-
Su tm bi Khaiminhvn.org Lut php l g?
P a g e 1 | 13
Lut php l g? _L Ba_
Ngun: http://icevn.org/vi/LuatPhapLaGi?page=0%2C0
Tc gi: L Ba
Gn y c rt nhiu tho lun v vic thit lp nn mng php tr ti Trung Hoa.
Mun
xy dng php tr Trung Hoa, theo ti, th ci cch ta n khng thi cng
cha m
cn phi ci cch c cch thc lm lut. tm hiu lp lun ny, chng ta cn phi
hiu
bn cht ca lut php l g.
Trong hai mi nm va qua, Trung Quc ban hnh hng nghn iu lut. Trong
nhiu
lnh vc, c khuynh hng qu ti lp php (over-legislate). V d, trong
lut hnh
chnh, mt s b lut v hiu qu vi tm nhn hn hp c, hoc nhanh chng
s
c, ban hnh. Nhng lut ny gm c: Lut t tng hnh chnh (1989), Lut quc
gia
v bi thng (1993), Lut trng pht-x l hnh chnh (1996), Lut bi thng
hnh
chnh (1999), Lut hnh php (lp php) (2000), Lut cng ch hnh chnh
(ang c
tho), Lut cp giy php, Lut th tc hnh chnh (ang c xem xt), Lut v
mua ca
nh nc (ang c xem xt) v.v...T hi hn na, nhng lut chung chung-ph
thng
ny an xen vi hng trm sc lnh hnh chnh v ngh nh trung ng, tnh v
a
phng, thng gy ra s ri rm v bt nh, v mt s nhng lut ny dng ngn
ng
c vit vi ngha rt hn hp v c th b lun lch d dng. Mt s ln nhng
lut
ny khng c son tho k cng v c phm cht km, v rt nhiu lut khng c
(p
ch) thi hnh; do , c cng chc ln thng dn u khng thm m xa n. S
vic
ny gp phn vo vic thiu tn trng lut php ni chung Trung Quc. Rt
nhiu nhng
lut nh vy l kt qu ca np suy ngh au u cha y. Cch thc lm lut qu
ti
hn hpny cn phi c thay i nu chng ta mun thit lp php tr Trung
Quc.
Ban hnh hng nghn o lut (sc lnh) cha hn l thit lp c php tr. iu
chng
ta cn khng phi l bt c khi no tin li th ra lut, m l ban hnh php
lut trong
khun kh ca php tr.
-
Su tm bi Khaiminhvn.org Lut php l g?
P a g e 2 | 13
V c bn, s qu ti-lp php bt ngun t s nhn thc sai lm v bn cht ca
lut
php. Lut php l g? tr li cu hi ny, cn phi tin hnh mt cuc th
nghim
trong t tng. Hy th tng tng ra mt trng thi nguyn thy theo nh m
hnh
ca Locke [nh trit hc Anh], trong khng c nh nc, khng c chnh quyn,
v
khng c c x hi con ngi. iu c ngha l khng c lut php trong trng
thi
nguyn thu khng? Cu tr li l khng. Vn c lut trong trng thi nguyn
thu ch;
ngi ta vn phn bit c ci g sai v ci g ng. Chng ta c th gi nhng lut
ny
l quy lut thin nhin hoc nhng quy lut lun l. Vn l, trc ht, khng c
ta n
cng bng bt ngi ta tun theo lut php, th nh l, ngi ta c th hiu v
lut rt
khc nhau (mc d sau nhng s bn ci v tranh lun cng khai mt cch cn
thn v
hp l ngi ta c th ng v mt s lut c bn). Hai vn ny li sn sinh ra
nhiu
vn trc tip hn cho i sng con ngi. Th nht, khng c trt t m l s ri
rm.
