2489568 Alternatif Teknologi Untuk Pendidikan Jarak Jauh

8/13/2019 2489568 Alternatif Teknologi Untuk Pendidikan Jarak Jauh

1/40

.

.

.

.

.

.

.

.

.

03b60309002804340090046c00ec04b6003f0511017c057501b005e501cf055a02d705d802cb056303a305e50366055f041305c604af04220. . . . . . . . . . .

Alternatif Teknologi UntukPendidikan arak au!

Abstrak

"ebera#a a$#ek %ang berkaitkan dengan #endidikan &arak &au! akan diketenga!kan. U$a!a %ang $edang ber&alan di 'n$titut Teknologi "andung untuk(elakukan i(#le(enta$i #endidikan &arak &au! k!u$u$n%a (enggunakan (edia )

teknologi infor(a$i $e#erti 'nternet akan dila#orkan. *ondi$i infra$truktur %angtela! di bangun $ela(a ini + berbagai alternatif teknologi %ang dike(bangkanuntuk (enun&ang #ro$e$ #endidikan &arak &au! ter$ebut akan di re,ie- dala(tuli$an ini.

Referensi

Untuk keterangan + infor(a$i lebi! lengka# $ebaikn%a di a(bil dari U/berikut

http://ai3.itb.ac.id/

http://xxx.itb.ac.id/~yc1dav/

http://xxx.itb.ac.id/~cnrg/

http://xxx.itb.ac.id/~adnan/

http://distance-courses.itb.ac.id/

http://virtual-university.itb.ac.id/

http://netmon.itb.ac.id/

http://nic.itb.ac.id/

Ucapan Terima kasih

Uca#an teri(a ka$i! %ang $ebe$arbe$arn%a ka(i berikan ke#ada

Para #e(i(#in + aktifi$ di 'T" Prof. iranto Ari$(unandar Prof.idiadn%ana erati Prof. /iliek endra&a%a r. 'ntan Ac!(ad r.

401more

Onno W. PurboComputer Network Research GroupInstitut Teknoloi !an"un!an"un #$%&'(A) *+''' ',%-'/'0-mailonno1itb.ac.i"htt 233444.itb.ac.i"35 c%"a73

Alternatif Teknoloi UntukPen"i"ikan 8arak 8auh2Onno W. Purbo
mailto:[email protected]:[email protected]:[email protected]


2/40

Alternatif Teknologi Untuk Pendidikan Jarak Jauh: Onno W. Purbo

Page 2

oegiard&o oegi&oko r. Tati engko.

Para #eneliti + aktifi$ &aringan ko(#uter anggota : ;$e#erti "a$uki

Aulia Adnan '$(ail u$ni Ar(an /ut!fi Pa&ar


3/40


Page 3

(e(bentuk ) (enge(bangkan teknologi alternatif %ang (e(ungkinkan untuk(endidikan #ara lulu$an U ter$ebut tan#a tergantung #ada di(en$i ruang

;keterbata$an bangunan + fa$ilita$ fi$ik? + -aktu ;keter$ediaan do$en?.

Untuk itu (ungkin alternatif #endidikan &au! ;continuing education? (en&adi#enting bagi #eningkatan &u(la! + kualita$ orang #andai di 'ndone$ia.

Pada ke$e(#atan ini ka(i akan (e(ba!a$ bebera#a !al %ang berkaitan dengan

A te$t bed untuk (en%elenggarakan kulia! &arak &au! (elalui 'nternet di 'T"

akan di &ela$kan. Pe(bangunan $ebua! uni,er$ita$ %ang berba$i$ $i$te( infor(a$i di 'T" akan

di la#orkan. U$a!a teru$ (eneru$ untuk (e(bangun Acade(ic 'nfor(ation 'nfra$tructure

;A''?. U$a!a (e(bangun (a$%arakat infor(a$i 'ndone$ia %ang (eru#akan #ro$e$

#endidikan %ang $ifatn%a infor(al.

(ilosofi "i balik usaha 6an "ilakukan

9a:or

Uni7ersities

Remote;earner

In"ustries

Global

Asia

Pacific

Communities

ebetuln%a ob&ektif %ang ingin di ca#ai $angat $eder!ana. *a(i ingin (eli!at

#erguruan tinggi uta(a di 'ndone$ia agar da#at (e(bantu (endidik #ara(a!a$i$-a ) $i$-a %ang tidak da#at (e(a$uki dunia #endidikan tinggi $ecarafi$ik (elalui #ro$e$ #endidikan &arak &au!. Pada ga(bar di ata$ di#erli!atkan!ubungan infor(a$i $ecara kon$e#tual antara dunia #endidikan tinggi dengan #ara#e$erta didik &arak &au! C %ang terkait $ecara lang$ung #ada indu$tri (au#undunia global. e(ua dilakukan (enggunakan berbagai alternatif teknologi


4/40


Page 4

infor(a$i. i !ara#kan $eluru! $%$te( da#at beker&a $ecara $elffinancing +$u$tainable (eli!at $aling ketergantugan antara $i$te( %ang ada.

IT!0"ucation

Network

InterNet< GlobalNet

In"ustries Commercial

InterNet04chane

'9bps

%.,9bps

=>AT

ecara infra$truktur a#a %ang kita !ara#kan $uda! (ulai ta(#ak $e#erti ta(#ak#ada ga(bar di $a(#ing. 'n$titut Teknologi "andung ;'T"? tela! lebi! dari $atuta!un belakangan ini (e(berikan $er,i$ ak$e$ 'nternet bagi lebi! dari 20 le(baga#endidikan tinggi di 'ndone$ia dengan total kece#atan ke 'nternet $aat ini(elebi!i 3.5b#$ u$a!a $edang dilakukan untuk (enaikan kece#atan ter$ebutlebi! lan&ut (elalui berbagai ini$iatif $e#erti A$ia ulti(edia


5/40

I-I)

Internet

IPT0?-N0T

IT!

Campus-

Net

8C>at-& @%'/0

Palapa C%

%., 9bps

',+?bps

+#-%'/?bps

!an"un-

Ra"io Network

%'/?bps

=>AT TB9A

Network

=>AT !OB

Network

CB9A '9bps

Network

I>P

In"ustries

Commercials

'9bps


Page

Membantu menghubungkan institusi pendidikan di Indonesia ke Internet

ebelu( (engin&ak lebi! lan&ut ada baikn%a ka(i (e(berikan ra$a teri(a ka$i!%ang $ebe$arbe$arn%a #ada bebera#a #i!ak %ang (e(ungkinkan ka(i(engi(#le(enta$ikan $%$te(

'D Pro&ect di e#ang ;!tt#))---.-ide.ad.? A$ia 'nternet 'nterconnection 'nitiati,e$ C A'3 ;!tt#))---.ai3.net? A$ia Pacific Ad,anced et-ork ;!tt#))---.a#an.org? A$ia Pacific et-orking :rou# ;!tt#))---.a#ng.org?

