38602404-dovme-teknolojisi

8/2/2019 38602404-dovme-teknolojisi

http://slidepdf.com/reader/full/38602404-dovme-teknolojisi 1/66

"Fiirkiye'nin ilkve tekpirincdovme VaD3Sl"

Dunyanmge li sm is u l ke l er in d e, s a na y id e ku ll a ni la n

hassas parcalar, p i ri n c dovme olarak uretilir,

U r ii n g al lU l 1l g en is le ti rk e n, u lk e i ht iy a cl an ru v e k a li teunsurunust irekli olarak g6 zon li n de bu lu ndu r anE .CA ,b us ef er d e, s an ay id e, a ki sk an la nn

kontrolunde onemlibir ihtiyac olan 4 parmak sibervaria 'yr p i ri n c dovr n e olarak uretti.

C ah sm a b as mc i lO atr no sf er o la n E.CA. 4 pannakv ana , s o gu tma ku le le r in d e, sulama tesislerindeve

digera~klil11a nn kontfbliinde ku ll am l rn a k u z er e

TU rk s an ay ii ni n h iz m et in e s un u lm u st ur .

USTUNLUKLERi

T am an u d~ \, In ed ir ; y ap is i d ah a m u ka vimd ir .

Km lg an d egi Jd i r, d a ha f a zl a d a ya r ukhd ir ,

T e s t b a smc i ] 6 a t rn o sf er d ir ,

(4")

S i R E R ' V A N A ( . : 1 . ' )' 1 - ii rk iye 'n in i lk v e t ek pir im; di ivrne vanass"

ISBN 975·395-003·9 (Tk.No)

.ISBN 975-395-004-7 (Cm 1)



· · · · · · 2 7 . Y I L L I K DENEV iM i iL E

T URK DOVME S A NA V ii'N D E O N e ! ) KURUW$TUR .

Bizi tercih nedenlerlni Otornotiv Sanayll'nden,

Traktor iireticilerinden Sorun.

OrOnler imizden bazrlan

Y E Ni Y A TIR IM L AR , iL ER i T EK N OLO Ji V E C AG D A$ VO NE T iM L EORET iM iM iz i i Ki K A T IN A C IK ARD IK .

noVME TEIrnOLOJisi

Prof.Dr. - Muh;

LEVO~ CAPAN .Trakya Un ive rs it e si

Miihendislik MimarhkFakiiltesi

Dovrne Mak ina lanA~lkKahpla DovmeKapah Kahpla Capaklr Dovme



· ~i§an'a.sevgilerhnle



ONSOZ

B iT s is tem i o lu st ur an e lc rn an la nn u re ti m v e r no nt aj k ol ay lr gm a b ag h o la ra k s is te -

m in m a li ye ti d us er , B u n ed en le m u he nd is le r c es it li t ek ni kl er hakkinda kcsin kavramlara

s ah ip o lm a li , o ng or ul en p ar ca ru n n as il u re ti le bi lc ce gi ni v e b el ir li b ir y on tem le c ld e c di -

I cb il ecek hassas i ye t i b i lme l i di r lc r ,

DovrneTeknolo ji si k it ab i i le edini len arnaclardan bir i.konu Hei lg ilencnlcrc, b ir

d o vr ne p a rc a nm t as a rl an rn a sr , c iz im i v e b o yu tl an d in lma smda y a rd imc i o lmak ur , K i ta p ta

a yn ca d ov me m ak in ala n kisaca taruulmis, dovmc uygul amalan , kalip i lr ct ir n i i lc l S II

i sl er nl er i v e b a ku ru k o nu la n o ld u kc a aynntih b i c imde in cel enmis t ir ,

Ele alman konulann herbiri ayn bir yaymda incelenccck genislikte ise de , bir

. p ar c an in d o vu le r ek t irct ilmesi icin gcrekli tasanrn, kalrp vc uygulama bilgileri kitapta

belirli bir duzeyde islenmis bulunrnaktadir.

Faydah olmasi d i leg i i le .

Istanbul, 14Subat 1987 Prof, Dr. Levon ~APAN



BOLUM 1 GiRtS1.1 Tarif'ler 9

1.2 Genel bilgiler ~.................................. 12

i<; ; iNDEKiLER

BOLUM 2 DO V I V I E MAKiNALARI

HOLUM 4 KAPALI KALIPLA <;APAKLI DO V lV IE

.4.1 Giri§ 39

4.2 Ham madde 45

4.3 Dovme slcakhgl ve isuma suresi 46

4.4 Yaglama 46

4.5 Kahp iilcakhgl ~..................... 4.6

4.6 Dovmede §cldl karrnasrkhgr 47

4.7 Ara kaderneler 47

4.8 Dovrne parcalarrn tasarnm 48

4.9 Dovrne kuvveti He isinin hesaplanmasi 82

4.10 Dovme parcalarm sogutulmasi 88

4.11 Temlzleme 88

4.12 Dovme makinasunn secilmesl 89

4.13 Kahp ilretlmi 90

4.14 Capak alma kalrplarr :........................ 106

4.15 Dovme kusurlart 109

2.1 Giri§ ~....... ·16

2.2 Hidrulik presler ! - ; ~ ~ . . . . . . . . . . . . 16

2.3 Mekanik presler 19

2.4 Vidah presler 21

2.5 Cekicler 23

A CIK K AL IPL A DO VM E.. .

3.1 Giri§ 26

·3.2 Kalrplar 26

3.3 Uygulama ;..................................... 28

3.4 Yardrmci taknnlar ve donatnn ;........................ 31

3.5 Ornekler ., 34

REFERANSLAR



GiRiS

1.1Tarifler

En eski tirctirn yoruemlcrindcn biri olan dovrnenin gunumuzde de cndustride cokoncmli bir yeri vardrr, Gcncl olarak, dovrne yonternlcri a§agldaki §ckildc

s im l la n d m l abilir:

1. A~lkkalrpla dovme

Bir steak sekil vcrme yonterni olan acik kahpla dovmedc metal dllzlernscl veya

basit sekilli kahplar arasmda dovtilerek veya preslenerek gekillcndirilir. (Sckil Ll).

4 ..

2

~ekil 1.1 A~lkkahplad6vme:(1)list ka-l ip, (2) alt kahp, (3) ham mad-

de,(4) il} parcas:

2.Kapah kahpla capakh dovrne

'Sicak olarak yapilan bu islcrnde, list kahbm uyguladigi kuvvetle saglanan metal

akI§l kahp boslugu tarafmdan sirur lamr . (Seki l 1.2). Kahp boslugu dolduktan sonra ,

Iazla malzeme i§parcasuu "bolurn yuzeyi" boyunca ccvrcleyen capagi olusturur (bolilm

yt izcyi : i§ parcasmm alt ve l is t kahpta kalan kisirnlanm belir leyen yuzey). Capak i§

parcasindan kesilerck aynhr.

§ekil 1.2 KapahkahplaQapakhd6vme

9



3.Kapah kahpla capaksrz dovme

Soguk veya steak olarak uygu1anan bu yontemdc ham rnadde hacrnr 90k dikkatli

bir sekildc kontrol edilmelidir. Boylcce mctalin, bir istampa tarafmdan uygulanan kuv-

vctle herhangi bir malzernc kaybt olmadan kahp boslugunu doldurrnasr saglamr (Sekil

1.3). Istampa ve kalip bi r vcya birden 90k p..rcadan olusabilir.

~ekll 1.3 Kapah kahpla capaksiz d6vme

4. Yatay dovme

Soguk veya steak olarak uygulanan bu yontcmdc bam madtlenin bir kismmda

veya ttimtlndc kesit yuzcyi buytltiilur (Sckil Ld).. . .

§lekil 1.4 Yatay d6vme: (1)

. . .. Istampa,(2) c;:ene5. Izotermal dovrne

s .

§lekil 1,5 izotermal d6vme

10

6. Radyal dovme. ..

.. Soguk veya s teak olarak uygulanan bu yontcrndc, iki vcya .daha 90k sayrda

k a li bi n r au y at harckcti i le , u z un tu g u b o yu n ca sabit veya dcgi~kcn kcsitli.dolu vcya ici

bos parcalar iirctilir (Sckil 1.6)c

7. Sinter dovme~ekil 1.6 Radyal dovrne

Sinter dovmc, sintcrlcmc ilc clue cdilcn taslaklann steak vcya soguk olarak ka-

pah kalipla dovulmcsi yontcrnidir (Sckil 1.7).

~1

~.',

8. Elektro - yigma

~ekil 1.7 Sinter dovrne: (1) f is t kahp, (2) s inter tas-

lak, (3) a lt kahp , (4) i~parcasi .

Bu yontcmdc sil ind ir lkbi r. cubugun ucu clckt rik akrrru ile rsiuldiktan sonra

§ckillcndirilir(~ekil1.8). '2

'lf1l1fmf'~ekn 1.8 Elek t rO-Y lgma: (1) 6rs-elektrot, (2)

cene-elektrot, (3) i~parcasr, (4) i~

parcasmm sekil lendlr llen ucu

11



9. Dovme haddeleri ilesekillendirme

Uzun ve incc parcalann d ov ul er ek u re ti lm e si nd e o n §ekilIcndirme (ara kadcme)

islemiolarak uygulanan bu yontemde SICaki§ parcasi uygun sekilde proflllendirllmis

haddeler arasindan gccirilir, Malzeme yalmz haddelerin pro filIi ytlzeylcri arasmda sckil

dcgi§lirir; digcr krsimlarda iseherhangi bir sekil dcgisirnine ugrarnadan sadece harekct

cder , Sek i l lend innc.sonunda i§ parcasi makinaya vcri ld i gi t a ra f tan geri alirur (~ekil1.9),

Besleme

HaddelS!me

* ' ' '~ekil 1.9 Dovrnehaddeleriile ~ekillendirme

10. Darbeli ekstriizyon (piiskiirtme)

Puskurtmc yontemlcri "ileri" ve "geri" olrnak -ilzerc ikiye aynlir. lleri

puskurtmcdc (Sckil 1.10) ahcr icersine yerlestirilen SICakveya soguk rnalzeme istampatarafmdan uygulnnan basma kuvvetinin etkisiyle kalip deliginden gecirilerck

"sekillendirilir. Malzcmenin hareket ydrnl istampa lIe ayrudir,

Geri pusktlr tmedc ise(~ekill. ll) rnalzcrne rstampaya aksi yonde hareket eder.

~ekil 1.10 ileri puskurtrne ~ekil 1.11Geri puskurtrne

1.2 Genel Bilgiler

Dovrne 'islcmlcri steak (yeniden kristallesme sicakhgmm tisuindc), yan SICak

(yeniden kristallesme sicaklrgmm hernen allmda) ve soguk (genellikle oda sicaklrginda

veya bu sicakhga yakm) olarak yapihr , D6vmede, dok tlmde oldugu gibi , elde cdi len

scki l .ve boyu tlarb innis parcamnkine yakmdrr , Her iki i ire tim yontern inde de, bazi

yilzeyler d6vme veya doktlrnden sonra oldugu gibi birakihr, bUZIyuzeyler isc daha sonratalas kaldinlarak islenir. ' ,

1 2

Hemen turn rnetaller d6vtilerek sekillendirilebilir. Fakat dunyada d6vme yontcmiy Ie

uretilen parcalann c;:ogunda malzemeolarak karbonlu ve az alas imlr celiklcrlc

aliiminyum alasirnlan kullarulmaktadrr, Paslanrnaz celikler, nikel esash super alasunlar

ve titanyum da ozellikle uzay calrsmalan icin dovulen malzcmelerdir. Dovrnc

.yontemiyle uretilcn parcalann cog-uotomobil endustrisindc, yaklasik dortte biri kamyon

ve traktorlerde, gcrikalam da ucak, dcmiryolu, rnadcncilik ve dig-er uygulamalarda kul-lamlmaktadlf.· . .

Bir parcarun dovrnc yontemi ile uretilmcsi icin digcr iiretim yontcmlcrinc (doktim,

tala§ kaldirma ... gibi) kiyasla maliyetin daha dti§Ukolmasi veya daha baska usumlukler' , sag lamasi gerckir,

Dfivmenin sagladlgl ustunlukler

1.1~parcasmm dayarurru (dayamrn / agirhkoram), toklugu ve stlnekligi daha fazla

olmaktadir,

2 . Se r i t lr e ti r nd e dOvme p a rc a la r b oy u t ve s ek il b a kimmdan d aha tm if ormdu r.

3. Dovrneden sonra daparcalar gerekirse talas kaldinlarak islenebilir veya kaynak e-

dilebilir.

4 . Bi r cok halde dovme isleminde otomasyona gidilebilir.

S. Uretim hizt yuksektir.

Dovmen in d ig e r i rr e tlm yontemlerlne kiyaslazayif'yonlerl lse sunlardir:

1. Toleranslar oldukca genistir.

2. Ozellikle bilyilk parcalann dovulmesi icin gerekli olan presler cok pahah oldugu

gibi kahp maliyetlcri de yuksektir,

3. Srcak dovme icin gerekli isuma f innlan ve capak alma presleri ek yaunrn gerek-

tirmektedir.

1.3 Islem deglskenleri

Bir plastik §eki l verrne isleminin degi§kcnIerini an layabi lrnek ic in en uygun yo l

islemi bir sistern olarak ele almaktir, Sistemi olusturan elemanlar sunlardir;

. ~Ham madde (§Clcil ve malzeme olarak)

- Kahp (Sekil ve malzeme olarak)

, -Kalrpla malzeme arasmdaki temas ytizeyi sanlan

-Plastik §ekil degistirmenin mekanigi

-. -Islernin yapildigr makina

~Marnul karakteristikIeri

-l§lemin yap il d rg r a t ol y e ve eevre

lslemin .bir sistem olarak ele almmasi, giri§/C;:IkI§ bagmulan iIe i~ lem

degi§ken ler inin mamul kali tesine ve maliye te e tki ler inin incelenebi lmesini saglar,

Basanli bir seki l verme islerni yapabi lmek icin metal.akisi iyi anlasilabilrncli ve iyi

kontrol edilmelidir . Metal akisnun dogrultusu, sekil degistirme rniktan ve sicakhgm



m am ul o ze ll ik le rin e e tk isi b uy uk tu r, Metalnkisr m ek an ik ozc llik leri v c mamui

yuzcyinde veya i ci nd e c a tl ak v .s , gibi ku su r la n n o lu s umunu t ay in e d en f ak tG r d ti r. T a bl o

1.1 de metalakismm bagh oIdugu islcm dcgi~kenlcri verilmistir.

r\.la17.eme

Akma smm (sekil dcgi~tirmc rniktan, sckil Jegi~tifmc .luzi. sicakl!k ve ic yaplya

b ag h dl T. ,

Sckillcndir ilcbilme (~ekil dclli~tirmc miktan. s ek il d cgistirrne hill. sicaklik ve i"

yapiyn baghdir.)

yuzey ~artlan

Terrnal / Iiziksel ozellikler

Bnslangic s an lan ( kimyas al h il es ir n, s sc akhk , iy yapi)

I" yapl ve biles im degi~ ikliklcr in in akma smm lie sckil lcndir ilebil rne i izel ligine etkiler i

K.ahp

Kahp gcornetrisi

Yuzcy snrtlan

Mnlzerne I isil islern I sertlik

Srcakhk

Kahp la r n al zeme arasmdaki ternas yiizeyi sarttan

Yaglayicirun cinsi ve slcakllglTcmasyi lz ey indeki t abakar un i zo la syon ve soguma ozc ll ik lc ri

Silrtilnmc katsayrsi

Yaglayrcimn uygulanmasma bagh ozelliklcr

Sekil degi!jtirme bolgesl

~ekil degi~tinncnin mekanigi, analiz icin secilen model

Metal akisr, hili ur, ~eki1 dcgi~tirme hszlan, sekil degi~tinne miktarl an

Gerilmcler (sekil degi~tjrme sirusmdaki degi~meler)I· . ,

Srcakhk {lSI meydana ge li s] v e i lc ti rn i)

Kullarnlan rnakina

H~ I urctim hizr

Kuvvet I cnerji kapasitesi

Rijitlik ve hnssnsiyct

MamulGcornetri

Bayut h as sa si ye ti / t ol er ans la r

Yuzey piliilzlUlUgU

1<;yapl , mekan ik ve met al ur ji k oze ll ik le r

Atclye ve cevre

Insan gucu

Hava, gilrilltil

Orelim kolayhklan ve kontrol

14

. A s a g id a b u d eg is k cn lc r k is ac a i nc el cnm is tl r,

Malzeme

M alz cm cn in ic yapis; n e m i kt ar da s ek il d eg i~ li rm i§ o ld ug un a ve uygulanan isrl

is le rne bag lid ir. Bel irl i bi r kimyasal b iles im ve iy yapi icin, bir plastik § ck il v erm e

i§ lemin in incc l cnmcs inde SQZ k on us u o Ia n e n o nc mli m al zc mc d cg isk cn le ri a krn a su un

ve I a rkh dog ru l tu l arda s cki l lcnd ir i lc b ilmc oze ll ig i tl i r ( an izo trop i) .

Akma suun seki l degist irmc miktan i le lnzma ve s ic ak hg a b ag hd lr . .

Ma lz cmc n ir i s ck il lc nd ir il cb ll rn e o z cl li gi i se h a sa ra u g ramad a n § e ki l d c gi st ir eb il rn e

". -.kabiliyetidir ve §u faktorlcre baghdrr: . .

I . ! ) ek il d e gi st ir rn c s rr asmda k i s ar ua r (sicakhk, s ck il dCg l§ l irme Iuzi v.s.)

2. Malzcmc dcgiskenleri '(kimyasril bilesim, malzemc icindcki bosluklar,

cnk luzyonla r, ba s lang ic t ak i iv y a pi g ib i) I..

S t ea k ~ ~ ki l v c rme i sl cm l cr in d e, § c ki l d e gi §L i re nma l zcmcd e ki sicakh], t tr ad y an la n d a

m eta l a kr sm a v c i slc m s ir asi nd a o lu sa bilc ce k b asa ra e tk i c de r. , .

Kahp ve te!;hizat

E n u yg un t cc hi za un s cc ir ni nd c, tlrctim miktan, i§ yerinin sartlan, ccvre etkilcri,

. ba kn n g cr ek si nm c lc ri v .s . t la hi l b uu ln s ck il ve rm e s is te rn i g oz o nl in e almmalrdir. '.

K a h p d cg is kc nl er i i se T a bl e 1.1 de vcri l rnis t ir ,. K a hp la m a lz er ne a ra sm d ak i t em a s y ii ze yi nd e s ur tt mme v e y ag la m a

T er na s y uz cy in dc ki su nu nr ne m e ka ni gi ni n i nc eI cnm es i c ok k ar rn as rk nr . S u rt unm e

katsayismin tayini icin cesitli mctotlar v ar sa d a b un la rd an b ur ad as oz cdilrniyecektir .

. D o vmcd e y a gl ama konusuna ilcrde tckrar deginilccektir. . .' ,

S e id l d e gi ~t irme bo lg e si

Ma lz emc a k is nu c tk il ey en I ak to rl er s un la rd ir :

J.Ka l Ibm g e omc tr is i

2, Stirtiinme sartlan

3 . Ham madde n in o z cl li kl er i

4.~ekildegi§linne bolgcsindcki.isil sartlar

Metal akl§l mamulun ka li t es i ilc ozelliklerine, aynca islcrnin yapilmasr ic,:ingereklikuvvct ve j§ d cg crin c ctk i ed er. S ek il d cg lstirm cn in m ck an ig i (m etal akisi, sekil

. dcgisilrmc miktarlan, ~ckil degistirme lnzlari, gerilmelcr) herhangi b ir a na li z m e to du

scci lcrck incclcnebil ir .

Marnul

Islcrn d c gi sk e nl cr i mamul ii n ma kr o ve mikrogeo rnc tr i si nc (boyu t la r ve y ii ze y d u ru -

mu) ctki cdcr. Sicakhk, sckil degi§lirmc miktan lie hizi mikroyapiyi ve mamul

o z cl li kl er in i t ay in c d cr . Dolayisiylc § u h u s us la r g oz o nl in e almmalidrr.

L Mamul un r ni kr oy ap is i H e o zc ll ik lc ri a ra sm d ak i b agm ul ar

2. lslcm sartlan ilc . isrl islcmin mikroyapiya ctkisi

. 15



· ·BOLDMz

DOVME MAKiNALARI

2.1 Giri§

Dovme islcrnlerinde tczgah olarak presler ve cekicler kullamhr, Presler esas olarak .

t i c ; : ayn tipe aynhr: hidrolik, mekanik ve vidah persler . Presler , dovrne dismda saclann

§ekillendirilmesi, soguk ekstruzyon gibi tlretimlerde de kullamlabilir, Cckiclerin uygu-

lama alam ise preslcre kryasla daha sirnrlr olup daha c;:aksteak dovrne ve bazi saclara

sckil verme islemlerinde kullamhrlar.

Dovrne makinalan cahsrnaprcnsiplcrine gore "yuk smul1","strok smirh" ve"enerji sirurh" olmak Ilzere ne e aynhr, . . . . .

'Yilk smirl i makina lann scki llendirme islernini yapma kabil iyct i esas olarak en

yuksek yilk kapasitcleri ile snnrlanmrsur. Ornegin hidrolik pcrsler yilk smirh makina-lardir. . .

Strok simrh makinalannsekillendirme islemini yapma kabiliycti ise strok uzun-

lugu ve degi§ik strok konumlanndaki yilk degeritarafmdan belir lenir. Mckanik presler. strok smirh makinalardir. ... .

Cekiclerise cnerji suurh makinalardrr, Bu makinalarda §ckillendinne islemi c;:ekic;:

kafasnun (koc) enerjisi tarafmdan yapilmaktadir. <;ekic;:govdesi kocun hareketine ya-

takhk etrnekte fakat dovme s i rasmda ger il rn e lc r in c t ki s in d e k a lmamak t ad i r.

Vidal! presler esas olarak enerji simrh makinalar olmalarma ragmen dovme islerni

sirasmda govdeleri ytiklcnerek gerilmelcrin etkisinde kalmalan nedeniyle hidrolik ve

mekanik p re sl er e b en z er le r .

.2.2 Hidrolik presler

Hidralik preslerin cahsma tarzi basittir vc esas olarak hidrolik bir pistonun bir silin-

diricinde hareket etmesine dayarur (Sekil 2.1). D S L plaka (kopru) ve alt plaka (pres ya-

tagl) ikiveya dart siltun tarafmdan tasimr. Stltunlar her iki plakanm birbirine paralel-

I igini saglar, dovme sirasmda dogan kuvvetleri tasrr ve ilst kahbm bagh oldugu kizagakilavuzluk eder.

Ana si l ind i r icinde harcket eden an a piston kizagin da l ia r eke t in i s ag la r , Ana silindire

b a smc a lu n da g on d er il en akI§kan ana pistonu U§agi dogru har ek e t e t ti r ir ,

Klzagl yukan kaldirmak icin, lcaldrrma(geri cekme) pistonlanna etki etrnek uzere

k a ld irma ( ge ri c;:ekme)silindirlerine basmc a l tmda ak isk an gonder il ir ,

Hldrolik preslerde iki tip govde konstrtiksiyonu vardir: a§agl itrne ve a§agl cekrne,

~eki12. l'de u§agl itrne tipinde bir konstruksiyon ornegi verilmistir,~eki12.2 de ru;;aglcekme tipinde bir konstrilksiyon omegi gortllmektedir.

Her kapasitede dort siitunlu hidrolik preslerde a§agl itrne tipinde konstrilksiyonter-

dh edil ir, Bu t ip hidrol ik presle r, merkezden kacik yt lklendikler i takdirde cok bi lyilk

elastik egilmelcr gosterir, Aynca lfall§trrllaeaklan atolyenin tavam da yuksek olmalrdrr.

1 6

:- -. ., ..

.. ,~ .

/$ekiI2 .•1/Hidrolik~~es:.(1) Ostplaka, (2) alt plaka, (3) kizak, (4 ) ana piston .. '.

" ,/(5)ana slhndlr, (6) kaliplar (7)kaldlrma pistonlan(8) kaldrrrna silindirleri

$ekil2.2 A~agl cekrnetip hidrolik pres govde kontrukstyonutsematuo:

. (1) hareketl~silindir-gbvde grubu. (2) kaldrrrna silindirleri ve pres yatag!(3) hareketli plaka.· .

17



H i dr ol ik v e yardimci donarunun bilyilk kisrrn zcmin s e, ·j yc si ni na ltmda ?l du g u i ci n

t av a ru y uk sc ko lma y an i §y cr le ri ne a § ag l~ c kme li tip h id ro l ik p re s konst r~,~S lY ,onud ,aha

u yo un du LB u tip te p re s y at ag : z cm in seviyesinde, pre sin sU tunlanna . flJIL ~lr§ckilde

b a ~ho la n h a rc k ct li p la k ai sc z er ni n s ev iy es in in a lu n da d ir , B o yl ec e t ez g ahm ag1rhk mere

kc~inin yuklasik zcmin scviycsi civanna kadar indirilmesi s?glanml§ olmaktadir.

.. Hidrol ik prcsle rin tahr ik sisLcmlcri de ikiyeaynllr (~ek!l2.3)

AkGmGlatorlU tahrik

-.II

I 1I I . '_

I ] '.,~. I '.A-··.·6 <.r-I 1 '. 9'.' '-r' ..... " . ·· 1I L__~-- .: · · · · · t .1

L ~-_'-.-,,...-l~- ~-'-cJ

Direkt tnhr ik

§ek il 2 .3 H idrol ik p reslerde tahrik si~temleri :{1) depo, (2 ) akO-

.'. ..' rnalator, (3) yOksek basmc pornpast, (4) t~ k yol lu va-

'na, (5) kontrol, (6) hat basmci He kontrol edl,len by-pass

vaDaSl, (7 ) akOmOlator basmci lle kontrol sdnen by-pass

1. Direk .tahrik: Direk tahrikli preslerdc akiskan olarak hidrolik ya g kullarulir.

Eski di lscy preslcrde, k izaga (pres basi ) r ij it bi r seki ldc tesbi tcd ll rnis c lan ko\ ; s trok

b a ~l an g lc lI ld a ag lr h k e tk is iy le s er b cs t dO§mek te v e b u h a re k ct in dogur~ugu emm,c,ilc, de

yag d cp o da n an a s il in d ir e d o lma k ra y di , Ko c u n i~ arcasma tcmas ctrncsiylc anasillndirle

ya g deposuarasmdaki vana k a pa n ir v c a n a s il in d ir l yi nd c i sl cr n i ci n gcrckli b~smy po~-

pa vasnasi Ilesaglarurdr.Bu t ;: a lI~ma§ckJi z aman kayb,ma yo l uyur.T;I0dcrn d i rek t ah~ik -

.lihidralikpreslerdc ise ko cu n a ;: ag Jd o gr u harcketi sirasmda, bir vana vasuasi de ,

'kaldlrma silindirlcrinde vcya donus hatundakalici bir basmc bulunmasi saglanarak koc

. . . . .asmcukar~i cahsunlmaktn v e e s ki tip prc sl c rdck i z a rnan kaybi ortadan kjl ldlI l lma~lt~dl: ,

. ' .S t ro k s on u nd a ,y a ni k o c o n ce d cn ayarlananbir konuma gcldigindc v ey a ba sm r ;: be h rh ~ lr

dcgere y l ikscld ig izamanana silindirdckibasmr;: kaldmlarnkyag kocun gcri donli§U icin

kullamlrnaktadir, .

18

. " : : . - . ' .0 ·

2. Aku rm lla td rl u .ta hr ik : Akumlilalor tahriklipreslerde akisknnolarak su-yag "' ..

1,"·_.~,._.n ku ll an rh r . B u k a ns imaz o fb u ha rv cy a havah akilrn ulatorlerle .basmc alu nd4/>,

sirasr dirck lahriklipreslcrin ayrusrdir .varalanndaki tck .fark basinciri

s rk rs un ln u s s u- y ag k an sim i t ar afmd an saglanmasidrr.Bu ncdcnlc yuk

kocun Iuzi direk olarak pomparuriozelliklcrine bagh olmayip aktlmtllatordeki . .

basmca,akl§kanm slkl§unlabillrligincvci§ parcasi malzemesinin akma sinmna gore

dcgi§ebilir, Strok sonuna dogru, sckil degi~tirme ilerledikce, akrskan gcnisler, rlovme

· i\ ;i n g c rc k li k u vv c t a rt ar , k o cu n lUZI ve kuvvcti duser, ". .. . ',"_ . _.- -,' J

Her iki tahrik sistcminde dc,bas1!1t; artukca ve akiskan sikisunldikca k09 luzmda .y av as la m a o lu r. Y agm , s u- ya g kansunmdandaha.sikisunlablllr olmasi ncdeniyle bu ya- .vaslamadirck tah rikli p reslerdc daha fazladir. .' -. .... • .: . .

