ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13 ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ 13.1 Η ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΩΣ ΕΙΔΟΣ Ερώτηση Σ. 1 η : σε ποια εποχή και σε ποια γραμματειακά είδη ανιχνεύονται οι απαρχές της βιογραφίας; Ερώτηση Σ. 2 η : πως τιτλοφορούν συνήθως οι συγγραφείς βιογραφιών τα έργα του; Αν και η βιογραφία ανθεί στην αυτοκρατορική περίοδο, σπέρματά της έχουμε από προηγούμενους αιώνες, π.χ. το εγκώμιο Ευαγόρας του Ισοκράτη, η παρουσίαση του ιστορικού προσώπου Αγησίλαου από τον Ξενοφώντα, των δημαγωγών της Αθήνας στα Φιλιππικά του Θεόπομπου και στο Περί δημαγωγών του Ιδομενέα. Για τη φιλοσοφική βιογραφία οι βάσεις πρέπει να τέθηκαν από τον Αριστοξένη τον Ταραντίνο (4 ος αι. π.Χ.) που έγραψε Βίους φιλοσόφων , 1
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13
ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ
13.1 Η ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΩΣ ΕΙΔΟΣ
Ερώτηση Σ. 1 η : σε ποια εποχή και σε ποια γραμματειακά είδη ανιχνεύονται
οι απαρχές της βιογραφίας;
Ερώτηση Σ. 2 η : πως τιτλοφορούν συνήθως οι συγγραφείς βιογραφιών τα
έργα του;
Αν και η βιογραφία ανθεί στην αυτοκρατορική περίοδο, σπέρματά της
έχουμε από προηγούμενους αιώνες, π.χ.
το εγκώμιο Ευαγόρας του Ισοκράτη,
η παρουσίαση του ιστορικού προσώπου Αγησίλαου από τον
Ξενοφώντα,
των δημαγωγών της Αθήνας στα Φιλιππικά του Θεόπομπου και
στο Περί δημαγωγών του Ιδομενέα.
Για τη φιλοσοφική βιογραφία οι βάσεις πρέπει να τέθηκαν από τον
Αριστοξένη τον Ταραντίνο (4ος αι. π.Χ.) που έγραψε Βίους φιλοσόφων ,
ενώ η βιογραφία ιστορικών προσώπων ενισχύθηκε πιθανότατα και
από την περιπατητική διδασκαλία.
1
Ερώτηση Σ. 3 η : αναφέρετε από ένα συγγραφέα βιογραφιών από τον 3 ο αι.
π.Χ., το 2 ο αι. π.Χ., τον 1 ο αι. π.Χ. και από τον 1 ο αι. μ.Χ.;
Από τον 3ο αι. π.Χ. σταθμοί στη βιογραφία είναι οι εξής:
Τον 3 ο αιώνα π.Χ:
1. Αντίγονος από την Κάρυστο και ο Έρμιππος από τη
Σμύρνη με Βίους συγχρόνων τους φιλοσόφων,
2. Σωτίων από την Αλεξάνδρεια (Διαδοχαί φιλοσόφων),
3. Σωσικράτης από τη Ρόδο (Χρονικά) και
4. Απολλόδωρος από την Αθήνα (Χρονικά)
Το 2 ο αιώνα π.Χ:
1. Αλέξανδρος ο Πολυίστωρ (Διαδοχαί φιλοσόφων ),
2. Δημήτριος από τη Μαγνησία (Ομώνυμοι) και
3. Διοκλής από τη Μαγνησία (Διαδρομή των φιλοσόφων)
Τον 1 ο αιώνα π.Χ.:
1. Η Παμφίλη (Ιστορικά υπομνήματα)
Τον 1 ο αι. μ.Χ.:
1. Πλούταρχος (Βίοι παράλληλοι) και
2. Φαβορίνος
Τον 1 ο -2 ο αι. μ.Χ.:
1. Φιλόστρατος (Βίοι σοφιστών) και
2
Ερώτηση Σ. 4 η : τί είδους βιογραφίες έγραψε ο Διογένης Λαέρτιος;
Τον 2 ο -3 ο αι. μ.Χ.:
1. Διογένης Λαέρτιος:
έγραψε σε 10 βιβλία τους «βίους» και τις «γνώμες»
των φιλοσόφων,
επιχείρησε μια προσωπογραφική κατάταξη της
ιστορίας της φιλοσοφίας από τις απαρχές της μέχρι
την εποχή του,
με βάση τα φιλοσοφικά δόγματα και τη διαδοχή
από δάσκαλο σε διάδοχο των φιλοσόφων,
Πλεονεκτήματα : διέσωσε ανεκτίμητες
πληροφορίες για το έργο πολλών στοχαστών. Είναι
η σημαντικότερη πηγή μας για τον Επίκουρο.