"era-al #ada bulan e#te(ber 1996 'T" tela! (engo#era$ikan gate-a% ke

'nternet (enggunakan *u"and ,ia at3 ;128D? %ang di o#era$ikan ole!at ;&c$at.co.?. Ada#un to#ologi &aringan %ang ada #ada $aat ini ta(#ak #adaga(bar."ebera#a feature uta(a dari &aringan %ang berke(bang #ada $aat ini da#at di$i(#ulkan $ebagai berikut

*u"and 1.5b#$ link ke 'nternet ,ia at3 ;128D?

2b#$ A link ke 'ndone$ia 'nternet DEc!ange ;''F? ,ia adet.

2b#$ A link ke berbagai uni,er$ita$ + le(baga #endidikan di"andung uraba%a + alang.

128*b#$ link ke akarta ;'PTD*DT? uraba%a + alang.

GAT TA /ink. GAT P /ink.

aringan #acket radio 1200b#$ 9600b#$ di akarta "andung alang +/a(#ung.

Pada tingkat international &aringan %ang dibangun (eru#akan bagian dari A$ia'netrnet 'nterconnection 'nitiati,e$ ;A'3? %ang &uga ter$a(bung ke A$ia PacificAd,anced et-ork ;APA?. ecara gari$ be$ar to#ologi &aringan da#at dili!at$ebagai berikut.
http://www.wide.ad.jp/http://www.apan.org/http://www.wide.ad.jp/http://www.ai3.net/http://www.apan.org/http://www.apng.org/http://www.wide.ad.jp/http://www.ai3.net/http://www.apan.org/http://www.apng.org/


6/40


Page !

!I3 "et#ork $opology

H!tt#))!a%ate.$i$tnara.ac.)re$earc!)ai3)inet96)inet96.!t(lI

Aktifita$ A'3)'T" #ada $aat ini di #i(#in lang$ung ole! Pe(bantu ektor ' bidangakade(ik di 'T" %aitu

Prof. r. idiadn%ana eratiTea( /eader A$ia 'nternet 'nterconnection 'nitiati,e$ ;A'3?)'T".'n$titut Teknologi "andung


7/40


Page "

32b%te $ekitar bulan


8/40


Page #

Test be" untuk memberikan kuliah :arak :auh melalui Internet

Perta(ata(a #ada ke$e(#atan ini ka(i ingin (enguca#kan ra$a teri(a ka$i!ka(i ke#ada Prof. Paul "ea( ;#dbea(J-atart$.u-aterloo.ca? dan 'bu Tinudra&at ;ketua #u$at ba!a$a 'T"? ata$ bantuan (ereka dala( (endukung #ro%ekini. uga ational e$earc! ouncil ;? di anada.

'ngl(1)e: $echnical *ritting +ourse

Dngl210e Tec!nicalritting our$e ' adala!$ebua! conto! %ang(enarik dari kulia! ba!a$a

'nggri$ (elalui 'nternet%ang diberikan ole! Prof.Paul "ea(;#dbea(J-atart$.u-aterloo.ca? dari Uni,er$it% ofaterloo anada (elalui'nternet #ada U/

http://itrc.u#aterloo.ca/~engl(1)e/ . ubungan ker&a$a(a antara Prof. Paul"ea( dengan ka(i di ;Pu$at "a!a$a dan Tea( A'3? di 'T" $aat ini $edang di

&alankan. irror dari eb #endidikan ba!a$a 'nggri$ ter$ebut tela! diin$tall di'T" %ang berloka$i di

!tt#)),irtualuni,er$it%.itb.ac.id)!tt#))di$tancecour$e$.itb.ac.id)

@,er,ie- dari kulia! %ang diberikan ta(#ak #ada ga(bar di ata$. ebua!ko(#uter -indo- (enggunakan (ou$e dan ak$e$ 'nternet da#at digunakandengan (uda! untuk (elakukan o#era$i %ang dibutu!kan. Ta(#ak #ada ga(bardi ata$ bebera#a ko(#onen uta(a dala( kulia! &arak &au! (elalui 'nternet %angdi bantu ole! $%$te( %ang dike(bangkan $e#erti

Inormation ,esk:infor(a$i tentang kulia! %ang diberikan.

elp ,esk: (a!a$i$-a da#at dengan (uda! (e(#erole! bantuan (elalui

fa$ilita$ !el# de$k ini. !ssignment:tuga$ kulia! %ang diberikan.

!ssignment ubmission oom: i$-a da#at dengan (uda! untuk
mailto:[email protected]:[email protected]:[email protected]://itrc.uwaterloo.ca/~engl210e/http://virtual-university.itb.ac.id/http://distance-courses.itb.ac.id/mailto:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]://itrc.uwaterloo.ca/~engl210e/http://virtual-university.itb.ac.id/http://distance-courses.itb.ac.id/


9/40


Page $

(e(a$ukan #eker&aan (ereka $ecara online dari 'nternet + (engu#date eb(ata kulia! $a(bil ber&alan.

Instructor0s +omments:*o(entar 'n$truktur ter!ada# #eker&aan #ara $i$-a. ulletin oard:Pengu(u(an#engu(u(an.

+onerence oom: ebc!at dan ne-$grou# digunakan $ebagai &e(batan

untuk #ro$e$ interak$i %ang $angat di#erlukan dala( $ebua! #ro$e$#endidikan. i $a(#ing itu dala( online conference &uga di undang in,ited$#eaker ole! cour$e leader.

ook +ase: "erbeda dengan kulia! %ang kon,en$ional C bebera#a referen$e$

%ang dibutu!kan dala( kulia! da#at di a(bil $ecara online.

Ta(#ak #ada ga(bar di $a(#ing adala!te(#at untuk (e(a$uki daftar referen$e%ang digunakan di kulia! (elalui eb.>ang #erlu dilakukan ole! #ara $i$-aadala! (enekan to(bol LklikM #ada(ou$e untuk (enga(bil buku ) refen$itertentu. "ebera#a (ateri %ang diletakandi referen$i %ang digunakan $ebetuln%a(eru#akan databa$e di 'nternet. engande(ikian teknologi infor(a$i akan(e(buat ke!idu#an #ara (a!a$i$-a(en&adi lebi! lelua$a + #ro$e$ bela&ar(enga&ar (en&adi lebi! (enarik.

*euntungan lain denganadan%a teknologi infor(a$iadala! (e(ungkinkan kitauntuk (elakukan $egala$e$uatu (en&adi lebi!interaktif tan#a terlaluterikat #ada di(en$i ruang+ -aktu. i$ku$i dua ara!antara #ara #elaku + nara$u(ber #ada #ro$e$ bela&ar

&arak &au! (eru#akan kuncikeber!a$ilan #ro$e$ bela&ar (enga&ar (elalui 'nternet. angat di $a%angkandengan kondi$i infra$truktur teleko(unika$i %ang ada $aat ini tern%ata (a$i!belu( (endukung #ro$e$ interak$i bela&ar + (enga&ar dengan baik. Untuk itu adabaikn%a untuk bebera#a $aat (endatang kita lebi! (engkon$entra$ikan diri #ada#ro$e$ bela&ar (enga&ar %ang berba$i$ tek$.


