2018 Y 1l 1 Bütçe Sunu Konu mas 1 (TBMM Genel Kurulu)...2007 döneminde yıllık ortalama yüzde 5,1 büyüyen küresel ekonomi, krizi takip eden 2011-2017 döneminde yıllık ortalama

1

T.C.

MALİYE BAKANLIĞI

2018 YILI

BÜTÇE SUNUŞ KONUŞMASI

(TBMM Genel Kurulu)

Naci AĞBAL

Maliye Bakanı

11 Aralık 2017

3

2

OKUNAN METİN GEÇERLİDİR

3

2018 YILI BÜTÇE SUNUŞ KONUŞMASI

3

İçindekiler MAKROEKONOMİK GÖRÜNÜM ....................................................................... 10 I.

A. Küresel Ekonomi .................................................................................... 10

B. Türkiye Ekonomisi .................................................................................. 26

C. Orta Vadeli Program Hedefleri ................................................................... 50

2016 YILI MERKEZİ YÖNETİM KESİN HESABI ...................................................... 56 II.

2017 YILI MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GERÇEKLEŞMELERİ ...................................... 57 III.

2018 YILI MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ ............................................................ 59 IV.

2018 YILI BÜTÇESİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ ...................................................... 62 V.

A. Bütçemizde En Büyük Pay Yine Eğitime ........................................................ 62

B. Sağlığa Bütçeden Daha Fazla Kaynak Ayırıyoruz.............................................. 67

C. Bütçemiz ile Yatırımları Destekliyoruz ......................................................... 69

D. Yerel Yönetimlere Kaynak Aktarıyor, Bölgesel ve Kırsal Kalkınmayı Destekliyoruz ... 71

E. Sosyal Desteklere Devam Ediyoruz .............................................................. 72

F. Tarımı Destekliyoruz ............................................................................... 73

G. Reel Sektöre Önemli Destekler Vermeye Devam Ediyoruz ................................. 74

H. Ar-Ge ve İnovasyonu Destekliyoruz ............................................................. 76

İ. Yurt İçi Tasarrufları Teşvik Ediyoruz ........................................................... 77

J. Çevreyi Korumaya Önem Veriyoruz ............................................................. 77

K. Çalışanlarımız ile Emeklilerimizin Mali ve Sosyal Haklarını İyileştirdik .................. 78

L. Sosyal Güvenlik Sistemini İyileştiriyoruz ....................................................... 79

GELİR POLİTİKALARI VE UYGULAMALARI ......................................................... 81 VI.

A. Büyüme Dostu Vergi Politikaları Uyguluyoruz ................................................. 81

B. Katma Değer Zincirinde Yükselmek için Ar-Ge ve Tasarım Desteklerini Artırıyoruz .. 87

C. Sosyal ve Çevresel Vergi Düzenlemeleri Yapıyoruz .......................................... 89

D. Vergi Mevzuatını Daha Etkin, Adil ve Rekabetçi Bir Yapıya Kavuşturuyoruz ............ 89

E. Vergiye Uyumu Güçlendiriyor, Kayıtlı Ekonomiye Geçişi Hızlandırıyoruz ............... 90

4


54

Grafikler

Grafik 1: Yakınsama Göstergeleri ve Büyüme .......................................................... 10 Grafik 2: Küresel Büyüme .................................................................................. 10 Grafik 3: Küresel Ticaret ................................................................................... 11 Grafik 4: Küresel Ekonomik Faaliyetler ve Güven Endeksleri ....................................... 11 Grafik 5: Senkronize Büyüme .............................................................................. 12 Grafik 6: Küresel Büyüme .................................................................................. 12 Grafik 7: Küresel Ticaret ................................................................................... 13 Grafik 8: Gelişmiş Ülkelerde Büyüme .................................................................... 13 Grafik 9: ABD Büyüme Oranları ............................................................................ 13 Grafik 10: ABD İşgücü Piyasası ve İşgücü Verimliliği ................................................... 14 Grafik 11: Avro Bölgesi Büyüme ve Ekonomik Faaliyetler ............................................ 14 Grafik 12: Avro Bölgesi’nde Büyüme Oranları .......................................................... 15 Grafik 13: Avro Bölgesi İşgücü Piyasası .................................................................. 15 Grafik 14: Gelişmekte Olan Ülkelerde Büyüme ......................................................... 16 Grafik 15: Gelişmekte Olan Ülkelerde Büyümenin Ağırlığı ........................................... 16 Grafik 16: Çin’de Yeni Normal Büyüme .................................................................. 17 Grafik 17: Rusya ve Brezilya Büyüme Oranları ......................................................... 17 Grafik 18: Emtia Fiyatları ................................................................................... 18 Grafik 19: Petrol Piyasası ................................................................................... 18 Grafik 20: Enflasyon Oranları .............................................................................. 19 Grafik 21: Bilanço Büyüklükleri ........................................................................... 19 Grafik 22: Gelişmekte Olan Ülkelere Net Sermaye Akımı ............................................ 20 Grafik 23: İktisadi Politika Belirsizlik Endeksleri ....................................................... 20 Grafik 24: Gelişmekte Olan Ülkeler Reel Kesim Borcu ................................................ 21 Grafik 25: Düşük Enflasyon ................................................................................. 21 Grafik 26: Cari İşlemler Dengesi ........................................................................... 22 Grafik 27: OECD Ülkelerinde Gelir Dağılımında Bozulma ............................................. 22 Grafik 28: Küresel Korumacılık ............................................................................ 22 Grafik 29: Jeopolitik Risk Endeksi ........................................................................ 23 Grafik 30: 65 Yaş Üstü Nüfus ............................................................................... 23 Grafik 31: İşgücü Verimlilik Artışı ......................................................................... 23 Grafik 32: Ortalama Büyüme Oranı ....................................................................... 26 Grafik 33: Hükümetlerimiz Döneminde Gerçekleştirilen Yapısal Reformlar ...................... 27 Grafik 34: Üretim ve İhracat Yapısında Dönüşüm ...................................................... 28 Grafik 35: Yatırımlar ......................................................................................... 29 Grafik 36: Verimlilik ......................................................................................... 29 Grafik 37: İmalat Sanayinin Üretim Yapısı ............................................................... 30 Grafik 38: Ar-Ge Harcamalarının GSYH İçindeki Payı .................................................. 30 Grafik 39: Organize Sanayi ................................................................................. 30 Grafik 40: İmalat Sanayi Alt Sektörlerinin Ortalama Büyüme Hızları............................... 31 Grafik 41: Ürün ve Pazar Çeşitliliği ....................................................................... 31 Grafik 42: Küresel Entegrasyon............................................................................ 32 Grafik 43: İşgücüne Katılım Oranı ......................................................................... 32 Grafik 44: 2007-2016 Dönemi İşgücüne Katılım Oranında Değişim ................................. 33 Grafik 45: Kadınların İşgücüne Katılım Oranları ........................................................ 33 Grafik 46: İşgücünün Eğitim Durumu ..................................................................... 33

4 5


5

Grafik 47: Sektörlerin İstihdam İçindeki Payı ........................................................... 34 Grafik 48: Yıllar İtibarıyla Enflasyon ...................................................................... 35 Grafik 49: Toplam Aktifler ve Kredilerin GSYH’ye Oranı ............................................. 35 Grafik 50: Kredilerin Takibe Dönüşüm Oranı ........................................................... 36 Grafik 51: Türkiye’de Genel Devlet Açığı ve Borç Stoku ............................................. 37 Grafik 52: Karşılaştırmalı Genel Devlet Açığı ve Borç Stoku ......................................... 37 Grafik 53: Kriz Sonrası Dönemde Bütçe Açığı ve Borç Stoku Değişimi ............................. 38 Grafik 54: Borcun Döviz ve Faiz Kompozisyonu ........................................................ 38 Grafik 55: İç Borçlanmanın Vadesi ve Reel Faiz Oranı ................................................ 39 Grafik 56: Dünya Bankası Sınıflandırmasına Göre Türkiye’nin Gelir Düzeyi ...................... 39 Grafik 57: AB Gelir Düzeyine Yakınsama ................................................................ 40 Grafik 58: Büyüme Performansı ........................................................................... 41 Grafik 59: GSYH Büyümesine Katkılar (Harcamalar Yönünden) ..................................... 42 Grafik 60: Gelişmekte Olan Ülkelerde GSYH Büyümesine Katkılar (2017 İlk Yarı)............... 42 Grafik 61: Sanayi Üretimine Katkılar ..................................................................... 43 Grafik 62: Ekonomide Genele Yaygın İyileşme ......................................................... 43 Grafik 63: Reel Kesim Güven Endeksi ve Yatırım Harcama Beklentisi ............................. 44 Grafik 64: İmalat Sanayine Verilen Teşvikler ........................................................... 45 Grafik 65: İşgücü Göstergeleri ............................................................................. 45 Grafik 66: 2015-2017 Yıllık İstihdam Artışları .......................................................... 45 Grafik 67: Enflasyon ......................................................................................... 46 Grafik 68: AB’ye İhracat .................................................................................... 46 Grafik 69: Turizm Gelirleri ve Turist Sayısı ............................................................. 47 Grafik 70: Cari Denge ........................................................................................ 47 Grafik 71: Sermaye Yeterlilik Oranı ...................................................................... 48 Grafik 72: Kredi Büyümesi ve Kredilerin Takibe Dönüşüm Oranı ................................... 48 Grafik 73: Kredi Büyümesi .................................................................................. 49 Grafik 74: Yıllıklandırılmış Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi ve Faiz Dışı Denge ................. 49 Grafik 75: Orta Vadeli Hedefler: Büyüme ve Enflasyon ............................................... 51 Grafik 76: Orta Vadeli Hedefler: Cari Açık ve İşsizlik Oranı ......................................... 51 Grafik 77: Kamu Kesimi Borçlanma Gereği ve Genel Devlet Açığı .................................. 53 Grafik 78: Merkezi Yönetim Bütçe Açığı ve Kamu Borç Stoku ....................................... 54 Grafik 79: Program Tanımlı Faiz Dışı Denge ............................................................ 54 Grafik 80: 2016 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleşmeleri ...................................... 56 Grafik 81: 2017 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Hedef ve Gerçekleşmeleri .......................... 57 Grafik 82: 2018 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesi .......................................................... 59 Grafik 83: 2018 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri ................................................ 60 Grafik 84: 2018 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri ................................................. 60 Grafik 85: 2018 Yılı Vergi Gelirleri ....................................................................... 61 Grafik 86: Faiz Harcamalarının GSYH ve Bütçe İçindeki Payı ........................................ 62 Grafik 87: Eğitime Ayrılan Kaynak ........................................................................ 63 Grafik 88: Öğretmen ve Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayıları ...................................... 64 Grafik 89: Mesleki ve Teknik Eğitim Harcamaları ...................................................... 65 Grafik 90: Yükseköğretime Ayrılan Kaynak ............................................................. 65 Grafik 91: Üniversite Sayıları .............................................................................. 66 Grafik 92: Yükseköğretim Burs ve Kredi Tutarları ..................................................... 66 Grafik 93: YURTKUR Yatak Kapasitesi ve Yurt Sayısı .................................................. 67 Grafik 94: Sağlığa Ayrılan Kaynak ......................................................................... 67

6


76

Grafik 95: Aile Hekimliği Birimi Sayıları ve Harcamaları .............................................. 68 Grafik 96: Yatırıma Ayrılan Kaynak ....................................................................... 69 Grafik 97: Yatırıma Ayrılan Kaynağın Sektörel Dağılımı .............................................. 69 Grafik 98: Mahalli İdarelere Ayrılan Paylar .............................................................. 71 Grafik 99: Tarıma Ayrılan Kaynaklar ..................................................................... 73 Grafik 100: OECD Üretici ve Tüketici Destek Tahminleri Verilerine Göre Ülke

Karşılaştırmaları .............................................................................. 74 Grafik 101: Turizm Sektörü Destekleri .................................................................. 75 Grafik 102: KOSGEB Destekleri ............................................................................ 75 Grafik 103: Esnaf Kredi Destekleri ........................................................................ 75 Grafik 104: Çiftçi Kredi Destekleri ........................................................................ 76 Grafik 105: Bireysel Emeklilik Sistemi ................................................................... 77 Grafik 106: Çevre Hizmetlerine Ayrılan Kaynak ....................................................... 78 Grafik 107: 2002-2017 Dönemi Maaş ve Aylıklardaki Artış (%) ...................................... 78 Grafik 108: Sigorta Prim Teşvikleri ....................................................................... 80 Grafik 109: Beyaz Eşya Satışları (Şubat-Eylül) .......................................................... 85 Grafik 110: Bireysel Emeklilik Sistemine Katılım ...................................................... 87 Grafik 111: Ar-Ge ve Tasarım Merkezi Sayıları ......................................................... 88 Grafik 112: Patent, Tasarım ve Faydalı Model Başvuru Sayıları ..................................... 88 Grafik 113: e-Fatura ve e-Defter Kullanıcı Sayısı ...................................................... 93 Grafik 114: Kayıt Dışı Ekonomi ve İstihdamın Büyüklüğü ............................................. 94 Grafik 115: Hazır Beyan Sistemi Kapsamında Beyan Edilen Gayrisafi İrat, Matrah ve

Hesaplanan Vergi ............................................................................. 95

6 7


7

Tablolar

Tablo 1: Reel Büyüme Karşılaştırması .................................................................... 27 Tablo 2: Refah Seviyesi ..................................................................................... 40 Tablo 3: Ekonomi Teşviklerinin Merkezi Yönetim Bütçesine Etkisi ................................. 58 Tablo 4: Eğitim Göstergelerinde Çarpıcı Değişim ...................................................... 63 Tablo 5: Sağlık Hizmetlerine İlişkin Göstergeler ....................................................... 68 Tablo 6: Altyapı Hizmetlerine İlişkin Göstergeler ...................................................... 70 Tablo 7: Mahalli İdarelere Ayrılan Kaynak ............................................................... 71 Tablo 8: Sosyal Desteklere İlişkin Göstergeler .......................................................... 72 Tablo 9: Sosyal Destekler ................................................................................... 73 Tablo 10: Reel Sektör Destekleri .......................................................................... 74 Tablo 11: Ar-Ge ve İnovasyona İlişkin Göstergeler..................................................... 76 Tablo 12: Ar-Ge’ye Ayrılan Kaynak ....................................................................... 77 Tablo 13: Proje Bazlı (Süper) Teşvikler .................................................................. 82 Tablo 14: 2017 ve 2018 Yılı İmalat Yatırımlarına Kurumlar Vergisi Desteği (Bölgesel ve Büyük

Ölçekli Yatırımlar) .............................................................................. 82 Tablo 15: 2017 ve 2018 Yılı İmalat Yatırımlarına Kurumlar Vergisi Desteği (Stratejik

Yatırımlar) ....................................................................................... 83

98

9


9

Sayın Başkan, Değerli Milletvekilleri,

Yüce heyetinizi ve bizi izleyen değerli vatandaşlarımızı saygı ve sevgi ile selamlıyorum.

Bugün 2016 Yılı Merkezi Yönetim Kesin Hesap Kanun Tasarısı ile 2018 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Tasarısının görüşmelerine başlıyoruz. Bu Kanun tasarılarının Genel Kurula getirilmesinde emeği geçen Plan ve Bütçe Komisyonunun değerli Başkan ve Üyelerine, Bakan arkadaşlarıma ve kamu idarelerinin temsilcilerine teşekkür ediyorum.


2018 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Tasarısını küresel ekonomide ve Türkiye ekonomisinde ortaya çıkan gelişmelerle geleceğe dönük beklentiler ve tahminleri esas alarak hazırladık. Bu çerçevede burada yapacağım konuşmam;

Küresel Ekonomik Gelişmeler Türkiye Ekonomisine İlişkin Gelişmeler 2018-2020 Dönemini Kapsayan Orta Vadeli Program Hedefleri 2016 Yılı Merkezi Yönetim Kesin Hesabı 2017 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleşmeleri 2018 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesi Gelir Politikaları ve Uygulamaları

bölümlerinden oluşacaktır.

10


1110

MAKROEKONOMİK GÖRÜNÜM I.

A. Küresel Ekonomi

Küresel ekonomi 2001-2007 döneminde 1990’lı yıllara göre büyümenin yukarı yönlü olduğu bir dönem olmuştur. 1990-2000 döneminde küresel ekonomi yılda ortalama yüzde 3,3 büyürken, 2001-2007 döneminde yüzde 4,4 büyümüştür.

2001-2007 döneminde küresel ekonomik büyümedeki yüksek performansta gelişmekte olan ülkelerde güçlenen büyüme etkili olmuştur. Bu dönemde gelişmekte olan ülkeler gelişmiş ülkelerden yıllık ortalama yüzde 4,3 daha hızlı büyüyerek küresel ekonomideki paylarını 8 puanlık artışla 2007 yılında yüzde 28’e yükseltmişlerdir.

Grafik 1: Yakınsama Göstergeleri ve Büyüme

Küresel finansal kriz sonrası dönemde ise küresel ekonomik büyüme oranları olağanüstü parasal ve mali teşviklere rağmen kriz öncesi seviyelere ulaşamamıştır. 2003-2007 döneminde yıllık ortalama yüzde 5,1 büyüyen küresel ekonomi, krizi takip eden 2011-2017 döneminde yıllık ortalama yüzde 3,6 büyümüştür. Bu dönemde gelişmiş ülkelerde ortalama büyüme yüzde 2,7’den yüzde 1,8’e düşmüştür. Küresel büyümeye öncülük eden gelişmekte olan ülkeler ise 2003-2007 yıllarında ortalama yüzde 7,7 büyürken krizi takip eden 2011-2017 döneminde yıllık ortalama yüzde 5 büyümüştür.

Grafik 2: Küresel Büyüme

Kriz sonrası dönemde küresel büyüme oranlarının kriz öncesi döneme göre daha düşük gerçekleşmesinde yapısal makroekonomik sorunlar, politik ve demografik faktörler ile jeopolitik gerginlikler etkili olmuştur. Özellikle verimlilik artışını destekleyecek reformlardaki gecikme, yüksek borçluluk oranları, bankacılık sistemlerindeki sorunlar, artan korumacılık politikaları, göç sorunu ile

2007=71,7

2007=28,3-1

0

1

2

3

4

5

6

7

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2014

2016

2018

2020

2022

Yakınsama

GOÜ-GÜ Yüzde Büyüme Farkı (Sağ Eksen) Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler

(%)

Kaynak: IMF, Maliye BakanlığıNot: Ülke payları hesaplanırken gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin GSYH'si küresel GSYH 'ye oranlanmıştır.

(%)

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Kriz Öncesi Büyüme

Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler Küresel

(%)

Kaynak: IMF

-4

-2

0

2

4

6

8

10

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler Küresel

(%)

Kaynak: IMF

10 11


11

yaşlanan nüfus potansiyel büyüme oranını sınırlayan temel faktörler arasında yer almıştır.

Grafik 3: Küresel Ticaret

Kriz sonrası dönemde küresel ticarette küresel büyüme oranlarında yaşanan düşüşten daha belirgin kayıplar yaşanmıştır. 2003-2007 döneminde küresel ticaret büyümesi yıllık ortalama yüzde 8,5 iken bu oran 2011-2017 döneminde yüzde 3,8’e gerilemiştir.


Küresel ekonomide geçmiş dönemde ortaya çıkan genel trendlere ilişkin değerlendirmelerimi sizlerle paylaştıktan sonra, şimdi yakın döneme ilişkin gelişmeler hakkında görüşlerimi paylaşmak istiyorum.

Küresel finansal kriz sonrası dönemde zayıf seyreden ekonomik büyüme 2016 yılının ikinci yarısından itibaren gelişmiş ülkelerde güçlenen ekonomik faaliyetler sayesinde yukarı yönlü ivmelenmiştir. Küresel politik risk ve belirsizliklerin nispeten azalması, finansal koşullardaki elverişli ortam, toparlanan emtia fiyatları ile tüketici ve yatırım güvenindeki artış küresel ekonomik faaliyetlerdeki yukarı yönlü hareketi desteklemiştir.

Grafik 4: Küresel Ekonomik Faaliyetler ve Güven Endeksleri

2016 yılının ikinci yarısından itibaren ivmelenen küresel ekonomik faaliyetler ve ticaretteki canlanma, ekonomilerin birbirini olumlu etkilemesine ve büyümenin genele yayılmasına imkan sağlamaktadır. Küresel ekonominin yüzde 80’inden fazlasını oluşturan 45 ülkenin büyüme oranlarına bakıldığında 2017 yılında bu ülkelerin tamamında pozitif büyüme, 30 ülkede de hız kazanan büyüme gözlenmiştir. Oysa 2011-2016 döneminde her yıl ortalama 6 ülkede ekonomi daralmıştır.

-101234567

2013

-1 4 7 1020

14-1 4 7 10

2015

-1 4 7 1020

16-1 4 7 10

2017

-1 4 7

Üretim Göstergeleri

Sanayi Üretimi PMI (50'den Sapma)

Kaynak: IMF, WEO Ekim 2017

(%)

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

2013

-1 4 7 1020

14-1 4 7 10

2015

-1 4 7 1020

16-1 4 7 10

2017

-1 4 7Güven Endeksleri

Tüketici Güven Reel Kesim Güven

(End

eks)

Kaynak: OECD, Economic Outlook Kasım 2017

-12

-8

-4

0

4

8

12

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

T

2018

T

2011-2017 Ort: 3,8

(%)

Kaynak: IMF

2003-2007 Ort: 8,5

12


1312

Grafik 5: Senkronize Büyüme

Grafik 6: Küresel Büyüme

2016 yılının ikinci yarısında hızlanan ekonomik toparlanmayla yüzde 3,2 büyüyen küresel ekonominin 2017 yılında yüzde 3,6 büyümesi beklenmektedir. 2018 yılında ise gelişmekte olan ülkelerde ivmelenen ekonomik faaliyetler ile küresel ekonominin yüzde 3,7 büyüyeceği tahmin edilmektedir.

Küresel ekonomik faaliyetlerdeki canlanmaya rağmen bu oranlar konuşmamın başında da bahsettiğim üzere 2003-2007 döneminde küresel ekonomide gözlemlenen yüzde 5,1 büyüme oranının altındadır.

Küresel kriz sonrası dönemde ivme kaybeden küresel ticaretin 2017 yılında güçlü bir toparlanma ile yüzde 4,2, 2018 yılında ise yüzde 4 oranında büyümesi beklenmektedir. Küresel ticaretteki ivmelenmede gelişmiş ülkelerdeki yatırım artışı ile gelişmekte olan ülkelerin artan talebi etkili olmuştur.

12

36

3 4

118

2 4 4

15

30

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017Daralma Yavaşlayan Büyüme Hızlanan Büyüme

Kaynak: OECD, Economic Outlook Kasım 2017 Not: Grafikte, küresel GSYH'nin yüzde 80'inden fazlasını oluşturan 45 ülke gösterilmektedir. Hızlanan / yavaşlayan büyüme, bir önceki yıla kıyasla belirlenmiştir.

(Ülke

sayısı)

(Ülke

sayısı)

3,2

1,7

4,3

2,4

3,6

2,2

4,6

3,0

3,7

2,0

4,9

3,3

1

2

3

4

5

Küresel Ekonomi Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler Çin ve Hindistan HariçGOÜ

201620172018


(%)

12 13


13

Grafik 7: Küresel Ticaret

Grafik 8: Gelişmiş Ülkelerde Büyüme

Gelişmiş ülkelerde ekonomik faaliyetler genele yaygın bir şekilde artmaktadır. Bunda devam eden genişletici para politikası ile küresel ticaretteki toparlanma etkili olurken büyümeyi üretim ile yatırımlar desteklemektedir. 2016 yılında yüzde 1,7 büyüyen gelişmiş ekonomilerin 2017 yılında yüzde 2,2 büyüyeceği tahmin edilmektedir. 2018 yılında ise

parasal teşviklerin etkisinin azalmasıyla birlikte büyümenin bir miktar ivme kaybederek yüzde 2 olması beklenmektedir. Bununla birlikte son dönemde ortaya çıkan göstergeler büyüme beklentisini yukarı yönlü desteklemektedir.

ABD ekonomisinde destekleyici finansal koşullar, özel tüketim ve yatırım harcamalarının artmaya devam etmesi, ihracat performansının yukarı yönlü olması ve istihdam piyasasındaki iyileşme büyümeyi olumlu etkilemektedir. Yatırımlardaki artışta genele yaygın bir canlanma olmasının yanı sıra küresel petrol piyasasındaki toparlanma ile ivmelenen enerji sektörü yatırımları da rol oynamaktadır.

Grafik 9: ABD Büyüme Oranları

ABD ekonomisi 2017 yılı üçüncü çeyrekte yıllıklandırılmış yüzde 3,3, ilk üç çeyrekte ise yüzde 2,5 büyümüştür. ABD ekonomisi yılın üçüncü çeyreğinde son üç yıldaki en yüksek büyüme performansını sergilemiştir. Bunda artan

-4

-2

0

2

4

6

8

10

2012

-1 5 920

13-1 5 9

2014

-1 5 920

15-1 5 9

2016

-1 5 920

17-1 5 9

İthalat Talebi

Gelişmekte Olan Ülkeler Gelişmiş Ülkeler(İt

hala

tHac

mi 3

ayl

ık h

.o.,

yıllı

klan

dırıl

mış

)Kaynak: Bloomberg

2,7

3,63,8

2,8

2,4

4,24,0

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Küresel Ticaret Hacmi


(%)

1,71,5

1,8

1,0

2,2 2,2 2,1

1,5

2,02,3

1,9

0,7

0

1

2

3

Gelişmiş Ülkeler ABD Avro Bölgesi Japonya

2016

2017

2018


(%)

-2-10123456

2014

Ç120

14 Ç2

2014

Ç320

14 Ç4

2015

Ç120

15 Ç2

2015

Ç320

15 Ç4

2016

Ç120

16 Ç2

2016

Ç320

16 Ç4

2017

Ç120

17 Ç2

2017

Ç3

Kaynak: Bloomberg

(Yıllık

landır

ılmış,

%)

14


1514

yatırımlar temel rol oynamıştır. 2016 yılında yüzde 1,5 büyüyen ABD ekonomisinin 2017 ve 2018 yıllarında sırasıyla yüzde 2,2 ve yüzde 2,3 büyüyeceği tahmin edilmektedir. ABD senatosundan geçen vergi reformunun yürürlüğe girmesi, 2018 yılında ekonomik büyüme performansını yukarı çekebilecek faktörlerden birisidir.

İşgücü göstergeleri ABD ekonomisinin tam istihdam seviyesinin üzerinde olduğunu göstermektedir. Ekonomideki toparlanmayla birlikte işsizlik oranı 2017 yılı Ekim ayında yüzde 4,1’e gerileyerek 2000 yılı Aralık ayından bu yana en düşük seviyesini görmüştür. Kriz öncesi işsizlik oranın yakalanmasında kriz öncesine göre düşük düzeyde olan işgücüne katılım oranı etkili olmuştur. Küresel kriz öncesi yüzde 66 seviyesinde olan işgücüne katılım oranı 2017 yılı Kasım ayında yüzde 62,7 seviyesinde gerçekleşmiştir.

Grafik 10: ABD İşgücü Piyasası ve İşgücü Verimliliği

ABD istihdam piyasasındaki iyileşmeye karşın ortalama saatlik kazançlardaki artışın sınırlı olduğu görülmektedir. İstihdam ile ücretler arasındaki bağlantıyı kuracak ekonomik faktörlerin başında ise işgücü verimliliği gelmektedir. 2016 yılının son çeyreğinden itibaren yıllık bazda artış göstermeye başlayan işgücü verimliliği reel ücretlerdeki artışı, reel ücretlerdeki artış ise iç talebi destekleyerek ekonomide pozitif büyüme döngüsünü desteklemektedir.


Avro Bölgesi’nde 2017 yılı ekonomik büyümenin ivmelendiği bir yıl oldu. Bunda azalan politik risklerin oluşturduğu olumlu görünümün yanında küresel ticaretteki ivmelenme, Avrupa Merkez Bankasının devam eden genişletici para politikasının etkisiyle güçlenen iç talep ve artan istihdam etkili olmuştur.

Grafik 11: Avro Bölgesi Büyüme ve Ekonomik Faaliyetler

-1,0-0,50,00,51,01,52,02,53,03,5

2015

-1 3 5 7 9 1120

16-1 3 5 7 9 11

2017

-1 3 5 7 9

İşgücü Verimliliği

Saatlik Ücret Artışı İşgücü Verimliliği

(Yıllık

, %)

Kaynak: Bloomberg

60

61

62

63

64

65

66

67

3

4

5

6

7

8

9

10

11

2007

-1 9 520

09-1 9 5

2011

-1 9 520

13-1 9 5

2015

-1 9 520

17-1 9

İşgücü

İşsizlik Uzun Dönem Doğal İşsizlik (NAIRU) İşgücüne Katılım (Sağ Eksen)

(%)

Kaynak: Thomson Reuters, FRED Economic Data, St. Louis Fed

(%)

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

2014

Ç4

2015

Ç1

2015

Ç2

2015

Ç3

2015

Ç4

2016

Ç1

2016

Ç2

2016

Ç3

2016

Ç4

2017

Ç1

2017

Ç2

2017

Ç3

Büyüme ve PMI

Büyüme PMI (Sağ Eksen)

(%)

(Endeks)

Kaynak: Bloomberg

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

2010

-1 5 920

11-1 5 9

2012

-1 5 920

13-1 5 9

2014

-1 5 920

15-1 5 9

2016

-1 5 920

17-1 5 9

Sanayi Üretimi

(Yıllık,

%)

14 15


15

Başta satın alma yöneticileri endeksi (PMI) olmak üzere temel üretim göstergeleri ekonomide güçlü seyrin önümüzdeki dönemde de devam edeceğini göstermektedir. Avro Bölgesi’nde PMI üst üste 52 aydır 50’nin üzerinde seyrederek imalat sektöründeki büyümeyi teyit etmektedir. Avro Bölgesi’nde mevsimsellikten arındırılmış sanayi üretimi, 2017 yılı Eylül ayında yıllık olarak yüzde 3,3 artış göstermiştir. Son 5 ayda ortalama yüzde 3,6 oranında artarak yakaladığı güçlü büyüme trendini sürdürmüştür.

Grafik 12: Avro Bölgesi’nde Büyüme Oranları

Avro Bölgesi 2017 yılının üçüncü çeyreğinde yüzde 2,6 ile 2011 yılının ilk çeyreğinden bu yana en iyi büyüme performansını sergilemiştir. Genişletici para politikası, istihdam piyasasındaki iyileşme, artan dış ticaret ve yatırım harcamaları ile Avro Bölgesi’nin 2017 yılında yüzde 2,1 büyümesi beklenmektedir. Bu oran Avro Bölgesi için son 10 yılın en iyi ekonomik büyüme

performansıdır. 2018 yılında ise parasal desteklerdeki kısmi azalma ve potansiyel büyümeye yakınsama nedeniyle bölge ekonomisinin yüzde 1,9 büyüyeceği tahmin edilmektedir.

Avro Bölgesi’nde ivmelenen ekonomik faaliyetlere rağmen İngiltere’nin AB’den çıkış süreci ve bankaların devam eden bilanço sorunları büyüme görünümü üzerinde risk teşkil etmektedir.

Grafik 13: Avro Bölgesi İşgücü Piyasası

Avro Bölgesi’nde büyümenin genele yayılması işsizliği düşürmektedir. Avro Bölgesi’nde işsizlik oranı 2013 yılı ikinci yarısı itibarıyla ekonomideki toparlanma sonucu azalmaya başlamıştır. 2013 yılı Mayıs ayında yüzde 12,1 seviyesinde olan işsizlik 2017 yılı Ekim ayında yüzde 8,8 seviyesine kadar gerilemiştir. Bu oran 2009 yılı Ocak ayından itibaren görülen en düşük seviyeyi ifade etmektedir.

Japonya ekonomisi genişletici para ve maliye politikaları ve küresel talepteki artışın desteğiyle 2001 yılından sonra ilk kez 7 çeyrek üst üste pozitif büyüme performansını gerçekleştirmiştir. Japon ekonomisi 2017 yılının üçüncü çeyreğinde net ihracatın olumlu katkısı ile yüzde 1,4 büyümüştür. Ekonomik büyüme oranı ikinci çeyreğe

-1,5-1,0-0,50,00,51,01,52,02,53,03,5

2010

Ç1

2010

Ç4

2011

Ç3

2012

Ç2

2013

Ç1

2013

Ç4

2014

Ç3

2015

Ç2

2016

Ç1

2016

Ç4

2017

Ç3

Kaynak: Bloomberg

(Yıllık,%)

7071727374757677787980

8,08,59,09,5

10,010,511,011,512,012,513,0

20

10

Ç4

20

11

Ç2

20

11

Ç4

20

12

Ç2

20

12

Ç4

20

13

Ç2

20

13

Ç4

20

14

Ç2

20

14

Ç4

20

15

Ç2

20

15

Ç4

20

16

Ç2

20

16

Ç4

20

17

Ç2

İşsizlik Oranı İşgücüne Katılım (Sağ Eksen)

(%)

Kaynak: Bloomberg, OECD

(%)

16


1716

göre bir miktar azalmakla birlikte tüketici beklentisindeki iyileşmenin etkisiyle yılın son çeyreğinde de büyümenin devam etmesi beklenmektedir.

Bu çerçevede 2016 yılında yüzde 1 büyüyen Japon ekonomisinin 2017 yılında yüzde 1,5 büyüyeceği tahmin edilmektedir. 2018 yılında ise maliye politikasındaki sıkılaşma varsayımı altında büyümenin yüzde 0,7’ye inmesi beklenmektedir. Orta-uzun vadede Japon ekonomisinde, nüfustaki yaşlanmaya bağlı olarak daralan işgücü nedeniyle potansiyel büyüme oranının düşük kalacağı değerlendirilmektedir.

Japonya’da istihdam oranları ekonomideki genişleme ile artmaktadır. 2017 yılı Ekim ayında istihdam oranı yüzde 59,2 seviyesinde gerçekleşerek 2012 yılından itibaren ile yukarı yönlü seyrini devam ettirmiştir. İşsizlik ise 2017 yılı Ekim ayında yüzde 2,8 oranında gerçekleşerek son 23 yılın en düşük seviyesini görmüştür.

Grafik 14: Gelişmekte Olan Ülkelerde Büyüme

2016 yılında yüzde 4,3 büyüyen gelişmekte olan ülkelerin 2017 yılında yüzde 4,6, 2018 yılında ise yüzde 4,9 büyümesi beklenmektedir. Çin ve Hindistan hariç gelişmekte olan ülkelerin ise büyüme oranının yüzde 2,4’ten 2017 ve 2018 yıllarında sırasıyla yüzde 3 ve yüzde 3,3’e ulaşacağı öngörülmektedir.

