С М Y К М М Y “ЄНДЇРЇШСЇЗ ЖАШООМДУ ЭЛЕСТЕТЕ АЛБАЙМ” ЭРКИН ТОО ЭРКИН ТОО Кыргыз Республикасынын мамлекеттик расмий гезити Урматтуу окурмандар! 2016-жылдын биринчи жарым 2016-жылдын биринчи жарым жылдыгы їчїн жазылуу жїрїп жатат. жылдыгы їчїн жазылуу жїрїп жатат. 2016-æûëäûí 2016-æûëäûí ýêèí÷è æàðûì æûëäûãûíà ýêèí÷è æàðûì æûëäûãûíà æàçûëóó áààñû (ïî÷òà æàçûëóó áààñû (ïî÷òà êûçìàòûí êîøêîíäî): êûçìàòûí êîøêîíäî): 4 – àéãà 631 ñîì 28 òûéûí 4 – àéãà 631 ñîì 28 òûéûí Ãåçèòêå æàçûëóó Ãåçèòêå æàçûëóó ðåñïóáëèêàíûí áàðäûê ðåñïóáëèêàíûí áàðäûê áàéëàíûø áºë¿ìäºð¿íäº áàéëàíûø áºë¿ìäºð¿íäº æ¿ðã¿ç¿ë¿ï æàòàò. æ¿ðã¿ç¿ë¿ï æàòàò. ªç¿¢ºðä¿í ñ¿é¿êò¿¿ ªç¿¢ºðä¿í ñ¿é¿êò¿¿ “Ýðêèí Òîî” ãåçèòèíå “Ýðêèí Òîî” ãåçèòèíå æàçûëóóíó óíóòïà¢ûçäàð! æàçûëóóíó óíóòïà¢ûçäàð! К ыргыз Республикасынын мамлекеттик Туусу 1992-жылы 3-мартта Жогорку Кеўештин 8-сессия- сында кабыл алынган. 5-мартта Єкмєт їйїнїн їстїнє салтанаттуу тїрдє кєтєрїлгєн. Демек эгемендїї кыр- гыз мамлекетинин Туусу 24 жылдан бери желбиреп турат. Бїгїнкї кїндє Кыргыз Туусу Бириккен Улуттар Уюмунун штабынын алдындагы дїйнєдєгї бардык эгемен мамлекеттердин тууларынын катарынан орун алган. Мунун єзї кыргыз элинин бактысы. Туунун ав- торлору Э.Айдарбеков, Б.Жайчыбеков, С.Иптаров, Ж.Матаев, М.Сыдыковдор болгонун айта кетели. Кыргыз Республикасынын мамлекеттик расмий гезити ШЕЙШЕМБИ, 2016-ЖЫЛДЫН 1-МАРТЫ, №17 (2612) www.erkintoo.kg 3-март – Кыргыз Республикасынын Туусунун кїнї БАШКЫ БАКТЫН БАГЫ АЧЫЛАБЫ?.. 5 бетте Кїлїйпа ЖЇЗЇМАЛИЕВА: 8-9 беттерде
15
Embed
3-март – Кыргыз · 3-март – Кыргыз Республикасынын Туусунун кїнї БАШКЫ БАКТЫН БАГЫ АЧЫЛАБЫ?.. 5 бетте
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
С М YК
С М Y К
С М Y К
“ЄНДЇРЇШСЇЗ ЖАШООМДУ ЭЛЕСТЕТЕ АЛБАЙМ”ЭРКИН ТООЭРКИН ТОО
Кыргыз Республикасынын мамлекеттик Туусу 1992-жылы 3-мартта Жогорку Кеўештин 8-сессия-
сында кабыл алынган. 5-мартта Єкмєт їйїнїн їстїнє салтанаттуу тїрдє кєтєрїлгєн. Демек эгемендїї кыр-
гыз мамлекетинин Туусу 24 жылдан бери желбиреп турат. Бїгїнкї кїндє Кыргыз Туусу Бириккен Улуттар Уюмунун штабынын алдындагы дїйнєдєгї бардык эгемен мамлекеттердин тууларынын катарынан орун
алган. Мунун єзї кыргыз элинин бактысы. Туунун ав-торлору Э.Айдарбеков, Б.Жайчыбеков, С.Иптаров, Ж.Матаев, М.Сыдыковдор болгонун айта кетели.
– Сапарбї эже, ал мезгилде жу-гуштуу ооруларды дарылоодо бир топ кыйынчылыктар болсо керек?
– Чындыгында, ошол мезгилде тїштїктє боору ооруган адамдар-дын саны кєп экенин кєрїп, вирус-тук В, С гепатиттїї, цирроз болгон-дорго атайын адистештирилген кє-
мєк зарылдыгын билдим. Ошондон баштап, атайын
гепатологиялык бєлїм-дї ачууга зарылдык бар экенине кєзїм жетип, башкы врачтарга, сала-маттыкты сактоонун облустук, республи-калык жетекчилери-не кайрылган менен майнап чыкпай ка-
лып жатты. Тынымсыз аракеттерибиз та-лаага кетпей, он жылдан соў таланттуу жетекчи Т.Шайназаровдун кємєгї менен Ош облустук балдар ооруканасында биз эўсеген гепатология бєлїмї ачылды.
– Жыл санап медицина тармагы єнїгїї жолунда келе жатат. Гепато-логияга багытталган кандай заман-бап ыкмаларды колдоносуздар?
– 1994-жылы єзїм иштеген институтка кайтып келдим. Окутуучулук менен бир-ге ондон ашык медицина илимдеринин кандидат, доценттерин чогултуп, аларга гомеопатия , Р.Фольддун ыкмасы менен компьютер аркылуу диагностикалоону їйрєтїп, “ ЦАДМИР” медициналык бор-борун ачууга жетиштик. Їч жылдын ичин-де єлкєбїздїн 5 облусунда жана Єзбекс-тан, Казакстанда филиалдарын ачууга їл-гїрдїк. Ошол эле учурда Орто Азия єлкє-лєрїндє биринчи болуп Гомеопатия коо-мун тїздїк. Болгон аракетибиздин акы-бети кайтып, 1998-жылы Саламаттык-ты сактоо министрлигинин гомеопатия дарылоо ыкмасын расмий медицинага киргизїї жана кеўири колдонуу жєнїн-дє жарлыгы чыгып, расмий статуска ээ болду. Ошондон кийин Р.Фольддун ыкма-сы жана гомеопатия боюнча окутуу курс-тарынын негизинде 300дєн ашуун врач-тар ыўгайлуу жана эффективдїї изил-дєє жана дарылоо жолдорун їйрєнїшїп, єз тажрыйбаларында колдонуп келишет.
– “ЦАДМИР” медициналык борбору дагы кандай ооруларга каршы эмдєє жїргїзєт?
- Негизинен 2003-жылы Ташкентте “Эмдєє аркылуу оорунун алдын алуу” (вакцинопрофилактика) боюнча или-мий практикалык конференцияга каты-шып, Москвада илимий кызматкерлер-дин менчик эмдєє кабинеттерди ачканын угуп калдык. Ошол кездеги Саламаттыкты сактоо министрлигинин башкы санитар-дык дарыгери Л.В.Штейнке менен бирдик-те тийиштїї мыйзамдын негизин иштеп чыктык. Ал мыйзам 2005-жылы Жогорку Кеўеште бекитилди. Ошол убактан бери Орто Азияда биринчи болуп, “ЦАДМИР” вирустук А жана В гепатиттерине, грипп-ке, менингитке, ич-келтеге, сары-безгекке ж.б. ооруларга каршы эмдєє жїргїзїп ке-лет. Акыркы жылдары єлкєбїздє ВИЧ/СПИДге чалдыгуу жогорку ылдамдык ме-нен таралып, єзгєчє баўгизаттарды ийне менен колдонгондордун саны арбып ба-рат. Биздин борбор ушул опурталдуу топ-
ко ВИЧ–инфекциясын алдын алуу мак-сатында “Ата-энелер СПИДге жана баў-гизатка каршы” аттуу бейєкмєт коомдук уюмду тїзїп, аларга адистештирилген ме-дициналык жардам кєрсєтїп, шприц ал-маштыруу жайын жасап, оорунун алдын алуу чараларын кєрїп келебиз.
Ал эми кургак учукту диагностика-лоодо да “ЦАДМИР” єз милдетин талап-ка ылайык аткарууда. Эки флюорограф аппаратын мамлекеттик поликлиника-ларга коюп, дагы бир кєчмє аппаратты та-шуучу машинасы менен Бишкек шаардык саламаттыкты сактоо мекемесине бердик. Учурда ал аппарат менен окуу жайлардын студенттерин, мекеме-ишканалардын жу-мушчуларын, жаўы конуштардын тургун-дарын єз ордунда текшерїїдєн єткєрїп, эффективдїї иштеп жатышат. Єзїўїз
билгендей, айлана-чєйрє, табият, коом ар дайым єзгєрїп турат эмеспи. Ошого жараша жугуштуу оорулардын пайда бо-лушу, жугуу жолдору, таралышы да єзгє-рїп турат. Мындан 20 жыл мурда суудан, тамак-аштан, таза жуулбаган колдон жук-кан бактериялык оорулар басымдуулук кылса, бїгїнкї кїндє вирустар менен ча-кырылган кан, жыныстык катнаш, энеден балага єткєн оорулар кєбєйїїдє. Алардын ичинен Азия єлкєлєрїндє кеўири тараган вирустук гепатиттерди атасак болот. Де-мейде биз эки гана А жана В гепатиттерин билсек, азыр алардын саны жетиге жетип отурат. Тилекке каршы В,С,D гепатитте-ри курч мїнєздє эле єтїп кетпей, кєпчї-лїк учурда єнєкєт тїрїнє айланып, боор-дун цирроз, рак болуп кетишин шарттайт.
– Сиз айтып жаткан єнєкєт гепа-тит менен ооругандарды дарылоо їчїн бизде атайын адистер даярда-лып чыгабы? Деги эле бул оорууга чал-дыккандар гепатологдорго кайрылган-дары аз болсо керек, региондордо адис-тердин жетиштїї эместиги белгилїї.
– Єлкєбїздїн айрыкча тїштїк регион-дорунда аталган ооруга чалдыккандар-дын саны арбын. Тилекке каршы биздин Саламаттыкты сактоо тармагы бул кєй-гєйлїї маселеге жетиштїї кєўїл бурбай келет. Єнєкєт гепатит менен ооругандар-дын кайсы бейтапканада дарылануусу ке-рек экендиги, кандай адистер кєрїшї ке-рек жана вируска каршы дарылар мам-лекет тарабынан бекер берилїїчї кам-сыздоонун тизмесине кирбегенден кийин аларды оорулуулар єздєрї сатып алуусу-на расмий тїрдє уруксат берїїсї да так айтылган эмес. Боору ооругандарды ге-патолог деген адис гана гепатологиялык борборлордо же бєлїмдєрдє кєзємєлдєп дарылашы керек. Бирок андай адистерди Медициналык академияда даярдабайт. Чындыгында бул ооруга чалдыккандар кайсы бейтапканадан орун тапса ошол жерден дарыланышат. Адистештирил-ген жардамдын болбогондугунан улам оорусу кїчєп, канчалаган ємїрлєр кыс-карып келет.