10/40


Page 10

"ebera#a keuntungan uta(a %ang di#erole! dengan (elakukan kulia! ba!a$a

'nggri$ $ecara online ini a!a$i$-a 'ndone$ian da#at berinterak$i $ecara lang$ung dengan Lnati,e

-riter$M. :uru ;a$i$ten #enga&ar? di 'ndone$ia da#at (elakukan !al %ang $a(a.

*e$ulitan dala( (encari referen$i ) buku %ang di#erlukan untuk kulia! da#at

di#eca!kan dengan (uda!. Peralatan %ang dibutu!kan untuk $e(ua ini relatif $eder!ana + berda$arkan

ke#ada indo- P dengan dukung 'nternet.

Information !ase" Uni7ersit6

"ebera#a u$a!a tela! ka(i lakukan untuk (enge(bangkan 'n$titut Teknologi"andung ;'T"? (en&adi uni,er$ita$ %ang berba$i$ teknologi infor(a$i. "ebera#alangka! n%ata %ang terli!at dengan &ela$ adala!

'T"N$ eb $ite.

@nline /ibrar%.

ailing /i$t$ %ang ter#a(#ang #ada A##endiE ''.

'T"N$ "ackbone di *a(#u$ %ang dibangun (enggunakan t!ick et!ernet +

fiber o#tik.

ITBs Web site.

eb $ite 'T" tela!dibangun $ela(a $atuta!un terak!ir + berloka$idi

http://###.itb.ac.id/

Ta(#ak #ada ga(bar di$a(#ing adala! !ala(anuta(a dari eb 'T". Pada
http://www.itb.ac.id/http://www.itb.ac.id/


11/40


Page 11

!ala(an #erta(a terda#at ban%ak infor(a$i %ang terkait #ada berbagai infor(a$i#endidikan + #enelitian %ang dilakukan ole! 'T". "ebera#a infor(a$i #enting

%ang diberikan di eb 'T" $e#erti

Aktifita$ akade(ik di 'T".

Profil dari berbagai #u$at #enelitian le(baga #enelitian (au#un #eneliti di

'T". "an%ak re$ource untuk #endidikan.

@nline /ibrar%.

On%line &ibrar'.

Per#u$takaan #u$at 'T"tela! berke(bang (en&adi#er#u$takaan %ang berba$i$teknologi infor(a$i."ebera#a feature uta(a%ang da#at kita li!at $ecarafi$ik adala!

Public ko(#uter untuk 'nternet

ak$e$ bagi $taff + (a!a$i$-a.@nline atalog + fa$ilita$

untuk (encari buku )catalog (elalui 'nternet.

Pada ga(bar $elan&utn%a di#erli!atkan ta(#ilan dari fa$ilita$ online catalog +$earc! engine %ang diberikan (elaluieb. Pengguna da#at dengan (uda!(encari infor(a$i ) buku %angdibutu!kan dengan (e(a$ukan ke%-ordke dala( $earc! engine. *on,er$i tela!ka(i lakukan $u#a%a catalog )''%ang ada da#at di!ubungkan ke eb

(elalui (O/ databa$e. Penge(banganini dilakukan ole! tea(eb(a$terJitb.ac.id %ang terdiri dari#ara (a!a$i$-a dari &uru$an teknikelektro 'T". *eterangan lebi! lan&uttentang #engkaitan $ebua! #er#u$takaan
mailto:[email protected]:[email protected]


12/40


Page 12

ke 'nternet da#at di a(bil dari #a#er #enuli$ %ang da#at di a(bil di eb #ada

!tt#))EEE.itb.ac.id)%c1da,)#a#er)librar%.i#

Usaha untuk membanun Aca"emic Information Infrastructure @AII.

Pada bagian ini ka(i akan (enerangkan

To#ologi aringan 'nternet 'ndone$ia + #erke(bangann%a.

aringan Pendidikan 'ndone$ia + kontribu$i dari A'3)'T" dala( (e(bangun

&aringan ter$ebut. a$il #enelitian di #!%$ical la%er.

a$il #enelitian di net-ork la%er.

a$il #enelitian di a##lication la%er.

8arinan Internet "i In"onesia

InterNet

In"o>at

I)

Telkom

I)>atelin"o

I)

In"onesian I>P

@5 #$ reistere" I>P

IT!-Net

'$ 0"ucational

Institutions

Post

In"onesia

Will be +$$ cities@at #/$$bpsA

WIB0 8apan

Pada ga(bar di $a(#ing di#erli!atkan to#ologi &aringan 'nternet di 'ndone$ia$ecara u(u( #ada bulan o,e(ber 1997. 'nfor(a$i terak!ir dari kondi$i &aringan

'nternet di 'ndone$ia da#at di a(bil dari !o(e#age #enuli$ di

!tt#))EEE.itb.ac.id)%c1da,)

"ebera#a feature uta(a dari &aringan 'nternet 'ndone$ia da#at diketenga!kan$ebagai berikut
http://xxx.itb.ac.id/~yc1dav/paper/library.ziphttp://xxx.itb.ac.id/~yc1dav/http://xxx.itb.ac.id/~yc1dav/paper/library.ziphttp://xxx.itb.ac.id/~yc1dav/


13/40


Page 13

*ece#atan total $e(ua 'P 'ndone$ia ke 'nternet di#erkirakan $ekitar 20b#$.

Total $ekitar 40 'P (e(#erole! li$en$i dari #e(erinta! untuk(engo#era$ikan $er,i$ 'nternet di 'ndone$ia.

U(u(n%a 'P %ang ada di 'ndone$ia ter!ubung #ada 4 'nternet DEc!ange

uta(a %ang u(u(n%a di &alankan ole! o#erator teleko(unika$i 'ndone$ia +A$o$ia$i 'P $e#erti

'nternet DEc!ange Telko(.

'nternet DEc!ange atelindo.

'nternet DEc!ange 'ndo$at.

'nternet DEc!ange AP'' ;A$o$ia$i Pen%elenggara a$a 'nternet 'ndone$ia?.an%a AP'' %ang (enggunakan A u(ber dala( (engo#era$ikan

'nternet DEc!ange (ereka !al ini (e(ungkinkan #enggunakan "order:ate-a% Protocol ;":P? $ecara #enu! dala( (engatur routing di 'nternet. 'T" $aat ini (eru#akan gate-a% uta(a 'ndone$ia untuk ke#erluan #endidikan

+ #enelitian. /e(baga #endidikan %ang ter!ubung ke 'nternet (elalu 'T"da#at dili!at di A##endiE '.

al di ata$ &uga (e(buktikan ba!-a 'T" tela! (e(i(#in u$a!a untuk

(e(bangun (a$%arakat infor(a$i di 'ndone$ia dengan antara lain (en&adi#u$at untuk (ailing li$t di 'nternet.

