nie maj cech
prawotwrczych, ale czsto albo konkretne przepisy odsyaj do zwyczaju
(np. art. 56, 65 l, art. 354 KC), albo zwyczaj ten na tyle
ksztatuje stosunki prawne, e nastpstwem okrelonych zachowa jest
wydanie normy prawnej.Na rozwj prawa handlowego wpywaj rwnie (nie
bdc rdem prawa) orzecznictwo sdowe i doktryny (literatura,
pimiennictwo).
Nb 11Z punktu widzenia czonkostwa Polski w Unii Europejskiej
coraz wiksze znaczenie mie bd przepisy prawa Wsplnoty Europejskiej.
Ju teraz dorobek prawa handlowego wie si z pnywaniem dyrektyw (np.
~ sprawach spek), tj. aktw wicych pastwa czonkowskie, dajcycak
swobod wyboru metody i formy wprowadzenia postanowie dyrektywy w
ycie (inaczej ni rozporzdzenia, ktre maj moc bezporednio
STRONA 10wic). Poza tym naley wskaza zalecenia i opinie, ktre s
aktami niszego rzdu i ktrea pastw czonkowskich.
2. Przedsibiorca i przedsibiorstwoLiteratura: P. Bielski,
Regulacja pojcia przedsibiorstwa w znaczeniu przedmiotowym a
projekt prawa spek handlowych, PPR 1999, Nr 6; G. Bieniek, B.
Ziemianin, Przedsibiorstwo pastwowe. Komentarz do ustawy o
przedsibiorstwach pastwowych, Zielona Gra 1992; E.
Bieniek-Koronkiewicz, J. Sieczyo-Chlabicz, Dziaalno gospodarcza i
przedsibiorca na gruncie ustawy prawo dziaalnoci gospodarczej, PPR
2000, Nr 4; G. Czudaj, Odpowiedzialno zbywcy i nabywcy
przedsibiorstwa w wietle art. 526 k.c., Rej. 1999, Nr 5; J:
Frckowiak, Podmiot gospodarczy. Kilka uwag o konsekwencjach
wyodrbnienia tej kategorii podmiotw w prawie cywilnym, Acta
Universitatis Wratislavensis Prawo CCXLII 1995; A. Jakubecki, A.
Kidyba, J. Mojak, R. Skubisz, Prawo spek. Zarys, Warszawa 1999; W
J. Katner, Kupiec, podmiot gospodarczy, przedsibiorca. Ewolucja
pojciowa, Gdaskie Studia Prawnicze 1999, t. V; A. Kidyba, May i
redni przedsibiorca jako kategoria normatywna, Prawo spek 2000, Nr
2; A. Kidyba, Spka z ograniczon odpowiedzialnoci. Komentarz,
Warszawa 2001 ;A. Kidyba (red.), Spka z 0.0. w praktyce, Warszawa
1999; K. Kopaczyska-Pieczniak, Spka z 0.0. w praktyce, Warszawa
1999; K. Kruczalak, Pojcie przedsibiorcy i jego znaczenie w
obowizujcym prawie, Rej. 1998, Nr 3; K. Kruczalak, Prawo handlowe.
Zarys wykadu, Warszawa 1997; K. Kruczalak, Przedsibiorstwo
zarobkowe (gospodarcze) "w wikszym rozmiarze", Pr. Sp. 1998, Nr I;
Z. Kubot, Struktury holdingowe, Zielona Gra 1993; M. Litwiska,
Dzierawa i uytkowanie przedsibiorstwa w wietle art. 552 k.c., PPR
1994, Nr 3; M. Litwiska, Pojcie przedsibiorstwa w prawie cywilnym i
handlowym. Przedsibiorstwo jako przedmiot obrotu, PPR 1993; J.
Malarczyk, Pojcie przedsibiorstwa zarobkowego prowadzonego w
wikszym rozmiarze, Rej. 2000, Nr 4; E. Norek, Przedsibiorstwo jako
przedmiot obrotu gospodarczego, Warszawa 1997; J. Okolski (red.),
Prawo handlowe, Warszawa 1999; A. Opalski, Koncern w polsk
-
im prawie spek, PPR 1998, Nr 7; M. Poniak-Niedzielska, Pojcie
przedsibiorstwa a jego majtek, Annales UMCS 1982; M.
Poniak-Niedzielska, Zbycie przedsibiorstwa w wietle zmian w
kodeksie cywilnym, PiP 1991, Nr 6; S. Sotysiski, A. Szajkowski, J.
Szwaja, Kodeks handlowy. Komentarz, t. I, Warszawa 1997; K.
Strzyszkowski, Instytucje prawa dziaalnoci gospodarczej. Uwagi o
projekcie ustawy Prawo dziaalnoci gospodarczej, PUG 1999, Nr 4; W
Szpringer, Regulacje struktur rynkowych, Pr. Sp. 1997, Nr 10; H.
Urbaczyk, Przedsibiorstwo jako aport w spce z ograniczon
odpowiedzialnoci, Pr. Sp. Nr 9; Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej
konkurencji. Komentarz, pod red. J. Szwaji, Warszawa 1994; J.
Widio, Zakres stosowania art. 526 k.c. w odniesieniu do przepisw o
zbyciu przedsibiorstwa, PPR 1996, Nr I; A. W Winiewski, Przepisy o
Krajowym Rejestrze Sdowym a reforma prawa handlowego, cz. I i II,
PPR 1999, Nr 4-5.
STRONA 11I. Definicja przedsibiorcy
Nb 12 Na przestrzeni lat, niezalenie od ustroju panujcego w
Polsce, regulacja odnoszca si do dziaalnoci gospodarczej oparta bya
na systemie podmiotowym. Zgodnie z takim rozwizaniem,
najistotniejsze byo zdefiniowanie podmiotu prowadzcego dziaalno
gospodarcz. prawie handlowym w okresie przedwojennym -a do
uchylenia przepisu art. 2 I KH -gwnym pojciem byo pojcie kupca.
Kupcem by ten, kto we wasnym imieniu prowadzi przedsibiorwo
zarobkowe (por. W J. Katner, Kupiec, s. 171 i nast.). Zgodnie z
Kodeksem handlowym, nie uwaano za prowadzenie przedsibiorstwa
prowadzenia gospodarstw rolnych, lenych, ogrodniczych, hodowlanych,
rybnych, owieckich i pszczelarskich oraz wykonywania wolnych
zawodw. Kupcy, ktrzy prowadzili przedsibiorstwo w wikszym
rozmiarze, zaliczani byli do grupy kupcw rejestrowych (w prawie
niemieckim Vollkaufmann), a pozostali byli kupcami nierejestrowymi
(Minderkaufmann). Uchylenie przepisw odnoszcych si do kupca (art.
2-4, 7-9, 11-12) nie byo cakowite. Nie uchylono bowiem art. 5 i 6,
zgodnie z ktrymi spki handlowe byy kupcami rejestrowymi, ktre
musiay by wpisaneo rejestru handlowego. Ponadto szereg przepisw
utrzymanych w mocy operowao i operuje nadal pojciem "kupiec" (m.in.
art. 23 2, art. 24, 26, 60 KH). Pojcie "kupiec" powinno by
zastpione sowami "spka prawa handlowego".Uchylenie pojcia "kupiec"
wizao si z pewn nieadekwatnoci do obowizujcego w Polsce u. Sowo
"kupiec" byo i jest uywane raczej jako techniczno-potoczne
okrelenie strony umowy sprzeday (kupujcy). Zastpienie terminu
"kupiec" wizao si z wprowadzeniem kategorii jednostki gospodarczej,
w szczeglnoci podziau na jednostki gospodarki uspoecznionej i
nieuspoecznionej. Termin ,jednostka gospodarcza" by nie tylko
terminem jzyka prawniczego, ale rwnie prawnego. Za jednostk
gospodarcz uwaano kad jednostk organizacywoan do prowadzenia staej
dziaalnoci gospodarczej (K. Kruczalak, Prawo, s. 83). Ustawa z
23.12.1988 r. o dziaalnoci gospodarczej (Dz.U. Nr 41, poz. 324 ze
zm.) wprowadzia nowe pojcie "podmiot gospodarczy", ktre w sensie
podmiotowym zastpio pojcie kupca i jednostki gospodarczej.
Zastpienie terminu "kupiec" dokonao si m.in. w art. 1 rozp.