Дагы айта кетчї жагдай, “Мамлекет-тик жана менчик єнєктєштїк” прог-рамма Єкмєт тарабынан сунушталган. Биз инвестор таап, Республикалык жу-гуштуу оорулар бейтапканасынын айма-гына Гепатология борборунун имаратын салып, керектїї аппараттар менен кам-сыз кылалы, оорулууларды орточо акы
тєлєєнїн негизинде дарылайлы, неги-зинен бейтаптар кїнї-тїнї кєзємєлдє болуп, адистештирилген медициналык жардамды алышар эле. Ушул сунушубуз менен Саламаттыкты сактоо министри Т.А.Батыралиевге кайрылганыбызда, кол-доого алчу маселе экендигин билдирди. Ал эми мурдагы жетекчиликтен колдоо таппаган соў, 3 жылдан бери ЦАДМИР дин багытын єзгєртїп, чакан гепатология борборуна айлантууга туура келди. Єзї-мєн башка эки медицина илимдеринин кандидаты, доценттер К.А.Ногойбаева, А.А.Туратбекова жана жогорку даража-дагы инфекционист-гепатологдор иште-шет. Атайын Биохимия, ИФА, ПЦР лабо-раторияларын ишке киргиздик. Чет мам-лекеттерде єткєн илимий конференция-ларга катышып, дїйнєлїк эў жаўы эф-
фективдїї дарыларды колдонобуз. Ал эми 2015-жылы Кыргызстанда биринчи жолу инфекционисттердин жана гепатологдор-дун илимий-практикалык ассоциациясын тїздїк. Буга жалаў гана инфекционист-гепатологдор кирбестен, терапевттер, хи-рургдар, эпидемиологдор, їй-бїлєлїк да-рыгерлер, бейєкмєт уюмдардын єкїлдє-рї, фармкомпаниялар бар. Жарым жыл-дын ичинде Бишкекте жана Ош, Ысык-Кєл, Талас облустарында гепатология-нын актуалдуу маселелерине арналган конференцияларды єткєрїп, ал аймак-тардагы оорулууларга консультация бер-генге жетиштик.
– Алдыда кандай максаттар бар?– Алдыда кубанычтуу жагдайды ай-
та кетпесем болбойт, биздин “ЦАД-МИР” гепатология клиникабыз бы-йыл 30-апрелде Париж шаарын-да єтїїчї Эл аралык Лидерлик жа-на Сапаттуулуктун 20-Конвенция-сынын INTERNATIONAL STAR FOR LEADERSHIP IN QUALITY (ISLQ) ал-тын жылдыз сыйлыгына татыктуу деп табылып, ага карата даярдыктар-ды кєрїп жатабыз. Бул сыйлык са-паттуулуктун моделинин 100 прин-цибин (QC- 100) аткарган, иннова-цияларды, алдыўкы технологиялар-ды, илимий жетишкендиктерди кир-гизген жана колдонгон ишканаларга, 10 айдын ичинде Париж, Лондон, Же-нева, Фракфурт, Мадрид жана Нью-Йоркто ISLQ комитеттеринде тал-куулоонун, добуш берїїнїн негизинде ыйгарылат.
Дагы бир айта кетчї жагдай, 6 аспи-рантты жана 2 докторантты жетектейм. Негизинен 4 кандидаттык дисертацияла-рын жакташты.
– “ЦАДМИР” медициналык борбо-рунун тїзїлїп, канчалаган адамдардын ден соолугуна кам кєрїп келе жатканы-на 20 жылдай убакыт болду. Эми ушул ийгиликтин башаты бир туугандарым-дын, єз їй-бїлємдїн жардамы, колдоосу менен алдыўкы медициналык борбор-го айланып отурат. Чарчаганда черим-ди жазган сїйїктїї неберелерим ар да-йым дем кїч берип турат. Ошондой эле талыкпаган эмгек менин кєкїрєгїмдє жашайт.
Айзада ДЇЙШЄНБАЕВА
2016-жылдын 1-марты16 www.erkintoo.kg мамлекеттик расмий гезити
Кыргыз мамлекеттик кайра даярдоо жана адистикти жогорулатуу медициналык
институтунун жугуштуу оорулар жана ВИЧ/СПИД кафедрасынын башчысы, медицина илимдеринин
доктору, профессор Сапарбї Тобокалова:
ДДарыгерликти бала арыгерликти бала кезинен эўсеген Сапарбї кезинен эўсеген Сапарбї
эже 6 жашынан мектеп эже 6 жашынан мектеп босогосун аттап, аны босогосун аттап, аны ийгиликтїї аяктап, ийгиликтїї аяктап, 1965-1971-жылдары Кыргыз 1965-1971-жылдары Кыргыз мамлекеттик медициналык мамлекеттик медициналык институтунда билим алып, институтунда билим алып, жугуштуу оорулар боюнча жугуштуу оорулар боюнча дарыгер деген кесипке ээ дарыгер деген кесипке ээ болот. Єз кесибин сїйїп, болот. Єз кесибин сїйїп, урматтоо сапаттарын, урматтоо сапаттарын, билимге болгон умтулуунун билимге болгон умтулуунун касиеттерин єздєрїн касиеттерин єздєрїн аздектеп окуткан жугуштуу аздектеп окуткан жугуштуу оорулар кафедрасынын оорулар кафедрасынын медицина илимдеринин медицина илимдеринин кандидаттары, доцент кандидаттары, доцент окутуучулары Р.К.Суранчиева, окутуучулары Р.К.Суранчиева, Азима Байгелдиева, Азима Байгелдиева, М.Г.Глазуновалардан М.Г.Глазуновалардан їйрєнгєнїн ушул кїнгє їйрєнгєнїн ушул кїнгє чейин сыймыктануу менен чейин сыймыктануу менен эскерет. Окутуучуларынын: эскерет. Окутуучуларынын: “жугуштуу оорулар курч “жугуштуу оорулар курч мїнєздє єтїп, аны убагында мїнєздє єтїп, аны убагында жакшы дарыласаў єнєкєткє жакшы дарыласаў єнєкєткє айланбайт, оорулуу бат айланбайт, оорулуу бат айыгып, ишиўден ырахат айыгып, ишиўден ырахат аласыў” - деген сєздєрїнїн аласыў” - деген сєздєрїнїн таасири Сапарбї эже їчїн таасири Сапарбї эже їчїн єз кїчїн жогото элек. єз кїчїн жогото элек. 1977-1982-ж. Профессор 1977-1982-ж. Профессор Н.М.Златовскаянын Н.М.Златовскаянын жетекчилиги астында жетекчилиги астында ординатура, аспирантураны ординатура, аспирантураны аяктап, кафедранын аяктап, кафедранын окутуучусу болуп иштеп окутуучусу болуп иштеп калат. Ошентип Сапарбї калат. Ошентип Сапарбї эженин илимге болгон эженин илимге болгон кадамдары арышын керген. кадамдары арышын керген. Ошол кездеги кафедранын Ошол кездеги кафедранын жалпы илимий темасы жалпы илимий темасы болгон балдардын ичеги болгон балдардын ичеги карын ооруларын дарылоону карын ооруларын дарылоону жакшыртууга багытталган жакшыртууга багытталган диссертациясын жактаган. диссертациясын жактаган. Аны менен гана чектелбестен, Аны менен гана чектелбестен, єз алдынча вирустук єз алдынча вирустук гепатиттер менен ооруган гепатиттер менен ооруган адамдардын баяндамасын адамдардын баяндамасын изилдєєгє бел байлайт. изилдєєгє бел байлайт. Себеби, ошол кездеги Себеби, ошол кездеги тажрыйбага ылайык сарык тажрыйбага ылайык сарык оорулардын белгилери оорулардын белгилери андан мурдагы китептерде андан мурдагы китептерде жазылгандан айырмаланып жазылгандан айырмаланып турган. 1989-жылы турган. 1989-жылы Министрлер кеўешинин Министрлер кеўешинин жолдомосу менен тїштїккє жолдомосу менен тїштїккє врачтардын билимин врачтардын билимин жогорулатуу факультетинин жогорулатуу факультетинин алгач балдардын жугуштуу алгач балдардын жугуштуу оорулар кафедрасын ачууга оорулар кафедрасын ачууга жиберилет. Андан кийинки жиберилет. Андан кийинки кадамдары тууралуу Сапарбї кадамдары тууралуу Сапарбї Тобокалованын єзїнєн уксак.Тобокалованын єзїнєн уксак.
2016-жылдын 1-марты2 www.erkintoo.kg мамлекеттик расмий гезити
Жоготууларды азайта албаган жетекчилерге чара кєрїлєт2015-жылы Кыргызстандын бєлїштїрїїчї компанияларына электр энергиясынын жоготууларын, ошондой эле дебитордук карыздарды 14%га чейин кыскартуу милдети тагылган. Тилекке каршы, бул тапшырманы бир дагы компания аткара алган жок.
26-февралда энерготармактагы мамлекеттик мекемелердин жа-на бєлїштїрїїчї компаниялар-дын жетекчилери менен жумуш-чу кеўешме єткєргєн премьер-министр Темир Сариев бул жаг-дайга байланыштуу тиешелїї ча-раларды кєрїї зарыл деген пи-кирин билдирип, “Тїндїкэлект-ро”, Чыгышэлектро”, “Ошэлект-ро” жана “Жалал-Абадэлектро” компанияларынын жетекчилери-не сєгїш берїїнї Улуттук энер-гетикалык холдингдин директо-ру Айбек Калиевге тапшырды.
Быйыл аталган компаниялар-га жоготуулардын кєлємїн 12,5 – 13,5%га чейин азайтуу, аймак-тардагы абоненттерге "акылдуу" эсептегичтерди орнотуу тапшыр-масы берилди. Бардык коммер-циялык мекемелер 2016-жылдын 1-июлуна чейин "акылдуу" эсеп-тегичтерди колдонууга єтєт.
Финансы тармагындагы жагым-дуу кабарды жарыя кылсак, Кыргыз-Россия єнїктїрїї фонду кредиттерди 15 жылдык мєєнєткє бере баштады.
Бул жаўылык кечээ, 29-февралда єткєн басма-сєз жыйынында белги-лїї болду.
Аталган фонддун башкармалыгынын мїчєсї Алмаз Айбалаевдин айтымында,
буга чейин кредиттер 5 жылдык мєє-нєткє берилип жатса, мындан ары 15 жылдан кийин кайтарым берїїчї дол-боорлор да каржылана баштайт. Ком-мерциялык банктар мындай узак мєє-нєттїї кредиттерди берген мисалдар азырынча Кыргызстанда жок.
Атай АЛТЫМЫШЕВ
ЕАЭБди єнїктїрїї менен байла-нышкан олуттуу маселелерди че-чїїнїн жолдору талкууланган жо-лугушуу учурунда Президент Алмаз-бек Атамбаев Кыргызстандын атал-ган бирикмеге кошулуусу дїйнєлїк экономикадагы кризистик кырдаал-га туш келгендигин белгилеп: “Бул интеграциялык уюм кыргызстан-дыктардын ишеничин актагыдай багытта иштєєсї керек”, - деп айтты.