Th nh, khng c cng l v nhng k mnh v th lc v quyn hnh n p nhng
ngi yu ui v khng c quyn hnh g. Th ba, khng c cng l, cn c hiu
theo ngha: nhng vic t tng ging nhau khng c x nh nhau. Cui cng,
khng c
hiu qu kinh t v c qu nhiu s bt nh cho nn khng th c hot ng kinh t
hiu
qu.
gii quyt nhng vn ny, mt nh nc da trn kh c x hi, v mt trt t
lut php c ban hnh gm c lut thnh vn (lp php) v ta n cng bnh, cn
c
lp ra. V nh nc v c bit l trt t lut php do con ngi t ra l gii
quyt
nhng vn ca tnh trng nguyn thu, cn phi c nhng c tnh sau y. Th
nht,
lp php phi c da trn lut thin nhin hoc lut lun l, ngha l lp php
ch c
th bt ngun t lut thin nhin/lut lun l hoc khng c mu thun vi lut
thin
nhin/lut lun l. Th nh, lut ban hnh, cng nh nhng s din gii php l
cho
nhng lut ny cn phi tht gin d ngi ta hiu c lut php l g v tun
theo
nh th no. Th ba, lut php khng th b thay i lin tc, nu khng th s c
qu
nhiu s bt nh v nhng vn nn gy ra do s bt nh trong tnh trng nguyn
thu
li s c thay th bng nhng s bt nh khc. Th t, v mc ch ca vic to ra
mt
nh nc v mt trt t lut php do con ngi t ra nhm ngn nga s p bc,
trt
-
Su tm bi Khaiminhvn.org Lut php l g?
P a g e 3 | 13
t lut php do con ngi t ra phi kim ch c quyn lc ca nh nc c th
ngn nga vic n p ca nh nc v s lm dng quyn lc nh nc. Th nm,
trt
t lut php do con ngi t ra cn phi hp l, ngha l nhng vic t tng
ging nhau
phi c x l ging nhau, t ra cng l cng c v hin din. Khi tt c nm c
tnh
ny u c, chng ta c th ni trt t lut php do con ngi t ra l cng
chnh.
Nm c tnh ny cng bao hm ba nguyn tc ca php tr c bn n trc y
trong bi vit ca ti: php tr l s kim ch quyn lc ca chnh quyn, php
tr l s
bnh ng trc php lut, v php tr l mt h thng cng l c tnh th tc v ng
lut
l (c L Ba, Php tr l g, tp ch Perspectives, b I, s 5).
Cuc th nghim trong t tng ni trn nu ra mt nguyn tc quan trng: lut
php,
trong ngha nguyn thy ca n, khng phi l lp php. Lut php hin hu
trong thin
nhin, trong khi lp php (lp ra lut php) ch hin hu trong mt trt t
lut php do
con ngi t ra. Lut php khng hn phi cn c vit ra. Trong ngha nguyn
thy,
lut php l cu chuyn v s vn hnh ca cc s kin...Con ngi c th bit c
[cu
chuyn ny] qua suy lun, ci g thch hp vi bn tnh mnh v do l ci tt
(Rice,
1999, trang 30). Ch ius (lut) v iustum (cng l) trong ting Latin
c quan h mt
thit vi nhau. Lut, do , l hin thn ca cng l, vn bt r t thin nhin
v c th
nhn thc c bng l tr. Nh Aristotle vit, c mt nguyn tc chung v ci
ng
v ci sai trong thin nhin m mi ngi u c cch phn bit c, d h khng
lin
kt hay giao thip g vi nhau (Aristotle, 1991, trang 102). Trit
gia c i Marcus
Tullius Cicero (c. 106-43 B.C) nh ngha "Lut nh l l phi cao nht,
tim n trong
Thin nhin, ch cho ta bit ci g nn lm v ngn cm ci khng nn lm... L
phi lun
lun bt dit chng h bt u hay kt thc bng nhng lut l do con ngi to
ra...Do
, hin nhin rng ngay trong nh ngha ca t "Lut" mang theo t tng v
nguyn
tc chn la s cng chnh v ci tht (Cicero, 1959, trang 44-51). Tm
li, nhng lut l
chng ta mun c qun tr x hi l nhng lut l da trn bn cht v nhn thc
v
cng l ca con ngi. Nhng lut ny l lut thin nhin hay lut lun l. Ni
mt cch
khc, trong ngha nguyn thy, lut ngha l lut thin nhin hay lut lun
l, ph hp
vi nhn thc cn bn v cng l ca chng ta. Ngc li, lp php (lut c son
tho
v ban hnh) l lut do con ngi lm ra, c th cng bng hoc bt cng.
-
Su tm bi Khaiminhvn.org Lut php l g?
P a g e 4 | 13
S khc bit gia lut (thin nhin/lun l) v php lut (lut do con ngi t
ra) khng
c g ng ngc nhin i vi nhng ngi tin vo nhng nguyn tc t do dn ch.