Prezydenta RP z 24.10.1934 r. -Prawo upadociowe (tekst jedno Dz.U.
z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.) i w art. 1 rozp. Prezydenta RP z
24.10.1934r. Prawo o postpowaniu ukadowym (Dz.U. Nr 93, poz. 836 ze
zm.). Nie chodzio wszake o zwyke zastpowanie poj, ale bardziej o
nadanie innego sensu temu okreleniu. Trudno bowiem zgodzi si z
twierdzeniem, e pojcie "podmiot gospodarczy" pokrywa siz terminem
"kupiec" czy "przedsibiorca". Wydaje si, e midzy tymi terminami
zachodz okrelone rnice jakociowe.Zgodnie z art. 2 ust. 2 GospU,
podmiotem prowadzcym dziaalno gospodarcz (Przedsibiorcbya osoba
fizyczna, osoba prawna, a take jednostka organizacyjna nie majca
osobowoci prawnej, utworzona zgodnie z przepisami prawa, jeeli jej
przedmiot dziaania obejmuje prowadzenie dziaalnoci gospodarczej. Z
kolei dziaalno gospodarcza, w rozumieniu GospU, to dziaalno
wytwrcza, budowlana, handlowa i usugowa, prowadzona w celach
zarobkowych i na wasny rachunek przedsibiorcy.STRONA 12Z powyszego
wynikay dwie przesanki warunkujce bycie przedsibiorc: 1) naley by
osob n, prawn lub jednostk organizacyjn nie posiadajc osobowoci
prawnej; 2) prowadzi dziaspodarcz w celach zarobkowych i na wasny
rachunek. Definicja z art. 2 GospU wywoywaa okrelone wtpliwoci.
Wizay si one zarwno z aspektem przedmiotowym (dziaalno zarobk
-
k i podmiotowym (jednos10stki organizacyjne nie posiadajce
osobowoci prawnej). Celem osoby podejmujcej dziaalno gospodarcz
powinien by zysk, gdy to on stanowi istot dnoci gospodarczej. Zysk
stanowi nadwyk aktyww nad pasywami. Wystpuje wwczas, gdy wszystkie
wartoci majtkowe w okrelonym okresie przewyszaj sum zobowiza i
majtku pierwotnysk podlega opodatkowaniu, tote z pojciem czystego
zysku mamy do czynienia po odjciu od zysku (dochodu) naliczonych
podatkw, do ktrych jest si zobowizanym. W sensie ekonomicznym jest
to nadwyka wpyww nad wydatkami. Ponadto prowadzenie dziaalnoci
gospodarczej ukierunkowane na zarobek, nie zawsze traktowane byo
przez ustaw o dziaalnoci gospodarczej za tak dziaalno. W
szczeglnoci dotyczy to art. 9 GospU, zgodnie z ktrym e wymagaa
zgoszenia do ewidencji dziaalno gospodarcza (a wic ustawa przesdzaa
o tym,st to taka dziaalno) prowadzona osobicie przez osob fizyczn,
jeeli zarobek stanowi dkowe rdo dochodu tej osoby (uboczne zajcie
zarobkowe) w zakresie okrelonym w ust. 2 art. 9. Dotyczyo to
wytwarzania przedmiotw majtku osobistego, domowego i gospodarczego
oraz rkodziea ludowego i artystycznego, naprawy i konserwacji
przedmiotw uytku osobistego, domowego i gospodarczego oraz mieszka,
wykonywania innych usug z uyciem materiaw i na narzdzi wasnych oraz
powierzonych (z wyjtkiem zarobkowego przewozu osb), czynnoci
handlowych polegajcych na sprzeday nie przetworzonych produktw
rolnyc1ych, ogrodowych, sadowniczych, hodowlanych, w tym misa z
uboju gospodarczego, go, runa lenego, owocw lenych, przetworw
domowych. Tak wic mielimy do czynienia z sytuacj, wtrej podmiot,
mimo e prowadzi dziaalno gospodarcz, nie uzyska statusu
przedsibiorcywa nie traktowaa rwnie, ale z powodw przedmiotowych,
za dziaalno gospodarcz podjcianoci wytwrczej, rolniczej w zakresie
produkcji rolinnej i zwierzcej, ogrodniczej oraz sadowniczej.Ustawa
z 19.11.1999 r. - Prawo dziaalnoci gospodarczej wycza rwnie
stosowanie jej przepisw (art. 3) do dziaalnoci wytwrczej w
rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierzt,
ogrodnictwa, warzywnictwa, lenictwa i rybactwa rdldowego, a take
wynajmowania przez rolnikw pokoi i miejsc na ustawianie namiotw,
sprzeday posikw domowych, wiadczenia w gospodarstwach rolnych
innych usug zwizanych z pobytem turystw. Zakres wycze jest wic
odmienny od zastosowanego w GospU.Nb 13Od strony podmiotowej
problemem byo, co moemy uzna, a co nie, za jednostk organizacyjn
nie posiadajc osobowoci prawnej, a take oddzielenie sfery
gospodarczej od niegospodarczej wrd osb fizycznych i prawnych.
Najwiksze problemy rodziy si przy uznaniu podmiotowoci gospodarczej
spki cywilnej. Cz doktryny oraz orzecznictwo uznaway spk cywimiot
gospodarczy (por. w szczegl-
STRONA 13noci A. Jdrzejewska, Podmiotowo prawna spki cywilnej
bdcej podmiotem gospodarczym, P993, Nr 7; zob. wyr. SN z 14.12.1990
r., I CR 529/90, PUG 1991, Nr 7, s. 122; wyr. NSA z 8.4.1991 r.,
S.A./Wr48/91, NSA 1991, Nr 3-4, poz. 56) czy wrcz -w kategoriach
prawa cywilnego -za jednostk organizacyjn nie posiadajc osobowoci
prawnej, ale posiadajc zdolno sdow (por. dwa sprzeczne orzeczenia,
z ktrych jedno przyjmuje zdolno a drugie j wyklucza: wyr. SN
z4.2.1995 r., I CRN 2/93, OSP 1993, Nr l0, poz. 194 (negocja);
uchw. SN (7) z 26.1.1996 r., 111 CZP 111/95, R. Pr. 1996, Nr4 i
uchw. SN z7.7.1993 r., IIICZP 87/93, OSP 1994, Nr II, poz. 204),
ukadow (uchw. SN z 28.7.1993 r., 111 CZP 97/93, OSNCP 1994, Nr 21,
poz. 20), upadociow (uchw. SN z 27.5.1993 r., III CZP 61/93, OSNCP
1994, Nr I, poz. 7).Doprowadzio to do pewnej patologii jurydycznej,
polegajcej na interpretacji rozszerzajcej art. I ustawy z 23.4.1964
r. -Kodeks cywilny (tak rwnie W J. Katner, Kupiec, s. 178; W Pyzio,
w: W Pyzio, A. Szumaski, I. Weiss, Prawo spek, Bydgoszcz 1998, s.
70-73).Poprzez takie podejcie spka cywilna wypara prawie cakowicie
spk jawn z obrotu. Sytua zmienia si diametralnie od 1.1.2001 r.,
tj. z chwil wejcia w ycie ustawy z 20.8.1997 r. o Krajowym
Rejestrze Sdowym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209),
ktra nie uznaje spki cywilnej za przedsibiorc. Przedsibiorcami s
tylko osoby tworzce iln.Kodeks cywilny w art. l potwierdza wyranie
dychotomi podmiotw stosunkw cywilnoprawnych: osoby fizyczne i osoby
prawne. Dlatego te nie mona byo przyj, e spka cywilna to ostka
organizacyjna porednia midzy osobami fizycznymi a osobami prawnymi.