Эске салсак, Саргсян Тигран Су-ренович Евразиялык экономикалык комиссиянын коллегиясын 2016-жыл-дын 1-февралынан бери жетектєєдє. Ал Армениянын 2008-2014-жылдар-дагы Премьер-министри, андан соў бул жаўы кызматка дайындалганга чейин АКШдагы элчи болуп иштеген. Єлкєнїн Башкы банкын он жыл баш-карып, улуттук валюта - армян дра-мын негиздегендердин бири.
КООПСУЗДУК МАСЕЛЕСИ АР УБАК КЄЎЇЛ БОРБОРУНДА
Интеграциялык бирикме элибиздин ишеничин акташы керек
Кечээ, 29-февралда Президент Алмазбек Атамбаев Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитеттин тєрагасы Абдил Сегизбаевди кабыл алып, аны менен єлкєдєгї жалпы коопсуздукту камсыздоо боюнча мекеме аткарып жаткан аракеттерди, ошондой эле терроризмге жана экстремизмге каршы туруу чараларын єркїндєтїї маселесин талкуулады.
Президент Алмазбек Атамбаев 26-февралда Евразиялык экономикалык комиссиянын Коллегия тєрагасы Тигран Саргсян менен да жолугушту.
Премьер-министр Темир Сариев бул кепти ар убак кайталап, мамлекеттик органдардан аткаруучулук жоопкерчиликти жана тартипти талап кылып келет. 26-февралда єткєн Єкмєт жыйынында бул маселе дагы бир ирет козголуп, аппарат жетекчи Нурханбек Момуналиев 2015-жылдын жыйынтыгы боюнча маалымат берди.
28-февралдан тарта єлкєбїздє калк їчїн доллар тїрїндє кредит берїїгє тыюу салган Улуттук банктын токтому кїчїнє кирди. Бул токтомду бардык коммерциялык банктар менен финансылык мекемелер аткарууга милдеттїї.
Кошумчаласак, Мамлекет башчысы коопсуздук темасын 26-февралда ЖККУ-нун Генералдык катчысы Николай Бордю-жа менен да талкуулаган. Жума соўундагы
жолугушууда аталган жамааттык уюм ме-нен кызматташууну чыўдоо маселеси да кєўїл сыртында калган жок.
Кыргызстандын делегациясы ЖеневадаБУУнун Адам укуктары боюнча кеўешинин тїзїлгєнїнє быйыл он жыл толот. Ал эми єткєн жылдын октябр айында Кыргызстан аталган кеўешке 2016-2018-жылдарга мїчє болуп шайланганы маалым.
Ушул тапта Кеўештин Женева-да єтїп жаткан жогорку деўгээл-деги 31-сессиясына вице-премьер-министр Гїльмира Кудайбердиева жетектеген кыргыз делегациясы ал-гач ирет катышууда. Сессияда адам укуктарынын актуалдуу маселелери талкууланат.
Кыргызстанда 1-октябрдан тарта пенсиялар кєбєйєт
Кечээ, 29-февралда Жогорку Кеўештин социалдык маселелер, билим, илим, маданият жана саламаттыкты сактоо боюнча комитети їчїнчї окуудан кийин Социалдык фондунун 2016-жылга бюджети жєнїндє мыйзамдын долбоорун жана 2017-2018-жылдарга бюджеттин божомолун жактырды.
Бюджет долбооруна ылайык, Со-циалдык фондунун 2016-жылдагы кирешеси 42 млрд 885 млн 485,9 миў сомду тїзєт. Бул кирешенин 24 млрд 828 млн сому соцтєлємдєрдїн эсеби-нен толтурулса, жетпеген 17 млрд 46 млн 399 миў сом мамлекеттик бюд-жет эсебинен бєлїнєт.
Быйыл пенсиялар 1-октябрдан тар-та кєбєйтїлєт. Бул максатка бюджет долбоорунда 854 млн 460 миў сом каралууда.
Айтымында, тар-тип маселеси боюнча 2014-жылга салыш-тырмалуу жылыш-тар бар, бирок айрым министрликтер ме-нен мекемелерде кем-чиликтер дале орун алууда. Андай жетек-чилердин бир катары бул жыйында сєгїш алышса, айрымдарына эскертїїлєр берилди.
Борбор калаа жаўы жетекчилїї болду“Куттуу орун бош калбайт” демекчи, 9-февралда єз каалоосу менен кызматтан кеткен Бишкек шаарынын экс-мэри Кубанычбек Кулматовду 27-февралда Албек Ибраимов алмаштырды.Бишкек шаардык кеўешинин 42 депутаты КСДП фракциясы тарабынан сунушталган Албек Сабирбекович їчїн добуш беришти.
49 жаштагы жаўы мэрдин билими экономист жана эмгек жолунда катар-дагы жумушчулуктан, заводдун жетек-чиси, министрдин кеўешчиси, “Биш-кек” экономикалык эркин аймагынын директору, Кыргыз Республикасынын Президентинин аппарат жетекчисинин
орун басары кызматына чейинки чы-йырларды басып єткєн жана акыркы мезгилде “Эл аралык “Манас” аэропор-тун” жетектеп жаткан. Ємїр баяндан кєрїнїп тургандай, шаарыбыздын жа-ўы башчысында жетекчилик тажрый-ба жетиштїї.
Айыл чарба жана мелио-рация министри Турдуназир Бекбоев антикризистик чара-лардын бири кооперативдер-ди тїзїї экендигин белгиледи. “Кооперативдерди тїзбєсєк буйрутма келип калса толук аткара албай калышат. Быйыл жазгы талаа иштери эрте баш-талат. Кургакчылык болот де-ген коркунучтар бар, бирок суу сактагычтарды кєзємєлдєп жатабыз”, - деди Т.Бекбоев.
Ал эми Єкмєт башчысы Темир Сариев дыйкандар-га мїмкїнчїлїктєр тїзїлїп жаткандыгын билдирди. “Мал союучу жайларды ар бир облуска ачуу керек, ба-сымды кайра иштетїїгє жа-соо зарыл”, - деди Т.Сариев.
Минералдык геология жана минералдык ресурс-тар агенттигинин директо-ру Дїйшєнбек Зилалиев бї-гїнкї кїндє Кыргызстанда
эле эмес дїйнєдє оор кыр-даалдар болуп жатканды-гын айтып, келе жаткан жы-лы таштарды кайра иштетїї боюнча бир топ иштер кїтї-лїп жаткандыгын билдирди. “2016-жылга карата геоло-гиялык чалгындоолорго 500 миллиондон кем эмес инвес-тиция тартуу пландалууда”, - дейт Д.Зилалиев.
Айнура ШАЙКЕЕВА
“Азыр дїйнєдєгї кырдаал оор экенин кєрїп жатасыздар. Диний экстремизм кїчєєдє. Ушундай учурда Кыргызстандын ар бир аскерге жарамдуу жараны єлкє-бїздї коргоого даяр болуш ке-рек. Бїгїнкї иш-чарабыз ушул максаттын алкагында єтїп жа-тат”,- деди КР Куралдуу Кїчтє-рїнїн башкы штабынын башчы-сы Жаныбек Капаров. Андан ки-йин бєлїктїн солдаттары артил-лериялык ок атууларды жїргї-зїштї. Даярдыктын мыкты эке-ни алыста белгиленген бутага октордун таамай тийгени ме-нен байкалды. Соўунда Жогор-ку Кеўештин депутаттары да ав-томат жана пистолеттер менен ок атуу жїргїзїшїп, машыгуу єткєрїштї. “Єлкєнї коргоо – ар бир жарандын ыйык милдети. Мыйзамга ылайык Коргоо ми-нистрлиги менен аскердик окуу
жыйынга келдик. Бєлїктїн жоо-керлери єздєрїнїн мыкты даяр-дыктарын кєрсєттї. Биздин де-путаттар дагы ок атып машы-гышты. Арасынан бутага таа-май тийгизгендери да болушту. ОДКБнын алкагында быйыл да иш-чаралар єткєрїлєт. Ошондо биздин армия єзїнїн жогорку чеберчилигин кєрсєтє аларына ишендик”, – деди Жогорку Ке-ўештин эл аралык иштер, коргоо жана коопсуздук Комитетинин тєрагасы Алмазбек Батырбеков.
Бєлїктїн жоокерлери менен баарлашууда депутаттар аскер-лердин жашоо-шарттары жак-шы экенине ынанышты. Ошон-дой эле аскердик даярдыктар, окуу-машыгуу иштери єз уба-гында жїргїзїлїп турганына кїбє болушту.
Азизбек ЧАМАШЕВ
Айыл чарба анын ичинде асыл тукум малдарды єстїрїї, баг-банчылык кылууга жана єндї-рїш тармагына насыя 10 жыл-дык мєєнєткє чейин берилет. Ал эми ири инфраструктуралык долбоорлорго берилїїчї насыя-нын кайтарым мєєнєтї 15 жыл деп белгиленди. Калган долбоор-лор 7 жылга каржыланат. Фонд-дун башкармалыгы чындыгында шарттарды жеўилдетїї оўойго турбаганын ачыктады. Ошент-се да, кеўешмеде бериле турган каржынын суммасы да кыскар-ган. Мисалы, мурун фонд 3 мил-лион доллардан єйдє насыя бер-се, эми 1 миллион доллардан єй-дє беришет. Ал эми ишкерлердин насыя алууда берген арыздары катуу тартипте каралат.
Азыр фонддун кароосунда 21
долбоор бар. Аларды каржылоо їчїн 142 млн доллар керектелет. Буга чейин кичи жана орто биз-нести каржылоодо 1 млрд 550 млн сом насыя берилген. Анын 1 млрд 200 млн сому “РСК”, “Айыл Банк”, “KISB” банктары аркылуу берилген. Жалпысынан 120 дол-боор камсыздандырылды.
Андан тышкары фонд салым-дын їлїшїнїн азайышына же-тишти. Їлїш мурда 20 пайыз-ды тїзсє, эми 15 пайыз деп чек-телди. Бул ишкерлердин насыя алуудагы шарттарын дагы же-ўилдетет.
Фонддон бардык ишкерлер насыя алса болот. Болгону алар фонддун талаптарына жооп бе-рїїлєрї керек.
Жазгїл КЕНЖЕТАЕВА
Мекенди коргоо – ыйык милдет
Жогорку Кеўештин депутаттары аскерлердин шарттары менен таанышты
Кыргыз-Россия єнїктїрїї фонду насыя берїї шарттарын жеўилдетти
ЄКМЄТТЇН КААТЧЫЛЫККА КАРШЫ ПЛАНДАРЫ ТАЛКУУЛАНДЫ
26-февралда Коргоо министрлигине караштуу 73 809 аскер бєлїгїнїн базасында Жогорку Кеўештин Эл аралык иштер, коргоо жана коопсуздук комитетинин депутаттары менен бир кїндїк аскердик окуу жыйыны єткєрїлдї. Аскердик кызмат єтєєнїн шарттары менен тааныштыруу максатында депутаттарга курал жарактардын тїрлєрї кєрсєтїлїп, ар тїрдїї куралдардан ок атуу машыгуулары аткарылды. Депутаттар ошондой эле, аталган аскердик бєлїктїн командалык пункту менен таанышышты.