C
hai nguyn tc c thit lp t lu ca t do dn ch trn nguyn tc php tr.
Nguyn
tc th nht, lut php l ti thng. Nguyn tc th hai l nguyn tc lp php
phi c
gii hn. C hai nguyn tc ny hm rng trong mt nn dn ch t do c nhng
lut
khng phi do lp php vit ra. M mt s lut do quan to/chnh n tm ra. L
do cho
s sp xp ny l khng c g m bo c quan lp php s tm ra c nhng lut
thin
nhin hay lut lun l cn qun l x hi con ngi. Thc ra, cha k n nhng
im
khc, thm phn l nhng ngi c o to c bit v c hc vn cao s d tm ra
lut
thin nhin /lut lun l hn cc thnh phn khc. l l do ti sao c s gim
st php
l trong mt x hi dn ch t do.
Thm phn tm lut da trn nhng tin l, lch s, tc l v lng tri, m ngun
gc ti
thng chnh l lut thin nhin/lun l. ng ra, l lun v lut thin
nhin/lut o
c c l l l lun tt nht chng t gim st php l rt cn thit. Thm phn Ti
cao
Php vin M Clarence Thomas ni: quyn t nhin v nhng thuyt v mt nn
lut
php cao hn (higher law) l cng c bo v tt nht cho t do v mt nh nc
vi quyn
lc gii hn. Hn na, nu khng nh n nn lut php cao hn, chng ta t b
cng c
bo v tt nht cho vic gim st php l (judicial review) mt b my t php
tch cc
trong vic bo v Hin php, nhng rt thn trng trong s t ch v tit ch.
Thay v
dng bin minh cho thuyt t php tch cc[1] t hi nht, lut php cao hn
l con
ng duy nht c th thay th c tnh ngoan c ca a s hn lon v nhng ng
ta
ln xn". (Thomas, 1989, trang 63-64)
S khc bit gia lut (thin nhin/lun l) v lp php (lut do con ngi t
ra) rt quan
trng. Thuyt thc chng lut php (legal positivism), lp lun rng lut
thnh vn, hay
lp php l ngun gc tuyt i v ti thng ca cng l, hay ni mt cch khc ch
ca
nhng nh lp php c xem nh chnh l lut php hay cng l. Lp lun ny c th
rt
tai hi hoc mang ti i ha. Mt th d ca thuyt thc chng lut php l vo
thi nc
c quc x, ni m ngi ta phm nhiu sai lm di ci lt vn bn lut php
[2].
-
Su tm bi Khaiminhvn.org Lut php l g?
P a g e 5 | 13
Sau chin tranh th gii th hai, nhng thm phn ngi c bc b thc chng
lut
php, nhn nhn s cn thit phi c nhng tiu chun cao c tnh ton cu cho
nhng
nguyn tc ng n v khch quan cho ngi lm lut, v da vo lut thin
nhin/lut lun l trng pht nhng vic lm ng lut di ch c quc x
(Rice, 1999, trang 26). Qua vic bc b s bin h cho nhng bc s b
truy t v ti git t
nhn trong nhng th nghim y khoa c cho php thi nh nc c tam (c
quc
x), mt thm phn c kt lun lut php phi c nh ngha nh mt sc lnh
hoc mnh lnh c t ra phc v cng l. Khi m s mu thun gia mt sc
lut
c ban hnh v cng l thc th tr nn bt cn xng, sc lut c ban hnh cn
phi
chu khut phc trc cng l, v s c xem l lut bt hp php. B co khng
th
bin h cho cch c x ca mnh bng cch dng n lut hin hnh nu o lut ny
vi
phm nhng nguyn tc r rng ca lut php thin nhin (Rice, 1999, trang
27).
Th d ca nc c thi Quc x l mt bng chng hng hn. Khi lut php b
ng
ha vi lp php, quan nim thun ty ch ca lut s dn dn thay th quan
nim
nhng gii hn ca lut, v s cai tr ca con ngi cui cng s thay th php
tr. Cu
ni sau y ca Sartori (1987) soi sng thm: Dng nh chng ta xem vic
ng nht
ho lut vi lp php nh chuyn hon ton bnh thng. Nhng vo thi Savigny
xut
bn tc phm s H thng Lut La M Hin thi (1840-49), s ng nht ha ny
vn
khng c ngi dn u trng phi Lut lch s [Savigny] chp nhn. V ngy
nay
chng ta c th nh gi ng nhng nh hng su rng ca suy lun ny nhiu
hn
mt th k trc. Khi m lut php ch gii hn trong vic nh nc lm lut,
quan im
ch hoc thuyt mnh lnh s dn dn thay th khi nim lut tp tc (common
law)
ca lut, tc l khi nim v mt qu trnh lm lut tim tin pht xut t phong
tc (lex
terrae) v c nh hnh bng cc quyt nh t php ca qu trnh tm lut
(Sartori,
1987, trang 324).