Spka cywilna jest umow wsplnikw. Nie oznacza to, e nie naley wyrni
trzeciej kategorii, czego K
-
s cywilny nie czyni: jednostek organizacyjnych nie posiadajcych
osobowoci prawnej. Jednake ich istnienie wynika nie z Kodeksu
cywilnego, ale z przepisw szczeglnych (np. Kodeksu spek handlowych
dotyczcych spek osobowych czy art. 6 ustawy z 24.6.1994 r. o
wasnoci lokali (tekst jedno Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903). Naley
zwrci uwag rwe na okoliczno, e nie mona utosamia stosunkw
gospodarczych ze stosunkami cywilnopraw. Te pierwsze co do zasady
opieraj si na instrumentach cywilistycznych, ale uwzgldniaj rwnie
instrumenty administracyjne (koncesje, zezwolenia, inne decyzje
administracyjne), finansowe itp. Nie kada osoba fizyczna bdca
podmiotem prawa musi by przedsibiorc. Dotyczy to rwnie osb
prawnych. Nie kada osoba prawna z kolei musi by przedsibio Nie mona
zgodzi si z pogldem wykluczajcym z tej kategorii instytucje, ktrych
celem podstawowym nie jest cel zarobkowy, jeeli prowadz one
dziaalno gospodarcz jako aktywnoesoryjn do podstawowej dziaalnoci
(np. fundacja, stowarzyszenie).Z chwil podjcia dziaalnoci
gospodarczej, po spenieniu warunkw Przewidzianych prawem, staj si
one przedsibiorcami (inaczej, moim
STRONA 14zdaniem, wtpliwie: K. Kruczalak, Prawo, s. 89; susznie
natomiast: W. J. Katner, Kupiec, s. 183).Rwnie przepisy ustawy o
Krajowym Rejestrze Sdowym przewiduj, e jeeli fundacja,
stowarzyszenie, zakady opieki zdrowotnej i inne organizacje
spoeczne i zawodowe (np. zwizki zawodowe, izby gospodarcze)
podejmuj dziaalno gospodarcz, to s wpisywane take do restru
przedsibiorcw (art. 50 KrRejSU).
Nb 14Ustawa z 20.8.1997 r. -Przepisy wprowadzajce ustaw o
Krajowym Rejestrze Sdowym (Dz.U. Nr 121, poz. 770 ze zm.) zastpia w
ustawie o dziaalnoci gospodarczej, ale rwnie w caym kompleksie aktw
prawnych termin podmiot gospodarczy pojciem przedsibiorcy (W J.
Katner, Kupiec, s. 178 i nast.; J. Frckowiak, Oznaczanie podmiotw
prowadzcych dziaalno gospodarcz (handlow), Gdaskie Studia Prawnicze
1998, t. V, s. 78). Wydaje si, e zmna ta nie ma tylko wymiaru
formalnego, ale zawiera gboki adunek merytoryczny. Chodzi przede
wszystkim o nawizanie do tradycyjnych poj prawa handlowego, w
szczeglnoci do pojcia kupca.Realizacja tego przedsiwzicia nie jest
jednak pozbawiona problemw. Przede wszystkim trudno si zgodzi z
wystpujcymi w doktrynie pogldami, e pojcie podmiotu
gospodarczegoest pojciem szerszym od pojcia przedsibiorcy (wtpliwie
K. Kruczalak, Prawo, s. 84). Problem polega na tym, e w rozumieniu
ustawy o dziaalnoci gospodarczej byy to synonimy. Naley jednak
pamita, e pojciem "przedsibiorca" operuj inne akty prawne. W szczeg
godne zainteresowania s art. 2 ZNKU i art. 4 OchrKonkurU. Tak wic,
zgodnie z ustaw o dziaalnoci gospodarczej, przedsibiorc by ten, kto
we wasnym imieniu w celu zarobkym prowadzi dziaalno gospodarcz, tj.
polegajc na handlu, usugach, produkcji i budownie. Take PWPU w art.
3 ust. 1 pkt 3 przewiduje, e przedsibiorc jest osoba prowadzca w
celach zarobkowych dziaalno wytwrcz, budowlan, handlow lub
usugow.
NB 15W stosunku do pojcia "kupiec" zachodzia istotna rnica, gdy
zgodnie z tym, co ju zostapowiedziane, kupcem by ten, kto we wasnym
imieniu prowadzi przedsibiorstwo zarobkowe. Wystpuj tu wic dwa
dodatkowe elementy:1) prowadzenie dziaalnoci gospodarczej we wasnym
imieniu, co nie moe by utosamiane z aktualnym prowadzeniem
dziaalnoci gospodarczej na wasny rachunek, oraz 2) 2) prowadzenie
przedsibiorstwa, co nie musi mie miejsca przy obecnie prowadzonej
dziaalnoci gospodarczej.Kupiec musia wic by wacicielem
przedsibiorstwa lub dzierawc i uytkownikiem.Nowa ustawa z
19.11.1999 r. -Prawo dziaalnoci gospodarczej przewiduje, e
przedsibiorc jest osoba fizyczna, prawna oraz nie majca osobowoci
prawnej, spka prawa handlowego, ktra zawodowo we
STRONA 15 wasnym imieniu podejmuje i wykonuje dziaalno
gospodarcz. Za przedsibiorcw uznaje si
-
wsplnikw spki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich
dziaalnoci gospodarczej (K. Strzyszkowski, Instytucje, s. 2-4).
Zgodnie z t ustaw, mona wyrni nastpujce wyznaczniojcia dziaalnoci
gospodarczej:1) gospodarczy charakter,2) zarobkowy (ukierunkowany
na zysk) charakter,3) prowadzenie dziaalnoci w sposb zorganizowany
i trway (E. Bieniek-Koronkiewicz, J. Sieczyo-Chlabicz, Dziaalno, s.
15).
Nb 16Przedsibiorcw moemy podzieli na dwie grupy: przedsibiorcw
sensu stricto i przedsibiornot for profit. Odrbn kategori jest
grupa podmiotw non profit, tj. tych, ktre w ogle nie mog prowadzi
dziaalnoci gospodarczej. Przedsibiorcy sensu stricto to tacy,
ktrych cel, w jakim mog by utworzeni, jest celem zarobkowym, a ich
dziaalno prowadzona jest we wasnym imieniu i zawodowo. Do takich
przedsibiorcw zaliczamy przede wszystkim osoby fizyczne prowadzce
dziaalno gospodarcz, spki jawne, partnerskie,
komandytowe,komandytowo-akcyjne, z ograniczon odpowiedzialnoci,
przedsibiorstwa pastwowe, spdziele.Problematyczny moe by status
spek z 0.0. lub akcyjnych, ktre powszechnie s traktowane jako
przedsibiorcy, ale jeeli s tworzone w celu charytatywnym,
kulturalnym itp., a nie nakierowanym na zysk, to status ich jest
dyskusyjny.W takich przypadkach moliwe bdzie zakwalifikowanie obu
typwspek do kategorii not for profit.Przedsibiorcy z grupy not for
profit to tacy, ktrych co prawda cel gwny nie jest celem
zarobkowym, ale mog prowadzi dziaalno gospodarcz z jednoczesnym
przeznaczaniem zysk na cele statutowe (np. fundacje,
stowarzyszenia, izby gospodarcze, szkoy wysze, zwizki zawodowe,
instytuty naukowo-badawcze). Trudno zakwestionowa ich wystpowanie w
obrocie gospodarczym, skoro przepis wyranie na to zezwala.
Przedsibiorcy not for profit mog mie status przedsibiorcy od samego
pocztku, tj. od ich powstania, albo poprzez podjcie dziaalnoci
gospodarczej. Not for profit oznacza, w odrnieniu od instytucji non
profit, e dziaalno gospodarcza moe by prowadzona z ukierunkowaniem
na osiganizyskw, z tym jednak e zysk ten nie jest dzielony midzy
czonkw czy uczestnikw przedsiwia, ale na rzecz podmiotu
realizujcego okrelone cele, z przeznaczeniem na te cele.
STRONA 16Nb 17Okrelenie najblisze prawidowemu rozumieniu pojcia
przedsibiorcy wystpuje w art. 2 ZNKU. Zgodnie z tym przepisem,
przedsibiorcami s osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki
organizacyjne nie majce osobowoci prawnej, ktre prowadzc - chociaby
ubocznie - dziaalno zarobkow lub zawodow uczestnicz w dziaalnoci
gospodarczej. Tak wic pojciibiorcy w ustawie o zwalczaniu
nieuczciwej konkurencji jest odmienne od tego pojcia wynikajcego z
przepisw PrGosp. Przepisy ZNKU odnosz si do wszelkich osb i
jednostek organizacyjnych, ktre uczestnicz w obrocie gospodarczym,
prowadzc dziaalno zarobkow b zawodow. Pojcie przedsibiorcy w
rozumieniu ZNKU nie jest te tosame z takim pojciem wystpujcym w
innych aktach prawnych, gdy w wikszoci przypadkw automatycznie
zastpiono o "podmiot gospodarczy" sowem "przedsibiorca", nie nadajc
mu nowego sensu. Przedsibiorc w rozumieniu ZNKU jest kady
przedsibiorca bez wzgldu na to, czy zosta wpisany do Krajowego
Rejestru Sdowego (ewentualnie jeszcze do ewidencji dziaalnoci
gospodarczej), czy te wpisowi nie podlega (J Szwaja, w: Ustawa, s.