Grafik 15: Gelişmekte Olan Ülkelerde Büyümenin Ağırlığı

Dünya ticaretindeki toparlanma, destekleyici finansal koşullar, emtia fiyatlarının istikrarlı seyri gelişmekte olan ekonomilerde büyümeyi genel olarak desteklemektedir. Ayrıca Çin ekonomisindeki yüksek performans ve emtia fiyatlarındaki toparlanmayla birlikte daralmadan büyüme trendine giren emtia ihracatçısı ülkeler de gelişmekte olan

ülkelerde büyümenin ivmelenmesinde etkili olmuştur. Bununla birlikte büyüme performansları ülkeler arasında uygulanan ekonomik politikalar, yapısal reform çabaları ile finansal ve mali kırılganlıklar gibi faktörlere bağlı olarak farklılık göstermektedir.

4,3

2,4

4,6

3,0

4,9

3,3

1

2

3

4

5

6

Gelişmekte Olan Ülkeler Çin ve Hind. Hariç GOÜ

2016 2017 2018

(%)


-2-1012345678

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

Emtia İhracatcısı Çin Hariç Emtia İthalatcısıKaynak: IMF WEO Ekim 2017

(Büy

üme

,% )

16 17


17

Grafik 16: Çin’de Yeni Normal Büyüme

Satın alma gücü paritesine göre dünyanın en büyük ekonomisi olan Çin’de dengeli büyüme eğilimi devam etmektedir. Genişletici kredi politikaları ve artan kamu yatırımları sayesinde Çin ekonomisi beklenenden daha iyi bir büyüme performansı göstererek 2017 yılının ilk üç çeyreğinde ortalama yüzde 6,9 büyümüştür. Çin’in 2017 yılında

yüzde 6,8, 2018 yılında da yüzde 6,5 büyüyeceği beklenmektedir. Dış talep kaynaklı büyüme modelinden iç talep kaynaklı modele geçişini sürdüren Çin ekonomisi son üç yıldır yüzde 6,5-7 bandında büyümüştür. Ekonomideki dengelenme süreci üzerinde risk teşkil eden temel alanlar ise konut sektöründeki arz-talep dengesi ile yüksek borç yükü olduğu görülmektedir.

Satın alma gücü paritesine göre dünyanın en büyük üçüncü ülkesi olan ve 2016 yılında yüzde 7,1 oranında büyüyen Hindistan’ın 2017 yılında yüzde 6,7 oranında büyümesi beklenmektedir. Büyümenin görece düşük gelmesinde değerli banknotların piyasadan kaldırılmasının etkisi, yeni yürürlüğe giren mal ve hizmet vergilerinin geçici maliyetleri ile yatırımlardaki yavaşlama etkili olmuştur. Ancak uzun vadede söz konusu mal ve hizmet vergilerinde yapılan düzenlemelerin yurt içi piyasaları bütünleştirerek yatırım, verimlilik ve büyümeyi olumlu yönde etkileyeceği tahmin edilmektedir.1 Bu doğrultuda Hindistan ekonomisinin 2018 yılında yüzde 7,4, orta vadede ise yüzde 8’in üzerinde büyümesi beklenmektedir.

Rusya ekonomisi iki yıllık resesyondan sonra pozitif büyümeye geri dönmüştür. Büyümede artan ihracat ve yatırım hacmindeki artış etkili olmuştur. Petrol fiyatlarındaki artış da ekonomik toparlanmaya yardımcı olmaktadır. Bununla birlikte, mali konsolidasyon, sıkı para politikası ve yapısal katılıklar büyümeyi sınırlayan faktörlerdir. 2016 yılında yüzde 0,2 daralan Rusya ekonomisinin 2017 ve 2018 yıllarında sırasıyla yüzde 1,8 ve yüzde 1,6 büyüyeceği beklenmektedir. Enflasyon oranı ise 2017 yılı Ekim ayında yüzde 3’ten 1991 yılından sonra en düşük seviye olan yüzde 2,7’ye gerilemiştir.

Grafik 17: Rusya ve Brezilya Büyüme Oranları

Brezilya 2014 yılından bu yana içinde bulunduğu resesyondan sonra ilk kez pozitif büyüme patikasına geri dönmüştür. 2016 yılında yüzde 3,6 oranında daralan ekonomi 2017 yılı üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 1,4 oranında büyümüştür. Enflasyon oranındaki düşüş, reel

1 OECD, Kasım 2017 Economic Outlook

7,0

6,5

56789

101112131415

2007

Ç4

2008

Ç2

2008

Ç4

2009

Ç2

2009

Ç4

2010

Ç2

2010

Ç4

2011

Ç2

2011

Ç4

2012

Ç2

2012

Ç4

2013

Ç2

2013

Ç4

2014

Ç2

2014

Ç4

2015

Ç2

2015

Ç4

2016

Ç2

2016

Ç4

2017

Ç2

Kaynak: Bloomberg

(Yıllık,%

)

-6

-4

-2

0

2

4

6

2011

Ç1

2011

Ç3

2012

Ç1

2012

Ç3

2013

Ç1

2013

Ç3

2014

Ç1

2014

Ç3

2015

Ç1

2015

Ç3

2016

Ç1

2016

Ç3

2017

Ç1

2017

Ç3

Rusya BrezilyaKaynak: Bloomberg

(Yıllık

,%)

18


1918

ücretlerdeki artış ve faiz oranındaki azalmanın etkisiyle tüketim harcamalarındaki artış, yatırımlardaki iyileşme ile güçlü ihracat performansı büyümeyi desteklemiştir. Brezilya ekonomisinde 2017 yılında yüzde 0,7 ile pozitife dönen büyümenin 2018 yılında ivmelenerek yüzde 1,5’e yükselmesi beklenmektedir. Ancak yeni hükümetin emeklilik ödeneklerinde kısıntıya gidilmesini öngören sosyal güvenlik reformu, bütçe kısıtlamaları ve kamu harcamalarında reel artışı yasaklayan birtakım kemer sıkma önlemleri, yüksek işsizlik oranı, yüksek hanehalkı borçluluğu ve firmaların kaldıraç oranlarının yüksekliğinin ekonomik göstergeler üzerinde aşağı yönlü baskı yarattığı değerlendirilmektedir.

Sayın Başkan, Değerli Milletvekilleri, Küresel talebe bağlı olarak emtia fiyatlarında 2016 yılından bu yana görülmekte

olan artış ivmelenen küresel talebin etkisi ile yükselmeye devam etmektedir. Genel emtia endeksinin yükselmesinde gelişmiş ülkeler ve Çin ekonomisindeki iç talep canlanması da etkili olmuştur.

Grafik 18: Emtia Fiyatları

2017 yılının ilk aylarında artış trendinde olan petrol fiyatları, stokların yüksek seviyede bulunması, bazı OPEC üyelerinin üretim kısıtlamasına tam uymaması nedeni ile Temmuz ayına kadar aşağı yönlü trend izlemiştir. 2017 yılının ikinci yarısında ise petrol fiyatları güçlü küresel talep, OPEC’in üretim kısıtlaması ve kaya gazı üretiminde dengelenme nedeni

ile yukarı yönlü seyir izlemiştir. Tüm bu gelişmelerin etkisiyle 2017 yılının ilk 11 ayında petrol fiyatları ortalama 54 dolar/brent seviyesine yükselerek bir önceki yıla göre yüzde 19,6 artmıştır.

Grafik 19: Petrol Piyasası

Son dönemde OPEC üyesi bazı ülkelerdeki politik gelişmeler ve artan jeopolitik risklerin petrol arzına ilişkin endişe yaratması, Çin’den gelen güçlü talep ile 2017 yılı Kasım ayında OPEC’in Rusya ile birlikte üretim kısma kararını 2018 yılı sonuna kadar

-1

-0,5

0

0,5

1

1,5

2

2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022

Arz-Talep

(Ort

alam

a,m

ilyon

var

il/gü

n)

Kaynak: EIU

ABD'deüretimin azalması

0

20

40

60

80

100

120

2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022

Brent Petrol Fiyatı

(Var

il, $

)

Düşük stoklar fiyat artışına neden olmakta

020406080

100120140160180

2011

-1 5 920

12-1 5 9

2013

-1 5 920

14-1 5 9

2015

-1 5 920

16-1 5 9

2017

-1 5 920

18-1 5 9

Gıda Metal Petrol (Spot)

(ABD

TÜ

FEku

llanı

lara

k de

flate

edi

lmiş

tir; 2

014

= 10

0)


18 19


19

uzatması petrol fiyatlarını yukarı yönde etkilemektedir. Öte yandan Nijerya ve Libya’da petrol üretiminde artış ve beklentilerin üzerinde artan ABD kaya gazı üretimi petrol fiyatlarını baskıladığı ifade edilmektedir.

Grafik 20: Enflasyon Oranları

Başta petrol olmak üzere emtia fiyatlarının 2016 yılına göre önemli ölçüde artmış olmasına karşın küresel enflasyonun 2017 yılında 2016 yılına göre sınırlı oranda artarak yüzde 3,1 olması beklenmektedir. Küresel ekonomik faaliyetlerdeki artışa rağmen işgücü piyasasındaki arz fazlası ile düşük ücret artışları küresel enflasyonist baskıları sınırlandırmaktadır.


ABD ve Avro Bölgesi’nde para politikalarının tedrici olarak sıkılaşması ancak küresel finansal koşulların büyümeyi desteklemeye devam etmesi beklenmektedir.

Grafik 21: Bilanço Büyüklükleri

Fed’in 2017 yılını üç faiz artışı ile tamamlaması, 2018 yılında da üç faiz artışına daha gitmesi beklenmektedir.2 Fed, küresel kriz sonrası yaklaşık 900 milyar dolardan 4,5 trilyon dolara ulaşan bilançosunu 2017 yılı Ekim ayı itibarıyla ayda 10 milyar dolar azaltmaya karar vermiştir. Bununla birlikte bilançonun tamamen normalleşmesinin 2020’li yılları bulması beklenmektedir. Avrupa Merkez

Bankası ise 2017 yılı Ekim ayı toplantısında halihazırda aylık 60 milyar avro olan varlık alımını 2018 yılı Ocak ayından başlamak üzere 30 milyar avroya düşürme kararı almıştır. Gelişmiş ülke merkez bankalarının parasal sıkılaşma politikalarını kamuoyuna duyurdukları plan çerçevesinde yürütmesinin finansal piyasalarda öngörülebilirliği artıracağı ve dalgalanmaları sınırlayacağı değerlendirilmektedir.

2 Fed, FOMC Eylül 2017

2,8

0,8

4,3

3,1

1,7

4,2

3,3

1,7

4,4

0

1

2

3

4

5

6

Küresel Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte OlanÜlkeler

2016 2017 2018

Kaynak: IMF WEO Ekim 2017

(%)

0

2

4

6

8

10

12

14

16

0

1

2

3

4

5

6

2007

-1 5 920

08-1 5 9

2009

-1 5 920

10-1 5 9

2011

-1 5 920

12-1 5 9

2013

-1 5 920

14-1 5 9

2015

-1 5 920

16-1 5 9

2017

-1 5 9

Toplam* (Sağ Eksen) Fed ECB BoE BoJ

(Tril

yon

$)

(Tril

yon

$)

Kaynak: Bloomberg* Toplam= Fed+ECB+BoE+BoJ

20


2120

Grafik 22: Gelişmekte Olan Ülkelere Net Sermaye Akımı

Birçok gelişmiş ülkede politik risklerin azalması, küresel risk iştahının yüksek seyretmesi, gelişmiş ülke merkez bankalarının genişletici para politikalarının etkisiyle küresel finansal koşulların destekleyici yönde olması ve gelişmekte olan ülkelerdeki olumlu makroekonomik görünüm gibi birçok faktörün etkisiyle 2017 yılında gelişmekte olan ülkelere

sermaye akışı güçlü seyretmiştir. 2015 ve 2016 yıllarında ortalama 120 milyar dolar olan gelişmekte olan ülkelere brüt sermaye girişleri, 2017 yılının ilk sekiz ayında 200 milyar dolara ulaşmıştır.3 Küresel ekonomide kısa vadede elverişli finansal ortamın devam etmesi ve küresel risk algısının düşük kalması gelişmekte olan ülkelere yönelik sermaye akışını ve büyümeyi destekleyecektir.


Küresel ekonomide kısa vadeli riskler daha dengeli hale gelirken orta uzun vadede aşağı yönlü riskler ağırlığını korumaktadır.

Grafik 23: İktisadi Politika Belirsizlik Endeksleri

Küresel finansal piyasalardaki iktisadi politika belirsizliğinde 2017 yılı başından bu yana azalış gerçekleşmiştir. Fed’in para politikasındaki normalleşme sürecinin bilanço küçültme açısından kısmen netleşmesi, ABD ve Avro Bölgesi’ndeki bazı ülkelerin seçim süreçlerinin tamamlanması ekonomik görünüm üzerinde siyasi belirsizliklerin azalmasında etkili olmuştur.

Orta ve uzun vadede ise yüksek borçluluk, Brexit süreci, deflasyon riski, cari dengelerde açılma, artan korumacılık eğilimleri, jeopolitik riskler ile yapısal reformların beklenenden daha geç hayata geçirilmesi nedeniyle düşük verimlilik, yaşlanan nüfus ve artan gelir eşitsizliği gibi temel sorunların çözülememesi küresel ekonomik görünüm üzerinde risk oluşturmaktadır.

3 Uluslararası Finans Enstitüsü

4

6

8

10

12

14

16

18-30

-20

-10

0

10

20

30

2015

-1 3 5 7 9 11

2016

-1 3 5 7 9 11

2017

-1 3 5 7

Tahvil Hisse EM-VXY* (Sağ Eksen)

Çin

Bors

asın

da

Satış

lar

ABD

Başk

anlık

Se

çim

leri

(Mily

ar,$

)

Kaynak: IMF, WEO Ekim 2017*J.P. Morgan Gelişmekte Olan Ülke Piyasaları Oynaklık Endeksi

(Endeks)

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

0

25

50

75

100

125

150

175

200

225

250

2015

-10

2016

-1 4 7 10

2017

-1 4 7 10

ABD Küresel Avro Bölgesi İngiltere (Sağ Eksen)

Kaynak: Bloomberg

(End

eks,

201

2=10

0)

Ende

ks, 2

012=

100

20 21


21

Grafik 24: Gelişmekte Olan Ülkeler Reel Kesim Borcu

Yüksek borçluluk küresel ekonomi için önemli bir risk unsurudur. Küresel finansal kriz sonrası dönemde ekonomileri teşvik etmek amacıyla uygulanan olağanüstü parasal genişleme politikaları özel sektör borçluluğunu artmıştır. Küresel borç, 2017 yılında 226 trilyon dolara ulaşarak dünya hasılasının yüzde 324'üne yükselmiştir.4 Gelişmekte olan ülkelerde reel

sektörün borcunun milli gelire oranı kriz öncesi seviyesi olan yüzde 56,3’ten yüzde 104 seviyesine yükselmiştir.5 Yüksek özel kesim borçluluğu finansal kırılganlığı artırma, tüketim ve yatırım artışını baskılama gibi riskleri barındırmaktadır.

İki yıl sürmesi planlanan Brexit süreci Avrupa Birliği’nin geleceği ile küresel reel ve finansal piyasalar açısından çeşitli riskler teşkil etmektedir. Sürecin, Avrupa Birliği’nde parasal, finansal ve mali bütünlük adına alınması gereken önemli yapısal reformların gecikmesine sebep olabileceği değerlendirilmektedir. Bu süreçte ticari, ekonomik ve finansal faaliyetler üzerinde ortaya çıkabilecek olumsuzlukların küresel piyasalara da sirayet etme riski bulunmaktadır.

Grafik 25: Düşük Enflasyon

Enflasyonun çok uzun dönem zayıf seyretmesi enflasyon beklentilerinin düşmesine, reel faiz oranlarının yüksek seyretmesine yol açmakta ve merkez bankalarının para politikası ile ekonomiyi potansiyel büyüme ve tam istihdam seviyesine getirme kapasitesini azaltmaktadır. Sonuç olarak sermaye ve tüketim mallarına yapılan harcamalar azalmakta,

ekonomik büyüme ve enflasyon daha da düşmektedir. Bu durum borç yükü yüksek olan ekonomilerin büyümesi üzerinde ek bir baskıya da neden olmaktadır. 2017 yılında birçok gelişmiş ülkede ekonomik faaliyetler güçlü seyretmekle beraber enflasyon hala hedeflerin altındadır. Düşük enflasyon ortamında ekonomik faaliyetler olası bir yavaşlama yeniden deflasyon riskinin ortaya çıkmasına sebep olabilecektir.

4 IIF, Ekim 2017, Global Debt Monitor. 5 Bank for International Settlements (BIS).

56,3

104,1

50

60

70

80

90

100

110

2008

Ç1

2008

Ç3

2009

Ç1

2009

Ç3

2010

Ç1

2010

Ç3

2011

Ç1

2011

Ç3

2012

Ç1

2012

Ç3

2013

Ç1

2013

Ç3

2014

Ç1

2014

Ç3

2015

Ç1

2015

Ç3

2016

Ç1

2016

Ç3

2017

Ç1

(GSY

H, %

)

Kaynak: Bank for International Settlements (BIS)

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

Avro Bölgesi Japonya İngiltere Çin Avustralya

(%)

Kaynak: IMF

22


2322

Grafik 26: Cari İşlemler Dengesi

Cari dengelerdeki açılma küresel riskleri tetiklemektedir. Cari açık veren ülkelerin yüksek oranda açık, cari fazla veren ülkelerin de yüksek düzeyde fazla vermesi bu riskleri derinleştirmektedir. Zira küresel kriz öncesi dönemde bu iki uç arasında önemli bir açılma vardı. Küresel kriz sonrası dönemde Çin’de yeniden dengeleme süreci ile cari fazlanın milli gelire oranı

azalmış, ABD’de iç talepteki yavaşlama ile cari açığın milli gelire oranı düşmüştür. Ancak diğer birçok ülkede cari dengesizlikler artmakta ve dünya ekonomisinin üçte biri hala yüksek düzeyde cari açık veya cari fazla vermektedir. Bu durumun küresel ekonomideki dengesizlikleri tetiklediği değerlendirilmektedir.

Grafik 27: OECD Ülkelerinde Gelir Dağılımında Bozulma

Gelir dağılımındaki eşitsizlik her geçen gün daha da büyük bir küresel sorun haline gelmektedir. Çoğu ülkede zengin ile yoksul arasındaki fark son 30 yılda en yüksek seviyelere çıkmıştır. Günümüzde OECD ülkelerinde nüfusun en zengin yüzde 10’u en yoksul yüzde 10’a göre 9,6 kat daha fazla kazanmaktadır. 1980’lerde bu

oran 7,1’de seyrederken 1990’larda 8,1’e ve 2000’lerde de 9,1’e ulaştığı görülmektedir. Gelir dağılımının en alt tarafındaki hanehalkı gelirleri, krizin önemli ölçüde etkilediği ülkelerde çarpıcı bir düşüş göstermiştir.6

Grafik 28: Küresel Korumacılık

Küresel kriz sonrası dönemde gelişmiş ülkelerde ekonomik büyümenin kapsayıcılıktan uzaklaşması ile ücret gelirlerinin daha düşük oranlı artması neticesinde hanehalkı gelirlerindeki artış sınırlı olmuştur. Bu gelişme düşük ve orta gelirli hanehalkları bakımından uygulanmakta olan

6 OECD, In It Together: Why Less Inequality Benefits All Raporu, 2015.

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

1020

0220

0320

0420

0520

0620

0720

0820

0920

1020

1120

1220

1320

1420

1520

1620

17T

2018

T

Çin Japonya İngiltere ABD Avro Bölgesi

Kaynak: IMF

(GSY

H, %

)

0,81,01,21,41,61,82,02,22,42,6

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Geçici Ticari Bariyerler Antidamping

Kaynak: IMF WEO Ekim 2016

(Ürü

nler

, %)

7,1

8,1

9,19,6

4

5

6

7

8

9

10

1980'ler 1990'lar 2000'ler 2010'lar

Kaynak: OECD

(Enze

ngin

%10/

En fa

kir %

10, K

at)

22 23


23

ekonomik politikalara ilişkin algıyı olumsuz yönde değiştirmiştir. Bu ülkelerde yapısal ekonomik reformlar ile kapsayıcı ekonomik ve sosyal politikaların hedeflenen ölçüde uygulamaya konulması yerine, içe dönük ve korumacı ekonomik politikalar ön plana çıkarılmaya çalışılmıştır. Gelişmiş ülkelerde ortaya çıkan bu yaklaşımların önümüzdeki dönemde bir yandan bu ülkelerde ekonomik ve sosyal sorunları derinleştirme riskini, diğer yandan farklı kanallar üzerinden küresel büyüme ve küresel ticaret üzerinde aşağı yönlü riskleri beraberinde getireceği tahmin edilmektedir.

Grafik 29: Jeopolitik Risk Endeksi

Başta küresel terörizm, Kuzey Kore’de nükleer silahlanma olmak üzere artan jeopolitik gerginlikler ile mülteci sorunu gibi ekonomi dışı riskler küresel ekonomiyi işgücü hareketliliği, göç ve küresel ticarette korumacılık ile ilgili problemler vasıtasıyla olumsuz yönde etkilemektedir.

Orta vadede ise yapısal reformların beklenenden daha geç hayata geçirilmesi nedeniyle temel yapısal sorunların çözülememesi ve nüfusta yaşlanma, gelir dağılımındaki bozulma ile verimlilik artışının düşük kalması gibi unsurlar küresel ekonomik görünüm üzerinde risk oluşturmaktadır.

Grafik 30: 65 Yaş Üstü Nüfus

Yaşlanan nüfus önemli ekonomik ve sosyal sonuçlar doğurmaktadır. Yaşlanan nüfus ve düşük doğum oranlarıyla birlikte işgücünde azalma, verimlilik oranında düşüş, artan emeklilik ve sağlık harcamaları, düşen vergi gelirleri gibi sebeplerden dolayı demografik yaşlanmanın ekonomik dinamikleri zayıflattığı değerlendirilmektedir.

Grafik 31: İşgücü Verimlilik Artışı

Büyümedeki yavaş toparlanmanın bir diğer sebebi ise işgücü verimliliğindeki artışların kriz öncesi döneme göre daha düşük seyretmesidir. Küresel kriz işgücü verimlilik artışını da yavaşlatmıştır. IMF tarafından yapılan çalışmalar verimlilik artışının kriz öncesi

0

5

10

15

20

25

30

35

OECDAmerika

OECDAvrupa

OECD AsyaOkyanusya

LatinAmerika

Orta Doğuve Afrika

Hindistan Çin Diğer Asya OPEC Rusya DiğerAvrasya

2015 2040

Kaynak: OPEC World Oil Outlook, 2016

(%)

0

50

100

150

200

250

300

2011

-1 5 920

12-1 5 9

2013

-1 5 920

14-1 5 9

2015

-1 5 920

16-1 5 9

2017

-1 5


0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0

1,2

1,4

1,6

1,8

2,0

OECD ABD Avro Bölgesi Japonya1995-2007 2007-2016

Kaynak: OECD

(%)

24


2524

dönemdeki trendini izlediği takdirde bugün dünyada verimlilik büyümesinin yüzde 5 puan daha fazla olacağını göstermektedir.7 Toplam verimlikteki düşüşler kar beklentilerini düşürerek yatırımların yeterli düzeyde artmamasına neden olmaktadır. Bunun sonucunda meydana gelen sermaye derinleşmesindeki azalma ise teknolojik değişime zarar vererek faktör ve işgücü verimliliğini baskılamaktadır. Bu da sorunların bir sarmala girerek çözümünü zorlaştırmaktadır.


Küresel ekonomiye ilişkin aktardığım bu gelişmeler Türkiye ekonomisi üzerinde Orta Vadeli Program döneminde dış talep, sermaye girişleri, finansman, fiyatlar, turizm ve beklentiler kanalı ile doğrudan; üretim, yatırım ve istihdam yönü ile dolaylı etkiler meydana getirecektir.

2016 yılının ikinci yarısından itibaren küresel ekonomik faaliyetlerde ve özellikle Avro Bölgesi ekonomilerinde ortaya çıkan canlanma ile genele yaygın ekonomik büyüme 2018-2020 döneminde Türkiye ekonomisine dış talep kanalı üzerinden sağlayacağı olumlu katkı ile büyümenin yukarıya yönlü ivmesini olumlu yönde destekleyecektir. Ayrıca emtia ihracatçısı ülkelerde iyileşen büyüme görünümü ve jeopolitik gerginliklerin azalması da başta yakın ticari ve ekonomik ilişkiler içinde olduğumuz ülkeler üzerinden ihracatımıza ve turizm gelirlerine önemli bir katkı sağlayacaktır. Bu gelişmeler dış talep ve finansman kanallarıyla dolaylı olarak ekonomide yatırım, üretim, hizmet ve istihdam potansiyelini artıracaktır.

Ayrıca küresel ekonomik büyümenin ana sürükleyicisinin önümüzdeki dönem gelişmekte olan ülkeler olması, Çin’de dengelenme sürecinin öngörülen çerçevede ilerlemesi, Brezilya ve Rusya ekonomilerinin resesyondan çıkarak toparlanması küresel emtia ve varlık fiyatlarındaki dalgalanmayı azaltacak, finansal kırılganlık risklerini sınırlandıracak, ticareti olumlu etkileyecek bir potansiyele sahiptir. Bu gelişmeler Türkiye’nin orta vadede cari işlemler dengesinin sürdürülebilirliğine katkı yapacak, finansal istikrarı olumlu yönde etkileyecektir.

Gelişmiş ülke merkez bankalarının genişletici para politikasından çıkış sürecini kademeli ve yıllara yaygın bir şekilde uygulamaları beklenmektedir. Bu durum 2018-2020 döneminde küresel finansal koşulların hem beklentiler hem de finansman kanalı ile büyümeyi destekleyici olmaya devam edeceğini işaret etmektedir. Küresel finansal piyasalara ilişkin bu beklenti gelişmekte olan ülkelere yönelik güçlü sermaye akışını destekleyecektir. Bu da ülke ekonomimiz adına dış finansmana erişim koşullarının elverişli bir şekilde devam etmesine imkan sağlayacaktır. Ayrıca küresel finansal koşullardaki olumlu gidişat ile ülkemizdeki makroekonomik istikrar uluslararası firmaların ülkemize doğrudan yatırım kararlarını pozitif yönde etkileyebilecektir.

Emtia fiyatlarındaki yatay seyir beklentisi ve finansal kırılganlıkların azalması da kur ve fiyat istikrarı üzerinden enflasyon üzerindeki baskıları azaltacak ve cari açığı kontrol altında tutmamızı destekleyecektir.

Yakın vadede küresel ekonomide aşağı yönlü riskler düşük olmakla birlikte, orta vadede değindiğimiz riskler geçerliliğini korumaktadır. Bu risklerin orta-uzun vadede küresel ekonomik büyümenin beklenenden daha düşük gerçekleşmesine sebebiyet

7 https://www.imf.org/en/Publications/Staff-Discussion-Notes/Issues/2017/04/03/Gone-with-the-Headwinds-Global-Productivity-44758.

24 25


25

verebileceği değerlendirilmektedir. Orta-uzun vadede küresel risklerin aşağı yönlü olması Türkiye’nin temel makro-finansal dengelerini sağlıklı tutmaya devam etmesinin önemini ortaya koymaktadır. Bu çerçevede makro-finansal istikrarın sürdürülmesi, mali disipline devam edilmesi ve yapısal reformların orta-uzun vadede ortaya çıkacak riskleri bertaraf edecek şekilde gerçekleştirilmesi büyük önem arz etmektedir. Bu çerçevede Orta Vadeli Programda makro-finansal istikrarı güçlendirecek, mali disiplini kararlılıkla devam ettirecek ve yapısal reformları hayata geçirecek stratejiler ve hedefler belirlenmiştir.

26


2726

B. Türkiye Ekonomisi

Yüksek ve Sürekli Büyüme


AK Parti olarak iktidara geldiğimizde Türkiye bir yandan 1990’lı yılların yarattığı yapısal sorunlar neticesinde ortaya çıkan tahribat diğer yandan ise tarihinin en büyük ekonomik krizlerinden biriyle mücadele ediyordu. Hükümet olarak siyasal iktidarın sorumluluğunu devraldığımızdan bu yana uygulamaya koyduğumuz ekonomik programlar, tesis ettiğimiz siyasi istikrar ve güven ortamıyla birlikte AK Parti Hükümetleri dönemi; Türkiye ekonomisinde yüksek büyümenin tesis edildiği, yapısal dönüşümün sağlandığı, üretim, istihdam ve verimliliğin arttığı, enflasyon ve faizlerin düştüğü, makro-finansal istikrarın temin edildiği, refahın arttığı ve gelir adaletinin pekiştirildiği bir dönem olmuştur.

1990’lı yıllar ekonomide büyüme-küçülme sarmalı içerisinde düşük büyüme oranlarının ortaya çıktığı bir dönemdi. AK Parti Hükümetleri dönemi ise ekonomide sürekli ve yüksek oranda büyümenin sağlandığı bir dönem olmuştur. 1990-2002 döneminde ekonomi yalnızca ortalama yüzde 3,6 büyürken8, 2003-2007 döneminde ortalama büyüme oranı yüzde 7,3 olmuştur.

Grafik 32: Ortalama Büyüme Oranı

2008-2009 döneminde tüm dünyayı sarsan küresel finansal kriz sonrası dönemde birçok ekonomi düşük büyüme sarmalına girmişken Türkiye ekonomisi bu dönemde güçlü büyüme trendini devam ettirmiştir. Hükümet olarak iktidara geldiğimiz ilk yıllarda gerçekleştirdiğimiz yapısal reformlar sonucunda ekonomimizin temellerini güçlendirdik. Bankacılık

sistemini sağlıklı hale getirdik ve mali disiplini kararlı bir şekilde uyguladık. Bu sayede küresel finansal kriz karşısında ekonomimiz dışsal şoklara karşı dayanıklı hale geldi.

Krizin ortaya çıktığı dönemde ve sonrasında konjonktür karşıtı aldığımız doğru ekonomik kararlar ile bu dönemde gerçekleştirdiğimiz yapısal reformlar neticesinde Türkiye ekonomisi 2011-2017 döneminde yıllık ortalama yüzde 6,3 büyüdü. Bu dönemde büyüme oranı Çin ve Hindistan hariç gelişmekte olan ülkelerde ortalama yüzde 3,3, ABD ve Avro Bölgesi’nde ise sırasıyla yüzde 2,1 ve yüzde 1,1 olarak gerçekleşmiştir.

8 TÜİK tarafından 2009 bazlı GSYH serisi 1998 yılından itibaren yayınlanmıştır.

-8-6-4-202468

1012

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2014

2016

(%)

2011-2017Ort: %6,3

Kaynak: TÜİK

2003-2007 Ort: %7,31990-2002 Ort: %3,6

26 27


27

Tablo 1: Reel Büyüme Karşılaştırması

Ekonomide Yapısal Dönüşüm

AK Parti olarak iktidara geldikten sonra başta ekonomi olmak üzere birçok alanda yapısal dönüşüm gerçekleştirdik. Uygulamaya koyduğumuz mali disiplin, yapısal reformlar ve tesis ettiğimiz siyasi istikrar ile temel makroekonomik göstergelerde önemli iyileşmeler sağladık. Bu dönemde reel sektörün önünü açacak, rekabet gücünü artıracak, dünya ticaretinden daha büyük pay alarak küresel değer zincirinde ekonomiyi yukarı taşıyacak reformlara imza attık.

Grafik 33: Hükümetlerimiz Döneminde Gerçekleştirilen Yapısal Reformlar

[2003-2007] Ortalama Büyüme Oranı (%)

2017 GSYH (2002=100)

[2011-2017] Ortalama

Büyüme Oranı (%)

2017 GSYH (2009=100)

TÜRKİYE 7,3 227 6,3 166

Dünya 5,1 178 3,6 135

ABD 2,9 132 2,1 118

Avro Bölgesi 2,2 118 1,1 110

Gelişmekte Olan Ülkeler 7,7 238 5,0 151

Çin Hindistan Hariç Gelişmekte Olan Ülkeler 6,4 188 3,3 133

Gelişmekte Olan Avrupa 6,1 189 4,3 140

Latin Amerika 4,9 155 1,7 120Kaynak: TÜİK, IMF

28


2928

Uyguladığımız ihtiyatlı ve reformist ekonomi politikaları, sağladığımız siyasi istikrar ile Türkiye ekonomisi hızla küresel ekonomiye entegre oldu. Türkiye ekonomisinin ihracatının küresel ihracattaki payı 2002 yılında yüzde 0,54 iken bu oran 2015 yılında yüzde 0,95’e yükseldi. Dünya ticaretindeki toplam payımız ise 2002 yılında yüzde 0,66 iken 2016 yılında yüzde 1,06’ya çıktı. 2002 yılında sadece bir sektör 5 milyar doların üzerinde ihracat yapmışken 2016 yılında 10 sektörün ihracatı 5 milyar doları aştı.

Küresel ekonomiyle entegrasyon ve artan rekabet gücüyle Türk firmaları küresel arenada ağırlığını artırdı. Türkiye ekonomisinin katma değerinin dünya ekonomisi katma değeri içindeki payı 2002 yılında yüzde 0,71 iken bu oran 2015 yılında yüzde 1,24’e yükseldi. İmalat sektörümüzün küresel rekabetçilik endeksindeki yeri bu dönemde dört basamak artarak 29’a yükseldi.

Grafik 34: Üretim ve İhracat Yapısında Dönüşüm

Geride bıraktığımız son 15 yıllık süreç, ekonomide yatırım ortamının iyileştirildiği,

üretim kapasitesinin ve verimliliğin arttığı, özel sektörün desteklendiği, finans sektörünün sağlamlaştırıldığı, sosyal güvenlik sisteminin yeniden yapılandırıldığı, kaynak ve gelir dağılımının iyileştiği bir dönem olmuştur.

Hükümetlerimiz döneminde yatırım teşvik sistemini reforme ettik. Böylece hem Türkiye’de yatırım ve üretim altyapısını küresel ölçekte rekabetçi hale getirdik hem de büyümenin genele yaygın olması amacıyla bölgesel destekleri etkinleştirdik.

Kaynak: 2018 Yıllık Program

0,54

0,95

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1

2002 2015

İhracatın Dünya İhracatı İçinde Payı

(%)

0,71

1,24

0,60,70,80,9

11,11,21,3

2002 2015

Katma Değerin Dünya Katma Değeri İçinde Payı

(%)

33

29

28

29

30

31

32

33

34

2002 2015

İmalat Sanayi Rekabetçilik Endeksi

(Sıra

)

1

10

0

2

4

6

8

10

12

2002 2016

İhracatı 5 Milyar Doları Aşan Sektör Sayısı

(Ade

t)

28 29


29

Grafik 35: Yatırımlar

Bu dönemde ekonomik ve siyasi istikrarın sağlanması, hukuki, beşeri ve kurumsal altyapının iyileştirilmesi, ekonomide öngörülebilirliğin artması, enflasyon oranının düşmesi, nominal ve reel faiz oranlarının azalmasıyla birlikte iş yapma ortamı hızla iyileşmiş ve yatırımlarda yüksek oranlı artışlar kaydedilmiştir. 2003-2016 yılları arasında yatırımlar reel olarak yaklaşık 2,5 kat artarken, yatırımların milli gelir içerisindeki payı yüzde 20,8’den 29,3’e çıkmıştır.