Ушул жылдын 18-февралында Москвада Кыргыз-Россия єнїктїрїї фондунун тєртїнчї кеўешмеси болуп єтїп, сїйлєшїїлєрдїн жыйынтыгында Фонд башкармалыгынын сунушу боюнча насыя берїїнїн шарттары жеўилдетилип, кайтарым мєєнєтї узартылды. Эми фонд тармактардын алган багытына карап, насыяны 15 жылга чейин берет. Бул тууралуу кечээ Фонддун басма сєз жыйынында башмармалыктын мїчєсї Алмаз Айбалаев билдирди.
26-февралда єкмєт башчысы Темир Сариевдин жетекчилиги менен 2016-жылга карата єкмєттїн антикризистик планынын аткарылышы боюнча жыйын болду. Жыйында экономика министринин орун басары, айыл чарба жана мелиорация министри, эмгек жана социалдык єнїктїрїї министри жана башка министрликтер каатчылыкка каршы программалары менен тааныштырды.
" "маалымдайт
“Курманжан датканын ыр жазганы чындыкка дал келбейт”Тарых жана маданият жылынын алкагында “Кабардын” маалымат агенттигинин кабарчысы Курманжан датканын тарыхтагы орду тууралуу Кыргыз-Тїрк “Манас” университетинин окутуучусу, тарых илимдеринини доктору Жээнбек Алымбаев менен маек куруп берди.
“ЕАЭБдин алкагында салык органдары товарлар тууралуу алдын ала маалымат алышат. Евразия экономикалык бирлик-тин алкагында тышкы экономикалык иш-мердикти жїзєгє ашырган ишкерлер Кыр-гызстандын салык органдарына мамлекет-тик чек ара аркылуу товарлардын єткєрї-лє тургандыгы тууралуу кабарламаны ал-дын ала берїїгє тийиш. Мындай жаўылык 2016-жылдын 10-мартынан тартып иштеп баштайт”, - Єкмєткє караштуу Мамлекет-тик салык кызматынын башчысынын орун басары Октябрь Абдыкаимов билдирди.
Экономика министри Арзыбек Кожошев:
“Быйыл ишкерлер киреше салыгы менен НДСти тєлєєдєн бошотулат”Бул тууралуу экономика министри Арзыбек Кожошев Жалал-Абадда орто жана чакан ишкерлер чєйрєсїнїн єкїлдєрїнїн катышуусундагы жыйында билдирди.
“Кыргызстандын жалпы ички дїў продук-циясынын 40 пайызын орто жана чакан бизнес тармагы берет. Быйыл республиканын айыл чар-басындагы ишкерлер менен фермерлерди, кай-ра иштетїї менен мал чарбасын єнїктїрїїгє 5 млрд сом каржылоону алдыбызга максат кылган-быз. Мындан сырткары, республикабыздын бар-дык аймактарында 1000 кїнєсканаларды курууну кєздєп жатабыз. Киреше салыгы менен НДС са-лыгынан быйылкы жылдын июль айынан баш-тап ишкерлер аны тєлєєдєн бошотулат. Ипоте-калык компания тарабынан 4 млрд сомго чейин
турак жайларды сатып алууга жеўилдетил-ген кредиттер берилет”, – деди экономи-
ка министри.
«Алган айлыгыбыз аз болсо да,
пейилибиз кенен эле»
“Кабардын” “Ишембилик бетинин” мейманы - Кыргызстандын эмгек сиўирген артисти Ана-ра Сыдыгалиева кезинде Сабира Кїмїшалиева, Сайракїл Балкыбекова, Мираида Далбаева эже-лерден таалим алган, уулу - «Курманжан датка» тасмасында Алымбек датканын ролун жараткан Азиз Мурадилаев. Сахнадагы чыгармачылыгы, турмушу, таалим-тарбия берген залкар талант-тар, жай турмуштагы оош-кыйыштар тууралуу “Кабарда” кеп салып берди.
Чек араны бузганэки тажик жараны кармалдыЛейлек чек ара отрядынын чек арачылары мамлекеттик чек ара режимин бузгандыгы їчїн Тажикстандын 2 жаранын кармашты. Бул тууралуу Мамлекеттик чек ара кызматынан билдирди.
Тажикстандын жарандары кой-эчки жа-йып жїрїп, Кыргызстандын аймагына 10-12 км аралыкка чейин кирип кетишкен. КР-нын Административдик жоопкерчилик туу-ралуу кодексинин 389-беренесине ылайык, Тажикстандын жарандарына администра-тивдик айып салынды.
2016-жылдын 1-марты3www.erkintoo.kgмамлекеттик расмий гезити
КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН ЖЕРГИЛИКТЇЇ КЕЎЕШТЕРИНИН ДЕПУТАТТЫГЫНА ТАЛАПКЕРЛЕРГЕ БОШ КАЛГАН ДЕПУТАТТЫК МАНДАТТАРДЫ ЄТКЄРЇП БЕРЇЇ ЖЄНЇНДЄГЇ АЙРЫМ АЙМАКТЫК ШАЙЛОО КОМИССИЯЛАРДЫН ЧЕЧИМДЕРИН БЕКИТЇЇ ТУУРАЛУУ
КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН ШАЙЛОО ЖАНА РЕФЕРЕНДУМ ЄТКЄРЇЇ БОЮНЧА БОРБОРДУК КОМИССИЯСЫНЫНТОКТОМУ
2016-жылдын 1-марты4 www.erkintoo.kg мамлекеттик расмий гезити
2011-ЖЫЛДЫН 28-МАРТЫНДА МОСКВА ШААРЫНДА КОЛ КОЮЛГАН МОСКВА ШААРЫНДА КЫРГЫЗ ИЛИМ ЖАНА МАДАНИЯТ ЇЙЇН ЖАНА БИШКЕК ШААРЫНДА РОССИЯ ИЛИМ ЖАНА МАДАНИЯТ БОРБОРУН УЮШТУРУУ ЖАНА АЛАРДЫН ИШИНИН ШАРТТАРЫ
ЖЄНЇНДЄ КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН ЄКМЄТЇ МЕНЕН РОССИЯ ФЕДЕРАЦИЯСЫНЫН ЄКМЄТЇНЇН ОРТОСУНДАГЫ
МАКУЛДАШУУНУ РАТИФИКАЦИЯЛОО ТУУРАЛУУ
КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН МЫЙЗАМЫ2016-æûëäûí 20-ÿíâàðûíäà Êûðãûç Ðåñïóáëèêàñûíûí
Ñòàòüÿ 1Ðàòèôèöèðîâàòü Ñîãëàøåíèå ìåæäó Ïðàâèòåëüñòâîì Êûðãûçñêîé Ðåñïóáëèêè è Ïðàâè-
òåëüñòâîì Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèè îá ó÷ðåæäåíèè è óñëîâèÿõ äåÿòåëüíîñòè Êûðãûçñêîãî Äî-ìà íàóêè è êóëüòóðû â ãîðîäå Ìîñêâà è Ðîññèéñêîãî öåíòðà íàóêè è êóëüòóðû â ãîðîäå Áèø-êåê, ïîäïèñàííîå 28 ìàðòà 2011 ãîäà â ãîðîäå Ìîñêâà.
Ñòàòüÿ 2Ìèíèñòåðñòâó èíîñòðàííûõ äåë Êûðãûçñêîé Ðåñïóáëèêè óâåäîìèòü ðîññèéñêóþ ñòîðîíó î
2016-жылдын 1-марты5www.erkintoo.kgмамлекеттик расмий гезити
Ботаникалык бакчаны єнїктїрїї їчїн бир катар чечимдерди ка-был алуу керек. Се-
йил бактын шаар їчїн мааниси абдан чоў. Алгач аймагын сак-тап, инфраструктурасын жана материалдык-техникалык база-сын жакшыртуу башкы зарыл-дык. Бул тууралуу 27-февралда єкмєт башчы Темир Сариев Бо-таникалык бактын абалы менен таанышып, аны єнїктїрїї боюн-ча жыйында билдирди. “Бота-никалык бакчаны єнїктї-рїїгє узак убакыт бою кєўїл бурулбай, керектїї каражат бєлїнбєй калган. Бакчанын учурдагы абалы абдан начар.
Кыска убакыттын ичинде жакшыртуу жана єнїктїрїї боюнча иштерди тезинен кол-го алышыбыз зарыл”, - деди Темир Сариев. Кыргызстанда жаратылыш байлыгы деп айты-лып келген ботаникалык бактын абалын жакшыртуу максатында быйыл мамлекеттен 3 миллион сом бєлїнгєн. Февраль айына карата бул сумманын 300 ми-ўи илим-изилдєє мекемеси-не которулганын Ботаника-лык бактын директору Турат-бек Мїсїралиев айтат. “Бактын абалын жакшыртуу максатында жыл башында 3 миллион сом бє-лїндї. Ботаникалык бак – єлкє-бїздїн байлыгы. Биздин милдет
– єсїмдїктєрдїн жаўы, баалуу тїрлєрїн таап, аларды чарбада єстїрїїгє багыт берїї. Аны ме-нен катар бактын инфраструкту-расын жакшыртуу иши да зарыл. Анткени бакка шаар тургундары бош убактысында эс алуу убакты-ларын єткєрєт. Бул жакшыртуу долбоору аягына чыкса, шаар-дыктар їчїн абдан жакшы бол-мок”, - дейт директор.
Ботаникалык бакчага арналган жыйындын жїрїшїндє Улуттук илимдер академиясынын кыз-маткерлери жана “Арча” коомдук фонду аталган бакчаны єнїктї-рїї боюнча презентациясы су-нушталды. Анда Ботаникалык бакчаны калыбына келтирїї
менен Азия тоо бакчасын тїзїї каралган. Ал жумушчу топту КР вице-премьер-министри Гїлмира Кудайбердиева жетектемекчи.
Жыйындын жїрїшїндє єкмєт башчы кыска мєєнєттїн ичинде бакчаны жашылдандыруу боюн-ча ишембилик єткєрїї, бул ба-гытта борбордогу жогорку окуу жайлары менен кызматташуу келишимин тїзїї тапшырмасын берди. Ошондой эле Ботаника-лык бактын ичиндеги объекттер-дин жайгаштырылышы боюнча мыйзамдуулугун текшерип чы-гууну вице-премьер-министрге тапшырды. Баш калаадагы баш-кы бактын багы ачылып, жашыл-дандыруу иштери колго алынып,
техникалык базасы жаўылан-са, шаардыктар їчїн жакшы бе-лек болмок. Эске салсак, дїйнє-дє эў алгачкы ботаникалык бак 14-кылымда Италияда негиздел-ген. Бїгїн дїйнєдє эў ири жана туристтердин кєз жоосун алган ботаникалык бактардын ичи-нен Лондондогу Королдук багы. Аянты 121 гектар. Жапонияда-гы Киото багы, аянты 24 гектар. Нью-Йорктогу Бруклин багынын каалгасы туристтерге ачык. Анын аянты 15 гектар, 1897-жылы не-гизделген. Анда сейрек кезде-шїїчї субтропикалык єсїмдїк-тєр єстїрїлєт.