30). Rozstrzygajce jest rwnie faktyczne uczestniczenie w obrocie
gospodarczym. Przedsibiorca musi prowadzi dziaalno gospodarcz we
wasnym imieniu i zawodowo jako waciciel przedsibiorstwa w
znaczeniuunkcjonalnym (J. Szwaja, ibidem, s. 31 odnosi pojcie
wasnoci do znaczenia przedmiotowego), a take jako dzierawca lub
uytkownik. Przedsibiorcami s wic nie tylko te jednostki, ktrych
celem jest dziaalno gospodarcza ukierunkowana na zysk, ale take te
wszystkie, ktre faktycznie prowadz dziaalno gospodarcz, niezalenie
od rozmiaru, akcesoryjnow stosunku do podstawowego celu itp. Grupa
ta zostaa okrelona mianem przedsibiorcw not for profit (np.
fundacje, stowarzyszenia). Cech przedsibiorcw musi by prowadzenie
dziaalnoci zarobkowej lub zawodowej, co dotyczy w szczeglnoci
przedstawicieli tzw. wolnych zawodw, ktrzy s traktowani jak
przedsibiorcy, jeeli osobicie i samodzielnie, zarobkowo lub
zawodowo wiadcz usugi nawet bez wyodrbnionego przedsibiorstwa w
znaczeniu przedmiotowym.
-
Rni to istotnie ZNKU od ustawy z 19.11.1999 r. -Prawo dziaalnoci
gospodarczej, ktra w art. 87 przewiduje wyranie, e w rozumieniu tej
ustawy wiadczcy pomoc prawn nie jest przedsibiorc.
Nb 18Pojcie przedsibiorcy zdefiniowane zostao rwnie w art. 4
ust. 1 OchrKonkurU, zgodnie z ktrym przez przedsibiorc rozumie si
przedsibiorc w rozumieniu ustawy -Prawo dziaalnogospodarczej, czyli
osob fizyczn, osob prawn oraz nie majc osobowoci prawnej spk
STRONA 17prawa handlowego, ktra zawodowo, we wasnym imieniu
podejmuje i wykonuje dziaalno gospodarcz, a take wsplnikw spki
cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich dziaalnoci gdarczej.
Ponadto przedsibiorc w rozumieniu ustawy o ochronie konkurencji i
konsumentw jest:1) osoba fizyczna, osoba prawna, a take jednostka
organizacyjna nie majca osobowoci prawnej, organizujca lub wiadczca
usugi o charakterze uytecznoci publicznej, ktre nis dziaalnoci
gospodarcz w rozumieniu przepisw o dziaalnoci gospodarczej,2) osoba
fizyczna wykonujca zawd we wasnym imieniu i na wasny rachunek lub
prowadzca dziaalno w ramach wykonywania takiego zawodu,3) osoba
fizyczna posiadajca akcje lub udziay zapewniajce jej co najmniej
25% gosw w organach co najmniej jednego przedsibiorcy lub
posiadajca kontrol nad co najmniej jednym przedsibiorc, choby nie
prowadzia dziaalnoci gospodarczej, jeeli podejmuje dals dziaania
podlegajce kontroli koncentracji.Katalog przedsibiorcw zosta wic
rozszerzony poza przedsibiorcw sensu stricto m.in. o te podmioty,
ktre prowadz dziaalno uytecznoci publicznej. Tak wic dziaalno
organizsugowa o takim charakterze, mimo e wyranie nie ma znamion
prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, a jest tzw. dziaalnoci celow
(statutow), zgodn z podstawowym celem jednostki organizacyjnej,
jest przesank uznania za przedsibiorc w rozumieniu przepisw
OchrKonkurU. Stowarzyszenia, fundacje, partie polityczne, zwizki
zawodowe itp., nawet jeeli nie podejmuj dziaalnoci gospodarczej, to
i tak s traktowane przez ustaw o ochronie konkurencji i konsumentw
jako przedsibiorcy.Ponadto przedsibiorc -w rozumieniu przepisw
OchrKonkurU -s przedstawiciele wolnych zawodw, ktrzy wykonuj wolny
zawd osobicie, we wasnym imieniu lub prowadz dziaalno wwykonywania
takiego zawodu. Ustawa przyznaje rwnie status przedsibiorcy osobie
fizycznej posiadajcej wskazany pakiet udziaw lub akcji co najmniej
jednego przedsibiorcy lub sprawujcej nad co najmniej jednym
przedsibiorc kontrol, rozumian jako wszelkie formy bezporedniego
lub poredniego uzyskania uprawnie, ktre osobno lub cznie, z
uwzgldeniem wszystkich okolicznoci prawnych lub faktycznych,
umoliwiaj wywieranie decydujcego wpywu na tego przedsibiorc.
Uprawnienia te tworz m.in. prawo do caego lub czci miia
przedsibiorcy bd prawa lub umowy przyznajce decydujcy wpyw na skad,
wynik gosowanub decyzje organw przedsibiorcy (art. 4 pkt 13
OchrKonkurU). Status ten jest niezaleny od prowadzenia
dziaalnoci
STRONA 18gospodarczej przez tak osob, natomiast przesank jego
przysugiwania jest podejmowanie dalszych dziaa podlegajcych
kontroli koncentracji. Dziaania te mog si przejawia w pou, przejciu
lub utworzeniu przez przedsibiorcw wsplnego przedsibiorcy, objciu
lub nabyciu udziaw lub akcji innego przedsibiorcy, powodujcego
uzyskanie co najmniej 25% gosw na walnym zgromadzeniu lub
zgromadzeniu wsplnikw, a take w objciu przez t sam osob fucji
czonka organu zarzdzajcego albo kontrolnego u konkurujcych ze sob
przedsibiorcw, i czny obrt przedsibiorcw uczestniczcych w
koncentracji w roku obrotowym poprzedzajcyrok zgoszenia jej zamiaru
przekracza rwnowarto 50 000 000 EURO (art. 12
OchrKonkurU).Natomiast zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 3 PWPU,
przedsibiorc jest osoba prowadzca w celach zarobkowych dziaalno
wytwrcz, budowlan, handlow lub usugow.Zgodnie z ustaw z 5.7.2001 r.
o cenach (Dz.U. Nr 97, poz. 1050), przedsibiorc jest podmiot
prowadzcy dziaalno gospodarcz w rozumieniu ustawy PrGosp, a take
osoby prowadze dziaalno wytwrcz w rolnictwie w zakresie upraw
rolnych oraz chowu i hodowli zwierzt,
-
ogrodnictwa, warzywnictwa, lenictwa i rybactwa rdldowego (art. 3
ust. 8 tej ustawy).Specyficzne okrelenie przedsibiorcy wystpuje w
art. 6 ust. 6 PrGeolGrn. Jest to podmiot posiadajcy koncesj na
prowadzenie dziaalnoci ustawowej, tj. prowadzenie prac
geologicznych i grniczych.
II. Przedsibiorstwo w wikszym rozmiarze a may i redni
przedsibiorca
1. Definicja
Nb 19Szereg przepisw, przede wszystkim Kodeksu handlowego,
odwoywao si do kategorii przedsibiorstwa w wikszym rozmiarze. W
szczeglnoci, zgodnie z art. 75 KH, spk jawn bya s prowadzia we
wsplnym imieniu przedsibiorstwo zarobkowe w wikszym rozmiarze, a
nie bya inn spk handlow. Zgodnie z art. 143 KH, spka majca na celu
prowadzenie w wikszyrze przedsibiorstwa zarobkowego albo
gospodarstwa rolnego pod wspln firm bya spk komtow, jeeli wobec
wierzycieli za zobowizania spki przynajmniej jeden wsplnik
odpowiadaez ograniczenia, a odpowiedzialno przynajmniej jednego
wsplnika (komandytariusza) bya ograniczona. Tak wic prowadzenie
przedsibiorstwa zarobkowego w wikszym rozmiarze naleao do
essentialia negotii umw tych spek. Jednake zgodnie z art. VI l
PWKC, uchyly zosta zarwno art. 4, jak i art. 7, bdce podstaw
ustalenia co jest, a co nie jest przedsibiorstwem w wikszym
rozmiarze.