C mt im th v l quan im lp php ca lut khng phi ch c nhng nc
ang
mun thit lp nh nc php tr. Khi Sartori vit on vn trn, ng cng nhc
n vn
qu ti lp php Hoa K v nhng nc pht trin khc c nh nc php tr.
Tng t, gio s Harold Berman vit:
-
Su tm bi Khaiminhvn.org Lut php l g?
P a g e 6 | 13
"Ch trong hai th h va qua, trong i ti, trit l sng ca cng chng
Hoa k thay
i tn gc r t quan im lut php thn quyn sang quan im lut php th tc,
t
quan im o c sang quan im chnh tr hoc sang tnh phng tin, v t quan
im
lch s sang quan im thc dng...S thng li ca quan im lut ban hnh
(thnh vn)
c ngha lut l mun ca nh lm lut v s suy sp ca nhng quan im i
ch
quan im o c cho lut l l phi v lng tm, v quan im lch s cho lut l
mt
truyn thng tip ni gp phn vo s bi ri hoang mang trong vic dy lut.
Ch
ngha hoi nghi v thuyt tng i xut hin khp ni." (Berman, 1985,
trang 348).
Sartori (1987) nhn din vi vn nn c th trong quan im lp php ca
lut. Th nht,
quan im lp php ca lut dn n vic qu ti lp php hoc vic lm pht ng
s
ca lut, vn khng cn thit v phn tc dng. Trn thc t, s lm pht lut t
bn
thn n lm mt tn nhim ni lut php, v n cng nhm ln cai tr vi lm lut,
v
do l mt nhn thc sai lm v c hai. Th nh, qu ti lp php lm gim thiu
cht
lng ca lut. l do nhng c quan lp php thng khng quan tm n hoc
thm
ch khng bit g v nhng hnh thi cn bn v tnh nht qun ca m hnh lut
php.
Nhng c quan ny p t ch ca h qua nhng lut l ln xn lung tung khng
th p
dng c bng nhng iu khon tng qut; h tm kim nhng mi li vn vt
trong
nhng lut l c bit ph hoi chnh bn cht ca lut php (Adam, 1956,
trang 176).
Th ba, qu ti lp php dn n vic thng xuyn thay i lut v do to ra s
bt
n nh vn rt tri ngc vi tinh thn ca mt nh nc php tr. Cui cng, l
thuyt
v s thc hnh lut lp php... lm cho chng ta quen dn vi vic chp nhn
bt c v
tt c mnh lnh ca nh nc, ngha l chp nhn xem bt c mnh lnh no
(iussum)
cng nh lut (ius) (Sartori, 1987, trang 326). Nhng vn ny, cng vi
k c m
mu ca c quc x, cho thy s cn thit phi gn gi nguyn tc gim st php l
v
vic quyt nh lut do nhng thm phn c hun luyn c bit; nhng vn ny
cng cho thy quan im t nhin v o c ca lut php nhm cng nhn nhng
nguyn tc c tnh ton cu l ng mong mun n mc no.
Mt cch l tng, thng lut hay lut lun l, l mt th lut cao hn lut do
con ngi
t ra, cn phi c lm cn bn cho tt c nhng hot ng chnh tr v lut php
ca
-
Su tm bi Khaiminhvn.org Lut php l g?
P a g e 7 | 13
bt c mt nh nc nghim minh no. Tuy nhin c vn l thng lut v lut lun
l
khng c vit thnh vn v ngi ta c th c nhng din dch v chng khc nhau.