. Akumulator. tahrikli prcslcrde kocunyaklasmave sckil degi§lirmc ba§langlcmdaki

luzlan yuksektir.Bu husus, temas surclcrini kisaltmasi nedeniylesicak dovrneyc Iaydali

olrnakta fakat sistcmin hidrol ik c lernanlarmdaasmmayi arturmaktadir..

D ir ek v cy a a kum ul at or lu t ah ri k a ra sm d a s ec ir n y ap ar ke n. ds le m in e ko nom ik li gi nc

'.gorekarar verllmclidir.Bir akumiiluWrsistemibir90k pres tarafindan kullamldigi tak-

dirde v ey a lOOOO . ..50{)OO tongibic; :okbl iyukprcsIcapasitclcri soz konusu . ise

akumulatorlu tnhrik daha ekonom iktir, . . .

A§agJ cekmcl i tip h id ro l ik p res l erde, h id ro l ik -ve ya rd imc i donammm zc rn in s eviyes -

inin a lunda o lmasr, ozc ll ikle .d lrek tahr ikl i s is tcrnde , yangmtehl ikesin i azalunasi ve . '

pompasistemi ilc pres silindiri arasmdaki boru uzunlugunu kisaltrnasibaknnlanndan

faydah olmaktadrr, .

23 Mekanik presler .Mckanik prcslcr eksantrikveya krankh olabilir-Sckil 2.4 to krankli bir pres ve

cahsrnamckanlzmasi g(j~tilmekL~dir.Mekanik preslerin dakikada strok adcti 90, kapasi-

tcleri ise 8000tonakadar ytikselcbilir. . .' .

[af

;;ekil 2.4 Krankh slcakdEivme-presi:(a) genel g6rCmUfii,(b) cahsrna rnekaniz-

masr (1) motor, (2) kasnak, (3) volan, (4) yardimci mil , (5) yardtmct

fren, (6) (7)di91i, (8) krank mili, (9) biyel,(10) ktzak (koy),(11) kavra-

rna, (12) fren, (13) tabla

19



. ... c.... ... .. .. ..... ..... .... .... .•... . •......•.....•......

....•.....•..• • p~vm~i~le~ii~in gerekli i~pres volant t ar afmd an v e ri li r, V o l anm b o st a 9ah~lrken

•......d<lkika~aki devir.sayrs; nodovme islerni yaplldlktansonra nl degerinedu~er. nl/nh"

•.....•?ram 0:80:" ?,90l

olabilir. B ir s o:o kta h arc an an i§ , lvolamn a ta le t r no m en ti o lm c lc

. . . . . . . . .~ e : ~ ; d I7r(~.~-::nl/1800 denkl~ml ll d~n hesapl a ru r , D5vme i c i nyaprlmasr gereken i~E. it ,enkUl;uk ol~ahdlr. D ov me is le rn in de n s on ra p re s motam, y en i b ir s tr ok ta n

once, v~lall! .n~don(i~ hizma ula~lIrml~ olmahdir, Pres no d/d.htzla bosta r;ah~lrken

, d~ vme l ~l .em~ ll n y a pt lr na s i v e v o la r nn y eni de n l1 o d/ d h i za u la smas i i r; in g cr ck li t op lam

sure t saniye ise, bu dovrne i~lemi ancak dakikada 60/ t strokla yapilabilir ...

. :...: .. -. .. . :.. : : . . . . .:: . : . : .::. ..".:.: .... ..":".. ' " . . . . . . . .

·~cki l 2.5 te birkrankh presin koc-krank ruekanizrnasi verilrnistir. Krank yancapi r

(~"" S/2), t cgcL ' iclkuvvct T.sabil k av ram a momen ti M i le g6sterllirse M~ r T . S trok .

kclnumuYaIli AON y a uzakhkrh) , kOyUk Ct acrlan ir,:in(AON ya yakmkonumlarda)

yakla~lk o la ra k h " " S (Ie co s IX) I 2 dicKoc;: h rz : i se , n k ra nk m d ak ik ad ak i i ie vi r sayisi

o lr na k u z cr e . y a kl a~ ! l{V = S 11n sin a/6D = ?r n h v '( S (h) - 1 / 3 0 s ck li nd e h cs ap lam r,

Yuk (L\1) , Llw;:lsmlfi 0: ya kiyasla kucuk oldugu kabul cdilcrck L:vt ::::2 MIS sin 0:. . . . . .. ".

Iormulunden bulunur.Bu formul.len de g or ul cb it cc c gi . gi bi , M ' rn oment i s ab it oldugu

i < ;i n. ko y AON ya y akl as u kc a , y a ni 0: ar,:lsl kuculdukcc, L~I ylikli sonsuz buyumektedir.

·Bu incelemelerden asagidaki soriu<;l<lfelde cdilir:

. . ".

$ekil 2.6 Vidal! pres (friksiyon

surtunmeli tahrik)

21



.. : ..

rafmdan surtunme ile dondiiriilcnvolan, vidanm S somunu 'icindeasagt veyayukan ha-

rckctinisaglaLKo~un a~agl dogru harcketindevolanm cnerjisi vekocun hlZ1,ko~ i§

.par~asmalemascdene k ad ar a rt ar , V o la n c nc rj is in in u lm u i~parcasuu sekillcndirmek ve

presi elastik olarakzorlamak icin harcandiktan sonra volan, vida.ve koc durur, Bundan

. s oma volan digcrdisk taratmdandondurulerekkoc yukan cikanlir. .

·.Siiniinmcli. tahriktcn baska direk clektrik,tahrik sistcmlividahpreslcrdevardrr(~ckil2. 7). Bupreslcrdc, r;ift yonIU birelcktrik .motoruvolarnn yukarsmda vidaya ve

g ov de yc b ag la nm is ur , V i da d il se y o la ra k h ar ek et e dem cz I ak at d on m cs i s on uc un da k oc un

hareket ctmcsini saglar .Volan donrnc yonunt; degistirmek icin her .stroktari sonra elek-

.trik mo to ru t cr s yonde cahstmhr. . .Btafor

s .·§ekil 2.8 Mekanik ~e ~idal!presrerin ozelllklerinl bir arada toptavan vidal!pres tahrik ststemi: (1) volan, (2) kavrama, (3) vida, (4) k09, (5) kal-duma silindirleri ..

. > : . ( : · : : · . · : · : : : : . · ; · ; : : · i . · : . . . . . . . : . . . . . c

dakocun hareketetmesinieaglar, A§agl strok srrasmdasilindirlerdcki havada .<sIkl§UTIlml§olur.Strok tamamlandiktan soma koc silindirler tarafmdan yukan kaldmhr.

.Yukan strok sonunda koc hidrolik bir frcnlc durdurulur.Bu prcsin sagladlgl ttstttnlukler··§u§ckilde siralanabilir: strok boyuncayuksek ve yaklasiksabit koc hizr, strakun her

' )wnumunda tam yi ik, yUksck §ckil dcgistlrme enerjisi, fazla yuklcnmoye karsikorunma,

j§par~asl .ile takimlar arasmda kisa temasslircsi. Ayrica presc dcgi§kcn Iuzh motor

' ba g la n ar cI k I a rk h v o la n v e k o c hizlan e ldc cdilcbilir. . .

2.5 Cekicler

Dovme makinalan icinde e n u cuzu o la n ce k ic le ri n k a pa s it es i e n cr ji b ir ir ni c in si nd e nbelirlenir, .. . .

:. ..

Esas olarak bir govde, dusen bir agrrlik (koc) ve ~okaglr bit orsten ibaret clan orslti

yeki~ler "agrrhk dU§ffi'e1i"ve "gti~ dusrneli" olarak ikiye aynhr.$ckil 2.9 da tahtah

seki\( denen agrrbk dusmeliorslt; bir r ;ckiy vetilmi§tir .Aglrhk dusmelicekiclerde koc

tahta yer ine kayis veya zinci rede baglanmL~ olabilirvDovmeisi icin kay belirlibir

yliksckliktcn ( 1 .. , 2 metre) birakihr. Boylece kendi agrrhgl i le dtisen kocun enerjisi i§

',parr;asmm§ckillcndirilmesini saglar, En cok kullarulan koc agirliklan 200 ....·3000 Kg.

KaYI i ; i laT ahr i k

Mengene

·05t Kahp

Il} Part;:aSL

Alt Kal ip

/

~ekB 2.9 Tahtali yeki9

23



r, arasindadir. Orsaglrhgl isekoeunkinin 20 kaumertebcsindedir.Vurustan nemen sonramakaralar vasnasr ile koc yukan kaldmlrr, ', •. . .. ............ .... .

... . ··~ckil 2~1 0 d a gU e;d us m el i b ir ceklcverilmistir.B u cekiclcrdc .koc kendi aglrhgl iled ii §e tk en h ar ek et i b uh ar , h av av cy a y ag la hizlandmhr. S ek i1 2.1 1 d eisc S ck il 2 .1 0 d ak i

cekice cok bcnzeycn fakat dakikadaki strok adeticokIazla ve vurus I 1 1 Z l daha yuksck g i i c ; :

dii§mcli bir c; :ck ic; :o ru lmekted l r , Aynea ayak p cd ah i le k um a nd a e di lc n b u.t ez gn hm ay-

aldan metal bir oturmaplakasi yerine orsc bagh olduklan i e in genelde daha ya k rijitliksaglanmlsur . . .

!?ekil 2.12 Ka r! }1 v ur us lu < ;: 9- .. . ki< ;: (sernatik)

. Glu;:di.l~mell qekir;:. (1) silindir.(2) daqrtrna

. (3 )ve (4) buhar g iri !; l ver ;l kl~1 (5)

p iston cubuqu, (6) kumanda (7) g6vde - ayak

.• (8) krzak (9) kizak crvatalartr'l 0) kOG . .

(11)kallplar . (12) oturrna plakasr, (13)

zemin, (14) ors . (15) ahsap laban.

··2.KaI]1 yuru§lu.~eki~ler

2S



· Aglk kahpladovme, malzcmcnin dtlzlcrnscl vcya basitsckilli kahplar arasmda

. dOY .l il dUg li bi rs lc nk~ ck il v e nn e y o nt em i di r( ~c k il 3. 1 ). B i lt il n doviilebilir malzcmelcrin

\rckig vcyahidrolikpreslcrde s cki l le nd lr i ld ig i buyont em a§ugloak i hal lcrde .ku llaru lr r ;

1.1~ parcasiknpahkahpla dovulerniyccck kadar biiyiiksc;

2.Urctim miktan kapah kahp maliyc t ini kars thyarrnyacak kadar azsa; . .

3. Urctirnin .kapaltkahp yaprlmasma yetrniyecek k a da r k is a surede bitirilmcsi .gcrc-kiyorsa; .. . .

... 4. J§ parcasmm tal<l~h ureiirnle elde edilcmiyccck mekanikozelliklere sahip olmasi

isteniyorsa,

Ham rnadde olarakcesit li kesi t vc uzunlukta haddemamullcri, blum ve ingotlarm

kul laruldigi acik .kal rpla davmede,agl rl lgl ki logram mcr tebesindcn 350 tona kadar

..dcgisen \ rc§itliPargalar uretllrncktedir, . .. .. .Acikkahpladovme. sirasmda koc s tr ok uv c d ov rn e k uv vc ti ni n k on tr ol e di lr ne si ge-

. re k ti gi nd c n a g tr h k d u sr nc li .c ck ic le rl e r ne k an ik p re sl cr kullanilrnamahdir, Ag lr ll gl y a le -

h l~ lk 5 to na k ad ar a la n parcalar icin gUr; dU§melir;ckir; le r, .dahaaglr parcalar i ci n d e h id -

rolikpresler cnuygunacikkahpla dovrne makinalandir.

Acik kahpla dovmedc cncok kullarulan dart kahp tipi Sekil 3.2 deveriImi§tir .

Kahplara, dovmemakinasmm orsune ve kocunatesbit edilebilmelcri icin, gencllikle

k i rl angu ; kuy ruk lan . is l en i r.

26

-.'. Aglkvekapah dovrne kahplanrunurotirninde genel olarUk ayrumalzemelcrkul-

larillrr( orne gi n 6G,6F2 gibi) , Nisbcten kilgilk kaliplarda AISI 4150~eligi tatmin edicisonur;lar vermektedir, .'. •.. ..'.. ..'. '. •.. . .

.•...•.···Ar;lkdovmekahplanrun scrtligi kapahkahplara kiyasla daha dil~iiktlir. Kahp malze-

'mesi o larak6G veya 6F2 kul la ru ldigi takdirde kahbm Brinc ll ser tl ig i 302 331 kgf /

mm2,4150 veya benzeri biralasunh celik kullaruldrgi takdirdc ise 227, 321 kgf /..1 . . . .

mm+olmahdir .

. ; Dovmc rnakinasma baglanankahplann yuzcylcri birbirineparalcl olmahdir, Aksi

. takdirdc urctilcn parcalarda bazr boyutlar tolcransdisma crkabilir, Orta buyuklukte

kaliplarda (orncgin 1000 x 500 mmboyullaroa) onyuzden arka yiize vc kenardan kcnara . .

p ar al el li kt en s ap rn a 1 , 5mm y i a sm ama li di r. D ah a k ii r; il lc ka li pl ar da s apm a d ah a d a a z 9 1 -

$ekil3.2 AGlk d6vme kaholan

27

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • .. ....• . . . . . . . . • . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .• . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .



-..m ahdir. . ......•.•. ....•• . . .. .. .. . ..•.•.••.•....•...•••

.A~lkdovme kahplannm 6mrilkapahbllJplannkjndcl1uzunduL~cki~te yapilan ..

·dovrne islemlerinde.jicik k ah pl an n .i ki b ak im urasmdaki omrli600 sah§ma saatinden

.kisa dcgildir.Dovmcde kalip yUzeylcrinin zamanlahasaraugrnyarak bozulacagi aciknr ..

B u n cdcn I e . ka li pl a r z a rn a n z a rn a n b akima ah ru r YC bozulan yilzcy le r plan y a la n ar ak v ey a

.frczc1cnc!ek duzcltilir, yuzeylcrarasmdaki paralcllik ycniden saglamr. Buislem sirusmda

. mtlmkiin oldugu kadar aztalas kaldmlmalrdtr. Genel olarak 5;.; 6 mm de n az i§leme ile

. b ak im g er ~e kI c§ ti ri le bi li L K a li pl ar 8 . .. 1 0 k ez b ak rm a a lm a ca k s ek il dc t as ar 1a nm a Ir dl I~

-.Boylecc4800 :.,6000 ~ a ll §ma s a at li k b ir o rn ur s a gl an a bi li r.

A9lkkahpla d6viilccek ' pa rc a ( h am madde), c u bu k ta n i st en cn u zun lu kt a t es te re , ma-

kas veyaprestekcsilir.Bliylik parcalardogrudan kiitilk, blum v cya i ng ot un dovulmesi

ile tlrctilir, Buturparcalar i~in ham maddc a2;lr11glA = Al + p.2 + A3+A4 scklindehcsap lamr{A = ham rnadde aglrhgl, Al =mamu l a gr rh g l, A2 : :: ::n g ot u c un dan k e si le re k

. ..a ul an .k is rmn agl rI rg l, A3 : :: ::u fa l kaybi,' A4 = 9apa k aglrh gl ..:varsa-), Ingot uclannda

bosl uk , gozenckgibi kusurlar bulunur. Bu kisrnm kcsilmcsi gcrckir, BIInedenlc dogan

···A2 ugrrhk kaybi i ng o t a g lr lJ gmm % 25 ... 30.ll arasmdadir. Tufal kaybi A3 isc her

lSlllna

icinyaklasik%2alinabillr, . . . . ... ..

. .:Ham maddenin d ov rn e s lc a kh gma i si ulmas i . si ra smda yuzeyde karbon knybiolma-

. · ·masma ve l11z11sumaya bagh olarakcatlakolusrnamasma dikkat edilmelidir . C;c~itli . .

·ma lz e rn c lc r i ci n u yg un d ovmc sicakliklan ilcrdc verilcccktir, ....•. . . .

. D iiz le Ills cl acik dovmekahplanrundovmc i §l em i nd en O n ce isiulmasi g er ek m ez .

. ..D i gc r a c ik d o vr ne kalrplan i se t am a rn en s og ud uk la n t ak di rd c( om e gin h af ta s on u g ib i ta-

. tiller nedeniyle) 6zelliklescki~lc dovme i s le rnl e ri n de on isnmaya tabi tutulabilirler.'"

· A91k d 6vm ek ah pl ar mmy ag la nm a sl da ge ne l o Ja ra k s Oz k on us u d cg il di r," .

A t; lk k ah pl a d ov rn ed e s ic ak rr ie ta l k ap ah k ah pl a d ovm ey e kiyasla d ah a u zu n s ur e a t-

mo s f cr in e l .k i si n dek ll id i gi i c in d aha r;:.oku fa ! o l usu r, Dovrne islcmindcn once tufal.gidc-

. ..· · · .. ri lmcd ig i t ak d ir de r namu l y ll zc y in dc b ozu lr na la ra v e kalip ornrtiniln kisalmasma neden

olur.Tufal olu§ul11unucn aza indirmek icinkontrolluisuma yapilamadigihallerde tu -. .. . . fa lm d o vI ll ci §I cm i nd en o nc e g id e ri lme s i .gerekir, . . . .. .

. . . . i Buyuk par9alanna~I1dcahpladtiviilmesinde ha m madde olarak . in go tl ar k ul lamh r .. .Bu jakdirde-dngouakidokurn yapismm rnamule de yansimnmasigerekir, Bunun icin

ma lz em e ye a rd ar da v cb tt yu k o ra nl ar da SICak kalici sckil verme islcmleri uygulanrnahdrr

(orneginkcsil yuzeyinin once basma ile buyutulmesive daha s o nr a L eb ar k u cu lt ulmes igiliO . . • . . . .

. . · ·Uzcl ll l lJ , is parcasimn kcsitinl kucultcrck u zu nl ug un u a rt urmak a rn ac iy ln u yg ul an an

< bir i§lc nl[L r(~ ek il 3.5 ). U za trna da i§ par~<lslOIncni de birrniktar b'ivflr (yayilma),

YaYIJmaYJg idc rmck i c in i~p a rc a sr 9 00 dondurulcrck tekrar d ovilliir. .

.~ ..

...~

. . . ..

Bir s ub ~i:tu n. e ks en i d og ru ltu s~ nd a u yg ~l~ na n b as ma k uv ve ti e tk is iy le b oy un u

. .· · k! sa it ma ya y ig m a d en ir ( $e ki l 3.3). Yigrnada, c ub ug un b oy u k is alrr kc n e ks en in e d ik

. . b J Y i _ .6 . '... ' i\. .

\. . d

c~. __r~ , ~, .....

. . .

.... '\. . < ? l

~ekil 3.8 Uzatmabas-

lrklan

~ekil 3.9 Uzatmabashk-

Ian .

2829

!i



3.4 YardlluCitalnmlar ve donatnn

.. Ar;lickaltpla d ov rn e de c e si tl i y a rd u nc i t ak im l ar da n f ay da la rn h r, Bu ~akt~Jar~ T a l . ~ c :mesi,kullplannilrctiminde kullarulan r;eIilderin ayrudir. Yuvarlak millerin dovuldugu

ul tl J(~eki l 3.10) , i~ parcasmm kasi lmesini saglayan keskilcr (~cki13.11 ve 3.14~,

.delme zrrnbalan (~cJd13J2), halkalann dovtilmesindc kullarnlan malafa ve althk (~ekil

3.13 a) yardlmcllaknnJara omcktir. ..

Yuvarlak millcrbir althk ve duzlcrnsel bir Iist kahpla uzaulabilir (~eki13.10).

: . E ! j . ; .W

Allhk .... z .•.

§ekil 3.10 Mil lerin uzanlrnast

·Bir kiitiik ozcl kesmc takimi ilc kcsilcrck birden cok parcaya aynlabilir (~ckil 3.11).

Kaskl

[~$eki l 3 ,11 Kesme

.Bu is lcmlc i§parcalan bir zrmba vasuasi i lc boydan boya dclincbi lecegi gibi kdr de-

Iikler dc acilabilir (~ckil3.12).

.". ' :.

$ekil3.14 Keski (kesme dernlri)

.: .:§ek:il 3. 15 de iki tip centme taknrn gortllmektcdir.Bu takimlar uzatma islemindcn

. ·ollcc i§ parcasi uzcrindecentik a cmak a rn a ci i le kullarulir; ccntik acilan i§ parcasi daha .. sonra uzatma islernine tab i tutulur (Sek il 3 .16) . Karc kcsit li bi r cubugun dort yuzune

... . ..

J-Ialkagapulln (Dj.btlytlttllmesi igin i§ parcasi M malafasi i lebi r duzlemscl kahp

arasmda dovulur (Sekil 3.13a}.1§lcm sirasmda halkanm ct kahnhgl azalir, capi artar ,

Dtlzlcmscl .kahlnn boyuna dogrultusu malafa eksenine paralcldir.

' .Duzlernsel kahbm boyuna dogrultusu rnalafaeksenine dik oldugu takdirde .ise hal-karnn ct kalmhgl azahrken boyu uzar (~ckiI3.13 b).

halkanm

·l?ekil 3.15 C;;entme takimlan

~ek il 3 .16 C; ;entme ve uzatma

31



.. .:. . .

BUyUk c a pt a v e dC r in l ik lCr i· ·~ aPl a nl ll n ·yarlSlndan·biiYlik· dclikler Z1111bnlarla·()ekil

... 3.24) § ahm cr cl an ( cc ki c) alunda dclinir.Gcrck gQrUldligi i takdirde l§parcasihir miktar de-

...• .lin dik te n so ma a ll list cdilcrck dclmc islcmi t or s y il zc yd cn t am ar nl an ab il ir . N is bc tc n d e-

rin dcliklerin delinmcslnde i§ parens: karsrhkh .iki yuzcydcn arnda incc bir kcsit

k alm ca ya k ad ar z im ba lar ur.D uh n s on ra .d elig c biraz t oz k or nt lr a ul ir YC d cl rn c yc d cv a rn

e dl li r. K om u rim olusiurdugu gaz basmcinyukse lmcs in i saglayamk r na lz cr nc ni n d cl ik tc n

.dl~arr a ul ma sm t k ola yla st mr .X lc rc kti gin dc d cli ky tl zc ylc rin i d iiz gii nlc §tl rm ck iy in uy-

gun cap li bir zim bn pres vcya cekic kocu vasrtasi ile dah a once dclinm is alan dcl.ig c so-....•.ulur. ... .. .

.. : .. .. . . . . . . .

. .• $ek il 3 .22 Yuvarlat rna: (a) kare kesi tl i uzau lr rus k rsi rn sekiz k i: i~el i

. hale di:iniJ:;;ti.iru!mu:;;. (b) yuvarlatma kahplan.

......•..•••..a rd rr nc i ta ku nl ar b az cn co k bLiylikve bu n cdcnlc.dc aglru lalJilirlcr.B u takdird c ..·.kullanrImalan srrasmda \ fC§itL ika ld irma makina la rmdan yarmhlllllir.. .

.. . H am r na dd cle rle i§ p arc ala rm rn a to ly e ic crs in de s cv k v c id arc si d e o nc mli b ir k on u-

.dur.Orncgin 200 x 200 x 800 boyutlannda bir cclik pnrr;aslfllflilg1rhgl yaklasrk 250K g. dir vc bu agirlikta bir parcarnn dovtrlm csi son dcrccc olaganbir islcm dir, K ucuk

p ar ca la r ( ya kl as ik 50 K g . a k at la r) d o vm c .s rr asm da ozcl kiskaclarla tutulabilir vc atolyc

ieersindc iki tckerlckli mctaltablah bir araba ilzcrindc nakledilcbilirlcr ()ckil3.25). Ta-.blanm 1 y tlksckligi, isnm aIirm uuri .vc do vm c m aklnasinm orsun Un y uksckligi ilc ay ru

- . ol ma hd rr . ~ ck il 3.2 6 d ag dr ii le n cubuk vasnast l lc i§ pnrcasr arabaruntablasmdan firma

itil ir , I S1 I1 1 ll ac 1a n s o m a d af mn da n tablayaalmaruk dovmc .maklnasmm orsune

. • y e rl cs ti ri li r. A g lf p a rc al ar , ~cki13.27 de gorUlen donaurnla , k cn d i c tr af in d a d o nd u ru lc rc k

d6viilcbilir.

33



:..: .. .

,. . '.Bas lang ic t a, sekildcki Ol gi iI cr in d o vr ne s o nu nd a e ld e e d il en ( br ut ) p a rc a nm boyutlan

o ld u gu k abu l e d il er e k a~ ag ld a ki i ~I em sirasi tak ip e dilir: .

.•-.. a) H am madde olarak kare kesitli (200 x 200) bir \ - ubuk ku ll amh r ve u yg un b oy a.kesild ikten sonra uzatilarak kcsit150 x 1 50 mm ye indirilir. . . .

'b) Parcarun, kcsiti 10 0 x 150, uzunlugu 2000 clan or ta kismuu elde etmck icin;

.' 1 50 x 1 50 k es itin de ki u za ulr nis I (u bu kta n k ulla ru lrn as i g er ek en r nik ta r 1 50 0 mm d ir, .

. .c) Parcarun he r iki ucunu olusturan krsunlar da gcz onune almdlgl takdirde, 15 0 x. 150 kesitindeki uza ti lmi s cubuk t an kullamlmasr gerekcn miktar 1900mm dir. .

d ) B u h ac mi e ld c c trn ek ic in 2 00 x 2 00 k cs itin de ki b as la ng rc c ub ug un un u zu nlu gu 1

m c lm a hd ir . B u O l\ -t il er dc ki b ir c cl ik p ar ca nm a gl rl Ig l i se 3 00 K g d ir .

. · ·· Parga nm gc rc k iki ucunu (biyelbaslanj olusturan 150 x 150kesilindeki krsirnlann,

g er ek o na k rs mmm u za tilm as md a to le ra ns de ge rI cr i± 6 almabilir. Aynca biycl

··ba~larmm ekseni ile o rt a k is rmn ckscninin cakrsmiyabi leccgi d t i§i ln il lcrek kacikhkf 3mm almabilir, ' . .

•.B u durum da ona kism m 100 m m alan kcnanna karsihk gclcn uc krsm m 150 m m

11 k boyutu 6 m m b uyutn lmclid ir. '.. .' ".

Ay nc a p ar ca rn n tam d og ru sa l o lm a ya ca gi d il§ ti ni ll cr ck sa pm a 2 mm I m k ab ul e dil-

' . d ig i t akd i rd c ll C k i sun lann 61 r ;c1c ri 4mm arttinlmahdrr .

• " . ' , Do vu ld il kt en s on ra p a rc a i §J c nd ig i i ci n. he ry tl ze y dc t al as k a ld ir rn a payi o la ra k 4 1 1 1m- . b r rak il acaku r.

.. Orta kisrnm u za tI lm a sm d an o nc e uygulanacak ccnune i s le rni n in fazla hassas ola-

may ac agl d ti §t in c es iy le b u h u su st a b ir emn iy c t payi da di l~tin t ilmel id ir .

. S on alarak gcnlesmede ga z onune alnursa (cellk icin 100~ DCsrcakhktaki 1 2 m m I

r n) ,d ov m e s on un da s lc ak i~ p ar ca si uz un lu gu nu n y ak la si k 3 0 mm d ah a f az la o la ca gr ka -.'.bul edilcbilir. . . . . .

Sonne olarak, elde cdilrncsi gcrcken brut parcarun boyutlan §ekil 3 .2 9 d a v eril-'. mistlr,

3.5 Ornekle~ '. . .•. .. . .. .. .

. il.§ckil 3 .2 8d e b ir l ok omo ti f b iy el i g or ul me kt ed ir . P ar ca . do vu ld uk tc n s on ra l al a~

kaldinlarak i s lenmek te v e sck il d ek i O1g t il e reg c ti ri lmek t cd r r · . . . $ ek ll 3 .2 9 L o ko m oti f b iy eli { brU t I >t r; :U le r}

35

. . . . . . . • . . . • • • •. . . • . . . .i · . . . . ' . . . . • •; . • . . . . . . . • . . : • • . • .. . . . . • . . . .. • . . . . . .: . . . . . . . . . . • . . . . . . . .