Network Operation Center @NOC "i Institut Teknoloi !an"un

Internet Exchange

Indonesia ExchangeEthernet

To8apan%.,,9bps'9bpsI)Telkom

=>AT TB9A

%'/3+#?bps

ca che cache roter

roter!ccess Server

IT!

Network

roter

8akarta - #9bps9alan - %'/?bps

>uraba6a - %'/?bps

Terrestrial

Network

=>AT>CPC

%.'-+#?

8C>AT-&

PalapaC%

CB9A

'9bps

A).',

Packet Ra"io

et-ork @#erating enter ;@? di 'n$titut Teknologi "andung ;'T"? tela!berke(bang dari #eralatan %ang $angat $eder!ana (enggunakan teknologi #acketradio 1200b#$ (en&adi gate-a% uta(a bagi dunia #endidikan 'ndone$ia ke'nternet (elalui link A'3 di ara. Pada ga(bar di ata$ di #erli!atkan @ %angada di 'T" dengan fa$ilita$ %ang cuku# ko(#lek$ $ebagai berikut


14/40


Page 14

a(bungan *u"and ,ia at3 ke a#an #ada kece#atan 1.455b#$.

a(bungan 2 b#$ A (elalui adet ke ''F %ang (e(ungkinkantraffic dala( negeri 'T"

to adet one of t!e large$t 'ndone$ian 'P i$ in o#eration + enable 'T" to

reac! 'ndone$ia 'nternet DEc!ange ;''F? in akarta. 4 b#$ (icro-a,e link to akarta i$ under te$ting.

128 *b#$ terre$trial link to uraba%a.

128 *b#$ terre$trial link to alang.

2 b#$ A etro#olitan Area et-ork ;A? to connect (a&or

'ndone$ian uni,er$itie$ in "andung Area. 1200b#$ #acket radio A for lo- co$t acce$$ to 'nternet.

e,eral re$earc! acti,itie$ !a$ been de,elo#ed to $u##ort $uc! net-ork a$ it i$ fort!e fir$t ti(e for an 'ndone$ian to de#lo% an 'nternet t!at co,er$ a ide Areaet-ork and u$ing a ,er% di,er$e teleco((unication infra$tructure. T!e re$eac!re$ult$ on ,ariou$ net-orking la%er$ -ill be re#orted in t!e follo-ing $ection$.

esearch esults in 2hysical ayer'n #!%$ical la%er -e do $e,eral re$earc! acti,itie$ na(el%

o(ebre- 2b#$ A net-ork. irele$$ ata et-ork.

DE#eri(ent ) co(#ari$on bet-een GAT TA + P et-ork.

/o- co$t 'nternet acce$$ for $c!ool$.


15/40


Page 1

a,e/A eQui#(ent. o(e of a,e/A (anufacturer are

!ironet 7!tt#))---.tele#ort.co()nt$)aironet)airoto#.!t(lM+ylink +orporation 7!tt#))---.c%link.co()radio.!t(lR8arlnet& Inc 7!tt#))---.karlnet.co()-irele$$.!t(lRucent $echnologies 7!tt#))-a,elan.netland.nl)Rolectek +orporation R!tt#))---.$olectek.co()R

't i$ ba$icall% a ode i,i$ion ulti#le Acce$$ ;A? board running at

2b#$ in 915 'band.

'n our !o(ebre- a,e/A eE#eri(ent t!e 'A a,e/A ard i$ #ut into a

486 (ot!erboard an additional Dt!ernet card i$ u$ed on t!e board to $et t!e board

a$ a router in t!e net-ork. A !o(ebre- loo# %agi antenna at 915 ! i$

connected directl% to t!e out#ut of t!e a,e/A card. e (anaged to link $ite$

at a##roE. 15 k( a#art u$ing t!e #lain a,e/A card at 250 ( J 915 !.

T!o$e -!o -i$! to connect longer di$tance$ could add a #o-er a(#lifier to it.

A etro#olitan Area et-ork ;A? 2b#$ !a$ been e$tabli$!ed at our cit%

u$ing t!i$ tec!nolog%. "ot! U'F ;/inuE +


16/40


Page 1!

t!e$e #eo#le in getting t!e nece$$ar% connection for deli,ering t!eir (e$$age$. Toac!ie,e t!i$ PT. Dlektrindo u$antara (http://www.en.o.id! !a$ been in

collaboration -it! 'n$titute of Tec!nolog% "andung ;'T"? in getting $uc!tec!nolog% to -ork in 'ndone$ia. T!e tec!nolog% -ould enable t!e u$er$ to !a,e. 'nternet Acce$$.

'nterface to


17/40


Page 1"

Tran$(itter ingle c!i# Po-er A(#lifier a Ouadrature


18/40


Page 1#

infor(ation acce$$ for 'ndone$ian future generation. A con,entional Telco lea$edline$ -ould be out of Que$tion$ for (o$t of 'ndone$ian $c!ool$ a$ it -ould co$t a

fortune for (o$t of t!e(.

e are currentl% building a (odel for lo- co$t 'nternet acce$$ for 'ndone$ian$c!ool$. T!e t%#ical $etu# of $uc! $%$te( i$ $!o-n in t!e abo,e figure. o(e oft!e (ain feature$ of t!e (odel can be de$cribed a$ follo-$

/o- $#eed ;1200b#$? + lo- co$t #acket acce$$ ;can be le$$ t!en U300 ) gate-a%?

i$ u$ed for tran$(itting t!e 'nternet D(ail. o$t of t!e $oft-are reQuired for it can beobtained fro( 'nternet $uc! a$ ftp://ftp.usd.edu/ orhttp://www.lp.itb.a.id/$y%da&/. a,ing a 24 !our$ #acket radio acce$$ enable u$ tooff load t!e need of co$tl% lea$ed line into t!e $c!ool$.

ProE% + dialonde(and router i$ u$ed to acco((odate t!e need for bro-$ing t!e'nternet if needed + if local #!one line$ dial u# acce$$ are a,ailable. ProE% $er,er$oft-are can be do-nloaded fro( 'nternet.