V
vy, ba cu hi ny sinh. Th nht, ai quyt nh ci g l thng lut v lut
lun l? Nu
c nhng bt ng kin th sao? Th nh, lm sao chng ta c bit v thng lut
v
lun l i hi mi ngi phi tun theo? Th ba, lm sao thng lut v lun l
c
thi hnh? Trong hai cu hi u, mt s ngi s ni rng thng lut s khng c
ngha
g nu khng c Thng l tc gi, v s mc khi y uy quyn nht ca thng lut
l
Mi iu Rn. Nhng thng lut v lun l c phi l mt khi nim thun ty thn
hc
hay khng? Cu tr li l khng. "Thng lut ra i t lu. Khng phi l mt
gio iu
Cng gio hay l mt pht minh ca Thin cha gio (Rice, 1999, trang
33). Ni cho cng
th khng phi Aristotle hay l Cicero xy dng l thuyt ca h da trn
nhng nguyn
tc tn gio. Nguyn tc ca thng lut v lun l c gc r t trong thin nhin
v c
nhn thc qua l tr. Ni cho r hn na, tn gio l mt tr hun c tt cho
lut hc v
lut thin nhin, nhng trong x hi ngy nay, vic tch ri tn gio v nh
nc c ngha
l chng ta khng th trng ch vo thn hc quyt nh chnh quyn phi c
t
chc nh th no v hot ng ra sao.
Nhng nu Thng khng quyt nh, ai s quyt nh ni dung ca thng lut v
lun
l? Ni dung ca thng lut v lun l phi c nh hnh, trong khun kh hin
php
t do, qua mt qu trnh tng tc ca hai b phn: mt bn l gia gii lp php
vi c
tri [c thc trch nhim], v mt bn l gii thm phn c lp c o to
chuyn
mn. Ni mt cch khc, thng lut v lut lun l cn phi c xc minh, trong
khun
kh hin php t do, qua qu trnh tng tc tng phn v sinh ng gia nhng
sc lnh
c gii lp php ban hnh v lut theo phong tc (common law) do nhng
thm phn
c lpc trnh cao v c hun luyn chuyn mnkhai trin. Mt khun kh
hin
php t do (trong phn quyt c lp ca ta n c tch ri ra khi quyn lc
ca
nh nc), l cha kha thnh cng cho vic thng lut v lun l c ng tr
trong x
hi.
Ni mt cch c th hn, cho nh nc c th hnh ng theo thng lut v lut
lun
l, v do s hnh ng ng, cn phi c mt Hin php tha mn c nhng iu
-
Su tm bi Khaiminhvn.org Lut php l g?
P a g e 8 | 13
kin sau. Th nht, Hin php phi ph hp vi thng lut v lun l, bao gm
khi nim
l lut c ban hnh theo Hin php cn phi ph hp, hoc t ra khng mu
thun, vi
thng lut v lun l. Th hai, sau mt thi gian di, Hin php cn c s ng
h ca
phn ln ngi dn. Th ba, Hin php khng nn b thng xuyn hoc d dng b
mt
ngi hay mt nhm ngi thay i. Nhng iu kin c tnh th tc rt nghim ngt
v
kh khn cn phi hi trc khi Hin php c th c thay i. C ch dng thc
hin vic ny gm c s phn ngn gia ba quyn lp php, hnh php v t php, s
c
lp t php ca nhng thm phn c hun luyn c bit v thm quyn gim st
php
l cn c trn Hin php nh l ngun quyn lc ti thng. Cui cng, Hin php
cn
phi tin liu n, v cn phi tha mn cho c, s thit lp hoc gn gi mt s
yu t
ca ch thuyt hin php tr t do (xem thm "Ch thuyt hin php tr t do",
ca L Ba,
Tp ch Perspectives, Tp 1, S 6).
Cn bit rng, trong mt nh nc hin nh t do, Hin php, t bn thn n, l
sn
phm ca s tng tc gia mt bn l gii c tri ni chung vi gii lm lut, v
mt bn
l cc thm phn c lp. Th d, Hoa k, Hin php gm c khng ch vn bn ; n
cn
bao gm rt nhiu trng hp t tng hin php c cc thm phn quyt ngh.
Nhng trng hp ny to thnh lut hin php nh c cc thm phn khai
trin.
V d, Vng quc Anh, khng c Hin php vit thnh vn. Hin php ca ngi
Anh
gm c mt s t nhng sc lut vit thnh vn c ngh vin ban hnh v cng mt
s
ln nhng trng hp t tng hin php c thm phn quyt nh.