STRONA 19W zwizku z tym rozp. Min. Przemysu, Aprowizacji i
Handlu oraz eglugi i Handlu Zagranicznego z 1 1.7.1946 r. wydane w
porozumieniu z Min. Sprawiedliwoci, Skarbu oraz Rolnictwa i Reform
Rolnych w sprawie okrelenia przedsibiorstw prowadzonych w wikszym
rozmiarze (Dz.U. Nr 36, poz. 223 ze zm.) utracio moc
obowizujc.Odmiennie do tego zagadnienia ustosunkowywaa si cz
doktryny (m.in. K. Kruczalak, Przedsibiorstwo, s. 2 i nast.),
przyjmujc, e dalej istniay podstawy prawne, aby wykona upowanienie
zawarte w art. 4 2 oraz art. 7 2 KH. Stanowisko takie wydaje si
wtpliwe. Z kolei S. Sotysiski (w: Kodeks, s. 71) przyjmowa, e
prowadzenie dziaalnoci gospodarczej w wikszym rozmiarze naley
wywodzi z ustawy o rachunkowoci. Jest to taka dziaalno, a spenia
cznie dwa z trzech kryteriw:1) rednioroczne zatrudnienie wynosi co
najmniej 50 osb,2) suma aktyww bilansu wynosi powyej 1 mln EURO,3)
przychd netto ze sprzeday towarw i usug oraz operacji finansowych
stanowi rwnowarto co najmniej 2 mln EURO.Natomiast Kodeks spek
handlowych odstpuje od kryterium wikszego rozmiaru dziaalnoci przy
definiowaniu spki jawnej i komandytowej. Wskazuje jednak na to
kryterium w art. 26 4 przy obowizku przeksztacenia spki cywilnej w
jawn (jeeli w kadym z dwch kolelat obrotowych przychody netto ze
sprzeday towarw lub wiadczenia usug osigny warto mniej 400 000
EURO). Wydaje si jednak, e z praktycznego punktu widzenia
wprowadzenie tego kryterium jest zbdne i niczemu nie suy.Obecnie
coraz wiksze znaczenie, rwnie normatywne, ma kategoria maego i
redniego przedsibiorstwa. Grupa takich przedsibiorstw stoi w
opozycji do przedsibiorstw duych, co w konsekwencji nie jest ju do
pogodzenia z kategori przedsibiorstwa w wikszym rozmiarze.W krajach
Unii Europejskiej nie ma jednolitej definicji maego i redniego
przedsibiorstwa. Jednake powszechnie stosuje si trzy kryteria dla
przyjcia, co naley do grupy maych i rednich przedsibiorstw. S to:
liczba zatrudnionych w przedsibiorstwie, wielkoego obrotw, warto
wyniku bilansowego. Czsto wskazuje si take na warto
majtkuprodukcyjnego, niezaleno ekonomiczn itp. W rnych krajach, nie
tylko Unii Europejskiej, stosuje si rozmaite kryteria z punktu
widzeniazatrudnionych w przedsibiorstwie. Tak np. za mae i rednie
przedsibiorstwa uwaa si te, ktrych zatrudnienie wynosi od 1 do 20
osb (Norwegia), od 1 do 49 osb (Niemcy, Szwecja, Francja, Japonia),
od 1 do 50 osb (Belgia, Dania, Holandia) czy te od l do 250 osb
(USA).Z kolei, biorc pod uwag obroty, naley zdywersyfikowa kryteria
ze wzgldu na bran, w ja
-
ej prowadzona jest dziaalno gospodarcza (przemys, drobny handel,
duy handel, budownictwo itp.).
STRONA 20W krajach Unii Europejskiej czsto przyjmuje si definicj
wprowadzon w 1996 r. przez Komisj Europejsk, zgodnie z ktr do maych
i rednich przedsibiorstw zalicza si te, ktrtrudnienie jest nisze ni
250 osb, obroty nisze ni 40 mln EURO lub oglny wynik bilansowy nie
osiga 27 mln EURO. Potrzeba wyrnienia tej kategorii w wymiarze
normatywnym nie powinna budzi wtpliwoci. Grupa maych i rednich
przedsibiorstw w krajach Unii Europejskiej stanowi podstawow grup
przedsibiorcw. Tak np. w Niemczech a 95% wszystkich przedsibiorstw
zalicza si do maych i rednich. Znaczenie maych i rednich
przedsibiorstw wiprzede wszystkim z takimi elementami, jak: dua
elastyczno w procesie dostosowania swojej struktury do gry
rynkowej, wysoka innowacyjno i skonno do ponoszenia ryzyka, wysoka
dynamika wzrostu zatrudnienia czy w kocu wzrastajcy udzia w
wytwarzaniu dochodu narodowego. Potrzeba wyrnienia maych i rednich
przedsibiorstw wie si rwnie z konpecjalnej pomocy dla tych
podmiotw, gwnie tzw. start-up, czyli rozpoczynajcych dziaalno
gospodarcz. Do najczciej stosowanych instrumentw pomocy maym i
rednim przedsibio nale specjalne programy pomocy finansowej
(dofinansowanie targw, wystaw) oraz specjalne poyczki, preferencje
kredytowe i w systemie podatkowym, tworzenie specjalnego otoczenia
infrastrukturalnego (centra wspierania przedsibiorczoci),
regionalne fundusze kapitaowe dla wspierania finansowego maych i
rednich przedsibiorstw, ventures capital, fundusze porczeniowe dla
takich przedsibiorstw, ktre nie maj wystarczajcego zabezpieczenia
kredytowego, itp. Kategoria maego i redniego przedsibiorcy bdzie
zwizana zarwno z przedsibiorc jednoosobowym, jak i spk komandytow,
komandytowo-akcyjngraniczon odpowiedzialnoci, akcyjn. Wie si
zasadniczo z przedsibiorstwami reprezentu przewag kapitau
prywatnego.
Nb 20Kategoria maego i redniego przedsibiorcy staa si kategori
normatywn dziki regulacji rtej w ustawie z 19.11.1999 r. -Prawo
dziaalnoci gospodarczej (A. Kidyba, May, s. 17-18; J. Malarczyk,
Pojcie, s. 88-90).Unormowanie odnoszce si do tego zagadnienia skada
si z dwch czci: cz pierwsza powzasadom pomocy pastwa dla maych i
rednich przedsibiorstw, natomiast cz druga definiujmaego i redniego
przedsibiorc. Zgodnie z art. 53 PrGosp, pastwo z poszanowaniem
zasad rwnoci i konkurencji powinno stwarza szczeglne warunki
funkcjonowania tyche przedsibiorcw poprzez:
STRONA 21l) inicjowanie zmian stanu prawnego sprzyjajcych
rozwojowi maych i rednich przedsibiorcw, w tym dotyczcych dostpu do
rodkw finansowych pochodzcych z kredytw i poyczek oporcze
kredytowych,2) wspieranie instytucji umoliwiajcych finansowanie
dziaalnoci gospodarczej na dogodnych warunkach,3) wyrwnywanie
warunkw wykonywania dziaalnoci gospodarczej ze wzgldu na obcienia
publznoprawne,4) uatwianie dostpu do informacji, szkole oraz
doradztwa, 5) wspieranie instytucji i organizacji lokalnych oraz
regionalnych dziaajcych na rzecz maych i rednich przedsibiorcw,6)
promowanie wsppracy maych i rednich przedsibiorcw z innymi
przedsibiorcami poli zagranicznymi, ze szczeglnym uwzgld nieniem
przedsibiorczoci lokalnej.Definicja maego i redniego przedsibiorcy
zostaa okrelona z uwzgldnieniem wymogw Unii ropejskiej. Za maego
przedsibiorc uwaa si przedsibiorc, ktry w poprzednim roku obrot
(art. 54 ust. l PrGosp):1) zatrudnia redniorocznie mniej ni 50
pracownikw oraz2) osign przychd netto ze sprzeday towarw, wyrobw i
usug oraz operacji finansowych nrzekraczajcy rwnowartoci w zotych 7
mln EURO lub suma aktyww jego bilansu sporzdzonego
-
na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczya
rwnowartoci w zotych 5 mln EURO.Nie uwaa si jednak za maego
przedsibiorcy, w ktrym przedsibiorcy inni ni mali posiadaart. 54
ust. 2 PrGosp):1) wicej ni 25% wkadw, udziaw lub akcji,2) prawa do
ponad 25% udziaw w zysku,3) wicej ni 25% gosw w zgromadzeniu
wsplnikw (akcjonariuszy).Z kolei za redniego przedsibiorc uwaa si
przedsibiorc, nie bdcego maym przedsibiooprzednim roku obrotowym
(art. 55 ust. 1 PrGosp): 1) zatrudnia redniorocznie mniej ni 250
pracownikw oraz 2) osign przychd netto ze sprzeday towarw, wyrobw i
usug ooperacji finansowych nie przekraczajcy rwnowartoci w zotych
40 mln EURO lub suma aktyww jego bilansu sporzdzonego na koniec
poprzedniego roku obrotowego nie przekroczya rwnowartoci w zotych
27 mln EURO.