• Hcsaplanmasi g cr ck cn s an d cg er 2oo.x 200 kesitindcki cubuktanham .madde olarak

kullarulrnak lizere kesilrnesi gcrcken uzunluktur, Bununicin, kenar yuvarlaunalan nede-

•.niylckcsitin gcometrik olarak tam bir karc olmadlgl gaz Online ahnarak su sckildc hare"

ket edilrnclidir: kcsilecck cubuk tartilarak metre aglrlIgl hesaplamr; i~parcasi icin gerek-

li agrrllk da bilindigine gore kesilmesi gerekcn boy kolayca bulunur.

2.~ekil 3.30da bir mil goriilmektediJ.Par~a dovillduktcn soma talas kaldinlarak

.islenmckte ve sekildcki 6l~illere getirilmcktedir. .. . . ¢ I .

. .. .. .. <;apl120 vc 160 olan kisirnlarda islerne payinm y~l\iapta 5 mm almmasi yeterlidir . ..

.... Capi 12001an kismm ucu uzatmaisleminde bombelesir.Bu bombelesrne Ylgrna (

sirasmda cckicin orsu tlzcrindekismcnezllerck ~eki1 3,34 te gorulen hali allf.Ucun .

....•.am dtlzclmemesi nedeniyle islerne payi biraz buyiik (yaklasik 15 mm) almmalidir.

. -.Yigilan kisrrun ekseni ka~Iko]abilecegi ' icincevresel .olarak islcme payi j~inyancapta 15mm birakilmalrdrr, ..•.. .. . . .

Dovrne tamamlandiktan sonraelde edilccek parca ~cki1 3.35 de verilmistir.

~ekildeki 01~tivc toleranslar, kendini cekrneden ve dovme i~leminden ileri gelebilecek

.......dcgi§ikliklcrin giderilcbilmesi icin yetcrlidir, Ham rnadde agullgmm hesaplanrnasmdasekildckl cn btiytik toleranslar dikkate almmahdir. . ..

. .. .• Parcanm 120 rnm sapmda ve 180 rnmuzunl~gundaki kisrrurucldc ctmck .icin sapl

160mm, yt iksekl ig! 102 rnm olan b ir si lindi r gereki r.Bu bakimdan 200x 200 kesit in-

.dcki ham maddeuzatma vc yuvar la tma islcmlcri i le.160mmltapmda ve 100 + 102::::202 mm uzunlugunda bir silindire d6ntigLiirtiltir.Bu islcmlcr sonunda eldc edilen parca

~cki13.31 de verilmistir . Daha sonra yenidenuzatrna ve'yuvarlatma islemleri Heparca

~ckil3.32 de gorulen Ol((tilcregetirllir.Bu parca 120 rnrn capindaki ucundan tutulup

200 x200 kcsitindcki diger ucu dovulerek sekizgenc danli§ttirtildUkten soma bir altlrga

ye~le§tiriljr ve Ylglllr CSekil3.33). Yigma islcmindensonra parcarun althktan kolay

cikabilmesi icin althkdcliginin i~ yiizeyleri 20 kadar konik olrnahdir . Ylgma islcrni

j~in cckickapasiles in in yetcr siz kalmasihal inde kocla i§ parcasi arasma boyut lan

Omegin 50 x 50 x 50001an veSekil 3.20 dcgonllcn yardrmcitakim konur.Boylcce

.....enerjininkti~lik birytizeye uygulanmasrsaglamr VB . y ard rmc i t aki rn dovulcn yuzey

. iizerinde~ap boyunca dondurulcrck Ylgmaya devam cdilir (~ckil3.33).· . .

•• .•.•. • .. •.• . ..·200!200 .•.. ..•.. . . r 200x 200 p l · · .

. $ekIl3.31 Uzatma ve yuvarlatma.. ', Isternler! sonucundaelde

edllen parca

37



. . . . . •.... •. . . ". . " ' , . . .

K AP A LI K AL IPL A (_ ;A PA KL I D OVME

!?ekil 3.34 Ylgma strasmda ueun kis-

men ezilrnesl .

:: " ".".." :".". -. '. . :

...••.•K ap all k ah pla ~aPakh dovrne sleak o la ra k y a pi la n b ir t lr et ir n y o ni er ri id ir , G c n el li kl e . .

· i! dp ar < ;a h o la n kalip k dp an dl gl z am a n a ra da ka la n b o~ lu k( gr av ii r) u re ti lm ek i st en en

parcanm §eklindcdir .Boylccekahp parcalanndanbirinin digerinc v ey a he r i ki si ni n birbi-

. rl ii e d og ru h ar ek et i s on uc un da , u yg un b ir s ic ak h ga k ad ar ls1wml;; alan ham maddenin

k al tp b o sl ug u nu do ld u rr na si saglamr(~eki14.1). Fa zl a r na lz eme c ap a k o lu st ur u r (Sekil4.2)~< ;apak is parcasmdan kcsilcn;kalmrr.· '." '.,

· .·· .Dovmehancye,par~amnd6vti1diikten sonraki sekli H e birlikte islendiktcri (talas

kaldrrma) sonrakiolculeri de verilmelidir, Boylece herhangi bir ncdcnle ~eki13.35 teki

Ol< ;ii1crdism a ~lktldlgl t a kd i rde , kusur l ann gidcrilmesi v c p ar ca nm k ab ul edilcbilirligi

' h us us la nn d a n c le r y ap il ab il cc eg i d o vmc s or um l us ut ar afmca n t ay in e di le bi lc ek ti r,

!?eki l 3 .35 Mil in d6vme sonundaki bo-yutlan .

1

•

•.,

.

..

.. .

.C

!?ekll 4.2. 9 a pa gm o lu sum u : (a.b.c) d u zl em s el k ah p yuzeyleri

a ra smda c ap a k o lu s u rn u , ( d) k o nva ns iy o ne l c ap a k, ( e)d ar al an c a pa k

3839



....•halan ~cki14.4 tegostcrilm istir, Bu sckildcndc gorulebilcccgi gibi.ozelliklcrinin kon-..troluicin laborutuvarda (2) dcncylcrdcn gec;:irilenmalzcmc stoktan (Ij almarak uygun

...oyda kcsil diktcn soma (3) lSltlhr( 4) vc dovillcrck gekillendirilir (5). Dovrno islcminden

sonra mckanik bir presto t;Upagl alman (6) i§ parcasma gcrcktigi takdirdc isil islcm uy-

•gulani r (7 ) vc sert]igi kontrolcdi li r (S).Dal la soma yi lzcy ternizlcmedcn (9) geccn

parcalara g er ek tig i ta kd ir dc k ah pta s og uk do vr ne ile son sckil vC6lr,:tilcrivcrllir (LO) ,

Boyut, sckil gibi ccsltli koritrollardan (11) gecirilcn parcalardan kusursuz olanlar mamul

stokuna (12) gondcrilir.Bozuk parcalar isc hurdaya aynhr (13). .......Bolum ·1.cle, birplastik sckil vcrmc i§lcminin. dcgiskcnlcrini anlayaliilmck icin, en

uygun yolun islcrnin.hirsistcm olarak clc allJ1l11L1S10Idugu bclinilmisti, Boylc bir siste-

mi n ' ccsi tl i e l cmanl an ~ckjl 4.5 1C gostcrilmi§ vc HOlum 1 de"1.3i§lcm degi§kenlcri"

. ba§bgla1Lmda aynnuh bicimdc incclenmistir , Dovmcdc en oncrnli degi§kcnlcrin birbi-

...........•I12

Iiiill I II1 3

~ekil 4,4 Kapali kahpla d5vmede Orelim sathalarr.tt) (12)stok, (2)

laboratuvar, (3) rnakas, (4) (7) fmn, (5 ) dovme, (6 ) capakalma, (8) sertl lk 619me, (9) temiz leme, (10) soquk vurma,

(11) kontrol , (13) hurda

4 0 41



DovmeSrcakhgr (OC)

.Alilminyum alasunlan (en kolay)

.Ma gn ez yum a la sim la nBalar alasunlan

K a rb on lu v e a z ala§lluh ccliklcr

Ma r tcnzi t ik pa sl anrnaz ccliklcr

Maraging celiklcri ... '

Ostenitik paslanmaz c ; : c I i k l c r

Nikel alasunlan

Titan yurnalas imlan

Demir esash supcralasimlar

Kobalt esash superalasunlar

Niobium alasrmlan

Tantalum alasnnlan

.'_Molibden alasunlan

'. Nikel csasli superalasimlar"Iungster alasrmlan (en zor)

400 •.. 550

250 350600 900

850, .. 1150

1100 1250

.. ·1100 1250

1100 1250. 1000 1150

700 950

1050 1180

1180 1250

950 1150 .

1050 1350

1150 1350

1050 ". 12001200 ... 1300

Tablo4.1 Metallerin dovulebilirlik sirasma gore siruflandmlrnasr

'. .,., .. .. ". . ....,.,. '.' ' ' . '

1.Pl.kmasnun dovme sirasmda dogacak kahp basmclanmn kalibm dayan~bilecegi

rnertebede olacak kadar dU§tikolmahdir, . .. .

~ekil 4.7 Farkh iki malzemede kaburga

v e k eme r t as an rm : (A) alurnln-

yum alasimlan, (8) nikel esashsuper alasnnlar'

42 43



1 . H am maddcnin metalllrjik o zellikleri. .. .: . .:

.1 2. Sckil degi§tirmc sirasmdaki sicakhklar, §ckildegi§tirm~ miktarlanve luzlan, ge--. rilmelcr. . .. . . ... ".

.•.····l.Metal akismin k on tr ol u, k ah pb o§ lu gu nu n d ol du ru lr na si ve gerckli b~smcm

··d. i l§UrUlcbilmes i icin kahpla i§ p ar ca sr n ra sm d ak i k aym a s ur ul nm c si ni a za lt rn ak , B u a ra -

· + d a, k ah p b os lu gu nu n d olma sm a , c ap ak a la ni nd a y uk se k s ur tu nm e ni n y ar drmc : oldugu dauriutulmarnahdrr. . .. .': '. . . .. ••. .. .

. . 2 . K alip vc i§ parcasim ayirmagorcvi y ap ar ak l ok al k ay nam al ar i, k ah p v e i§parcasiyiizeylcrinin hasaraugramasimcnlemck, . •.... ......•.: . .

•.••....•......3 . Y al nr na oz el li gi nc s ah ip o lm a k v e b oy le ce i§ pargasmdan lSI kayiplanru azaltarak

< k a l t p yuzcyinde SICakltk dcgi§rrie lcrinien azaindinnck. .'. ..' .. . . .. •

.... 4 . Y ilz cy e uniform b ic imd e y ay il ar ak mun ta zam b ir l 11 c la la k l§ I s ag lamak .

5. A§mdlLlc l ve korozyon etkisi yapmamak, .

6 . G ravurdcbirikebilecek aruklar.iccrmcmck. .

-: 7.1§ p a rc asmm kahp ta n cikanlmasnu kolaylasuracak b ir g az b asm ci y ar au na k. B u

ozel I ikg rka r lc l ku l la ru lmayan ~eki~le dovmclcrde bilhassa oncmlidir. . . .

. . .. .8 .Zehirli veya kirlcnmeye yol acanbllesenlcrIcermemck.kahba uygulanmalan..... sirasmda d uman cikarmamak, . .. .. ..

Tek biryaglayicmm biitiin bu ozelliklere sahip olarmyacagraciknr, Uygularnada

1.D ovme rn alz cm es in in a km a sn un v e d ov ule bi lir lig i .

2 . K n hp la m a lz em c a ra sm d ak i tcrnas yiizcyinde surulnrne v e s og uma e tk il er i

, .. : ',:..":. ' . .' : '. ' . . :

· .Bir plastik § c1 dl ~c rm c l §l em in de ;U k v e g cr il me le ri n i~ p~ ~a sl g e ome tr is in e ,

s ti ru lnme ye v e malzcrnenin a km a sn un na b ag h o lm ala n n cd en iy le a km a s mm o ne rn ka-

zanmaktadir .Bir r n et al in a k rn a sm ir in a et ki yc n I ak to rl er § u nl ar dr r:

. .

.......••..•e ni de n k ri st al lc sm e s ic ak li gmm t ls tt in de y ap il an i sl cr nl cr dc ( st ea k s ek il v cr rn c) ,

§ ek il d eg i§ li rm e r ni kt an ru n a kr na s ir un na e tk is i o ncm in i k ay bc dc rk en s ck il d cg is ti rm e

- :h rz ui m. ct ki si u na r. Sl ca kl lgm a km a sirunna c tk is i i sc ma lz cmc yc bagli.olarak biiyiikfarkhhklar gtisL crir. -. . ..•.• . .: .

. .. .• .. Dovulcbilir lik 'isc, y tl ke b ag h o lm a ks iz m , m a lz cm c ll in ha sa ra ugramadan sckil•. dcgi§tircbilineknbiliyeli scklindctnrif cdilcbilir. • ...• ... , .. ' •.. . -. - . .

.. ... . Gcncl olarak sicakhk yukscldikc;e malzemcnindovU!ebil ir l igi dcunar. Fakat sicaklik

a rt l§ lt an e bu yUmcs in c dc y o l. ac ab il cc cg in d cn , b az t a la srm la n n d o vu lc bi li rl ig i a za li r . •

. . •.Bir scki l venue i § lcmindc , gc r ilmc hali dedovulebilir lige ctki cder. Omcgin bir si-

l in d ir in c k sc n i d o gr uHu s un d a Y l gl lma sl nd a d l§ y u zc yd c 0 1 usan c ck me g cr ilm ele ri, a sm .fI~Ila§masonucimda .;atlamalaranedcn olabilir. -. .. . .' . ... .

C c si tl i § c ki l. d c g i§ li rme l uz la nn d a v e s ic ak hkl ar d a r nc ta ll cr in dovulcbilirlig! burul-

r na , c ekm c v cb as ma dc nc yl cr ii lc t ay in cdilcbilir, Bu d c nc yl er de , b c li rl i sicakhk v e s ck il

d eg i~ ti rm c l uz r s ar tl an nd a, h as ar m c yd an a g c1m cd en § ck il d cg i§ urme r ni kt an m a lz cm e -

nin d ovillcbilirliginin blr gostcrgesidir, .

...•..PIaslik. sckil .verrncdc, mctalakis; kalrplann i§ p ar ca sin a u yg ula dr gi b as in c ta -

ralmdan saglanmaktadir, BII bak11l1dan, kal ipla rnalzcmc arasindaki ternasyuzeyinde

' st i rt t ln rnc §a rL lan me t al akrsrm, y il zc y v e j~ ku su r la n n o lu su rn u nu , k al ip la ra g el en g cr il -

m clc ri, i slc m k in g cr ek li yllk v c is d eg cr le rin i b uy uk o lc ud e etkilctSicak dovmedc,

. . s ic akma lz cmc oc n k a hp la ra lSI i lc ti rn i o ld u gu n da n , b e li rl i d o vr nc s an la n nd ak i s ur tu nme

. ka ts aY l si b as k a § a rt la rd a gc g cr li o lma ya b il ir . O r nc g in , b el ir li b ir y a gl ay ic r i ci n, h i dr ol ik .

.. .

Do vr nc dc 1 nm ma dd c o la ra k g en cl li kl e d ai re se l v ey ak ar c k es it li c uh u kl ar k ul la ru h r.

. B u c u bu k la rd a n u r et ir n i ci n g c rc kl i uzunlukta p ar ca la r a ~a g ld a b cl ir ti lc n y o nt cm l cr d cn h i -. .. . r iH e kesilir.v".' . . , .

. . .. .. .

..:..•...1.M~I{asta soguk kesme:·Sicakh a dd e le nmi s c u bu k la n n . kc si lmc si nd e e n c o k

. ..· ·u yg ul an an y on tc rn di r. K e si lc n m a lz cm e nl n c in si ne v c s or tl ig in e b ag h o la ra k b ir v cy a

· ' . b ir ka c c ub uk a ym anda kc si l cb i li r . Cubuk la r k r s ay la rmda dJ§a rdas lo: J and ik Ianl41kd i rdc

kesrne i § IC rn inden once 60 ... 150 °c sIcakhga kadar isiulmalantavsiyc cd il i r . .HIZI ,

· k u tl e t ir et im i ne u y ar la na b ilmcs i, I ir e v e ri lmcmcs i b u y o nt cm i nb a sh c a i is li lnH i kl cr i. di r..".. . ::.: '.

2. Steak kesrne: Tczgah kapas it c sin in yctcrslzligi ncdcn iy le s o"gukkc s il cmiycn

ma lz er n cl er c u y gu la na n b ir yontemdir, K c si le n u cl an n d uz gt m o lm am a si d ov rn cd e s or unyaratabilir.· .

:" . .: . ": ".:. .." ." -.

3. Testerede kesme: Makas ta k c si lcm iy c n c u hu k la ra v c k tl ci lk p ar ti le re u y gu la -

n a nn is bc tc n y a va ;: , f ir cI i, p a ha li b ir y o nt cmd ir . K c s il cn y u ze y le r d il zg ji nd tl r. D a ir c, s er it..veyaicollu testcre kullarnlabilir. . ... ..

4 . A le vle k esm ~: Buyuk.kesit lcr icin uygulanan v c m a lz em c k ay bi na y ol acari bi r

yon tcrndir .

4 4 45



........• D~vrne parcalann tasanmmda amac, kah!Li~inde. uygun bir rnalzernc ak1~l

···saghyarak, kusursuz bir tlretimingerceklestirilebilmesidlr. Metal akisi, i§parcasi veya......·kahbm geornetrisinebuyuk olyUdebaghdrr. Gcnel olarak kapali kahpla en kolay

. .. dovulebilen parcalar ktiresel ve kiibik sekilli olanlardir, Uzun, ince kcsitli , kerner ve ka-

.. burgali parcalar, yiizey/hacirnoranlanbiiyiik olduguicin, daha zor dovulurler, l§. ... .. .parcasmm sekli karmasiklasukca surtunme ile sicaklik degi§rnelcrinin flr~masl kalip

. .. .. .. ..boslugunu doldurmak icin gerekli basmcr etkiler , Basil sekilli (ornegin dairesel veya

. . koseler i yuvarlaul rms kare kesit li ) ham maddeden karrnasik i§ parcalan bir kademede

... .. .. .. d5villerek elde edilcmiycbilir; bu takdirde kademeli metal akl§l saglamak icin son sekle .

ara islemlerlc yakla§llrr.· . ..

. ··C;e§iLlimalzemelerindovmCSlCakhklarl daha Once Tablp 4.1 de verilmi§Lir.Mal~

zemeninyiiksekslcak:lga isnilmasr dovrne islemini kolaylasurarak kahp asmrnasnn

azaltmakla birliktc, bir list .simnn asilmasi halindeornegin tanebuynmesl gibisakmcalann dogmasina dayol agar. Bu nedenle tavsiye edilen en yUksek sicakhk sirunasrlm amahdrr. .. . . .. . ... . . . .. . . .. ... ..

Isiimastlresi tiim malzemenin (merkeze kadar) dovme sicakligmaulasabilecegi

uzunluktaclmaltdrr.Fakat surenin gercginelenfazla olmasi yiizeydekarbon kaybma, tu-

fal olusumunave tanc buyumesine neden olur, .:'. -. . f . .. .... .:

· ·. . .C;api 7S·mm ye kadar ohm azvc orta karbonlu cel iklcrin isi trna suresi, her 25 mm

.ic;in 5dakikayl, azalasunh celiklerin isnma silrcsi ISC yine hcr2Smm iyin.6 dakikayi

gecmemclidir.Capi 75 ... 225 nun arasmda alan cubuklann her 25 mm icin maksimurn

tsnrnasilresi 15 dakikadir, Yiiksek karbonlu (C 2: % 0,5) ve yiiksek alasimli ~e1ik1er,

catlamarnalan iin,650 . .. 750°C arasmc!a on rsumaya tabi tutulabi li rle r. Aynea b,u

celiklcryavas isiulmahdir. .. . . .

Dovrne .sonunda i~ parcasmm sIcaklrg-l, malzcmenin catlamamasr ve kahp

asmrnasmm azalnlrnasi icin yetcri kadar yuksckfakat tunc buyumesinc yo! acrnayacak

· .kadarda dustik olrnahdir. Bu sicakhk karbonlu vc alasirnh ~cliklerin~ogunlugu icin 980.. ... ~.. .. . .. ....

'hIlOO DCarasindadir.

..•••.•.•.olmalda.drr.· Kahp srcakhgt kesinlikle menevisleme slcakhgmll1. tlsttlne cikmamaltdrr r :

AISI HI I veya H21 gibi yuksckalasiml, r;c1ilderdenUretilcn kahplar oda .stcakhgmdaki

.:serlliklcriIli r;:alI§masicnkliklannda da bilytik Ol~Udernuhafaza ederlcr. Bu bakirndan, .

.stlrekliolarak cok ytiksek sicakliklarm etkisinde kalacakkahplann, sicakcatlarna vea smm an m o nle nm es i a ma ct ile,yUksek alasnnlr celiklerden iirclilmesigerekir.

. Daha onceyaglamakonusuna deginil~i§ oldugundan .burada yalruzca kullarulan

yaglaylcllar hakkmda kisa bilgi vcrileccktir. .... . . .

• .. •Malzcrncnin kahp boslugunudoldurarnadigi , l§ parcasuun veya tufalm kalrba

yiJPl§Ugl hallcrdc kalibm yaglanmas; gcrekir. .. . .. '.. ... .

. . ·A§in yaglama,buharla§ma sonueunda i§parcasmmkahptan Imamasma yol acarak

kazaya ncdcnolabilir, .:: . .....', ', ......, ~

· . Dtivmcde,alevlenme noktasi ytiksek harhangi bir yaglaYlcl kullamlabilir .Drnegin

....·grafilli bir yag kahba silrulebilir vcya sprey scklindc piisktirttilebilir. Bircok uygulama-

-:.Jarda grafit suspansiyonlu su da basanh sonuc vermcktedir , Ham: i§Ierde4lilre suya 500

··gram mutfak tuzu ve 500 gram sodyurn karbonat kansinu .yeterli bir yaglarna

saglamaktadll'. Agrr islcrde ise kahbaodun talu§l serpilmesi faydali olabilir.~. . . . .. . . .. .

. Kahpla dtivmede,son sekil vermc kadcmesindcn Once uygulanabilccek on sekil

"verme islcmlcrisunlardmuzatma, toplarna, btikme, kaba dovme, Bu islemler ayn. .

kaliplarda vcya ayni kahptayapilabillr (Sekil a.S),

.Dt ivJ~c i§kminden once kahp lar, aralanna steak metal parca lan ko~arak veya gaz .

hamlaclan ile.enaz 120DC, tcrcihan2000 .. . 3000 C civanna kadarisruhr, Bazcn

kahplar dOvITlernakinasina baglanmadan once fmnda da rsinlabilir. Dovme isleml

srrasmda kaliplannozcl olnrak sogutulmasina gcnellikle gcrek yoktur, Cevrcye olan lSI

kayiplan, kal iplann en yuksek cal rsma sicakl igt ru (- 300 DC ) asmamalan icin yetcrIi

4 Kabadiivme

~

~. . ...

5 Sondiivme.

~ek il 4 .8 Qok gravurlO dovme kahtn: (a) i . ! ? parca-

51, (b) alt kahp, (c) d6vme kademerer i

4647



$eki14.:j.O dagorulen tipte (bukulmus) bir parca ise ccsitlisekillerde dovulcbilir, En

~ak uygulanan yol.bolum ytizeyi kink bir kahpta dovrncdir , Bu tur bir kahpta, dovme

knvveti, bolum yuzeyinin kink olmasi ncdeniyle, al t ve Iist kahp kisimlanrubirbirii lzerinde kaymaya zorlar. Kocuncok iyi kilavuzlanrms olmasi bu kaymaya karsi koy-

mak icin yeterli dcgildir. Yarra itrne kuvvetini dengcliycrck alt ve u s r kahp krsimlannm

birbiri usuinde kaymasim onlemek icin, $ekil 4.10 da gorUIdUgi l gibi, kalipta h

· yiik sc klig in de bir d ay arn a o ngo ru lm elid lr, B u d ay am anm k ah nltg l, h y uk sc klig in m e n

az 1,5 kan olrnahdir . Kmk bolum yuzcyinin is lcnmesi uzun zarnan gerckt irdigi gibi

~eki l 4 .10 Bolum yuzeyi k rnk dov rne

.aynea talas kaldirma yolu Hepahali kalrp ~cliginden oncmli rniktarda rnalzerne kaybma

dancdcnolur. Egik k is im l arm d og ur du gu y an a itrnc kuvvctlcrinin birbirini dcngelcrnesi

icln pnrcanm yaunlmasi da miimkl lndl ir (Seki l 4.11). Fakat bu takdirde capak alma

istampasmm bazi krs irnlan zayiflar ve kisa sil rede korlenir , Par\{a , bolum yuzeyi

dUzlemseI olarak dovillilp I;upagr alindiktan soma da bukulcbilir, Fakat,bu durumda da,

bukrne kalibi birbiri uzcrinde kay an cesit li parcalardan olusmak zorundadir, Eu t ip

kallplar, s ik ismay a n ed en . ol du gu i ci n, sicak calismaya f az la u yg un degildir, Mlimkiin

oldugu takdirde iki parcarun birliktc ve sirnetrik bicirnde dovtllmcsi tercih edilebilir(~ekil 4~12). . . .

§;ekil4.11 Yana ltrne kuvvetlerinln dengelenmesi

.:~

~

i~.son dovme

! ?e ki l 4 . 9 Colcgravurlu dovrne KaIIOI{t :JbIUm yOzeyiduzlemsel): (1) uzatrna, (2) toplarna, (3) ka-

ba dovrne , (4) son dov rne

$ckil 4.13 te, cok ytizhl bolum ytlzcyi alan bir dovrne kahbr (alt kalip)

gorliImckledir. All kalrp planyadaislcncbilir , list kalrp isc frezelenmelidir. Boyle bir

kahbm i~lenmcsi gil\{ ve isleme sirasmdaki rnalzcrne kaybi da fazladir, Bu nedenlc i§

parcasmm mal iy e ti de yukscktir, . .

~ekil 4.12 Yana itme kuvvetler inin dengelenmesi

4 8 49



50

; ;eki l 4 .16 Bo lum yuzeyi ve ma!zeme kayrp lan

(tarah krstrnlar talas kaldtruarak i ! ? -

lenecektir).

$eki l4 .15 Cukur parca la rda b6IUm yuzeyl

Bolum yuzeyinin scciminde etkili olan uc,:iinetifaktor i~ parcismm agrrhgldrr.