Trong mt nh nc lp hin t do nh Hoa k hoc Vng quc Anh, Hin php
c
dng nh lut php cao hn [3] v l c s thit yu duy tr mt trt t lut
php
ng n (ngha l mt trt t lut php do con ngi t ra c th tha mn c
nm
tnh cht m chng ta tho lun trong th nghim t tng k trn). V bn
cht,
Hin php th ch cho lut thin nhin/lut lun l trong mt nh nc lp hin
t do.
Vi t cch l lut php cao hn, Hin php gii hn nhng g m c tri ni
chung v
gii lp php c th lm. Hin php giao cho nhng thm phn c lp v c o
to
chuyn mn cao quyn lc, s i ng xng ng v dng cm quyt nh lut da
trn
-
Su tm bi Khaiminhvn.org Lut php l g?
P a g e 9 | 13
nhng nguyn tc cn bn c vit thnh vn trong Hin php, nhng nguyn
tc
lut theo phong tc (common law) v cc tin l, lch s, lun l v lng
tri.
Ngi c c th hi: nh vy nhng nc theo lut dn s lc a u chu th
sao?
Nhng nc ny dng nh khng c h thng cng l theo thng lut (common
law),
nhng h vn c mt nh nc lp hin. Theo s quan st ngu nhin, cn thy
rng, nu
gi s mi th u ging nhau, th v lu v di, nu tnh v mt ng n hn, h
thng
thng lut (cng vi mt nh nc lp hin) thng hot ng tt hn h thng lut
dn
s (cng vi mt nh nc lp hin), v do , thnh cng hn v mt kinh t v
chnh
tr. Mt s so snh ngu nhin gia nhng nc theo thng lut vi mt nh nc
lp
hin (nh Hoa k v Vng quc Anh) v nhng nc theo lut dn s vi mt nh
nc
lp hin (nh c, Php v Ty ban Nha) c th cho chng ta gi sau y. Trong
h
thng lut dn s, nhng o lut vit thnh vn c nhn mnh v cc thm phn
khng c nhim v tm ra lut [4]. Nh vy, quan im lp php ca lut thng
hin hu
trong nhng nc c h thng lut dn s, v nhng s sai tri xy ra trong
cuc cch
mng Php v gn y hn l nc c quc x (c Php v c l nhng nc theo
h thng lut dn s) l nhng th d sinh ng ca nhng thm ha m mt khi
nim
lut nh vy c th gy ra. Do , s khng c g ng ngc nhin khi thy rng
trong
nhng nm gn y mt s nc theo h thng lut dn s ang bt u bt chc
theo
mt s yu t ca h thng thng lut. Mt th d ca s lm theo ny l s thit
lp nhng
ta n hin php trong nhiu nc theo h thng lut dn s.
Theo truyn thng, tm lut l mt c im ring ca h thng thng lut. Trong
h thng
thng lut, quan ta tm lut qua vic ngh n. Mt h thng lut php trong
quan ta
tm lut c rt nhiu c tnh m khi nim lut thin nhin v lut o c i hi.
Trc
ht, quan ta l nhng ngi c o to v c hc vn cao, v h rt thng hiu
cc
hnh thc v tnh nht qun ca lut. Do nhng lut do quan ta quyt nh
thng c
cht lng cao v c mi ngi coi trng. Tip n, trong h thng thng lut,
quan
ta tng bc mt tm lut theo mt qu trnh tim tin bi v h cn phi theo
tin l v
nhng nguyn tc cht ch trong vic din gii lut, v h phi i cc v t tng
c
a ra ta. Nhng lut do quan ta quyt nh, do , khng phi c lm ra hoc
thay
-
Su tm bi Khaiminhvn.org Lut php l g?
P a g e 10 | 13
i thng xuyn, v khng th c s lm pht lut, hoc c qu nhiu iu khng r
v
lut php. Sau cht, h thng thng lut v vic tm lut gt b cc l thuyt
lut duy
ch hoc ra lnh v chp nhn s hin hu ca mt s lut cao hn. V vy, khng
c g
ng ngc nhin khi thy rng, gi s mi s khc u nh nhau, h thng thng
lut
dng nh thi hnh tt hn so vi h thng lut dn s.
Cn phi cnh gic. C th hi nguy him nu dng cu "lut thin nhin" trong
thi i
ngy nay v ngi ta thng lin kt cu ny vi nhng lut tng hin hu, nhng
s
tht tuyt i v cng nhc v mong mun p t nhng t tng ny ln ngi
khc.