Μειονεκτήματα: υπερβολικό ανεκδοτολογικό
υλικό και άνιση μεταχείριση του υλικού του
TIPS : εκτός από το έργο των Πλουτάρχου και Φιλόστρατου, των υπολοίπων,
όταν σώζεται, είναι σε πολύ αποσπασματική μορφή.
3
13.2 ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ
13.2.1 ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΕΡΓΟ
Ερώτηση Σ. 5 η : σε ποια περιοχή τοποθετείται και με ποια πόλη κυρίως
συνδέεται ο Πλούταρχος;
Περίπου 50-120 μ.Χ., από τη Χαιρώνεια της Βοιωτίας.
Έζησε στην πατρίδα του το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του.
Ταξίδεψε αρκετά για εκπαιδευτικούς ή επαγγελματικούς σκοπούς.
Η μόρφωση του και η φιλία του με ισχυρούς Ρωμαίους τον οδήγησαν σε
τιμητικές αποστολές, πρεσβείες, διδασκαλία σε άλλες πόλεις, μέχρι και
στο αξίωμα του ιερέα των Δελφών.
Μας έχει σωθεί μεγάλο μέρος του έργου του, μαζί με κάποια
αμφισβητούμενης γνησιότητας.
Ερώτηση Σ. 7 η : τι είναι ο «κατάλογος του Λαμπρία»;
«Ο κατάλογος Λαμπρία»: κατάλογος του 4ου αι. με 277 τίτλους έργων
του, που ψευδεπίγραφα αποδίδεται σε γιο του. Περιέχει σφάλματα,
ατέλειες, ενώ λείπουν και γνωστά του έργα, ωστόσο πολύτιμη πηγή για
την έκταση και το περιεχόμενο της συνολικής του παραγωγής.
Ερώτηση Σ. 6 η : ποιες είναι οι δυο θεματικές περιοχές στις οποίες
κατατάσσουμε το έργο του Πλουτάρχου, πως ονομάζονται και γιατί;
Το έργο του είναι ευρύτατο και εντάσσεται σε 2 βασικές κατηγορίες:
Ηθικά : πλήθος έργων για ηθικοφιλοσοφικά θέματα σε μορφή
διαλόγου ή διατριβής. Ονομάζονται έτσι επειδή στην έκδοση του
Μάξιμου Πλανούδη, το 14ο αι., προτάσσονται τα έργα που
αφορούν ζητήματα ηθικής.
Βίοι Παράλληλοι : πλήθος βιογραφιών, αντιπροσωπευτικό και
πολύτιμο δείγμα του λογοτεχνικού είδους στην Αρχαιότητα.
4
ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ
Βιογραφίες σημαντικών ανδρών, Ελλήνων και Ρωμαίων, που
παραλληλίζονται ανά ζεύγη με βάση κάποια κοινά χαρακτηριστικά της
προσωπικότητας ή/και της δράσης τους.
Η διαδικασία της σύγκρισης ανάγεται ήδη στην παράδοση των
ρητορικών προγυμνασμάτων.