STRONA 22Nie uwaa si jednak za redniego przedsibiorcy, w ktrym
przedsibiorcy inni ni mali i r posiadaj (art. 55 ust. 2 PrGosp): l)
wicej ni 25% wkadw, udziaw lub akcji,2) prawa do ponad 25% udziaw w
zysku,3) wicej ni 25% gosw w zgromadzeniu wsplnikw
(akcjonariuszy).Rada Ministrw, w drodze rozporzdzenia, moe podwyszy
kwoty, o ktrych mowa w art. 54 ust. l pkt 2 oraz w art. 55 ust. l
pkt 2 (odnosi si to do przychodu i sumy aktyww).W celu
stwierdzenia, e przedsibiorca spenia przesanki okrelone w art. 54
albo w art. 55 PrGosp, zainteresowany skada odpowiednie dokumenty.
Jeeli z przyczyn od siebie niezalenych przedsibiorca nie moe
przedstawi dokumentw wiadczcych, e nie zachodz okoci wskazane w
art. 54 ust. 2 albo w art. 55 ust. 2 PrGosp, owiadczenie na pimie
zastpuje te dokumenty. W przypadku przedsibiorcy dziaajcego krcej
ni rok, jego przewidywany roczny przychd netto ze sprzeday towarw,
wyrobw i usug oraz operacji finansowych, a take przewidywane
rednioroczne zatrudnienie oszacowuje si na podstawie danych za
ostatni okres, udokumentowany przez przedsibiorc.
2. Rozliczenia maych i rednich przedsibiorstw w obrocie
Nb 21Coraz wicej przepisw odnosi si do kategorii maego i
redniego przedsibiorcy, w szczegli w kontekcie udzielania im
wsparcia. Ustawa z 6.9.2001 r. o terminie zapaty w obrocie
gospodarczym (przed opublikowaniem) wprowadza ograniczenie swobody
w narzucaniu maym i rednim przedsibiorcom przez przedsibiorcw duych
niekorzystnych warunkw umUstawa dotyczy umw, ktrych podmiotami s
osoby wskazane powyej, ale tylko tych, ktrych przedmiotem jest
odpatne dostarczanie towarw lub wiadczenie usug przez maego i
redniego przedsibiorc na rzecz podmiotw pozbawionych takiego
statusu. Nie dotyczy to jednak wiadczenia usug zwizanych z
wykonywaniem czynnoci bankowych, a take wiadcze polegach na
odpatnym dostarczaniu towarw lub wiadczeniu usug, gdy s one
finansowane w caociub czci ze rodkw midzynarodowych instytucji
finansowych, w ktrych Polska jest czonkie lub z ktrymi ma podpisane
umowy o wsppracy oraz ze rodkw pochodzcych z bezzwrotnej pomocy
Unii Europejskiej. Generaln zasad, wprowadzon ustaw z 6.9.2001 r.,
jest to, e jedn stron jest may i redni przedsibiorca, a drug -osoba
pozbawiona takiego statusu i gdy przewi-
STRONA 23
-dziay one w umowie termin zapaty duszy ni 30 dni. Wwczas
kontrahent maego i redniegzedsibiorcy jest obowizany do zapaty
odsetek ustawowych i to niezalenie od tego, czy jego kontrahent
wystpi z takim daniem. Odsetki obowizuj za okres poczwszy od 31
dniao spenieniu swojego wiadczenia niepieninego i dorczeniu
dunikowi faktury lub rachunkudo dnia zapaty, ale nie duszy ni do
dnia wymagalnoci wiadczenia pieninego. Strony motrzec w umowie
odsetki wysze od ustawowych. W takim przypadku wierzyciel -may i
redni przedsibiorca, moe da ich za cay okres midzy 31 dniem od
dostarczenia towaru bd
-
nia usugi a dniem zapaty.Zgodnie z art. 4 ustawy, nie narusza
ona przepisw Kodeksu cywilnego o wymagalnoci wiadcze pieninych oraz
o skutkach opnienia i zwoki dunika. W konsekwencji wic, niezad
odsetek, dostawca (wykonujcy usug) moe da odszkodowania, jeeli w
wyniku zwoki w zponis szkod.
III. Pojcie przedsibiorstwa
Nb 22Pojcie przedsibiorstwa nie jest terminem jednoznacznym.
Wystpuje zarwno w ustawie z 25.9.1981 r. o przedsibiorstwach
pastwowych (tekst jedno Dz.U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm.), jak
i Kodeksie cywilnym, Kodeksie spek handlowych, Prawie upadociowym,
ustawie z 30.8.1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsibiorstw pastwowych (Dz. U. Nr 118, poz. 56 ze zm.) itd.
Pojcie to jest kategori zarwno ekonomiczn, jak i prawn. W
ustawodawstwie, literaturze i orzecznictwie przyjmuje si, e termin
"przedsibiorstwo" moe by uywany w trzech znaczeniach: podmiotowym,
funkcjonalnym i przedmiotowym.
1. Znaczenie podmiotoweNb 23W znaczeniu podmiotowym
przedsibiorstwo wystpuje jako podmiot stosunkw prawnych, czyli
podmiot praw i obowizkw w zakresie prawa cywilnego (np.
przedsibiorca, przedsibiorstwo pastwowe).W tym znaczeniu chodzi
rwnie o podmiot stosunkw gospodarczych. Mona przyj, e obecnie
zumienie tego terminu jest synonimem pojcia przedsibiorca.Artyku l
PPU uywa pojcia "przedsibiorstwo" w znaczeniu podmiotowym
(przedsibiorstwo pastwowe jest samodzielnym, samorzdnym i
samofinansujcym si przedsibiorc posiadajcym obo-
STRONA 24-wo prawn). Zasadniczo uywanie przymiotnika "pastwowe"
wskazuje na takie rozumienie pojcia "przedsibiorstwo". Mona takie
znaczenie odnosi do innych okrele, np. "prywatne", "spdzielcze".
Okrelenie "przedsibiorstwo prywatne" bdzie mogo by odnoszone do
podmiowego znaczenia tego pojcia, jeeli z przepisw bdzie wynikao, e
przedsibiorstwu przyzna podmiotowo prawn lub prowadzi je osoba
fizyczna (przedsibiorca). Uywanie terminu "przedsibiorstwo
prywatne" w kategoriach podmiotowych musi wiza si z korzystaniem z
takiej formy organizacyjnej, ktrej przepisy przyznaj podmiotowo
prawn lub gdy dziaalno adzi osoba fizyczna. Tak naley traktowa
prowadzenie dziaalnoci gospodarczej przez jeden podmiot w formie
jednoosobowej spki z ograniczon odpowiedzialnoci. W ten sposb
dochodzi do pokrywania si terminw "przedsibiorstwo" i "spka" (w
znaczeniu podmiotowym) w odrnieniu od prowadzenia przez spk
przedsibiorstwa (znaczenie funkcjonalne). Moemy pyj pewn tosamo
midzy pojciem przedsibiorcy a pojciem przedsibiorstwa w znaczeniu
m.