Ülkemiz küreselleşmenin etkisinin hızlandığı bu süreçte dünya imalat sanayi içinde payını artırmış, 2002 yılında imalat sanayi katma değeriyle dünyada 20’nci, Avrupa’da 10’uncu sırada yer alırken, 2015 yılında dünyada 16’ncı, Avrupa’da ise 6’ncı sıraya yükselmiştir.

Grafik 36: Verimlilik

Sanayideki üretim artışlarıyla birlikte istihdam ve verimliliğin arttığı dönemler, uzun vadede hem ekonomik istikrarı hem de toplumsal gelişimi olumlu yönde etkilemektedir. Türkiye bu dönemde hem üretim hem de verimlilik artışını beraber yaşamıştır. 2002-2016 döneminde imalat sektöründe verimlilik yüzde 49,6 artmıştır. Bu ekonomik performans çerçevesinde özellikle ihracattaki payı ve katma değeri yüksek sektörlerde önemli ölçüde verimlilik artışları sağlanmıştır.

İmalat sanayinin teknolojik yapısını değiştirmeye yönelik politikalar uzun dönemli bir değerlendirme sürecini gerektirmektedir. Hükümet olarak 2002’den bu yana uyguladığımız sanayi politikalarının imalat sanayi üretiminde teknoloji düzeyini düşük teknolojiden orta teknolojiye yükselttiğini görmekteyiz.

140

190

240

290

340

390

440

490

2021222324252627282930

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

13

20

14

20

15

20

16

Pay Yatırımlar (sağ eksen)

(%)

(Milya

rT

L)

Kaynak: TÜİK

35

45

55

65

75

85

95

105

115

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

13

20

14

20

15

20

16

Kimyasal Madde Ürünleri Ana Metal Sanayi

Elektrikli teçhizat Makina ve Teçhizat

Motorlu Kara Taşıtı

(20

10

=1

00

, E

nd

ek

s)

Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

30


3130

Grafik 37: İmalat Sanayinin Üretim Yapısı

Bu kapsamda düşük teknoloji grubuna giren malların toplam imalat sanayi üretimi içindeki payı 2003 yılında yüzde 47 iken bu oran 2015 yılında yüzde 38 düzeyine gerilemiştir. Aynı dönemde orta düşük teknoloji grubuna giren malların toplam imalat sanayi üretimi içindeki payı yüzde 25,5’ten yüzde 32,7’ye yükselirken, ortanın üstü ve yüksek teknolojili ürünlerin payı ise yüzde 27,6’dan 29,4’e çıkmıştır.

AK Parti Hükümetleri döneminde teknolojik dönüşümü, Ar-Ge ve katma değerli üretimi destekleyen önemli düzenlemeleri hayata geçirdik. Ar-Ge faaliyetleri için ayırdığımız mali ve beşeri kaynakları artırırken sağladığımız teşviklerle bu alandaki desteklerimizi etkinleştirdik. 2002-2016 döneminde Ar-Ge harcamalarının GSYH’ye oranını yüzde 0,51’den yüzde 0,94’e çıkardık.

Grafik 38: Ar-Ge Harcamalarının GSYH İçindeki Payı

Grafik 39: Organize Sanayi

Girişimciliğin geliştirilmesi ve KOBİ’lerin rekabet güçlerinin artırılarak ekonomik büyümeye katkısının yükseltilmesi amacıyla üretim ve hizmet kalitesi artırılabilen, küresel pazarlara hitap edebilen, büyüme potansiyeline sahip girişimcilerle ürün, hizmet, pazarlama ve iş modeli açılarından yenilikçi KOBİ’leri destekledik. Bu kapsamda 2002 yılında 70 Organize

25,5

32,7

27,6

29,4

20

22

24

26

28

30

32

34

2003 2007 2010 2015

Orta Düşük Teknoloji Ortanın Üstü ve Yüksek Teknoloji

(%)


0,51

0,94

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1,0

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

(%)

Kaynak: TÜİK

70

173

26,6

50,4

25

30

35

40

45

50

55

60

80

100

120

140

160

180

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

Eyl

ül

OSB Sayısı İşletme Sayısı (Sağ eksen)

(Bin adet)

(Ade

t)


30 31


31

Sanayi Bölgelerinde (OSB) 26.624 işletme faaliyet gösterirken, 2017 yılı Eylül ayı itibarıyla OSB sayısı 173’e işletme sayısı da 50.427’ye çıkmıştır.

Bu ve benzeri reformlar sayesinde üretim yapısında katma değeri yüksek sektörlerin büyümesine imkan sağlayan rekabetçi piyasa ortamı ile Türkiye’de yüksek katma değerli sektörler hızla büyümeye devam etmiştir.

Grafik 40: İmalat Sanayi Alt Sektörlerinin Ortalama Büyüme Hızları

Dış Ticaret Yapısındaki Dönüşüm


Üretimdeki ve reel sektördeki dönüşüme paralel olarak dış ticarette hem nicel hem de ürün ve pazar çeşitliliği bakımından küresel ekonomideki yerimizi güçlendirdik. İhracatta ürün ve ülke çeşitlendirmesini artırarak dış ticarette esnekliği sağladık. İhracat gerçekleştirdiğimiz ülke sayısı 2002 yılında 208 iken 2017’de 224’e yükseldi. Böylece ihracatımızda ilk beş ülkenin ağırlığı yüzde 46,5’ten yüzde 33,3’e düşerek ihracatın ülke bazlı dış şoklara duyarlılığı azaldı. Nitekim 2010’dan bu yana en büyük ticaret ortağımız olan AB’deki zayıf talep ile Orta Doğu ülkelerinde meydana gelen siyasi krizlere rağmen ihracatımız her yıl artmaya devam etti.

Grafik 41: Ürün ve Pazar Çeşitliliği

İhracatta coğrafi dağılım ülke sayısının yanısıra miktar ve ürün bazlı da çeşitlendi. 2002 yılında 1 milyar doların üzerinde ihracat yapılan ülke sayısı 8’den 2017 yılında 32’ye, 1 milyar doların üzerinde ihracat yapılan ürün sayısı ise aynı dönemde 9’dan 33’e yükselmiştir. AK Parti Hükümetleri döneminde Anadolu’daki şehirlerimiz de dış ticarette söz sahibi

Kaynak: TÜİK

4,5

6,4 6,7 7,18,0

0

2

4

6

8

10

Elektr

ikli T

eçhiz

at

Mak

ine- T

eçhiz

at

Mot

orlu

Kara

Taşıt

ları

Diğe

r Ulaş

ım Ar

açlar

ı

Bilgis

ayar-

Elektr

onik

Ürün

ler

(2011

-2016

Orta

lama,

%)

9

23

32 33

8

24

28

32

0

5

10

15

20

25

30

35

2002 2007 2011 2017 Ekim1 Milyar $ üzerinde ihracat yapılan ürün sayısı1 Milyar $ üzerinde ihracat yapılan ülke sayısı

Kaynak: TÜİK

32


3332

oldular. 2002 yılında 1 milyar doların üzerinde ihracat yaptığımız il sayısı 5 iken 2017 yılında 17’ye yükselmiştir.

Küresel ekonomiye sağladığımız entegrasyon ve ekonomik istikrar sayesinde daha fazla doğrudan yatırım çekmeye başladık. 2003-2007 döneminde 11,4 milyar dolar olarak gerçekleşen doğrudan yatırım 2011-2017 döneminde 13,8 milyar dolara yükselmiştir.

Grafik 42: Küresel Entegrasyon

İşgücündeki Yapısal Dönüşüm


Hükümetlerimiz döneminde istihdamı destekleyen makro ve mikro birçok önemli düzenlemeyi hayata geçirdik. İşgücünün değişen ekonomik hayata uyumunu sağlayan aktif işgücü politikaları uyguladık, istihdam üzerindeki vergi ve prim yüklerini düşürdük, dezavantajlı grupların, gençlerin ve kadınların işgücüne katılımını destekledik.

Grafik 43: İşgücüne Katılım Oranı

Uyguladığımız bu politikaların neticesinde işgücüne katılım oranları hızla artmış, istihdam piyasasında dönüşüm yaşanmıştır. İşgücüne her yıl ortalama 804 bin kişi katılarak 2005 yılında yüzde 44,9 olan işgücüne katılım oranı 2017 Ağustos ayı itibarıyla yüzde 53,7 olarak gerçekleşmiştir.

0

4

8

12

16

20

24

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

*

Ortalama (2011-2017)13,8 Milyar $

(Mily

ar$)

Ortalama(2003-2007)

11,4 Milyar $

*2017 Eylül ayı 12 aylık kümülatifKaynak: TCMB

Doğrudan Yatırım Girişi Dünya Ticaretindeki Pay

1,06

0,6

0,7

0,8

0,9

1,0

1,1

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

(%)

Kaynak: TÜİK, WTO

44,9

52,0

53,7

40

42

44

46

48

50

52

54

56

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

Ağu

stos

(Yıll

ık, %

)

Kaynak: TÜİK

32 33


33

Grafik 44: 2007-2016 Dönemi İşgücüne Katılım Oranında Değişim

Türkiye’de işgücüne katılım oranındaki artış küresel ölçekte de yüksek bir performans sergilemiştir. Son 10 yılda Türkiye’de işgücüne katılım oranı yaklaşık 8 puan artmışken aynı dönemde gelişmiş ülkelerde bu oran 0,8 puan azalmıştır. Türkiye’de işgücüne katılımın sürükleyicisi kadınlar olmuştur.

Kadınların işgücüne katılımı Hükümetlerimiz döneminde önemli ölçüde artmıştır. 2005 yılında yüzde 23,3 olan kadınların işgücüne katılım oranı 2016 yılında 9,2 puan artış göstererek yüzde 32,5’e yükselmiştir. Bunda kadınların eğitim seviyesini artırmaya yönelik ve işgücüne katılımlarını desteklemek amacıyla uyguladığımız politikalar etkili olmuştur.

Grafik 45: Kadınların İşgücüne Katılım Oranları

Eğitim düzeyi arttıkça kadınların işgücüne katılım oranı da artmaktadır. Okuryazar olmayan kadınların işgücüne katılım oranı yüzde 16,5 iken yükseköğretimden mezun kadınlarda bu oran yüzde 73,1 ile OECD ortalamasının üzerine çıkmaktadır.

Grafik 46: İşgücünün Eğitim Durumu

İşgücüne katılım oranlarının temel belirleyicilerinin başında eğitim seviyesi gelmektedir. İşgücü piyasasında becerilerin artırılması amacıyla aktif işgücü programlarıyla eğitim-işgücü ilişkisini güçlendirdik, eğitimi hayat boyu öğrenme temelinde herkes için erişilebilir hale getirerek işgücünün istihdam edilebilirliğini artırdık. Bununla

23,3

32,5

10

15

20

25

30

35

2005 2016

(%)

Kaynak: TÜİK

16,5

28,634,2

41,9

73,1

10

20

30

40

50

60

70

80

Okuryazarolmayanlar

Lise altı Lise Mesleki veteknik lise

Yüksekokul

OECD Ortalaması: 63,8

(%)

İşgücüne Katılım Oranı Eğitim Durumuna Göre

5,2 3,4

60,8 53,5

21,720,6

12,322,6

0

20

40

60

80

100

2005 2016

Okuryazar Olmayanlar Lise Altı Lise ve Dengi Yükseköğretim

(%)

Kaynak: TÜİK

-0,8

7,7

-2,3

2,2

0,7

8,9

-4

-2

0

2

4

6

8

10

Gelişmiş Ülkeler Türkiye

Toplam Erkek Kadın

(Pua

n)

34


3534

birlikte işbaşı eğitim programını tamamlayanlara programını tamamladıkları meslekte sigorta prim desteği uygulaması getirdik.

Ayrıca Hükümetlerimiz döneminde zorunlu eğitim süresini 8 yıldan 12 yıla çıkararak ve bütçeden en büyük payı eğitime ayırarak eğitimin her kademesindeki okullaşma oranlarında ve ortalama eğitim süresinde önemli artışlar gerçekleştirdik. Tüm bu politikalarımızın etkisiyle yükseköğretim mezunlarının toplam işgücü içindeki payı 2005 yılında yüzde 12,3’ten 2016 yılında yüzde 22,6’ya yükselmiş, lise altı eğitimlilerin payı ise yüzde 60,8’den yüzde 53,5’e düşmüştür.

Hızlı kentleşme ile birlikte tarımdan sanayi ve hizmetler sektörüne doğru geçiş istihdamın niteliğini önemli hale getirmiştir. Ülkemizde hizmetler sektörü istihdam artışına en çok katkı yapan sektör konumundadır. Bu sektörde çalışan kişi sayısı artmakta iken tarım sektöründe çalışan kişi sayısı azalmaktadır. 2005 yılında toplam istihdamın yaklaşık yüzde 25,5’i tarım sektörüne aitken bu oran 2016 yılsonu itibarıyla yüzde 19,5’e gerilemiştir. Aynı dönemde yüzde 47,3 olan hizmetlerin toplam istihdam içindeki payı 2016 yılında yüzde 53,7’ye yükselmiş toplam istihdamın yarısından fazlasını hizmetler sektörü oluşturmuştur.

Grafik 47: Sektörlerin İstihdam İçindeki Payı

Fiyat İstikrarı


Hükümetlerimiz öncesinde uzun yıllar çift hanelerde seyreden hatta zaman zaman üç haneli rakamlara ulaşan enflasyonda sağladığımız siyasi ve mali istikrar ile doğru para ve maliye politikaları sayesinde önemli kazanımlar elde ettik. 1990-2002 döneminde yüzde 71,1 olan ortalama enflasyonu 2003-2007 döneminde yüzde 10,7’ye, 2011-2016 döneminde ise ortalama yüzde 8,3’e düşürdük.

25,5

21,6

5,6

47,3TarımSanayiİnşaatHizmetler

2005

19,5

19,5

7,3

53,7

2016

Kaynak: TÜİK

34 35


35

Grafik 48: Yıllar İtibarıyla Enflasyon

Sağlanan fiyat istikrarı ile ilk aşamada 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren Türk lirasından altı sıfır attık. Daha da önemlisi vatandaşımızın alım gücünü artırdık, gelir dağılımını adaletli hale getirdik. Ayrıca ekonomide öngörülebilirliği artırarak yatırımları ve sürdürülebilir büyümeyi destekledik.

Finansal İstikrar


AK Parti Hükümetleri olarak iktidara geldiğimizde Türkiye, tarihinin en büyük ekonomik krizlerinden birisiyle mücadele ediyordu. Bu dönemde bankacılık ve finans sisteminin güçlendirilmesine ilişkin yaptığımız düzenlemelerle finansal istikrarı yeniden tesis ettik, finansal sistemi güçlü bir yapıya kavuşturduk.

Bankacılık düzenleme ve denetim sistemini güçlendirdik. Bankacılık sektörü stres testlerini 2004’ten beri yapıyoruz. 2006 yılında yüzde 12 hedef sermaye yeterlilik oranı uygulamasını başlattık. 2008 yılından bu yana bankaların kar dağıtımı BDDK tarafından takip ediliyor ve gerektiğinde sınırlanıyor. 2009 yılından itibaren hanehalkının döviz cinsinden borçlanmasının önüne geçerek kur riski almasını engelledik.

Sermaye yapısı iyileşen, aktif kalitesi artan, risk yönetimi konusunda ciddi bir ilerleme sağlamış olan Türk bankacılık sektörü güçlü ve istikrarlı yapısı ile makroekonomik istikrarı destekleyen ve negatif dış şokların ekonomimiz üzerindeki olumsuz etkisini azaltan en temel unsur olarak ön plana çıkmıştır.

Grafik 49: Toplam Aktifler ve Kredilerin GSYH’ye Oranı

Ekonomik faaliyetteki canlanma ve krediye erişim destekleri ile bilançosu genişleyen Türk bankacılık sektörünün aktif toplamının GSYH’ye oranı 2002 yılında yüzde 59 iken 2017 yılı Ekim ayı itibarıyla yüzde 104’e çıkmıştır. Bankacılık sektörünün temel işlevi olan aracılık alanındaki gelişim finansal derinleşme açısından 2002’den bu

0

20

40

60

80

100

12019

9019

9119

9219

9319

9419

9519

9619

9719

9819

9920

0020

0120

0220

0320

0420

0520

0620

0720

0820

0920

1020

1120

1220

1320

1420

1520

16

1990-2002 Ortalama: % 71,1

2003-07 Ortalama: % 10,7

Kaynak: TÜİK,TCMB

(Yıllık

,%)

2011-16 Ortalama: % 8,3

Kaynak: BDDK

59

104

14

67

17 13

0

20

40

60

80

100

120

2002 2017Aktif /GSYH Kredi/GSYH Menkul Kıymetler/GSYH

(%)

36


3736

yana Türkiye’nin performansının artmasına yardımcı olmuştur. 2002 yılında toplam kredilerin GSYH’ye oranı yüzde 14 iken, bu oran 2017 yılı Ekim ayı itibarıyla yüzde 67’ye yükselmiştir.

Grafik 50: Kredilerin Takibe Dönüşüm Oranı

Bankacılık sektörünün aktif kalitesi de 2002 yılından bu yana hızla iyileşmiştir. Aktif kalitesinin en önemli göstergelerinden biri olan kredilerin takibe dönüşüm oranı 2002 yılında yüzde 17,5 seviyesinde iken kriz sonrası dönemde yüzde 3 civarında istikrar kazanmıştır.

Mali İstikrarın Tesis Edilmesi


Türkiye, 1990’lı yıllarda uygulanan yanlış para ve maliye politikaları ve gerekli mali reformların yapılamaması sonucunda ciddi sorunlar yaşamış ve yüksek bütçe açıklarına ve sürdürülemez borç stoklarına maruz kalmıştır.

2003 yılı sonunda çıkardığımız 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile Türkiye’de uzun yıllardır uygulanan mali yönetim sisteminde köklü değişiklikler yaptık. Bu Kanunla merkezi yönetim bütçesinin kapsamı genişletilmiş, orta vadeli harcama çerçevesi ve çok yıllı bütçeleme uygulamasına geçilmiştir. Bunun yanında 2003 yılında yürürlüğe giren Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun ile kamu borç yönetiminin hukuki ve kurumsal alt yapısı güçlendirilmiştir.

Kamu maliyesinde yaptığımız bu reformlar sayesinde bütçe açıklarını ve borç stoklarını çok düşük seviyelere indirdik. 2002 yılında yüzde 10,5 olan genel devlet açığının milli gelire oranını 2016 yılında yüzde 1,3’e, borç stokunun milli gelire oranını da aynı dönemde yüzde 72,1’den yüzde 28,1’e düşürdük.

17,5

11,5

6,0

4,7 3,7 3,5 3,7

5,3

3,7 2,7 2,9 2,7 2,8 3,1 3,2 3,0

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

-Ekim

(%)

Kaynak: BDDK

36 37


37

Grafik 51: Türkiye’de Genel Devlet Açığı ve Borç Stoku

Türkiye, iktidara geldiğimiz 2002 yılından bu yana uyguladığı mali disiplin ve ihtiyatlı makroekonomik politikalar sayesinde kamu maliyesinde küresel ölçekte örnek gösterilen bir ülke haline gelmiştir.

Küresel kriz sonrası dönemde Türkiye hem bütçe açığı hem de borç yükü bakımından hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerden pozitif yönde ayrışmıştır. Kriz sonrası dönemde gelişmiş ülkelerde çok yüksek seyreden bütçe açıkları, gelişmekte olan ülkelerde de bozulan bir trend göstermiştir. 2010-2016 döneminde gelişmiş ülkelerde bütçe açığının milli gelire oranı ortalama yüzde 5,3, OECD ülkelerinde ortalama yüzde 4,8 ve gelişmekte olan ülkelerde ise ortalama yüzde 2,5 iken aynı dönemde Türkiye’de genel devlet açığının GSYH’ye oranı sadece ortalama yüzde 1 olmuştur.

Grafik 52: Karşılaştırmalı Genel Devlet Açığı ve Borç Stoku

Benzer şekilde borç yükümüz de küresel ölçekte görece olarak düşük bir seviyededir. Bu kapsamda 2010-2016 yılında Türkiye’de ortalama 32,1 olan AB tanımlı genel yönetim borç stokunun GSYH’ye oranı aynı dönemde gelişmiş ülkelerde ortalama yüzde 118,6, OECD ülkelerinde ortalama yüzde 107,2, Avro Bölgesi’nde yüzde 88,8 ve

10,5

1,3

-2

0

2

4

6

8

10

12

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

(GSY

H, %

)

Genel Devlet Açığı

72,1

28,1

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

75

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı

Kamu Borç Stoku

Maastricht Kriteri: % 3

Maastricht Kriteri: % 60

Genel Devlet Açığı Kamu Borç Stoku

5,34,8

3,3

2,5

1,0

0

1

2

3

4

5

6

G7

OECD

Ort.

Avro

Bölge

si

Geliş

mekte

Olan

Ülke

ler TÜRK

İYE

(GSY

H,%,

2010

-2016

)

118,6107,2

88,8

40,232,1

20

40

60

80

100

120

G7

OECD

Ort.

Avro

Bölge

si

Geliş

mekte

Olan

Ülke

ler

TÜRK

İYE

Kaynak: IMF, OECD, Kalkınma Bakanlığı

38


3938

gelişmekte olan ülkelerde ise ortalama yüzde 40,2 olmuştur. Buna göre bu dönemde Türkiye’de kamu borç yükü, gelişmiş ülkeler ortalamasının dörtte biri kadarken gelişmekte olan ülkelerin ortalamasından da 8 puan daha düşüktür.

Grafik 53: Kriz Sonrası Dönemde Bütçe Açığı ve Borç Stoku Değişimi

Küresel kriz sonrasında hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkeler arasında kamu borç stokunun milli gelire oranını azaltabilen ve bütçe açığını düşük seviyelerde tutabilen nadir ülkelerden biriyiz. 2010-2016 döneminde düşük bütçe açıkları sayesinde borç stokumuzun GSYH’ye oranı yaklaşık 12 puan azalmıştır.

2000’li yıllarda merkezi yönetim borç stokumuzun yarısından fazlası döviz cinsi iken 2017 Ekim itibarıyla bu oran yüzde 39 seviyesindedir. Benzer şekilde değişken faizli senetlerin payı yüzde 55’ten yüzde 26,4’e gerilemiştir.

Grafik 54: Borcun Döviz ve Faiz Kompozisyonu

Borç yükünün düşük olmasının yanı sıra borcun vadesi de tarihi yüksek seviyelere uzamıştır. 2002 yılında iç borç stokunun vadesi ortalama 9 ay iken son 5 yıldır bu süre ortalama 71 ay olmuştur.

Kaynak: IMF, OECD, Kalkınma Bakanlığı

1,0

-11,9

-20

-10

0

10

20

30

40

İspan

ya

Yuna

nista

n

Porte

kiz

İtalya

G. Af

rika

Brez

ilya

Frans

a

İngilte

re

Arjan

tin Çin

Roma

nya

Hind

istan

Polon

ya

Mac

arist

an

TÜRK

İYE

Bütçe Açığı 2010-2016 Ort. (GSYH, %) Borç Stoku 2010-2016 (GSYH'ye Oran, Değişim Puan)

41,961,2

58,138,8

0

20

40

60

80

100

2002 2017 Ekim

TL Stok Döviz Stok

45,0

73,6

55,0

26,4

0

20

40

60

80

100

2002 2017 Ekim

Sabit Değişken

Kaynak: Hazine Müsteşarlığı

(%)

38 39


39

Kamu maliyesindeki kazanımların en net göstergesi faiz oranlarındaki düşüş olmuştur. 2002 yılında reel faiz oranları yüzde 25,4 ile oldukça yüksek bir oran iken küresel krizden bu yana bu oran ortalama yüzde 1,2 olmuştur.

Grafik 55: İç Borçlanmanın Vadesi ve Reel Faiz Oranı

Refah Artışı ve Gelir Adaletinin Sağlanması


Hükümetlerimiz döneminde makroekonomik istikrarı sağlamaya yönelik birçok adım attık. Bu politikalar sayesinde ekonomimizi hızla büyüttük, yüksek düzeyde istihdam sağladık. Türkiye 2002 yılında 3.581 dolar kişi başına milli gelirle orta-alt gelir grubundaki ülkeler arasındayken, 2003 yılında 4.698 dolar kişi başına milli gelirle orta-üst gelir grubundaki ülkeler arasına girmiştir. 2016 yılında ise 10.883 dolar kişi başı başına gelirle yüksek gelir grubuna yakınsamıştır.

Grafik 56: Dünya Bankası Sınıflandırmasına Göre Türkiye’nin Gelir Düzeyi

9,4

71,7

0

20

40

60

80

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

Ekim

Kaynak: Hazine Müsteşarlığı

-5

0

5

10

15

20

25

30

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

Ekim

İç Borçlanmanın Vadesi (Ay) Reel Faiz Oranı (%)

2.6553.581

4.698

10.883

13.024

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

1990 2002 2003 2016 2020

Orta-Alt Gelir (1.046-4.125 $)

Düşük Gelir (1.045 $ veya altı)

Kaynak: TÜİK, Dünya Bankası

Orta- Üst Gelir (4.126-12.735 $)

Yüksek Gelir (12.736 $ ve üstü)

($)

40


4140

Grafik 57: AB Gelir Düzeyine Yakınsama

Büyüme tarafında gösterdiğimiz güçlü performansla birlikte Türkiye gelişmiş ülkelerle arasındaki gelir farkını azaltmaktadır. 2002 yılında yüzde 35,4 olan kişi başına gelirimizin AB ortalama kişi başına gelirine oranı yüzde 63,9’a çıkmıştır. Toplumsal refah düzeyini yükseltmek, halkımızın yaşam standartları ve gelecek beklentilerini iyileştirmek ve ülkemizi küresel çapta daha yukarılara çekmek

için sürdürülebilir ekonomik büyüme ve kapsamlı sosyal kalkınma performansına büyük önem verdik.

Etkin sosyal hizmet ve yardım programları, yoksul aileler için uygun koşullarda konut edinimi politikalarımızla gelir adaletini iyileştirdik. Genel sağlık sigortasıyla tüm vatandaşlarımızın sağlık hizmetlerine eşit şartlarda erişimini sağladık. Bu kapsamda temel sosyal politikamız, sosyal ve ekonomik hakları düşük ve orta gelirli vatandaşlarımız lehine sürekli iyileştiren ve buna bağlı olarak gelir dağılımı eşitsizliğini azaltma temeline dayanmaktadır.

Kişi başına milli gelir dolar bazında 3 kat artarken gelir dağılımı iyileşmiş ve yoksulluk azalmıştır. 2002 yılında en yüksek gelirli yüzde 10’luk grubun ortalama geliri en düşük gelirli yüzde 10’luk grubun gelirinin 18,3 katıydı. Bu oran 2016 yılında yüzde 12,8’e gerilemiş ve gelir dağılımı düşük gelir grubunun lehine düzelmiştir.

Benzer şekilde iktidara geldiğimizde günlük geliri 4,3 doların altında olanların toplam nüfusa oranı 30,3 iken bu oran 2015 yılı itibarıyla 1,58’e düşmüştür. 1 doların altında geliri olan nüfus ise sıfırlanmıştır.

Tablo 2: Refah Seviyesi

Kaynak: TÜİK

2002 2012 2013 2014 2015 2016

Kişi Başına Gelir ($) 3.581 11.588 12.480 12.112 11.019 10.883

Günlük 1 $ Altı Gelirli Fert Oranı (%) 0,2 0 0 0 0 -

Günlük 2,15 $ Altı Gelirli Fert Oranı (%) 3,00 0,06 0,06 0,03 0,06 -

Günlük 4,3 $ Altı Gelirli Fert Oranı (%) 30,3 2,27 2,06 1,62 1,58 -

35,4

35,4 38

,2 39,8 42

,9 44,2 46

,8

47,0

51,3

55,9 58

,2 62,1 62,6 63

,6

62,6 63

,9

30

40

50

60

70

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

Türkiye/Avrupa Birliği

Kişi B

aşına

GSYH

(SAG

P) (TÜ

RKİYE

/AB)x

100

Kaynak: TÜİK, Kalkınma Bakanlığı, IMF

40 41


41

Yakın Dönem (2016-2017 Yılı) Ekonomideki Gelişmeler


2016 yılının ilk yarısında gelişmekte olan ekonomilerden pozitif yönde ayrışarak yüzde 4,9 büyüyen Türkiye ekonomisi, 15 Temmuz darbe girişimi, terör saldırıları, turizmdeki daralma ve zayıf dış talep nedeniyle olumsuz etkilenmiştir. Bu kapsamda küresel kriz sonrası 27 çeyrek devam eden kesintisiz büyüme trendi üçüncü çeyrekte sona ermiş ve ekonomi yüzde 0,8 daralmıştır. Ancak uyguladığımız doğru makroekonomik politikalar ve aldığımız tedbirler sayesinde ekonomimiz hızla toparlanmıştır. Bu dönemde;

Finansal piyasalardaki oynaklığı giderecek şekilde para politikası tedbirlerini aldık.

Makro ihtiyati politikalarla krediye erişimi kolaylaştıran ve iç talebi destekleyen kararlar aldık.

Konut sektöründe, mobilya ve beyaz eşya sektörlerinde geçici vergi indirimlerine gittik.

Yatırım, üretim, istihdam ve ihracat üzerindeki yükleri azalttık. Vergi ve prim yapılandırması ile prim borçlarını erteledik. İşletmelerimizin krediye erişimini sağlamak üzere, Kredi Garanti Fonunu (KGF)

ve KOSGEB desteklerini uygulamaya koyduk. Ekonomide büyümeyi destekleyecek şekilde yeni teşvik unsurları getirdik.

Ayrıca yapısal reform niteliğinde olan önemli yasal düzenlemeleri hayata geçirdik. Bu kapsamda katma değeri yüksek yatırım, üretim ve ihracatı desteklemek amacıyla Yatırım Ortamını İyileştirme Kanunu’nu, Patent Kanunu’nu ve Ar-Ge Kanunu’nu çıkardık. Yurt içi tasarrufları ve finansmana erişimi artırmak amacıyla Bireysel Emeklilik Sistemine otomatik katılımı başlattık ve Taşınır Rehni Kanunu’nu hayata geçirdik.

Bütün bu aldığımız tedbirler, gerçekleştirdiğimiz yasal düzenlemeler ve ekonomimizin sağlam temelleri sayesinde piyasalarda hızlı bir şekilde istikrar sağlanmış ve 2016’nın son çeyreğinden itibaren Türkiye yeniden pozitif büyüme patikasına girmiştir. Böylelikle 2016 yılı son çeyreğinde yüzde 4,2 büyüyen ekonomimiz 2016 yıl genelinde yüzde 3,2 büyüyerek kesintisiz büyüme trendini devam ettirmiştir.

Grafik 58: Büyüme Performansı

2017 yılının ilk yarısında da yüzde 5,1 büyüyerek ülkemizin potansiyel düzeyine yaklaşan ve küresel ortamda öne çıkan güçlü bir büyüme kaydettik. Bu büyüme performansı ile Türkiye, G20 ülkeleri arasında Çin ve Hindistan’dan sonra en hızlı büyüyen üçüncü ülke olmuştur.

3,6

7,25,8

7,5

4,8 4,9

-0,8

4,25,2 5,1

2,01,7

0,9 0,9 0,8 0,7

-1,2

3,9

1,3

2,1

-2

-1

0

1

2

3

4

-5

-3

-1

1

3

5

7

I II III IV I II III IV I II

2015 2016 2017

Büyüme (Yıllık)

Büyüme (Çeyreklik, m.a.) (Sağ Eksen)

Kaynak:TÜİK

(%)

(%)

42


4342

Grafik 59: GSYH Büyümesine Katkılar (Harcamalar Yönünden)

Bu yılın ikinci çeyreğinde toplam tüketim büyümeye 1,3 puan katkı sağlarken yatırımlardan ve dış talepten sırasıyla 2,9 ve 1,7 puanlık pozitif katkı gelmiştir. Yatırım ve dış talep kanalından büyümeye gelen güçlü katkı, büyüme kompozisyonu açısından dengeli ve sağlıklı bir yapıya işaret ettiği için son derece önemlidir.

Grafik 60: Gelişmekte Olan Ülkelerde GSYH Büyümesine Katkılar (2017 İlk Yarı)

Türkiye gelişmekte olan ülkeler arasında yüksek büyüme hızının yanı sıra büyüme kompozisyonu açısından da sergilemiş olduğu dengeli görünümle dikkat çekmektedir. 2017 yılının ilk yarısında büyüme Türkiye ekonomisine akran birçok ülkede ağırlıklı olarak iç talep kaynaklıyken Türkiye’de büyüme hem iç hem de dış talep ile daha sağlıklı bir yapıda gerçekleşmiştir.

Yılbaşından bu yana üretimimizin ihracatçı sektörlerin öncülüğünde güçlü bir ivmelenme yakaladığını görüyoruz. Bu durumun ortaya çıkmasında, en büyük ticaret ortağımız AB’deki toparlanma ve artan enerji fiyatları doğrultusunda Rusya’da ekonomik büyüme neticesinde artan talep bu sektörlerde de üretim artışını da beraberinde getirmiştir.

Ayrıca konut, beyaz eşya ve mobilyada yaptığımız vergi indirimleri neticesinde artan ve genele yayılan talep, bu sektörler başta olmak üzere üretim artışını genele yaygınlaştırmıştır. Bu kapsamda yılın ilk yarısında yüzde 1,9 artış gösteren sanayi üretimi üçüncü çeyrekte yüzde 13,7 ile son 6,5 yılın en yüksek artışını kaydetmiştir. Son olarak Ekim ayında yüzde 8,9 artış kaydeden sanayi üretimi, ekonomideki ivmelenmenin son çeyrekte de devam ettiğini ortaya koymuştur.

Sanayi üretimindeki güçlü artışın yanı sıra iyileşmenin alt kalemler bağlamında genele yayılmış olduğunu görmekteyiz. 2017 yılının ilk iki çeyreğinde üretim esas itibarıyla motorlu kara taşıtları sektörünün sürükleyici etkisiyle artmışken üçüncü

1,3

2,9

1,7

-3

-1

2

4

6

8

10

2015

Ç1 Ç2 Ç3 Ç4

2016

Ç1 Ç2 Ç3 Ç4

2017

Ç1 Ç2

Toplam Tüketim Yatırım Net ihracat

(Pua

n)

Kaynak: TÜİK

-3

-1

1

3

5

7

Türkiye G. Afrika Brezilya Hindistan Endonezya

Dış Talep İç Talep GSYH Yıllık Değişim

(%)

Kaynak: Bloomberg, TÜİK.

42 43


43

çeyrekte üretim artışı sektörler geneline yaygındır. Bu da ekonomimiz adına oldukça memnun edici bir durumdur.