Dovmeden sonrak:i i§leme payi gaz ontine a lmmak kosulu i le, i§ parcasmm agirhgl

murnkun oldugu kadar dti§tik olmalidirvBuhususSekil 4.16 da verilcn ornekle

aciklanabilir . Boltlm ytlzcyi Sekil 4,16 a da goriildiigti gibi almdig; takdirde kahp rna-

Iiyctinin dil§tikWgtine karsihk capak almadan soma catlakolusumu gorulebilcccgi gibi

.. yan yuzeylere verilmesi gereken.koniklik nedeniyle talas kaldirrna yolu ile dovmedcn

· sonraoncrnl i mik tarda rnalzcmc kaybcdi li r. BOlDm yuzcyinin kink o lmasi hal inde

. ($ckiI4.16 b) ise bilindigi gibi yana itme kuvvetini dengelernek icin kahpta bir dayarna

. olmahdir; aynca bu halde dovmeden soma talas kaldinlarak kaybcdilen malzcme rniktan

onceki siktan az degildir. Egik kisimlann dogurdugu yana itme kuvvctlerinin birbirini

dcngclernesi icin parcanm yaunlrnasi (Seki14.16 c) ise kahp maliyetini anunrsa da ta-

$ekil 4.13 QokyOzlO b610m

·yOzeyl

Bcnzer n ed en l c rl c helis sek li n dck i bo lum yiizcylcrindcn de kacnulmalrdir,

Ozelle, tasanmda, parcanm mtimkiinse duzlcmscl boltlm ytizeyli bir kahpta

dovulrnesi dil§ilntilrneli, cok yilzlll vc ozellikle hclis §cklindcki bolilm yuzcylerindcn

k a cm i lmah dr r . :

' -Bal iimyi lzcyinin scc iminde ctki liolan ikinc i Iaktor malzcrne akisidi r. Bolum

.yi lzeyinin konurnu, kahp boslugunun dolduru labi lrncsi icin gerekl i a lan malzcmc

akrsmm dcrinligini belirlcr. Bo lum y i lzey in i n i§ parcasnu c si t i ki k is m a a yr rm a sr gerckbuderinligin gerck fazla malzcrnenin minimum olmasiru snglar ( .}eki14.14a vc bl,§parcasmm sekli, btiliim yiizcyi konumunun elverisli olmamasma yol acrnasi halinde

(~ckil4.14c) dovrnenin yatay sckilde yapilmasr daha ekonomik olabilir Gckil 4.14 d)

Fakat bu takdirde i§ parcasiru cevrcleyen capagm almrnasi, lillcrin kesilmesi sonucunda

yapirun sureksizligine ve dolayisi ilc de yorulma ozclliklcrinin dusmcsinc neden olabi-

.lir.Benzer dil~uncclcrc,:ukur (oyuk) parcalar icin de gecerlidir. B6liim yuzeyinin tabanda

alinmasi koselerde zayifbir alan olusmasma ve Iazla malzcmc kullarulmasma yo! acar

(Sekl i 4.15 a) . Buna karsihk bolum ytizey in in yan cidann f is t kisrmna yak in olmasi ,

t ane y ap is i nd a siireklilik ve cidar kalmligmm Uniform olmasmi saglar (Sekil d.l S b).

~M·: ~ . .. . . ..

~ <. .. .•..

a__ ~. __• , __

.. ··BoIOm ve diivme dQzlemi '. . .•

. _ .~ . . . B . O. IO . • . .m.•.. o.z...

y

.,.> . ![].• . . . . . . . .b __ . ,--'----- _~ ._ ~

. ". Dtivme duzlamt .

~_-~

L' ' ' o m ~ . . yl •• ~~~a b c

c

D.'··.~.·.

§ekil 4.14 Eksenel simetrik

parcalardaoolum yuzeyi

b



. 1a§ kaldirma maliyctini dii§iirtir.

.Dtivmcdcn .sonraki talas kaldirrna isleminikolaylnsurmak i~in baglama tertibatlan

veya aynalar tarafmdan tutulacak yuzeylcrin paraleljegimsiz) olmasi arzu cdiIir. Bu du- '

rumun sagldnmasl gcncllikle zoroldugundanorneginc;apak almadaegimin k ismcn de

olsa giderilmesi gibi cozumler dusunulebilir . Talas kaldirma icin i§parcasmm konik bit

yuzeydcn baglanmasmm kacuulmaz olmasi halinde, baglama ytlzeyinin gcni§ olmasmi

saglayacak bir b(jHim yiizcyi secilmelidir (~ckil4.17).

a b

$ekil 4.17 Tala~kalduma islerninl kolay-

lastrrrnada bolurn yuzeyinin

seclmi

2. Koniklik (kenar egikligi)

Malzernenin gravi ir ic indeki akisrm ve i§ parcasunn kaliptan crk rnasun kolay- .. lasurmak jr ;in,kahplarm dovmerlogrul tusundaki kcnarlanna eg ikl ikveri li r. 1 §

parcasmm dl§ yuzeylerinde egim a~IS1 ortalama 7Dolabilir; kahbin i§parcasmdaki delik

ve/veya kanallaneevreleyen yiizeylerinde isc egim ar;IS1 daha bliyilk (ortalama lID) 01-

maIldlr(~ekiI4.18).Bu ortalama degerlcr c;ekic;ve vidah prcsIcrde yaprlandovrneler

·i~indir.Preslerde, i§ parcasmm kahptan cikanlmasuu kolaylasuran .iticiler kul-

laru lab ileceg i icin eg im a\;ISI daha kucuk (- 30) almabilir (Sekil 4.19): Dovrn~

§ieki l 4.18 Konikl ik (kenar

h . egikligi)

'.§iekil 4.19 Parcarun kahptan iticiler-

Ie cikanlmasr

52

parcalann sicak delinmcsinde, dclik once bclirli bir derinligekadar konik veyakiirescl

uclubir rsumpa ilcdelinir (~ekil4.20). Bu istamparun, delrne i§lcminden sonra i§

parcasmdan ko lay cikanlabl lmesi icinkenaregikl iginin 2 , .. 30olmasl gerekir. beirne

.islcmi daha sonra duz dipli biristampa He tamamlanabilir,

$ekil 4~20 Delma

.Tablo 4 .2 de ce lik dovme pa rc a la rda kenar egikligi degerleri verilrnistir,

itici

Ticar i l l inndart

3° +20

50 +3°

5° +2°

7° +30, 50 +3°

70 +40 70 +3°

6 ...·25

t c w ~ r l e+3° 50 +30° .'. . .

>25 100.' .+3° 100 +30

Tablo 4.2 Celik dovmc parcalarda kenar egiklig,i degerleri.

1~parcasi He kahp arasmdaki siirltinmcnin fazla olmasi halinde kenar egikligi kuglik

almmahdir . Aksi halde, yukseksuruinme kuvvetleri kahp bo~Iugunun tam olarak dol-

masiru enzelliyebilir. Ardarda vurulan darbelerdc i§ parcasuun list kahp icinde kalma-

masi i9in, 9ckir; lc yapi lan dovmelerdc, l is l kahpta kcnar eg ik ligi hazen bir miktar

buyutulcbilir,

Silindlrlerin dovulrnesinde yalrnz iki uctaki yiizeylere koniklik vcrilir (~ckil4.21).

53



. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .l E B j :B$-.............•.-8$

.. - . .. ...._ + .-" . .: . .": "_ - -: .

H fj_·tt·a b c

gekil 4.21 Silindirik dovmeparcalarda konikllk (a)iki egik. duzfernden olusanuc, (b) yuvarlanlrms uc, (c)

konik uc

Ozel ha il e r

a) Sekil 4.22 a ve b de gorLildLig;iigibi, bolurn yuzeyinin i~.parcasirn simctrik 01 -

mayan iki k rsma bolmesi ha linde , bu iki k rsnndan yt iksek olanmanormal konikl ik

(70) v cr il ir . Bo yl cc e b ol um y uz cyi nd eD capi e ld e c di li r, Bo lu rn y uz c yi ni n i li gc r t ar afmda

kalan kisim icin iki yol takip edilebilir: .

=Bolum yt lzeyindcn bu krsma normal cgim ar , :lS l (70) lie gecilebilir, Bu takdirdc

d's-d olur (Sckil 4.22 a);

: -Bolurn yuzcyindendogrudan dogruya i~parcasirun dppma gecilebilir , Bu iakdirde

d' ==: d veegimapsl co 70 olur (~cki14.22 b).

(b)

~ekil4.22 Solum yuzeyinln parcayi s lrnetr ik olmayan ikl krsma

avnrnasi

.: ..

b) B6!Lim yuzeyinin duzlcmscl olmamasi hali. Bu haldc, i~parcasnun hcrhangi bir

M nok ta si nd nk i c gim f ir ,: JS Jf l. ~i lg xl ak i s ck il dc t ar if cdilir: ..

M noktasmdan Gcki l 4.23} koc ckscninc cizi lcn para lcl lc i~parcasi profilinc cizilcn

tcget lH ~dilzlcm bclir lcr (~ckil4.23 te P duzlcmi). Eg ir n a cr si oc, M noktasmdan koc

ekscninc cizilcn paralcldcn itibarcn, P dilzlcmine dik D duzlcmi icindc almmahdir,

54

gekil 4.23 Bolum yGzeyinin

duzlernsel olmarnasi

halinde kenar egikligi

brock: Dovmehaneye $clci14.24 te gorulcn rcsim gonderildigi takdirde, parcarun AB

kesiii istcncnden farkh Olr,:ti1erdcelde cdilebilir, Koc ckseninc paralcl CD kesiti (Sckil

4.25) incelcnirsc, 50 mm DImasi istcncn boyutun 47,6 mm olarak elde edildigi gortililr.

Ko~ekseru55

K •• n AS

.~ . ; , . . • . . . • 1 : ' .

. . 50 .. ',

. 55 .

~ekil 4.25 D6vUlerek ure~i len parcaekil 4.24 D6vOIerek uretilmesiistenen parca .

.c ) KInk bolurn yuzey li parcalarda konikl ik, capak alma takimlanrnn kinlgan 01-

..masinayol acabilir, .

~d) Degiskcn yilkseklikli parcalar: Bu tip parcalar, konikligin verilis sekline gore

'Iarkli profiUere sahip olabilirlcr (~ekil4.26 a v c b ).

55



·~.q_ 8el!rlenml~

~\"J-- .: E G i ~ ·

!;iekil 4.26 Degil?kenyOkseklikJi parcalann farkJI

profulere sahip oJabilmesL

3.Capak ve~pa1\ alma.-

K a pa h k ah pl a d ov rn cd e h am ma dd c h acm i u rc ti le cc k p ar ca rn n h ac rm n da n b ir r ni kt ar

f az la a lm t r, F a zl a r na lz e rn e b ol ur n y ii ze y in de i~p ar ca smm c ev re si ni s ar an v e kalmligr i~

p ar ca sim n b liy iik liig iin eg tir e 0 ,8 mm d en 1 0 mm ye k ad ar d eg is en c ap ag ; o lu st ur ur

. (S e k i1 4 .2 7 ). C apagm d olmas i i c in sun dovme gravi l ri lni lnc , :cvrcs indcc,:apak kanah acrhr

(Sekil 4,9).

l}ekil 4.27Capak

S e le il 4 .2 8d c c es it li c ap ak t ip lc ri v er il rn is ti r, K e na r c gl ld ig i, i§ p ar ca smm b ol ur n

y il ze yi ni n i is ti ln de v e a It m da ka la n k is rm la nn da e si t o ld ug u t ak di rd c c ap ak d a b O ll im

ytizeyine go re s imc tr i k illkIsmab5lilnerekalt YC list kaliba esit olarak dagiuhr (Sek i l

4.28 a). Kucukparcalarda capagm bu sekilde bolilnmesi gereksiz olup capakkanah

yalnrzbir kaliba acrlir.

56

B.Y.

,

l}ekil 4.28 9apak tipleri: (a) capak altva Ost kalipta, (b)capak alt kalJpta, (c) capak ust kahpta (B.Y.:

BolUmyuzeyi)· ,

Kenar eg ik l ig i , i§ p a rc a smm bol um y ti ze y in in I is ti in d c v e al un d a k a la n k is im l an n da

' fa rk h o ld u gu t ak d ir de , b uu ln c a pak cgilTI acismin ktic,:iiko ld u gu t ar a fa k onmahd ir ( S ek il

4 .2 8 b v e c ). B oy le ce c ap ag m a lm rn as i k ola yla stm lm is o lu r,

K a h p la rd a nb ir in in dUz lcms el , bU tUn g ra v ur un i sc digcrkaliba i s lcnrn is o ldugu .hal -

I er de c ap ak k ann li gravurun bu lundugu kahba acrlmahdir.

. C ap ak e ni nin c ap ak k al ml rg m a o ra rn a rt uk ca d ov rn c k uv vc ti b tl yt lr , G e ne l o la ra k b u

oran 3 ... 4 a ra smda a h rn r.

C a pa k k an al md a e ~i gi a sa n I az la m a lz em e depoya d o la r, D cp on u n b o yu tl an o z cl li kl e

b i r r n ik t ar biiytik s cc il cr ck f az la m a lz em c ni n c ap ak k an al m a r ahm en s lg m as l v e b oy lc ce

k ah pl an n l am o la ra k k ap an m as i saglamr. .

En bilytik d o vme k a lm l rg rr un % 3 ti c a pak k a li nh g : olarak ahnabilir, 1 § parcasi

a gl rh gm a g or e c ap ak k al in hg m r v e c ap ak c ni /c ap ak k ah nl ig r o ram ru v cr cn a ra su rm a la rda yapilmisur. Alurninyum alasimlarr gibi kolay dovulebilen malzemelerde capak

k al m lig i z or d ov ul cb il cn m a lz cr ne lc re k iy as la d ah a k ll ct ik ul r. K e si t ylizeyi 650 00 m m2

y i a sm a ya n a lu m in yum a la sr rn la nn da n k.liC;:ilkd ov me lc rd c e n k tlc ilk c ap ak k alm lig r 1

mm , c elik d ov mc lc rd e 1 ,5 mm , titanyurn alasunlannda ise 2 m rn almabilir, Nikel esash

. d o vme lc r dc c a pak k a lm l rg ; en a z 5 m in o lm a hd ir ,

C apak la is p a rc a si y a n y ti zc y i a ra s in da k ti C ;i lkb ir y uv a rl atma yapilmahdir. Yuvarlat-

.: ma y an ca pi; c ap ak k an ah rn n h er I ki k ah ba acilmis olrnasi halindc C S ck il 4. 28 a ) c ap ak

k al ml ig rm n y an sm a , c ap ak k an al rr un b ir k al rb a a ci lm is oldugu hailcrdc isc C.5ckil4.2S

b ve c) capak kalmligma e§1t alrnabilir, E sik tcn d cp oy a g cc,:i§ aC;:lsL 15 0 .,. 30 0

arasmdadir, .

57



Dovmc.kalrplanndacn cok asman krsmm csik olmasi nedcniylc, bir kahbm ilk ola-

rak cahsmaya baslarnasi ile birlikte capak kahnlrgi luzla artar.

. H c rn ck ad ar c ap ak o lu su mu g ra viin ln t arn am en d olm as in da c ok o nc mli ro l o yn ars a d a

asm capak gercksiz malzcrne kayb! ve c,:okytiksek kahp basmclan gibi sakincalann

yanmda i~parcasmda ic,:kusurlann dogmasma da yol acabilir, A~1fl capak ncdeniyle i c , :

k u su rl an n o lu sumu ozclliklc d o vme s ir asmda malzcmenin i§ p ar ca sm i n o rt a k is rm nda n

yanlara dogru harcket ctmcyc zorlanmasi halinde gorulmektcdir (~ekil4.29). Ham madde. . .

b

,!i?ekil4.29 Fazlabuyukham rnaddentncapakve iQ kusur olusurnlarma etkisi

fazla buyllk oldugu takdirde kahp boslugu capak olusmaya baslamadan once hemen ta-

marncn dolar (~cki14.29 b). Fazla malzeme yanlara dogru hareket etmeye zorlandigmda

gravur derinligindeki rnalzcmenin harckct etmcmesi ncdeniylc olusan kayma gerilmeleri

catlamayayol acar (~ckil4.29 c vc d). . .

•D ovr n e de n s o.n ra c ap ak i§ parcasmdan sogukyeya s te ak o la ra k m ek an ik p re sle rd c k e-. . ..

silcrek aluur.

Capagm ~c!:-il4.30 da gorulcn t ar zd a a lmm as i h ali nd e r st ar np a c ab uk k or le ni r v e s o-

nucia kesme capagi olusmaya baslar, Bu nedenle capak almada istampanm i~parcasmi

sadecc matris icineitrnc gorevi yapmasi tercih edilir Weki14.31).

58

§ekil 4.30 <;:apagm matris ve istampa

·tarafmdan kesilmesi

!i?ekil4,31.<;:apak alma ( istampa kesme.. yaprmyor)

!§ parcasmm capak almamatrisi !izerillC hatasiz olurak ycrlqlirilmi§ ~Idllgll

"hisscdilcbilmclidir". Orncgin ~eki14.32 de gorulcbilcccgiglbi, i§ parcasuun capak al-

ma matrisi tizcrine hatau yerlc§tirilmi§ oldugu "hissedilrniycbilir"; Iakat i§ parcasinda,

hit;: olrnasa capagu: bir tarafmdaki t ;:lkmu btiyUltildtigti takdirde.rcapak alma matrisi

uzcrinde mc rk c zl cr uc b u uuulum hatasiz vc ko layca gcn;cklc§lirilcbiIecckLir. (~cki14.33).

~ekil 4.32 Parcaruncapakalma matrisina

hatah yertestlrilmesl

59



! iiek il 4.33 Parcarnn capak alma matrisine.. hatasiz yerlestlrilmesl ..

Cap ak a lm i rk e n i§ parcasirun IS t ampa t a ra f in d an ezilrnemesi icin, i st ar n pa nm u y gu -

ladlglbasmr; i~a r ca s i ma lz cmea in in b a sma d aya rum i nd an dti~ilk olrnahdir.

· · Ca pa k a lm a k uv ve ti F = 'r 1c formUlti ile h es ap la m r. B u I orm u ld e F c ap ak a lm a k uv -

yeti, T malzemenincapagin almdig ; sicakliktaki k ay ma da yam m i, I i~parcasuun cevre

uzunlugu, e ise capak kalmhgidir. Capak alma kuvvetini dO~tinnek icin kesrne islemi

kademcl i o l a raky api lab i li r se de (~cki14.34) b u t ak d ir de ince v e u zu n p ar ca la rd a d ef er -

masyan olabilir, .

. !?ekil 4.34 Kademeli kesme Hecapak alma

. kuvvetinin du!?uri.llmesi .

Tasanmda dikkat edllecck hi r baskanokta da, i~parcasi c e vr e s e kl ln in , c a pa k alma

r st am p asmm km lg an o lr na sm a yol acmamasid i r , ~ekil4.3S a ve b de g o ru lc b il ec e gi g i-

bi, c ap ak a lm a Istam~asl M ve N ~lsl.mla~l~da ~~lf1I~a~y~la~~ur ..B~~a.k~r§l:l~ l§p ar ca smm c cv rc si ~ckiI4.35 ad a kesikli cgn ile gosterildigi gibi degl§Unldl1l;l takdirde

kmlganlik giderilmis olur.

60

a

~ekil 4.35 Qapak almarstampasrnm klr llganhgmayol acari cevre §ekli (surekl i. ~~ij .. . .

4 _Ke si tl er in S e k li

a) Kapali kalipla dovmcde, son kadcmcde k us ur su z b ir metal akl§1 H e gravurun ta-

m am e n d olrn as ir u s ag la m ak , a yn ca c ap ak olarak ma lz em e k ay bi m e n a za i nd ir cb il m ek

bakimmdan ara kadcmclcr btlyukonern tasir , Son dovme i sl cm i nd cn o n ce , kaba dovmc

k adcme si nd c c ld e edilmesi g c re k cn p a rc a nm t as a nr nmd a a~agldaki kurallara uyulmalidir:

. . - K a b a d ov me dc e ld e c dilc cc k p arc an m u zu nlu gu b oy un ca h er k cs itin y tl zc yi, b itm is

p arc an m k es it y ilz ey i H e c ap ak y ilz ey in in to pla mm a csit olmalrdir. Boylcce parcanm

btlyilk ekseninc dik k cs it le ri n y uz ey le ri belirlcncrek u yg un m alz em e d ag rllIl1 1saglanabilmektcdlr.

. - K a ba d ov rn c k ad er ne sin de y uv arla tm a la r b itm is p ar ca nm k in dc n d ah a b uy uk uir .

- K ab a d o vme k adcme si nd e , d o vme d o gr ul tu s un d ak ib o yu tl an n b it m is p a rc a rn n ki le r e

k iy as la d ah a b ti yi lk o lm a si na calisrlmahdu.Boylccc s on d ov mc dc m a lz cm cn in e nin e

dogrul tuda harekct e tmesi saglanarak surtunme, dovme kuvvcti ve kal ip asmmasi

azalulrrus olur.

K a ba d ov rn e k ad cm es in de e ld e e dile ce k s ck il b elir lc nd ik tc n s on ra d ov mc de k ul-

Iarulacak ham madden in boyutlan h es ap la na bilir , H a rn rn ad de nin k es it y tlz cy i k ab a

r l ovme sek li n in en b u yu k k c si t y il zc y in i v c re b ilme li di r .

. . .H am mad dey e u z au n a i sl em i ni n u y gu la nmas in d a z o rl uk la rl a k n rs rl as il ab il ir , Ornegin

~ekil4.36 d a g tl rt iI cn p ar ca d ov ul er ek u rc ti le cc kt ir . B u nu n i ci n k ul la ru la ca k h am ma dd e

de (~eki14.37) t ar al i k rs im l ar , t op lam a i sl em i ne h az ir hk o lm a k u zc re u za tr na u yg ul an a-

.cakbolgelerdir , Fakat bu bolgelerin dar olmasr uzatma i s le rn in i n y ap il amarn asma yo!

~ekil 4.36 D6vu le re k u r el i. l_ e ce k parca i ~ek il 4 .37 Ham madde ve uzatrna isleml

61



a ca r. Bu t ak di rd e u za un ad an v az gc ci lc re kd og ru da n t op la rn a i sl cm i u yg ul am r , B u nu n i ci n

de toplamada eldc cdilccek scklin en buytlk ve en kiicilk kesit yiizcylerinin ortalarnasi

ham madde kcsit ylizeyi olarak almir ($ckiI4.38). At B vc C bolgclerindc bogulan m~-

zemc toplama gravurunun M, N vc P bosluklanm doldurur, Bu metodun uygulanabil-

mesi icin A, M, B, N, C, P noktalan arasmdaki uzakhk cok kilC;:ilkolma~alldlf.

~eki l 4 .38 Ham maddeden dogrudan top lama

$ckiI4.39 da gorulcn lcvyenin dovulmesinde, levye kolu icin tam gerektigi kadar

malzeme uzaulmak Tstenirse ab tuzunlugu cok kucilk olacagi i c ; : i n , islern

gcrceklcstirilemcz ($eki14.40). Bu ncdenle once §cki14.41 ada gorulcn tarzda bir uzat-

madan soma elde cdilen taslagin dovulmesi He asm capakla cevrelenmis lcvye elde edilir

($ekil 4.41 b). Uretim rniktanrnn Iazlaolmasi halinde iki levye birarada dovulebilir

($ekiI4.42). Bu takdirde bir uzatma bir de toplama islcmigereldr. .

!?eki l 4.39 Levye

a

!?eki l 4.40 Kusur lu dovrns

b

!?eki l 4 .42 l id levyenin b ir arada dovulmss leki l 4.41 Kusursuz ',

levye

62

I . . . . .. - .

•2)7.·;'77!7;).•..•••.••.•..•..•.••. .•.•.•.

Bu ornekler ani kesit degismelerinin sorunlar dogurdugunu, ayncacapak yolu ile de

malzcme kaybma neden olabildigini gostcrmcktcdir.

b) $cki14.43 de gorulen tekerlekvcya bcnzcri bi r parcarun $eki l4.44 tcki ta rzda

$ekil 4.43 Teker lek

dOvil1mesi h al in de m a lz cm e a ki sr $ckiI4.45 vc 4.46 d a v c ri lm i st ir . Ma lz c rn c , c id a rl ar a

temas euiktcn sonra yanal olarnk hareket cdemiycccgi icin, gravurdc gcri kalan

bosluklan dolduracakur, Fakat $ekil4.46 da gorulcbilcceg! gibiK kisimlannda katmcr

, o l usacag i i c i n gcnelliklcparca k u ll ar nl amaz . Bu na karsihk, h am m ad dc c ; : a p l gravur

c ap m a e si t a li mr sa k at rn cr o lu sm a z (Scki14.47).

!?ekil 4.45 Tekerlegin dovulrnesinde malzeme akl~l

gekil 4.46 Tekerleqin dovulrnesinde rnalzerne akr-

.$1 ve katmer olusurnu



§ leki l 4 .47 Ham rnadde capmm gravur capma esl t ahnmasi

. Bu ~ozGmUn b ir s akm ca si v ar di r, H am m a dd c c ap i b uy ut tl lu rs e k cs m e i sl cr ni a nc ak

tcsterede yaprlabilir, B u d a ta la s y olu ile r na lz em e k ay bir ia y ol a~l1gi gibi kcsrne islernide uzun sure al ir , Baska bir 'r;ozUm olarak, ktlctlk caph bir cubuktan makasta kesilerek

c ld c c di le n h am m a dd en i n o n ce c ks cn i d og ru lt us un da Y lg rl ar ak c apmm b uy ut ul me si d ah a

.so nra d a istcnen sck lin vcrilmesidtlstlruilcbilir. Bu sozUm de i§Cilik maliyetini

yilkscltir.

H em k il r; il k c ap h b ir h am m a dd e k ul la nr na k h em d e r na lz cm c ni n g ra vu rt l t ar nam en

d ol du rm a sm r s ag la m ak i ci n e n u yg un co zu rn k os cl cr in y uv ar la ul m as id rr ( S ek i1 4 .4 8) .

.. . . . • . • . . . . .. ~ . Y . ~ ' ! I "

~---+-: :!:];$ekil 4A8 Koselerin yuvarlahlrnasi

. . ~ ~ ir h aska sakmcil da k alIp om rU niln k lsalmasldlf.Kli~Uk y uv ar la tm a l~m d ~~ u~ d~ g~ .b ., ~ ir u va rl il tm a kalipta centik ctkisi yapar~

'< c ki l4 .4 9 a da g or il lc bl lc ce gl g lb l kiictlk 1·b\Keskin kosc ve kcnarlar isc (Sektl'i . ': '1"1 ba sl ang19 kaynag l 0 a 1 If •. ' . ~ . lduklan giyorulma~at li l l\ . a nnm «s . ~ d kl n icin lStl yorulma ctkisinde 0 , . -

4 .4 9 b )d ovm e S lf as m da hizla isinip sogu u a ", . . ."

bi kolay a§lU lrlar. ..

·~..·lrb

§ek il 4 .49 Kal lp ta ki lg il k yuvar-

latrnalann etktsl

, ·Bir dovrncparcada "mcme" ve "kose" tar ifleri Seki l 4.50 dc verilmistir. Celigin

. dovulmesinde almubilccek .en klir;Uk merne ve ko§c yancaplarr Sekil 4.51 de

gorulmektedir . Busekildcn clde edilen meme yancaplannin, kose yancaplanrun 2 kau

' ol d~ g un a f d lk k at e di lr ne li di r. P a sl anma z c cl ik g ib i d o vu lr nc si z o r ma lz cr nc lc r i ci n y u va r-

I at rn a la r d a ha d a btlyilk a lmm ah d rr u ni n. 6 r nr n) .

64

30

E25

.S -al

E

20O J~~ 15> -

10

5

1

Meme yancapt

Rn i

K6~eyaru;llplRk .

[b)

~eki l 4 .50 Bi r .davme carcada meme ve kO! ie : (a) duz teo

peh kaburga, (b) yuvar lak tepel i kaburga

Marne (Rm

2 3 4 5 6 7 a 9 (Kg)

I~pa rcas r ag l ri tg l

§eki l 4.51 yeligin dovUimesinde en kuc;:uk meme

ve k6~e yancaplan

65



Kaburga yuksckligine bagh olarak m em e ve k o§e yancaplan S ek i1 4.5 2 d e veril-

rnistir.

30

I5

~

mffi.>.$ ! . , 15

' : v - - - - - ~~~ ~--~~+---~~~

200 300 400

Ka b ur ga y !l ks e kl lQ I (mm )

~ek ll 4.52 Kaburga yOksek liglnegore memeve k6-

sa yancaplan

20

100

Meme y an c; apmm y et er 1i b i1 y ii k1 i1 k te olmasi dovme i §l em in in s or un su z o la ra k

y ap il ab il me si ni s ag la dl gl g ib i p ar ca da ki g er il me Y lg tl ma sm l d ii ~i 1rm es i b ak tmmd an d a

Iaydahdir, ', .... '. . .Meme yancapmm b i ly i ik l li g ii , dov ineden sonrais parcasmm islenerek yanc;apm

.ktictllullrnesini gerektirdigi t ak d ir d e, l if le ri n k e si lme si n e de n iy le sakmcah olabilir. Bu

d ur um d a g er ek ir se v ey a k os ul la nn u yg un o lm a si h al in de d ovm e k ad em e le ri ni a rt tr ra ra k

meme y a nc ap ir n d ii §i irmek v e bOy le c e t al as k al di rma i §l em i ne g cr ek b r ra kmamak f ay d ah

olabilir. " . ".K a bu rg ah p ek c ok p ar ca ( or ne gi n b iy el ) d ov tl le re k i ir el il me kt cd ir . S e ki 14 .5 3 t e b ir

b iy e l g o vd cs i k es it i g o ri ilm ek tc di r. T o pl ama i §l em i nd e , e l d e e di le n parcanm $ ek il 4.5 4 a

d a g or ul en g ra vu rd e d ov tl lm e si yl e b ir ka c d ar be s on un da k ab ur ga la r o lu sm a ya b as la r. B u

a nd an i ti ba re n, a lt v e l is t k al ip la r t em a s e de ne k ad ar , e ks en de n s ol a v ey a s al ta d og ru h ar e-

ke t e de n m a lz em e $ ek i1 4 .5 4 c d e g or ii ld il gi i g ib i b iy el de k us ur la r olusmasma yo l acar.