19/40


Page 1$

efficienc% i$ ,er% li(ited for eb acce$$ fro( ,ariou$ uni,er$itie$. e !a,e triedto tune inbound #acket lengt! fro( 256b%te to 40b%te doe$nNt !el# in increa$ing

t!e t!roug!#ut of our $atellite link for eb traffic.

e are no- (igrating our $etu# fro( GAT TA to GAT P $tarting fro(19.2*b#$ to !ig!er $#eed $uc! a$ 64*b#$.

esearch esults in "et#ork ayera&or #ortion of re$earc! re$ult$on net-ork (anage(ent -a$#erfor(ed b%ismail#nrg.itb.a.idand can be$een on http://netmon.itb.ac.id/

-!ic! con$i$t$ of

et-ork a#

a(#le of traffic b% #rotocol

#ort etc. :ra#! of Total Traffic

e u$e cott% http://###snmp.cs.ut#ente.nl/~schoen#/scotty/& -!ic! u$e$!ig! le,el and $tringba$ed AP' ba$ed on Tool o((and /anguagehttp://www.sunlabs.om:'/researh/tl/. cott% con$i$t$ of t-o (a&orco(#onent na(el%

Tnm Tl )"tensionto acce$$ net-ork infor(ation.

Tkined fra(e -ork for net-ork (anage(ent.

o$t of t!e needed infor(ation can be do-nloaded fro( ftp://ftp.ibr.s.tu*bs.de/pub/loal+cott%) Tkined

ftp://netmon.itb.a.id/pub/netmanag/sotty*tl/+Tcl $cri#t for cott% (anage(ent

tool.ftp://netmon.itb.a.id/pub/paper/+

et-ork (anage(ent #a#er.http://wwwsnmp.s.utwente.nl/so

ftware( li$t of $oft-are onnet-ork (anage(enthttp://wwwsnmp.s.utwente.nl/$s

hoenw/sotty/, (ain #age ofcott%.


20/40


Page 20

!o-n in t!e figure abo,e i$ t!e (a# in Findo-$ of (a&or 'ndone$ianeducation net-ork connected to A'3 gate-a%. T!e $a(e (a# can be $een on t!eeb at http://netmon.itb.ac.id/map.html. T!u$ all net-ork o#erator can ea$il%acce$$ + $een t!e net-ork condition.

"a$ed on tc#du(# $oft-are a,ailable in 'nternet -e !a,e de,elo#ed an $i(#le#roce$$ing $oft-are to $ee t!e do(inant traffic on our net-ork. 't a##ear$ t!at-eb cac!e i$ t!e do(inant traffic -it!in t!e 'ndone$ian A'3 net-ork.

/ogging our traffic -eekl%$!o-$ t!at edne$da% i$

t!e !ig!e$t traffic -!ilefor D(ail t!e #eak trafficoccur$ nor(all% in t!e(orning and in t!eafternoon after 4 oNclock +eb #eak occur$ aroundlunc! ti(e.

Multi

outer$raic9rapher;T:? i$ a #rogra( for'nternet traffic,i$ualiation -riten b%Tobia$ @etiker>oetiker%ee.eth?.ch@. 'tlog t!e 'nternet trafficand con,erted intoT/ for(at. !o-n

abo,e i$ t!e traffic on one ofour router our T: eb i$ located at

http://nic.itb.ac.id/

To do t!i$ -e need to get $o(e of t!e $oft-are fro(

1. PD/ ,er$ion 5.002 or abo,e c!eck http://###.perl.com/perl/ino/sot#are.html.


21/40


Page 21

o(e U'F ,er$ion $uc! a$


22/40


Page 22

tp://sBuid.nlanr.net/pub/sBuid-1/

or late$t ,er$ion. 'T" !a$ $et u# $e,eral #arent$ na(el%

n$1.itb.ac.id

cac!eien.itb.ac.id

n$2.itb.ac.id

cac!e.lib.itb.ac.id

T!e #er$on in c!arge on our cac!e i$ husni%itb.ac.id or cnrg%itb.ac.id.(o$t ofour cac!e con$i$t$ of

Pentiu( 133 ;or better? A 32b%te ;or !ig!er?

' di$k 1.7:b%te ;cac!e need$ lot of di$k $#ace?.

ollaboration -it! local 'ndone$ian 'P i$ currentl% being #ur$ued to $et a $iblingto t!eir cac!e $er,er.

'n t!e neEt figure$ -e $!o- t!ere$ult of our (onitoring of t!ecac!e $%$te(. 't can be $een at

http://###.lp.itb.ac.id/~cachers/

!o-n in t!e figure t!e totalreQue$t on one of our (ain cac!ei$ a##roE. 60.000 !it ) da%. o$tof t!e !it occur$ during (id da%.

u((ar% of (et!od u$age can be$een in t!e figure abo,e. A$$!o-n 'POUD> i$do(inating t!e reQue$t ,ia UP.

TP :DT i$ do(inating t!e traffict!roug! our cac!e $er,er.


23/40


Page 23

T!e $u((ar% of #rotocol u$age t!roug! our cac!e $er,er i$ $!o-n in t!e abo,efigure.'t $!o-$ clearl% t!at !tt# i$

t!e (a&or #rotocol u$ed t!roug!t!e cac!e. Altoug!


24/40


Page 24

Application

Computer Network

Telecommunication

Infra-structure

Reulator6

(ramework

Technical

Core

To gi,e $o(e idea$ on t!e contribution of t!e Acade(ic 'nfor(ation'nfra$tructure ;A''? could be (ade. 't -ould be better to (ake a $!ort o,er,ie- oft!e brief arc!itecture of a ational 'nfor(ation 'nfra$tructure ;''?. 't can be$!o-n clearl% t!e area -!ere A'' could contribute.


25/40


Page 2

2roposed trategic 2lanningT!e $trategie$ can be categoried a$ follo-$

trategie$ in t!e teleco((unication infra$tructure core 'T + 'nternet tec!nolog%.

trategie$ in A'' a##lication la%er.

trategie$ in legal


26/40


Page 2!

'ndone$ian citie$. T!u$ it $!o-$ clearl% t!at re$earc! + de,elo#(ent and ,ariou$inno,ation done at uni,er$itie$ (o$t often create$ lo- co$t alternati,e$ but

$o(eti(e$ !ig!er in #erfor(ance.

Anot!er alternati,e t!at being #ur$ue in linking 'ndone$ian !ig! $c!ool$ to'nternet i$ u$ing t!e net-ork to#olog% in t!e figure. /o- co$t + locall% (ade#acket radio tec!nolog% i$ u$ed for $ending ) tran$ferring D(ail traffic$ -!ileordinar% #!one dialonde(and tec!nolog% i$ u$ed for $u##orting t!e need foreb bro-$ing. T!i$ tec!nolog% -ill $ignificantl% reduce t!e need forteleco((unication co$t$ -!ile $u##orting 'ndone$ia local indu$trie$. o-e,erfreQuenc% allocation -ould be t!e (a&or i$$ue a$ currentl%

there is no fre-ueny alloation for eduational purposes.

'nfor(ation Tec!nolog% + ,ariou$ a$#ect$ related to t!e u$e of it to $u##orteducational acti,itie$ are $till an o#en re$earc! to#ic$. T!u$ t!e ai( of acti,itie$in 'T ) Teleco((unication $ector -ould be

utual re$earc! + de,elo#(ent collaboration in 'T ) teleco((unication t!roug!