Ο Πλούταρχος ωφέλησε και τους Έλληνες, καθώς ενίσχυε την
ανάμνηση του ελληνικού πολιτιστικού στίγματος, και τους Ρωμαίους,
αφού προέβαλλε τα ρωμαϊκά επιτεύγματα, έχοντας βέβαια δώσει πριν το
ελληνικό, προηγούμενο χρονολογικά, πρότυπο.
Η συγκριτική βιογραφική αντιστοιχία ομόλογων προσωπικοτήτων
σώζεται μόνο στο έργο του Πλουτάρχου. Σώζονται και 4 μεμονωμένες
βιογραφίες που θεωρούνται προγενέστερες των ζευγών.
Η συγγραφή βιογραφιών ζητήθηκε στον Πλούταρχο από άλλους, αλλά
μέσα από αυτές ανακάλυψε τα δικά του κίνητρα.
Ερώτηση Σ. 8 η : ποιο είναι το ανθρώπινο στοιχείο που επιζητά συχνά ο
Πλούταρχος στη συγγραφή του και στις δύο θεματικές περιοχές του έργου
του;
Τα κίνητρα του σχετίζονται με την ανάδειξη των ηθικών ιδιοτήτων που
διαφαίνονται στις πράξεις των ανθρώπων. Και οι δύο κατηγορίες έργων
του δηλώνουν με διαφορετικό τρόπο παρόμοιες αναζητήσεις του.
Διαφορά βιογραφίας και ιστορικής συγγραφής: όπως ο ίδιος
αναφέρει είναι ακριβώς αυτή η απεικόνιση του ηθικού χαρακτήρα στις
πράξεις των ανθρώπων που χαρακτηρίζει το είδος των βιογραφιών. Βλ.
δραστηριότητα 1η.
5
Σώζονται 22 ζεύγη βιογραφιών, το ένα από τα οποία διπλό με 4
προσωπικότητες που γίνονται αντικείμενο σύγκρισης (Άγις, Κλεομένης -
Τιβέριος, Γάιος Γράκχος).
Συνολικά : 46 βίους παράλληλους και 4 μεμονωμένες βιογραφίες.
Χρονολογική σειρά Βίων :
οι 4 μεμονωμένοι -Άρατος, Αρταξέρξης, Όθων και Γάλβας- είναι
προγενέστεροι των διπλών Βίων.
Γενικά οι Βίοι τοποθετούνται στη δεύτερη περίοδο της ζωής του
Πλούταρχου. Σε ό,τι αφορά την εσωτερική χρονολογική σειρά
τους δεν έχουμε πολλές μαρτυρίες, γιατί δεν ξέρουμε πώς ακριβώς
δούλευε ο Πλούταρχος.
Η κατάταξη των Βίων γίνεται είτε
1. με διμερή κατάταξη με βάση τη χρονολογική σειρά των Ελλήνων
που βιογραφούνται, είτε
2. με διμερή κατάταξη με βάση τις χρονολογίες των Ρωμαίων, είτε
3. με τριμερή κατάταξη με βάση τον τόπο καταγωγής των Ελλήνων
(Αθήνα, Σπάρτη κλπ) και δευτερευόντως τη χρονολογική σειρά.
6
13.2.2 Η ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΒΙΩΝ
1. Κριτήρια παραλληλισμού των προσωπικοτήτων στους Βίους του Πλουτάρχου (2-3 παραδείγματα)
Στην αρχή των παραλληλισμών εκθέτει κάποια χαρακτηριστικά που
εκλαμβάνει ως κοινά στη ζωή των δύο ανδρών, έστω κι αν αυτό γίνεται
τεχνητά ή οφείλεται σε συμπτώσεις.