__DJj}_... I • .~. I ·.

.~ekn 4.s:3Eilyeig6vdesl ke-

slti

la)(b]

(e)

c:?ekil4.54 Biyelin dovotmesl ve kusur olusurnu

66

Bu ku su ru n g id er il eb il me si i ci n, s on k ad em e de n o nc e$ ek il 4. 55 d e g or ul en o n § ek il

e ld e e di lm e li di r, S e ki 14 .5 6 d a i is ti ls te c ;i zi lm i§ o la ra k g or ul en s on k ad em e i le o n s ck li n

k es it y uz ey le ri e ~i t o l ma hd ir . B oy le ce o n § ek il de 'b ii yi ik bl i y an ca pl a y uv ar la ul mi s o la n .

A ve B b olg el eri nd ek i m eta l, so n k ad em ed e g ra vu ru n M v eN b olg ele ri ni d old uru r. B u

d ur um u n g er ce kl es eb il me si i ci n s on k ad em c v e o n s ek il g ra vi lr le ri ni n s on d er ec e h as sa s

islenmesi ve on s ek li n c ok iy i .dovulmesi gerekir.

~ekil 4.55 Biyele son dovrne kade-

mesinden once verllrns-

si gereken ~ekil

G e re k k ab ur ga la r g cr ek k cm e rl er d ovm ed e O n em l i sorunlar dogurab il i r, Kabu rgal a rm

seki l lcnd ir i lmes inde , ma lze rnen in kalibm d ar v e d cr in bosluklanni do ld u ra b ilmcs i i ci n,

bu kisimlarda hrzh soguma da gcz onune almirsa, oldukca y i lk s ck gc r ilme le r uygulan-

ma st g cr ck ec cg i a ci ku r, K em er le rl n d ov ulme si nd e d e hizh s og uma n e de n iy le ma lz eme

sekil degi§tirmeyekar~l buyuk direnc gosterir, "

. K em er le r " si rn rl anm am r s" v e " sn ur la nr ru s" o Im a k i iz cr e i ki ye aynhrlar. Kaburgalar

v e ya p a rc a da k i d ig c r c ikmn la r t ar afmda n b il yt ik 5 lc ;: ii dev e ya t ama rn c n engellenmiyen ve

bu n eden le ke mcrd en c ;ap ag a m alzem e ak ism in nisbeten k ol ay o ld ug u k em e rl er e

"smrrlanmamis" d en ir ( S ck il 4 .5 7) . K a bu rg al ar v ey a p ar ca da ki d ig er c i kmu l ar t a ra fmdan

buyuk O l c; li dev e ya t ar n ame n c n gc ll en e n v e b u n c de n le k emer d en c ap a ga s er be st ma lz eme

a kr smm sm rr h v ey a o nl enm i~ o ld ug u k em e rl er e i se " srm rl an rm s " d en ir ( $e ki l4 .5 8) .

~ekil 4.56 BiyelindovUlmesinde

son kademe ve 5n sekl l

Di;lvmedogrultusu

t .BY

B Y (K onu mu sa clrn e b agIJ )

...$ekil 4.57 Smlrlanmaml~ kemerler

.B Y

67



BY (Ko ll umu sst; :! ms bag ll )

~ekil 4.58 Smlrlanml~ kemerler

Kolay d(jviilcbil ir c;:cl ildcricin en kuc;:Uksnudanmamis kcmer kahnh~lSekil 4.59

da verilmistir. Zor dtMilen rnalzemeler icin kemerkalrnlIklan daha bilyilk almmaluhr.

.63

~ .50

S

~ .38

.25

.13

o1

2 3 4 8 a10

Rk

6 7

HUn)

§lekll 4.60 ~Imrl~n~aml~ kemerlikolaydevOlebilir9a·IIkler 191nkaburga boyutJan

Sirurlanrms kernerli dovrne p aI· d ]kalmhg; ve turn yuvarlatrnalar d~~ b~y~m~l~ea~~~~~~~h: :~{ ~u~u icin kerner

&:::.kaburga yukseklilg ( H . ) ~ekiI4.61 b den alman K fakWIU iI, : : ;J=t!:~

20 40 so 10 0 200 400 Il001000 200D

BY de dolu kes it ) ,02Syl ( tn il )

~ekil 4.59 Kolaydovuleblllr Qeliklerlcin en kO-9uk slnirlanrnamll? kemer kahnhgl

1

VV

y

L . , . . - ;p

J<.aburga boyutIan ise, yine kolay davii lebilir c;:el iklcr icin, Sekil 4.60 da veril-

mistir.

1.2

: siii 1.0. .5E

5

'/

0//

'"e

1,/

./

V

'"V.1

0 I 20

3 .

68

.7

.50

.25

,13

o3 ,

~ .50t-+--+-';"~__"

.~E

~/[::7

0, I I~I /V

i Vv

0./

I i, 2 J • 5

a

'5

& 7 11 ra 155 ·7

I'IIH WIH

a b

~ekil 4~61' Smrrianrms kemerll dovrne parcalarda ke-mer va kaburga boyutlan .

69



Kerne r kan ik l e§u r il d ig i iakdirde (Sekil 4.62) malzeme akisr kolaylasacagi icin

a§ agldak i b oy utlar eld e ed ileu ilir; .

lrnin = 0 ,6 5t (l Scki14.61 a dan)

lmax::;; 1,35 t

d =1 ,6 ... 1 ,8 D

~ekil 4.62 Konik kemer

lnce kerncrlcrin elde e di lme si nd e , k eme rl er in d el inmes i d e I ay d a s ag la rr ia k .t ad rr

Boyl ec e a y ru z ama nd a p a rc ar un a g rr bg l a za ld ig : gibi aynca dclmc islerni so n dovme ka-

d cm esin dc n o nc e y ap lld lg l ta kd ir de m alz em e akisi da ko la y la §m l§ a lu r. Yeterli

biiytikltikte birdelik, tam am en kaburgalarla ku§atIlm l§ bir pan;anm dahi

" S lT I rr la nm ru ll l§ " o la ra k t amm i am r ia sl ll l s ag la r ( ~e k il 4 .6 3 ). D e lme i ~l em i ni n b ir b a sk a

fayda si s og-umas r ra smda cauama ve c ; :a rpl lmat eh likes ini a z al tmas ld r r . Deligi c;:evreleyen

b it k ab a rc ik g e ri lme Y Igl lma sl v e c ;: at lamat eh l ik e si ni n g id e ri lme si ni s ag la r ( ~e k l1 4 .6 4 ).

R2 = 4h dir v e e n a z 6 r nm o lm alld rr , Rl i se y a kl a§ lk 0 ,5 Rz almmalidir. .

. . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . • . .. . jR I . . . . . 1

I. ~'hF - - - = ==/za=-r. . . R 2 . . .

.!iiekil 4.64 Delik kemer

~

V

;;ekil 4.63 Slnlrlanmaml!j. kemer

Kaburgalarm b oy ut la ndm lr na S I i ci n g er ek li d eg er le r Sekil 4.60 ve 4,61 ue n

a lm a bi li r. A y nc a, b it k cm e ri s im r la ya n v cy a c ;: cv re le ye n b ir k ab ur gam n y uk se kl ig i,

simrlanan v ey a c ;: cv r cl en e nk lsmm en in d en b ii yUk o lamaz . Am kaburgalar dad1~ kaburga-

l a rdan yuksek olmamahdir-. B itisik kaburgal a r ma lzeme akl§lfll znrlasurarak dovme k l ls u rl a rmu neden o lab i li r le r .

K a b u rg a la r a ra smd a ki a C ; : l 9 00 v ey a d ah a k ii c; :l iko ld ug u t ak di rd e ( ~e ki l4 .6 5 CC v e DD

k esi tle ri) k ab ur ga ile k cm er a ra sm da ki r ne me y an ca pi, S ek il 4 .6 0 v e 4 .6 1 d en h ar ek etle .

. h es ap la na n d eg er in ( ~e ki 14 .6 5 AA k es it i) i ki k au di r. K a bu rg al ar a ra si nd ak i a C; :l 0 ° d en

b ii yt ik se ( ~e ki 14 .6 5 BB k es lt i) m eme y an ca pi n orma l d eg cr in de a lm ab il ir .

70

oldugu ~dirde de?nlik capm 1,5 k au olabilir (S eki14.66 b). -. ... ,

. D elik ler ~enellik1e karsihkli olarak c ; : i f t taraftan sekillendirildikten sonra arad

m ce kem er bir istampa (zun ba) ile k esilir (~ ek il 4 .6 6c v e d ). D erin de lik le d

a

~a n

(~elciI4.66 c) yukarda aciklanan sekilde hesaplamr. Derin olmayan deliklOfd::e C '( ~e ki l4 .6 6 d ) d eg er i i ci n a lm a bi le ce k e n k uc uk k cr ne r 1__1._1.~ •• " .• d n:r lUUl11Ubl go z vnlln e tutulrnahdir.

r:5d1

a b

d

$ekll 4.66 Bosluk ve delik boyutlan

Dovme p ar ca la rd a d e li kl er d o vme ilem i " .. . :., .. . §l er ni d u z ill li bi .' '1 1s i ra s inda on ! ?Ckl ll cnd inid ik t cn son ra de lrne. pI iristampa 11etarnamlarnr D aires 1 bi b I . . .ni n capi k ad a r o la bi li r (Sekil 466 ) T rkd e If o § u g u n d en nl ~g l e n c ok d ai re -bosluklarda derinlik en kucuk . al bo: 1 o rtgen v cy a ce vre sek li d uzensiz o lan

. . ,l" yan oyuuan fazla olamaz, Boslugun dibi kuresel

. . A

c

...~.~(jB·B

;;ekll 4:65 Kesi~enkaburgalardamemeyancaplart

71

mckanik ozelliklcr daha dii§Uktiir. Uretirnin herhangi bir salhasmda, ornegin



c) p a rc asmm t as anmma b a sl anma si yl a beraber, dovrne islerninin sim rl an d a g oz

onunde tutulmalidir. . .

G e n is d u zl ems cl y u ze y lc rd c n k a cm i lma h , takviye edic i kernerlerde gerekli koniklik

ve yuvarlatmalar unutulrnamalrdir,

(a)

~:<1f3tb)

.. ~ekil 4.67 (a)Solvesag parcalar.jb) Ayrn parcalann

degi~tjrilmi$ sekli. .

1§ parcasmm sckl i t lr et iminucuz ve kolay olmasmi saglamahdlr. Ornegin Sekil

4.67 a da go rul en sol ve sag pa rca l arda yap il an bir degisiklik sonunda ayrn parcayi hem

sol hem sag olarak kullanmak rnilmkiin oldr (Sekil-l.S? b). .

Ozellikle buyuk parcalan iki veya daha cok kisma ayirarak her kisrru ayn ayn

dovdukten sonra kaynakla birlcstirmck de gerektiginde du§unlilmelidir. Halla bu takdirdeaynlan kisi rnlardan bazilan dovmeden baska b ir yontemle de t imegin haddelernc He

ilretilcbilir . Boylecegcrek malzeme akisinm kolaylasmasi gerek daha ku~uk tezgahlar

kullarnlmasi ncdcniyle i§ p a rc as i d a ha ucuza mal cdilebilir.

~eki14.16 da go ru le n t ip te simctrik olmayan p ar ca la r b ol um y uz ey in in s ec ir ni He

dovme ve daha sonraki talas kaldirma islemlcri bakimmdan zorluklar arzedcbilir, ~ozilm

olarak iki parcamn birarada dovuldukten soma testerede kesilerek aynlrnast onerilebilir.

Boylece metal akis; kolaylasunldrgi gibi talas kaldirrna yolu Hekaybcdilcn rnalzeme

miktan da azalulir (~ckil4~68).

Bolum yuz eyt vedcvrne duz lernt

.. .. . . \f\ (\

~_\_~~eki! 4.6'8iki parcarun bir arada dovulrnesi,

.Dovmeden sonra i§ parcasr su vcrilerek scrtlestirilecekse, ani kesit degi§rnelcri He

keskin ko§elcrin catlamalara yol acabilecegi unutulmamahdir. . .. .

. Aksi belirtilrnedigi t.akdirde dovmehane i§ parcasrm en ekonomik dovme teknolojisi

ile uretecektir, Bir par~amn dovulrnesinde farkli alternatlfler oldugu takdirde, calisma

sirasmda parcaya ctki edecck gerilmelcr bakirrnndan lif dogrultusu ~nem kazanrr. Bu ne-

denle tcrcih edilen lif dogrultusu belirtilmelidir. Dovme parcalarda lif do~rultus.una ba~.lrolarak ~ckanikozellikler btlyuk degisiklikler p;ostercbilir . Genel olarak lif lerc dik

72

..•...capak alma veya talas kaldirma sirasmda Iiflcrin kesilmesiyorulma catlaklanmn

'olusmasma yol ar;abilir.· . .....Parcarun tasannunda, kalibin kolay ve ekonomik olarak islcnmesi, ell§~lhgmm az

> olmasi gercktigi daima haurlanmalrdir. Tasanrnci aynca, ~r?vtir lcrin §ckli nedeniyle

,kabpta kolay kmlab ilccek k isrrnlar olmamasina d ikkat et rne lid ir, ,

5. Toleranslar .Dovmcdc, parcalar arasmdaki boyut Iarkhliklan, cok kti~lik toleranslarla calisan tek-

nisyenlcri sasinacak kadar buyuk olabilir, A§alMa, parcalar arasmda Ol~udcgismelerine

yol acari faktorlersiralannustrr:

a) Kalmhkdegismelerine yo l acan faktorler

- Cekicdarbeleri arasindaki siddct Iarki

- Parcalann Iarkh sicakliklarda dovillrncsi

- Kahp a§mmaSl

b) Bo y degi§melerine yo l acan Iaktor

- Dovulen parcalann kaliptan Iarkh sicakhklarda cikmasi

c ) Ka lmhk dl~mdaki boyu tJ an n d e gi §r n es in e y o l a c a n fakWr

- Kahp asinmast

d ) K aS ;l kh g ay o l a c an Iaktorler

- Kocun belir li bir boslukla kilavuzlanmis olmasi, calisrna silresince buboslugun

ISlnmaya bagh olarak degi§mesi . .

- Darbeye karst tepkilerin, darbenin uygularusi sirasmda siddet ve dogrultu olarak

. .degismes i ve cckic organ lan ru s a rs a rak aya rl an bozmasr

.. Dovmede tolcranslar normal ve dar tolcranslar olmak uzere ikiye aynhr ve parca

aglrbgma gore table veya diyagramlardanahmr (Sekil 4.69,4.70,4.71, Tabla 4.3, 4.4).

73

. "\



~- ' I I

ijI---l---.+-t-++!. - -~I-- - H + l - H - · - - + I / - . + - + - I - H - H - l

!l~-+--+-+--l- r--t--}

a~-+---+~-~-!-~~-!-+4-~~v~~-

I" ! III ".

. lW~

!?eki l 4 .70 D6vmede asmrna tolaranslan -en ve boy- (A.B.D.)

No rmal t o le r ans I ar Dar to leransIar

PaIVl ag.rhg.Ust Alt Ust AU

100 gr.a kadar (dahil) +0,6 -0,2 +0,3 -0,1

100 ... 200 gr (dahil) +0,7 -0,3 +0,4 -0,2

200 ... 300 gr (dahil) +0,8 -0,3 +0,4 -0,2

300 ... 400 gr (dahil) +0,9 -0!3 +0,4 -0,2

400 ... 500 gr (dahil) +1,0 -0,3 +0,5 -0,2

500 ... 600 gr (dahil) +1,0 -0,3 +0,5 -0,2

600 ... 700 gr (dahil) +1,0 ~0,4 +0,5 -0,2

700 ...1000 gr (dahil) +1,1 -0,4 +0,5 -0,2

1 . .. 2Kg (dahil) +1,3 , -0,4 +0,6 -0,2

2 ... 4Kg (dahil) +1,6 -0,5 +0,8 -0,2

4 ... 6 Kg .(dahil) +1,8 -0,5 +0,9 -0,2

.6 ... 8 Kg (dahil) +1,9 -0,6 +0,9 -0,3

8 ... 10 Kg (dahil) +2,1 -0,6 +1,0· -0,3

10 ... 12 Kg (dahil) +2,3 ~O,7 +1,2 -0,3

12 ... 18 Kg (dahil) +2,5 -0,8 +1,3 -0,4

.18 ... 24 Kg (dahil) +2,7 -0,9 +1,4 -0,5

24 ... 30 Kg (dahil) +2,9 -1,0 +1,5 -0,5

30 ... 40 Kg (dahil) +3,2 -1,2 +1,7 -0,6

40 ... 50 Kg (dahil) +3,5 -1,4 +2,1 -0,7

y

TabIo 4.3 Dovmede kalmhk lolcrans]~ (Fransa)

74

c

..

./V

~_I--

- _ -~ -- - -

Kg ci --- -- - ~ 0

N <l()

10 100

___ Normal tol. .

___ Dar tol.

§jekil 4.71 06vmede kacikhk toleranslan(A.B.O.)

Pa rc a ag lr hg. No rmal t o le r an s la r

Ust . AU

100 gr. a kadar (dahil) +0,5 -0,1

100 . .. 200 gr (dahi l) +0,5 -0,1

200 . .. 700 gr (dahil) +0,8 -0,3

700 ...1700 gr (dahil) +0,9 -0,31,7 . .. 2 ,2 Kg (dahil) +0,9 -0,32,2 ... 4,5 Kg-(dahil) +1,1 -0,4

4,5 ... 9 Kg (dahil) +1,3 -0,4

9 ... 18 Kg (dahil) +1,6 -0,6

18 .. . 27 Kg (dahi l) +2,0 -0,6

27 ... 37 Kg (dahil) +2,2 -0,737 ... 47 Kg (dahil) . +2,3 -0,7

47 ... 67 Kg (dahil) +2,4 -0,7

67 ... 90 Kg (dahi!) +2,5 -0,7

Tablo 4.4 Dovmcde asmrna tolcranslan (Fransa)

Omekler

1. Sckil 4.72 de gorulcn yaklasik 1200 gr aglrilgmdaki lcvyenin toleranslan

asagidaki sekikle teslii; edilir: . . .'

75

durum ortaya cikar. Delik lerin kacikolmasi , goriinu§ clrkinlig i yamnda ince et



'skll 4.72 Levye

Kalml ik t o lc r ans lnn : J 2 00 gr a l! ;l rh l !;mdaki p arca i r; in Tuhlo 4.3 te n + 1 ,3 mm v ~-O ,4

ll.] 'I.l ,I.)

rnm bulunur. Buna gore kahnhklar 3011•4

, 20nA, 15,11.4yuzrhr, \'npi 0 45 clan ucun

islcndiktcn sonraki nominal kalmhl!;1 orncgin 29 olacaksa dovmcdcn scnratalas

kaldmlmasi gerckcn miktar 2,3 . .. 0,6 mm d ir,

Cap vc en tolcranslan: 1200 gr agrrhgmdaki parca icin TabIo 4.4 ten +0,9 ve -0,3

bulunur. Bu tolcranslara kcndini ~ckme payi (± 2/ 1 00 0) e kl cn rn cl id ir , B un a g or e c ap

" I ··1 ., I

v c en ic in 0 4 5 " - 1 1 . : 0 3 5 " - . 0 ' , 4 25 -(1.]5 yazilrr,

Ek scnl cr a ra si u z nk h k: A r ne ri ka h la r b u h u su st a h c rh a ng i h ir t ol cr an s' d cl i; cr i v c rme z .

Bunakarsrlik I ng il iz s ta nd a rdma g o re e ks e nl cr mast u za kh k to lc ra ns i ± 2/1 00 0 o ld ug u

i ci n b u liIr;ii 250±O.5 yazrlabilir.Kncrklrk: Sckil 4.71 den, 1200 g r a glrh gm da b ir p arc n icin yaklasik 0,5 mm bulu-

nur.Kucrk l ik ell vcyu hoy d()~nrlLlIsJlllda olahilir.

Lcvycnin l i e ; krsuulannda 0 20 !lllll r.:uplIlda hirer dclik w; r la r ag l ll l: d ch nc s rr a smdn lc-

vy e konurnunun b ir d ay am a i lc t cs bi t c di lc cc gi ni k ab ul e dc li m. P ar cn dn ki tUm boyut-

lann en kiic;ok vcya en btlyuk olrnasi h a ll cr in e g or e SlmSI ilc Sckil 4.73 vc 4.74 tcki

, J t J 3 4 . e .oJ

. ' : , 1

~-+ ~ ~~ ~_~7

~ekIl4. 73 Levyanln dallnmesl (tUm boyutJar minimum,. ka~lkllk 80la do{)ru)

~ekn 4.74 Levyen!n delinmesl (turn boyutlar makslmum,

kat;:lkhk saOa d0!:iru)

7fi

kalmliklanna (~elci14.73 te 6,1 ve 11,6) yoI acmasi bakurnndan da sakmcahdir.Dclme

sirasmda dayama yerine V yatag1 kullarulmasi delik kacikliguu azalur,

2. ~ekil 4.75 te gorulen disli taslagi dovuldtlkten soma capt ¢ 78 mm ye

islenecektir, Malzeme ve isleme suresi bakimlanndan kazanc saglamak icin, ongorulen

O.B

Konlkllk 7"

~ekil'7J.75 D1 ! i i 1 i

i§leme paYI yancapta yalnizca 0,8 mm dir.

Parcanm aglrhgma gore asinma toleranslan +1 mm ve -0,4 mrn, kacikhk tolcransiise 0 ,5 m m almdiginda, b oy u tl ar m i nimum , kaciklik is e m a ks im u rn o ld ug u ta kd ir de

~eki1 4.76 dan da gorulcccgl gibi sol taralta I1lla§knldirmak i9in yancapta yalruz 0,1

mm kahr. Bu dururnda talas kaldirrna sirasmda takirn, metal ycrinc daha cok ob·it h_

secegi icm hizla asmir, .

2.6Ka91k l lk 0 . 5

. c o o H . . .O c.; . : . S : . . . ._ f O ::+ 7: : : : : 8 : - : : - o+l40• 6

o 79.2

~ ek if 4 .7 6 Boyutlarm minimum, kat;:lkhgm maksi-

. mum olmasi halinde dlsllnin dovrnaden

sonraki durumu.

Hem boyut lann hem de kacikhgm maksimum olmasi hal inde ise islcme payi cok

buyuycrek 3,3 mm ye ytlkselir ( S cki l 4 . 77 ) .

77



Ka~lklik 0,5

!?ekil 4.77 Boyutlarla ka«;lkhgm rnakslmurn olma-

Sl hali· ,

3. Seki l 4 .78 degoru len mustcrek cahsan parcalardan Aile gostcrilcnin dl~, B He

gosterilenin i~ yl lzleri i slenrnerncktcdi r, Her ikiparca arasindaki cahsma boslugu

yancapta 1,5 mmdir (51 - 48/2 = 1,5). Aglrbgl 250 gr olan A parcasmm asmrna ve

kacikhk t ol cr an sl an te sb it e di li rs e, y) 48 mm olaricapin 1 1 14 9, 3 r nr n ye kadar

buynyebilecegi gorulur.Benzer seki ld c ag lf hgl 400 gr olan B parcasmm 11 11 mm olan

boyutunun 0 50 mm ye kadar kuculeceg] hesaplanabilir, Bu d ur umd a 1,5 mm oIarak

ongort llen cahsma boslugunun 0,35 mm ye (51 - 49 ,3 /2 = 0,35) duscbileccgi anlasilir,

Capt 11114mm olan delik A parcasma nasil delinccektir? l sl cnmcy cn 1 1 12 mm capmdaki

dl§ y iizeye gore 1114 mm lik del ig in bir miktar kac ik o lacagi kesind ir, Ayru sek ilde

yuzcyi islcnmiyene 25 mm capmdaki dc lik 033 mm capa islenen sil indi re gore birazkacik olacakur. ... .

$ekil 4.78 Mii~terek cahsan.parcalar

Halbuki \(ah§ma slfasmda A parcasi 1: S icinde donerken 11 114 mm ve 1113 mm

capindaki silindirlerin eksenlerinin cakismasi istenmektedir. Caplan 1112 mm ve 0 25

mm olan brill silindirlerin ek scn lc ri k esi nl ik le cakismadigma gore yancaptaki tcorikbosluk (0,35 mm) Slllf hatta negatif olabilir, .. .

Baslangicta ongorulcn 1,5 mm calisma boslugunun srfir lanrna tchlikesi oldugu be-

lir lendigine gore, en uygunsuz haIde boslugun 1,5 mm olrnasi icin, baslangic boslugu

78

vancapta 3 mm a lmmah drr , B u durumda A parcasi 11 18 mm olarak boyutlandmhrsa B1114 mm olur. .

Y ukardaki aciklamalar, boyutlan 11 18 ve 0' 51 olan parcalar ilretilmesinin olanaksiz

oldugu sek linde yorumlanmamahdir , Fakat boyuLlar 11 18ve p 5 1 o la ra k verildigi tat-dirde, talash iiretim ve dovme sorumlulan arasmdaanlasmazliklar dogmasr kacimlmaz

olacaknr, ~oyle ki, talash iiretimi yapan dovmeciyi btlytlmtls kahplarda tistelik kacik

parcalar dovmekle suclarken, dovmeci muhatabmm dovrneyi b ilmed igini aynca 0 14

capmdaki deligi ekseninde delemedigi gibi 0 33 capmi da 0 25 deligi He ayr u c ks cn de

tomahyamadlgml ilcri surecektir, Sonuc degismiyeceginden boslugun saglanrnasi icin A

parcalannm dl§ yuzeyi taslanacakur. .. ,

Benzer anlasrnaz liklardan kacinmak icin, ilk asmma belirtileri gOriildilgilnde

dOvrneci kahplan yenilemelidir. .

4. Seki14.79 ada gorulen parcada-luram kahnhginda ii~ cikmu vardrr, Tolcrans

oro. , . . .

II 1.740

0 . 6

,

- 1 -,

I,- ~ - .

oto

. ( a), ' (b)

$ekil 4.79 (a)bovOlerl:~k uretltecek parca (b ) Ire-

zeleme lslerni, (c) farkh kahnhklarm

frezelemeye etkisi.

7 9



$ekiI4.80 Uygun·baglama duzenl

dcgerlerindcn 39,4 ... 41,7 mm arasmdaki kahnlrklann kabul edilcbilccegi anlasihr.

Matrisin birucunun daha Iazla asmrnasr ve bir ucu digcr ucundan d ah a k ah n

pa rc a lann s is t ernat ik b i r §e Ici ldc c lde ed ilmesi dovmedc sik rastlanan b i r du rurndur ,

En dismdaki Aile gosterilcncikinurun.Sbmm kalmhga islenecegi kabul edilsin.

Bunun icin konumu B vc C cikmulanndan Iaydulanarak tesbi t edi len i~parcasi, ara-

lanndaki uzaklik 38 mm ye ayarh iki bicakla bir pasoda frezclenir (~ekiI4.79 b).

. Her lit; cikmunin kalmhginm csit vc 41,5 rnrn ( n om i na l o lc u de n 1,5 mm buyuk)

oldujiu kabul edilirsc, ~ekiI4,79 b de gortilcn montaj sonucunda A cikmusi islcnmiycngovdcye gore kcsinlikle kacik alacuktIr.· . . ....

Her llt; cikmtmm kalmlrgi tolerans sirurlan arasmda kalmuk kosulu ile Iarkli

.dcgerlcrdc oldui;\tltakdirdc ise dururn daha da kotulcsccckiir,

. Ornegin Bve C cikmulanrun kalmlrgr sirasr ile 40 mm ve 41,2 mm oldugi.! tak-

dirdc i~parcasi ekscni cgik duracak ve freze bicaklanndan bid Lala§kaldmrken digcrikes-mcyapmayacaklIf(.5ekil4.79 c). . . ..