Nhng t tng ny, theo ti, c th c gi l lut thin nhin c in. Theo
nh
Thm phn Oliver Wendell Holmes Jr., mt trong nhng ngi ph bnh kch
lit nht
"lut thin nhin c in", ni, nhng lut gia theo phi lut thin nhin c
in mc
nhin tha nhn s hin hu ca nhng quyn c trc v i hi s tuyt i (c
Holmes, 1918). Nhng t "lut thin nhin" c dng mt cch khc trong bi
ny.
Lut thin nhin c xem nh tm khin ch khng phi l cy kim. Lut
thin
nhin/thng lut c nhn nhn mt cch ng n nh l mt hn ch cn thit i
vi
ch thuyt thc chng lut, v trong thc hnh n rt sinh ng v mang tnh
tng
i. Chng ta cn ng rng lut khng phi l vn bn lp php, v c nhng lut
cao
hn rt nng ng m ch c th tm ra dn dn qua mt qu trnh tng tin, v tng
tc.
Khng ai c th c kin thc, hoc l c ng c ng n tun th, tt c nhng
lut
cao hn. Do , s phn chia quyn lm lut trong mt h thng "kim tra v
cn bng,
cng vi cc nh lm lut l nhng quan ta c o to ng chuyn mn, bo m
rng, trong kh nng , chng ta c th t ti gn vi lut cao hn.
Trung Quc, c nhiu bi hc ng gi c th rt ra t cuc tho lun trn y v
mt
quan im ng n v lut. Th nht, quc hi nhn dn (QHND) cn phi t ch
v
vic qu ti vit cc vn bn lut. Nh mt s hc gi ch ra, mt trong nhng
vn nn
ln nht ca lut v lp php mi l n khng c gii hn trong vic ban hnh cc
sc lut.
gii quyt vn nn ny, QHND cn phi c khuyn khch t hn ch vic vit
lut.
V d, QHND ch nn ban hnh lut trong khun kh ca hin php. Khng c lut
no
c vi phm nhng quyn hin nh ca ngi dn. Ngoi ra, khi ra lut, QHND
cn
-
Su tm bi Khaiminhvn.org Lut php l g?
P a g e 11 | 13
phi ch n tm quan trng ca cht lng cao, tnh chc chn, tnh c th d on
v
s tn trng lut php ca ngi dn. Cng nn tm hiu phong tc tp qun v
nhng
th tc thng c chp nhn trc khi ra cc vn bn lut.
Bi hc th hai cho Trung Quc l cc quan ta cn phi c hun luyn v c
cho
quyn tm lut. H thng nh nc php tr, v ni chung l h thng ch ngha hp
hin,
khng phi dnh cho vic nhng nh lm lut thay th lut gia v khoa lut
hc (Sartori,
1987, trang 325). Nh tho lun trn, khi so snh vi cc nh vit lut,
cc quan ta
cn c o to tt hn v c kh nng phn quyt lut qua nhng quyt nh t
php
qua mt qu trnh nghin cu c tnh tng tin, tnh nht nh v tnh c th d
on,
cng vi s tn trng lut php v t ti cht lng cao ca lut php. Thm vo ,
ch
c cc quan ta mi c th ngn c vic ln trnh php lut mt cch khn ngoan
bng
cch p dng nhng nguyn tc chung ca lut php thay v phi ph cng tm ti
qua
hng ngn sc lut c vit rt hn hp. Vai tr nguyn thu ca lp php phi l
c
ng li nhng lut khng ban hnh (bao gm nhng tin l php l, truyn
thng, v
phong tc c chp nhn mt cch rng ri t lu) v hp php ho nhng
nguyn
tc chung ca lut php thay v ch trng n nhng tnh hung lut php c bit
hoc
nhng tnh trng c th. i vi nhng lnh vc cha c tin l hoc truyn thng,
gii
lp php cn bit mn nhng nguyn tc chung t nhng lnh vc khc v t nhng
lut
tng t nhng nc khc v cho quan ta c p dng nhng nguyn tc lut
php chung vo nhng tnh hung lut php c bit v nhng tnh trng c th
phn
quyt lut. ng nhin, quan ta phi c o to chuyn mn ng, c s dng
cm
chu ng v s t ch c th lm c tt cng vic phn quyt lut php. iu
ny,
d nhin cng yu cu ci cch h thng o to, tuyn chn, b nhim v kim ch
(quyn
lc) ca quan ta.