Мээрим БАКТЫБЕК кызы
“Элдик кєзємєл” ишке киришти
26-февралда Бишкекте “Эл-дик кєзємєлї” коомдук бирик-ме жана “Kyrgyztimes.kg” Укук-тук маалымат борборунун бет ачар аземи єттї. “Элдик кєзє-мєлї” бирикмеси жарандардын укуктарын коргоодо, мамлекет-тик институттарга кємєктєшїї багытында ачылган. Коомдук бирикменин тєрагасы коомдук ишмер, Жогорку Кеўештин 5-ча-кырылышынын депутаты Эсен-гул Исаков. Бирикменин идеасы менен максатташ “Kyrgyztimes.kg” маалымат борбору коомдо-гу саясий-социалдык, басым-дуу бєлїгї укук тармагындагы маалыматтар топтомун єз окур-мандарына сунуштайт. Бул туу-ралуу “Kyrgyztimes.kg” Укуктук маалымат борборунун директо-ру Ырысбек Калыгулов айтат. “ Маалымат борбор коомчулук-тун кєўїл борборунда болгон маселелерди ар тараптуу ади-леттїї чагылдырууга бар ара-кетин жумшайт. Укуктук масе-лелерге єзгєчє басым жасайт. Аны менен катар “Элдик кєзє-мєлї” бирикмеси менен бир-ге єлкєдєгї укуктук инсти-туттарга коомдогу мыйзамсыз иш-аракеттердин бетин ачууга кємєктєшїїнї колго алабыз ”, - дейт директор.
Мээрим БАКТЫБЕК кызы
БАШКЫ
БАКТЫН БАГЫ
АЧЫЛАБЫ?..
Бишкектин Аламїдїн суусунун сол жээк тарабынан орун алган сейил бакты билсеўиз
керек... Э.Гареев атындагы Ботаникалык бак Улуттук илимдер академиясына карайт. Ал 1938-жылы негизделген. Жалпы аянты 150 гектар. 70 жылдан ашуун Илимдер академиясынын курамында илим-изилдєє мекемеси болуп келаткан ботаникалык бак єлкєдє жок єсїмдїктєрдї єстїрїї чєйрєсїндє иш алып барат. Бїгїн илим-изилдєє мекемесинде кызматкерлер каражаттын аздыгына карабастан жоголуп бара жаткан алма, четин, катыраўкы, жылан жийде, аса-муса, бозкемпир, жапайы жїзїм ж.б. єстїрїп, аларды сактап калуунун камын ойлогондор. Жалпысы болуп бакта 6 миўге жакын єсїмдїктїн тїрлєрї бар. Аны менен катар Ботаникалык бак шаар тургундарынын бош убактысында баш баккан жайы катары белгилїї. Мына ушул баш калаадагы башкы бактын азыркы абалы суктанарлык эмес. Таштандыга толгон арык, саргайган карагайлар. Сейил бакта шаардыктар їчїн эс алып отуруучу эки отургучтан башка шарт жок.
Бет ачар "БИШКЕК ШААРЫНДА 2015-ЖЫЛДЫН 8-ИЮНУНДА КОЛ КОЮЛГАН "БАТКЕН ШААРЫНДАГЫ СУУ МЕНЕН
КАМСЫЗ КЫЛУУ ЖАНА КАНАЛДАШТЫРУУ ТУТУМДАРЫН РЕАБИЛИТАЦИЯЛОО" ДОЛБООРУ БОЮНЧА КЫРГЫЗ
РЕСПУБЛИКАСЫ МЕНЕН ЕВРОПА РЕКОНСТРУКЦИЯЛОО ЖАНА ЄНЇКТЇРЇЇ БАНКЫНЫН ОРТОСУНДАГЫ НАСЫЯЛЫК МАКУЛДАШУУНУ ЖАНА ЕРЄБдїн УЮШТУРУУЧУЛАРЫНЫН
АТАЙЫН ФОНДУ ТАРАБЫНАН БЕРИЛЇЇЧЇ ИНВЕСТИЦИЯЛЫК ГРАНТКА КАРАТА КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫ, БАТКЕН
ШААРЫНЫН МЭРИЯСЫ, "ТАЗА-СУУ" МУНИЦИПАЛДЫК ИШКАНАСЫ ЖАНА ЕВРОПА РЕКОНСТРУКЦИЯЛОО ЖАНА
ЄНЇКТЇРЇЇ БАНКЫНЫН ОРТОСУНДАГЫ ГРАНТ ЖЄНЇНДЄ МАКУЛДАШУУНУ РАТИФИКАЦИЯЛОО ТУУРАЛУУ" КЫРГЫЗ
ры эмне болот? «Бїгїнкї мектептер эр-теўибизге татыктуу жаштарды тарбия-лоого жарамдуубу?» деген маселелердин їстїндє убайым тартып, билим берїї жє-нїндєгї макалаларынын биринде «…бї-гїн мамлекет гана эмес, жалпы эл, коом бїткїл адамзат адам жєнїн аўдоонун, таалим-тарбия жєнїн аўдоонун дегеле турмуш жєнїн аўдоонун жаўыча пара-дигмасына суусап турат. Эмесе, ошолор жєнїндє баарлашууга чейин эсен бололу…» – деп жазган. Тилекке, каршы шум ажал 2014-жылдын кїзїндє Сабырды арабыз-дан алып кетип, окурман журтун, педаго-гикалык коомчулукту дагы бир оргуштап, акактай таза аккан ой булагынан ажы-ратты.
Сабырдын бїткїл эмгек жолу педагоги-ка илиминин орошон куттуу ордосу Кыр-гыз билим берїї академиясында таасир-лїї кызматкери катары єттї. Сабыр Ипта-ровдун илимий эмгектеринин элге сиўим-дїїлїгї жєнїндє сєз болгондо тємєндєгї-дєй фактыларга кайрыла кетїї зарылды-гы бар. Айрым айылдарга барганда “Ушул “Адеп сабагы” окутула баштагандан баштап балдар улууларга сый-ызаат менен мамиле жасап, пейил мїнєздєрї оў тарапка єзгєрє баштады”- деген кептерди кулагыбыз чалып калат. Дал ушул сабактын сабак катарында мектепке кирип калышына Сабыр Иптаров єтє кєп мээнет жумшаган. Анын нукура эл-дик педагогго айланып калгандыгына ына-нып, эмгеги текке кетпегенине кадыресе канымет кылып калам.
Сабыр илимпоз катары салтка айланып калган мурунку калыбы темалардын тут-кунунан алыс болгон. Ал айрыкча эл таа-нуу, анын рухий-маданий, кєркєм дєєлєт-тєрїн, адептик акыл-ою менен таалим-тарбиялык тажрыйбасын тереў иликтеп-изилдєє, колдонуу, жайылтуу, сактоо ба-гытында «каруусун казык, кара башын токмок кылып», талыкпай изденип иш-теп келген. Ал элибиздин сыймыгы — сєз
байлыгын таанып-билїїгє, анын ички илимий потенциалын ачууга, анын тео-риялык жана практикалык негиздїїлїгї-нє автордун китептериндеги элдик макал-ылакаптарды, туруктуу сєз айкаштарын, тїйїндїї тїшїнїктєрдї, аталыштарды, туюнтмаларды чечмелеген мисалдары, аларда катылган купуя маанилерди, сєз менен нерсенин, ат менен заттын ортосун-дагы байланышты аныктаган тыянакта-ры айныксыз далил болот.
Сабырдын «Їй-бїлє – гуманисттик таалим-тарбиянын башаты» аттуу мака-
ласында «Їй-бїлє – капкалуу шаар» эл макалына таянуу менен їй-бїлєнї шаар турмушунан айырмасы жок татаал жашоо мейкиндиги жєнїндєгї элдик накыл кеп-тин семантикалык, этномаданий, этно-педагогикалык маани-маўызын жетки-ре ачыктаган. Окумуштуунун пикирин-де «Їй» тїшїнїгї эне тилибизде бир не-че мааниге ээ: 1. Адам турагы. 2. Имарат. 3. «Жыйна», «чогулт», «топто» деген сєз-дєргє маанилеш этиш сєз. Эгер боз їй-дї тигїї учурун элестетсек, ал чынында
эле «їйїлїп» – керегеге уук, уукка тїн-дїк отуруп, чий каланып, жабыкбаш ча-лынып, їзїк-туурдук жабылып – айтор, «курулуш материалдары» бири-бирине їйїлїп тургузулганын кєрєбїз. Бирок, боз їйдї жалгыз адам «їйє» албайт. Боо-чу, тутууларын аял, сєєгїн эркек бїтї-рєт. Тїндїк ээси – эркек, коломто ээси – аял. «Бїлє» кыргыз тилинде «адам» де-ген маанини билдирип, їйгє тиешелїї адамды, башкача айтканда, анын бир мїчєсїн туюнтат. Ошентип, окумуштуу кыргыз салтындагы «їй-бїлє» тїшїнї-гїнїн маани-маўызын, аял-эркектин эрк-сезимин чыўап, улам жаўы заман жарат-кан «ооруларга» даба таап, адам баласын ар кандай табигый да, коомдук да алаа-маттан калкалап сактап келе жаткан кут-туу туур, кушубак уя катары сыпаттайт. Їй-бїлєнїн негизин тїзгєн - бала. Са-быр бул эмгегинде «Бала жана мекен» тї-гєйлєш тїшїнїктєр деген байыртан ке-ле жаткан салттуу тїшїнїктї дагы бир ирет чечмелеп эске салат. Чындыгында эле кыргыздар балдарды тарбиялап єстї-рїї менен ата мекендин эртеўки тагдырын бир єўїттєгї маселелер катары караш-кан. Нарктуу їй-бїлє тїшїнїгїнїн маани-маўызы да балдарды тарбиялоо ишинин
натыйжалары менен бааланып єлчєнгєн. Муну Ч. Айтматов да «... адамдын башка-ларга кылар эў чоў жакшылыгы эле їйї-нєн Адам болор балдарды тарбиялап єс-тїрїї...» - деп ырастаган.
Сабыр экєєбїз илим жагынан бир оку-муштуунун, атап айтканда, этнопедагоги-ка илимин тїптєгєн чуваш тектїї атактуу аалым, академик Геннадий Никандро-вич Волковдон таалим алдык. Бирок, ал адамгерчилиги ажайып улуу инсандан ал-ган кишилик сабактарыбыз илим жагына
салыштырганда алда канча ашып тїшєт. Менин пикиримде “асылды асыл тааныйт” дегендей, Сабырдын изги талантын, ин-теллектуалдык дараметин таамай таанып, єз убагында адилет адекваттуу баа берген эў алгачкы адамдардын бири да ошол Ген-надий Никандрович болду. Айрыкча анын 80-жылдардын аягында “Кыргыз педаго-гикасынын їч ыйык башаты” аттуу кон-ференция їчїн жазган баяндамасын оку-ган соў: “Сабыр сєздїн толук маанисинде кыргыздардын жогорку класстагы интел-лектуалдарынын бири боло алат”, - деп жогорку баасын, батасын берген.
Чындыгында эле Сабыр єзїнїн табия-тынан ар кандай кубулушту єзїнє гана тандык сезим туйгусу менен аўдап, ар бир маселе тууралуу башкаларга окшобогон таасирдїї, таамай так жана кайталангыс ой-тыянактарды чыгаруу жагынан жан-да жок билим жана жєндємгє ээ нукура ойчул инсан эле.