Εκθέτονται οι δύο βιογραφίες και στη συνέχεια τα χαρακτηριστικά
που θεωρεί κοινά τα συνοψίζει, εμπλουτίζει, αξιοποιεί στο
καταληκτήριο τμήμα, στη ΣΥΓΚΡΙΣΗ, όπου συγκρίνονται οι δύο
άνδρες ως προς τα χαρακτηριστικά αυτά. Σε κάποιους Βίους λείπει η
σύγκρισις, ίσως όχι τυχαία (π.χ. στο ζεύγος Θεμιστοκλή - Κάμιλλου).
Παραδείγματα :
Θησέας – Ρωμύλος , με κοινά χαρακτηριστικά το ότι και οι
δύο ίδρυσαν πόλεις (επιτυχές) και άρπαξαν γυναίκες (ατυχές).
Σόλωνας – Ποπλικόλας , και οι δύο διακρίνονται για τον
πολιτικό στοχασμό τους και την καθοριστική πολιτική δράση
τους. Σύγκρισις : ο Σόλων επιτυχέστερος στην αρχή της πολιτικής
του παρέμβασης, λιγότερο τυχερός στην τελική υπεράσπιση της,
ο Ποπλικόλας ως ευτυχέστερος στην τελική εφαρμογή των
πολιτικών του ρυθμίσεων.
Αριστείδης - Κάτων, παραλληλίζονται γιατί και στο
πολεμικό και στο πολιτικό και ηθικό πεδίο είχαν ανάλογες
επιδόσεις
Κίμων – Λούκουλλος , με αναλογίες στο χειρισμό όμοιων
περιστάσεων αλλά με μεγαλύτερες, από τους προηγούμενους,
προσωπογραφικές διαφορές.
7
13.2.3 ΒΙΟΙ ΚΑΙ ΗΘΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ
Ο Πλούταρχος συνηθίζει να παραλληλίζει και άτομα με βάση ηθικά
κριτήρια, αν και εκεί παρεμβάλλει συχνά και ανεκδοτολογικά στοιχεία,
όπως συνηθιζόταν στην παράδοση της βιογραφίας.
Παραδείγματα:
Περικλής - Φάβιος Μάξιμος: παραλληλίζονται με βάση την
πραότητα και τη δικαιοσύνη για τις οποίες διακρίνονταν και οι δύο,
καθώς και για την ικανότητά τους να αντιμετωπίζουν θετικά τις
αρνητικές αντιδράσεις των πολιτών και των συναρχόντων τους προς
όφελος της πόλης τους. Ανεκδοτολογικά στοιχεία: αναφέρεται στην
διακωμώδηση του Περικλή από τους κωμωδιογράφους που σατίριζαν το
σχήμα του κεφαλιού του.
Νικίας - Μάρκος Κράσος: πέρα από ένα ιστορικό παράλληλο, που
δίνεται εξαρχής, τα παθήματα και των δύο σε εκστρατείες, τη Σικελική
ο πρώτος, εναντίων των Πάρθων ο δεύτερος, οι δύο άνδρες στη
σύγκρισις συγκρίνονται και ως προς άλλα χαρακτηριστικά και ως προς
τη χρήση του πλούτου, θέμα συχνό στον Πλούταρχο, όπου ο Νικίας
υπήρξε πιο ενάρετος.
Αλκιβιάδης - Γάιος Μάρκιος Κοριολανός , από τις πιο ασύμβατες
μεταξύ τους βιογραφίες. Δύσκολο να εντοπιστεί σε άλλο πρόσωπο η
ιδιοφυής πολιτική και προσωπική γοητεία του Αλκιβιάδη. Η σύγκρισις
διαπιστώνει κυρίως διαφορές και το μόνο ίσως κοινό σημείο είναι μια
ιδιότυπη μορφή υπερηφάνειας, που οδηγεί τον πρώτο σε αναζήτηση
υπέρμετρης δημοτικότητας και το δεύτερο σε αντιδημοτική
συμπεριφορά.