Bu sakmcarnn gidcrilmcsi icin ~cki14.80 de gorulen baglama duzcni oncrilcbilir.

5. Sckil 4.81 de dovulerek urctilcn bir poyra gorulmektedir. A kismmm, talaskaldmldiktan ve rulmamn yerine ycrlcstirilrnesindcn sonraki dururnu ~ekiI4.82 de veril-

misti r. Agrrl lg15 Kg clan poyrarun kacikhk toleransi 0,55 mm, asmrna tolcransr ise

+1,3 mm dir , ~cki14.83 le46 mm capmdaki dc ligin del inrnesi gorulmektcdir, Delme

islerni icin poyranm yerine rahatca oturtulabilrncsi, poyrarun gCC;:ligioslugun poyradan

1,3 mm buyuk olmasiru gcrektirir. Bu nedcnle dclrncde 0,65 mm kacrklik ortaya cikar,

Talas kaldmlmasi icin poyra B kisrnmdan tutulur (Sekil 4.84). Bu sekildcn de

·gor illcbi lcccgi . gib ru lman yuvasi ilc dc lrne ekscnlcr i arasmdaki en buyuk toplam

kaciklik 0,55 + 0,65::: 1,20 mm olacakur, Rulman bilcziginin yuvarlatma yancapi R:::

2 mm oldugu icin (Sekil 4.85) oturma yuzeyinin r;apl 52 - 2.2 = 48 mm dir, Sonuc ola-

rak toplarn 1,20 mm lik dclrne lcar;lkhgl i le ~eki14.86 da gorulen kabul cdilerniyecek

durum elde edilir.Bu sonuc ¢46 mm lik dclik capmm kiic;:tilttilmcsigercktigini gosterir.

80

~ekil 4.81Poyra ~ekil 4.82Poyra

~ekil 4.83Poyradeliginin delinmesi

~ekil4.84 Poyraninlslenrneslndskacikhklann olus-

mast

buJunur.



R 2

(5)

L o ga ri tm ik v cy a g cr cc k s ck il d cg is ti rm e ( e) i sc a ~a gl da ki s ck il dc h cs ap la ru r:

(3)

- -- -- -, - - -- -- ,. 1 - · . -~ekll 4~88 Poyrarun talas kaldmldiktan son-

. rakl durumu

(4)

4.9 Dovmekuvvcti ilelsinln hcsaplanmnsr

· ·B·r rcarun d{)vU lm csi icin gcrckli k.uvvct vc i~d cg c rl cr in in b il inmcs i Ic/.gllhIf pa ,.. . . .. .

sccim! baknmndan bilytik [arlin sa~br. .

kolayca g(}rilWr.

S cki l d cg i~ li rmc l uz t a ~agl {l al d s ck il do t ar if c d il ir (t: zarnan)1. Scki l de~i§tirme

B 1 : ta tik ~c kli.x i h . c ks cn in c d ik kc sity tlz cy i is c F o o la n rn cta lb irp arc a ik i. a ~ a n g1 9Y " fo. 0. ... '. .. .. . •• liril

. d t lz lcmsc l k al rp .arasmda ck scn i do~ru ll \l sl ln d a has tl a rak yilksck1 t~ l h I d~~cnnc me If! -

digindc ~~kil dc~i~tilmc (~ckjl 4.R7) ..Yuk ar da ki if nd cd c v t ak um hrzuhr vc scki l dcgi~lirmc I n z r n r n biri rni mm/san iyc/mm= II

- : ' saniyc d ir ,

. . ... Ucrhangi bir plastlksck if v erme i lj lcm i srrasmda scki] dcgi~lirmc hizmm sabitk ah my ac ag l a ciku r, G rn cg in b as il b asmm la ,s ah il ta krm 1 1 1 1 . 1 ic in, h aza fdlk~ a nrta r.

....•.••. D ovm cd e, p ar r; an m fa rk h k is rm la nn da k alm h gu un d cg i~ ik o lm a sr , a yn ca t ak rr n h tzmm

·dai~lem srrasinda de11; i~mcsisck i l dcg j~ti rmc htzinm incclcnm esini gilylc~lirir. .

.........•..•.· ·Ko v lu zt g ck ig lc rd e 5 ~ .. 7 tnls, v id al! p re sle rd e 0 ,3 ,.. 0,4 mis, h idro li k p r es l crd c

iU ,2 ... 0,5 m /s , m ck an ik p rc slc rd c 0 ,3 ... 0 ,6 mls mcrtcbcsindcdir,

3 . B a s it b asma da g er il me le r, \

(1)

. . .S ililldi~ik bir parca dilzlemscl ik ik ah p a ra sm dn s il ru ln rn cs iz o la ra kb as rh rs a s ck il

dcgi~lirrnc sirasmda kcndisinc gcomctrik b cn zc r k al rr ( Sc kil 4 .8 8 a ), B asma t ak rr ru ru n•hirim yUzcyinc c tk iy en g cr il mc o ;,i lc g lis lc ri li rs c

a = _!:_ ·(6)IJ F

if<,ldcdcP = b asm anm h cr lnm g] h ir a nm d n u yg ula na n k uv vc t

F= P kuvvc li n in c lk iC l li g ik csi t

·'r I ' ' .'1 · · h es ap la n· If Y iiksc klp'Iin h I < dc gcrini a ldlgl anda kcsit yllzc yi de PI ilc1 a( CSI Ie •• ••. 'b ..• ,

. g li s !c f il ir s e, p a r~ann l hacmi sabi t o lt ll 1gundan

e. = F1-Fo· (2)

F .Bu s ck ild c ta rif e dil cn an gcr ii rnes i s i lind ir mn lzcmcs in in basil basrna halindckt

a kma smmdrr v e S ck il 4 .R R a d nn gO riJ Ic bi lc cc gi g ih i t t lm.tcmas yOzcy indc sabl t-

83



I 1 1 1 1 t l 1 1 t t - r

.. -_.-y---,----

1...r, I

.. h. . .··1 . J P I

t : s : t : b : t. tpa b

$ekil 4.88 Silindirik bir parcamn basurnasmda teorik ba~m9dagll_lml:

.. . . (a) surtunmeslz,(b)

sGrtGnmeli '.

tir .u yg ula ma da , la bo ra tu va r k O~ lllla rm da d uh i siirliin1l1c ta ma mc ~ y ok cd ilc mc z.

S tlr ul nm c , b asma s rr asmd u s ll in dir in f lC ;t ~ c kl in dc § i~m cs in c v e g cr il mc d 'll ~J hm ln l~

U nif or m o lrn arn asm a n cd cn o lu r (S ck il 4 .8 8 b ). P arc an m k cn arm da a km a sm \f ln ~ esrt

o la n g cr il mc s ii ~l ii mn cy i y cnm ck i c; in e k sc nc d oi im g id cr ck b tl yi ir v c c ks cn d~ e n y uk sc k .

d cg cr in i a hr .B as ma s ur cs in cc i !; p ar c; as ~n tn k ah nh ii l n za hr kc n m a lz cm c S c ki ] 4 .8 8 b d e

giiriilcn yatay oklnr y1 iniindcckscmlcn gidcrck uzaklasu', . ...: Parcanm kcnanndan x uzakhgillda (~cki14.R8 h) gcrilmcrnn dc,geT!

dcnklemiylc hesaplarur ( 11 : slirliilllne katsnyrsi). T cz ga h s cc im i i cin bilinmesi gcrck-

e n t op la rn k u vv c t P il e g ll sl cr il ir sc

P=pF

r iu i ladcdc p ; ; ;orla la !na gcrihnc

f"" kcsit yuzcyi

84

(7)

(8)

(9)

d c apmda bi r s il in d ir i ci n

(HI)

dcnklcmlc r ii le hc s ap l amr .

Silrtilnme katsayisr, mn lz eme nl n k n yma rl ak i a kr na smmnn c si t v cy ad ah a b il )'O k 0 1-

dugu takdirdc.pnrca kcnanndan x uzakhgmd,~ (~ckiI4.88 b) g cr ilmcn in d c gc ri .

(11)

d cn k lcm iy lc h c sa pl am r . Bu h a ld c ( 1 0) i fa dc si

(12)

4. Akma smm ve doviilcbilirlik• • .". c

. ld ca lc la st ik - pl aS L ik b ir m al zemc ni n b as il b as mn d cn cy in dc .g cr cc k b ~s ma g cr il me -

5 i a km a s nu nn a u la su kt an s on ra ~ ck il de gi ~l ir me s ab it gc ri lm ca lu nd a d c~ am c dc r ( S ck il

4.89 a). P ck lc sc n m a lz cm c lc rd c i sc , a km a smmndan s om a s ck il d cg i§ li rm c yi d cv am c t-

icin gcrcck gc ri lmcn in y t ik s cl ti lmcs i gcrckir (Sckil 4.89 b). Gercck gcrilmc-

ninsckil dcgi~ljrl11e ilc birlikte .anmasr, hcsaplamalann k cl ay la su nlmas i b ak rmmdan

bir or talarna akma 81 111fl ( IT m) tarif edilrncsinc gcrck gostcrmistir (Sckil4.90): Ccsitli

ma lz cmc lc ri n g cr cc k s ck il d cg i§ li rmc yc bagh olarak a k r n a sirurlarun vcrcn cgrilcr cldc

bu lunmak tad rr , Bu cg ri lc r lc i lgiJ i hazi o rn ck le r S ck il 4 .9 1 d e g or Ul mc ktc di ..

. D()vme sicnkligmdaki akmu Sll1Jr1 malzerncn in dovil l cb i li r fig ine lam anlarrn ilc l i I r ; i i

olamaz, Ornegin kolay sckillcndirilcbilccej] dil§iin(JIcn dii§iik akma s r r n r h bir rnalzcrnc

n c dc ni yl c d o vr n cy e k e si nl ik le u y gu n olmayabilir, D i iv ii lc bi Ji rl ig i H a d e e d en e n

mctot hakkmda hCll iJzgcncJb iran la~ma saglannlllmnJ.~ olrnakla bcrabcr, srcak

dcncy i, i lc r isu ri ll cn y li nt c rn lc r arasmda c n c ok Itibar c di lc nd ir . E ll d cn cy dc s il in -

numnnc ckscn i c tra lmda huru lrnnk ta vc c a t l a m n r l a n nygulannhilcnburmn say lS I

{jlr;usil olarak alrnmaktadrr.

R. ' i



b...---. . . - .. . . -...-"'- a

uygun metot hakkmda heniiz gcncl bir anlasma sag ianamaml§ olmakla beraber, sicak

. . b ur m a deneyi, ileri surulcn yonternler arasmda en cok it ibar edilendir.Bu dcneyde silin-

.dirik numune ekseni etrafmda burulmakta ve catlamadan uygulanabilen burma sayisidOviilebilirligin 0l9iisii olarak almmaktadir.

~..5. Knrmu§lk§ckillerdeduvme kuvveti ve i§ i

~eki_14.89 Gercek gerilme·§ekil degi§tirmeeg-. rlleri

~eki l 4.900rtalama akma smmrnn

-.[ttarah alantar esittir),.bulunmasl:' .... '. ' .

. C ok basil uygulm nnlm da yakl a~ lk dovmc k uv vc ti 4 .9 .3 t o a91k1anan sckildc h c sa pl a- . '

n ab il ir , F ak at p ur r; a n In§ekli bira7.karm[J§lklfl.~llgl takdirdc bu yl>nlcmlc g e rc c k d cgc rd c n

C;okd[l!jukkuvvcllcr bulunur , Hununbu ,'}IJca n ed cn i, ii zc ll ik le c ap ak ta co k bilyiik

srcakhk dcgi.}!llclcridir. Aynca gcrck kahp kaparn rk cn gcr ckparcanm farkh noktalannda

s ck il d cg i~ li rm c h lZ ! d a d cg i§ l. ig i i r; in a kr nn SlIlITJnll1 s apt anmasi g li r;Wr .

Dovmo kUVVCl i basil olarak a~ngldaki fOnllii l lc hcsaplannbilir:

.p= C1 0; . Fr

-,: :" . "_

~ekil 4.91Gef(;:!:lkgerilme-ger¢ek~ekU degi~tir~eegrileri: (a! azkarbonl~q.elik,...

"'(b)yOksek karbonlucelik, (c) 18/8paslanmaz ~elJk... ' .•.. -:

«Cook,P.M.: True stress-stratn Curves for Steel in C:0mpres~lon at Hlqh

Temperatures and Stra in Rates, Prop~r tieso f ~atenalsa t High Rates o f :

Strain,pp. 86-97, Insti tution of Mechanical Engineers, London, 19Sn

86

26 Y'22 7J7 ;.ttl. /1 1

( - :- r o o tJ8

.10

..~ .r. '5

.f - 100

40

~~

€ 1 i I 100

a. , = dovrne sicakllgmda o rt al ar na a kma smm '.

Fl ; ; ; :bol tl rn YU7.cyindc kcsit (capnk dahil) . .

Bu iladedc C l ;;;:sckil k ar mu ljlk hg Jll ah ag h b ir k at sa yi (TabJo4.5)

'.22 ; . . - p ,

,8 ", '

1', "'--10 "/

', a '. .

c l de cd i ll r , Dovmcs"'lSlnda IH"",lSlnm Iarkh noktalnrinda sckil dcgl,'innchizi dc~I,lk.o ld l1 gu ic in o rta la m b ir f! d c gc ri s cc il ir , B ll yl cc c i~parcasmin malzcmcsi icin C;:lkanlnlJ~

olan~ekil4.91 dckinc bcnzcr diyagr rimlardnn Uo bulunarak Scki14.90 ciagi} ru!(Wgi i gi~h i o rt nla rn a a km a sirnrt ul;'lyin cdilir.

Dovmc j~ise'" -.

£= In

. ". £ . .100

40

1;

0.5 06 0.7

dcnklcrnindcn hcsaplarur, C2dcgcr/cr i Tablo4.5 tc vcrilmisur,

4 ,12~DoVlnemak ina snun s e ci lme s i



B ir .s il in d ir in d u zl em s el k al ip la rl a b as il m as i

ec = 0,5

ec= 0,8

B as it s ek il le rin k ap ah k al ip la d ov ulr ne si

, c ap ak siz

, , e ; :apa .kh

.K a rr n as ik s e ki ll e ri n .kapah k ah pla d ov ul me si ( yu ks ek

kaburga)

, c ap ak h

Dovme kuvvcti De ~inin hesabmda Cj ve C2 katsayilan

4 .1 0 D o vme pa rc ala rm s og utu lm a si

F azla buy tlk o lm ayan karb onlu ve az alasim h celik p arcalar dovmeden s on ra s ak in

havada sogurnaya birakilabilir, B il yt lk p ar ca la r h a va da sogutulduklan t ak di rd e , o rn eg in

h id ro je ni n c ri me kabiliyeti sogumasirasinda azaIdlgl icin.Rilcal ic;:catlaklar olusabilir ,

'Kink b ir y iiz ey tlz er in de p arla k g ilm U ~ re ng in de b Olg ele r s ek lin de g oru le n b u k us ur un

Onlenmesiie;:in parcalaren az 175 DC sicakhga kadar fmnda sogutulrnah veyakurna

•g om ulrn elid ir . A la sirn h ce lik te n ( AI SI 4 34 0 g ib i) b uy uk d ov me p arc ala r ic in u yg ula na n

birbaska y 6n te m de y ak la §t k 500 DC sicakhga k ad ar h av ad a sogumadan sonra 650 DC

s ic ak h kt a i zo te rm a l t av la rn ad ir .

D ov me p arc ala nn tiz er in de ki tu fa ! e n c ok a §a gld ak i yontemlerle temizlenir;

,LPilskUrtme(kum, bilya ~.)

','2. Tambur lama (dolapta temizlcme)

'3. Firealama '4. Ash banyosunda tem izlem e '

5 . T u z b an yo su nd a te mizle mc ( so nra da n a sh b an yo su nd a te miz le me d e g ere kir)

T ufa l ~ Iin old ug u ta kd ir dc p arc ala r o nc e p iis kiirtm e ile d ah a so nra da a sitb an yo su n-

da t cmiz len i r.

A sh banyo su nda tcm izlem e, tek basm a b ir tcm izlem e yon terni o lm ao zelllg in i gide-

.rek kaybctmekte veyukarda belirtilrnis oldugu gibi piiskiirtme veya t u z b a nyo s und a te-

r ni zlc m ed cn s om a u yg ul an an t am a ml ay ic i b ir is le me d on us rn ek te di r, B u h al de ku lla ml an

b an yo la r a g, l~ lt kc ;: a % 3 H2S04 veyaHClie;:eren 60 ec veya d aba dil§iik .srcakh kta ,

cozeltilcrdir,

8 8

1 . U retim m ik ta n v e m a Iiy et

P arc ar un c ok k tiC ;tik v ey a c ok b iiy ilk o lm as i, o zc l to lc ra ns la r g ib i o la ga n o lm ay an

k os ul la r d is md a, maliyct dovrne rnakinasmm sccirnindecokctkili alan bir Iaktordur,

U rc tim m ik ta nru n d a m aliy ctc c tk i e de ce gi acikur,

P arc a b as ma is lc m s ur es i d ah a k is a o ld ug u ve kullarulrnasi fazla hiiner gercktirme-

d i~ i ic in sc ri u re tim de m ck an ik p re sle r ce kiclc re tc rc ih e dilir, F ak at p re sle r e ;:c kic ,:le rd en

daha pahali tezgahlardir. Malzerne ve isitma harcamalan dovmcnin pres vcya cckicte

yapilmasi d ur um u na g or e f az la d eg is mc rn ck lc birlikte mckanik preslcrde daha dii~t ik

o lab ilir . K Olle tlretim in de otom asyon m ekanik preslere dah a ko lay u ygu lan abilir , '

2. Malzeme

B ir d ov me i ~le m i m al ze mc b ak un md an c ;: ek ie ;: ey a p re st o y ap il ab il di gi t ak di rd c c ;: el ae ;:

t e rc i h e d il eb i li r,

K arb on lu , a la sim h v e p as la nm az c clik le r, is iy a d ay aru kh a la sim la r, re fra ktc r m cta ll-

er, titanyu m v e bakir a la su nl an he rn c ;: ek ic ,,:c m m ek an ik p rc slc rd e dovulebildiklcri icin

tercih m al ze me d is md ak i Iaktdrler dikkatc alm arak yapih r, B u malzcmcler ozcl huller

d is md ah id ro li k p re sl er dc d ov tl lm er ne li dl r, A ks i t ak di rd e k ah p o rn rt l k is al ir .

A li lm in yu m v e r na gn ez yu m alasimlan c ek ic lc d ov tl lc bl lm cl cr in e r ag me n p re sl er t cr -

cih edilmelidir. Hidrolik v cy a m ek an ik p re sle r arasmda secim parca b ii yO k ll ig ii ne v c

§ ek il ka rm a§ Jk l. 1g m a b ag hd ir . B il yU k a lu m in yu m p ar ca la r o ze ll ik lc s ck ill cr i d e k ar rn as ik

o ldugu takdirde hidro lik presto dovulmelidir, ' ,

B cr il yu m v e z ir ka ny um d a h id ro li k p re st o d ov tl lm cs i g cr ck cn m al zc me lc rd ir ,

3. Tasarrm

' Do vm e i ci n g er ck li c nc rj in in a rtm as ma y ol a ca ri I ak to rle r s un la rd rr :

- K a l ip b o sl ug un d ak i g ir in ti vecrkinulannmalzcmc akisun engellcmesi

- K c na r cgiklil1;inin azalulm asi '

- Kemerk a lmhg r run dusurulmcsi

B u h usu s, k uv ve tin d arb eli o la ra k u yg ula nr na si n ed en iy le , d ov me is le min in p re s y e-rine cekicte yapilmasirn dahi z orun lu kilabilir . '

., K 5 ~e v e m em e y an ca pla nn m k tic ;tillillm esi; in ca v ey uk se k k ab urg ala r, ' ,

B u t ur p ar ca la nn d ov ul me si nd c cckicler p r cs lc r c t c rc i h e d il rn e li d ir ,

4. Boyut ve a~fJ.rhk

Aglrllgl 0,5 ... 5 K g arasm da clan kU e;:iik parcalar, iiretim ad eti lO ~O OO d en az 01-

d ug u ta kd ird c c ck ic lc rd e, 1 0.0 00 d en co k o ld ug u ta kd ir de is c m ek an ik p re slc rd e d 5v iiliir.

Kullarulan cckiclerin kapasitesi i~parcasma bagh olarak 500 ... 2500Kg, preslerinki

8 9

ise500 . .. 2500 ton arasinda degi~ir.. . 2.Mekanikpres kahplan



... A glrh gl 5 ..~50 Kg arasmda olan parcalar, uretim adeti Iazla oldugutakdirde 2500

... 6000 ton kapasiteli preslerde dovliliir.Bu aglfhklakipar~alarmklic;:likmikLarlarda

ilretilmeleri halinde ise cekicler tcreih edilrnel idir . .

Aglrhg150 ... 500 Kg arasmda alan parcalann kapali kahpla dovillmcsinde6000 ...

25000 K g kapasitcli g u s . : dusmclicckicler kullarulir. .. .

, 75 Kg dnn nglr parcalann rnekanik preslerde dovulmcsi nadirdir,

A ,1 tl rl Ig 15 0K g a kadarolansimetrik ve yassr parcalar (di§U taslaklan gibi) presvc y a cekiclcrde dovulebilir. . ..

. Biycl gibi .uzun parcalann dovtllmes inde dcgerck presler gerek cckicler kul-

Iamlabilir, .

·3 , .. 5 mm kalmlrginda inec kcrnerli alasunh celiktcn parcalann dovulrncsinde

. cek ic l erp rcs l erc t c rc ih cd ilmc lid ir ,

4.13Kahpuretimi

: "" :." ....:

Sckil 4;92 dctck gravurlu basitbir.cekickahbi verilmistir, Agirhkdusmeli

cekiclerdc, list kalibm koc 'ckscnine dik kes ir yi izeyi ,s;ekic; kapasitcsine gore, kocun kes-

. .i tyuzeyinin en az % 30 u Ila %40 1 arasinda olmahdir, Dst kahp agirhgnun ise duson

aglrllglll% 25 ... % 30 u-arasmda olrnasi tavsiyc edilir. GUC ;dJ~meli. <;ekic;lerdckahp

ytizcyinin, <;pki< ;kapasitcsinc gore, kay yiizcyinin % 50 ... % 70 iaraslOda' almrnasigcrekir, ... .

(a)

gekiI4.9:{Tek gravurluQekiQ k~hbl:{a) kalip, .(blhClm m E U : ! · •

. . . ····de,(c) dovUlmui?arr;:a,(d) r;:apak;(e) l{apagi aim-mI~ parca: (1) ors, (2)(4) (9)kama, ($) orsba~hgl, .

. (5)altkallp,(6)boIOm yuzeyi, (7)(13) pimdelikre~ri,·(8) ust kahp, (10) kOQ,(11) (14) surgutakozu,

90

. .. ..

'M ck a ni k p re sl cr d e d a rb e s id d et i c e ki cl cr e k iy as la d a ha a z o ld u gu i ci n k a hp la r d a d a ha

kiiC;tik,sertlikleri ise daha Iazladir, Bu nedcnlcrlc kalip tlrctimindedaha az malzcmc kul-

Ianildig. gibi k a hp o rn r tl de d ah a u zu n olur. .

3. Vidah pres kahplan

Gcnclliklc tck graviirlU alan bu kaliplar orse vc koca kirlangic tarzmda gecirilir.

··~ekil4.93 te bir vidah pres kah])lgOrlilmckledir.

2

3

~~it-t-~~IH1s:r 4

A

~ekil 4.93.Vidal!preskallbl: (1)ust

kahp,(2) alt kahp, (3)

merkezleme plml, (4)

lticl, (5) kovan

..4. Kalrplarm i§lenmesi

Kalrp ccliklcri gcnclliklc d ik d or tg c n v c ya d ai rc sc l kesitli kULilklerhalinde sausa su-n~u~ .. . ..

Ku I Jp b lo k la rma uygu la na n ilk i sl er n p in d cl ik lc ri ni n d cl inm cs id ir . B ir k ah p b lo ku -

nun aglrl tgl bi rkac ki logramdanbirkac lana kadar dcg i§eb ilcccgindcn , bu del iklcrc

• ..crlcstir ilcn pinlcrvasuasiyla, bir yerden baska bir yere naklcdilrnelcrinde kolay 11k

saglamr (~cki14,92). . . . . .: ": . . .. .. ..' ...

Pin deliklcri delindiktcn s on r a k a li pb lo k la n c sl en e re k planyada kirlangic kuyruklan

i slcni r, Bu i§lemde, kal ip blokundak i l if dogrul tusu gozonl inea lmaiak ,~eki l 4 .94 to

gO ri ll cn A boyutunun i ng o t c k sc n in c p a ra lc l olmasi saglanmahdrr, .

I 91

deliginden (~ekil4.96) kahba erimis kursun bosaluhr (~ckiI4.97). Bu sekilde elde e.~l-

, .. ornek uzcrindeboyu t kontrolu yap ilarak oh; ti \er in dogrulugr ina kanaat get iri l-



$ekiJ ,4.94 K al ip bJ ok un a k lrJ an gH ;: kuyruklarrnm jslenmesi

,Kirlangic kuyruklanndan soma, kalip bloklan ters cevrilcrek, gravtlrlerin islenecegi

yllzeyler planyalamr. Bu islcrnin amaci bIokIann yuzeyindekiokside v cy a d ek ar bu re 0 1 -

IT,U§ ma lz cmcn in t ama rn en kaldmlmasidrr, ' "

Bundan soma her blokun' iki kenan ~ckil 4.95 de gorulebilecegi gibi, blok

yuzeyinden a~agl dogru 25 mm kadar, yandan icerl dogru da 6 mm kadar, birbirine ve her

lkisi birden blok list yUzeyine dik olacak sckilde planyalamr, Gravtlrlerin islenmesinde

butunolculcr bu seki lde e lde ed ilcn kcnar la rdan ve blok t is t yuzeyinden ahmr, Kahp

d ovme maki na sma baglanrrken, planyalanan kenarlardari birisi dovme islemini yapan

elemamn karsismadigeri isesolunaveya sagmngcunlmclidir.

Gravurlerinislenmcsinc gccrneden once blok yilzcyi bakir stllfat veya be'nzed bir

$ekil 4.95 Gravurler in lslenrnesine. hazi r kahp b loku

madde He boyanarak uzerine urctilccek parcamn son sekli cizilir (gravurlerin konumu

hususuna ilerdc deginileccktir), Bundan sonra son sekil graviirii cesitli tezgahlar, en cok

darlusey frezelervasllaSl ile islenir, Son yillarda elektroerozyonla islerne de

yaygmlasrnis bulunmaktadir. Son seldl gravtirUniin takirn tezgahlannda islenmesi bit-

tikten sonra raspalama, egelcrne, taslama, parlatma gibi el i§r;illgine gecilir. Gravtirlerde

yalruzcaboyut dogrulugu yeterli olmayip buuin ytizeyIer i§lcme cizgileri ve benzed ku-

surlar bulunmayacaksekilde parlaulmrs olmahdir,

< Son §ekiI vermegravuru tamamlandrktan sonra her iki kahp yansi birbirinc sikica

kenetlencrek gravurun taknn tezgahlan ile islenrnesi safhasmda acilmis clan bir dokurn

92

digi takdirde parca onay icin aliciya sunulur. Kontrol sonucunda hatah boyutIar bulun-

dugu takdirde ise gravurde gcrekli duzcltmclcr yapihr,

$ekil 4.96 Son sekll verme gravuru-

" nun i~Jenmesi . '

$ekil 4 . 97_ Son sekll verme gravuru-ne kursun dokulrneei

Bu arada kursun ornek tizerinde yapilan boyut kontrolunun her zaman dogru sonuc

vermedigini de beli rtmck gcrekir, Hcrhangi .bi r parca dovi ildi i.k~cnsonra k~h~~n"r;lkanlarak sogumaya terkedilir. Buna karsilik kursun ornck k~l!p lc;:~ndcsog~dugulr;m

kendini ye1-mesartlan degisiktir, Bu durum gravurde hatasiz l§lcnml§ clan bir boyutun

"kur§un ornek tizcrinde tolerans disi blr OIr;iidcelde edilmesine yol acabilir, Bu ncdenle,

omckteki hatali blr boyutun gravurdcn mi yoksa orncgin sogumasma kalrp sanlarmm

etkisinden.rni ileri gcldigi hususunda bir tereddiil dogdugu takdlrdc, anccliklc gravur

boyutlan titiz bir incclcmeye tabi tutulmahdir. . . .Kursun ornegin agrrlIgl bir katsayi ile carprlarak, dovlllerek ilretilecek parcanm

agrrltgI hesaplanabilir. Ornegin r;elik icin bu katsayr 0,7 mertebesindcdir. ..' .