Grafik 61: Sanayi Üretimine Katkılar

İç ve dış talep, üretim ve yatırım göstergelerinin gelişimine bakıldığında son çeyrekte ekonomide genele yaygın ve kalıcı bir iyileşmenin devam ettiğini göstermektedir. PMI, kapasite kullanım oranı ve reel kesim güven endeksi gibi reel sektöre ilişkin göstergelerdeki gözlemlenen rekor seviyeler büyüme tarafındaki güçlü seyrin önümüzdeki yılda da devam edeceğine işaret etmektedir.

PMI endeksi Kasım ayında 52,9 ile üst üste dokuz ay eşik değer olan 50’nin üzerinde gerçekleşerek 2014 yılından beri gözlenen en uzun kesintisiz büyüme eğilimini yakalamıştır. Bu ekonomide sürekliliği olan bir genişlemeye işaret etmektedir. Alt detaylara bakıldığında endeksteki artışta üretim, yeni siparişler ve istihdamda yaşanan artışların etkili olduğu görülmektedir.

İmalat sanayi kapasite kullanım oranı Kasım ayında yüzde 79,9’a çıkarak son 9 yılın en yüksek seviyesinde gerçekleşmiştir. Ara malı ve yatırım malı gibi stratejik sektörlerde de bir süredir kapasite kullanım oranı yüzde 80’nin üzerinde seyretmektedir. Bu durum önümüzdeki dönemde ekonomimizdeki büyüme eğiliminin devam edeceğine işaret etmektedir.

Grafik 62: Ekonomide Genele Yaygın İyileşme

1,2

0,40,3 0,2 0,1

0,80,5

0,3 0,2 0,2

1,1 1,1 1,1 1,1 1,0

0,00,20,40,60,81,01,21,4

Motor

lu ka

ra taş

ıtları

Gıda

Elektr

ikli te

çhiza

t

Kok k

ömürü

ve pe

trol ü

rünler

i

Mobil

ya

Motor

lu ka

ra taş

ıtları

Diğer

ulaşım

araçl

arı

Mobil

ya

Kok k

ömürü

ve pe

trol ü

rünler

i

Elektr

ikli te

çhiza

t

Motor

lu ka

ra taş

ıtları

Fabri

kasyo

n meta

l ürün

leri

Tekst

il

Gıda

Makin

e ve e

kipma

n

2017 Ç1 2017 Ç2 2017 Ç3

2. çeyrek: %2,1

(Katkı

, pua

n)

1. çeyrek : %1,7

3.çeyrek: %13,7

Kaynak: TÜİK, Maliye Bakanlığı Hesaplamaları

Kaynak: TÜİK, TCMB, İSO

79,9

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

74

75

76

77

78

79

80

81

2016

-1 3 5 7 9 1120

17-1 3 5 7 9 11

KKO

Kapasite Kullanım Oranı Puan Farkı (Sağ Eksen)

(Puan Farkı)

(%)

1,9

52,98,6

-4-20246810121416

45

47

49

51

53

55

57

2016

-1 3 5 7 9 11

2017

-1 3 5 7 9 11

SÜE-PMI

PMI SÜE (Sağ eksen)

(3 aylıkh.o.,%)

(Ende

ks)

44


4544

Üretim tarafındaki canlanma reel sektörün önümüzdeki döneme ilişkin beklentilerine de yansımıştır. 2017 yılı Kasım ayında reel kesim güven endeksi bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 2,7 artarak 106,3 olmuştur.

Üretimi ve yatırımı desteklemeye yönelik attığımız adımlara ek olarak iç ve dış talepteki canlanma ve reel sektörün yüksek kapasiteyle çalışması önümüzdeki döneme ilişkin reel sektörün yatırım harcama beklentisini artırmıştır. Bu kapsamda yatırım harcama beklentisini ölçen endeks son çeyrekte 113,3 olarak gerçekleşmiştir. Bundan sonraki süreçte de üretimi ve istihdamı artıracak, ekonomide yüksek katma değer yaratacak yatırımları desteklemeye devam edeceğiz.

Grafik 63: Reel Kesim Güven Endeksi ve Yatırım Harcama Beklentisi

Mevcut göstergeler reel sektörde artan üretimin beraberinde istihdam artışını da getirdiğini ortaya koymaktadır. Büyüme tarafındaki güçlü seyir ve istihdamı artırmaya yönelik aldığımız tedbirlerle birlikte Haziran-Ağustos döneminde tarım dışı istihdamda önemli artışlar olmuştur. Bu gelişmede özellikle sanayi ve hizmetler sektöründe yaşanan istihdam artışları belirleyici olmuştur.

İktidara geldiğimiz günden bu yana aldığımız kararlar girişimciliği, istihdamı, yatırım kapasitesini, katma değeri yüksek üretimi ve hizmetler sektörünü destekleyerek

ekonomiye itici güç oluşturmuştur. Hükümet olarak ekonomik istikrarın büyüme ile büyümenin de yatırımlarla sağlanacağına inanıyoruz. Bu nedenle üretimi ve ihracatı destekleyecek teşvikler ve destekler getirdik. İşletmelerin finansmana erişimlerini kolaylaştırdık. Ar-Ge, inovasyon ve nitelikli insan gücünün yetiştirilmesine büyük kaynaklar ayırdık. Teşvik sistemi kapsamında proje bazlı süper teşvik sistemini hayata geçirdik. Yatırımın ölçeğine, alanına, ülke için arz ettiği stratejik önemine ve sağlayacağı katma değere bağlı olarak her bir yatırımcı için yatırımcıya özel teşvik belgesi verme imkanını getirdik.

2017 yılı Ocak-Ekim döneminde geçtiğimiz yılın aynı dönemine kıyasla imalat sektörüne verdiğimiz yatırım teşvik belgesi yüzde 63 artarak 1.526’dan 2.495’e çıkmıştır. Söz konusu teşvik belgelerinde öngörülen sabit yatırım tutarı geçtiğimiz yıla kıyasla yüzde 55 artarak 32,3 milyar TL olmuştur. Bu yatırımların hayata geçirilmesi ile önümüzdeki dönemde ekonomide önemli katma değer yaratılması söz konusu olacaktır.

Kaynak: TÜİK, TCMB

106,3

85

90

95

100

105

110

115

2016

-1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 1220

17-1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Reel Kesim Güven Endeksi

(Ende

ks)

113,3

9,5

0

2

4

6

8

10

12

14

90

95

100

105

110

115

2015

-Ç1 Ç2 Ç3 Ç420

16-Ç1 Ç2 Ç3 Ç4

2017

-Ç1 Ç2 Ç3 Ç4

Yatırım Harcama Beklentisi

Yatırım Harcama Beklentisi Yatırımlar (Sağ Eksen)

(Ende

ks)

(Yıllık, % )

44 45


45

Grafik 64: İmalat Sanayine Verilen Teşvikler

Son çeyreğe ilişkin sanayi üretimi, PMI, kapasite kullanım oranı ve reel kesim güven endeksi gibi üretim göstergelerindeki güçlü artışlar son çeyrekte büyümedeki ivmelenmenin devam edeceğini teyit etmektedir. Tüm bu veriler ışığında 2017 yılında ekonomik büyümenin OVP hedefimiz olan yüzde 5,5’in de üzerinde gerçekleşmesini bekliyoruz.

Grafik 65: İşgücü Göstergeleri

2017 yılı başında uygulamaya konulan istihdam teşviklerinin ve iç talepteki toparlanmanın etkisiyle manşet işsizlik oranı düşüş trendine girmiştir. 2017 yılı Ağustos dönemi itibarıyla manşet işsizlik oranı bir önceki yılın aynı dönemine göre 0,7 puan azalarak yüzde 10,6 olarak gerçekleşmiştir. İstihdam sayısındaki artışın işgücü sayısındaki artıştan daha fazla artması işsizlik oranlarının düşüş eğilimine girmesinde etkili olmuştur.

Grafik 66: 2015-2017 Yıllık İstihdam Artışları

Ağustos 2017 döneminde toplam istihdamdaki artış belirgin hale gelmiştir. Mart 2016 döneminden bu yana ilk kez Haziran 2017 döneminde 1 milyonun üzerine çıkan yıllık istihdam artışı Ağustos döneminde yaklaşık 1,4 milyon olmuştur.

Kaynak: Ekonomi Bakanlığı

1.526

2.495

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

2016 Ocak-Ekim 2017 Ocak- Ekim

Belge Adedi

(Ade

t)

20,8

32,3

17

19

21

23

25

27

29

31

33

2016 Ocak-Ekim 2017 Ocak- Ekim

Sabit Yatırım

(Mily

arTL

)

10,6

53,7

404244464850525456

6789

10111213141516

20

08

-1 5 92

00

9-1 5 9

20

10

-1 5 92

01

1-1 5 9

20

12

-1 5 92

01

3-1 5 9

20

14

-1 5 92

01

5-1 5 9

20

16

-1 5 92

01

7-1 5

Manşet İşsizlik İşgücüne katılma oranı

( %

)

Kaynak: TÜİK

1.04

0

1.05

21.

122

1.35

5

150

350

550

750

950

1150

1350

1550

2015

-1 3 5 7 9 11

2016

-1 3 5 7 9 11

2017

-1 3 6 8

(Bin

kiş

i )

Kaynak: TÜİK

46


4746


2016 yılında yüzde 8,5 olarak gerçekleşen enflasyon 2017 yılında artış eğilimine girmiştir. Türk lirasının döviz kuru sepeti karşısındaki değer kaybı ile başta petrol ve ana metaller olmak üzere ithalat fiyatlarında gözlenen artış sonucunda Kasım ayında TÜFE yüzde 12,98’e,Yi-ÜFE yüzde 17,30 seviyesine yükselmiştir. Maliyet yönlü baskılara ilave olarak, ekonomik faaliyetlerdeki güçlü seyir nedeniyle talep koşullarının enflasyona düşüş yönünde verdiği desteğin ortadan kalktığı ve enflasyon beklentilerinde artış kaydedildiği görülmektedir.

Grafik 67: Enflasyon

Orta vadede enflasyonu yönetilen/yönlendirilen fiyatlar ve vergi ayarlamalarının enflasyon tahmin ve hedefleri ile uyum düzeyinin arttırılması, mali disiplin, başta gıda alanında olmak üzere yapısal reform ve tedbirlerin hayata geçirilmesi ve enflasyonu düşürmeye yönelik para politikası ve beklentilerin yönetilmesi ile kalıcı olarak düşük tek hanelere düşüreceğiz.


İhracatın bölgesel ve sektörel kompozisyonundaki çeşitlenme aynı zamanda hedef pazarların büyüme öngörüleri de dikkate alındığında Türkiye’nin ihracat potansiyelinin önümüzdeki dönemlerde güçlü seyredeceğine işaret etmektedir.

Grafik 68: AB’ye İhracat

İhracatta Kasım ayı itibarıyla 12 aylık bazda ihracatta yıl sonu hedefimiz olan 156 milyar dolara ulaştık. Önümüzdeki dönemde de bu artış seyrinin devam edeceğini öngörüyoruz. En büyük ihracat pazarımız olan AB ekonomisindeki toparlanma ihracatımıza olumlu katkı sağlamaktadır. Toplam ihracatın yüzde 46,9’unu oluşturan AB’ye

ihracatımız Ekim ayında 12 aylık bazda 2016 yıl sonuna göre 3,2 milyar avro artarak 64,9 milyar avroya ulaşmıştır.

12,98

17,30

12,08

0

2

4

6

8

10

12

14

16

2012

-3 5 7 9 1120

13-1 3 5 7 9 11

2014

-1 3 5 7 9 1120

15-1 3 5 7 9 11

2016

-1 3 5 7 9 1120

17-1 3 5 7 9 11

TÜFE Yİ-ÜFE C Endeksi

(Yıllık

,%)

Kaynak: TÜİK

72,1

64,9

45

50

55

60

65

70

75

2015

-1 4 7 10

2016

-1 4 7 10

2017

-1 4 7 10

İhracat Dolar İhracat Avro

(Mily

ar D

olar

-Avr

o)

Kaynak: TÜİK

46 47


47

Grafik 69: Turizm Gelirleri ve Turist Sayısı

Turizm tarafında yaşanan toparlanma beklenenin de üzerinde gerçekleşmiştir. Turizm gelirleri 2017 yılı Haziran-Eylül döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 36,2 oranında artış göstermiş ve 12 aylık bazda Eylül ayı itibarıyla OVP tahminimizin 19,4 milyar dolar üzerinde 21,4 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.

Turizm gelirlerinde beklenenin üzerindeki artış, dış ticaret açığının cari açık üzerindeki etkisini sınırlamaktadır. Dış ticaret dengesindeki eğilimde Mayıs 2017’den itibaren iç talepteki artış ile özellikle petrol ve emtia fiyatlarının yükselmesiyle ithalat lehine bir kırılma yaşanmıştır. 2017 yılının ilk 10 ayında enerji ithalatı yıllık yüzde 36,1; petrol fiyatlarında göreceli yüksek artışın yaşandığı Ağustos-Ekim döneminde ise yüzde 41,7 oranında artmıştır.

Grafik 70: Cari Denge

Güçlü iç talep ve artan enerji fiyatlarına bağlı olarak cari açık 2017 yılının Eylül ayı itibarıyla 12 aylık bazda 39,3 milyar dolara yükselmiştir. Ancak çekirdek cari açık yılın ilk dokuz ayında yüzde 95,1 oranında daralarak 12 aylık bazda 667 milyon dolarla sınırlı kalmıştır.

31,2

21,4

16

18

20

22

24

26

28

30

32

34

36

18

20

22

24

26

28

30

32

34

36

38

2010

-1 5 920

11-1 5 9

2012

-1 5 920

13-1 5 9

2014

-1 5 920

15-1 5 9

2016

-1 5 920

17-1 5 9

Turist Sayısı* Seyahat Geliri (Sağ eksen)**

(Mily

on K

işi)

(Milyar $)

Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, TÜİK*Yabancı Ziyaretçi Sayısı**Ödemeler dengesinde kullanılan seyahat gelirleri

-80

-70

-60

-50

-40

-30

-20

-10

0

10

20

2013

-1 4 7 10

2014

-1 4 7 10

2015

-1 4 7 10

2016

-1 4 7 10

2017

-1 4 7

Cari DengeEnerji Hariç Cari DengeEnerji ve Altın Hariç Cari Denge

(12

Ayl

ık K

ümül

atif,

Mily

ar $

)

Kaynak: TCMB

48


4948

Grafik 71: Sermaye Yeterlilik Oranı

Bankacılık sektörü temel rasyoları itibarıyla sağlıklı ve sağlam bir görünüme sahiptir. Sermaye yeterlilik oranı yüzde 16,9 ile yasal oranın oldukça üzerindedir. Sürdürülebilir bir karlılıkla desteklenen güçlü sermaye yapısı, sektörü şoklara karşı koruyabilecek niteliktedir. 2017 yılı Ekim ayında özkaynak ve aktif karlılığı yıllıklandırılmış olarak sırasıyla yüzde 14,4 ve yüzde 1,6 seviyesindedir.

Grafik 72: Kredi Büyümesi ve Kredilerin Takibe Dönüşüm Oranı

2016 yıl sonundan itibaren uygulamaya konulan mali destekler, makro ihtiyati politikalarda yapılan değişiklikler ile doğrudan KGF üzerinden sağlanan kefalet destekleri toplam kredi talebini hızlı bir şekilde artırmıştır. Kredi büyümesi arz ve talep yönlü gelişmelerle desteklenmiştir. Eylül 2016’da yüzde 8,6’ya kadar gerileyen kredi büyümesi Aralık 2016’da yüzde 16,8’e ulaşmış, Ekim 2017’de yüzde 25’e çıkmıştır. Bu dönemde hem bireysel hem de ticari kredilerde yüksek artışlar gözlenmiştir.

KGF uygulaması neticesinde ivmelenen kredi hacmi ekonomideki hızlı toparlanmada ve büyümenin güçlenmesinde büyük rol oynamıştır. Bu uygulama ile sağlanan 221 milyar TL’lik krediden 362 bin adet işletme yararlanmıştır.9 Bu dönem boyunca kredilerin takibe dönüşüm oranı ise yüzde 3 ile düşük bir seviyede devam etmiştir.

9 Veriler 24 Kasım 2017 itibarıyladır.

Estonya Lüksemburg

Almanya

Hollanda

Avusturya

Türkiye

BelçikaFransa

Slovakya

Slovenya

İspanya

MacaristanMalta

Rusya İrlanda

Portekiz -5

0

5

10

15

20

25

30

0 5 10 15 20

(Yıllık

Kred

i Büy

ümesi

, Ekim

2017

, %)

(Kredilerin Takibe Dönüşüm Oranı, 2016-2017, %)

Kaynak: Bloomberg, IMF

İtalya

18,0

20,6

19,0

16,6 17

,9

15,3 16

,3

15,6

15,6 16

,9

5

7

9

11

13

15

17

19

21

23

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

-10

Sermaye Yeterlilik Oranı Hedef Oran %12 Yasal Sınır %8

(%)

Kaynak: BDDK

48 49


49

Grafik 73: Kredi Büyümesi


2017 yılında düşük bütçe açığı ve düşük borç yükü sayesinde sahip olduğumuz “mali alanı” kullanmak suretiyle ekonominin büyümesine destek olduk. Ekonominin büyümesine katkı yapmak amacıyla uygulamaya koyduğumuz vergi ve harcama programlarının etkisiyle merkezi yönetim bütçe açığının 2017 yılsonunda 61,7 milyar TL olmasını öngörüyoruz.

Bu kapsamda 2016 yılında yüzde 1,1 olarak gerçekleşen merkezi yönetim bütçe açığının GSYH’ye oranının 2017 yılında yüzde 2 olmasını bekliyoruz. Genel devlet açığının da aynı dönemde yüzde 1,3’ten yüzde 2,4’e yükselmesini tahmin ediyoruz.

Grafik 74: Yıllıklandırılmış Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi ve Faiz Dışı Denge

Diğer yandan 2016 yılında yüzde 28,1 olan kamu borç stokunun milli gelire oranının 2017 yılında yüzde 28,5 olarak gerçekleşeceğini öngörüyoruz.

0

5

10

15

20

25

30

12.2

012

03.2

013

06.2

013

09.2

013

12.2

013

03.2

014

06.2

014

09.2

014

12.2

014

03.2

015

06.2

015

09.2

015

12.2

015

03.2

016

06.2

016

09.2

016

12.2

016

03.2

017

06.2

017

09.2

017

Toplam Krediler (Mali Kesim Hariç) Tüketici Kredileri Ticari Krediler

(Kur

etkis

inden

arınd

ırılm

ış,%)

Kaynak: BDDK

-5

-3

-1

1

3

2010

-Ç1 Ç2 Ç3 Ç4

2011

-Ç1 Ç2 Ç3 Ç4

2012

-Ç1 Ç2 Ç3 Ç4

2013

-Ç1 Ç2 Ç3 Ç4

2014

-Ç1 Ç2 Ç3 Ç4

2015

-Ç1 Ç2 Ç3 Ç4

2016

-Ç1 Ç2 Ç3 Ç4

2017

-Ç1 Ç2 Ç3

Bütçe Dengesi Faiz Dışı DengeKaynak: Maliye Bakanlığı, TÜİK

(GSY

H, %

)

50


5150

Güçlü kamu mali yapımız ve sağladığımız mali disiplin Türkiye’nin en önemli çıpalarından birisidir. Önümüzdeki dönemde mali disiplinin sürdürülmesindeki kararlılığımız Türkiye ekonomisini dış şoklara karşı koruyan temel unsurlardan birisisi olacaktır.

C. Orta Vadeli Program Hedefleri


Hükümet olarak 2017 yılında büyümede yakaladığımız güçlü performansı, önümüzdeki 3 yıllık dönemde de aynen devam ettirmeyi en önemli hedef olarak belirledik. Orta vadede yüksek büyüme ve istihdam artışını desteklemek için öngördüğümüz öncelikli politika alanları şu şekildedir:

Makroekonomik istikrarın sürdürülmesi Beşeri sermaye ve işgücü kalitesinin artırılması Yüksek katma değerli üretim ve ticaretin yaygınlaştırılması İş ve yatırım ortamının iyileştirilmesi Kamuda kurumsal kalitenin artırılması

Makroekonomik İstikrarın Sürdürülmesi

2018 yılında ekonomik büyüme yüzde 5,5 olarak hedeflenmiştir. Üretim sektörleri yoluyla büyümeye hizmetler sektörünün 3,4 puan, sanayi sektörünün 1,1 puan ve tarım sektörünün 0,3 puan katkı vereceği beklenmektedir. Toplam talep açısından büyümeye toplam tüketimin 2,9 puan, sabit sermaye yatırımlarının 1,6 puan katkı vereceği; 2017 yılına göre net mal ve hizmet ihracatının katkısında ise nispi bir gerileme olacağı tahmin edilmektedir. Dış talep kanalında ise turizm sektöründe canlanmanın büyümeye daha fazla katkı vermesi beklenmektedir.

Enflasyon oranının aşağıya çekilmesi amacıyla Merkez Bankası sıkı para politikasına devam etmektedir. Gıda Komitesi ile fiyat oynaklığını azaltan önemli kararlar aldık. Maliye politikası ile bütçe açığını ve kamu borç yükünü aşağı çekerek bu sürece yapısal olarak katkı sağlayacağız. Ayrıca önümüzdeki dönemde vergi ve harcama politikalarını Merkez Bankasının para politikası hedefleriyle uyumlu bir şekilde yürütmeye devam edeceğiz. Bu çerçevede enflasyonun 2018 yılında yüzde 7’ye ve 2020 yılında yüzde 5’e gerilemesi beklenmektedir.

50 51


51

Grafik 75: Orta Vadeli Hedefler: Büyüme ve Enflasyon

Yapısal reformların kararlılıkla sürdürülmesi, teknoloji yoğun üretimin ivmelenmesi ve başta enerji olmak üzere ithal girdilere olan bağımlılığın azaltılmasıyla Orta Vadeli Program sonunda cari açığın milli gelire oranını yüzde 3,9’a indirmeyi hedefliyoruz.

Grafik 76: Orta Vadeli Hedefler: Cari Açık ve İşsizlik Oranı

Beşeri Sermaye ve İşgücü Kalitesinin Artırılması

Orta vadede işgücü niteliği ile piyasa taleplerinin uyumu sağlanarak sağlıklı bir istihdam yapısının oluşturulması hedeflerimiz arasındadır. Önümüzdeki dönemde güçlü büyümenin kalıcı hale gelmesi ve yatırımların artması ile istihdamdaki canlanma daha belirgin olacaktır.

Bu kapsamda önümüzdeki 3 yılda 3,4 milyon vatandaşımıza ilave istihdam oluşturmayı hedefliyoruz.

Teşvik uygulamaları ve artarak devam eden aktif işgücü programlarıyla istihdamı artırarak işsizliği tek hanelere indireceğiz. İşsizlik oranını 2018 yılında yüzde 10,5’e Program dönemi sonunda yüzde 9,6’ya indirmeyi hedefliyoruz.

Ekonomik büyümenin ve refahın önemli bir unsuru olan istihdam artışlarının önümüzdeki dönemde gerçekleşmesi ve bununla beraber işsizlik oranlarının aşağı çekilmesi kapsamında teşviklerin ve aktif işgücü programlarının uygulanmasına hassasiyetle devam edeceğiz.

Kaynak: TCMB, TÜİK, OVP*2017 yılsonu enflasyon gerçekleşme tahmini Enflasyon Raporu-IV'te %9,8 olarak revize edilmiştir.

Büyüme(%)

Enflasyon(%)

8,5

9,5*

7,0

6,0

5,0

4

5

6

7

8

9

10

2016 2017 2018 2019 2020

3,2

5,5 5,5 5,5 5,5

233445566

2016 2017 2018 2019 2020

Kaynak: TCMB, TÜİK, OVP

Cari Açık(GSYH, %)

İşsizlik Oranı(%)

3,8

4,64,3

4,13,9

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

2016 2017 2018 2019 2020

10,9 10,810,5

9,99,6

8,5

9

9,5

10

10,5

11

2016 2017 2018 2019 2020

52


5352

Orta ve uzun dönemde işgücüne katılma oranlarındaki artışın, kadınların eğitim seviyesindeki iyileşme ile daha fazla iş hayatında yer almalarında belirleyici olacağı görülmektedir. 2006 yılında yüzde 23,6 olan kadınların işgücüne katılma oranı, 2017 yılı Ağustos döneminde yüzde 34,3’e ulaşmıştır. 2023 yılında kadın işgücüne katılım oranının yüzde 41’e yükselmesini hedefliyoruz. Dezavantajlı gruplar arasında değerlendirilen kadınların istihdamını kolaylaştırmak amacıyla esnek çalışma biçimlerinin düzenlenmesi ve buna yönelik altyapının oluşturulması sağlanacaktır.

Beşeri sermaye ve işgücü kalitesinin artırılması ülkemizin teknolojik birikimler karşısında rekabetçi kalabilmesi, yüksek üretkenlik ve gelir seviyesine ulaşabilmesinde önem arz etmektedir. Bu kapsamda önümüzdeki dönemde eğitim sistemine önemli yatırımlar yaparak işgücüne yeni katılacak bireylerin doğru becerilerle, eğitimini tamamlamış mevcut işgücünün de atıl hale gelmemesi için mesleki eğitim ile işgücüne katılımını sağlayarak önümüzdeki dönemde üretimi, istihdamı ve sürdürülebilir kalkınmayı destekleyecek plan ve programların uygulanmasına devam edeceğiz.

Yüksek Katma Değerli Üretim ve Ticaretin Yaygınlaştırılması

Dış kırılganlığa engel olan politikaların uygulanması ve tedbirlerin alınmasıyla ekonominin üretim ve ticaret yapısının mal ve hizmet ihracatının lehine dönüşmesi amaçlanmaktadır. Bu kapsamda, ekonomik faaliyetlerin artmasına yönelik desteklerin verimli ve sürdürülebilir büyüme sağlayacak alanlara yöneltilmesi, yüksek teknolojili ihracatın artırılması, ithal girdilere olan bağımlılığın azaltılmasına devam edilmesi ve turizmde potansiyel gelir seviyesine yakınsama kaydedilmesi hedeflenmektedir. İthalata Olan Bağımlılığın Azaltılması Öncelikli Dönüşüm Programının uygulanmasına devam edilmesinin yanı sıra yerli üretimin teşviki ile birlikte dış girdilere olan bağımlılığın azaltılması ve teknoloji yoğun alanlardaki destekleyici politikaların uygulanması sonucunda yüksek katma değerli ihracatın gerçekleştirilmesi, dış ticaret politikasının temel amaçlarındandır.

Uygulanacak politika ve tedbirlerle 2018 yılında ihracatın yüzde 8 oranında artarak 169 milyar dolara, ithalatın ise yüzde 6,8 oranında artarak 237 milyar dolara ulaşması ve böylece dış ticaret açığının 68 milyar dolar olması öngörülmektedir. Söz konusu varsayımlar altında 2018 yılında cari işlemler açığının 40 milyar dolar, cari işlemler açığının GSYH’ye oranının ise yüzde 4,3 seviyesinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir.

İş ve Yatırım Ortamı İyileştirilmesi

İş ve yatırım ortamı iyileştirilerek, büyüme ve istihdamın daha fazla desteklenmesi temel amaçlarımızdan biridir. Bu çerçevede Program döneminde, şirket kurma ve tasfiye süreçlerinin iyileştirilmesi, iş ve yatırım süreçleri üzerindeki işlem maliyetlerinin azaltılması, bürokratik süreçlerin kolaylaştırılması, hukuki ve mali öngörülebilirliğin artırılmasına öncelik verilecektir.

Kamuda Kurumsal Kalitenin Artırılması

Kamu yönetiminin ekonomik büyüme ve kalkınma sürecine katkısının artırılması için kamuda kurumsal kalitenin artırılarak hizmet sunumunun güçlendirilmesi, kurumların daha etkin ve verimli şekilde çalıştırılması temel amaçtır. Bu amaç doğrultusunda, kurumsal altyapının ve katılımcılığın güçlendirilmesine, personelin bilgi ve becerisinin

52 53


53

artırılmasına, daha nitelikli insan gücünün istihdamına, çalışma etkinliğini ve kurumlar arası koordinasyonu artırıcı düzenlemelere, adalet ve güvenlik hizmetlerinde etkinliğin sağlanmasına öncelik verilecektir.

Orta Vadede Kamu Maliyesi

2018-2020 yıllarını kapsayan Orta Vadeli Program döneminde maliye politikasını, para politikası hedefleriyle uyumlu olacak şekilde makroekonomik istikrarın korunmasına, büyüme potansiyelinin artırılmasına, cari açığın sürdürülebilir düzeyde tutulmasına, yurt içi tasarrufların artırılmasına ve yatırımların teşvikine katkı verecek şekilde uygulayacağız.

Program döneminde kamu harcamalarının milli gelir içindeki payı sınırlandırılacak ve etkinliği artırılacak, kamu gelirleri içinde vergi gelirlerinin payının artırılması suretiyle sağlıklı ve sürekli kaynaklardan kamu geliri elde edilecek ve maliye politikasının sürdürülebilirliği gözetilecektir.

Program döneminde kamu maliye politikaları ekonomik ve finansal istikrarı destekleyecek, güçlü kamu mali dengelerini daha da iyileştirecektir. Bu çerçevede, kamu kesimi açığının milli gelire oranı 2017 yılında yüzde 2,4 iken 2018 yılında bu oranın yüzde 2,1’e, 2020 yılında ise yüzde 1,3’e düşmesi hedeflenmektedir. 2017 yılında genel devlet açığının milli gelire oranı yüzde 2,4 iken bu oranın 2018 yılında yüzde 1,9’a, 2020 yılında ise yüzde 1,3’e düşürülmesi hedeflenmektedir.

Grafik 77: Kamu Kesimi Borçlanma Gereği ve Genel Devlet Açığı

2017 yılında yüzde 2 olan merkezi yönetim bütçe açığının milli gelire oranının 2018 yılında yüzde 1,9 olup 2020 yılında ise yüzde 1,6’ya düşeceği öngörülmektedir. 2017 ve 2018 yıllarında yüzde 28,5 olmasını öngördüğümüz kamu borç stokunun milli gelire oranını OVP dönemi sonunda yüzde 27,5’e düşürmeyi hedefliyoruz.

1,0

2,42,1

1,9

1,3

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

2016 2017 2018 2019 2020

Kamu Kesimi Borçlanma Gereği(%, GSYH)

1,3

2,4

1,9 1,9

1,3

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

2016 2017 2018 2019 2020

Genel Devlet Açığı(%, GSYH)

Kaynak: OVP (2018-2020)

54


5554

Grafik 78: Merkezi Yönetim Bütçe Açığı ve Kamu Borç Stoku

Grafik 79: Program Tanımlı Faiz Dışı Denge

2017 yılında yüzde 1,6 açık vermesini beklediğimiz program tanımlı genel devlet faiz dışı dengesinin milli gelire oranının OVP dönemi sonunda yüzde 0,3 ile fazla vermesini öngörüyoruz.

Böylelikle 2018-2020 yıllarını kapsayan Orta Vadeli Program, güçlü büyüme, yüksek istihdam, artan ihracat ve sağlam kamu maliyesi ile bir arada Türkiye’yi 2023 hedeflerine taşıyacaktır.

Program döneminde maliye politikamız;

Ekonomik büyümeye destek olacak, Ekonomik ve finansal istikrarı güçlendirecek, Enflasyonla mücadelede para politikası ile koordinasyon içinde olacak, Yatırım, üretim, ihracat ve istihdamı gerek vergi politikaları, gerekse harcama

politikaları üzerinden destekleyecek, Mali imkanları kullanarak beşeri sermayeyi destekleyecek; eğitim, sağlık, sosyal

hizmetler ve sosyal yardımlar vasıtasıyla sosyal devleti güçlendirecek, Kamu harcamalarında etkinliği, verimliliği ve kaynakların kullanımında tasarrufu

öncelikli alanlar olarak kullanacaktır.

Kamu Borç Stoku(%, GSYH)

1,1

2,0 1,9 1,91,6

0

0,5

1

1,5

2

2,5

2016 2017 2018 2019 2020

28,128,5 28,5

2827,5

26

28

30

2016 2017 2018 2019 2020

Merkezi Yönetim Bütçe Açığı (%, GSYH)

Kaynak: OVP (2018-2020)

Kaynak: Kalkınma Bakanlığı

Prog

ram

Tan

ımlı

Gen

el D

evle

t Fai

z Dı

şı D

enge

si (G

SYH

, %)

0,5

-1,0

-1,6

-0,8

-0,4

0,3

-2

-1

0

1

2

2015 2016 2017 2018 2019 2020

54 55


55

Önümüzdeki dönemde mali disiplinden taviz vermeden kamu maliyesi alanında elde ettiğimiz kazanımları korumayı hedefliyoruz. Sahip olduğumuz mali alanı, kamu yatırımlarına, üretim ve ihracatı destekleyecek teşvik ve desteklere, işletmelerin finansmana erişimlerini kolaylaştıracak desteklere, Ar-Ge, inovasyon ve nitelikli insan gücünün yetiştirilmesine ayıracağız.

Ekonomide katma değerli üretim, nitelikli istihdam ile yatırım ve ihracatı teşvik eden etkin, basit ve adil vergi sistemi için Gelir Vergisi Kanunu, Katma Değer Vergisi Kanununu ve Vergi Usul Kanununu yeniden yazıyoruz. Ayrıca, İstanbul Uluslararası Finans Merkezi Kanun Tasarısını hayata geçirerek İstanbul’u bölgesel ve küresel bir finansal güç yapacağız.

56


5756

2016 YILI MERKEZİ YÖNETİM KESİN HESABI II.


Konuşmamın bu bölümünde, 2016 yılı Kesin Hesap Kanun Tasarısına ilişkin bazı büyüklükleri sizinle paylaşmak istiyorum.

2016 yılında;

Bütçe giderleri 584,1 milyar lira, GSYH’ye oranı yüzde 22,4

Bütçe gelirleri 554,1 milyar lira, GSYH’ye oranı yüzde 21,2

Bütçe açığı 29,9 milyar lira, GSYH’ye oranı yüzde 1,1

Faiz dışı fazla 20,3 milyar lira, GSYH’ye oranı yüzde 0,8 olarak gerçekleşmiştir.

Grafik 80: 2016 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleşmeleri

56 57


57

2017 YILI MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GERÇEKLEŞMELERİ III.


2017 yılı merkezi yönetim bütçe gerçekleşmelerine ilişkin yılsonu beklentimiz şu şekildedir.

2017 yılında;

Merkezi yönetim bütçe giderlerinin 673,7 milyar lira

Merkezi yönetim bütçe gelirlerinin 612,0 milyar lira

Bütçe açığının 61,7 milyar lira

Faiz dışı dengenin -4,2 milyar lira

olarak gerçekleşeceğini tahmin ediyoruz.

Grafik 81: 2017 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Hedef ve Gerçekleşmeleri

2017 yılsonu bütçe açığının 61,7 milyar lira ile bütçe başlangıç hedefinin 14,8 milyar lira üzerinde gerçekleşeceğini tahmin ediyoruz. Bu açığın milli gelire oranının ise yüzde 2 olacağını öngörüyoruz.