8
13.2.4 ΆΛΛΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ
Άλλα κριτήρια παραλληλισμού είναι τα ακόλουθα:
Δημοσθένης - Κικέρων : ρητορική ικανότητα των δύο
βιογραφουμένων. Ικανότερος εκφραστής της αττικής ρητορείας ο
πρώτος, δεινότερος εκπρόσωπος του ρωμαϊκού λόγου ο δεύτερος.
Δίων - Βρούτος : η φιλοσοφική παιδεία και η σημασία της στη ζωή
τους. Επίσης ο απόλυτος χαρακτήρας τους στην πολιτική και
στρατιωτική τους δράση σε συνδυασμό με τις αναταραχές της εποχής
τους, οδήγησαν στη διάψευση των προσπαθειών τους.
Τιμολέων - Αιμίλιος Παύλος : κοινό στοιχείο ότι ο πρώτος
αγωνίστηκε κατά των Καρχηδονίων και των τυράννων της Σικελίας,
ενώ ο δεύτερος πολέμησε και νίκησε τους Μακεδόνες. Τον Πλούταρχο
δυσκολεύει κυρίως το ηθικό μέρος τους και κυρίως η αδελφοκτονία του
Τιμολέοντα.
Σερτόριος – Ευμένης : συνδέονται ως προς το ότι και οι δυο
ηγήθηκαν αλλόφυλων στρατών. Σύγκρισις: διαφέρουν στο ότι ο πρώτος
το έκανε για να βρει την ησυχία του και ο δεύτερος από ανάγκη αλλά
και από αγάπη για τον πόλεμο.
Φιλοποίμην – Τίτος Φλαμίνιος : σκέφτεται, δίνοντας ένα στοιχείο
ελληνοκεντρισμού, τα οφέλη που κέρδισαν οι Έλληνες από τη δράση
του δεύτερου. Θεωρεί όμως το Φιλοποίμενα πιο προικισμένο σε
ικανότητες και πιο επιδέξιο σε στρατιωτικές δραστηριότητες.
Πελοπίδας - Μάρκελλος : και οι δύο είχαν πρωτοφανείς στρατιωτικές
επιτυχίες, ο πρώτος εναντίον των πανίσχυρων Σπαρτιατών σε παράταξη
μάχης, ο δεύτερος εναντίον του στρατού του ανίκητου Αννίβα. Για να
στηρίξει το δεύτερο αναφέρει τις πηγές του, μια διάσταση των Βίων που
συχνά υποτιμήθηκε.
9
Δημήτριος – Αντώνιος : συμπυκνώνει τις αντιφάσεις της ζωής τους
λέγοντας ότι οι μεγάλες προσωπικότητες έχουν και κακές και καλές
πλευρές. Το Δημήτριο τον αποτιμά θετικά γιατί επιδίωξε να επιβληθεί
δεσποτικά σε ανθρώπους συνηθισμένους να κυβερνώνται δεσποτικά,
ενώ ο Αντώνιος σε ανθρώπους που μόλις είχαν απαλλαγεί από τη
μοναρχική διακυβέρνηση του Καίσαρα.
Στα ζεύγη Φωκίων-Κάτων, Πύρρος-Μάριος και Αλέξανδρος-Καίσαρ
απουσιάζει η τελική σύγκρισις.
1. Φωκίων - Κάτων : Τα γεγονότα της ζωής τους δεν επιτρέπουν
τον παραλληλισμό, αλλά ίσως κοινός παρανομαστής η θετική
πρόσληψη της δράσης τους και η ηθική στάση απέναντι στο έργο
που ανέλαβαν.
2. Πύρρος - Μάριος: ακαθόριστα παραμένουν τα κριτήρια του
παραλληλισμού. Ίσως η τελική ματαίωση των επιδιώξεων τους.
3. Αλέξανδρος - Καίσαρ : κρίνει σκόπιμο να ξεκαθαρίσει εξαρχής
ότι βιογραφεί και δεν ιστοριογραφεί κι ότι αναφέρεται
περιληπτικά στα γεγονότα. Από τους πιο επιτυχημένους Βίους