, Son §cki l vermc gravurunun tamamlanmasindan soma ara kadcme gravurlcn ile

capak kanahrun islenmcsine gecilir, , ., . Ham madde bir tck parcanm dovulmesine yetccck uzun lukta kesi lrnis oldugu tak-

dirde kahpta kesme kenanna gcrek yoktur. Fakat ham rnaddc olaral~ birdcn cok parr;amn

dovtilebilcccgi uzunlukta cubuklar kullarnldigmda, dovme sonunda l§parcasnu cubuktanayirrnak icin kahba ~ekil 4.98 de g6riildligU gibi kesmc kenan acilmah veya kcsme .

takimlan ekIenmelidir.

$ekil 4.98 Kesmekenan

93



.. ....

5 . Kahp i ir e t imind e sablon kul larn lmas i

Dovrne sirasmda kaliplar tckrarlanan darbcli yuklcrin ctkisi alundadir, Aynca kalrpta

.bOlgcden bolgeyc dcgisen yukseksicakhklann varhg: da g6z onune alrmrsa, steak

dovme .kahplanrun cahsma kosullanndaki agirhk ortaya cikar. Bu nedcnle kalrp

seliginin sccimi buyuk oncm kaz,mmakladlr.· .

Steak dovme kaliplanrun uretiminde kullanrlacak bir c;clika~agldaki ozclliklcre sa-

hip olmalrdrr:

-l§lcmc kolay hgl ,

- Isiya ve isrl scklara dayanma

.: _Yuksek busmca vedinamikctkilcrcdayanma

~Uniform sertlesebilme

- Steak rnctalln dovme sirasmdaki asmdmcr ctkisine dayanma

.: . Davmckahplarmm islcnmes i .sirasmda, boyut vc§ckil kontrolu .icin cesitlisablonlar kullamhr(~ekil4.100).

Kalipure timi icin, bel ir li boyu t vebi lcs irnlcrde , su ver ilmis vc temper lenmis

celikler saun almabilecegi gibi isil islernkahp tamamlandiktan sonra da uygulanabilir,

Dovillecek malzernenin cinsi ile tiretilccek parcarun §ekli vc miktan kahp ccliginin

scc irninde rol oynayan faktor lerdi r. Kalibm ser tligi i se dovulccek parca miktan He

dovrne rnakinasmm cinsine (pres vcyac;cklc;)baghdlf. Dahaoncc de bellrtilmisoldugugibiprcskahplan cekic kahplarmakiyasla daha sen o labi li r. Aynea pres kahplannm

my a dayamrnlan ~ekir;: kahplanrnnkinden yuksek olrnahdir. Tabla 4.6 da c;c§itli

kosullardakullarulmasr gereken kalip celikleri verilmistir . Bu tabloda belinilmis alan

tip parcalar isc ~cki14. 101 de gostcrilrnistir, . ..

:tp9... .: ...

2

. No.1

!?ekll. 4.100. D6vme kahplarmm islenrnesinde kullarulan

cesltli sablonlar .

_ _ : _ J -31

a l ~ " " " "1r·· > 4-

. + - - - i ~ .0 ...••••..•_ __ is . .: --.jk

. .

6. Gravi i rIer in konumu

Dovme ~lfasmda kocun dengesini saglayarakktlavuzlarm asmmasnu onlemek ve i§

parcasmdaki kaImllkOlr,:iiIcrini tam olarak dele cdebilmek icin, ara kaderne ve so n sekil

vermc gn~vnrleri, dovme kuvvcti koc merkczine yakin olacak §ekildc dtlzenlenmclidlr,

Am kadernelcr aciklamrken ("4.7 Am kadcrnclcr" bahsine bakimz) bunlann gravur

No.4 No,5

§ekil 4.101 Tablo 4,6'da bel lr tl lmis olan parr;:atipler i

94 95



IOO()Odcn 'ok

Parca. zorlugu N o, 1. 3~R , .. 4 29 (.) 3f lR • . . 4 29 ( .)

aslnnmnz C~·liklcrvc

s ly n d a y am k h , el ik 1c r . .

\ 1 v e a ln sn n l ur r

,,,slanina>. ~clikler vc 3 41 • .• 3 75 ( .)

"ya dnynmkh ,clikkr

\1 vc nln~lm lnn 302 . . , 331 ( .)

3 RR . .. 4 29 (0)

341 375 (')

~05 44fl 1112

zorlugu No, 2 {en az

341 ... 375 (') JRR ... 4 29 ( ')

341 37 5 (0) nynrn

·105 44 R tiFJ ,c kink .

] ( .9 3 R H (iF] veya

JR fl 405 H l2 (a)

Presto

d6vii lmezlerTabla 4 . 6 S I C a! : d n vm e kahptannm QreLiminde kul lnrulmusi Ilivs iye edilcn ••I ikle r ve Brinell sertllk degcr'tcri: ( a) b U yOk

p nr tl le r i ~i n • Q m en in . 5D OOOadct gibi, (b) i~ ¢Wok 1000 n. 10000 n de tl ik u rc um te r ; ,i n t av si ye e di li r, (e)

. y O ks cl : nl.npmllislyn dnynnU:l t rnalzemelerin d~vQlmcsindc• nikel veya kobnll esash ~lmlnr g ib i, ( d ) bUyQl:

p an ll er i ~i n • ~ cB in 50000 ade t gibi,(c) 1000 adcuen Iazlast i ,i n 3 41 .n 3 75 s cr tl iS in dc a ym m al ze mc de n i <;..,mdek lavsiye edilir, ...

( M cw l s H a nd bo ok V a l. 5. p p. 28 ·2 9 r. Am er ic nn S o c ie t y f or MeU1 ls ,Mc U 1l s Prak, Ohio, 1974)

341 375 (0) vcyn341 ... 375 ( ')

4(JS 44R 1112 (u)

3 4 I . ., 3 75 ( ') ayrrcn

3 (, 9 . .• 3 RR 1 11 2 i,

c c k in l ck v c yu

4 ( )S . .. 433 H l2141 . . ,375 (0) aynca

4 29 . .. 44R HI2i ! ;

,rkirdck

3 ,1 1 . .• 3 75 (jayrrca

405 . .. 4 33 111I ;0 ;

, ck in l ck . .. y n

4 05 , . . 4 33 H l1

4 05 . .. 433 HI I

3~ I 175 (0) nynca

405 4~ K ( iF3 ,ekirdck

341 .n 375 (0)

. .

4.7 de sicak dovme ve capak alll1a kahplannda kullamlan bazt celiklerin kimyasal .

verilmistir,

3 41 , .. 37 5 (0) vcya

4 05 .. . 4 48 H I2

rar~azorlugu .No,.3 len az

)[lZ 'n 331 ( .) ;lyrtta

141 . .. 37 5 nyrn ccliktcn

~ckinlck

302 . .. 331 (t)

zorlugu No, 4 len az

269 . .. 2 93 ('j

Parca

v e n ln si mh 341 375 (.) aynca

369 388 B12 i~

,cldnlck

96

. PrcSIC

dovillmezler

3~1 . .. 375 (O) nyrica

429." 4 48 H l 2 i~<kinkk

3H 8 42 9 (0) aynrn

405 433 H 12 io ;

,ckirdck (b)

3H R 429 (") nynca

429 448 H 12 i,,dinkk f;.Uk C M1 Si o Ni 1 \ 1 0 W V

HIO 0,40 3.25 2,50 0,40Hll 0,35 5,00 1,50 0,40H 12 0,35 5,00 1.50 1.50 0,40H13 0,35 5.00 1,50 1,00H14 0.40 5,00 5.00H2l 0.35 3.50 9.00H26 0,50 4.00 1 8, 00 1 ,0 001 0,90 1,00 0,50 0.50A2 . 1 ,00 5,00 1.00D2 1,50 12,00 1,00 '.

"

6G 0,55 0,80 0,25 1,00 0,45 0.106F2 0,55 0,75 0,25 1,00 1.00 0,30 0 ,10 opL6F3 0,55 0,60 O , B 5 1,00 1.80 0,75 0 ,10 opt6F4 0,20 0,70 0,25 3,00 3,356F5 0,55 1,00 1,00 0,50 2,70 0.50 0.106F6 0,50 1,50 1.50

,0.20

6F7 0,40 0,35 1,50 4.25 0,756Hl 0,55 4,00 0,45 0,856H Z 0.55 0,40 1,10 5,00 1.50 1,00

3SS 429 (OJ u yn rn : 3~ 1 . ., 3 75 (OJ nynca

429 448 fl12 io; 4 29 . ., 44 R H I2 i~ <;ckinkk

~cklnlek (h)

341 , . . 375 C') veyn

405 ... 433 Hli

4 05 .. . 433 B11

• Tab la 4.7 S I ca !: d ov me v e ~paI: a lm a k a lr p la rmd a k u ll ar u la n b a zr ~ e hk lc n n . n o-

.mlnal kirnyll1ln i bilqirnleri, % .

(Mel ll ls H a n db o ok V o l. .5 . p . 2 8, A m er ic an S o ci et y f or M e tn ls , M e ta ls

Pm, Ohio, 1974) .



'.. "'KahP omrci~ii uzaunak ve ilrelimde~sarrufsaglayarakrnaliycti du su rmek i ci n

kahplarparcah.yapilabilirBunun icin an a kahpktitlesi icinc yuksek alasrmh ve daha

sert parcalar yerlestirilir (~eki14,102). Bu parcalar kahpta yalruzca asmrnanm fazla etki-

lioldugukls llulara yerlestirilebilecegi gibi (Sekil 4.102 a) butun gravuru veya

gravurlerden bazilan rn da is;ercb ili rler{~eki lA.I02 b ve c) . "Cckirdek" olarak ad-

l an d rr ab il ec cg im i z b u p a rc al ar a na k ii tl ey ep r es g ecmev c ya k u ru b u zd a t ut ul du k ta n s on ra

s ikma g ecme t ar zi nd a y e rl es ti ri le b il ec ck le ri g ib i k ama He d e t es bi t c d il eb il ir le r.

. .

9. Dovme kahplarmda hasar

Dovrne kahplanrnn erkcnhasara ugramasina yol a ca n n ed en le r v e gidcrilmclcriasagrd a k i saca incclcnm i§ur.' .

a) A§trl ytikleme

Kahbm hizla a§m~asma ve hatta kmlmasma yol as;~n asm ytiklemcden kacmmak

. is;in a~agldaki tcdbirlcr almmalidir..v'; '. .... '.. .:

. - K alip m alzcm esin in sccirnin e ve sertligine dikkat edilmelidir

- Kalip boyutlan uygun (yeterli) olmahdir

'. . - , D ovme kuvv et in in u y gu la nma sma d ik k at e d ilmel id ir

- K a h p t as anm i kusursuz bir metal ak is r s agl ayacak s eki lde yap ilma lrd rr

- K a hp la r d ov me m a ki na sm a k us ur su z s ck il de baglanmaluhr

b)A§mma

Dovrne .suasmda steak metalin gravuricindeak is ; kahbm zarnan la asmmasmi

' , k a ci mlma z k il ar . A sm rn am n t am amc n yo k c di lme si s oz koriusu o la rm y ac agm a g or e e naza indirmek icin gerekli tedbirlerin almmasmdan baskacare yoktur.Is parcasi scklinin

karrnasik ve ma lz emc si ni n d o vme s ic ak hgmdak i d a ya rn rmnm ytiksck olrnasi, aynca tu -

fal asmmayi ozellikle luzlandiran nedcnlcrdir.· .

A smmay i a za lt an I ak to r lc r s un la rd ir ;- I yl bir kalip tasanrru .

- K a hp m al ze rn es i i le s er tl ig in in u yg un s ec il mi s o lm a si

- D ovm e t ek ni gi ni n u yg un lu gu ( ye te rl i isuma, g e rc k ir se t uf al g id e rme , i yi y ag lama)

A§1I11Smma nedcn iyl e kalilnn a smm a d ir en ci a za hr . B u n cd en lc , kahbi sogutmak

icin ekonomik bir s is tc rn tasarlanmah, bu yapilamadrgi takd irde ise kahptaki asm

isman kisimlar veya btiltin kahp isiya dayamkli bir celiktenuretilmelidir.

Genellikle kosclerde ve cikinuh bolgelerde gortlltlr.Kahp yuzeyindesrcakhgin is ;

krsrrn larak iyasla daha yi lksek olmasi , soguma sirasinda farkh cckrne hizlanrun

d ogm asma v e s on uc ta y uz ey c at la kl an nm o lu sm as ma y ol a ca r. B u c at la kl ar do vm e kuv-

vc tin in e t ki s iy l e giderek buyur vekahbm kinlmasma neden olur.

Daha cok cel ikler in ve isiya dayarnkh alasimlarm dovulmesinde gorulcn steak

c at la rn a t eh l ik es in i a za Itmak i ci n k a hp y a gl an rn a h v ey a i ct en sogutulmahdir.

98 99

- -

_. .

basmclann olusmasma yo1 acar, Bu.nedenleis parcasmm sekillendirilmesi i~in .gerekli

btittinenerji bir vurusta uygulandigi takdirde kahp kmlabilir, - -



Soguk-kahplarge.vrek bir bicirnde kmIabilccegiigin dovrne islcmindcnonce 200 ...

30 0 DCc i v an n da lSltJImahdrrC4.5 Kahp sicakhgi" bahsine bakm iz). -: . . 1 :. . " .

Kalipmalzemesi ve sertligi, dovulen malzemenin kimyasal bilcsimi, tufal, dovme

sicakligr, i~parcasrrun tasannu, dovme makinasrkahp ornrune etkiyenfaktorlerrilr,

a) Kahp malzemesi ve se, rt Jigi _. . , : , - , ' : -." :. . - ".

Steak dovme kahplannr~~okagrr kosullarda cahsuklan daha tlncebelirtllmi§ti.

Kisa surede asmmadan.cauamadan ve lanimadanyiiksck dovmebasmclannadayannm],

-meleriiginkallpJann-gerek malzerne gerek scrtlik bakimmdan dovme islernine uygun

olrnasigerekir. Kahp ornrune cok btlyilk etkisi olan bu iki faktdrun s~imiiginTablo4~6 dan Iaydalarulabillr. - -, - -

b)il1 parcasi malzemesl, ddvme slcakllgl ve tufal. ...", .

Digerfaktorler sabit kalmak kosuluile, dovulereksekillendlrilen celikteki karbon ve

--ala§lmelemanlarmmyiizdeleri anukca.kaupomrujcsahr.taunun nedcni.karbon ve

alasim elemanlannm miktan yukseldikce celigin plastiksekil dcgi§tirmedircnci ileasmdmcr eikfsminarunasidu, _ - _

- ,1§pary a 8 1 1 1 1 1 1 slcakhglincclenmesi zo r bir faktordtlr, Malzeme, I mn da n d ov rn e m ak i-

-nasmagctirilirken vedovrne i§lemlefl .suasmda stlrekli olarak sogudugu Icin plastik

§ekildcgi§tirmeilirenci ile asindmcr etkisi artar , Gerekirse son dovrne kadernesinden

once parca yenidcn isiularakson sekil verme gravurunun omrii arltJnlabilir.Capagm

a§ID sogumasi capak kanaluunerken a§mmasma ncdenolur, - _ _ - -

-Tufal sert ve asmdmci olrnasi nedeniyle .kahp omrunu krsa lur. Bunun icin dovme

_islemindenonce tufalm giderilmesi gerekir. Aynca davme sirasmda her b ir v e ya iki dar-beden sonra tufahn kahptan uzaklasunlmasi asmmayi azalur, -

. - -.

c)i:§parcasuun tasanmi

Ince kesitler 111z1asoguduklan i~in .kahbmcabuk asmmasma yo! acarlar, Bu nedenle

incekesitlerin dovme suresi miimkiln oldugu kadar kisa olmalidir. -

J~parcasmdaki dar ve"derin _cukurluklan -_ekillendiren kahp kisnnlan da cabukasirur.

Bazen, i§parcasrtasanmmda yapilan kti~iik bir degisiklik '(meme yancapmm biraz

biiyuullrnesi gibi) kahp timrilnil artnrabilecegi gibi bozukparca sayisim dadi1§iiriir.

<d) Dovme makl nn si

Cok §i~deLlibir darbe hizh malzerne akisinave kahp yuzeylerinde ytiksek

100

Darbelerin yumusaulmasrhalinde.rbasmca bagh alan kalip asmrnasmm -azalacagi

acikur. Fakat darbe s ayi s inm a r tun lmas i dovmesuresini arturacagi gibi steak i~parcasi

alt k ah pla d ah au zu n s ure L em us -edccegi i ci n k ah p omru nu n kisalmasma da ncden olur,

11. DOldiJ11kahplar

Dokumkahplann mekanik prcslerde kullamlmasrIaunin cdici vc ekono~ikso-

nuclar vermesine karsm cckiclerde kullarnlmalan soz konusu dcgildir, Bu kahplann en

buyuk iisWnlGgil talas kaldumaisciliginin son dereceaz olmasidn.Dmeginkabuk

dtikilm yon te rniy le dokulen steak i§ t ak un c el ig in dc n d ovm e kaliplannda i sc i li k o l arak

- y a ln iz ca g ra vu rl er in p ar la ul rn as i g e re ki r. T al as k al dmn a i sl cm l er in in a za lma si k ar rn a si k

seki lli g ravi lrlcrde daha da onemkazanmaktadirDoktlm kahplar bozulduk tan soma

bakima almmaz ve eritilerek yenidcndokulurler, .

\ !c liklcr ine genel likle uygulanan lsrl i§lemIcr a§aglda kisaca

a) Normalizasyon: Havada sertlesebilmeleri nedeniyIe sicakis talam celiklerinin

~oguna normalizasyon uygulanmaz. -

b) Yumusatma: C'aLlamanultinl<mmesi icin isitma yavas ve Uniform olrnahdir .

Sogutma ise, bircok kahp gelHI;iicin, saaue en cok 20 O c luzla 425 O c sicaklrga kadar

fmnda daha sonra havada yapilrnahdir.

.Bazr tip celiklerden kucuk kahplara ise izotermal tavlama uygulanabilir,

-Tufal olusurnu ve dekarburizasyonun onlcnmesi icinbtlyuk kahplann IS11 islemi at-

mosferkontrollu Iinnlarda yapilir; kii~iik kahplar ise kutuicindedokme demir talasma,

bazen de kuma gomulur (paketlenir). Gomme ortami oksitleyici vekarburleyici rnaddel-

er ir;ermemeli, kuru olmah, .kahp ytizeylerini tamamen ortmeli ve butun kutuyu doldur-

mahdir.Kuiunun hava gecirmesi kesin olarak onlenmelidir. Isrl islern sicakhgmda tut-

ma sliresiher25 mm (1") kutu kalmhgricin bir saattir , H serisi geliklerin gornme or-tami notr olmalidir, _ - -- _ - - - _

Atmcsfer kontrollu Iinnlarda kahplar fmn tabaruna temas etrnemelidir. Boylece

Uniform bir ismrna ve ko ru y uc u a tmo sf er in k ahp etrafmda serbestce dolasmasi saglarur.

Ayncakahbm, Iirmda, kcndi agubgmm etkisi alunda bel vermcmcsine dikkat edilmeli-dir. .

- c )G c ri lme g id e rme

•__Ozell ikle karmasik sek il li veya derin girin tileri alan kal iplann suverme i§lcmi

sirasmda carpilmamalan icin kaba olarak islendikten soma (son islemcdenonce) 6500

--.,.7500 C sicakhkta uygulanan bir rsil islemdir,

101



H omen b ut un .slcaki§ ta kim c elik le ri s u v erm e s ic ak hg ma is iu lm ad an o nc e b ir o n

lSl tll 1 .a i§ lcm in e t ab i t ut ll iu r. A z o lm a kl a berabcrbazi steak i§ tak i rncel ik lcr ineise On

I SHma . is lem i ni n. u y gu lamp uy g ul anmr y a ca g : kalibin bUy il klUgo n c. v e g r av u ru n § eki in cbaghdir. •.. . .. . . . . . .

On.isurna icin kaliplar s ic ak hg : 2 50 D C d en Iazla olmayanImna konur (kahp kutu

ic;:indekoruYllcubir ortarna gomtilil oldugu takdirde firm s ic ak h gr 3 750 ... 550 D Colab-

..ilir) . Kahp veya kutu [m n .sicakhgina eristikten sonrasaaue 80 0 ... 100D Ch lz la on

rsitma sicakligina k ad ar l Sl tl hr ._ ; Bu sl ca kl 1k ta L U tm a si ir cs i h e r2 5 mm ( l" )k al m hk

(veyakutukalmlrgi) .icin .bir saauir. Kutu .icindeki .kahbmsrcakligi .terrnokuplarla

0 lc ;: ii lu r. l§ Icm sl ca kl lg 16 50 DC d en yuksck.oldugu takdirde tufal olusumuvc de -

karburizasyonunonlenmesi gerekir. Bununicin dean rsumakontrollu atmosferdeveya

ba§lcakoruyucuarac;:lariayap llmalrdrr.· .. .:,:':,. . .. '": .:".:.' '. : ..

On i si tm a islemindcn sonra kahplar s u v cr m e sicakhgma ismlir, H2l, H26 ve 6F 4

c;:eligiic;:inrsitrnalnziyuksek olmalrdir, Bazicelikler dismda, su vcrme sicakhginda tut-

masuresi Himkalibm isilislem s lc ak lt gm a e ri sm e si i ci n g er ek li s ur ey e e si t olrnalidir,

Uzuntutma sureleri sakincah olabilir. .Sicak i§c;:eligindenyapllml§ kahplarrsitmasirasm da karburizasyon ve dckarburizasyondan korunrnah dir. . ...

•.Steak i~se li k le r in i n. c ; :o gu su vermcsr cakl l gmdan .sakin.havadascguduklannda

s en le §i r~ F ak at k al ip la nn c ok b li yi lk ol m as l h al in de s ak in ha va da s og um a s on un da y et er -

lisert lik eldeedilemiyebilcccgi ic; : in ,SoguLmabasmc; :h hava ileveya yagda yap il n bi li r ,

H av ada so~ utm ad a,h aya ku ru .olrnaudrr, Y ag da so gu tm ad a,k ~h pla rta mm n ell y ag a

.daldinlarak sicakhklan b any o s lc a kl lgma dU~ene kadar bckledikten soma dcrhal tcrnpcr-

l en ll le li di r. Y ag b any o su .sicakhg), yagmalcvlcnme noktasi altmda kalmuk kosulu ile,

5()O... .J500Carasmda olabillr.Yagm s og ut m ak ap as il es in in ar lt ln lm a sl ic ;: in e n i yi

carelerdcn biri banyonun siddetle kansunlrnasidir, Ayrica banyoda su bulunmarnahdir,

Oze ll ik le t un g st en v emol ib d cn . ic e re n bazi steak i§ ce l ik l e ri n d e, su v er rn e s l cal d lg ]ndan

oda s l cakhgmasoguma sirasmda a§lfl tulal.olusur.Busakmcarun giderilmesi icin s5 z

konllsuc;:eliklerkesikli sogutulur. Fakat bu arada c;:arprlma tehlikesi d e a rt a r. K e s ik li

sog~tmadakahpIarOncesu verrne slcakhgmdan6000 ...50 D C srcakhktakibirtuz

banyosunadaldrnhr.Kahplar,' sicakhklan banyo sicaklrgma dustukten sonra c,:lkarrlarakhavada sogutulur..' ..... .... . ... ......

..••..•..u tu n s lc a ki § t ak ir n c e li kl er i s u v e ri ld ik tc n .s o nr a d e rh a l i emp e rl e nr ne li di r, Bu Werngene ll ik l e hav a s i rk i il a syon lu Iinnlarda yapihr .Kuct tk kaliplar t uz b an yo su nd a d a t er n-

perlcnebilir, .Buytik v e .k a rma s rk k a hp la r tuz banyosunda temperlendikleritakdirde

. ca t lay ab il ir . iC i f ] t emperl eme ces it l i bakimlardan ve ·5 zeUikl e i l k t e rnp erl eme i§ leminden

o n ce o d a sicakhgina k ada r s o gu tu lr na n us b u yu k y eya k e sk in k o §e li k a bp la r i c; :i nf a yd a holmaktadrr. .. . ... . .... . .. . .

T ab lo 4 .8 d e c ;:q iL lik ah p c ;:c lik le rin eu yg ula na n lS Il i§ le m lc r o ze tle nm i§ lir . S u

vcm ievetem perlcm cdcn soma kallp lar pariau lmalld lf. . . .

.: . .... , .' ' ., kadar d o ~i ~i r. S o g um l l s n l: in hnyuda, ( b ) K G , U k k es i ue r(D)Tu tma s ! l re s i I:U~11k kesulcr I,m 15 d u k dmd an h~yUk kesulcr I,m/ s:~a suresi kU,ilk fInn ~arjlnn ve ince k c si ll er i ~n I sass-

i,in t i l t suur, bU yUk k es it l cr i ,i n U s t, S l, n lt d Y n nn ~ 1 s ~ cr u :: ~~ = ~: ~m ~ balde, lli~a s ur es t h er 2 5 m m ( I" ) k ut u k nl tn lt ~1 i~in I

ten, b i ly i lk ~ J l ar "0 k ah n k es it lc r i cm 4 s:mle ka u r e g" i.r.. llk,l" rna h ill ( d) Paketlcnmi~ h nl de h er 25 mm ( I " ) kutu

sanuir, (e) Aksi b ~ li rt il m cd i~ i t :I k di rd e 4 2 5 DC51c:Jkh~a k ad ar m unum 50g~ 1 7 5 DCslculthga kntlar yagon, soma havada

kahnh~. i ,i n t uu nu s il r< :s i. 3D d nk ik a alrnahdtr. (e) 37~ O,~,"C~I~ ~:',i~adnr'i;r~nda soguma. 4 s ua t t uu n a, 4 2 5 ; )C 5 .C < lk hg ll

soguma, (g) Dcrhnllen'pcrkme, (h) lwtCrmulU il~'Iruna T n ~ ) , ' ~ n610 UC s .c ak hg a k ad ur [ mn da s Og oo .a , 4 s aa r t ut ma , 4 25 D C

kudar fmnua ve daha ~nra havada soguma.: •ZOlemlll ;' V ama I~. S lcakh a k a u . ; . bDSm~11hava ile, daha s a nr a s a kt n h aYa d aslC<lkh~n K a d ar h o nd a ve dnha sonra havadasoguma. (k) _[)()U,~ 175 n c . . . g ok ?O OC hula 425 DC slcakhBn kadar Irrrrtda

s i l 0 u m . a. (m) 705 DC SlcnkJJl<t:m havada s o g u m n . ( n ) Y l l! i la n dnm a. ( p ) S l lJ l~ _ e. :n ~ - h. V ." - .n·'uma. { q) 5 40 n c s le o kh g . k n lb r~ -"I 425 DC Slcakhga k a da r fm nd a v e u un u s on m ~"WI ~5 '

s cg um a, 5 S() O_ 6 to DC S i C .. .. I g a tsuma, .. , 540 DC s lc nk h~ a k ad ar s aa ue 1 0 DC l uz la fm nd a YO d ah a s o nr a h a va d asaaue 17 oC h11 .1aI mn da s og um a, 7 90 9C s lm iti I! !,lll S]l rn a, . DC akl . t Pakcuenmi¥ ha lde 151 lrnadaRc 5 9 . .. 60; al'

s og um u . ( r) I'llkctlcnmhhnltle v e yn k o nt r ol lu a lm o sf c nl c IS'Ima.{Si 50 . ~I~ O~~~~h~ta IUtn1~ 745 DCslcakh£a l<; idarfInnda

r no sf cr n lu nd a i su ma da R c 5 4 v - 5 5 , ( u) l zo te rm al in vl am a I~m saat ..'.

sogum".4 ... · 6 sonl'lulm3, hava soBum lL .