Ekonomik canlanmayı teşvik etmek amacıyla uygulamaya koyduğumuz tedbirlerin bütçeye etkisi 2017 yılında 10,8 milyar lira olacaktır. Ekonomiye sağladığımız bu desteğin 7 milyar lirası vazgeçilen vergilerden oluşmaktadır.

58


5958

Tablo 3: Ekonomi Teşviklerinin Merkezi Yönetim Bütçesine Etkisi

Bütçe giderlerinin detaylarına bakacak olursak,

2017 yılında;

Personel giderlerinin 163,1 milyar lira

Sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderlerinin 27,8 milyar lira

Mal ve hizmet alım giderlerinin 60,8 milyar lira

Cari transferlerin 267,8 milyar lira

Sermaye giderlerinin 70,5 milyar lira

Sermaye transferlerinin 12,7 milyar lira

Borç verme giderlerinin 13,6 milyar lira

Faiz giderlerinin 57,5 milyar lira

olarak gerçekleşmesini bekliyoruz.

Milyon TL 2017 2018TOPLAM ETKİ 10.501 8.334BÜTÇE GİDERLERİNDE ARTIŞ 3.770 4.395Asgari ücret desteğinin artırılması 2.200 645Kredi Garanti Fonu desteğinin artırılması 700 2.850KOSGEB faiz desteği 600 600SGK prim ödemelerinin ötelenmesinin finansman maliyeti 270 175Müteahhitlik döviz kredilerine faiz desteği 0 125

VERGİ GELİRLERİNDEKİ AZALIŞ 6.731 3.939Yatırımları destekleyen vergi harcamalarının etkisi 1.752 2.785Yatırım teşvik sisteminde yatırım döneminde kullanılan katkı oranının yüzde 80'e çıkması 854 969

2017 ve 2018 yıllarında yapılan imalat sanayi yatırımlarında; . Yatırım döneminde kullanılan katkı oranının 15 puan artması . Kurumlar vergisi oranının yüzde 0'a inmesi . Yatırıma katkı oranının tamamının yatırım döneminde kullanılması . Bina inşaatları nedeniyle yüklenilen KDV'nin iadesiOrta-yüksek teknoloji yatırımların 4. bölge yatırım desteklerinden faydalanması 231 262

Yatırıma teşvikte avantajlı kurumlar vergisi destek oranlarının kalıcı hale gelmesi 214 243

İç talebin canlandırılmasına yönelik vergi harcamalarının etkisi

4.979 1.154

İndirimli orana tabi mallar için KDV'nin aynı yıl iadesi 1.700Konutta yüzde 18 KDV'nin yüzde 8'e indirilmesi 562Konut ve işyeri satışlarının KDV'den istisnası 850 965Mobilyada KDV indirimi 170Beyaz eşya ve ev aletlerinde ÖTV indirimi 630KDV'de nakdi indirim sınırının 20.000 TL'den 10.000 TL'ye indirilmesi 167 190Tapu işlemleri üzerinden alınan harcın yüzde 2’den yüzde 1,5'e düşürülmesi 900

453 1.310

58 59


59

2018 YILI MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ IV.


Şimdi de sizlere 2018 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Tasarısı hakkında bilgi vermek istiyorum.

2018 yılı bütçesi, AK Parti hükümetleri tarafından hazırlanan 16 ncı bütçedir. Çok partili dönemde arka arkaya 16 defa bütçe hazırlama görevini bizlere veren Milletimize şükranlarımızı arz ediyoruz.

2018 yılı bütçemizi, konuşmamın önceki bölümlerinde sizlerle paylaştığım, orta vadeli programda açıklanan ekonomik, mali ve sosyal hedeflerle uyumlu olacak şekilde hazırladık.

2018 yılı bütçemizde;

Bütçe Giderleri 762,8 milyar lira

Faiz Hariç Giderler 691,1 milyar lira

Bütçe Gelirleri 696,8 milyar lira

Vergi Gelirleri 599,4 milyar lira

Bütçe Açığı 65,9 milyar lira

Faiz Dışı Fazla 5,8 milyar lira

olarak öngörülmüştür.

Grafik 82: 2018 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesi

2018 Yılı Bütçe giderlerinin ekonomik sınıflandırmaya göre dağılımı ise şöyledir:

Personel giderleri 183,1 milyar lira

Sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderleri 30,8 milyar lira

60


6160

Mal ve hizmet alım giderleri 66,1 milyar lira

Cari transferler 299,4 milyar lira

Sermaye giderleri 68,8 milyar lira

Sermaye transferleri 15,3 milyar lira

Borç verme giderleri 20,2 milyar lira

Yedek ödenekler 7,3 milyar lira

Faiz giderleri 71,7 milyar lira

Grafik 83: 2018 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri

Vergi gelirlerinin 2018 yılında yüzde 15,2 oranında artarak 599,4 milyar lira, vergi

dışı gelirlerin ise yüzde 6,4 oranında artarak 97,4 milyar liraya ulaşacağını öngörüyoruz.

Grafik 84: 2018 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri

60 61


61

2018 yılı vergi gelirlerinin alt kalemlerini ise şu şekilde öngördük:

Gelir Vergisi 122,7 milyar lira

Kurumlar Vergisi 65,8 milyar lira

Özel Tüketim Vergisi 146,5 milyar lira

Dahilde Alınan KDV 66,0 milyar lira

İthalatta Alınan KDV 107,8 milyar lira

Motorlu Taşıtlar Vergisi 13,6 milyar lira

BSMV 15,2 milyar lira

Damga Vergisi 17,8 milyar lira

Harçlar 23,3 milyar lira

Diğer Vergiler 20,7 milyar lira

Grafik 85: 2018 Yılı Vergi Gelirleri

62


6362

2018 YILI BÜTÇESİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ V.


2018 yılı bütçesi, bundan önceki bütçelerde olduğu gibi ekonomik büyümeyi, istihdamı ve vatandaşlarımıza hizmeti esas alan bir bütçedir.

AK Parti hükümetlerinin uygulamaya koyduğu bütçelerin en önemli özelliklerinden bir tanesi, bütçeden faize harcanan kaynakları azaltırken doğrudan vatandaşlarımıza hizmet olarak yansıyacak kaynakları artırmak olmuştur.

Grafik 86: Faiz Harcamalarının GSYH ve Bütçe İçindeki Payı

AK Parti 2002 yılında iktidara geldiğinde bütçenin yüzde 43,2’si doğrudan faiz

harcamalarına gidiyordu. Hükümetlerimiz döneminde bu oranı sürekli olarak aşağıya indirdik. Bütçeler faiz bütçesi olmaktan çıktı, hizmet bütçesine dönüştü. 2018 yılında bu oran yüzde 10’un altına kadar düştü. Başka bir deyişle eskiden bütçenin yarısı faize giderken şimdi yüzde 90’dan fazlasını vatandaşlarımıza hizmet olarak kullanıyoruz.

2002 yılında toplanan her 100 lira verginin 86 lirası faize giderken 2018 yılında toplanacak her 100 liralık verginin sadece 12 lirası faize gidecek.

Ekonomide yakaladığımız sürekli ve güçlü büyüme trendi, ekonomik ve siyasi istikrar ve güçlü kamu maliyesi dengeleri birbirini desteklemek suretiyle bir taraftan borçlanma ihtiyacını düşürürken diğer taraftan kamunun reel borçlanma maliyetlerini önemli ölçüde aşağı çekti. Bu sayede faize giden kaynaklar da hızla azaldı.

A. Bütçemizde En Büyük Pay Yine Eğitime


Ülkemizin kalkınması ve toplumsal refahın artmasının yegane çözümü eğitim, bilim ve teknolojiye devlet bütçesinden daha fazla kaynak ayırmak ve eğitimde erişilebilirliği yaygınlaştırmaktır. Eğitime kolay erişim ve nitelikli eğitimin sağlanması amacıyla, AK Parti Hükümetleri olarak daha önceki yıllarda olduğu gibi 2018 yılında da bütçemizden en büyük payı eğitime ayırıyoruz. Eğitime ayırdığımız kaynağı 2018 yılında 134 milyar liraya çıkarıyoruz. Böylelikle bütçe giderlerinin yaklaşık yüzde 18’ini tek başına eğitime tahsis ediyoruz. Başka bir ifadeyle, 2018 yılında vergi gelirlerinin yüzde 22’sini eğitime harcayacağız.

62 63


63

Grafik 87: Eğitime Ayrılan Kaynak

Böylece, 2002 yılından bu yana eğitime ayırdığımız kaynağı 11 kat artırdık. Eğitime

ayırdığımız kaynaklardaki bu artış eğitim göstergelerinde çarpıcı bir değişimi de beraberinde getirdi.

Tablo 4: Eğitim Göstergelerinde Çarpıcı Değişim

Brüt okullaşma oranı; 2002-2003 eğitim döneminde ilköğretimde yüzde 96, orta

öğretimde yüzde 81 iken, 2016-2017 döneminde sırasıyla yüzde 101 ve yüzde 107 seviyesine çıkmıştır.

2002-2017 döneminde okullaşma oranlarıyla birlikte eğitimde fırsat eşitliği de artmıştır. 2002 yılında her 100 erkek öğrenciye karşılık 91 kız öğrencimiz ilköğretimde okurken 2016-17 dönemi itibarıyla bu rakam 101’e yükselmiştir. Ortaöğretimde ise her 100 erkek öğrenciye karşılık 72 kız öğrenci okurken, 2016-2017 döneminde bu rakam 94’e çıkmıştır.

11,3 15

,1 17,7 20,0 23,6 28

,3 32,3 37

,8 43,8 52

,5 60,8 69

,5 81,2 93

,6

110,

0 122,

0 134,

2

0

20

40

60

80

100

120

140

160

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017B.

2018T.

(Mily

ar TL

)

2002 508.668

2017 904.6792007 409.830

2017 554.4052002 48,1

2017 82,52003 81.834.281

2017 210.357.6262002 1.882.630

2017 7.625.1802002 23,3

2017 42,42012 84.921

2017 432.288Kurulan Etkileşimli Tahta Sayısı (FATİH Projesi)

Yükseköğretim Okullaşma Oranı (Örgün Öğretim)

Öğretmen Sayısı

Derslik Sayısı

Ortaöğretim Okullaşma Oranı (Net)

Yükseköğretim Öğrenci Sayısı

Dağıtılan Ücretsiz Kitap Sayısı

64


6564

Grafik 88: Öğretmen ve Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayıları

Son 8 yıllık dönemde; öğretmen başına öğrenci sayısını, okul öncesinde 25’den

19’a, ilköğretimde 22’den 17’ye, genel orta öğretimde 18’den 13’e ve mesleki ve teknik eğitimde 17’den 13’e düşürdük. Aynı şekilde; derslik başına öğrenci sayısını okul öncesinde 26’dan 24’e, ilköğretimde 32’den 24’e, genel ortaöğretimde 31’den 22’ye, mesleki ve teknik eğitimde 36’dan 23’e düşürdük.

2018 yılı merkezi yönetim bütçesinden,

2 milyon öğrencimizin faydalandığı burs ve öğrenim kredisi için 11,2 milyar lira kaynak ayırıyoruz.

1 milyon 400 bin öğrencimizin faydalandığı taşımalı eğitim ve yemek yardım programına 3,4 milyar lira kaynak ayırıyoruz.

380 bin engelli evladımızın faydalanacağı eğitim programları için 2018 yılı bütçesinden yaklaşık 2,6 milyar lira kaynak ayırdık.

Öğrencilerimizin ihtiyaç duyduğu takviye eğitimini devlet olarak sağlamaya başladık. Bu çerçevede 2018 bütçesine 1,6 milyar lira kaynak ayırıyoruz.

Özel okullara (mesleki ve teknik eğitim dahil) giden öğrencilerimize eğitim yardımı yapmaya başladık. Bu kapsamda 2018 yılında 335 bin öğrencimize destek sağlayacağız, bu kapsamda 1,5 milyar lira kaynak ayırıyoruz.

Pansiyonlarda barınan 341 bin öğrencimize barınma desteği olarak 1,1 milyar ödenek tahsis ediyoruz.

Üniversitelerde harcı kaldırdık. 2 milyon 400 bin üniversite öğrencisi artık harç ödemeden üniversite eğitimlerini alıyor. Bu öğrencilerimizin adına üniversitelerimize 600 milyon lira kaynağı devlet bütçesinden üniversitelerimize aktaracağız.

18 milyon öğrencimiz bu yıl eğitimlerine başlarken ders kitaplarına ücretsiz bir şekilde erişti. Bu hizmeti gerçekleştirmek üzere 2018 yılı bütçemize 572 milyon lira kaynak ayırdık.

Teknoloji kullanımını yaygınlaştırarak eğitimde kaliteyi artırmak için başlattığımız FATİH projesine 2018 yılında 1 milyar lira kaynak ayırdık.

34 33 32 32 31 30 30 2927

25 2426

24 23 22 21 20 20 19 18 17 17

10

20

30

40

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

İlköğretimDerslik Başına Düşen Öğrenci

Öğretmen Başına Düşen Öğrenci

3129

3133 34

31 3129 28

23 23

16 1517 18 18

16 16 15 14 13 13

10

20

30

40

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

OrtaöğretimDerslik Başına Düşen Öğrenci

Öğretmen Başına Düşen Öğrenci

64 65


65

Eğitim-istihdam bağlantısının sağlıklı bir zeminde yürütülmesi, nitelikli insan gücü ihtiyacının karşılanması ve böylece Türkiye ekonomisinin uluslararası rekabet gücünün artırılması amacıyla mesleki ve teknik eğitime önem veriyoruz.

Grafik 89: Mesleki ve Teknik Eğitim Harcamaları

Sanayi kuruluşlarına eğitimli ve nitelikli iş gücü sağlamak ve istihdamı artırmak amacıyla 2013 yılında organize sanayi bölgeleri içinde açılan özel mesleki ve teknik eğitim okullarına kayıt yaptıran öğrenciler için, 2016 yılında ise organize sanayi bölgeleri dışında açılan özel mesleki ve teknik eğitim okullarına kayıt yaptıran öğrenciler için eğitim kurumlarına destek vermeye başladık.

Bu kapsamda, özel mesleki ve teknik eğitim okullarında eğitim gören her öğrenci için alanlarına göre 4.300 ila 6.900 lira arasında eğitim öğretim desteği veriyoruz. 2016-2017 eğitim öğretim yılında 33 özel mesleki ve teknik eğitim okuluna yaklaşık 120 milyon lira ödeme yaptık. 2017-2018 eğitim öğretim yılında, mesleki ve teknik eğitimde destek verilen alan sayısını 20’ye çıkardık. Böylece 2014 yılında eğitim-öğretim desteği verilen öğrenci sayısı 9.835 iken 2017 yılında 41.234’e ulaşmıştır. 2018 yılında özel mesleki ve teknik eğitim okullarında eğitim gören öğrenciler için 230 milyon lira tutarında destek sağlayacağız.

Yükseköğretime bütçeden her sene artan ölçüde kaynak ayırıyoruz


Yükseköğretime merkezi yönetim bütçesinden ayırdığımız kaynağı 2002 Yılı Bütçesine göre 11 kat artışla 3,6 milyar liradan 2018 yılında 41,7 milyar liraya çıkarıyoruz. Merkezi yönetim bütçesinden yükseköğretime ayrılan pay 2002 yılında yüzde 3 iken, 2018 yılında yüzde 5,5’e çıkarıyoruz.

Grafik 90: Yükseköğretime Ayrılan Kaynak

Toplumun yükseköğretime olan talebinin karşılanması, yükseköğretime katılımın artırılması, üniversite eğitimi almak isteyen her gencimize bu imkanın eşit şartlarda sunulması en önemli hedeflerimizden biri olmuştur. Bu hedef çerçevesinde bir yandan mevcut üniversitelerimizin kontenjanlarını artırırken diğer yandan yeni üniversiteler kurarak yükseköğretime erişimi önemli ölçüde artırdık. Bu çerçevede,

devlet üniversitesi sayısını 53’den 112’ye çıkardık. Vakıf Üniversiteleri de dahil 2002 yılında 76 olan üniversite sayısı bugün 179’a ulaşmıştır.

66


6766

Grafik 91: Üniversite Sayıları

Yükseköğretim öğrenci sayımız 2002 yılında 1,9 milyon iken, bugün 7,6 milyonu

aşmıştır. 2016-2017 Eğitim-Öğretim dönemi itibarıyla örgün öğretimde okullaşma oranı 23,3’ten yüzde 82 artışla 42,4’e yükselmiştir.

Diğer taraftan, artan öğrenci sayısına bağlı olarak, yükseköğretim kurumlarının fiziki kapasitelerini geliştiriyor, modern kampüsler ve öğrenci yaşam alanları inşa ediyoruz. İktidarlarımız döneminde bu amaçla yükseköğretim kurumlarımızın sermaye giderleri için 48,1 milyar lira kaynak ayırdık. Bu tutarın, 14,6 milyar liralık kısmı, yeni kurulan üniversitelerimizin kampüs alt ve üst yapı ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla tahsis ettiğimiz kaynaklardır.


Yükseköğretime erişimi kolaylaştırmak, öğrenci ve ailelerinin yükünü hafifletmek amacıyla sağladığımız ayni ve nakdi destekleri artırarak devam ettiriyoruz.

Grafik 92: Yükseköğretim Burs ve Kredi Tutarları

Son 15 yılda yükseköğretim öğrencilerine verilen burs ve kredi tutarlarını yaklaşık on kat artırdık. Yükseköğretim öğrencilerine verilen burs ve kredi tutarını 2018 yılında 425 liradan 470 liraya çıkarıyoruz.

66 67


67

Grafik 93: YURTKUR Yatak Kapasitesi ve Yurt Sayısı

Yükseköğretim öğrencilerimizin barınma ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla, 2002 yılsonunda 77 il ve 59 ilçede toplam 190 yurtta 182 bin olan yatak kapasitesi Kasım 2017 itibarıyla 81 il, 242 ilçe ve 4 adet KKTC’de olmak üzere toplam 757 yurtta 624 bine çıkarılmıştır. 2017 yılsonunda ise yatak kapasitesinin 2002 yılına göre yüzde 258 artışla 652 bine çıkarılması hedeflenmektedir.

B. Sağlığa Bütçeden Daha Fazla Kaynak Ayırıyoruz


Hükümet olarak vatandaşlarımıza sunduğumuz sağlık hizmetinin kalitesini artırarak her bir vatandaşımız için ulaşılabilir kılmak temel amacımızdır. Ruhen ve bedenen sağlıklı nesillerin yetişmesini sağlamak için sağlık alanındaki hizmetlerin kalitesini sürekli yükseltiyoruz.

Grafik 94: Sağlığa Ayrılan Kaynak

Bu kapsamda, 2018 yılında bütçemizden sağlığa yaklaşık 127 milyar lira kaynak ayırdık. 2002 yılında yüzde 11,3 olan sağlık harcamalarının bütçe içerisindeki payını 2018 yılında yüzde 16,6’ya çıkardık.

182

624

0

100

200

300

400

500

600

700

2002 Kasım 2017

Bin YURTKUR Yatak Kapasitesi

190

757

0

100

200

300

400

500

600

700

800

2002 2017

YURTKUR Yurt Sayısı

13,5 17

,8 21,9

24,2 30

,3 34,9 41

,1 48,0

50,6 56

,5 61,7 69

,5 77,2 86

,2 98,9 11

0,9 12

6,8

0

20

40

60

80

100

120

140

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017B.

2018T.

(Mily

ar T

L)

68


6968

İlaç harcamaları için 29 milyar lira, tedavi harcamaları için 54,2 milyar lira, aile hekimliği için 6,9 milyar lira kaynak ayırdık.

Tablo 5: Sağlık Hizmetlerine İlişkin Göstergeler

Tüm vatandaşlarımızın ikamet ettikleri yerlerde kolaylıkla ulaşabilecekleri, ilk başvuracakları, kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri ile birinci basamak teşhis, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetlerini sağlayan aile hekimliği programını ülkemizin tamamında uyguluyoruz.

Grafik 95: Aile Hekimliği Birimi Sayıları ve Harcamaları

2002 107.3942017 136.567

2002 8692017 14.817

2012 352018 4.000

2002 352018 500

2002 62017 59

2002 256.0002017 619.000

2002 72,52016 78

2002 402016 9,4

2002 31,52016 7,3

2002 7452017 4.970

2002 39,52016 75,4

2002 142017 131

2002 4812018 2.750

2002 6182018 5.996

Hastane Yatak Sayısı

Doğumda Beklenen Yaşam Süresi (yıl)

112 Acil Yardım Ambulansı Sayısı

Yoğun Bakım Yatak Sayısı

Nitelikli Yatak Oranı (%)

Sağlık İnsan Gücü

Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi Sayısı

112 Acil Sağlık İstasyonu Sayısı

Beş Yaş Altı Ölüm Hızı (bin canlı doğumda)

Bebek Ölüm Hızı (bin canlı doğumda)

Sağlık Hizmetlerinden Memnuniyet Oranı (%)

Palyatif Yatak Sayısı

Yanık Tedavi Yatak Sayısı

Organ Nakli Sayısı

0,8 1,4

3,1 3,

6 4,0 4,

4 4,8 5,

6 6,4 6,

9

6.57

7

17.6

01 20.2

16

20.8

11

21.1

75

21.3

84

21.6

96 24.4

28

25.1

00

26.2

00

0

1

2

3

4

5

6

7

8

0

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 G.T. 2018 T.

(Milyar TL)

Harcamaları (Sağ Eksen) Birim Sayıları

68 69


69

C. Bütçemiz ile Yatırımları Destekliyoruz


2018 yılında özel sektörün yenilikçi ve üretken yatırımlarını destekleyecek altyapı yatırımlarına kaynak ayırmaya devam edeceğiz. Geçen yıla göre yatırım ödeneklerini yaklaşık yüzde 10 oranında artırıyoruz. Böylece 2017 yılında bütçeden yatırıma ayırdığımız 77,6 milyar lira kaynağı 2018 yılında 85,1 milyar liraya çıkarıyoruz.

2002 yılında yüzde 6,6 olan yatırım harcamalarının bütçe içerisindeki payını 2018 yılında yüzde 11,2’ye çıkardık.

Grafik 96: Yatırıma Ayrılan Kaynak

Grafik 97: Yatırıma Ayrılan Kaynağın Sektörel Dağılımı

Yatırımların sektörel dağılımına baktığımızda ise;

Kamu yatırımları içerisinde en yüksek payı 25,5 milyar lira ile ulaştırma sektörüne ayırıyoruz.

Eğitim alanındaki yatırımlar için 14,3 milyar lira,

Tarım sektöründeki yatırımlar için 10,1 milyar lira ve

Sağlık sektöründeki yatırımlar için 8,5 milyar lira kaynak tahsis ettik.

Hükümetlerimiz döneminde yatırımların tamamlanma sürelerini düşürdük. Bu çerçevede, 2002 yılında 8,5 yıl olan kamu yatırımlarının ortalama tamamlanma süresini önemli bir iyileşme sağlayarak 2017 yılı itibarıyla 3,8 yıla indirdik.

Ülkemizin uzun dönemli büyüme oranlarını yukarı çekecek, global tedarik zinciri içinde doğu-batı ve kuzey-güney eksenlerinde tüm koridorların kesişme noktasında yer alan ülkemizi yatırım ve üretim merkezi haline getirecek, üretim maliyetlerini aşağı çekmek suretiyle firmalarımızın rekabeti gücünü artıracak şekilde ulaştırma (karayolu, denizyolu, demiryolu ve havayolu), enerji, madencilik, haberleşme, tarım, eğitim ve sağlık sektörlerinde önemli yatırım projeleri hayata geçirildi, mega ölçekli yatırımlar

7,9

8,0 8,7 11

,7 14,7 16,5 21

,7 24,4 32

,8 37,6 40

,4

51,4 55

,9

67,6

68,6

77,6 85

,1

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017B.

2018T.

(Mily

ar T

L)

70


7170

tamamlandı. Bu sayede belirtmiş olduğum sektörlere ilişkin göstergelerde çarpıcı ilerlemeler sağlandı.

Tablo 6: Altyapı Hizmetlerine İlişkin Göstergeler

2003 1.7142017 2.622

2003 4.3872017 23.415

2003 832017 331

2003 502017 414

2003 5.9672017 8.256

2003 3112017 8.578

2003 262017 55

2003 552017 258

2003 812017 169

2003 602017 296

2003 34,42017 189

2003 27.5992017 97.702

2003 1622017 518

2002 4.5102017 120.330

2002 129,42017 274,4

2002 31.8462017 81.647

2002 2982017 3.447

2002 44.5442017 61.000

2002 812.3992017 1.360.000

2002 12.3052017 36.702

2003 2762017 784

2003 882017 304

KARAYOLU

Toplam Havayolu Yolcusu (milyon kişi)

Karayolu Tünel Sayısı

Aktif Havalimanı SayısıHAVAYOLU

Otoyol (km)

Bölünmüş Devlet ve İl Yolları (km)

Karayolu Tünel Uzunluğu (km)

Karayolu Köprü ve Viyadük Sayısı

Karayolu Köprü ve Viyadük Uzunluğu (km)

Toplam Yurtdışı Uçuş Noktası

Fiber Uzunluğu (bin km)HABERLEŞME

SU VE ENERJİDoğalgaz İletim Hattı (km)

Baraj Sayısı

Elektrik Enerjisi Kurulu Gücü (MW)

Elektrik Enerjisi İletim Uzunluğu (km)Elektrik Enerjisi Dağıtım Hattı Uzunluğu (km)Yenilenebilir Enerji Kaynakları Kurulu Gücü (MW)

Büyük Gövdeli Uçak Sayısı

Terminal Kapasitesi (Milyon Yolcu/Yıl)

Uçuş Yapılan Ülke Sayısı

Elektrik Üretimi (milyar kWh)

Elektrik Enerjisi Üretim Santral Sayısı

Havayolu Koltuk Kapasitesi

70 71


71

D. Yerel Yönetimlere Kaynak Aktarıyor, Bölgesel ve Kırsal Kalkınmayı Destekliyoruz

Hükümetlerimiz döneminde yerel yönetimlere daha fazla önem verdik. Kamu hizmetlerinin sunumunda yerel yönetimlere daha çok görev ve sorumluluk vererek merkezden yürütülen birçok hizmetin mahallinde daha etkin ve verimli sunulmasını sağladık.

Grafik 98: Mahalli İdarelere Ayrılan Paylar

Yerel yönetimlere verdiğimiz bu önem doğrultusunda iktidarımız döneminde yerel yönetimlere bütçeden ayrılan kaynak miktarı da artırılmıştır. Bu kapsamda büyükşehir ve diğer belediyelerimiz ile il özel idarelerimize ayırdığımız kaynağı yüzde 16 artırarak 72,9 milyar lira seviyesine ulaştırıyoruz.

Tablo 7: Mahalli İdarelere Ayrılan Kaynak

Ekonomi politikamızın önemli eksenlerinden birini de bölgesel ve kırsal kalkınma oluşturmaktadır. Hükümetlerimiz döneminde özel amaçlı bölgesel ve kırsal kalkınma projelerine önceki dönemlere göre çok yüksek kaynaklar ayırdık, ayırmaya devam ediyoruz.

2017 yılında başlattığımız görece az gelişmiş bölgelerdeki yatırım ortamını canlandırarak istihdam, üretim ve ihracatı artırmak yoluyla bölgeler arası gelişmişlik farklarını azaltmak amacıyla gerçekleştirilecek olan Cazibe Merkezleri Programı için 2 milyar lira kaynak ayırdık.

Köylerin altyapısını güçlendirmek amacıyla oluşturduğumuz KÖYDES projesine 2005-2017 yılları arasında 10,7 milyar lira kaynak aktardık. 2018 yılında ise bu proje için 900 milyon lira kaynak öngörmekteyiz.

Belediyelerin acil nitelikli olan ancak finansmanında zorluk yaşanan içme suyu ve kanalizasyon projelerine kaynak sağlanması için SUKAP kapsamında bugüne kadar 3,2 milyar lira kaynak aktardık. Önümüzdeki yıl ise 719 milyon lira kaynak ayırıyoruz.

Diğer yandan bölgesel kalkınmada önemli bir rol üstlenen kalkınma ajanslarımıza bugüne kadar 2,6 milyar lira kaynak aktardık. 2018 yılında ise 452 milyon lira kaynak ayırıyoruz.

Sosyal amaçlı yerel projelere destek olmak amacıyla geliştirdiğimiz SODES projesine 2009-2017 yılları arasında 1,1 milyar lira kaynak aktardık. 2018 yılında ise 281 milyon lira kaynak ayırıyoruz.

4,7 5,4 7,9 10,113,8

17,2 18,6 19,6

25,228,6

31,436,8

42,1

49,454,8

62,9

72,9

0

10

20

30

40

50

60

70

80

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017G.T.

2018T.

(Mily

ar T

L)

72


7372

E. Sosyal Desteklere Devam Ediyoruz


Hükümetlerimiz döneminde ekonomik büyüme sayesinde elde ettiğimiz refah artışını sosyal yardım programlarımız aracılığıyla toplumun tüm kesimlerine ulaştırdık. Sosyal yardımlar alanında reform olarak nitelendirebileceğimiz birçok yeni uygulamayı hayata geçirdik, sosyal yardım programlarını çeşitlendirdik. Bu kapsamda 2018 yılı bütçemizde sosyal harcamalar için ayırdığımız kaynak miktarını 50,8 milyar liraya çıkardık. Bu tutar 2018 yılı bütçesinin yüzde 6,7’sine denk gelmektedir. Oysa 2002 yılında bu oran yüzde 1,3 ve ayırdığımız kaynak ise sadece 1,6 milyar liraydı.

Tablo 8: Sosyal Desteklere İlişkin Göstergeler

2018 yılında;

Ödeme gücü olmayan yaklaşık 9,4 milyon vatandaşımızın sağlık giderlerini karşılamak amacıyla 8,2 milyar lira,

Yaklaşık 500 bin engelli vatandaşımızın evde bakımına destek amacıyla 6,4 milyar lira,

65 yaş üstü yaşlılarımız, bakıma ihtiyacı olan engelli vatandaşlarımız ve engelli vatandaşlarımızın yakınlarına bağlanan aylıklar kapsamında 1,2 milyon vatandaşımız için 5,9 milyar lira,

Şartlı nakit desteği programı kapsamında 1,2 milyar lira,

Ekonomik yoksunluk içinde olan yaklaşık 110 bin çocuk ve gencimizin aileleri yanında yetişmelerine imkan sağlayan sosyal ve ekonomik destek ödemeleri için 934 milyon lira,

Eşi vefat etmiş kadınlara yönelik düzenli nakdi yardım programı için 894 milyon lira,

Yaklaşık 1,2 milyon kişiye doğum yardımı için 571 milyon lira,

2002 5.777

2017 49.8732007 28.583

2017 499.1302006 98.564

2017 353.7222002 262.378

2017 560.656

2002 22017 1.1952002 8

2017 1022002 69

2017 1422002 76

2017 2692002 21

2017 282

2015 658.6632017 1.083.890

Engelli Eğitim Hizmetinden Yararlanan Kişi Sayısı

ENGELLİ VATANDAŞLARIMIZA SAĞLANAN HİZMETLERE İLİŞKİN GÖSTERGELER

KORUYUCU ÖNLEYİCİ DESTEKLEYİCİ SOSYAL HİZMET MERKEZLERİ

DOĞUM YARDIMI

Doğum Yardımı Alan Kişi Sayısı

Kamuda Memur Olarak Çalışan Engelli Sayısı

Engelli Evde Bakım Hizmetinden Yararlanan Kişi Sayısı

Kadın Konukevi Sayısı

Sosyal Hizmet Merkezi Sayısı

Engelli Aylığı Alan Kişi Sayısı

Engelli Bakım Merkezi Sayısı

Çocuk Evi Sayısı

Huzurevi Sayısı

72 73


73

Muhtaç asker ailelerine yardım programı kapsamında 196 milyon lira,

Korunmaya ihtiyacı olan çocuklarımızın, sağlıklı gelişimleri için gereksinim duydukları aile ortamını sağlayabilmek amacıyla uyguladığımız koruyucu aile modeli için 104 milyon lira

Öksüz, yetim ve asker çocuklarına yapılan yardım kapsamında 69 milyon lira

kaynak ayırdık.

Tablo 9: Sosyal Destekler

F. Tarımı Destekliyoruz

2018 yılında bütçemizden tarıma ayırdığımız kaynağı 29,6 milyar liraya çıkartıyoruz.

Grafik 99: Tarıma Ayrılan Kaynaklar

Bu kapsamda;

Tarımsal destek programları için 14,8 milyar lira,

Tarım sektörü yatırım ödenekleri için 10,1 milyar lira

Tarımsal kredi sübvansiyonu, müdahale alımları, tarımsal KİT’lerin finansmanı ve ihracat destekleri için 4,7 milyar lira kaynak ayırıyoruz.

Tarımsal destek programları için ayırdığımız kaynağı 2017 yılı ödeneklerine göre yüzde 12 oranında artırarak 14,8 milyar liraya çıkarmaktayız. Bu kaynağın;

4 milyar lirası hayvancılık destekleri,

1,9 milyar lirası mazot desteği,

1,7 milyar lirası kırsal kalkınma destekleri,

1,5 milyar lirası pamuk prim desteği,

1 milyar lirası hububat prim desteği,

958 milyon lirası tarım ürünleri sigortası desteği,

850 milyon lirası fındık alan bazlı gelir desteği,

726 milyon lirası yağlı tohumlu bitkiler prim desteği,

553 milyon lirası gübre desteği,

74


7574

186 milyon lirası telafi edici ödeme desteği,

170 milyon lirası çay primi desteği,

1,3 milyar lirası diğer tarımsal destekleme hizmetleri ödemeleri,

için ayrılmıştır.

OECD Üretici ve Tüketici Destek Tahminleri Verilerine Göre OECD Üye Ülkeleri arasında Türkiye 2002-2016 döneminde her yıl tarıma en çok destek veren OECD ülkesi olmuştur. OECD’nin Tarımsal Politika İzleme ve Değerlendirme 2017 Yılı Raporuna göre toplam tarımsal desteklemelerin GSYH’ye oranı 2016 yılı tahmininde yüzde 2,8’dir10. Böylece Türkiye 2016 yılında da tarıma en çok destek veren OECD ülkesi olmuştur.11

Grafik 100: OECD Üretici ve Tüketici Destek Tahminleri Verilerine Göre Ülke Karşılaştırmaları

Üretimin en önemli maliyet unsurları olan mazot, gübre ve yemde yeni

düzenlemeler yaptık, maliyetleri azalttık. Yemden ve gübreden alınan KDV’yi tamamen kaldırdık. Mazot desteğini 2018 yılından itibaren mazot maliyetinin yüzde 50’sini karşılayacak şekilde uygulayacağız.

G. Reel Sektöre Önemli Destekler Vermeye Devam Ediyoruz

Son iki yıl içinde önemli ölçüde artırdığımız reel sektör desteklerine 2018 yılında da devam ederek özel sektör aracılığıyla büyüme stratejimizi sürdürüyoruz. Bu kapsamda reel kesim destekleri için bütçemizden 37 milyar lira kaynak ayırıyoruz.