2. Znaczenie funkcjonalneNb 24Z kolei przez przedsibiorstwo w
znaczeniu funkcjonalnym rozumie si stae (zawodowo, we wasnym
imieniu, w sposb zorganizowany i cigy) prowadzenie dziaalnoci
gospodarczej w celach zarobkowych, a normatywn podstaw do
wyodrbnienia tego pojcia byy uchylone art. 2 i 4 KH, w ktrych
wspomniano o "prowadzeniu przedsibiorstwa zarobkowego". Do takiego
rozumienia przedsibiorstwa nawizuj te te przepisy Kodeksu spek
handlowych, w ktch jest mowa o prowadzeniu przedsibiorstwa, tj.
art. 22 1 pkt 1 (w odniesieniu do spki jawnej), art. 86 l (do spki
partnerskiej), art. l 02 (do spki komandytowej), a. 125 (do spki
komandytowo-akcyjnej) oraz przepisy Kodeksu cywilnego (np. art.
3581 4, art. 526 l, art. 765, art. 794 l).Naley podkreli rnic
pomidzy przedmiotem dziaalnoci spki, jako oglnie okrelonym noci,
dla ktrej spka zostaje powoana, a przedmiotem jej przedsibiorstwa,
ktry powinieby skonkretyzowany. Ponadto spka moe prowadzi kilka
przedsibiorstw. Stanowisko orzeczn
-
ictwa i literatury nie jest jednak zgodne co do stopnia
szczegowoci okrelenia przedmiotu przedsibiorstwa. Pocztkowo
judykatura przyjmowaa, e przedmiot przedsibiorstwa sp moe zosta
okrelony oglnie -produkcja, handel, usugi. Pniej jednak Sd Najwyszy
stanowisku, e przedmiot ten powinien by skonkretyzowany
okreleniemprzynajmniej rodzaju dziaalnoci gospodarczej (zob. uchw.
SN z 9.11.1988 r., III CZP 92/88, Pal. 1990, s. 11-12 z glos A.
Szumaskiego, s. 48 i nast.).
STRONA 25
Zgodnie z art. 40 pkt I KrRejSU, przedmiot dziaalnoci ustala
naley wedug polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci (PKD).
3. Znaczenie przedmiotoweNb 25Od przedsibiorstwa w znaczeniu
funkcjonalnym i podmiotowym naley odrni przedsibiorstwo w znaczeniu
przedmiotowym (E. Norek, Przedsibiorstwo, s. 35 i nast.; por. P
Bielski, Regulacja, s. 29 i nast., rwnie M. Litwiska, Pojcie, s. 8
i nast.). Przedsibiorstwo w znaczeniu przedmiotowym -zgodnie z
definicj zawart w art. 551 KC -oznacza zesp skadnikw materialnych i
niematerialnych przeznaczonych do realizacji okrelonych zada
gospodarczych, obejmujcych wszystko, co wchodzi w skad
przedsibiorstwa, w szczeglnoci: firm (nazw), znaki towarowe i inne
oznaczenia indywidualizujce przedsibiorstwo, ksigi handlowe,
nieruchomoci i ruchomoci nalece do przedsibiorstwa, w tym produkty
i materiay, patenty, wzory uytkowe i zdobnicze, zobowizania i
obcienia zwizane z prowadzeniem przedsibiorstwa, prawa wynikajce z
najmu i dzierawy lokali zajmowanych przez przedsibiorstwo (szerzej
zob. E. Norek, Przedsibiorstwo, s. 27 i nast.).Wyej wymienione
prawa i obowizki stanowi przykadowe wyliczenie moliwych skadnikw
przeibiorstwa.Z definicji zawartej w art. 551 KC wynika, e
wyeksponowane s trzy elementy:l) zesp skadnikw,2) zesp dbr o
materialnym i niematerialnym charakterze,3) zesp ten jest
przeznaczony do realizacji okrelonych zada gospodarczych.Zesp
skadnikw oznacza uwypuklenie elementw organizacji jako pewnej
zorganizowanej struktury. Wyranie tak stanowi art. 40 KH, ktry
stanowi o "zorganizowanej caoci". Ten element naley jednak, mimo
nieobowizywania tego przepisu, wyranie podkreli.Uyte w przepisie
okrelenie "skadniki materialne i niematerialne" jest doprecyzowane
przez przykadowe wyliczenie, co wchodzi w skad przedsibiorstwa. W
skad przedsibiorstwa wchodz wic przede wszystkim prawa, a w
tym:-prawa na dobrach materialnych, tzn. prawa do rzeczy, czyli
wasno i inne prawa rzeczowe (por. art. 551 pkt 3 KC),-prawa na
dobrach niematerialnych: m.in. firma, znaki towarowe, wzory uytkowe
i zdobnicze patenty (por. art. 551 pkt l i 4 KC),
STRONA 26-prawa obligacyjne wynikajce np. z najmu i dzierawy (M.
Litwiska, Dzierawa, s. 11 i nast.) (por. art. 551 pkt 6
KC),-zobowizania i obcienia (art. 551 pkt 5 KC).Wrd skadnikw
przedsibiorstwa naley wymieni take sytuacje faktyczne, ktre nie maj
cu praw podmiotowych, lecz wpywaj dodatnio lub ujemnie na jego
warto, np. klientela, lokalizacja, dobra lub za renoma itp. (M.
Litwiska, Pojcie, s. 10), czyli okolicznoci okrelane w jzyku
angielskim jako good will lub bad will.Zgodnie z art. 551 pkt 5 KC,
w skad przedsibiorstwa wchodz rwnie zobowizania i obciezwizane z
jego prowadzeniem. Jest to zmiana w porwnaniu z art. 40 KH, w ktrym
nie wspomniano w ogle o zobowizaniach lub obcieniach, a mowa bya
tylko o aktywach i wierzytelnociach powstaych przy prowadzeniu
przedsibiorstwa.W kwestii tej nastpia wic wyrana zmiana stanu
prawnego. Wierzytelnoci to nic innego jak zobowizanie z punktu
widzenia wierzyciela. Mona przyj, e w skad pojcia przedsibioa
wchodz wierzytelnoci powstae przy jego prowadzeniu (A. Jakubecki,
w: Prawo, s. 41-42). Pojcie zobowizania obejmuje rwnie dug
(zobowizanie ze stanowiska dunika), a za-wedug art. 551 KC -w skad
przedsibiorstwa wchodz nie tylko prawa, ale i dugi zwizane
-
z jego prowadzeniem. Pojcie "obcie" w prawie cywilnym odnoszone
jest do rnych prawo charakterze przede wszystkim rzeczowym, ktre
istniej ("ci") na cudzej rzeczy, takich jak np. uytkowanie (art.
252 KC), suebno (art. 285 i 296 KC), zastaw (art. 306 KC), hipoteka
(art. 65 KWU), a ponadto ciary realne (por. M. Litwiska, Dzierawa,
s. 11 oraz A. Jakubecki, w: Prawo, s. 41-42). W wietle art. 551 KC,
gdy mowa o zobowizaniach, chodzi o prawa i obowizki obligacyjne, a
w przypadku obcie -o obowizki co do zasady rzeczowe.Nb 26Wskazane
rozrnienie pojcia przedsibiorstwa ma istotne znaczenie praktyczne,
gdy czasem jeden akt prawny posuguje si tym terminem w rnych
znaczeniach (np. ustawa o przedsibiorstwach pastwowych, ustawa o
komercjalizacji i prywatyzacji przedsibiorstw pastwowych, Kodeks
spek handlowych), uywajc znaczenia podmiotowego i przedmiotowego
czy funkcjonalnego i przedmiotowego.
IV. Zbycie przedsibiorstwaNb 27Z przedmiotowym znaczeniem pojcia
przedsibiorstwo wie si problem jego zbycia. Zgodnie z art. 751 KC,
przedsibiorstwo moe by zby-
STRONA 27-te, wydzierawione albo moe by na nim ustanowione prawo
uytkowania. Zbycie przedsibiorstwa jest pojciem, ktre obejmuje
wszelkie czynnoci prawne powodujce przeniesienie na nabywc praw i
obowizkw wchodzcych w skad przedsibiorstwa. Dotyczy to wic
sprzeday,owizny, zamiany, wniesienia do spki tytuem wkadu (zob. P.
Bielski, Regulacja, s. 29 i nast.; A. Kidyba, Spka, s. 113-114; K.