. .. . .. . . . .. . . . .. ··1 1 · ., ·l· bakirn v eo na nm h ar cam al an mnDayme p a rc ;: ul an n maliyeundeka i p a n n~ r ~ l~, -:> ..., , 1 1' -

an eml ib i r p ay i y a rdl r .Buneden Jeka l Ip l a rd an l Y I ? 1 f ~ en me lde ~ dllm esl m a~ ~ m l~ ~n

e ti ni n d li §me s in e y o l a lt ar . novme k al lp ta nm n v er im li c ;: al 1§m as l1 sea §a ~l da ki ko §u . : .

sag lanmasma baghdu: ... '." ~ k 1 ) iyi. . ..... ... ·aki' (O·'zellikl '.kllavu.zlarm vc kuliplann ba gla nd lg l isn n a rm 1_ D ovm e m nasuun - . .., ... , .. , .

durumdaolm asl· .: ..•.. •.• " ..., ,-Kaliplann iyi muh a fa z a e d ilme si v e c a hsmaya g c re k en § ek1 1 d eh a z\ Il anmaS l

_ K allp m ontajmm dogru oim asl .

_ K ahplarm d6vm e m akinasma dogru baglanmasl . .~Do ymc s rr asmd a k a lJ p la n n y e te r li bi c; :imdc s o gu tu lma s l v e yag la nmas l

.~ Do viile n p ar c,:a da lu fa lm g id er ilm e si ,

- K al~ p g ra vti rlc rin in tu fa ld an }e miz le ,~ m e~ l" . '. .- K al lp la rm n e d ur umd ao Jd ug un un s ur ek h g oz eUm l

1 0 3

Her kahbmbir belgesi ve bu belge tlzerinde §iubilgiler bulunmahdir: kahpta yaprlar

i§,kahbm tlretini tarihi.ana boyutlan, malzemesi , ge~irdigi isil i§lemler,bakun sartlansirnrlann asilmasi yenis<tkt~calan da beraberinde getii ir.Busaiancalardan bifi,kenar/i'



He yeri yezamam, rnuhafaedildigi yer,yapllan tlretirn adeti, kmlma nedenleri,onanmlar V.s. . .... . .. '. . . . i' "..•.......•.. •

' .; Kahlnn tiretimyontemininomrebiiyiiketkisi vardir. Ayncakalibm parcah

yapilmasi da verirn i ar tunr .Asmrms vebozulmus kisimlar sert tabaka doldurmakay-

nagl ileonanlabilir.

'Bir~okhalde,slcak dovrnekahplanmn .onanrm, §ckil veboyut o la ra k b ozul an

gravtirlerin yenilenmesinden ibarettir.

. . "Birdovmekahbmda iiretirn uzun sure sorunsuz olarakdevam ettiktensonra i~

p~asffim gravUrden c i kan lmas , zo rl a smaya baslayabilir, Boyle bir kahpla ~a1I§mavade-

v am e di ld ig ita kd ir de bi r s ure soma i§ parcasi kalrptan pkanlamaz. . .

,Kal1pta bazl bolge1erdi~crlerineklyasladaharroka~lmr(kaburgalann

§ekillendiriIdigiIaslmlar. kenaryuvarIatmalarl gibi). Gravurun dusey cidarlan yanal P

kuvve tl e ri n in e t ki si n ded ir (~ekil4.103 a). Bu kuvvetIer gravtirtmgenislernesine neden

·· olur.Yatay yuzeyler ise, Q du§cy kuvvetlerin etkisiyle en azdirencle karsilasuklan

. do.l5ru1Lulardayaniyanlara dogru yayihr. Dov rn e i slem i s ir asm da R j ko§e .yuvarlatmasr

(Sekil4.103a l )l; :uc;Dlerek gravi ir iin~eki li:Uma2 de gdrt il en hali a lmasma nedcn

olur.l§ par~asliunbu§ckildeki bir graviir i~inde stkl§acagl a cik ur , Y e ni b ir kalipta R 1 .

yancapive kenar ~gik1igi ne kadar ku~iikse buolayda okadar cabukrneydana gelir, Bubalcmdan Rl yancapi i le kenar egikHginin buy~tt ilmes ifaydah olabi lirse de beli rl i

104

ej'1;ikliginin biiyiimesi ile dovrne parcaicin kullamlan malzenlc rniktanmn .artmasr,digeri de ko§e yuvarlatmasi bliyiidilk~e c a pak a lmanm zor la sr na si di r . .

E n s ik g or ul en k us ur la rd an b ir is i ~apagm cokkalin olmasidir. Asinkalmhgm ~apak

alma i sl emin i zo rl a su r acag ; ac iku r, Fazlacapak k ah nh gm a d us ey kuvvetlerin etki cttigi

kahpkisunlanrun asm yuklenrnesi nedenolur . A§l fl y ilk .isestirttlnmekuvvetleriniarttmr.· '.' .' . ..'

<;atlaklar en c ok m eme le rd eo lu su r- Ca tl am a ya , g ra vl lr lln Iln if or m i smmama si ve

dovme-sirasindaki dn~ey kuvveUcr y oI a c ar , C a tl ar na tehlikesini azaltmak i~in yuvarlat-rna yancaplannin kiir;:ilkolmamasl gerekir. . .

. . Kahbm iire tildigimalzemcdede he rhangi birkllsurunvar l1g1 dovme .sira smda .

kalibm hasara ugramasmaneden olur. . .• . '. . ..

. . .··.···l§par~asmmahptan cikanlmasmm zorlasmasr veya bazi kisimlannda bicim bo-

zuklugu g0riiImeye baslanmasr kahbm bakirna almmasigerektigini gosteren. i§aretlerdir.

Kii~uk bi rbakimvkahpdovme rnakinasmdan sokulmeden de yapIlabi li r. Bu arnacla

graviir cidarlan.Jcaburgalar, yuvarlatmalar, capak kanali v.s;ta§Ianamk bozulmus ve

~mml§ kisunlarduzeltilir, yuvarlatmayancaplan mastarlarla kontrol edilir, ~atIak1ar gi-

. der il ir . Bu i s le rnl e r s i ra smda fazla malzeme kaldmlmasi sonucunda gravi1r (ve dolayisi

He de i§ parcasi) boyutlanrnn tolerans simrlan dismatasmarnasma dikkat edilrnelidir.

Aynca dikkatedilrnesi gereken sokonemli bir nokta cIa, i§leme r;:izgiIerinin dovme

s ir a smdak i ma l ze rne akt§l iIeaym dog ru l tuda o lmas i geregidir; •..... .

. .<;atlagl gidermiyen fakati§ parcasirun kalipta sikismasnu ve uzerinde catlak nede-niyle iz o lu sm as nu o nle ye n b ir y on te rn de r;:atlngmtIkanmasldrr.

" .Bakirn srrasmda kalibm bozulmus veya kmlmis degi§tiriIcbilir elernanlan yerine deyenileri konur. .' .' .

Yukardaaciklanan sekilde ktir;tik bakim ve onanrnlarbircok kez tekrarlandiktan son-

ra gravi1rlcrdeki a smma co kana r vei§ parcas inm boyu t lan tolerans s uu rl an ru as ar , B u

durumda k al ip d ov rn e m a ki na sm d an so ku le rc k k al ip ha ne ye g on de ri li r, '.

Gerekli onanmlannyapIlabilmesi i~in kahbm suyualmdiktan sonra bolum yuzeyi,

g rav i lr le r , k i rl ang i c kuyrugu , referans ko§elcri ve t akoz del ik ler i i§ lcnir .. . .

'OzeIlik1e orta bayda ve buyukkahplar icin, kalip rnalzemesinin talaskaldinlarak

kaybedilmernesi ve a yn ca d ah a yiiksek asmrna dayanirm eldeetmekamaciylagravurlcrin

.sert tabaka doldurma kaynagi ilconanlmasi yolunagidilebilir, Bunun icin kaliplartav-

landik tan soma bozulan yer leri .ve ~at lak: k isi rn lar . is lenerck doldurma kaynag; icin

h a zi rl an ir . On an lma si g er ek ensilindirik bir graviir

o ldugu t akd i rd e , ca tl ak dogru lt u sundave cauaktamamen yok olana kadar tornalamak gerekir (~ekiI4.103 c). Tomalama

drsinda kusurlu bolgelerduruma gore freze lenir (Sekil 103 d ve e) veya asindinci

taktmlarla i§Ienir (Sekil 103 f).l§leme §ckli ne olursa olsun doldurulacak kisnnlarda yu-

var latma yancaplan en az 3 mm olmahdir . Aynca ~eki1103 d de gorUlencl ..a~l sl o la-

bildigince bilyuk (minimum 400), a ise en az 9 mm almrnahdir. :

. .Krom-nikcl alasnnh cel ikten fueti lmi§ kahplardoldurmakaynagmdan once 350 . ..

4000C sicakliga ismlmalrdir, .Bdylece kallbl~ doldurma kaynag: sirasmda ismma nede-

~atIamasI6nlcnir.· . .

.Doldurma kaynagirn takiben kaliplar 2 saat sure ile 550 . .. 600 O c sicakhkta tern-

Soguma300 O c slcaklIga kadar Iinnda olmahdtr, Doldurulan kisunlann sert-

105



. :Dovme parca lann liretiminde~apagm a lmma si d ig er b uum islemler kadar on emli d ir ,Bircokiyi doviilmu§ par~a,tamir edilemiyeeek c ap ak. alma h a ta la n yiizundcn hurdaya

aulabilir, Capak..almada en cok kullarulan yontcm, capagmkahpta kesilerek i§

par~asmdan aynlmasidu.Fakatbazcnve 6zell ik1~ catlamaya meyilli alasimlarda capak ..

taslama, Irczclemc, testcrcdekesme gibiyonternlerle de a lmabilir, .. .. ..... .. ..

. .· :Kahpta capakalma islemi s teak veya soguk olarak y api li r. K e sme k uv ve ti ni a z al t-

ma k i~in,bliylik parcalann kalmcapagistcakalmir. Kii~ukpar~alann crupaglisc soguk .

olarakulmabilir. Bazi ala§lmh~eliklcrinc;apagl soll,ukalmdlgl takdirdcparca

.cathyabi lir . Bu nedenle , bu ti lr malzemclcrden dovrne parcalar gereki rsecapak alma

i § lcmindcn Once i s it il rn ahdi r. Capak s o g u k a lmd lg l t ak di rd e i § p a r ca si t lz er in de k i t uf alm

.giderilmcsi u yg un o lu r. Aksi halde c;apak alm a kahln hizla korlenir. .

. •••..Capakalnia islcminin snghkh bir bicirnde yapilmast piiylik6li;lide istarnpa ve rna-

. . . tr is a r asmdaki lJo§luga baghdlr (~cki14.104).Par~aYl mat ri s d e li gi n e itcnx;;tarnpa du zdipli (Sekil 4.104 a), veya parcanm yuzeyine uygun bicimdc is lenrni s o labil ir (Sekil4~104 b). .... .. .. . ... .. . .

. . .

..•...•.••.Table 4.9 da capak alma kali Ian iin ta vxi . . .. . ... •.. '.

~u rnalzernclcrin nominal kimyas;r bile~imt~sJye'Ied~IC?malzcmelcr, Tablo 4.7 de ise, . ~ Cflven ml§tlr. .

10 7



T a bl a 4 , 9t ;u p n k n im u J < il ll pL 1 r" ,~ a ku ll un uma si t u vs iy e c d il cn , cl il U cr v e Ji ~ io c ll v ey u R o c k w el l C s cr t ll k d e ~c r lC r i

. M eLaI. H andbook V ol. 5, p, 39, Am cr ca n So c ic t y f o rMc L a l, . Me L ai . P~k, Onlo, 1974) .

. ' . Karbonluve ala~lmlI~el ik lerin~apagl s teak veya soguk olarak almabil ir , Fakat bu

•.~elik1erin~apagt ~eki14.105 b de gorulentarzda kesildigitakdirde islem genellikle steak

yalJ1lir.Soguk .capak alm ada istampa rnalzemesi olarak sertlestiri lmis az alasnnh

celikleryaygm bicimde kullamlmaktadir, Yine soguk capak almada rnatris malzemesi

o larak D2 veya A2 kul lamlabil ir fakat D2 denureti len rnatr is ler daha uzun omi ir lii 01-maktadrr. . .. . .

Paslanmuz,~eliklcrin ~apagl dovme islerninden hemen sonra parca s og umadan s te a k

olarakahnmahdlL Bazen capak alrnadan once par~alar9000.,. 9500C sicakliga isiuhr,

'Paslahmaz~eliklcrin capak alma kaliplannda kullamlan malzemeler Tablo 4.9 da veril-mistir, . '. . .' .". . . .. '. '

I si y a d ayamkh ccliklerin c ap ag r d a s te a k olarak ve paslanmaz celiklere benzer sckilde

dovme Wemindenhcmen sonraalnur. Istampa ve.matr is malzemeler i Tabl"a 4 .9 dan·sec;ilcbilir.' . . .•. . . . . .: .. .' ".

. A lurni nyum .alasimlanndan dovme parcalann c,:apaglgenel olarak soguk almir, Nor-

mal c;apakalmada(~eki14.105a) i stampa.ve rnatr is 444 . ..477 kgf/mm2 Brinell ser t-

"liginde 6G veya6F2 olabilir.Matrisaynca sert yuzeylenmis C O < } 1020 veya Rc 58 ... 60

ser t1 ig i~deOl«;;cl ig indendeiiret il eb il ir .(apakalma~eki14;105b de gorulen tarzda

yaplldlgllakdirde Rc 58 ... 60 sertliginde D2 c,:eligihem matris hem istampa malzemesi

olarak tatminec.lici ~onur;larvermektedir. . ' < . . . . . . . .

'Pirinr; dovmeparcalann c;apagl yaklasik oda sicakliginda ahmr, Normal capak alma-

da (~eki l4.105a) l stampaRc46 . .. 50 ser tliginde az alasimh takirn r ;e liginden , matr is

ser ty il zeylcnmi§az}:arbonlu cel ik ten (ornegin 1020gib i) t lreti lebi lir . Yine normal

capak .almada, rstampa ve mat ri s malzemesi o larak Rc52 .. ,56 se rtliginde L6 veya Rc

58 ,..60 sertl iginde 01 r;eligi kullarulabilir. Capak alma ~ekil 4.105 b de gorulen tarzda

yaplldlg l t akdinle matr is ve i starnpa malzcmes i o larak Rc 58 . .. 60 sert lig inde D2 kul-

larnlmasi tavsiye edilir. ..'

. Mg ala simlanmn c;apagl 2000.,.260- 0c sicakhkta ahrnr. Istampamalzemesiola-

rak Rc46.,. 50 ser tl ig inde az alusunh takim c;:eligi , rnatr is malzemesi o larak ta ser t

yiizbyle~mi§az karbonlu c;elik kullamhr. '. ..

(*) Bu tabir ingil izce "hurd surfacing" kur§lhih olarak kullanilrmsur.

10 8

Dovme parr;alarda gorillen bi k ku . .: . •..... ' .olarakkrrc,:o surun ~aynagl dovmeden onceki i§lemlerdir.

bunun parr;ada d:~~~:haddelenml§ malz~me~e ka~er gibi bir k usur var-ola rak bu kusurlar do . .<lcagl acrkur, Ya lruz, dovme isleminin karakte rine

de kalahilirler. Ham m:~:~:~ada ac;~ga~~P gozle gor ii lebi Iccekler i g ibi i cerde

§ekil bozuklugu ise 5zellikle y~;m~~dlme~1dSlf~~ndaur;Iarqa kac;mllmaz bicimdeKah (cnklu '. '. .' .. 5 .• 1§emm e yuzey kusurlarma yol a ar .... .:

. .. .. •. .unu rer duzy~n) , segregasyon vegozenek gib i o lusuni larda ham madd~d· b I _

.' s~~;~n~f~v~e!~~6~ae~~~~~~ri~~ar!~Hammaddedeb~kusurlar~ b~~-

onlem yoktur, Yalniz gozenckler ·n d5 . asi dl§lllda,.almabIlecek herhang] bir

normal olarak~azenekleri: ku c~~e ~lrdadsmldaap.anabileceI;i debclirtilmelidir.. . ..... " ... ' . U5un 1U. e enmeSl .srrasmdn kapanml§ olmalan

', Ham rnaddenin dovme icin IS D l . . . . . . " . - . .linde tufal olusur,Tufal dovrn . t ~~'il s~:asmda he~h~npblr ?nlc~ ahnmarnaslllU-dirde dovme . '. d' .'.... e I§ c rn~.n c~ o nce yeterh bicirnde giderilmelidir; aksi tak-'. . .' SlraSlll a l§ parrasmm yuzeyin ,. "' I k -- . '.

falm bi d"tt . ~l_.· :1'..... e gomu ere. yuzey gortinl irnilnU bozar Tu-. .If Iger saxmcasi da dovmeden s .I'k I ' .. . . ..kalemomrlinil ktsalLll1aSld~' T f 11 . onra ta_a§ .a d ir rna i slcmleri gerektigl t akdi rde,

daha once belirti lmis bUlun~ak~;rr,n, aynca dovrne kalrplanna da .zararlr etkisi oldugu

Dovme parcalarda ., -]'. ...da dekarbt ir izas on

gorue~ veb~m maddemn ls~lllmasl suasinda olusan bir baska ku-

ve bu arada da karbYon 'k~aury.·E1ka:dovmeden sonra l§parc;asl.lala§ kaldinlarak i§lenccekina ugramis tabaka tam 'd' 'I

kaybeder, . '. '.' s.. u; amen gl en ecekse, dekarbilrizasyon

Yanhs tasarlmkliC;Ulc meme a I ' ,. .... .'. 'dovme kusuru ve~lu§um~~ekil ~ t~~7a~lve" ,COl~ m~l~eme akisunn nc~cn cldugu bi r

.ta sanmm dogru vc on §ekilJe~diIm· _ e g~sten~ml§llr. ~u kusurun gider ilmesi ic in

dovme gravur .. ., . k zenis erun YClcrlIolrnasi gerekir. Benzcr bir kusur da kabaunun c;o gell1§olmasi veya i~ -

yerle§tirilmesi halinde olusur.· ..... ... parcasmm SOn§ektl verme graviiriine kacik

ac

$ekil 4.107Kit k ' '. '. '. a Ip a e~~1nkenar yuvartatrnasmm (d6vme parcada meme

yancapi) dovme kusuru- nayol acrnas: .

109

.. . . . ... ..

.SiinekbirlTIalzcmedcic;. catlaklann olusmasitasanmm yetersizl igirievedovme uy-

gulamasmda yapilan hatalara baglidir (~eki14,29)_ Bazen, i§parcasi seklininelvcrisllg~bi ~hplaft~~i pinI.eraraSrndakibo§luga malzcmegircbilir vcya dovmc.basmc, ile itici:>

pinlerin gen lliln:csl~onUCUn?a oIu§an, ~o§lug.a mctaldolabilir.Birpan;a doviildUkiell"



olmamasi nedeniy lc , dovmenin tckgravurdeyapi labi lmes i icingereginden Iazla mal -

zeme kullarulmasizorunluolur, Bu tur dovmeparcalar catlamaya meyilli olduklan icin

ya yeniden tasarlnnmal; veya birkac kademede dovulrnclid ir. . • .

Catlamayameyill i malzcmclcrdc capak soguk olarak aundrgitakdirdc, capak bolgesi

. civannda \(atlaklar olusabilir. .. •. ...• .. . . .

. Parcamn tam.sekillcndiri lememesi (ozclliklekerncr ve kaburgalarda) metal akrsmm

..yctcrsizligindendir.<Bu kusura dolayli olarakyol acan ncdenlcr arasmda sogumaasm•.·slirttinmc,kil9likkenarcgikligivc yuvarlatmalar.yetersizcapak tasannu sayilabilir, Bu

>kusur,normalilretim nkl~mdaki duruslardaoldugu gibi.dslcm kosullanndakirastgele

.•degismelcrnedeniylc .deolusabilir. Uc;ucu .clemanlar icercn, yanma vcya aynsma gazlan

...,:Ikaran yaglayrcilar.tkahpta anilan elernanlarla gazlarmcrkabilecegi deliklcrbulun-

lTIadlgltakdirdc,c ;.ok yiiksckbasm91anndogmasmavc sonuc ta parcanin eksik

sekillendirilmesine.yol agar. ', ..••.. . ..•. '. .

. ..••l?argamn oldukca kahn bir kesit i komsu kcsit lcrdeki malzeme tarafmdan doldurul-

. dugu takdirde (~cki14.108),gravliri in eksiksiz dolmasi icin kesit ler arasmda yurnusak

birgegi§ saglanmah ve ycterli kalmhkta bir on sekil secilmclidir, Aksi takdirdeolusan

kusuraIeksikparca), ekstruzyonla benzerligi nedcniyle.t'ekstruzyon" kusuru denir.

-:soma kahp~etcr.l i sekilde temlzlenmedlgl takdirde gravurde kalan yaglaYlcl aruklan Hernctalzerrecilden de yiizey kalitesini bozarlar, . . .. ...

,Da~n:e parr;alar,homojen bir sekilde sogumadiklan takdirde veya suverme suasmda

r;arp~a.b1lrrler.<;~llma tol?ran~ sirnrlan disma c;:Ikarsaparcanm dogrultulmasi gcrekir.

ovrne sirasmda gravl lfglderek buyur ve sonucta i~parr ;asl boyut lan tolerans

~lmrlan. dI§m~c;:Ikar. Asmrnanm giinliIiliizde kullanilan kahp.malzcmeleri ile tamamen

onlenebIlmesl soz konusu degiIdir. Fakala§mmamn 90k hizh olmaslhalindencdcnieriarasunlmahdir, ' !ygunsuzyaglamave a~lfl lufala§mmaYlhlzlandlfan faktorlerdir, Bu

ara?nr;okhafif?lf tufalm, yaglaylcl ozcll igi olmasi balammdan, faydaholabileceginide'belirtmek gerekir Tarnarnen tu f Is bi ,., ', .. . .... . . . .-: . " .. .. ... la lZlfYUZCy IHarr;asmmkahba yapl§masma dahi yolac;:ablhr.· .. . .

Klic; :t ik ko§~ ve m?n:e~a:lr ;aplannm da asinmayi hlZlandlrarakkah!kisaltug, daha onccbellIl1lml§tJ (~ekil 4:49). . . ......

K~.bm 3§lU slcakllk.degi§melcrinin eLkisialunda ~lan klSII11Jm,mdayuzey catlaklan

. olusabilir, Bu catlaklar giderek bliyiir ve i§parcasi yiizeyini bozabileceklen gibi kahbmkmlmasma dayoI acabilirler. . . .

$ekiI4.108 06vmede "ekstruzyon'tkusuru

. Dovme parcalarda c;okdcgi§ik yuzey kusurlan olusabilir, Bu ~usurlannkabulcdileb-

i lirolup()lmadlglpargamn kul lamlma ko§ullarma baglrdi r. O~neg.in ?arr;a do~n:e

i§lemincten soma talas kaldmlarak i§lenccckse yiizey kusurlan da giderilmis olacag; 19m

bu hUSUSL a . Iazla t it iz lik goslcr ilmiyebil ir .Fakat d6viilmu§ durumda gorev yapacak

yuzeylcrde hicbir kusur kabul edilemez, Dovmede yuzey kusurlanna y01 acan ~cdenlerd-

en bir i kahpcatlaklandrr.Dovme sirasinda bu cat laklara gircn malzerne l§ parcasr

Yii~eyinin bozulmasma yol acar. Kahpta mekanik bir cikanci bulunmasi da yuzey ku-

surlanrun olusmasina neden olabilir, Ornegin iticilcr i§ parcasi uzerinde iz birakabilecegi

110

1 1 . 1



.... X32CrMoV3 3

X38CrMoVS 1

X37CrMoW51X40CrMoVS 1

..X30WCrV93

lOOMnCrW4.

XIOOCrMoV51

16SCrV12

S6NiCrMoV7

·SOCrMo4

112

1.236S

1.2343

1.2606

1.2344

1.2581

1;2S10

1.2363

1.2201

·1.2714

1.7228



. Sonolarak, ~z~nlukdogrulLusundakulJplannbi~birinjuygunbicimde karsilamasi ve

ycrdcgi§tinnclcrini onlcmck icin krrlangic .kuyrugu ilc.ors veya kaC arasma takoz

yerlestirilrnck Ilzcre deliklcracilarak (~ckil4.99) kahplann islcnmesi bitirilmis olur.

Society for Metals,

. . .

1 84 T de W e rn er v on S ie me ns

. tarah ncan I(U fU ldu gu ndan bu yana, .

yaniyOz Y l li askm b i r zamandan beri, .

. S iem en s ism i a tilim v e yen ilik lie esa nl am a ge lm e k: te di r. E le kt ro ni k v e , .

Eleklroteknigin t u r n dallannda faa liyet

po st er en S i emens , yD k se k l ek n ol oj in in

' .• ( Hi gh -T ec h) te me l taslamdan birini

o lu s tu r rn akt ad r, 3 50 .0 0 0 'n in u z emde

cahsaru, 1 2 7 O l ke de ki k u ru iu $ . f ab ri ka

ve l ems il ci li kl er i i le S i emens , ge le c eg i n

elektronik dunyasmn onciilur,unu

b ugOnd en Os t ie nm i $ li r. S i emens ,

.Dahafazla bilgi 'ic, ;inbir Siemens AG kurulu~u Dian Elma~'a darusm.

.Mec ll si Mebusan Cad, 35 F lndl kl i- Is lanbul PK 10D1Karakby Tel 15 1 0900 Tlx 24233 .Fax:151 0900 • { E ,



_;Armaturlcr'jmllin 51ZdlrmazllktDrj ~U-

kernmul l ie uzun omurhJduf , ' ,

=-Bakuntan '9~YBt kOlaYdlr, testsauun eoe-me-den yapnabihr. S~.dU·m 1lhk ring:lerini

.degl~tirmeklc vern bir vana kalaollchgm-dan ekunorruktrr. . . . .

- ·E . ne r ri · t . a·s . ar r ufu s.aglar, cevre kjrlenmefli~l

·anl.o~.· .... ':: . . '. ' .

. ~G(!rekli VE'dekp.au;astc~lan,dBrhalleshmedrl~r' .







"KJ\NCA"ina~kaSl~lta~lyan el. · aletleriemsall er indendahayUksekkali te li ve uzun orniir-

ludur . CiinkU. mamul lerimiz uluslararam standart-lara .ve ileri teknolojiningerektirdigi~ekilde,modern tezgahlarda imaledilmektedir.

KANCA,li re tt ig iel al etl er in ii hr ac ; ederek ,. kalitesinivyu rt disrndaula kabul tett.irmeninvve·yurda dovizkazandlrmanmklvancl .icerisindedir.



· '. Y uk ss k s ic ak hk ta darbeli ~edarbesiz .asmdmci ortamlann etkisine dayanan

"E717V~ E 717 Co ser tdolgu kaynak alskt rodlanrruz.

STELLiT I3C veSTELL iT12 C sert dolgu .·Oksi-8setilenJTiG kaynak c u bu k la n rr u z .

.~ Qatlaml~ yerlerin tarrininde kullarulan ve '

sert dolgu tabakasrrun soyutrnasmi onleyen

OE-N 113OE-N123

E 106INOX-CCITOCHROMAX

, CiTOCHROMAX-N .TENACiTO~196 ara ve tampon tanaka elektrodlanmlzla hizmelinizdeyiz.

~

Daha qenis bilgi ve ozelhk arz eden problemlerinizin "ozOmO i,<in

TEKNiK SERVisiMizE basvurabihrsmiz.

Oe rl ik o n K a yn a k E le k tr od la n v e San ay ; A .$ .Tersane Cad. Nale SDk.No:3 B0007 Karak6y -ISTANBULTel : 15377 50 (5 Hat)Tlx : 24481 OER-TR PJ(: Karak6y 1050



bed Teknololl- listOn kalite ile d6vme c;elikpar~aiiret iminde otomotiv ve makina imaJat sanayiinin ..20 yJldan beri hizmetinde ...

Fab. OMTA$ A.$.P.K.2341401GEBZE

Tel. GEBZE 4500/3 hatTlx. 341400MTS TR

= : . . . . . ' . . . . .

BOra.BuyOkdereCad.56/3· . .-. 80290 Mecidlyekoy-!STANBUL .

Tel. 1749996 -174 99 97

Tlx.. 26501 OMTATR

I



38602404-dovme-teknolojisi

Documents