Tablo 10: Reel Sektör Destekleri

Geçen yıl uygulamaya koyup büyüme ve istihdam alanlarında olumlu sonuçlarını hep beraber gördüğümüz sosyal güvenlik işveren prim desteklerine reel sektör destekleri içerisindeki en büyük payı veriyoruz. Bu çerçevede 2018 yılında işletmelerimiz tarafından Sosyal Güvenlik Kurumuna ödenmesi gereken 20,3 milyar lira

10 OECD, 2017, “Agricultural Policy Monitoring and Evaluation”. (OECD verilerinde; doğrudan üreticilere sağlanan desteklerin yanı sıra tarım sektörüne sağlanan hizmetlerin maliyeti ve tarımsal ürün fiyatları üzerinden üreticilere sağlanan destekler gibi unsurlar da dikkate alınmaktadır.) 11 OECD Üretici ve Tüketici Destek Tahminleri Verileri, https://data.oecd.org/agrpolicy/agricultural-support.htm

3,77 3,9

2

3,47

3,40

3,42

2,49 2,8

2 2,98 3,2

8

2,79

2,26

1,98 2,1

4 2,36 2,8

0

0,89

0,93

0,99

0,91

0,83

0,77

0,82

0,80

0,78

0,80

0,79

0,75

0,70

0,58

0,60

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Türkiye OECD-ToplamKaynak: OECD

74 75


75

tutarındaki işveren primini bütçemizden karşılıyoruz.

İhracatçımızın rekabetçi gücünü artırmak amacıyla ihracat desteklerini 3,2 milyar liraya çıkarıyoruz. Ayrıca, bankacılık sektörü tarafından verilen ihracat kredilerinin yüzde 46’sını tek başına sağlayan Türkiye İhracat Kredi Bankası (Eximbank) sermaye artırımı için 2018 yılı bütçemizden 1 milyar lira kaynak ayırdık.

Grafik 101: Turizm Sektörü Destekleri

2018 yılında turizm sektörüne verilen destekleri önemli ölçüde artırıyoruz. Ekonomimiz açısından stratejik öneme sahip olan turizm sektöründe 2018 yılında hızlı bir çıkış yakalama amacını güderek turizm sektörüne verdiğimiz desteği yüzde 68 artırarak bütçemizden 877 milyon lira kaynak ayırıyoruz.

Grafik 102: KOSGEB Destekleri

Genç girişimcilerimizin desteklenmesi ve KOBİ’lerimizin markalaşması, kurumsallaşması, Ar-Ge faaliyetlerinin geliştirilmesi, üretim kapasitelerinin artırılması amacıyla KOSGEB bütçesine ayırdığımız kaynağı geçen yıla göre yüzde 60 artırarak 1,7 milyar liraya çıkarıyoruz. Uygulamaya koyduğumuz sıfır faizli KOBİ kredi desteği ile bugüne kadar 274 bin işletmeye 6,7 milyar lira kredi imkanı sağladık.

Grafik 103: Esnaf Kredi Destekleri

Reel sektörün en önemli ihtiyaçlarından birisi finansmana ucuz maliyetle erişmektir. Hükümet olarak esnafımızın finansmana erişimini sağlamak ve finansman maliyetlerini düşürmek en önemli önceliklerimizden biri olmuştur. 2018 yılında bu amaçla Halk Bankası aracılığıyla kullandıracağımız esnaf kredileri için faiz desteği olarak 1,5 milyar lira kaynak ayırdık. Bu desteklerden 450 bin esnafımız faydalanmakta olup toplam kredi stoku 21,9 milyar liraya ulaşmıştır.

76


7776

Grafik 104: Çiftçi Kredi Destekleri

Tarım ve hayvancılık sektöründe faaliyet gösteren işletmelerimizin ihtiyaç duyduğu finansmanı düşük maliyetle karşılaması için Ziraat Bankası aracılığıyla tarımsal kredilere verdiğimiz faiz destek tutarını yaklaşık yüzde 11 oranında artırarak 2,6 milyar liraya çıkartıyoruz. Bu desteklerden 826 bin çiftçimiz faydalanmakta olup toplam kredi stoku 40,1 milyar liraya ulaşmıştır.

H. Ar-Ge ve İnovasyonu Destekliyoruz

Ülkemizin sanayi yapısını yüksek teknoloji içeren ürünleri üreten bir yapıya dönüştürmek ekonomi politikamızın en önemli önceliğidir. Bu kapsamda rekabet gücünün artırılması ve küresel değer zincirinden daha fazla pay alınmasına yönelik olarak, üretim ve ihracatımızın niteliğini değiştirmek amacıyla Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin özel sektör öncülüğünde artırılarak katma değere dönüştürülmesi ve bu sayede yüksek teknoloji bağlamında yeniliğe dayalı bir ekosistem oluşturulması temel hedeflerimiz arasındadır.

Tablo 11: Ar-Ge ve İnovasyona İlişkin Göstergeler

Bu hedefi gerçekleştirmek için bir yandan bütçemizden başta TÜBİTAK olmak

üzere kamu ve özel sektör Ar-Ge harcamalarına destek sağlıyor, diğer taraftan vergi ve diğer mevzuat düzenlemeleri vasıtasıyla özel sektör Ar-Ge yatırımları için önemli katkı sağlıyoruz. Bu amaçlarla 2018 Yılı gider bütçemizden yaklaşık 4,9 milyar lira kaynak ayırıyoruz.

2002 28.964

2016 136.9532002 1.874

2016 16.7782002 2

2017 552008 16

2017 7302010 9.795

2017 39.8992002 1,8

2017 24,6Gayrisafi Yurt İçi Toplam Ar-Ge Harcaması (milyar TL)

Ar-Ge Merkezinde Çalışan Kişi Sayısı

Ar-Ge Merkezi Sayısı

Ar-Ge Personeli Sayısı (Tam Zamanlı)

Patent Başvuru Sayısı

Faal Teknoloji Geliştirme Bölgesi Sayısı

76 77


77

Tablo 12: Ar-Ge’ye Ayrılan Kaynak

İ. Yurt İçi Tasarrufları Teşvik Ediyoruz

Yurt içi tasarruf oranının artırılması Hükümetimizin ekonomi politikasının önemli bileşenlerinden biridir. Yurt içi tasarrufların artırılması yoluyla sürdürülebilir yüksek büyümeyi sağlamayı hedefliyoruz. Bildiğiniz üzere bu amaçla attığımız adımlardan birisi de 2013 yılı itibarıyla geçiş yaptığımız Bireysel Emeklilik Sisteminde Doğrudan Devlet Katkısı Sistemidir.

Grafik 105: Bireysel Emeklilik Sistemi

Bireysel emeklilik sistemindeki katılımcı sayısı 24 Kasım 2017 tarihi itibarıyla 6,9

milyon kişiye, birikmiş fon tutarı ise devlet katkısı dahil 74,8 milyar liraya ulaşmıştır.

2017 yılında yürürlüğe koyduğumuz otomatik katılım sistemi ile bireysel emekliliğin kapsamının genişletilmesi sağlanmıştır. Bu kapsamda 24 Kasım 2017 tarihi itibarıyla otomatik katılım sistemindeki katılımcı sayısı 3,4 milyon kişiye, biriken fon tutarı ise 1,6 milyar liraya ulaşmıştır.

J. Çevreyi Korumaya Önem Veriyoruz

Çevremizi gelecek nesillere karşı bir sorumluluk bilinciyle ele almakta ve bir emanet olarak görmekteyiz. İnsanlarımızın yaşanılabilir bir çevrede mutlu ve huzurlu

1,2

1,8

2,4

2,9

3,4

4,0

0

1

2

3

4

5

2013 2014 2015 2016 2017G.T.

2018T.

(Mily

ar T

L)

4,2

5,1

6,0

6,66,9

3

4

5

6

7

2013 2014 2015 2016 2017

(Mily

on K

işi)

Bütçeden Ayrılan Kaynak Katılımcı Sayısı

Kaynak: Maliye Bakanlığı, EGM

78


7978

hayat sürdürmeleri için, kirliliğin azaltılması, orman yangınlarıyla mücadele, doğa koruma ve milli parklar, ağaçlandırma, çölleşmeyle mücadele ve toprak muhafaza, atık su yönetimi, doğal ortamın ve bio çeşitliliğin korunması, su temini, su ve kanalizasyon hizmetleri için bütçemizden 2,8 milyar lira kaynak ayırıyoruz.

Grafik 106: Çevre Hizmetlerine Ayrılan Kaynak


2018 yılı merkezi yönetim bütçesinden savunma-güvenlik birimlerimizin modernizasyon harcamaları için mevcut kaynaklara ilave olarak 18,7 milyar lira kaynak ayırdık. Bölgemizde artan jeopolitik risklerin yönetilmesi ve savunma güvenlik birimlerimizin donanımlı ve teknolojik kabiliyetleri yüksek caydırıcı savunma sistemlerine sahip olmaları ve bunları daha da geliştirmeleri için gerekli projeler bir bir hayata geçiriliyor. Savunma sanayinde oluşturduğumuz yerli ve milli kapasite ve kabiliyetler bir taraftan savunma birimlerimizin caydırıcılık gücünü artırırken diğer taraftan bu alanda Türkiye’nin global fırsatları da kullanmasına imkan sağlıyor.

K. Çalışanlarımız ile Emeklilerimizin Mali ve Sosyal Haklarını İyileştirdik


İktidara geldiğimiz 2002 yılı sonundan bu yana kamu görevlilerimizin ve emeklilerimizin mali ve sosyal haklarında ciddi iyileşmeler sağladık, onların yaşam standartlarını yükselttik ve yükseltmeye de devam edeceğiz.

2002-2017 döneminde kamu görevlileri ile emeklilerimizin aylık ve ücretlerinde enflasyonun oldukça üzerinde artış sağladık.

Grafik 107: 2002-2017 Dönemi Maaş ve Aylıklardaki Artış (%)

0,4 0,4 0,40,6 0,7

0,9

1,2

1,6 1,7

2,1

2,7

2,3 2,3 2,3

2,8

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017G.T.

2018B.T.

(Mily

ar TL

)

594

467397

478

794

En Düşük MemurMaaşı

Ortalama MemurMaaşı

Memur EmekliAylığı

SSK EmekliAylığı

Bağ-KurEsnaf Emekli

Aylığı

Enflasyon(%269,6)

78 79


79

Nitekim;

Aile yardımı ödeneği dahil en düşük memur maaşı 2002 Aralık ayında 392 lira iken 2017 Aralık ayında 2.721 liraya çıkarıldı, artış oranı yüzde 594’ e ulaştı.

Aile yardımı ödeneği dahil ortalama memur maaşı 2002 Aralık ayında 578 lira iken 2017 Aralık ayında 3.277 liraya çıkarıldı, artış yüzde 467’ye ulaştı.

En düşük memur emekli aylığı 2002 Aralık ayında 377 lira iken 2017 Aralık ayında 1.871 liraya çıkarıldı, artış yüzde 397’ye ulaştı.

En düşük SSK emekli aylığı 2002 Aralık ayında 257 lira iken 2017 Aralık ayında 1.485 liraya çıkarıldı, artış yüzde 478’e ulaştı.

En düşük BAĞ-KUR esnaf emekli aylığı 2002 Aralık ayında 149 lira iken 2017 Aralık ayında 1.330 liraya çıkarıldı, artış yüzde 794’e ulaştı.

En düşük BAĞ-KUR çiftçi emekli aylığı 2002 Aralık ayında 66 lira iken 2017 Aralık ayında 1.057 liraya çıkarıldı, artış yüzde 1.506’ya ulaştı.

65 yaş aylığı 2002 Aralık ayında 24 lira iken 2017 Aralık ayında 251 liraya çıkarıldı, artış yüzde 927’ye ulaştı.

L. Sosyal Güvenlik Sistemini İyileştiriyoruz


Hükümetlerimiz döneminde sosyal güvenlik sistemimizde birçok ilerleme kaydettik. Sosyal güvenlik alanında farklı adlar altında çalışmalarını yürüten kurumları tek bir çatı altında birleştirirken tüm vatandaşlarımızı sosyal güvenlik koruması altına alabilmek için genel sağlık sigortası uygulamasını hayata geçirdik. 2018 Yılı Bütçemizde sosyal güvenlik kurumlarına yapılacak transfer tutarının 136 milyar lira olmasını öngörüyoruz.

Prim teşviki uygulamaları ile istihdamı destekliyoruz. 2009 yılında SSK’lı sigortalılarımız için uyguladığımız 5 puanlık prim desteğini 2013 yılında işverenlerimizin yurtdışına götürdükleri sigortalıları için de getirdik, 2016 yılında da Bağ-Kur’lu sigortalılarımızın da 5 puanlık teşvikten yararlanma imkanı getirdik. Ayrıca bu desteğimiz dışında Ar-Ge, Engelli, Bölgesel Yatırım, Kültür, Genç-kadın, Sosyal yardım alanların istihdamına ilişkin prim destekleri bulunmaktadır.

Bu teşviklerin yanı sıra bu yıl ocak ayında da uygulamaya koyduğumuz yeni istihdam teşviki ile işverenlerin 2016 yılı Aralık ayı sigortalı sayısına ilave olmaları kaydıyla işe aldıkları her sigortalı için ödeyecekleri sigorta primlerini ve vergilerini karşılıyoruz.

Bu kapsamda 2009 yılında 3,5 milyar lira olan sigorta prim teşviklerini 4 kat artırarak 2018 yılında 17,8 milyar liraya çıkarıyoruz.

80


8180

Grafik 108: Sigorta Prim Teşvikleri

Ayrıca yürütmekte olduğumuz aktif işgücü piyasası programlarımızla iş

arayanlarımıza nitelik ve beceri kazandırırken, mevcut mesleğini değiştirmek ya da mesleğinde ilerlemek isteyen vatandaşlarımıza da yeni imkanlar sunuyoruz. Aynı zamanda işverenlerimizin nitelikli işgücü ihtiyacını aktif işgücü piyasası programlarımızla karşılıyoruz.

2017 yılının Ocak-Kasım döneminde düzenlemiş olduğumuz aktif işgücü piyasası programlarımızdan 473 bin 636 vatandaşımız yararlanmıştır. 2017 yılı Ocak-Kasım döneminde aktif işgücü piyasası programlarımıza katılanların yüzde 55’ini kadınlarımız, yüzde 61’i gençlerimiz oluşturmaktadır.

80 81


81

GELİR POLİTİKALARI VE UYGULAMALARI VI.Sayın Başkan, Değerli Milletvekilleri,

Konuşmamın bu bölümünde sizlere gelir politikaları ve uygulamalarımız hakkında açıklama yapmak istiyorum.

Gelir politikalarımızın temel hedeflerini;

Daha etkin, basit ve adil bir vergi sistemi oluşturarak ekonomimizin büyüme potansiyelinin desteklenmesi, Yatırım, katma değerli üretim, istihdam ve ihracatın desteklenerek ülkemizin

rekabetçi yapısının güçlendirilmesi, Yurt içi tasarrufların artırılarak sermaye birikimine katkıda bulunulması, Sosyal ve çevresel politikalarla uyumlu vergisel politikaların uygulanması, Kayıtlı ekonomiye geçişin hızlandırılması

oluşturmaktadır.

Belirlediğimiz hedeflere en kısa sürede ulaşabilmek için;

Büyüme dostu vergi politikaları uygulamaya devam ediyoruz. Katma değer zincirinde daha yukarılara çıkabilmek için Ar-Ge ekosistemini

geliştiriyor, Ar-Ge faaliyetlerinin çıktılarının ticarileştirilmesini teşvik ediyoruz. Sosyal ve çevresel vergi düzenlemeleri yapıyoruz. Vergi mevzuatını daha etkin, adil ve rekabetçi bir yapıya kavuşturmak için reform

niteliğinde düzenlemeler üzerinde çalışıyoruz. Vergiye uyumu güçlendiriyor, kayıtlı ekonomiye geçişi hızlandırıyoruz.

Bu kapsamda son dönemde yaptığımız bazı düzenlemeleri Heyetinizle paylaşmak istiyorum.

A. Büyüme Dostu Vergi Politikaları Uyguluyoruz


Ekonomide temel hedefimiz katma değerli üretim, yatırım, nitelikli istihdam ve ihracata dayalı bir büyüme yapısı oluşturmaktır.

Bu hedef çerçevesinde vergi politikalarımızın temel önceliği yatırımı, üretimi, istihdamı ve ihracatı destekleyerek, ülkemizin rekabetçi yapısını güçlendirmek olup son dönemde birçok önemli düzenlemeyi hayata geçirmiş bulunuyoruz.

Yatırımı ve üretimi teşvik ediyoruz

Ülkemizin ihtiyaçları doğrultusunda arz güvenliğini sağlamak, dışa bağımlılığını azaltmak, teknolojik dönüşümünü gerçekleştirmek için proje bazlı yatırımları destekleyerek yatırımcının ihtiyaçlarına göre kurgulanabilen esnek bir model çerçevesinde önemli teşvikler sunmaya başladık.

82


8382

Tablo 13: Proje Bazlı (Süper) Teşvikler

Sağladığı istihdam, katma değer, ihracat ve diğer sektörler üzerindeki çarpan

etkisi ile büyümenin lokomotifi olan imalat sektöründe 2017 ve 2018 yıllarında gerçekleştirilen yatırımları daha güçlü destekliyoruz. Bu amaçla:

o Yatırıma katkı oranını 15 puan artırdık. o Yatırım döneminde uygulanacak yatırıma katkı oranını yüzde 100’e çıkarttık. o İndirimli kurumlar vergisi oranını sıfıra indirdik. o İnşaat harcamaları nedeniyle yüklenilen KDV’nin iadesini hızlandırdık.

Tablo 14: 2017 ve 2018 Yılı İmalat Yatırımlarına Kurumlar Vergisi Desteği (Bölgesel ve Büyük Ölçekli Yatırımlar)

Bölge Yatırıma Katkı Oranı (%) İndirimli Kurumlar

Vergisi Oranı Yatırım Döneminde Uygulanacak Yatırım

Katkı Oranları (%) Bölgesel Büyük Ölçekli (%) Diğer İmalat Diğer İmalat Diğer İmalat Diğer İmalat

I 15 30 25 40 10 0 80 100 II 20 35 30 45 9 0 80 100 III 25 40 35 50 8 0 80 100 IV 30 45 40 55 6 0 80 100 V 40 55 50 65 4 0 80 100 VI 50 65 60 75 2 0 80 100

%200 oranında yatırıma katkı, sıfır kurumlarvergisi

10 yıl kurumlar vergisi istisnası

Gümrük vergisi muafiyeti

10 yıl gelir vergisi stopaj istisnası, işverensigorta primi desteği

49 yıl süreyle bedelsiz irtifak hakkı tesisi vebedelsiz devir

10 yıl %50 oranında enerji tüketim desteği

10 yıl faiz / kar payı ya da hibe desteği

5 yıl asgari ücretin 20 katı nitelikli personel ücretdesteği

%49 oranında yatırıma ortak olma

Yatırım konusu ürüne kamu alım garantisi

Altyapı yatırımı desteği

İzin, tahsis, ruhsat, lisans ve tescil kolaylığı

82 83


83

Tablo 15: 2017 ve 2018 Yılı İmalat Yatırımlarına Kurumlar Vergisi Desteği (Stratejik Yatırımlar)

Bölgeler Yatırıma Katkı Oranı (%) İndirimli Kurumlar Vergisi

Oranı (%)

Yatırım Döneminde Uygulanacak Yatırım Katkı

Oranı (%)

Tüm Bölgeler Diğer İmalat Diğer İmalat Diğer İmalat

50 65 2 0 80 100

Yatırım teşvik belgesi kapsamında; o Binalara 5 yıl, arazilere yatırım teşvik belgesi süresince emlak vergisi muafiyeti

tanıdık ve inşa edilen binalardan bina inşaat ve imar harçlarının alınmamasını sağladık.

o Mal alımı, gayri maddi hakların kiralama ve alımı, sabit kıymet yatırımlarının imal ve inşası ile danışmanlık ve teknik müşavirlik hizmetlerine damga vergisi ve harç istisnası getirdik.

o Yazılım ve gayrimaddi hak teslimlerine KDV istisnası öngördük.

Yatırımın tamamlandığı hesap dönemini izleyen yıllarda yatırıma katkı tutarının endekslenerek uygulanmasına imkan sağladık. Ekonomik büyümemiz üzerinde belirleyici rolü olan sanayimizin rekabet gücünü

artırmak amacıyla; o Sanayi siciline kayıtlı işletmelerin elektrik tüketimi üzerinden ödedikleri TRT

payını kaldırdık. o OSB, serbest bölgeler, endüstri bölgeleri, teknoloji geliştirme bölgeleri ve sanayi

sitelerindeki binalar için emlak vergisi muafiyeti getirdik. o Anılan bölgelerde arsa tahsislerine ilişkin sözleşmelere damga vergisi istisnası

sağladık. o Arsa tahsisi şerh işlemleri, arsalar üzerine inşa edilen binaların devir ve tescil

işlemleri ile cins değişikliği işlemlerinde harç istisnası öngördük.

İşletmelerimizin kurumsallaşmaları ile büyümelerini sağlamak ve rekabet güçlerini artırmak amacıyla üretim faaliyetinde bulunan KOBİ’lerimizin birleşmeleri halinde kurumlar vergisinin üç yıl süreyle yalnızca yüzde 5 uygulanabilmesine imkan tanıdık. İmalat sanayi makine ve teçhizat yatırımlarının finansmanında kullanılan kredilere

BSMV istisnası getirdik, imalat faaliyetlerinde kullanılan yeni makine ve teçhizat alımlarına yönelik işlemlerdeki harç ve damga vergisi yükünü kaldırdık. Kooperatiflerin vergilendirilmesinde köklü bir değişiklik yaparak ortak dışı

işlemlerin vergi muafiyetine etkisini kaldırdık. Ayrıca kooperatiflerin; o İktisadi işletmeleri veya şirketlerden kazanç elde etmeleri ve bu kazançları

ortaklarına dağıtmalarının muafiyetlerine etkisi olmaması hususunda düzenleme yaptık.

o Ekonomik ömrünü tamamlamış taşıt, demirbaş vb. iktisadi kıymetlerini elden çıkarmalarının ortak dışı işlem olarak kabul edilmemesini sağladık.

84


8584

İstihdam ve girişimciliği destekliyoruz


Uygulamakta olduğumuz istihdam politikalarına katkı sağlamak amacıyla 2017 yılında işe alınacak her bir işçi için ödenmesi gereken SGK primlerini ve vergileri karşılıyoruz. Diğer bir ifadeyle 773,4 lira katkı sağlayarak işgücü maliyetinin yüzde 36’sını Devlet olarak üstleniyoruz. Yeni iş kuran genç girişimcilerimizi teşvik etmek için 75 bin liralık kazançlarına 3

yıl boyunca gelir vergisi istisnası getirdik. Esnaf ve sanatkarlarımızı desteklemek için basit usulde vergilendirilen esnafımızın

yıllık 8.000 liraya kadar kazancından gelir vergisi alınmamasını sağladık. Kuruluş aşamasında defter tasdik işlemlerinden harç alınmamasını öngördük. Sermaye şirketlerinin pay devirlerinde damga vergisi ve noter harcını kaldırdık,

hisse değişimini kolaylaştırdık. Girişim sermayesi yatırım fonu ve ortaklıkları ile iştirakleri arasında düzenlenen

kağıtlara damga vergisi istisnası öngördük. Ayrıca, bunların menkul kıymet işlemleri üzerindeki BSMV’den kaynaklanan yükleri kaldırdık.

İhracatı daha güçlü teşvik ediyoruz


Ekonomimizin rekabetçi yapısını güçlendirmek ve katma değeri yüksek ürünlerin imalatını ve ihracatını artırmak için; İhracat potansiyeli yüksek firma yetkililerine iki yıl süreyle yeşil pasaport

verilmesini mümkün kıldık. Hizmet ihracına yönelik olarak; o Yurt dışına uzaktan erişim ile verilen mimarlık, mühendislik, tasarım, yazılım,

ürün testi, sertifikasyon, veri işleme, veri analizi ve mesleki eğitim hizmetlerinden elde edilen kazancın yüzde 50’sini kurumlar vergisinden istisna ettik.

o Eğitim ve sağlık alanında faaliyet gösteren işletmelerimizin Türkiye’de yerleşik olmayanlara verdiği hizmetlerden elde ettiği kazançların yüzde 50’sini kurumlar vergisinden istisna tuttuk.

o Gelirinin yüzde 85 veya daha fazlasını yurt dışından elde eden hizmet işletmelerine çalışanları için gelir vergisi stopajı teşviki sağladık.

Üretim, istihdam ve ihracat açısından son derece önemli yapılar olan serbest bölgeleri daha da etkinleştirmek için;

o Serbest bölgelere veya bu bölgelerden yapılan ihraç amaçlı yük taşıma işlerine KDV istisnası sağladık.

o Serbest bölgelerde bakım, onarım, montaj, demontaj, elleçleme, ambalajlama, test etme ve depolama hizmet alanlarında faaliyette bulunanların kazançlarını gelir ve kurumlar vergisinden istisna ettik.

o Serbest bölge olarak ilan edilen araziyi, kullanıcı lehine tapuda tescil edilinceye kadar emlak vergisinden muaf tuttuk.

İhraç malı taşıyan araçlara motorin tesliminde KDV ve ÖTV istisnasının kapsamını genişlettik;

84 85


85

o İhraç malı taşıyan araçlara vergisiz (KDV, ÖTV) motorin teslimi yapılabilecek sınır kapılarına 4 kara, 9 deniz sınır kapısı daha ilave ettik.

o İstisna uygulanacak motorin miktarlarını araç türleri itibarıyla artırdık.

Dahilde işleme ve geçici kabul rejimleri kapsamında ihraç edilecek malların üretiminde kullanılan girdilerin temininde tecil-terkin uygulamasını 2020 yılı sonuna kadar uzattık. Döviz kazandırıcı faaliyetlerde damga vergisi ve harç istisnası ihtilaflarını ortadan

kaldırdık. Yurt dışında tanıtım, pazarlama ve fuarlara katılım için yapılan işlemlere damga

vergisi ve harç istisnası öngördük.

2016 yılında maruz kaldığımız şoklara karşı iç talebi destekleyici tedbirler aldık


2016 yılında gerçekleştirilen alçak darbe girişiminin ekonomide yarattığı olumsuz etkileri bertaraf etmek için üretimi ve iç talebi artırıcı düzenlemeleri hayata geçirdik. Bu kapsamda;

30 Eylül 2017 tarihine kadar; o Beyaz eşyada uygulanan yüzde 6,7 oranındaki ÖTV’yi sıfıra, mobilyada uygulanan

yüzde 18 oranındaki KDV’yi yüzde 8’e, o Genel oranda KDV’ye tabi (yüzde 18) konut teslimlerindeki KDV oranını yüzde 8’e, o Alıcı ve satıcıdan ayrı ayrı binde 20 oranında alınan tapu harcını binde 15’e

indirdik.

Grafik 109: Beyaz Eşya Satışları (Şubat-Eylül)

Yaptığımız bu düzenlemeler iç talebi ve ekonomik canlanmayı olumlu yönde etkilemiştir. Düzenlemenin yapıldığı 2017 yılı Şubat-Eylül döneminde beyaz eşya satışları bir önceki yılın aynı dönemine göre yaklaşık 1,2 milyon adet, diğer bir ifadeyle yüzde 23 artmıştır.

İşlem maliyetlerini azaltarak ekonomik büyümeyi destekliyoruz


Yatırım ortamını iyileştirmek için damga vergisi ve harçlar başta olmak üzere işlem maliyetlerini önemli ölçüde azalttık. Bu kapsamda; Birden fazla nüshadan damga vergisi alınması uygulamasına son verdik ve

sözleşmelerin yalnızca tek nüshasından damga vergisi ve noter harcı alınmasına imkan sağladık.

5.199

6.401

4.000

4.500

5.000

5.500

6.000

6.500

7.000

Bin Ad

et

2016 2017

86


8786

Azami tutardan vergi alındıktan sonra bedeli artırılan sözleşmelerde artan bedele ilişkin damga vergisi ile sözleşmenin müeyyidesi olan cezai şart gibi taahhütler nedeniyle damga vergisi alınmamasını öngördük. Senet, sözleşme ve kağıtların değiştirilmesi halinde yalnızca artan tutar üzerinden

harç alınması hususunu düzenledik. Birden fazla adi kefalet ve garanti taahhüdü halinde sadece bir kefil ve

garantörden damga vergisi alınmasına imkan sağladık. Tahkim yargılamasında nispi harcı tamamen kaldırdık. Sulh yolunu tercih edenleri

destekledik. Tacirler arası ipotek tesisi işlemlerinden alınan harçları yarıya düşürdük. Genel ve özel vekaletnamelerden aynı tutarda noter harcı alınmasına imkan

sağladık. Kat karşılığı veya hasılat paylaşımı çerçevesinde; inşaat sözleşmeleri, yapı

müteahhitleri ve alt yükleniciler arasındaki inşaat taahhüt sözleşmeleri, danışmanlık hizmet sözleşmeleri ve yapı denetim hizmet sözleşmelerinde binde 9,48 oranında uygulanan damga vergisini kaldırdık. Gayrimenkul satış vaadi ve ön ödemeli konut satış sözleşmelerinde damga

vergisini sıfıra indirdik. Kanuni süresinde düzeltme amacıyla verilen vergi beyannamelerinden damga

vergisi alınmamasını öngördük. İletişim üzerindeki yükleri azaltarak bilgi toplumuna geçişi desteklemek amacıyla;

Özel iletişim vergisi oranlarını yüzde 7,5 olarak tek bir oranda sabitledik. Yurt dışında yapılan cep telefonu konuşmalarındaki (roaming hizmetleri) katma

değer vergisi ve özel iletişim vergisini kaldırdık. Makinalar arası iletişim sağlanması amacıyla tesis ettirilen aboneliklerden alınan

telsiz ücretlerini kaldırdık.

Sermaye piyasalarını geliştiriyor, yurtiçi tasarrufların artırılmasını teşvik ediyoruz

Reel sektörün desteklenmesi açısından önemli bir aktör olan finans sektörünün gelişimine katkı sağlayacak ve rekabet gücüne katkıda bulunacak birçok vergisel düzenlemeyi hayata geçirdik. Bu kapsamda;

Finans kurumları ve ürünleri arasındaki vergisel yükleri eşitledik. Diğer finans kurumlarının kredi temininde vergiden kaynaklı maliyetler ne ise

faizsiz finans kurumlarını da aynı seviyeye getirdik. Sat-Kirala/Geri Al işlemlerine ilişkin kazanç ve KDV istisnası kapsamına her türlü

taşınır ve taşınmaz varlıkları dahil ettik. Borsa dışında yapılan vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri (türev işlemler) sonucu

lehe alınan paraları BSMV'den istisna ettik. Finansal kiralama ve finansman şirketlerinin ayırdıkları özel karşılıkları bankalarda

olduğu gibi vergi matrahından indirmesine imkan sağladık.

86 87


87

Grafik 110: Bireysel Emeklilik Sistemine Katılım

Yatırımların finansmanı ve ekonomik büyümenin desteklenmesi açısından önem taşıyan tasarrufları teşvik etmek ve ülkemizin yurt içi tasarruf birikimine katkı sağlamak için;

Bireysel emeklilik sistemine otomatik katılım sistemini getirdik. Bireysel emeklilik sistemi ile

birikimli hayat sigortalarında daha uzun kalmayı vergisel açıdan teşvik ettik. Hazinece ihraç edilen altına

dayalı devlet iç borçlanma senetleri ile Hazine varlık kiralama şirketleri

tarafından ihraç edilen altına dayalı kira sertifikalarından elde edilen kazançlarda stopaj oranını sıfıra indirdik.

B. Katma Değer Zincirinde Yükselmek için Ar-Ge ve Tasarım Desteklerini

Artırıyoruz


Ekonomimizin yüksek katma değerli ürünleri geliştirme ve ticarileştirme kabiliyetine katkıda bulunmak ve rekabet gücünü artırmak amacıyla reform niteliğinde birçok düzenlemeyi hayata geçirdik. Ar-Ge ile ilgili vergi teşviklerini ana mevzuatına taşıdık, birincil ve ikincil mevzuat

düzenlemelerinde uygulama birliği sağladık. Tasarım faaliyetlerinin ve tasarım personelinin Ar-Ge faaliyetleri ve Ar-Ge

personeli gibi desteklenmesine olanak sağladık. Ar-Ge merkezleri için gerekli asgari personel sayısını 30’dan 15’e indirerek

nitelikli projelerin küçük ölçekte de oluşmasına imkan sağladık. Ar-Ge faaliyetlerinin ticarileştirilmesinden elde edilen kazançların yüzde 50’sini

gelir ve kurumlar vergisinden istisna ettik. Gelir ve kurumlar vergisine göre endeksleme yapılamayan Ar-Ge indirimi tutarına

endeksleme imkanı getirdik. Ar-Ge faaliyetlerinde kısmen kullanılan kıymetler için hesaplanan amortisman

tutarlarının Ar-Ge indirimine konu edilebilmesini mümkün kıldık. Buluşlara ilişkin gayri maddi hakların kiralanması, devri ve satışını katma değer

vergisinden istisna ettik, yüklenilen vergilerin indirimine imkan sağladık. KOBİ’lerimizin Ar-Ge ve tasarım faaliyetlerine daha fazla yönelmesi amacıyla

sipariş üzerine Ar-Ge ve tasarım faaliyetlerini destek kapsamına aldık. Nitelikli Ar-Ge ve tasarım yapan Ar-Ge ve tasarım merkezlerine performanslarına

bağlı olarak yüzde 50 daha fazla indirim imkanı sağladık. Ar-Ge yapan işletmelerimizin finansmana erişimini kolaylaştırdık. Ar-Ge ve tasarım personeline yönelik gelir vergisi stopajı teşviki oranlarını

artırdık. İstisna oranlarını;

88


8988

o Doktoralı olanlar ile temel bilimler alanlarında en az yüksek lisans derecesine sahip olanlar için yüzde 95’e çıkardık.

o Yüksek lisanslı olanlar ile temel bilimler alanlarında lisans mezunu olanlar için yüzde 90’a yükselttik.

Ar-Ge ve tasarım personelinin bölge ve merkez dışındaki çalışmalarını ve eğitim faaliyetlerini teşvik kapsamına alarak daha esnek çalışmasına olanak sağladık. Üniversite öğretim elemanlarının Ar-Ge ve tasarım projelerinden elde ettikleri

gelirlerin yüzde 85’ini hiçbir kesintiye tabi olmaksızın alabilmesini mümkün kıldık. Öğretim elemanlarının Ar-Ge ve tasarım merkezlerinde sürekli ya da kısmi süreli

çalışmasına olanak sağladık. Ar-Ge ve tasarım projelerinde kullanılmak için ithal edilen eşyaya; gümrük vergisi,

fon, damga vergisi ve harç istisnası getirdik. Son iki sene içerisinde yaptığımız düzenlemelerin etkisiyle Ar-Ge Reform Paketinin

yürürlüğe girdiği tarihten bu yana Ar-Ge merkezi sayısı 250’den 730’a, tasarım merkezi sayısı 128’e, teknopark sayımız ise 14’ü yapım aşamasında olmak üzere 69’a ulaşmış bulunmaktadır.