Ал єлкєбїздї єнїктїрїїнїн жаўыча ру-ханияттуу жолун сунуштоо максатында кыргызстандыктардын Бїткїл дїйнєлїк I курултайын єткєрїї боюнча демилгелїї топтун єкїлї катары анын катышуучула-рынын стратегиясын тємєнкїчє анык-тап берген:
Биз мына дал ушундай нарктуу ата-бабаларыбыз менен набаттуу энелерибиз-дин нускалуу ариет-адебинен башат ал-ган уюткулуу салтты улап, алардын бизге калтырган «Їзїлгєндї улагыла, чачылган-ды жыйнагыла» деген астейдил аманатын аткарып, эр достугунан башталып, эл дос-тугуна айланган куттуу жолун кєєнєрт-пєй сактап, їзбєй єрїштєнтїїбїз керек!
Биздин жолубуз – кїрєш, тиреш эмес, єзї-бїздї алга сїрєш. Биздин оюбуз – бузуу, тал-калоо эмес, сактоо, калкалоо. Биздин таян-ганыбыз – байлык, бийлик эмес, ата салты, эне адеби. Биздин кебибиз – монолог эмес, диалог. Биздин багытыбыз – саясат эмес, ыйман-ынсап, ынтымак-ырашкерлик. Биздин дилибиз – жек кєрїї эмес, боорго тартуу. Биздин тилегибиз – чоў кызмат алуу эмес, мекенге чоў кызмат кылуу. Булар – биздин аталар салган жолдун чыйыры.
Бизге сенде тєрєлїїнї, сага кызмат єтєєнї, сенде жай алууну буюрган Жа-ратканга чексиз ыраазылык! Тїбєлїк тур, касиеттїї Ала-Тоо! Арыба, айкєл Кыргыз эли! Бар бол, ар улуттун мекендеш атуул-дары!
Сабырдын бул саптары чындыгында эле кандай гана мезгил болбосун мекен-чил жаштардын башын бириктирип, улуу иштерге багыттоого дараметтїї девиз-дей туюлат.
Убактысынын аздыгына карабай, тур-мушта туш болгон кєйгєйлєрїнє туура жооп алуу їчїн андан жардам, кеўеш су-раган жаштарга жакындан жардам берип, акыл кошуп, улуулук нускасын кєрсєтїп келген. Алар їчїн Сабыр «руханий ата» катары калды.
�Акматали АЛИМБЕКОВ,
Кыргыз-Тїрк «Манас» университетинин педагогика
кафедрасынын башчысы, педагогика илимдеринин доктору,
профессор
Тарыхта туусу менен унутулбайт
САБЫР ИПТАРОВДУН
САБАКТАРЫ
Кыргыз элинин кєрїнїктїї уулу, Кыргыз
Республикасынын Мамлекеттик Туусунун, Бишкек шаарынын гербинин авторлорунун бири Сабыр Иптаровдун рухий дєєлєттєрдї жаратууга кємєктєш эл аралык “Руханият” ассоциациясынын вице-президенти катары бул абройлуу уюмдун ишмердигинин илгерилеши їчїн бараандуу салымын кошкону кєпчїлїккє белгилїї. Ошондуктан 3-март Мамлекеттик Туунун кабыл алынган кїнїнє карата
“Руханият” ассоциациясынын демилгеси
менен С.Иптаровдун элине сиўирген эмгегин, тарыхта калган ордун дагы бир жолу даўазалап, эскерїї максатында профессор А.Алимбековдун макаласы жарыяланып олтурат.
Ñ Ì ¯ Ê
2016-жылдын 1-марты9www.erkintoo.kgмамлекеттик расмий гезити
- Кїлїйпа Жїзїмалиевна, єн-дїрїштї єргє тартуу тїйшїгї тї-мєн. Жарым кылымга тете ысы-гына кїйїп, суугуна тоўуп кела-тыпсыз. Кандайча татаал кесипти тандап калдыўыз?
- Єзїм Талды-Сууда туулуп-єскєм. Атам Жїзїмалы Асылбаев Улуу Ата Мекендик согуштун катышуучусу, жа-радар болуп келген. Мыкты мугалим эле. Мектептерге директор да болуп иштеген. Ток этери атамдын каалоосу менен борборубуздагы политехника-лык институттун технологиялык фа-культетинин сїт продукцияларын кай-ра иштетїї адистигине єтїп кеттим. Мугалимдин балдары жакшы окуу-га тийиш деген жоопкерчилик ар би-рибизде бар эле. Мектепте эле эмес, институтта да жакшы окудум. Їчїнчї курстан баштап мыкты студенттердин Ардак тактасынан сїрєтїм тїшпєдї. 1969-жылы, 5-сентябрда КРнын эт-сїт єнєр жай министрлигинин жол-домосу менен Санташ сыр заводунун єндїрїш башчылыгына, аз убакыт єт-пєй 29-сентябрда мына ушул бїт ємї-рїм байланган Покровка сыр заводу-на єндїрїш башчылыгына которул-дум. Ємїрлїк жубайым Жумай Жа-кыбалиев мал доктур. Судент кезде їйлєндїк. 4 айлык балабыз бар. Жа-шоого ыўгайлуу батир издеп, кыска-сы, жакшы эле кыйналдык. Ал эми жа-
мааттын кєпчїлїгїн орус тилдїїлєр ээлєєчї. Бир жакшы жери кесибиўди мыкты билсеў, жан дилиў менен бе-рилип иштесеў, кудай акыбетин бе-рет экен. Жарым кылымга чукул эмгек жолумду кырааты менен айтсам, том-том жыйнак болмок. Кыскасы, иште-ген ишимен баар таап, кєтєрїлїп ол-турдум. 5-май, 1981-жылы заводдун директорлугуна дайындалдым. Баса, декретке чыксам, баламдын жанын-да ашып кетсе 4 ай чыдап олтурчумун. Менсиз заводдун бир жери кемип тур-гандай сезип, билек тїрїп єндїрїш-кє баш-отум менен жуурулушуп кетер элем. Арааны жїрїп турган єндїрїш-тєн алган ырахаттын артыкчылыгын чыгаан єндїрїшчїлєр билбесе, баш-калар биле бербес. Болгондо да сїттї кайра иштетїї татаал. Мисалы, ун же этти алалы, сїткє окшоп заматта ирип же бузулуп калбайт. Демек, сїт менен иштешїї жїр-нары мамилени сїйбєйт.
- Сєзїўїзгє аралжы, эгемен-дїїлїк эми-эми такандай башта-ганда менчиктештирїї реформасы баш аламандык менен башталды. Кайран гигант, ири єнєр жай ишка-налары чачылды, тонолду. Кайсы бирин айталы, арманыбыз тоо бол-ду. Эл айтса--калп айтпайт, “Эгер Жїзїмалиева болбосо бул сыр за-воддун да тагдыры талкаланмак. Сактап калды” дегендеринде чын-
дык барбы?- Биринчи кудай
сактады. Мактанган-ды жеринен жээрип єс-кєм. Сєз башында жарым кылымга чукул эмгек жолум-ду айтсам том-том жыйнак бол-мок деп бекеринен айтпадым. Эмгек жолумдун кульминациялык туу чоку-су мына ушул сурооўузга тїздєн-тїз байланыштуу. Ооба, биздин да єндї-рїш тук буугандай токтоду. Жумуш-чуларым чилдей тарап мен, чарбасы бїлїнїп кїйєєм экєєбїз теў жумуш-суз олтуруп калдык. Жумушсуз калган жумушчуларымдын їй-бїлє, бала-ча-касын эстеп сай-сєєгїм сыздайт. Таў алды ишке шымаланып киришкен жу-мушчуларымды кайрадан кєрєр бекем деп кусаланганымды, сагынганымды айтпа. Эми ойлосом алардын жетекчи-си эмес эле, энеси болуп калган экем. Завод-фабрика, сїт-товар ферма, ка-шар, сарай, ж.б. объекттердин станок, жабдуу, темир-тезегин Кытайга конт-рабандалык жол менен саткандар ба-йып, жумушсуздар жардыланып, ачар-чылык, жокчулук жондон жулмалай баштаган, оор мезгил эмес беле? Сїт-тєн башка окуу жай тїгєнїп калган-сып, неге сїткє окудум деп атама да таарынган учурум болду. Кєрсє, атам мына бїгїнкї кїндї алаканга салган-дай кєрїп турган кєсєм, кєзї ачык турбайбы! Агрардык єлкє экенибиз-ди, кандай учур болбосун айыл чарба продукцияларынан їзїр кєрєрїбїздї билген белем.
“Биз менчиктештирип, сатып алдык, кандай максатта иштетсек, єз эркибиз” деп келчїлєр арбын эмей. Кыштын кыраан чидесинде ошол ”жоолордун” алдын алуу максатын кєздєп, їстї-мє тон, бутума чокой кийип, заводдун эшигин кайтарып, тїн кїзєтїп чык-кан кїндєрїмдї азыр эстесем, жїрє-гїм солк этет. Буркурап ыйлап, завод-дун темири тургай, чырпыгын “арам-дарга” ыраа кєрбєйм! Бїткїл кїчїм менен кїрєшєм. Бел болор жумушчу-ларым бар. “Оо, кудай! Тилегиме жет-кир” деп ботодой боздогон кїндєрїм мол болду. Тобо дейин, їнїм кудайга жетиптир.
Кыскасы, 1998-жылы ошол учурда-гы премьер-министр Апас Жумагулов Кыдырдай кыдырып келип калбаспы. Ошондо Чїй боорунда таланбай эле сакталып калган чарбалар барын ай-тып, жардам беришин чын жїрєктєн
сурап ыйладым. Тилегим текке кетпе-ди, єкмєт 20 миллион сом ссуда берди. Аны 10 їй-бїлєгє бєлїп бердик. Мак-сатыбыз саан уй баккан жаўы фермер-лерди уюштуруу болучу. Бир тамчы сїт табуу ал учурда кымбатка турчу. “Элди шайлоо менен сїт бузду” деген сєздїн жалганы жок. Аракетибиз на-тыйжа бере баштады. Адегенде 100, анан 500 литрден сїт сатып алып, за-водду жандандыра баштадык. Учурда заводубуздун 80 пайызы заманбап ав-томатташкан сапаттуу жабдуулар ме-нен толукталган. Союз учурунда кї-нїнє 50 тоннага чейин сїт иштетсек, азыр 10-14 тонна сїт иштетебиз. 120
Жети-Єгїз районундагы “Ак Жалга” жабык акционердик коомунун тєрайымы, Кыргыз Республикасынын єнєр жайына эмгек сиўирген кызматкер Кїлїйпа ЖЇЗЇМАЛИЕВА:
жумушчу эмгектенет. Салык тєлєє жагынан алдыбызга камчы салды-ра элекпиз. Соцфонд баш болгон тє-лємдєрдї єз маалында тєгїп бере-биз. Карызга башынан жол бергим келбейт.
- Айтыўызчы, жаўы ысымды кантип тандап алдыўыздар?