Cui cng, c mt trt t lut php ng n, Trung Quc cn phi chp nhn
mt
quan im ng n v lut php v thit lp mt nh nc hin nh. Quan im lp
php ca lut, nh tho lun trn y, rt nguy him v c th ni l thm khc.
Chng
ta cn phi rt ra c bi hc t nhng thm kch trong qu kh trong lch s
nhn loi
v t t cho chng ta trch nhim phi trnh cho nhng thm kch tng t khng
xy
-
Su tm bi Khaiminhvn.org Lut php l g?
P a g e 12 | 13
ra na. t c iu ny, mt trong nhng vic m chng ta cn lm l chp
nhn
mt quan im v lut bao gm lut cao hn (lut thin nhin v lut o c). Mt
vic
khc m Trung Quc s cn phi lm l thit lp mt nh nc hin nh, dn dt n
n
nh, quyn lc nh nc c hn ch ng mc, mt qu trnh tm lut c tnh tng
tin v sng sut, v cng nhn tnh ti cao ca nhng tiu chun cao hn c gi
tr ph
cp ton cu.
L Ba l mt lut s ca vn phng lut Davis Polk & Wardwell, New
York
Ti liu tham kho
1. Adam, T.R., in L. Bryson et al., Aspects of Human Equality.
New York, New York:
Harper, 1956.
2. Aristotle. On Rhetoric, Book I, Chapter 13 (George A.
Kennedy, translation). 1991.
3. Berman, Harold. "The Crisis of Legal Education in America."
Boston College Law
Review 26 (1985): 347.
4. Cicero, M. "Laws." In Great Legal Philosophers, ed. C.
Morris, 1959.
5. Holmes, O.W. "Natural Law." Harvard Law Review 32 (1918):
40.
6. Rice, Charles. 50 Questions on the Natural Law: What It Is
& Why We Need It. San
Francisco, California: Ignatius Press, 1999.
7. Sartori, Giovanni. The Theory of Democracy Revisited.
Chatham, New Jersey:
Chatham House, 1987.
8. Thomas, Clarence. "The Higher Law Background of the
Privileges or Immunities
Clause of the Fourteenth Amendment." Harvard Journal of Law
& Public Policy 12
(1989): 63.
Ngun: What is Law?
-
Su tm bi Khaiminhvn.org Lut php l g?
P a g e 13 | 13
Ghi Ch
[1] Thuyt t php tch cc (judiciary activism) l thut ng dng trong
lut hc v p
dng cho cc thm phn ti M. Thut ng ny, c l u tin, do Arthur
Schlesinger s
dng nm 1947 v vai tr ca thm phn, nhng khng nh ngha r rng l g;
cho nn
gy ra rt nhiu tranh ci. Theo Keenan Kmiec th thuyt t php tch cc
c th c h
thng ha thnh 5 im sau: (1) ta n tuyn b hnh vi ca mt ngnh khc l v
hiu
lc; (2) khng tun theo tin l; (3) lp php qua phn quyt ca ta; (4)
din dch chch
hng khi cc tin l c cng nhn; v (5) c sn nh kin trc khi ngh n.
Trong
5 im ny, im 3 l im b ch trch gay gt nht Xem thm gii thch ca John
Dean
ti http://writ.news.findlaw.com/dean/20050617.html
[2] Thuyt thc chng lut php (legal positivism) l mt trit thuyt
cho rng lut php
thnh vn ch l cch ph din ch ca nh cm quyn (bt k c ti hay dn ch).
L
thuyt ny tng phn vi l thuyt cho rng c mt loi lut cao hn cc lut
thnh vn.
[3] Trong thut ng ca lut php, Lut cao hn (higher law), tc hin
php, l cc lut
v nguyn tc cn bn lp php. Mi o lut do c quan lp php ban hnh khng
th
mu thun v i ngc li hin php. Khi s dng thut ng ny, cc lut gia cn
hm
l ngay c hin php cn nm di lut thin nhin v lut lun l. Th d quyn
sng,
hng t do v mu cu hnh phc l nhng quyn cn bn (t nhin) c trc
hin
php.
[4] Theo l thuyt v lut thin nhin th cc lut cng chnh hin hu sn
trong thin
nhin, v ngi ta ch c th khm ph ra hay tm ra chng, ch khng lm ra
chng
nh chng ta vn hiu trong tin trnh lm lut.