Grafik 111: Ar-Ge ve Tasarım Merkezi Sayıları

2016 yılında patent başvuru sayısı 16.778’e, tasarım başvuru sayısı 40.363’e, faydalı model başvuru sayısı ise 3.534’e ulaşmıştır.

Grafik 112: Patent, Tasarım ve Faydalı Model Başvuru Sayıları

250

730

0

200

400

600

800

2016 Nisan 2017 Aralık

Ar-Ge Merkezi

0

128

0

50

100

150

2016 Nisan 2017 Aralık

Tasarım Merkezi

Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

88 89


89

C. Sosyal ve Çevresel Vergi Düzenlemeleri Yapıyoruz


Uygulamakta olduğumuz sosyal ve çevresel politikalara destek olması açısından son dönemde birçok düzenlemeyi hayata geçirdik. Bu kapsamda;

2016 Ekim-Aralık aylarında ücreti 1.300 liranın ve 2017 yılının Eylül-Aralık aylarında ücreti 1.404 liranın altına düşen işçilere ilave asgari geçim indirimi imkanı sağladık. Kadınların iş hayatına katılımını desteklemek amacıyla kreş ve gündüz

bakımevlerinin işletilmesinden elde edilen kazançları beş vergilendirme dönemi boyunca gelir ve kurumlar vergisinden istisna ettik. Şehir içi ticari yolcu taşımacılığında kullanılan taşıtlar ile yük taşımacılığında

kullanılan taşıtların özel tüketim vergisi ödenmeksizin yenilenebilmesine imkan tanıdık. Şehitlerin eş ve çocuklarının, eş veya çocukları bulunmaması durumunda ana veya

babasından birinin bir defaya mahsus olmak üzere özel tüketim vergisi ödemeksizin taşıt edinebilmesine imkan sağladık. Isı yalıtımı ve enerji tasarrufu sağlamaya yönelik harcamaların ticari kazanç ve

gayrimenkul sermaye iradından indirilebilmesini mümkün kıldık. Binalarda ısı yalıtımı ve enerji tasarrufu sağlamaya yönelik yapılan işlemlerden

damga vergisi ve harç almıyoruz. Belediyeler tarafından takdir komisyonları marifetiyle 2018 yılı için aşırı ve

astronomik bir şekilde belirlenen arsa ve arazi metrekare birim değerlerinin, 2017 yılında uygulanan birim değerlerin yüzde 50’sini geçmesini engelledik. Ekonomik ömrünü tamamlamış motorlu taşıtların trafikten çekilerek hurdaya

ayrılmasını teşvik ettik. Öğrencilerle okullar arasında düzenlenen kağıtları damga vergisinden istisna

ederek özel eğitimi destekledik. Köyden mahalleye dönüşen yerlerden alınması gereken vergi ve harçlara ilişkin

muafiyet ve istisnaların süresini 2020 yılı sonuna kadar uzattık.

D. Vergi Mevzuatını Daha Etkin, Adil ve Rekabetçi Bir Yapıya Kavuşturuyoruz


Vergi sistemimizin daha da etkinleştirilmesi, ekonomimizin rekabetçi yapısının güçlendirilmesi ve ülkemizin sürdürülebilir büyümesine katkı sağlaması amacıyla 2018 yılında reform niteliğinde yapısal düzenlemeleri hayata geçirmeyi hedefliyoruz.

Bu çerçevede;

Gelir Vergisi Kanunu Tasarısı, Vergi Usul Kanunu Tasarısı, Katma Değer Vergisi Kanunu Tasarısı ile İstanbul Finans Merkezi Kanunu Tasarısını

Huzurlarınıza getireceğiz.

Gelir vergisi sistemini kapsamlı bir şekilde gözden geçiriyoruz

Ekonomimizin büyüme ve kalkınma potansiyelini harekete geçiren, rekabetçi yapısını güçlendiren, yurt içi tasarrufları arttıran, kayıtlı ekonomiye geçişi hızlandıran,

90


9190

günümüz ihtiyaçlarına uygun, basit, sade, anlaşılabilir bir gelir vergisi sistemi oluşturabilmek için paydaşlarımızla uzunca bir süredir görüş alış verişinde bulunduk ve çok faydalı geri bildirimler alarak çalışmalarımızı nihai aşamaya getirdik. Hazırladığımız tasarının yasalaşması ile vergi tabanını genişleten, vergiye uyumu kolaylaştıran, öngörülebilirliği artıran, yatırımı, katma değerli üretimi, istihdamı ve ihracatı destekleyen, mükellef odaklı, etkin, verimli ve daha adil bir vergi sistemine kavuşmuş olacağız.

Yeni Vergi Usul Kanununu çıkarıyoruz

Bu yasama yılında yeni bir Vergi Usul Kanununu çıkarmayı hedefliyoruz. Yapacağımız düzenlemeler ile vergiye uyum maliyetlerini azaltan, mükellef haklarına ilişkin kapsamlı düzenlemeler barındıran, uyuşmazlıkların kısa sürede çözülmesini sağlayan ve vergi cezalarının gönüllü uyumu artıracak şekilde caydırıcı bir yapıya kavuşturulduğu yeni bir Vergi Usul Kanununu ortaya çıkarmış olacağız.

Katma değer vergisi sistemini reforma tabi tutuyoruz

Katma Değer Vergisi Kanununu vergiye uyum maliyetlerini düşüren, kayıtlılığı artıran, yerli üretim ve yatırımı teşvik eden bir çerçevede reforma tabi tutuyoruz. Böylece bilhassa KOBİ’lerimizin vergiye uyum maliyetlerini düşürmeyi, yatırımlar üzerindeki KDV kaynaklı ilave finansman yüklerini önemli ölçüde azaltmayı ve küresel ölçekte rekabetçi yapımızı güçlendirmeyi hedefliyoruz.

İstanbul Uluslararası Finans Merkezi Kanun Tasarısını hazırlıyoruz

İstanbul’un yüksek rekabet gücüne sahip bölgesel ve küresel önemli bir finans merkezi haline gelmesine yönelik çalışmalarımızı 2018 yılında hızlandıracağız. Bu kapsamda, ülkemizin finansal sisteminin geliştirilmesi ve derinleştirilmesi için gerekli hukuki, fiziki, beşeri ve vergisel altyapıyı sağlayacak düzenlemeleri hayata geçireceğiz.

Bu düzenlemeler ekonomimizin büyüme potansiyelini harekete geçirecek, katma değerli üretim, yatırım ve ihracatı destekleyecek, sermaye piyasalarının derinleşmesine katkı sağlayacak, nitelikli istihdamı artıracak, vergiye gönüllü uyumu pekiştirerek kayıtlı ekonomiye geçişi hızlandıracaktır.

E. Vergiye Uyumu Güçlendiriyor, Kayıtlı Ekonomiye Geçişi Hızlandırıyoruz


Vergiye gönüllü uyum seviyesinin yükseltilmesi ve vergilemede öngörülebilirliğin artırılması amacıyla birçok önemli düzenlemeyi hayata geçirdik. Bu kapsamda;

Vergisini düzenli ödeyen mükelleflerimize vergi indirimi getirdik

Kurumlar vergisi mükellefleri ile ticari, zirai veya mesleki faaliyeti nedeniyle gelir vergisi mükellefi olanlar 2018 yılında verecekleri gelir vergisi beyannameleri ile kurumlar vergisi beyannameleri üzerinden hesaplanan verginin yüzde 5’i oranında daha az vergi ödeyecekler.12 Böylece, vergisel yükümlülüklerini zamanında yerine getiren uyumlu mükelleflerimizi ödüllendirme yönünde önemli bir düzenlemeyi hayata geçirmiş olduk.

12 Finans, bankacılık ve sigortacılık sektörlerinde faaliyette bulunan mükellefler bu teşvikten yararlanamamaktadır.

90 91


91

İzaha davet müessesesini hayata geçirdik

Vergi mükellefiyetine ilişkin yükümlülük ve ödevlerin tam olarak yerine getirilmesi amacıyla mükellefler nezdinde yapılan inceleme ve denetimler neticesinde mükellefler cezalı tarhiyata muhatap olabilmektedir. Ancak, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu sağlamaya yönelik vergi incelemesi başta olmak üzere idarece gerçekleştirilen işlemler, süreci uzatabilmekte, bu da vergiye uyum maliyetlerini artıran bir faktör olarak ortaya çıkabilmektedir.

İzaha davet uygulaması ile mükelleflerimiz, vergilerinin ziyaa uğradığına dair yetkili merciler tarafından yapılmış ön tespitler üzerine izaha davet edilecek ve yapılan izaha göre vergi ziyaına sebebiyet verilmediğinin anlaşılması halinde incelemeye veya takdir komisyonuna sevk edilmeyeceklerdir. Getirilen bu düzenleme ile idare ve mükellefler arasındaki uyuşmazlıklar azaltılmakta, idarenin kaynaklarını daha etkin ve verimli alanlara hasretmesi sağlanmaktadır.

Vergiye uyumlu mükelleflere borçlarını daha uygun koşullarla taksitlendirme imkanı getirdik.

Ticari, zirai veya mesleki faaliyeti nedeniyle en az 3 yıl süreyle gelir veya kurumlar vergisi mükellefiyeti bulunan, son 3 yıla ait tüm vergi beyannamelerini süresinde vermiş olan ve vadesi 1 yılı geçmemiş borcunu hüsnüniyet sahibi olmasına rağmen ödeyememiş durumdaki vergiye uyumlu mükelleflerimizin vergi borçlarının;

500.000 liraya kadar olan kısmını teminatsız, 500.000 lirayı aşan kısmının yüzde 25’i için teminatlı

olarak yıllık yüzde 12 faiz karşılığında 36 aya kadar taksitlendirilmesine imkan sağladık.

Ayrıca bu düzenleme kapsamında yapılacak taksitlendirmelerde sürenin 60 aya kadar uzatılabilmesi, mevcut faiz oranından farklı faiz oranı kullanılabilmesi ve gecikme zammı borçları yerine yurt içi üretici fiyat endeksinin aylık değişim oranları esas alınarak hesaplanan tutarın tahsil edilebilmesi hususlarında Bakanlar Kuruluna yetki verilmiştir.

Mükelleflerin mali yapılarını iyileştirmek, kayıtlı ekonomiyi desteklemek amacıyla yapılandırma ve matrah artırımı uygulamalarını hayata geçirdik

Bu kapsamda, 2016 yılının Ağustos ayında yasalaşan 6736 sayılı ve 2017 yılının Mayıs ayında yasalaşan 7020 sayılı yapılandırma kanunlarının uygulamasına devam ediyoruz.

Vergi ve SGK primlerine yönelik yapılandırma düzenlemelerine ilave olarak çiftçilerimizin T.C. Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatiflerinden kullandıkları tarımsal krediler nedeniyle bu kurumlara olan borçlarının da ödenmesinde önemli kolaylıklar sağladık. Kredi borçlarına ilişkin faizlerin büyük bir bölümünü Hazine olarak biz karşıladık.

Muhtasar beyanname ile Sosyal Güvenlik Kurumu bildirgelerini birleştirdik


İş çevreleri ve muhasebe meslek mensuplarının sıklıkla talep ettiği muhtasar beyanname ile Sosyal Güvenlik Kurumu bildirgelerini birleştirecek yasal düzenlemeleri yaptık, konuyla ilgili ikincil mevzuatı oluşturduk.

92


9392

Kurulan sistemle Gelir İdaresi Başkanlığı ile Sosyal Güvenlik Kurumuna verilen beyanname ve bildirgelerin elektronik ortamda tek bir platform üzerinde birleştirilmesine imkan sağladık.

Muhtasar ve prim hizmet beyannamesinin pilot uygulamasına 1/6/2017 tarihinden itibaren Kırşehir ilinde başladık. Önümüzdeki yıl uygulamayı tüm illerimizde hayata geçirmiş olacağız.

Uygulama ile birlikte işlem süreçleri daha basitleşecek ve kısalmış olacaktır. Ayrıca bu düzenleme kayıtlı ekonomiye geçişi hızlandıracak ve ülkemizin Uluslararası İş Yapma Kolaylığı Endeksinde üst sıralara gelmesini sağlayacaktır.

Elektronik uygulamaları yaygınlaştırıyoruz

Sayın Başkan, Değerli Milletvekilleri

Vergiye uyum maliyetlerinin düşürülmesi ve mükelleflerimize daha kaliteli hizmet verebilmek amacıyla teknolojinin bütün imkanlarını kullanmaya çalışıyoruz.

Bu kapsamda beyan, bildirim ve ödeme gibi işlemlerin birçoğunu elektronik ortama taşıdık.

Hali hazırda vergi beyannamelerinin yüzde 99,8’ini e-beyan sistemi ile alıyoruz. Bu oranı, henüz gelişmiş pek çok ülke yakalayamamıştır.

2017 yılı Ekim ayı itibarıyla 69 milyon bildirim ve beyannameyi elektronik ortamda aldık.

Elektronik ortama taşıdığımız tahsilat işlemleri ile 15 Kasım 2017 tarihi itibarıyla bankalar aracılığıyla 52 milyonu aşan vergi tahsilat işlemi kapsamında 311,6 milyar lira tahsilat yaptık.

Yine aynı dönemde Gelir İdaresi Başkanlığının internet sitesinde yer alan sanal POS üzerinden banka kartı ve kredi kartları ile 12 milyonu aşan tahsilat işlemi kapsamında 7,3 milyar lira tahsilat gerçekleştirdik.

Yabancı ülke vatandaşlarının ülkemizde başta trafik para cezası olmak üzere muhtelif para cezaları veya diğer kamusal yükümlüklerini kendi ülkelerinin banka kartları ile borçlarını ödeyebilmelerine imkan sağlayacak yasal alt yapıyı hazırlıyoruz. Bu sayede bu tür alacakların tahsilatını da kolaylaştırmış oluyoruz.

Bugün itibarıyla vergi ödemeleri mükelleflerimiz açısından çok az zaman harcanan iş kalemleri arasında yerini almıştır.

Ticari defterlerin elektronik olarak düzenlenmesi, muhafazası ve ibrazına imkan tanıyan e-Defter uygulaması ile mali verilerin sunumunda uluslararası raporlamalara uygun bir standart sağlıyoruz.

Bu yıl e-Fatura ve e-Defter uygulamalarımıza kayıtlı kullanıcı sayısı 60 bini, e-Arşiv Fatura uygulamasına kayıtlı kullanıcı sayısı ise 8 bini aştı.

92 93


93

Grafik 113: e-Fatura ve e-Defter Kullanıcı Sayısı

Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı

Önümüzdeki yıllarda elektronik belge ve defter uygulamalarını daha da yaygınlaştırmayı hedefliyoruz.

Ayrıca, 2018 yılında sevk irsaliyesi, serbest meslek makbuzu ve müstahsil makbuzlarının da elektronik ortamda düzenlenebilmesine imkan veren uygulamaları hayata geçirmeyi planlıyoruz.

Kayıt dışı ekonomi ile mücadele ediyoruz

Sayın Başkan, Değerli Milletvekilleri

Kayıt dışı ekonomi, sadece ülkemizde değil bütün dünya ekonomilerinde önemli bir sorundur. Bu anlamda kayıt dışı ekonomi ile mücadele, üzerinde en çok durduğumuz konulardan biridir.

Kayıt dışı ekonominin azaltılması, ekonomik istikrar, gelir dağılımı ve istihdam gibi birçok makroekonomik unsurun iyileşmesine, ekonomide verimlilik düzeyi ve rekabet gücünün yükselmesine, ayrıca kamu gelirlerinin artmasına katkıda bulunmaktadır.

Hükümetlerimiz döneminde kayıt dışı ekonominin azaltılması için kararlı bir şekilde mücadele ettik ve etmeye de devam ediyoruz. Bu kapsamda, hazırladığımız iki eylem planını tamamladık, 3. Eylem Planını uyguluyoruz.

Türkiye'de kayıt dışı ekonominin milli gelire oranı 2002 yılında yüzde 32,4 iken 2016 yılında bu oranı yüzde 26,8’e düşürdük. Kayıt dışı istihdam oranını ise 2002 yılındaki yüzde 52,1 seviyesinden, 2017 yılı Ağustos ayı itibarıyla yüzde 35,1’e indirdik.

94


9594

Grafik 114: Kayıt Dışı Ekonomi ve İstihdamın Büyüklüğü

Bu mücadeleyi daha ileriye götürmeye kararlıyız. Önümüzdeki dönemde hayata geçireceğimiz yapısal tedbirlerle kayıt dışı ekonomi ve kayıt dışı istihdamı çok daha düşük seviyelere indireceğiz.

Tebliğ ve Yoklama işlemlerini elektronik ortama taşıdık

Vergi Usul Kanunu kapsamındaki tebligat işlemlerinin elektronik ortamda hızlı ve güvenli bir şekilde yapılmasını sağlayan e-Tebligat Sistemi ile yaklaşık 15,5 milyon adet tebliğ belgesini elektronik ortamda tebliğ ettik ve yaklaşık 150 milyon lira tasarruf sağladık.

Ayrıca, gümrük ve sosyal güvenlik mevzuatına göre tebliği gereken belgelerin de e-Tebligat Sistemi aracılığı ile elektronik ortamda tebliğ edilmesine yönelik yasal zemini hazırladık.

Bu sayede idareler arasında işbirliği sağlanarak tebligat masrafları azaltılacak, ilgililere daha güvenli ve hızlı bir şekilde ulaşılacak, vatandaşların bilgilenmesi sayesinde yasal haklarını kullanabilmelerine ve yükümlülüklerini daha kolay yerine getirmelerine imkan sağlanmış olacaktır.

Yoklama faaliyetlerine ilişkin süreçlerin elektronik ortamda yürütülmesini, yoklama faaliyeti sonucunda tespit edilerek kayıt altına alınan hususları Gelir İdaresi Başkanlığına ve ilgilisine elektronik ortamda iletilmesini sağlayan “Elektronik Yoklama Sistemi”ni 1 Eylül 2015 tarihi itibariyle tüm Türkiye’de uygulamaya başladık. Uygulama kapsamında özel yazılımları bünyesinde barındıran 4.000 adet tablet temin ederek yoklama ile görevli personelimizin kullanımına sunduk.

e-Yoklama ile tespit edilen hususları diğer kamu kurumları ile elektronik ortamda paylaşarak yoklama ve denetimlerde etkinliğin artırılmasını sağladık.

2017 yılında e-Yoklama sistemi kullanılarak yaklaşık 1,9 milyon adet yoklama yaptık, 206 bin adet de yoklama yoluyla denetim gerçekleştirdik. 2018 yılında da yoklama ve denetim faaliyetlerini sürdüreceğiz.

Hazır beyan sisteminin kapsamını genişlettik

Geçtiğimiz yıl uygulamaya başladığımız Hazır Beyan Sisteminin kapsamını genişlettik ve kira geliri yanında ücret, menkul sermaye iradı ile diğer kazanç ve iratların da beyan edilebilmesine olanak sağladık.

94 95


95

Bu yıl Mart ayında, 1 milyon 396 bin mükellef, hazır beyan sistemini kullanarak yıllık gelir vergisi beyannamesi vermiştir.

Grafik 115: Hazır Beyan Sistemi Kapsamında Beyan Edilen Gayrisafi İrat, Matrah ve Hesaplanan Vergi

Hazır Beyan Sistemi ile beyanname veren mükellefler tarafından 51 milyar lira gelir ve 31,5 milyar lira matrah beyan edilirken, bu matrah üzerinden 8,6 milyar lira vergi hesaplanmıştır. 2017 yılında Hazır Beyan Sisteminden beyan edilen gayri safi gelir ve matrahta geçen yıla oranla yüzde 12,6, hesaplanan vergide de yüzde 13,3 artış gerçekleşmiştir.

Temassız Vergi Dairesi Projesini hayata geçiriyoruz

Nihai hedefimiz mükelleflerimizin vergi dairesine gitmeden tüm işlemlerini gerçekleştirmesidir.

“Temassız Vergi Dairesi Projesi” ile mükelleflerimiz vergi dairelerine gitmeden bütün işlemlerini elektronik ortamda yapabileceklerdir.

Proje sayesinde, beyannamelerin yanı sıra bildirim, yazı, dilekçe, tutanak, rapor ve benzeri her türlü belgeyi elektronik ortamda alabileceğiz.

Tek Vergi Dairesi Başkanlığı Modeli projemizi yaygınlaştırıyoruz

Halihazırda 29 ilde örgütlenmiş olan 30 vergi dairesi başkanlığımızın örgüt yapılarını yeniden düzenliyoruz.

Eskişehir Vergi Dairesi Başkanlığı bünyesinde pilot olarak başlattığımız uygulama ile vergi dairesi başkanlıklarımıza vergi dairesi ve tahsil dairesi sıfatı kazandırıyor, mükelleflere en yakın yerden hizmet sunmak amacıyla başkanlıklara bağlı şubeler kuruyoruz.

Tek Vergi Dairesi Başkanlığı Modeli olarak adlandırdığımız bu uygulamayı Eskişehir dışındaki diğer vergi dairesi başkanlıklarına da yaygınlaştırmayı planlıyoruz.

Yeni bir risk analiz merkezi kuruyoruz

Vergi kayıp ve kaçağını önlemek amacıyla teknolojinin tüm imkanlarının kullanılacağı yeni bir risk analiz merkezini kuruyoruz.

Gelir İdaresi Başkanlığı bünyesinde kurulacak risk analizi merkezinde; faaliyet grupları ve sektörler itibarıyla mükellefler analiz edilecek, yapılacak mukayeseler suretiyle vergilemede muhtemel risk alanları tespit edilecektir.

Bu sayede kayıt dışı ekonomi ile mücadelede etkinliğin artırılması ve ödenmesi gereken vergilerin doğruluğu sağlanacaktır.

Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı

96


9796


KDV iadelerinde etkinliği artırıyoruz

KDV iadelerinin hızlandırılması, iade sürelerinin kısaltılması için artırımlı teminat karşılığı hızlandırılmış iade sistemini hayata geçirdik.

KDV iadelerinin hızlı ve doğru bir şekilde yapılabilmesini sağlamak için hazırladığımız eylem planını uygulamaya başladık ve KDV iade süreçlerini şeffaflaştırarak KDV İade Takip Sistemini hayata geçirdik.

KDV iade süreçlerinin kısalması ve etkinleştirilmesi amacıyla vergi dairelerine elden verilen tüm bilgi ve belgeleri elektronik ortama taşıdık ve değişik kamu kurumlarına verilen kapasite raporları, taşımacılık yetki belgeleri, dahilde işleme izin belgeleri ile yapı izin/kullanma belgelerini vergi idaresi olarak elektronik ortamda temin etmeye başladık.

Ayrıca, KDV iadesi konusunda uzmanlaşmış personel ile mükelleflere daha kaliteli hizmet verilmesi amacıyla 17 ihtisas vergi dairesi müdürlüğünü faaliyete geçirdik.

Gelir ve Kurumlar Vergisi Standart İade Sistemini (GEKSİS) uygulamaya başladık

Sistem ile Gelir ve Kurumlar Vergisi iade talebi ve kontrol süreçlerini elektronik ortama taşıdık ve bürokrasiyi büyük ölçüde azalttık.

GEKSİS bünyesinde, 2016 vergilendirme dönemine ilişkin yaklaşık 117 bin mükellefe 269 bin adet kontrol raporu hazırladık.

ÖTV iade takip sistemini kuruyoruz

ÖTV iadelerinin, KDV iadelerinde olduğu gibi risk analizi ve otomasyon yazılımları yoluyla kağıt ortamından elektronik ortama taşınması suretiyle ÖTV iadelerine ilişkin kontrol süreçlerinin daha kısa sürede ve daha etkin yerine getirilmesini sağlayacağız.

Sistemin hayata geçirilmesi ile birlikte; ÖTV beyanlarının analizi, iade taleplerinin kontrolleri ve düzeltme işlemleri kısa sürede tamamlanacaktır.

Vergiye gönüllü uyumu artırıcı bilgilendirme faaliyetlerini yoğun bir şekilde sürdürüyoruz

İnteraktif Vergi Danışmanı uygulaması ile Gelir Vergisi Kanunu kapsamında ticari kazanç elde eden bilanço ve işletme hesabı esasına tabi mükellefler ile işe yeni başlayan mükelleflerin vergi ile ilgili yükümlülükleri konularında bilgilendirme yapıyoruz.

Uygulamada yapılan geliştirme çalışmaları sonucu serbest meslek kazancı elde edenleri yükümlülükleri konusunda Ekim 2017 itibarıyla bilgilendirmeye başladık.

Bu uygulamayı diğer kazanç ve vergi unsurlarını kapsayacak şekilde geliştireceğiz.

Kısa mesaj servisi ile mükelleflerimize güncel borç bilgilerini iletiyor, vergi mevzuatına ilişkin haberleri sistem abonelerine ulaştırıyoruz. Bu yıl yaklaşık 144 bin adet borç bilgi talebini karşıladık.

İnternet sayfamız aracılığı ile mükelleflere vergi ile ilgili işlemlerini yerine getirme imkanı ve vergi mevzuatına ilişkin güncel bilgiler sunuyoruz. Ziyaretçi sayısında 15 milyonu aştık.

96 97


97

Mükelleflerimiz, GİB Mobil Uygulaması ile gelir vergisi, motorlu taşıtlar vergisi, 6736 ve 7020 sayılı Kanun kapsamındaki borçlar, trafik para cezası, cep telefonu ve tapu harcı ödemelerini yapabilmektedir. Mobil uygulamadan yararlanan kullanıcı sayısı 315 bine ulaşmıştır.

E-posta bilgilendirme hizmeti ile sistem abonesi mükelleflere vergi uygulamalarına yönelik her türlü güncel bilgi, haber ve mevzuat değişikliklerini ücretsiz olarak gönderiyoruz. Sisteme kayıtlı abone sayısı 750 bine yaklaştı.

Mükellefleri hakları ve yükümlülükleri konusunda bilgilendirmek amacıyla hazırladığımız yaklaşık 1 milyon adet rehber ve broşürün dağıtımını yaptık.

Vergi İletişim Merkezi (VİMER) mükelleflerimizin hizmetinde

Vergi İletişim Merkezi aracılığıyla; danışmanlık, vergi kayıp ve kaçağı konusunda ihbar bildirimleri alma, borç sorgulama, borçlu mükellefleri telefon aracılığıyla bilgilendirme, mükelleflerin ilettikleri bazı işlem talepleri ile sunulan hizmetlere ilişkin önerilerini ilgili birimlere iletme, yabancı uyruklu kişilere ve kurumlara İngilizce e-posta danışmanlık hizmeti sunma çalışmalarına devam ediyoruz.

Vergi İletişim Merkezi tarafından Ekim 2017 itibarıyla vergi mevzuatı konusunda 610 binin üzerinde danışmanlık hizmeti verdik.

Vergi Bilincinin ve Gönüllü Uyumun Artırılması Eylem Planını uygulamaya koyduk

Toplumda vergi konusunda farkındalığı ve mükelleflerin vergiye gönüllü uyumunu artırmak amacıyla hazırlanan 2016-2018 yıllarını kapsayan 51 eylemden oluşan Vergi Bilincinin ve Gönüllü Uyumun Artırılması Eylem Planı kapsamındaki çalışmalara devam ediyoruz. Bugüne kadar 28 eylemi tamamladık.

Bu Eylem Planı ile bir yandan toplumda vergi bilincini ve farkındalığı artırmayı, diğer taraftan da mükelleflerimizin vergiye gönüllü uyum seviyelerini mümkün olan en üst seviyeye çıkarmayı hedefliyoruz.

Çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmalarının sayısını artırıyoruz.

Hızla küreselleşen ekonomide diğer ülkelerle olan ekonomik, sosyal ve ticari ilişkilerin daha ileri taşınmasına büyük önem veriyoruz.

Bu kapsamda, Türk müteşebbislerin diğer ülkelerde vergisel yönden öngörülebilir ve kurallara bağlanmış bir ortamda çifte vergilendirme riski olmaksızın ticari, mesleki faaliyetlerini sürdürmelerine ve her türlü yatırımda bulunmalarına imkan tanımak; benzer şekilde yabancı müteşebbislerin ve yatırımcıların da aynı koşullarda ülkemize güven içinde gelmelerini sağlamak amacıyla çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları imzalamaktayız.

Bu kapsamda imzalanan anlaşma sayımız 88’e ulaşmış olup, bunlardan 83 tanesi yürürlüktedir. Diğer anlaşmaların ise onay süreci devam etmektedir.

98


98

SONUÇ


2002 yılında Hükümete geldiğimizden bu yana yürüttüğümüz ekonomi politikaları ile yatırım, üretim, istihdam ve ihracatı destekledik. Ekonomide büyüme ve kalkınmayı önceliklendirerek vatandaşımızın refahını ve ülkemizin geleceğini gözettik.

Hükümetlerimiz döneminde kararlılıkla uyguladığımız mali disiplin politikası ile bir yandan kamu maliyesinde istikrarı sağladık diğer yandan kamu hizmetlerinde nicelik, nitelik ve etkinliği artırdık.

Kamu maliyesinde tesis ettiğimiz mali alan ile ülkemizi şoklara karşı korunaklı hale getirdik. Başta 15 Temmuz hain darbe girişimi olmak üzere pek çok iç ve dış şoku atlattık. Bu süreçte yatırım, üretim ve istihdamı destekleyen birçok desteği uygulamaya koyduk.

Önümüzdeki dönemde mali disiplinden taviz vermeden, Türkiye’yi yüksek gelirli ülkeler grubuna yükseltecek, küresel bir güç olma yolundaki ilerleyişini destekleyecek yapısal reform öncelikli politikalarımız devam edecektir. Orta vadeli dönemde politika önceliklerimiz makroekonomik istikrarın sürdürülmesi, beşeri sermaye ve işgücü kalitesinin artırılması, yüksek katma değerli üretimin yaygınlaştırılması ve yatırım ortamının iyileştirilmesi ile kamuda kurumsal kalitenin artırılması yer almaktadır.

2018 Yılı Bütçemizi bu hedeflerle uyumlu, ülkemizin sürdürülebilir büyüme ve kalkınmasını destekleyen bir çerçevede hazırladık. 2018 yılında kamu harcamalarını ekonominin üretken potansiyelini artıran alanlara yoğunlaştıracağız. Gelir politika ve uygulamalarımızla yatırım ve istihdamı desteklemeye devam edeceğiz. Böylece bir yandan ülkemizin büyüme potansiyelini desteklerken diğer yandan güçlü kamu maliyesi ile makroekonomik istikrarı koruyacağız.

Sayın Başkan ve Değerli Milletvekilleri,

Bütçenin hazırlanmasında desteğini esirgemeyen başta Sayın Cumhurbaşkanımız ve Başbakanımız olmak üzere Bakanlarımıza, Plan ve Bütçe Komisyonu Başkan ve Üyelerine, bakanlığım ve diğer kamu idarelerinde emeği geçen herkese teşekkür ediyorum.

Yapacağınız yoğun ve yorucu çalışmalar için hükümetim ve şahsım adına sizlere şimdiden teşekkür ediyorum.

2018 Yılı Bütçemizin hayırlara vesile olmasını diliyor, yüce heyetinizi saygıyla selamlıyorum.

98


EKLER

101100

101


(% Değişim) 2016 2017 2018

G T TKÜRESEL GSYH 3,2 3,6 3,7

Gelişmiş Ülkeler 1,7 2,2 2,0Gelişmekte Olan Ülkeler 4,3 4,6 4,9

KÜRESEL TİCARET HACMİ* 2,4 4,2 4,0KÜRESEL ENFLASYON 2,8 3,1 3,3

Gelişmiş Ülkeler 0,8 1,7 1,7Gelişmekte Olan Ülkeler 4,3 4,2 4,4

Not: G= Gerçekleşme, T= Tahmin

* Mal ve Hizmet Ticareti (Miktar olarak değişimi gösterir)

EK: I

KÜRESEL EKONOMİK GÖSTERGELER

Kaynak: IMF

102


103

EK: II

2017 2018

T P

GSYH (Milyon TL) 2.608.526 3.035.450 3.445.782

BÜYÜME ORANI (%) 3,2 5,5 5,5

İŞSİZLİK ORANI (%) 10,9 10,8 10,5

TÜFE YIL SONU (%, Değişim) 8,5 9,5* 7,0

İHRACAT (Milyar $) 142,5 156,5 169,0

İTHALAT (Milyar $) 198,6 222,0 237,0

AB TANIMLI GENEL YÖNETİM BORÇ STOKU/GSYH (%) 28,1 28,5 28,5

TEMEL EKONOMİK BÜYÜKLÜKLER

2016

Not: T= Gerçekleşme Tahmini, P= OVP (2018-2020)*Enflasyon Raporu-IV'te 2017 yılsonu gerçekleşme tahmini %9,8 olarak revize edilmiştir.

102 103

2018 YILI BÜTÇE SUNUŞ KONUŞMASIEK

: III

2016

2019

2020

GB.

Ö.

G.T

.T

KT*

T*G

ider

ler

584.

071

645.

124

673.

697

762.

753

762.

753

838.

499

912.

885

Faiz

Har

iç G

ider

ler

533.

825

587.

624

616.

197

691.

053

691.

053

753.

499

816.

885

Pers

onel

Gid

erle

ri14

8.86

416

2.63

916

3.06

518

3.12

718

3.12

720

0.66

721

7.59

1So

syal

Güv

enlik

Kur

. De

v.Pr

im.

Gid

erle

ri24

.699

27.1

3827

.773

30.7

9230

.792

33.7

1936

.551

Mal

ve

Hiz

met

Alım

ları

54.1

0052

.119

60.7

8166

.069

66.0

6968

.625

73.6

66Ca

ri T

rans

ferl

er22

4.84

724

9.26

626

7.78

029

9.39

929

9.39

932

8.25

035

4.59

1Se

rmay

e G

ider

leri

59.6

7766

.243

70.5

0068

.794

68.7

9479

.507

90.6

34Se

rmay

e Tr

ansf

erle

ri8.

881

10.8

8112

.733

15.3

2415

.324

16.7

6719

.043

Borç

Ver

me

12.7

5612

.917

13.5

6620

.231

20.2

3119

.646

18.1

35Ye

dek

Öde

nekl

er6.

421

7.31

87.

318

6.31

86.

675

Fa

iz H

arca

mal

arı

50.2

4757

.500

57.5

0071

.700

71.7

0085

.000

96.0

00G

elir

ler

554.

140

598.

274

612.

038

696.

829

696.

829

765.

260

842.

348

Gen

el B

ütçe

Gel

irle

ri53

3.20

358

4.31

058

9.62

068

1.35

068

1.35

074

8.60

382

4.57

6Ve

rgi G

elir

leri

(1)

459.