Kopaczyska-Pieczniak, Spka, s. 8.2.2.4.; H. Urbaczyk,
Przedsibiorstwo, s. 22 i nast.; E. Norek, Przedsibiorstwo, s. 125 i
nast.), zawarcia umowy o odpatne korzystanie z przedsibiorstwa
poczone z opcj sprzeday. Zgodnie z art. 552 KC, czynno prawna majca
za przedmiot przedsibiorstwo, obejmuje wszystko, co wchodzi w jego
skad, chyba e co innego wynika z treci czynnoci prawnej lub
przepisw szczeglnych (M. Litwiska, Pojcie, s. 8 i nast.). Oznacza
to, e w braku odmiennych postanowie lub przepisw szczeglnych naley
przyj, e czynnoci zbycia objte s wkadniki wymienione w art. 551 KC
(M. Poniak - Niedzielska, Zbycie, s. 37).Charakter prawny
przedsibiorstwa w znaczeniu przedmiotowym nie by nigdy jednoznaczny
w literaturze. Dyskusyjne jest przede wszystkim, czy
przedsibiorstwo jest przedmiotem obrotu jako cao, czy te naley je
traktowa jako rodzaj zbioru praw i innych sknikw. Wydaje si, e
naley przyj, i podstaw prowadzenia dziaalnoci gospodarczej stanen
zorganizowany kompleks majtkowy obejmujcy dobra materialne i
niematerialne oraz sytuacje faktyczne. Ten wyodrbniony kompleks
majtkowy stanowi dobro samoistne, rne od sumy elementw, ktre si na
nie skadaj, mogce by przedmiotem obrotu (M. Poniak-Niedska, Zbycie,
s. 37). Nie musi to oznacza, e zbycie przedsibiorstwa obejmuje
zbycie caego majtku. Moliwe jest wyczenie okrelonych skadnikw z
majtku. Jednake, jak podkliteraturze, chodzi tylko o taki zakres
wycze przy zawarciu umowy, aby to co pozostaje, stanowio przedmiot
przedsibiorstwa (ibidem, s. 37). Bd odwrotnie, aby te skadniki,
ktre nie s objte umow, nie stanowiy ju przedsibiorstwa. Decyduj tu
wic okolicznoyczne, ktre mog by oznaczone in concreto. Na nabywc
musi przej minimum rodkw i sposoakie s konieczne do tego, aby mona
byo prowadzi przedsibiorstwo w znaczeniu funkcjonalnym (S.
Buczkowski, Glosa do orz. SN z 10.1.1972 r., 1 CR 359/71, OSPiKA
1972, Nr 12, poz. 232). Chodzi wic o wszelkie elementy, ktre
powoduj przejcie funkcji penionych przez przedsibiorstwo.
Nb 28Czynno zbycia jest czynnoci prawn o charakterze
rozporzdzajcym, ktrej skutkiem jest jcie na nabywc uprawnie
niezbdnych do prowadzenia przedsibiorstwa. Jest to czynno praa
konsensualna, wzajemna, kauzalna. Zbycie przedsibiorstwa jest
nastpstwem jednej czynnoci prawnej - nabycia uno actu, co oznacza,
e po stronie nabywcy mamy do czynienia z sukcesj uniwersaln
(nabycie pod tytuem oglnym) (J. Wido, Zakres, s. 25 i nast.).
-
STRONA 28Nb 29Przeniesienie wszystkich praw i obowizkw
wchodzcych w skad przedsibiorstwa nastpuje wedug jednolitych zasad,
niezalenie od tego, jakie reguy dotycz zbywania poszczeglnych praw
i obowizkw (A. Jakubecki, w: Prawo, s. 44). Jeeli natomiast na
zbycie przedsibiorstwa skada si wiele odrbnych (cho poczonych
czasowo) czynnoci zbycia (sukcesji singarnych), to do przeniesienia
kadego prawa i obowizku naley stosowa przepisy o zbyciu dla niego
tylko waciwe (ibidem, s. 40).Za przyjciem pogldu, e w przypadku
nabycia przedsibiorstwa mamy do czynienia z sukcesj uniwersaln
przemawiaj wzgldy praktyczne i bezpieczestwo obrotu. Dua liczba
czynnocprawnych majcych za przedmiot przedsibiorstwo stwarza
ryzyko, i w wielu przypadkach w praktyce mogyby nie zosta spenione
szczeglne warunki przeniesienia poszczeglnych praw skadajcych si na
przedsibiorstwo, co z kolei doprowadzioby do znacznego
skomplikowania stanu prawnego i niepewnoci majtkowych, ktre
zawayyby na pewnoci obrotu gospodarczego. Ponadto w skad
przedsibiorstwa wchodz te pewne sytuacje, nie stanowice przedmiotu
adnych odrbnych praw podmiotowych (np. klientela), oraz prawa
niezbywalne (A. Jakubecki, w: Prawo, s. 44). Wyjanienie ich
przejcia na nabywc nie byoby moliwe, gdyby nabycie przedsibiorstwa
traktowa jako kompleks odrbnych czynnoci prawnych.Dopuszczalno
zbycia przedsibiorstwa w drodze jednej czynnoci prawnej nie
wyklucza, e skutki prawne tej czynnoci mog by rozoone w czasie.
Wwczas chwila nabycia nie jest toma z chwil dokonania czynnoci
zbycia.Nb 30Zbycie przedsibiorstwa wymaga formy pisemnej z
podpisami notarialnie powiadczonymi. Jeeli jednak na
przedsibiorstwo skada si nieruchomo, to albo czynno zbycia wymaga
ej formy, albo te zbycie nieruchomoci powinno nastpi w formie aktu
notarialnego (E. Norek, Przedsibiorstwo, s. 158).Nb 31Szczeglnie
dyskusyjne w literaturze jest to, jakie skutki w sferze
odpowiedzialnoci za zobowizania powoduje zbycie przedsibiorstwa.
Chodzi przede wszystkim o art. 551 pkt 5 KC, w ktrym wymienia si
zobowizania i obcienia. Wedug jednego ze stanowisk przyjmuje si, e
skoro z art. 552 KC wynika, i czynno prawna majca za przedmiot
przedsibrstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w jego skad, to nasuwa
si wniosek, e zbycie przedsibiorstwa powoduje przejcie dugw przez
nabywc ze skutkiem zwolnienia z dugu zbywcy (A. Jakubecki, w:
Prawo, s. 44 oraz M. Poniak-Niedzielska, Zbycie, s. 42). Zgodnie z
innym
STRONA 29 pogldem, zbycie przedsibiorstwa skutkuje przejciem
dugw przez nabywc tylko wtedy, gdy wierzyciele wyra na to zgod w
trybie art. 519 2 pkt 2 KC (zwalniajce przejcie dugu) . Sotysiski,
w: Kodeks, s. 37). Argumentem na poparcie tego pogldu jest zwykle
potrzeba ochrony wierzycieli. Jak zwrcono uwag, dostateczn gwarancj
dla wierzycieli powinien stanowi fakt, e na nabywc przechodzi
rwnoczenie mienie przedsibiorstwa, z ktregoog by zaspokojone
zobowizania, w zasadzie w takim samym zakresie, jak w stosunku do
zbywcy (A. Jakubecki, w: Prawo, s. 45).Przyjcie takiego rozwizania
powoduje rwnie niekorzystn sytuacj dla nabywcy, ktry przeujc
zobowizania obciajce przedsibiorstwo, staje si dunikiem osobistym
wierzyciela ipowiada nawet za te zobowizania, ktre przekraczaj
warto nabytego przedsibiorstwa. Prodzi ponadto do wyczenia
stosowania art. 526 KC, przewidujcego solidarn odpowiedzialno
zbywcy i nabywcy. W przypadku art. 526 KC mamy do czynienia z
cznym, kumulatywnym, nie zwalniajcym przejciem dugu, a w zasadzie -
z przystpieniem do niego.Bardziej uzasadnione jest, ze wzgldu na
spjno konstrukcji, zastosowanie art. 526 KC (kumulatywne
przystpienie do dugu). Uznanie, e zbycie przedsibiorstwa powoduje
ex lege przejcie dugw na nabywc oznacza, e w tej kwestii naley
odwoywa si tylko do art. . W takim przypadku nie jest potrzebna
zgoda wierzyciela, co sprzyja szybkoci obrotu. Cen za ten brak
zgody jest to, e w wyniku zbycia przedsibiorstwa mamy dwch dunik
z