,ariou$ eEi$ting (edia -ould be a $trong contribution t!at could be (ade b% an%regional net-ork.

o((on 'T infra$tructure to enable an% a##lication$ to run -it!in t!e region.

e under$tand t!e i(#ortance to !a,e collaboration$ and net-ork$ -it! #artner$in A$ia Pacific. To ai( for t!e$e ob&ecti,e$ for eEa(#le

'T" i$ in t!e #roce$$ of beco(ing a (e(ber of A$ia ulti(edia


27/40


Page 2"

Taking cour$e$ fro( uni,er$itie$ fro( out$ide 'ndone$ia.

/icen$ed for in,ited Prof. ) gue$t lecturer.

Uni,er$it% acting a$ 'nternet er,ice Pro,ider ;'P? for t!e $tudent$ + it$ $urroundingeducational in$titution$. 'n 'ndone$ia -e need $#ecial licen$ed fro( t!e go,ern(entfor acting a$ an 'P. 't -ould be nice if -e could re(o,e $uc! regulation foreducational #ur#o$e$.


28/40


Page 2#

"et#ork o excellence.et-ork of eEcellence i$ a net-ork -!ic! con$i$t$ of acce$$

center$ de$cribed earlier. 't i$ t!e ,irtual eQui,alent of center of eEcellence $ince in t!e

net-orked -orld t!e #!%$ical location i$ not t!at i(#ortant. T!ere -ill be $e,eralLnet-ork of eEcellenceM one for eac! field. T!e #ur#o$e of t!i$ net-ork of eEcellencei$ dige$t ne- infor(ation or tec!nologie$ and di$tribute t!e( t!roug! t!e net-ork.

esearch in multimedia.e$earc! in (ulti(edia i$ needed or el$e -e -ill beco(e

con$u(er onl%. e$earc! in (ulti(edia i$ not an acade(ic eEerci$e onl%. ulti(ediabu$ine$$ de#end$ on t!e re$earc!. !%V To under$tand t!e tec!nolog% $elect t!e (o$t$uitable $tandard to u$e and contribute.


29/40


Page 2$

!ppendix I.

,atar dari eberapa 4niversitas di Indonesia yangtersambung ke Internet.ni&ersity oma

in

0ink Type I12

'n$t. of Tec!."andung

itb.ac.id GAT P 1.5b#$A 2b#$G.35 128*b#$

'Da#anadet'ndone$ia'PTD*DT

Uni,. Para!%angan"dg.

un#ar.ac.id 2b#$ 'T"

'TDA "andung itena$.ac.id 2b#$ 'T"'*'P "andung 'ki#bdg.ac.id 2b#$ 'T"U'"A "andung uni$ba.ac.id 2b#$ 'T"U* og%a ukd-.ac.id GAT TA 128*b#$ 'T"U alang u((.ac.id GAT TA 128*b#$ 'T"U@DPur-okerto

un$oed.ac.id GAT TA 128*b#$ 'T"

UTA Pontianak untan.ac.id GAT TA 128*b#$ 'T"U'/A /a(#ung unila.ac.id GAT TA 128*b#$ 'T"U>'A Ace! un$%ia!.ac.id GAT TA 128*b#$ 'T"'*'P anado iki#

(anado.ac.idGAT P 19.2*b#$ 'T"

> alang %-cn.or.id 128*b#$ /ea$ed /ine 'T"> uraba%a %-cn.or.id 128*b#$ /ea$ed /ine 'T"

PP akarta -c##.or.id 4b#$ icro-a,e /ink 'T"T'*' alang $tiki.ac.id 2b#$ >

'T"e(#o alang de(#o.ac.id 2b#$ >

'T"U'"A alang unibra-.ac.id 2b#$ >

'T"T'D D $tie(ce.ac.id 2b#$ >

'T"U* "andung uk(.ac.id 1200b#$ 'T"'TA "andung ita.ac.id 1200b#$ 'T"/P*': "andung l#kig.ac.id 1200b#$ 'T"P3:T "andung #3gt.ac.id 1200b#$ 'T"

Uni,er$it% of'ndone$ia

ui.ac.id 64*b#$ 'PTD*DT

Uni,. :unad!ar(a gdar(a.ac.id 128*b#$ '@/AUni,. "ina u$antara binu$.ac.id 1b#$ 'ndo$at.etU: ug(.ac.id 64*b#$ adetUni,. Tri$akti tri$akti.ac.id 19.2*b#$ 'PTD*

DT


30/40


Page 30

T'*@ uraba%a $tiko($b%.ac.id 64*b#$ adetTT uraba%a $tt$.ac.id. 64*b#$ adet

TTTelko("andung $ttt.ac.id 1200b#$ 'T"

'T uraba%a it$.ac.id 14.4*b#$ ;UUP? U'UA' uraba%a unair.ac.id 14.4*b#$ 'ndoetUA U&ungPandang

un!a$.ac.id 14.4*b#$ 'PTD*DT

UP u#!.ac.id V '@ATet

P'"DTA #!ibeta.ac.id V egaetUTA akarta untar.ac.id V 'ndoetPetra uraba%a #etra.ac.id 64 *b#$ ingTelT'D >*P >g%. $tie%k#n.ac.id 64*b#$ adet'*'P >og%akarta iki#%k.ac.id V adet

U:ercubuana akarta (ercubuana.ac.id V Gi$ionetUU edan u$u.ac.id V a$antara

etUP >og%akarta u#n%k.ac.id V U:UD uraba%a un(er.ac.id V 'ndoet'P' i#-i.ac.id V 'ndoet'*'P akarta iki#&kt.ac.id V 'PTD*etU"A>A uraba%a uba%a.ac.id V 'ndoetT'D Perbana$ $tie#erbana$.ac.id V '@/A

etUA> "andung ua&%.ac.id V UPA At(a&a%a akarta at(a&a%a.ac.id V 'ndoeta%aba%a akarta &a%aba%a.ac.id V U"et

U*' akarta uki.ac.id V ingetUTA: uraba%a untag$b%.ac.id V 'ndoet>PT* Padang %#tk.ac.id V 'ndoet/abora labora.ac.id V 'ndoet


31/40


Page 31

!ppendix II

,atar mailing list Indonesia.