- 1994-жылы, 1-апрелде кайра тї-зїлїп, акционердик коомго айлан-дык. Акционерлерим: “Атын єзїўїз эле коюўуз” дешкенинен ат тандоого туура келди. Чынында дароо табыла бербеди. Табылгандардын бири да жакпады. Апам Алмакан 90 жаш-тын жазын кєрїп жатат. Айылдагы-лар Аппак деп келишет. Себеби, ап-пак сулуу келин экен. “Алтын аяк-тын сыры кетсе да, сыны кетпейт” демекчи, азыр да, сулуу. Биз бала кїндє сулуу апам кокусунан жерге сїт чачырап кетсе, "ак жалга" деп жїгїнїп, таазим этип калар эле. Ак чачса жылан да кектебей кете берет, деп угар элем. "Ак жалга" деп аталы-шынын себеби ушунда.
- Кїлїйпа Жїзїмалиевна, азыр алдыўыздарда зор максаттар ту-рат. Евразия биримдигине кир-дик. Сиздер чыгарган продук-циялар аттаандаштык жарышы-на даярбы?
- Союз мезгилинде Москва менен Ленинград (азыркы Санкт-Петер-бург) шаарынын миллиондо-гон жашоочуларын кыргыз-дын малчылары экология-лык жактан таза, сапаттуу жана коопсуз эт азыкта-ры менен камсыз кылып келишкен. Биздин бак-тыга жараша ушундай кел-кел заман кайрадан жарашты бейм. Сааты чыгарына аз калган ве-теринардык кєзємєл ма-селесин толук чечишсе, албетте, ишибиз илге-рилей баштайт. Ал эми биз чыгарган сыр, жуу-рулган майдын тїрлє-рї, бардык продукция-ларым дїйнєлїк стан-дартка толук жооп бе-рет. Айталык, кыргыз бермети Ысык-Кєлїбїз-дїн “Аврора” баш болгон санатория, эс алуу жайла-рына эс алганы чет єлкєлїк-
тєр, айрыкча Россия, Казакстандан кєп келишет эмеспи. Биздин сыр-ларды, майларды кєл кылаасындагы дээрлик бардык санатория, пансио-нат, эс алуу жайлары алышат. Даа-мына, сапатына тан беришип, биз-дин экологиялык жактан сапаттуу продукцияларыбызга ыраазы! Рос-сиялыктар биринчилерден кызмат-ташабыз деп жатышат.
Бир канча чет єлкєлєрдє болуп, эл аралык ярмарка, кєргєзмєлєр-гє катышып, алдыўкы орундар-ды ээлеп, эл аралык деўгээлде ка-дыр-баркыбыз кєкєлєдї. 2000-жы-лы Ганновер шаарында, 2006-жы-лы Япониянын Ганои шаарында єт-кєрїлгєн кєргєзмєлєргє катышып келдим. Алтын медаль, диплом-дор--ийгиликтерибиздин белгиси. 2007-жылы Шаўхайда єткєн ШОС-ко катышып келдим. Атаандаш иш-каналар менен теў ата болуу мїм-кїнчїлїгїбїз бекем.
Биз, энелер єндїрїштї эле бекем-дебестен, єлкєнїн биримдигин бе-кемдєєгє тийишпиз. Келе жаткан жадыраган жаз—8-март майрамы-ўыздар менен куттуктаймын. Ар да-йым жакшылыктар коштоп жїрсїн!
Айчїрєк МАКЕШОВА
т Петерндо-
ыз-я-
-їк-
Алган сыйлыктары:
Жети-Єгїз районунун жана облусунун Ардак грамоталары;
Кыргыз Республикасынын Ардак грамотасы;
“Манас--1000” юбилейлик медалынын ээси;
1998-жылы “Кыргыз Республикасынын єнєр жайына эмгек сиўирген кызматкер” наамы берилген;
2004-жылы “Даўк” медалын алган.
2011-жылы 3-даражадагы “Манас” ордени менен сыйланган.
Райондун жана облустун Ардактуу атуулу.
Облустук гезиттин “Атактуу аял” номинациясынын ээси ж.б. сыйлыктарын санап тїгєтїї мїмкїн эмес. “Арналган ырлар” жыйнак болуп калган.
Їй-бїлєсї
Бир уул, їч кызы бар. Бактылуу чоў эне, таяне, кайнене. Бармактайда баш кошкон ємїрлїк жубайы Жумайы жанында. Мекеге барып, ажы болуп келген.
Барган чет мамлекеттери:
Кытай мамлекетине бир нече жолу барды. Япония, Германия, Дания, Тїркия, Бириккен Араб Эмираттары (Дубай), союз маалында Болгария, Венгрия, Чехословакия, Румыния ж.б. єлкєлєргє барып келген.
2016-жылдын 1-марты8 www.erkintoo.kg мамлекеттик расмий гезити
Ємїр сереси – 70
“ЄНДЇРЇШСЇЗЖАШООМДУ
ЭЛЕСТЕТЕ АЛБАЙМ”
28
Сыйлык-сыймык
Дубайда
"Манас" орденин тагынган куттуу кїн
ÏÐÈÃËÀØÅÍÈÅ Ê Ó×ÀÑÒÈÞ Â ÒÎÐÃÀÕ
Кыргызская РеспубликаПроект по улучшению водоснабжения города Бишкек
WS -5/8 ПОСТАВКА СПЕЦТЕХНИКИ И СОПУТСТВУЮЩИХ УСЛУГ Настоящее Приглашение к участию в торгах выпущено в соответствии с Общим объявлением о закупках по данному проекту, размещенным на веб-сайте ЕБРР на странице "Извещения о закупках" www.ebrd.com 11 февраля 2015 года.
announces the tender for the right to use the subsoil with a purpose of integrated
development of Kara-Keche and Ming-Kush (Ak-Ulak area) brown coal deposits
The contest will be held in accordance with the laws of the Kyrgyz Republic "On Concessions and Concession Enterprises in the Kyrgyz Republic", "On Investments in the Kyrgyz Republic", "On Subsoil", Articles 10 and 17 of the Kyrgyz Republic Constitutional Law "On the Government of the Kyrgyz Republic" as well as Terms and order of conducting the competition for the right to use the subsoil with a purpose of complex development of Kara-Keche and Ming-Kush (Ak-Ulak area) brown coal deposits.
The competition committee has established the cost for participation in the competition in the amount of 15 000 000 (fifteen millions) som. Besides that one of the requirements for participation is payment for a brief package of geological information in the amount of 2 300 000 (two million three hundred thousand) som. In addition, the participants will have to make a down payment in the amount of 76 000 000 (seventy-six million) soms.
Entities that want to participate at the competition must provide the documents not later than 45 calendar days after the official announcement of the competition, i.e., 15.00 PM April 15, 2016.
Required documents for participation are accepted at the State Geology Agency with the address: 2, office number 219, Erkindik Avenue, Bishkek, Kyrgyz Republic.
Consultations regarding participation at competition are available via tel.: (+996 312) 90-98-68, or e-mail [email protected]
Full set of documents and materials on the competition conditions is available on the official website www.geology.kg
– Сапарбї эже, ал мезгилде жу-гуштуу ооруларды дарылоодо бир топ кыйынчылыктар болсо керек?
– Чындыгында, ошол мезгилде тїштїктє боору ооруган адамдар-дын саны кєп экенин кєрїп, вирус-тук В, С гепатиттїї, цирроз болгон-дорго атайын адистештирилген кє-
мєк зарылдыгын билдим. Ошондон баштап, атайын
гепатологиялык бєлїм-дї ачууга зарылдык бар экенине кєзїм жетип, башкы врачтарга, сала-маттыкты сактоонун облустук, республи-калык жетекчилери-не кайрылган менен майнап чыкпай ка-
лып жатты. Тынымсыз аракеттерибиз та-лаага кетпей, он жылдан соў таланттуу жетекчи Т.Шайназаровдун кємєгї менен Ош облустук балдар ооруканасында биз эўсеген гепатология бєлїмї ачылды.
– Жыл санап медицина тармагы єнїгїї жолунда келе жатат. Гепато-логияга багытталган кандай заман-бап ыкмаларды колдоносуздар?
– 1994-жылы єзїм иштеген институтка кайтып келдим. Окутуучулук менен бир-ге ондон ашык медицина илимдеринин кандидат, доценттерин чогултуп, аларга гомеопатия , Р.Фольддун ыкмасы менен компьютер аркылуу диагностикалоону їйрєтїп, “ ЦАДМИР” медициналык бор-борун ачууга жетиштик. Їч жылдын ичин-де єлкєбїздїн 5 облусунда жана Єзбекс-тан, Казакстанда филиалдарын ачууга їл-гїрдїк. Ошол эле учурда Орто Азия єлкє-лєрїндє биринчи болуп Гомеопатия коо-мун тїздїк. Болгон аракетибиздин акы-бети кайтып, 1998-жылы Саламаттык-ты сактоо министрлигинин гомеопатия дарылоо ыкмасын расмий медицинага киргизїї жана кеўири колдонуу жєнїн-дє жарлыгы чыгып, расмий статуска ээ болду. Ошондон кийин Р.Фольддун ыкма-сы жана гомеопатия боюнча окутуу курс-тарынын негизинде 300дєн ашуун врач-тар ыўгайлуу жана эффективдїї изил-дєє жана дарылоо жолдорун їйрєнїшїп, єз тажрыйбаларында колдонуп келишет.
– “ЦАДМИР” медициналык борбору дагы кандай ооруларга каршы эмдєє жїргїзєт?
- Негизинен 2003-жылы Ташкентте “Эмдєє аркылуу оорунун алдын алуу” (вакцинопрофилактика) боюнча или-мий практикалык конференцияга каты-шып, Москвада илимий кызматкерлер-дин менчик эмдєє кабинеттерди ачканын угуп калдык. Ошол кездеги Саламаттыкты сактоо министрлигинин башкы санитар-дык дарыгери Л.В.Штейнке менен бирдик-те тийиштїї мыйзамдын негизин иштеп чыктык. Ал мыйзам 2005-жылы Жогорку Кеўеште бекитилди. Ошол убактан бери Орто Азияда биринчи болуп, “ЦАДМИР” вирустук А жана В гепатиттерине, грипп-ке, менингитке, ич-келтеге, сары-безгекке ж.б. ооруларга каршы эмдєє жїргїзїп ке-лет. Акыркы жылдары єлкєбїздє ВИЧ/СПИДге чалдыгуу жогорку ылдамдык ме-нен таралып, єзгєчє баўгизаттарды ийне менен колдонгондордун саны арбып ба-рат. Биздин борбор ушул опурталдуу топ-
ко ВИЧ–инфекциясын алдын алуу мак-сатында “Ата-энелер СПИДге жана баў-гизатка каршы” аттуу бейєкмєт коомдук уюмду тїзїп, аларга адистештирилген ме-дициналык жардам кєрсєтїп, шприц ал-маштыруу жайын жасап, оорунун алдын алуу чараларын кєрїп келебиз.