002

511.

085

520.

454

599.

425

599.

425

663.

872

730.

542

Verg

i Dış

ı Diğ

er G

elir

ler

(2)

74.2

0173

.225

69.1

6681

.925

81.9

2584

.731

94.0

34

Öze

l Büt

çeli

İdar

eler

in Ö

z G

elir

leri

ve

Düz

enle

yici

ve

Den

etle

yici

Kur

umla

rın

Gel

irle

ri20

.937

13.9

6422

.418

15.4

8015

.480

16.6

5717

.771

BÜTÇ

E D

ENG

ESİ

-29.

932

-46.

851

-61.

659

-65.

924

-65.

924

-73.

240

-70.

537

FAİZ

DIŞ

I DEN

GE

20.3

1510

.649

-4.1

595.

776

5.77

611

.760

25.4

63Fa

iz/N

et V

ergi

Gel

irle

ri (

%)10

,911

,311

,012

,012

,012

,813

,1Fa

iz/N

et B

ütçe

Gel

irle

ri (

%)9,

19,

69,

410

,310

,311

,111

,4N

et V

ergi

Gel

irle

ri/B

ütçe

Gid

erle

ri (

%)78

,679

,277

,378

,678

,679

,280

,0 N

et B

ütçe

Gel

irle

ri/B

ütçe

Gid

erle

ri (

%)94

,992

,790

,891

,491

,491

,392

,3

GSY

H2.

608.

526

3.03

5.45

03.

445.

782

3.44

5.78

23.

871.

595

4.32

1.43

5

(2)

Verg

i dış

ı diğ

er g

elir

ler

için

de D

üzen

leyi

ci v

e De

netl

eyic

i Kur

umla

rın

gene

l büt

çeye

akt

ardı

klar

ı gel

ir f

azla

ları

yer

alm

amak

tadı

r.

MER

KEZİ

YÖ

NET

İM B

ÜTÇ

ELER

İ

Mily

on T

L

2017

2018

Not

: B.

Ö=B

aşla

ngıç

Öde

neği

, G

=Ger

çekl

eşm

e, G

.T.=

Ger

çekl

eşm

e Ta

hmin

i, T

=Tas

arı,

K=K

omis

yon,

T*=

Tahm

in(1

) Re

d ve

iade

ler

hari

ç tu

tarl

ardı

r.

104


105

EK:

IV

2016

2017

2019

2020

GG

.T.

TK

T*T*

Gid

erle

r22

,422

,222

,122

,121

,721

,1

Faiz

Har

iç G

ider

ler

20,5

20,3

20,1

20,1

19,5

18,9

Pe

rson

el G

ider

leri

5,7

5,4

5,3

5,3

5,2

5,0

So

syal

Güv

enlik

Kur

. De

v.Pr

im.

Gid

erle

ri0,

90,

90,

90,

90,

90,

8

Mal

ve

Hiz

met

Alım

ları

2,1

2,0

1,9

1,9

1,8

1,7

Ca

ri T

rans

ferl

er8,

68,

88,

78,

78,

58,

2

Serm

aye

Gid

erle

ri2,

32,

32,

02,

02,

12,

1

Serm

aye

Tran

sfer

leri

0,3

0,4

0,4

0,4

0,4

0,4

Bo

rç V

erm

e0,

50,

40,

60,

60,

50,

4

Yede

k Ö

dene

kler

0,0

0,0

0,2

0,2

0,2

0,2

Fa

iz H

arca

mal

arı

1,9

1,9

2,1

2,1

2,2

2,2

Gel

irle

r21

,220

,220

,220

,219

,819

,5G

enel

Büt

çe G

elir

leri

20,4

19,4

19,8

19,8

19,3

19,1

Ve

rgi G

elir

leri

17,6

17,1

17,4

17,4

17,1

16,9

Ve

rgi D

ışı G

elir

ler

2,8

2,3

2,4

2,4

2,2

2,2

Ö

zel B

ütçe

li İd

arel

erin

Öz

Gel

irle

ri v

e

Düz

enle

yici

ve

Den

etle

yici

Kur

umla

rın

Gel

irle

ri0,

80,

70,

40,

40,

40,

4BÜ

TÇE

DEN

GES

İ-1

,1-2

,0-1

,9-1

,9-1

,9-1

,6FA

İZ D

IŞI D

ENG

E0,

8-0

,10,

20,

20,

30,

6

MER

KEZİ

YÖ

NET

İM B

ÜTÇ

ELER

İ

GSY

H'Y

E O

RAN

(%

)20

18

Not

: B.

Ö=B

aşla

ngıç

Öde

neği

, G

=Ger

çekl

eşm

e, G

.T.=

Ger

çekl

eşm

e Ta

hmin

i, T

=Tas

arı,

K=K

omis

yon,

T*=

Tahm

in

104 105


EK:V

2016

2019

2020

GB.

Ö.

G.T

.T

KT*

T*

Gid

erle

r10

0,0

100,

010

0,0

100,

010

0,0

100,

010

0,0

Faiz

Har

iç G

ider

ler

91,4

91,1

91,5

90,6

90,6

89,9

89,5

Pers

onel

Gid

erle

ri25

,525

,224

,224

,024

,023

,923

,8So

syal

Güv

enlik

Kur

. De

v.Pr

im.

Gid

erle

ri4,

24,

24,

14,

04,

04,

04,

0M

al v

e H

izm

et A

lımla

rı9,

38,

19,

08,

78,

78,

28,

1Ca

ri T

rans

ferl

er38

,538

,639

,739

,339

,339

,138

,8Se

rmay

e G

ider

leri

10,2

10,3

10,5

9,0

9,0

9,5

9,9

Serm

aye

Tran

sfer

leri

1,5

1,7

1,9

2,0

2,0

2,0

2,1

Borç

Ver

me

2,2

2,0

2,0

2,7

2,7

2,3

2,0

Yede

k Ö

dene

kler

0,0

1,0

0,0

1,0

1,0

0,8

0,7

Faiz

Har

cam

alar

ı8,

68,

98,

59,

49,

410

,110

,5G

elir

ler

100,

010

0,0

100,

010

0,0

100,

010

0,0

100,

0G

enel

Büt

çe G

elir

leri

96,2

97,7

96,3

97,8

97,8

97,8

97,9

Ve

rgi G

elir

leri

82,8

85,4

85,0

86,0

86,0

86,8

86,7

Ve

rgi D

ışı G

elir

ler

13,4

12,2

11,3

11,8

11,8

11,1

11,2

Ö

zel B

ütçe

li İd

arel

erin

Öz

Gel

irle

ri v

e

Düz

enle

yici

ve

Den

etle

yici

Kur

umla

rın

Gel

irle

ri3,

82,

33,

72,

22,

22,

22,

1

MER

KEZİ

YÖ

NET

İM B

ÜTÇ

ELER

İ

BÜTÇ

E PA

YI20

1720

18

Not

: B.

Ö=B

aşla

ngıç

Öde

neği

, G

=Ger

çekl

eşm

e, G

.T.=

Ger

çekl

eşm

e Ta

hmin

i, T

=Tas

arı,

K=K

omis

yon,

T*=

Tahm

in

106


107

( Bi

n TL

)

2017

2018

2018

2019

2020

BAŞL

AN

GIÇ

ÖD

ENEĞ

İTA

SARI

KOM

İSYO

NTA

HM

İNTA

HM

İN

PERS

ON

EL G

İDER

LERİ

162.

638.

925

183.

127.

279

183.

127.

279

200.

667.

287

217.

590.

811

SOSY

AL

GÜ

VEN

LİK

KURU

MLA

RIN

A D

EVLE

T PR

İMİ

27.1

38.0

7530

.792

.221

30.7

92.2

2133

.719

.013

36.5

51.1

89

MA

L V

E H

İZM

ET A

LIM

I52

.119

.062

66.0

68.6

5866

.068

.658

68.6

24.8

6873

.666

.482

FAİZ

GİD

ERLE

Rİ57

.500

.000

71.7

00.0

0071

.700

.000

85.0

00.0

0096

.000

.000

CARİ

TRA

NSF

ERLE

R28

9.61

7.32

834

8.72

0.51

134

8.72

0.51

138

2.43

3.60

541

2.88

8.59

9

SERM

AYE

GİD

ERİ

66.2

43.0

0068

.794

.000

68.7

94.0

0079

.507

.000

90.6

34.0

00

SERM

AYE

TRA

NSF

ERİ

43.2

32.4

6147

.750

.049

47.7

50.0

4954

.043

.384

61.5

52.2

53

BORÇ

VER

ME

12.9

17.1

0820

.230

.859

20.2

30.8

5919

.646

.073

18.1

34.7

66

YED

EK Ö

DEN

EK6.

420.

922

7.31

8.00

57.

318.

005

6.31

8.28

76.

674.

546

MER

KEZİ

YÖ

NET

İM B

ÜTÇ

E (H

azin

e Ya

rdım

ı ve

Gel

irde

n Ay

rıla

n Pa

ylar

Dah

il)71

7.82

6.88

184

4.50

1.58

284

4.50

1.58

292

9.95

9.51

71.

013.

692.

646

HA

ZİN

E YA

RDIM

I VE

GEL

İRD

EN A

YRIL

AN

PA

YLAR

(-)

72.7

02.6

0381

.748

.310

81.7

48.3

1091

.460

.219

100.

807.

436

MER

KEZİ

YÖ

NET

İM B

ÜTÇ

ESİ (

Haz

ine

Yard

ımı v

e G

elir

den

Ayrı

lan

Payl

ar H

ariç

)64

5.12

4.27

876

2.75

3.27

276

2.75

3.27

283

8.49

9.29

891

2.88

5.21

0

MER

KEZİ

YÖ

NET

İM B

ÜTÇ

ESİ (

Faiz

Har

iç)

587.

624.

278

691.

053.

272

691.

053.

272

753.

499.

298

816.

885.

210

EK:V

I

MER

KEZİ

YÖ

NET

İM B

ÜTÇ

E Ö

DEN

EKLE

RİN

İN E

KON

OM

İK D

AĞ

ILIM

I

(201

7-20

20)

106 107


2017 2018 2018 2019 2020

B.Ö. T K T* T*

1 CUMHURBAŞKANLIĞI 648.488 845.365 845.365 1.050.621 2.977.877

2 MİLLİ İSTİHBARAT TEŞKİLATI MÜSTEŞARLIĞI 1.995.692 2.335.535 2.335.535 2.609.182 2.889.867

3 TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ 981.589 1.255.124 1.255.124 1.310.221 1.256.754

4 ANAYASA MAHKEMESİ 58.784 68.448 68.448 75.028 81.580

5 YARGITAY 382.750 460.437 460.437 518.317 578.462

6 DANIŞTAY 125.072 148.972 148.972 161.895 174.254

7 SAYIŞTAY 257.486 276.701 276.701 276.818 303.595

8 BAŞBAKANLIK 1.584.358 1.610.543 1.610.543 1.730.551

9 MİLLİ GÜVENLİK KURULU GENEL SEKRETERLİĞİ 28.071 29.158 29.158 31.919 34.622

10 BASIN-YAYIN VE ENFORMASYON GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 297.305 315.069 315.069 337.127 358.161

11 HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI 77.406.981 97.893.775 97.893.775 111.589.016 121.173.241

12 DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI 6.867.117 7.774.183 7.774.183 8.458.523 9.110.196

13 AFET VE ACİL DURUM YÖNETİMİ BAŞKANLIĞI 1.248.152 2.265.864 2.265.864 2.454.232 2.651.925

14 ADALET BAKANLIĞI 12.304.365 13.714.405 13.714.405 15.851.862 16.400.041

15 MİLLİ SAVUNMA BAKANLIĞI 28.702.119 40.402.239 40.402.239 39.399.461 40.567.068

16 İÇİŞLERİ BAKANLIĞI 5.834.586 7.300.918 7.300.918 8.005.579 8.619.083

17 JANDARMA GENEL KOMUTANLIĞI 9.374.739 13.311.208 13.311.208 14.416.395 15.528.470

18 EMNİYET GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 23.537.811 27.792.655 27.792.655 30.465.343 32.965.754

19 SAHİL GÜVENLİK KOMUTANLIĞI 649.761 682.700 682.700 740.216 795.873

20 KAMU DÜZENİ VE GÜVENLİĞİ MÜSTEŞARLIĞI 17.857 18.373 18.373 19.772 21.121

21 GÖÇ İDARESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 349.852 430.326 430.326 466.712 503.654

22 DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI 2.963.645 3.310.380 3.310.380 3.596.143 3.862.331

23 MALİYE BAKANLIĞI 171.691.737 203.779.785 203.779.785 223.236.207 244.267.308

24 GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI 3.044.626 3.221.518 3.221.518 3.510.730 3.789.440

25 MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI 85.048.584 92.528.652 92.528.652 102.432.299 112.268.980

26 SAĞLIK BAKANLIĞI * 31.969.457 37.571.386 37.571.386 43.708.664 50.221.724

27 ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI 49.855.256 59.738.565 59.738.565 65.498.797 69.611.497

28 DEVLET PERSONEL BAŞKANLIĞI 29.303 31.978 31.978 34.982 37.919

29 ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI 2.333.590 2.386.508 2.386.508 2.605.362 2.824.543

30 KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI 3.459.754 3.997.003 3.997.003 3.504.628 3.813.328

31 HAKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU 61.236 64.966 64.966 70.554 75.918

32 AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR BAKANLIĞI 24.303.358 26.690.506 26.690.506 29.011.575 31.328.327

33 AVRUPA BİRLİĞİ BAKANLIĞI 313.525 346.861 346.861 370.237 391.401

34 BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI 5.147.467 5.793.391 5.793.391 6.231.546 6.023.004

35 ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI 1.823.914 1.922.753 1.922.753 2.095.189 2.264.230

36 TAPU VE KADASTRO GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 919.482 987.240 987.240 1.084.677 1.180.362

37 EKONOMİ BAKANLIĞI 3.948.832 4.413.914 4.413.914 4.707.741 4.987.326

38 GENÇLİK VE SPOR BAKANLIĞI 11.627.263 14.111.212 14.111.212 16.081.818 18.336.808

39 GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI 19.537.920 21.676.673 21.676.673 22.809.151 24.395.405

40 GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI 1.131.320 1.238.558 1.238.558 1.359.182 1.478.021

41 KALKINMA BAKANLIĞI 2.819.793 1.764.378 1.764.378 1.861.083 1.983.035

42 TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU 388.106 392.171 392.171 430.842 469.045

43 ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI 14.663.074 14.723.756 14.723.756 16.864.107 19.127.518

44 METEOROLOJİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 277.493 337.477 337.477 366.608 393.680

45 ULAŞTIRMA, DENİZCİLİK VE HABERLEŞME BAKANLIĞI 24.164.820 31.338.036 31.338.036 34.648.332 39.585.036

GENEL BÜTÇE TOPLAMI 634.176.489 751.299.665 751.299.665 826.089.244 899.707.784

ÖZEL BÜTÇE TOPLAMI 79.433.539 88.528.812 88.528.812 98.824.189 108.554.686

DÜZENLEYİCİ VE DENETLEYİCİ KURUMLAR TOPLAMI 4.216.853 4.673.105 4.673.105 5.046.084 5.430.176

TOPLAM 717.826.881 844.501.582 844.501.582 929.959.517 1.013.692.646

HAZİNE YARDIMI VE GELİRDEN AYRILAN PAYLAR(-) 72.702.603 81.748.310 81.748.310 91.460.219 100.807.436

MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE TOPLAMI 645.124.278 762.753.272 762.753.272 838.499.298 912.885.210

EK: VII

GENEL BÜTÇE KAPSAMINDAKİ KAMU İDARELERİNİN ÖDENEKLERİ

(Bin TL)

İDARELER

Not: B.Ö=Başlangıç Ödeneği, T= Tasarı, K = Komisyon, T*=Tahmin

* Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu ve Türkiye Halk Sağlığı Kurumu 694 Sayılı KHK ile Sağlık Bakanlığına bağlanmıştır. Karşılaştırma yapılabilmesi için 2017 yılı Sağlık Bakanlığı bütçesine bu iki kurum bütçeleri dahil edilmiştir.

108


109

2017 2018 2018 2019 2020

B.Ö. T K T* T*

1 YÜKSEKÖĞRETİM KURULU 49.459 98.153 98.153 105.803 113.126

2 ANKARA ÜNİVERSİTESİ 886.445 933.816 933.816 1.025.509 1.115.936

3 ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİ 480.207 490.017 490.017 534.687 578.170

4 HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ 865.298 932.089 932.089 1.023.350 1.113.409

5 GAZİ ÜNİVERSİTESİ 807.450 866.873 866.873 951.489 1.034.916

6 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ 1.171.378 1.272.285 1.272.285 1.392.147 1.509.543

7 İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ 443.183 494.820 494.820 541.177 586.540

8 BOĞAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ 255.020 273.562 273.562 300.456 327.115

9 MARMARA ÜNİVERSİTESİ 547.274 592.079 592.079 648.408 703.598

10 YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ 289.663 300.794 300.794 327.983 354.326

11 MİMAR SİNAN GÜZEL SANATLAR ÜNİVERSİTESİ 138.701 148.283 148.283 163.646 178.998

12 EGE ÜNİVERSİTESİ 722.932 764.104 764.104 838.202 911.142

13 DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ 635.561 667.454 667.454 731.222 793.663

14 TRAKYA ÜNİVERSİTESİ 289.411 316.831 316.831 347.063 376.733

15 ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ 486.869 517.507 517.507 566.215 613.934

16 ANADOLU ÜNİVERSİTESİ 533.913 565.364 565.364 619.321 672.371

17 SELÇUK ÜNİVERSİTESİ 478.127 525.783 525.783 574.634 622.340

18 AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ 452.730 487.411 487.411 534.719 581.265

19 ERCİYES ÜNİVERSİTESİ 438.467 465.567 465.567 509.890 553.348

20 CUMHURİYET ÜNİVERSİTESİ 353.808 399.608 399.608 439.645 479.370

21 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ 499.311 532.873 532.873 583.675 633.458

22 ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ 407.394 436.261 436.261 476.404 515.388

23 KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ 421.333 459.596 459.596 502.608 544.584

24 ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ 533.487 562.488 562.488 613.682 663.394

25 İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ 355.387 395.479 395.479 433.370 470.568

26 FIRAT ÜNİVERSİTESİ 345.237 376.069 376.069 411.277 445.642

27 DİCLE ÜNİVERSİTESİ 355.743 369.015 369.015 403.035 436.125

28 VAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ 321.029 347.045 347.045 379.023 410.110

29 GAZİANTEP ÜNİVERSİTESİ 299.240 331.456 331.456 363.655 395.412

30 İZMİR YÜKSEK TEKNOLOJİ ENSTİTÜSÜ 101.397 106.294 106.294 116.667 126.892

31 GEBZE TEKNİK ÜNİVERSİTESİ 111.658 115.714 115.714 127.624 139.508

32 HARRAN ÜNİVERSİTESİ 201.875 224.659 224.659 245.685 266.208

33 SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ 401.391 416.733 416.733 454.998 492.170

34 ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ 282.817 331.680 331.680 364.133 396.122

35 BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ 221.946 237.827 237.827 260.057 281.779

36 MERSİN ÜNİVERSİTESİ 311.078 340.385 340.385 373.883 406.954

37 PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ 318.385 351.221 351.221 384.390 416.806

38 BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ 182.664 199.141 199.141 218.231 237.004

39 KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ 367.756 390.007 390.007 426.508 462.207

40 SAKARYA ÜNİVERSİTESİ 316.004 338.412 338.412 368.361 397.233

41 MANİSA CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ 280.401 316.931 316.931 347.274 377.067

42 ABANT İZZET BAYSAL ÜNİVERSİTESİ 203.328 221.464 221.464 242.106 262.234

43 MUSTAFA KEMAL ÜNİVERSİTESİ 208.242 208.393 208.393 228.902 249.192

44 AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ 267.246 262.027 262.027 287.589 312.819

45 KAFKAS ÜNİVERSİTESİ 164.789 177.927 177.927 195.275 212.425

46 ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ 277.356 294.423 294.423 323.117 351.417

47 NİĞDE ÖMER HALİSDEMİR ÜNİVERSİTESİ 145.742 161.659 161.659 177.575 193.310

48 DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ 217.292 230.775 230.775 252.554 273.900

49 GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ 231.735 249.933 249.933 274.486 298.737

50 MUĞLA SITKI KOÇMAN ÜNİVERSİTESİ 237.840 260.777 260.777 284.708 307.957

51 KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ 234.942 249.021 249.021 273.062 296.702

52 KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ 218.019 230.123 230.123 252.011 273.460

53 ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ 324.541 352.981 352.981 387.470 421.491

54 GALATASARAY ÜNİVERSİTESİ 86.072 91.811 91.811 101.111 110.405

55 AHİ EVRAN ÜNİVERSİTESİ 134.375 159.270 159.270 176.266 193.379

56 KASTAMONU ÜNİVERSİTESİ 130.758 145.912 145.912 160.363 174.673

57 DÜZCE ÜNİVERSİTESİ 184.939 207.904 207.904 229.010 250.011

58 MEHMET AKİF ERSOY ÜNİVERSİTESİ 136.600 145.356 145.356 159.115 172.617

59 UŞAK ÜNİVERSİTESİ 120.893 132.134 132.134 145.179 158.089

60 RECEP TAYYİP ERDOĞAN ÜNİVERSİTESİ 200.572 172.607 172.607 189.887 207.044

61 NAMIK KEMAL ÜNİVERSİTESİ 169.993 184.801 184.801 202.552 220.012

62 ERZİNCAN ÜNİVERSİTESİ 139.514 150.424 150.424 164.934 179.200

63 AKSARAY ÜNİVERSİTESİ 121.398 129.477 129.477 142.074 154.483

64 GİRESUN ÜNİVERSİTESİ 148.019 159.744 159.744 175.326 190.713

65 HİTİT ÜNİVERSİTESİ 127.717 131.717 131.717 145.408 159.106

66 BOZOK ÜNİVERSİTESİ 165.648 156.154 156.154 172.702 189.345

67 ADIYAMAN ÜNİVERSİTESİ 141.285 151.101 151.101 165.554 179.741

68 ORDU ÜNİVERSİTESİ 118.735 132.657 132.657 145.918 159.078

69 AMASYA ÜNİVERSİTESİ 89.344 100.137 100.137 110.143 120.080

70 KARAMANOĞLU MEHMETBEY ÜNİVERSİTESİ 87.045 93.950 93.950 103.916 113.949

71 AĞRI İBRAHİM ÇEÇEN ÜNİVERSİTESİ 85.420 87.244 87.244 95.889 104.477

72 SİNOP ÜNİVERSİTESİ 82.803 99.364 99.364 110.045 120.816

73 SİİRT ÜNİVERSİTESİ 89.625 97.009 97.009 106.720 116.367

74 NEVŞEHİR HACI BEKTAŞ VELİ ÜNİVERSİTESİ 99.388 101.226 101.226 111.065 120.757

75 KARABÜK ÜNİVERSİTESİ 177.492 196.012 196.012 215.166 234.067

EK: VIIIÖZEL BÜTÇE KAPSAMINDAKİ İDARELERİN ÖDENEKLERİ

(Bin TL)

108 109


2017 2018 2018 2019 2020

B.Ö. T K T* T*

76 KİLİS 7 ARALIK ÜNİVERSİTESİ 72.033 76.719 76.719 84.852 93.052

77 ÇANKIRI KARATEKİN ÜNİVERSİTESİ 110.942 116.518 116.518 128.218 139.871

78 ARTVİN ÇORUH ÜNİVERSİTESİ 84.287 90.557 90.557 99.871 109.180

79 BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ 97.076 108.385 108.385 119.731 131.124

80 BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ 84.666 89.728 89.728 99.019 108.333

81 KIRKLARELİ ÜNİVERSİTESİ 104.952 116.302 116.302 127.917 139.456

82 OSMANİYE KORKUT ATA ÜNİVERSİTESİ 80.639 85.575 85.575 94.383 103.189

83 BİNGÖL ÜNİVERSİTESİ 107.368 109.871 109.871 121.010 132.085

84 MUŞ ALPARSLAN ÜNİVERSİTESİ 89.199 104.045 104.045 114.873 125.721

85 MARDİN ARTUKLU ÜNİVERSİTESİ 94.557 103.285 103.285 114.001 124.727

86 BATMAN ÜNİVERSİTESİ 91.356 97.552 97.552 107.436 117.284

87 ARDAHAN ÜNİVERSİTESİ 74.691 77.522 77.522 86.133 94.890

88 BARTIN ÜNİVERSİTESİ 90.120 99.031 99.031 109.279 119.523

89 BAYBURT ÜNİVERSİTESİ 81.810 83.869 83.869 92.922 102.069

90 GÜMÜŞHANE ÜNİVERSİTESİ 101.252 102.818 102.818 112.440 121.863

91 HAKKARİ ÜNİVERSİTESİ 54.523 50.075 50.075 54.992 59.871

92 IĞDIR ÜNİVERSİTESİ 69.959 72.046 72.046 79.616 87.231

93 ŞIRNAK ÜNİVERSİTESİ 67.184 64.724 64.724 71.880 79.151

94 MUNZUR ÜNİVERSİTESİ 83.197 86.969 86.969 96.236 105.559

95 YALOVA ÜNİVERSİTESİ 86.675 91.440 91.440 101.174 110.957

96 TÜRK ALMAN ÜNİVERSİTESİ 49.688 64.066 64.066 72.170 80.610

97 ANKARA YILDIRIM BEYAZIT ÜNİVERSİTESİ 150.084 168.528 168.528 185.684 202.728

98 BURSA TEKNİK ÜNİVERSİTESİ 53.401 63.290 63.290 70.297 77.418

99 İSTANBUL MEDENİYET ÜNİVERSİTESİ 87.309 108.224 108.224 120.107 132.128

100 İZMİR KATİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ 138.814 145.079 145.079 160.263 175.456

101 NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ 322.145 355.681 355.681 394.060 432.683

102 ABDULLAH GÜL ÜNİVERSİTESİ 82.385 59.977 59.977 67.094 74.423

103 ERZURUM TEKNİK ÜNİVERSİTESİ 65.143 64.597 64.597 72.390 80.435

104 ADANA BİLİM VE TEKNOLOJİ ÜNİVERSİTESİ 70.656 72.515 72.515 80.960 89.617

105 ANKARA SOSYAL BİLİMLER ÜNİVERSİTESİ 65.073 81.888 81.888 92.179 102.907

106 SAĞLIK BİLİMLERİ ÜNİVERSİTESİ 110.822 255.622 255.622 282.354 309.075

107 BANDIRMA ONYEDİ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ 52.622 64.984 64.984 72.401 80.004

108 İSKENDERUN TEKNİK ÜNİVERSİTESİ 68.070 88.778 88.778 98.671 108.758

109 ALANYA ALAADDİN KEYKUBAT ÜNİVERSİTESİ 47.616 62.032 62.032 68.983 76.090

110 İZMİR BAKIRÇAY ÜNİVERSİTESİ 29.804 29.804 33.300 36.881

111 İZMİR DEMOKRASİ ÜNİVERSİTESİ 32.067 32.067 35.763 39.531

112 ÖLÇME SEÇME VE YERLEŞTİRME MERKEZİ BAŞKANLIĞI 408.536 537.550 537.550 580.321 620.954

113 ATATÜRK KÜLTÜR, DİL VE TARİH YÜKSEK KURUMU 11.645 12.483 12.483 13.491 14.458

114 ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ 5.113 5.285 5.285 5.710 6.114

115 ATATÜRK KÜLTÜR MERKEZİ 4.920 5.073 5.073 5.479 5.866

116 TÜRK DİL KURUMU 15.778 16.865 16.865 18.317 19.747

117 TÜRK TARİH KURUMU 10.716 12.875 12.875 14.030 15.168

118 TÜRKİYE VE ORTA DOĞU AMME İDARESİ ENSTİTÜSÜ 18.654 19.560 19.560 21.328 23.053

119 TÜRKİYE BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK ARAŞTIRMA KURUMU 3.197.036 3.265.696 3.265.696 3.564.560 3.823.807

120 TÜRKİYE BİLİMLER AKADEMİSİ 15.986 16.575 16.575 17.932 19.265

121 TÜRKİYE ADALET AKADEMİSİ 22.244 22.585 22.585 24.554 26.507

122 YÜKSEK ÖĞRENİM KREDİ VE YURTLAR KURUMU 11.336.431 13.899.262 13.899.262 15.945.165 18.128.000

123 SPOR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 1.238.832 1.284.808 1.284.808 1.416.030 1.552.151

124 DEVLET TİYATROLARI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 237.292 243.626 243.626 263.990 283.517

125 DEVLET OPERA VE BALESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 286.890 300.291 300.291 326.049 350.667

126 ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 3.114.820 3.191.729 3.191.729 3.513.360 3.845.810

127 VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 532.323 531.415 531.415 591.497 653.296

128 TÜRKİYE HUDUT VE SAHİLLER SAĞLIK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 151.214 155.311 155.311 175.798 197.271

129 TÜRK AKREDİTASYON KURUMU 16.277 17.560 17.560 19.040 20.459

130 TÜRK STANDARTLARI ENSTİTÜSÜ 341.048 363.403 363.403 395.492 426.311

131 TÜRK PATENT VE MARKA KURUMU 67.022 80.585 80.585 86.947 92.866

132 ULUSAL BOR ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ 15.532 16.293 16.293 17.747 19.204

133 TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU 174.778 184.867 184.867 202.924 220.657

134 SAVUNMA SANAYİ MÜSTEŞARLIĞI 62.851 66.011 66.011 71.613 76.996

135 KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERİ GELİŞTİRME VE DESTEKLEME İDARESİ BAŞKANLIĞI 1.330.909 2.020.825 2.020.825 2.117.171 1.608.192

136 TÜRK İŞBİRLİĞİ VE KOORDİNASYON AJANSI BAŞKANLIĞI 295.481 317.302 317.302 335.326 348.260

137 GAP BÖLGE KALKINMA İDARESİ 138.575 146.578 146.578 160.574 174.339

138 ÖZELLEŞTİRME İDARESİ BAŞKANLIĞI 31.184 32.999 32.999 35.814 38.520

139 MADEN TETKİK VE ARAMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 679.081 699.935 699.935 790.988 886.067

140 CEZA VE İNFAZ KURUMLARI İLE TUTUKEVLERİ İŞ YURTLARI KURUMU 1.075.795 1.093.526 1.093.526 1.227.357 1.367.459

141 SİVİL HAVACILIK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 38.556 42.805 42.805 46.560 50.147

142 MESLEKİ YETERLİLİK KURUMU 17.713 26.362 26.362 29.024 31.677

143 YURTDIŞI TÜRKLER VE AKRABA TOPLULUKLAR BAŞKANLIĞI 277.803 285.828 285.828 314.914 345.429

144 KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 15.009.602 18.104.263 18.104.263 20.391.741 22.504.295

145 TÜRKİYE YAZMA ESERLER KURUMU BAŞKANLIĞI 33.074 34.525 34.525 38.373 42.309

146 DOĞU ANADOLU PROJESİ BÖLGE KALKINMA İDARESİ BAŞKANLIĞI 162.547 157.974 157.974 169.014 179.893

147 KONYA OVASI PROJESİ BÖLGE KALKINMA İDARESİ BAŞKANLIĞI 184.748 213.307 213.307 205.486 218.670

148 DOĞU KARADENİZ PROJESİ BÖLGE KALKINMA İDARESİ BAŞKANLIĞI 131.700 145.196 145.196 146.765 155.441

149 DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 12.906.062 12.972.780 12.972.780 14.820.626 16.779.108

150 TÜRKİYE SU ENSTİTÜSÜ 5.579 4.688 4.688 5.169 5.655

151 TÜRKİYE İLAÇ VE TIBBİ CİHAZ KURUMU 130.496 134.725 134.725 146.279 157.522

152 KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU 20.322 22.903 22.903 24.956 26.965

153 TÜRKİYE İNSAN HAKLARI VE EŞİTLİK KURUMU 6.844 8.054 8.054 8.657 9.230

154 TÜRKİYE SAĞLIK ENSTİTÜLERİ BAŞKANLIĞI 51.080 53.166 53.166 58.058 62.957

YÖK VE ÜNİVERSİTELER TOPLAMI 25.620.450 27.761.363 27.761.363 30.459.963 33.120.407

ÖZEL BÜTÇE TOPLAMI 79.433.539 88.528.812 88.528.812 98.824.189 108.554.686Not: B.Ö =Başlangıç Ödeneği, T= Tasarı, K = Komisyon, T*=Tahmin

110


KURU

MLA

R20

17 B

.Ö.

2018

T20

18 K

2019

T*

2020

T*

1RA

DYO

VE

TELE

VİZY

ON

ÜST

KU

RULU

18

1.00

018

0.00

018

0.00

019

7.00

021

5.00

02

BİLG

İ TEK

NO

LOJİ

LERİ

VE

İLET

İŞİM

KU

RUM

U2.

885.

000

3.06

5.00

03.

065.

000

3.33

1.00

03.

617.

000

3SE

RMAY

E Pİ

YASA

SI K

URU

LU12

7.59

227

3.62

727

3.62

728

9.13

730

7.60

14

BAN

KACI

LIK

DÜZE

NLE

ME

VE D

ENET

LEM

E KU

RUM

U38

5.00

045

0.00

045

0.00

047

2.58

349

6.25

75

ENER

Jİ P

İYAS

ASI D

ÜZE

NLE

ME

KURU

MU

241.

536

247.

045

247.

045

269.

236

281.

412

6KA

MU

İHAL

E KU

RUM

U14

0.00

014

4.00

014

4.00

014

8.00

015

2.00

07

REKA

BET

KURU

MU

78.0

0084

.500

84.5

0089

.500

96.3

008

TÜTÜ

N V

E AL

KOL

PİYA

SASI

DÜ

ZEN

LEM

E KU

RUM

U14

0.00

015

5.00

015

5.00

016

4.30

017

4.00

09

KAM

U G

ÖZE

TİM

İ, M

UH

ASEB

E VE

DEN

ETİM

STA

NDA

RTLA

RI K

URU

MU

38.7

2543

.430

43.4

3053

.260

55.9

8810

KİŞİ

SEL

VERİ

LERİ

KO

RUM

A KU

RUM

U30

.503

30.5

0332

.068

34.6

18

DÜ

ZEN

LEYİ

Cİ v

e D

ENET

LEYİ

Cİ K

URU

MLA

R BÜ

TÇE

TOPL

AM

I4.

216.

853

4.67

3.10

54.

673.

105

5.04

6.08

45.

430.

176

EK:

IX

DÜ

ZEN

LEYİ

Cİ v

e D

ENET

LEYİ

Cİ K

URU

MLA

RIN

ÖD

ENEK

LERİ

(Bin

TL)

Not

: B.

Ö=B

aşla

ngıç

Öde

neği

, T=

Tasa

rı,

K= K

omis

yon,

T*=

Tahm

in

2018 Y 1l 1 Bütçe Sunu Konu mas 1 (TBMM Genel Kurulu)...2007 döneminde yıllık ortalama yüzde 5,1 büyüyen küresel ekonomi, krizi takip eden 2011-2017 döneminde yıllık ortalama

Documents