'-mail Mailing ist 8eterangan%bnetlJitb.ac.id A(ateur adioebaut!orJitb.ac.id i$cu$$ion on ite Pre#aration + Gariou$ Tec!niQue$a%angJitb.ac.id i$cu$$ion on a%ang ;Pu##et !o-?un#adJitb.ac.id Alu(ni Uni,er$ita$ Pad&a&aran ;UPA?Unibra-Jitb.ac.id Alu(ni Uni,er$ita$ "ra-id&a&a ;U'"A?unairJitb.ac.id Alu(ni Uni,er$ita$ Airlangga ;UA'?tklJitb.ac.id Alu(ni !e(ical Dngineering 'T"teni$(e&aJitb.ac.id Table Tenni$ i$cu$$iontc#grou#Jitb.ac.id ela% tc#grou#JU.DUtarunabaktiJitb.ac.id Alu(ni )P)A Taruna "akti "andung

$%$o#lJitb.ac.id et-ork @#erator A'3)'T"urobo%oanJitb.ac.id Arek urobo%ouraba%a#o$tJitb.ac.id uraba%a Po$t againe$tradaJitb.ac.id T trada ailing /i$t$tock(arketJitb.ac.id tock arket in 'ndone$ia$(#n5bdgJitb.ac.id Alu(ni P 5 "andung$(#1$b%Jitb.ac.id Alu(ni P 1 uraba%a$(an82Jitb.ac.id Alu(ni A 82 akarta$(an5bdgJitb.ac.id Alu(ni A 5 "andung$(an3%g%Jitb.ac.id Alu(ni A 3 >og%akarta$(an3bdgJitb.ac.id Alu(ni A 3 "andung$(an28&ktJitb.ac.id Alu(ni A 28 akarta$(an21&ktJitb.ac.id Alu(ni A 21 akarta

$(adaJitb.ac.id Alu(ni A 2 uraba%a$eaga(e$Jitb.ac.id DA :a(e$$d(Jitb.ac.id u(an e$ource e,elo#(ent$atelitlJitb.ac.id atelite Tec!nolog%re$earc!announce(entJitb.ac.id e$earc! Annouce(ent at 'T"ra&anetJitb.ac.id

radarlJitb.ac.id tudent$ at icro-a,e /ab. 'T"#er$iblJitb.ac.id u##orter of PD'"Per$eba%alJitb.ac.id u##orter of PDD"A>A#$(Jitb.ac.id Paduan uara a!a$i$-a#au(ikroJitb.ac.id ela% #au(ikroJee.u(anitoba.ca#atitbJitb.ac.id Pendidikan A!li Teknik *o(#uter 'T"@to(otifJitb.ac.id i$cu$$ion on Auto(oti,e Tec!nolog%

egerikitaJitb.ac.id i$cu$$ion on egeri *itantii$Jitb.ac.id T C 'nternet 'nfor(ation er,er n21i-gJitb.ac.id 21 C 'nternet orking :rou#n21$cJitb.ac.id ational teering o((ittee UATAA21n21Jitb.ac.id Public i$cu$$ion on UATAA21(idiJitb.ac.id '' u$ic(e$init$Jitb.ac.id 'T ec!anical Dngineering
mailto:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]


32/40


Page 32

(erdekau$er$Jitb.ac.id U$er of (erdeka.itb.ac.id ;free U'F?.(88lJitb.ac.id Alu(ni e$in W88 'T".

(75Jitb.ac.id Alu(ni e$in W75 'T"loedroeklJitb.ac.id /oedroek 'T".kongre$Jitb.ac.id

ki(iaJitb.ac.id !e(i$tr%ka&ii$la(Jitb.ac.id *a&ian '/A&ob$Jitb.ac.id ob Announce(ent ) @#eningit$(lJitb.ac.id Alu(ni 'Titb75Jitb.ac.id Alu(ni 'T" Angkatan 75itbJitb.ac.id 'T" big fa(il%.i$dnforu(Jitb.ac.id ' Tec!nolog%'ndone$ia#re$$Jitb.ac.id 'ndone$ia Pre$$ ) ournali$t$'ndone$ia&a#anJitb.ac.id 'ndone$iaa#an ollaboration'ndone$iaiEJitb.ac.id 'ndone$ia 'nternet DEc!ange ;'F?

'ndone$iacanadaJitb.ac.id 'ndone$iaanada ollaboratoniflJitb.ac.id 'nfor(atic$ 'T"ia#Jitb.ac.id 'katan A!li Perencana ila%a!iaginetJitb.ac.id 'katan A!li :eologi 'ndone$ia!uku(Jitb.ac.id i$cu$$ion on ,ariou$ a$#ect of la- + legal fra(e-ork !eenetJitb.ac.id ig!er Dngineering Dducation et-ork !a(digitalJitb.ac.id ela% a(igitalJU.DUgra#!icde$ignJitb.ac.id :ra#!ic$ e$igng#$co((Jitb.ac.id 'ndone$ian :P o((unit%gdlJitb.ac.id :eode$i 'T"fuelcellJitb.ac.id i$cu$$ion of


33/40


Page 33

bu(inetJitb.ac.id @#en ailing /i$t on Dart! ) *ebu(ian."udd!i$(-orldJitb.ac.id @#en ailing /i$t on "udd!i$(

borneoJitb.ac.id @#en ailing /i$t on "orneo ;*ali(antan?betaufoJitb.ac.id ailing /i$t on U


34/40


Page 34

ga(anetJbudi.ee.u(anitoba.ca *eluarga "e$ar Uni,er$ita$ :a&a! ada og%akarta.ge(aJgrfn.org :ere&a a!a$i$-a "andung

iccnJdb$.infor(atik.uni(uenc!en.de. 'ndone$ian !ri$tian o(#uter et-ork

idJdok07.dokk%o(ed.ac. 'ndone$ia a#anid$Jli$t$er,.$%r.edu aringan *a&ian Pe(bangunan 'ndone$iaieit$Jindo.net.id Teknik 'ndu$tri ;'ndu$trial Dngineering? 'TiluniftJ(akara.c$o.ui.ac.id Alu(ni


35/40


Page 3

reci$Jta(u.edu egina Paci$ Alu(ni (ailing li$tricciJ(cfeele%.cc.uteEa$.edu Alu(ni A *atolik icci akarta

di$ku$i$araJ(be.ece.-i$c.edu i$cu$$ion on AA ;uku Aga(a a$ dan Antar golongan? in'ndone$ia$n#u$atJindo.net.id /e(baga eni Pernafa$an AT'A UATAA PUAT$citec!J-a,e.ec.t.kanaa-au.ac. 'ndone$ian cience and Tec!nolog% ;'PTD*?.$e(icondJ(be.ece.-i$c.edu all about $e(iconductor$(ar#Ju(ic!.edu egina Paci$ "ogor Alu(ni (ailing li$t$(ak1Jdoit.-i$c.edu Alu(ni A*1 ;>a%a$an "P* Penabur *P? akarta.$(ak3J(be.ece.-i$c.edu Alu(ni A*3 ;>a%a$an "P* Penabur *P? akarta.$(andel(lJgolgi.ei&k(an.go.id :uru $taf #ela&ar dan alu(ni A egeri 8 akarta$n$b%Jindo.net.id Tenaga ala( atria u$antarat(itbJnu$antara.net Petroleu( and :eo$cience -it!in t!e alu(n% and facultie$ of

Petroleu( Dngineering 'T"T@PetJ(cfeele%.cc.uteEa$.edu Affiliate$ of t. Alo%$iu$ "andungtri$aktinetJdoit.-i$c.edu Alu(ni)$taff of U$akti akartauinetJ(acc.-i$c.edu Alu(ni X $taff of Uni,er$ita$ 'ndone$ia akartauk$-clubJ(cfeele%.cc.uteEa$.edu alu(ni dan $taff Uni,er$ita$ *ri$ten at%a acana(lun!a$netJue.i#c.!iro$!i(au.ac.