Ал эми кургак учукту диагностика-лоодо да “ЦАДМИР” єз милдетин талап-ка ылайык аткарууда. Эки флюорограф аппаратын мамлекеттик поликлиника-ларга коюп, дагы бир кєчмє аппаратты та-шуучу машинасы менен Бишкек шаардык саламаттыкты сактоо мекемесине бердик. Учурда ал аппарат менен окуу жайлардын студенттерин, мекеме-ишканалардын жу-мушчуларын, жаўы конуштардын тургун-дарын єз ордунда текшерїїдєн єткєрїп, эффективдїї иштеп жатышат. Єзїўїз
билгендей, айлана-чєйрє, табият, коом ар дайым єзгєрїп турат эмеспи. Ошого жараша жугуштуу оорулардын пайда бо-лушу, жугуу жолдору, таралышы да єзгє-рїп турат. Мындан 20 жыл мурда суудан, тамак-аштан, таза жуулбаган колдон жук-кан бактериялык оорулар басымдуулук кылса, бїгїнкї кїндє вирустар менен ча-кырылган кан, жыныстык катнаш, энеден балага єткєн оорулар кєбєйїїдє. Алардын ичинен Азия єлкєлєрїндє кеўири тараган вирустук гепатиттерди атасак болот. Де-мейде биз эки гана А жана В гепатиттерин билсек, азыр алардын саны жетиге жетип отурат. Тилекке каршы В,С,D гепатитте-ри курч мїнєздє эле єтїп кетпей, кєпчї-лїк учурда єнєкєт тїрїнє айланып, боор-дун цирроз, рак болуп кетишин шарттайт.
– Сиз айтып жаткан єнєкєт гепа-тит менен ооругандарды дарылоо їчїн бизде атайын адистер даярда-лып чыгабы? Деги эле бул оорууга чал-дыккандар гепатологдорго кайрылган-дары аз болсо керек, региондордо адис-тердин жетиштїї эместиги белгилїї.
– Єлкєбїздїн айрыкча тїштїк регион-дорунда аталган ооруга чалдыккандар-дын саны арбын. Тилекке каршы биздин Саламаттыкты сактоо тармагы бул кєй-гєйлїї маселеге жетиштїї кєўїл бурбай келет. Єнєкєт гепатит менен ооругандар-дын кайсы бейтапканада дарылануусу ке-рек экендиги, кандай адистер кєрїшї ке-рек жана вируска каршы дарылар мам-лекет тарабынан бекер берилїїчї кам-сыздоонун тизмесине кирбегенден кийин аларды оорулуулар єздєрї сатып алуусу-на расмий тїрдє уруксат берїїсї да так айтылган эмес. Боору ооругандарды ге-патолог деген адис гана гепатологиялык борборлордо же бєлїмдєрдє кєзємєлдєп дарылашы керек. Бирок андай адистерди Медициналык академияда даярдабайт. Чындыгында бул ооруга чалдыккандар кайсы бейтапканадан орун тапса ошол жерден дарыланышат. Адистештирил-ген жардамдын болбогондугунан улам оорусу кїчєп, канчалаган ємїрлєр кыс-карып келет.
Дагы айта кетчї жагдай, “Мамлекет-тик жана менчик єнєктєштїк” прог-рамма Єкмєт тарабынан сунушталган. Биз инвестор таап, Республикалык жу-гуштуу оорулар бейтапканасынын айма-гына Гепатология борборунун имаратын салып, керектїї аппараттар менен кам-сыз кылалы, оорулууларды орточо акы
тєлєєнїн негизинде дарылайлы, неги-зинен бейтаптар кїнї-тїнї кєзємєлдє болуп, адистештирилген медициналык жардамды алышар эле. Ушул сунушубуз менен Саламаттыкты сактоо министри Т.А.Батыралиевге кайрылганыбызда, кол-доого алчу маселе экендигин билдирди. Ал эми мурдагы жетекчиликтен колдоо таппаган соў, 3 жылдан бери ЦАДМИР дин багытын єзгєртїп, чакан гепатология борборуна айлантууга туура келди. Єзї-мєн башка эки медицина илимдеринин кандидаты, доценттер К.А.Ногойбаева, А.А.Туратбекова жана жогорку даража-дагы инфекционист-гепатологдор иште-шет. Атайын Биохимия, ИФА, ПЦР лабо-раторияларын ишке киргиздик. Чет мам-лекеттерде єткєн илимий конференция-ларга катышып, дїйнєлїк эў жаўы эф-
фективдїї дарыларды колдонобуз. Ал эми 2015-жылы Кыргызстанда биринчи жолу инфекционисттердин жана гепатологдор-дун илимий-практикалык ассоциациясын тїздїк. Буга жалаў гана инфекционист-гепатологдор кирбестен, терапевттер, хи-рургдар, эпидемиологдор, їй-бїлєлїк да-рыгерлер, бейєкмєт уюмдардын єкїлдє-рї, фармкомпаниялар бар. Жарым жыл-дын ичинде Бишкекте жана Ош, Ысык-Кєл, Талас облустарында гепатология-нын актуалдуу маселелерине арналган конференцияларды єткєрїп, ал аймак-тардагы оорулууларга консультация бер-генге жетиштик.
– Алдыда кандай максаттар бар?– Алдыда кубанычтуу жагдайды ай-
та кетпесем болбойт, биздин “ЦАД-МИР” гепатология клиникабыз бы-йыл 30-апрелде Париж шаарын-да єтїїчї Эл аралык Лидерлик жа-на Сапаттуулуктун 20-Конвенция-сынын INTERNATIONAL STAR FOR LEADERSHIP IN QUALITY (ISLQ) ал-тын жылдыз сыйлыгына татыктуу деп табылып, ага карата даярдыктар-ды кєрїп жатабыз. Бул сыйлык са-паттуулуктун моделинин 100 прин-цибин (QC- 100) аткарган, иннова-цияларды, алдыўкы технологиялар-ды, илимий жетишкендиктерди кир-гизген жана колдонгон ишканаларга, 10 айдын ичинде Париж, Лондон, Же-нева, Фракфурт, Мадрид жана Нью-Йоркто ISLQ комитеттеринде тал-куулоонун, добуш берїїнїн негизинде ыйгарылат.
Дагы бир айта кетчї жагдай, 6 аспи-рантты жана 2 докторантты жетектейм. Негизинен 4 кандидаттык дисертацияла-рын жакташты.
– “ЦАДМИР” медициналык борбо-рунун тїзїлїп, канчалаган адамдардын ден соолугуна кам кєрїп келе жатканы-на 20 жылдай убакыт болду. Эми ушул ийгиликтин башаты бир туугандарым-дын, єз їй-бїлємдїн жардамы, колдоосу менен алдыўкы медициналык борбор-го айланып отурат. Чарчаганда черим-ди жазган сїйїктїї неберелерим ар да-йым дем кїч берип турат. Ошондой эле талыкпаган эмгек менин кєкїрєгїмдє жашайт.
Айзада ДЇЙШЄНБАЕВА
2016-жылдын 1-марты16 www.erkintoo.kg мамлекеттик расмий гезити
Кыргыз мамлекеттик кайра даярдоо жана адистикти жогорулатуу медициналык
институтунун жугуштуу оорулар жана ВИЧ/СПИД кафедрасынын башчысы, медицина илимдеринин
доктору, профессор Сапарбї Тобокалова:
ДДарыгерликти бала арыгерликти бала кезинен эўсеген Сапарбї кезинен эўсеген Сапарбї
эже 6 жашынан мектеп эже 6 жашынан мектеп босогосун аттап, аны босогосун аттап, аны ийгиликтїї аяктап, ийгиликтїї аяктап, 1965-1971-жылдары Кыргыз 1965-1971-жылдары Кыргыз мамлекеттик медициналык мамлекеттик медициналык институтунда билим алып, институтунда билим алып, жугуштуу оорулар боюнча жугуштуу оорулар боюнча дарыгер деген кесипке ээ дарыгер деген кесипке ээ болот. Єз кесибин сїйїп, болот. Єз кесибин сїйїп, урматтоо сапаттарын, урматтоо сапаттарын, билимге болгон умтулуунун билимге болгон умтулуунун касиеттерин єздєрїн касиеттерин єздєрїн аздектеп окуткан жугуштуу аздектеп окуткан жугуштуу оорулар кафедрасынын оорулар кафедрасынын медицина илимдеринин медицина илимдеринин кандидаттары, доцент кандидаттары, доцент окутуучулары Р.К.Суранчиева, окутуучулары Р.К.Суранчиева, Азима Байгелдиева, Азима Байгелдиева, М.Г.Глазуновалардан М.Г.Глазуновалардан їйрєнгєнїн ушул кїнгє їйрєнгєнїн ушул кїнгє чейин сыймыктануу менен чейин сыймыктануу менен эскерет. Окутуучуларынын: эскерет. Окутуучуларынын: “жугуштуу оорулар курч “жугуштуу оорулар курч мїнєздє єтїп, аны убагында мїнєздє єтїп, аны убагында жакшы дарыласаў єнєкєткє жакшы дарыласаў єнєкєткє айланбайт, оорулуу бат айланбайт, оорулуу бат айыгып, ишиўден ырахат айыгып, ишиўден ырахат аласыў” - деген сєздєрїнїн аласыў” - деген сєздєрїнїн таасири Сапарбї эже їчїн таасири Сапарбї эже їчїн єз кїчїн жогото элек. єз кїчїн жогото элек. 1977-1982-ж. Профессор 1977-1982-ж. Профессор Н.М.Златовскаянын Н.М.Златовскаянын жетекчилиги астында жетекчилиги астында ординатура, аспирантураны ординатура, аспирантураны аяктап, кафедранын аяктап, кафедранын окутуучусу болуп иштеп окутуучусу болуп иштеп калат. Ошентип Сапарбї калат. Ошентип Сапарбї эженин илимге болгон эженин илимге болгон кадамдары арышын керген. кадамдары арышын керген. Ошол кездеги кафедранын Ошол кездеги кафедранын жалпы илимий темасы жалпы илимий темасы болгон балдардын ичеги болгон балдардын ичеги карын ооруларын дарылоону карын ооруларын дарылоону жакшыртууга багытталган жакшыртууга багытталган диссертациясын жактаган. диссертациясын жактаган. Аны менен гана чектелбестен, Аны менен гана чектелбестен, єз алдынча вирустук єз алдынча вирустук гепатиттер менен ооруган гепатиттер менен ооруган адамдардын баяндамасын адамдардын баяндамасын изилдєєгє бел байлайт. изилдєєгє бел байлайт. Себеби, ошол кездеги Себеби, ошол кездеги тажрыйбага ылайык сарык тажрыйбага ылайык сарык оорулардын белгилери оорулардын белгилери андан мурдагы китептерде андан мурдагы китептерде жазылгандан айырмаланып жазылгандан айырмаланып турган. 1989-жылы турган. 1989-жылы Министрлер кеўешинин Министрлер кеўешинин жолдомосу менен тїштїккє жолдомосу менен тїштїккє врачтардын билимин врачтардын билимин жогорулатуу факультетинин жогорулатуу факультетинин алгач балдардын жугуштуу алгач балдардын жугуштуу оорулар кафедрасын ачууга оорулар кафедрасын ачууга жиберилет. Андан кийинки жиберилет. Андан кийинки кадамдары тууралуу Сапарбї кадамдары тууралуу Сапарбї Тобокалованын єзїнєн уксак.Тобокалованын єзїнєн уксак.