Alu(ni and taff of a$annudin Uni,er$it%

un#arJ-a,e.ec.t.kanaa-au.ac. alu(ni of Uni,er$ita$ *atolik Para!%angan ;UPA?-eat!erJcu(ulu$.u#t!b.b##t.go.id i$cu$$ion in t!e field of At(o$#!eric cience


36/40


Page 3!

!ppendix III

,atar *eb site 4niversitas / 2endidikan Indonesia

4niversities10 o,e(ber 'n$titute of Tec!nolog% uraba%a !tt#))---.teli(ek.li#i.go.id)it$)it$.!t(

!ri$tian Uni,er$it% Petra uraba%a !tt#))---.#etra.ac.id)'nter Uni,er$it% enter on icroelectronic$ "andung !tt#))---.ee.itb.ac.id)'T")iuc(e)iuc(e.!t(l'n$titute of Tec!nolog% "andung 'T" "andung !tt#))---.itb.ac.id)

o(#uter et-ork e$earc! :rou# 'T" !tt#))---.ee.itb.ac.id)'T")cnrg)

e#art(ent of ec!anical Dngineering 'T" !tt#))engine.(e.itb.ac.id)

e#art(ent of Dlectrical Dngineering 'T" !tt#))---.ee.itb.ac.id)

agi$ter anage(ent Progra( 'T" !tt#))---.antara.co()((itb)indeE.!t(

a,a irror at 'T" !tt#))&a,a.'T".ac.id)

un irror at 'T" !tt#))$un.'T".ac.id)P irror at 'T" !tt#))!#.'T".ac.id)

A#ac!e irror at 'T" !tt#))a#ac!e.'T".ac.id)

i$co irror at 'T" !tt#))ci$co.'T".ac.id)

on% irror at 'T" !tt#))$on%.'T".ac.id)

on% u$ic irror at 'T" !tt#))$on%(u$ic.'T".ac.id)

on% irror at 'T" !tt#))$on%$#e.'T".ac.id)

'' irror at 'T" !tt#))i-i.'T".ac.id)

igia$! irror at 'T" !tt#))digica$!.'T".ac.id)

: irror at 'T" !tt#))gnn.'T".ac.id)

agi$ter anage(ent Progra( 'T" !tt#))---.antara.co()((itb)indeE.!t(

'n$titute of Tec!nolog% ational "andung !tt#))---.iii.net)u$er$)#ra$et%o)itena$.!t(

Para!%angan at!olic Uni,er$it% ;UPA? "andung !tt#))ka##a.ii$.utok%o.ac.)fu&i(ori)un#ar)un#ar.!t(l!ri$tian Uni,er$it% aranat!a "andung !tt#))---.$trE.co()uk(

Uni,er$it% of :a&a!(ada og&akarta !tt#))budi.ee.u(anitoba.ca)ga(a)info.!t(l

Uni,er$it% of a$anuddin U&ung Pandang !tt#))---.(i$.b##t.go.id)ari$oni)un!a$)un!a$.!t(l

un'TD Uni,er$it% of 'ndone$ia !tt#))$un$ite.ui.ac.id

Uni,er$it% of 'ndone$ia akarta !tt#))---.ui.ac.id

Uni,er$it% of Pad&ad&aran "andung !tt#))---.c$.unb.ca)grad$)r6u%)---)un#ad)un#ad.!t(l

Uni,er$it% a( atulangi anado !tt#))---.carleton.ca)!(antiri)UATAA@.!t(l

T'* :unadar(a akarta !tt#))---.c%ber$#ace.org)derr%$)gundar.!t(lal,in ollege + e(inar%. !tt#))---.cal,in.edu)r$etia67)indone$ian)indone$ian.!t(l

/e(baga Pendidikan e(a&ukan "ang$a !tt#))---.goindone$ia.co()l#(b)'ndone$ian tudie$ at T!e Uni,er$it% of Auckland !tt#))---.auckland.ac.n)a$i)indo)indone$ian.!t(l

igh chools'ndone$ia c!ool$ !tt#))---.-orld-ide.edu)ci)indone$ia)indeE.!t(lPangudi /u!ur ig! c!ool akarta !tt#))-eb.(it.edu)af$)at!ena.(it.edu)u$er)r)!)r!

ando&o)---)P/)P/.!t(lendana ig! c!ool %$te( !tt#))ta(2000.ta(u.edu)aig0112)cendana.!t(lA


37/40


Page 3"

akarta 'nternational c!ool ;'? !tt#))garnet.berkele%.edu)ka%kunng)!t(l)(ain.!t(l

A Tarakanita 1 Pulora%a !tt#))---.geocitie$.co()Pari$)5975)

A* ''' 'ndone$ian Pri,ate ig! c!ool !tt#))---.cal,in.edu)r$etia67)$(ak3)!cademic ,atabases'ndone$ian cience + Tec!nolog% 'nfor(ation "a$e !tt#))---.c!e(.uta$.edu.au)$tudent$)%o$)'3)'T)indeE.!t(l

'ndone$ian cience + Tec!nolog% 'nfor(ation "a$e go#!er))go#!er.fedu.uec.ac.)11).


38/40


Page 3#

!ppendix I=

Aumlah pengguna mailing list

ailing /i$t at 'T" ub$criber -ebaut!or 321#au(ikro 316(erdekau$er$ 314gra#!icde$ign 306itb 276ekono(iindone$ia 242dokter 221n21 188unair 143iaginet 123$urobo%oan 122$(an3bdg 114%bnetl 87indone$iaiE 87&ob$ 85itb75 83$%$o#l 79g#$co(( 74tarunabakti 69-a%ang 61indone$iacanada 56engli$!cour$e$ 55n21$c 54negerikita 52itbad(in 52eco$cienceindone$ia 51indone$ia&a#an 5189l 51un#ad 50ia# 5081l 48

$(an5bdg 46itbnetl 45i$dnforu( 45tobadl 44!eenet 43


39/40


Page 3$

$(ada 41ftl 40


40/40


Page 40

!ppendix =

,omain dari pengguna mailing list

ub$criber o(ain998 id.ac.itb947 id.net214 id.net.-a$antara197 co(.!ot(ail170 id.co157 id.ac149 id.net.centrin147 net.ib(106 co(.#tc#i88 co(.f(i66 id.net.(ega62 net.u$a61 co(.(obil48 id.ac.itb.#au(e45 co(.n$c40 id.ac.itb.ee36 id.co.a$tra32 id.ac.u((30 id.ac.#etra

2489568 Alternatif Teknologi Untuk Pendidikan Jarak Jauh

Documents