Bin Yıllık Komşumuz

“Ufkumuz dostluk ve barıştır”

Prof.Dr.AhmetDAVUTOĞLU

Başbakan

“Bugünün dünyasında tarihten husumet çıkarmak ve yeni kavgalar üretmek kabul edilebilir olmadığı gibi ortak geleceğimizin inşası bakımından hiçbir şekilde yararlı da değildir”

RecepTayyipERDOĞAN

Cumhurbaşkanı

Metin : %95 K

C: 100 M: 35

C: 68

C: 15

2

3

Demokratikleşme Sürecinde Yeni Yaklaşımlar

İçindekiler

BİNYILLIKKOMŞUMUZERMENİLER .................................................................................................................................................................................9

ErmenilerileTanışma ......................................................................................................................................................................................9

HoşgörüToplumundanErmenilerleYolAyırımına ............................................................................................................................... 11

OsmanlıDevleti’ndeErmeniKökenliBakanlar ..................................................................................................................................... 12

OsmanlıMeclis-iMebusan’ındaErmeniKökenliMilletvekilleri ...................................................................................................... 12

BİRASIRLIKMESELE .............................................................................................................................................................................................................14

BirinciDünyaSavaşıveHerİkiToplumİçinAcıHatıralar .................................................................................................................. 14

ErmeniSoykırımıİddialarıHakkında ........................................................................................................................................................ 21

Türkiye’ninUzattığıBarışEliveErmenistan ......................................................................................................................................... 23

HERKESİÇİNYENİTÜRKİYE ................................................................................................................................................................................................29

Türkiye’dekiAzınlıklarınÖzgürlükveToplumsalYaşamlarınaEtkiEdenReformlar(2002-2015) ........................................ 29

DemokratikleşmeSürecindeTürkiyeErmenilerineYönelikYeniYaklaşımlar(2002-2015) ..................................................... 39

TÜRKİYE’NİNBARIŞELİ .......................................................................................................................................................................................................44

(Cumhurbaşkanı)BaşbakanRecepTayyipErdoğan’ın1915OlaylarınaİlişkinMesajı ............................................................. 44

MesajınErmenilerTarafındanDeğerlendirilmesi ................................................................................................................................. 46

MesajınDünyaBasınındakiYankıları ....................................................................................................................................................... 47

YeniTürkiye’ninMeseleyeBakışıGeçmiştenDersÇıkararak,GeleceğeBarışİçerisindeUmutlaBakmak ...............................48

SarıGelin .....................................................................................................................................................................................................................49

4

5


Sunuş

Tarih,insanlarınhafızasındabüyükbaşarılarvegüzellikleryanında,büyükacılarladayeralır,hattabelkidahaçokacılarla…

Acılar,büyüktravmalarıngeridebıraktığıdır;ölümlerin,sürgünlerin,yerindenyurdundanedilmenin,toprağından,vatanındanuzakkalmanın…

Büyükacılaröncesindebüyükgüzelliklerveiyiliklerinolmasıöneminiyitirir,nesildennesile,kuşaktankuşağa,yaşananacılarınanlatılarımiraskalır.Dünyayagözleriniaçanherçocukbüyükacılarınanlatılarıortasındabüyür.

İnsanlık,uzaktarihindekiacıları,büyükdeğişimlerinneticesindegeridebırakabildiamamaalesefikibüyüksava-şınacılarıhalatoplumlarıetkisialtındatutmaktavehalklarınbirbirinekarşıtakındıklarıtutumlarıbelirlemekte…

Anadolu coğrafyası farklı etnisite, din,mezhebvemeşrebdeki topluluklarınbarış içindeyaşamayaahitleştiğibiresenlikyurduydu.Yüzyıllarınacılarıylayoğrulmuşhalklar,geçmiştekiacılarıbirdahayaşamamakiçinbüyükYunus’unsözlerietrafındabirleştiler,biroldular.

“Bizkimseyekintutmayız/Ağyardahidostturbize

Adımızmiskindirbizim/Düşmanımızkindirbizim

Bizkimseyekintutmayız/Kamuâlembirdirbize”

Eline,belinevedilinesahipolanı;dostbildiler,yoldaşbildiler,komşubildiler…

AmamaalesefBirinciPaylaşımSavaşı’ndaemperyalistgüçlerinyağmaalanıilanedilenAnadolutopraklarıvebutoprağınkomşuhalkları,savaşınveyağmanınaltındadarmadağınoldu,ölümlerle,büyükacılarvesürgünlerlekarşılaştı.Komşulardüşmanoldu,ağyarıdostbilenlerbirbirinekintuttu.

Bugünlere,otarihteyaşananacıların,ölümlerinbiriktirdikleriylegeldik.Hafızamız,anlatılarımız,tarihimizobü-yükacılarınaltındaezildi;dostolduğumuz,komşuolduğumuzgünleringüzellikleriyitipgitti.

Bugünbizleredüşen, tekrarYunus’unsözlerinedönmek, yinedost vekomşuolmak, “kamuâlembirdir bize”diyebilmek,çocuklarımızınefretinvekininçocuklarıolmaktançıkarıp,barışınveesenliğinçocuklarıolarakyetiş-tirmektir.

Buvebenzeriçalışmalar,butoprağınçocuklarıarasındabarışın,kardeşliğinvedostluğunyenidenkurulmasındabirvesileolacaktırümidiveinancındayım.

Prof. Dr. Numan KURTULMUŞ

Başbakan Yardımcısı

6

7


Önsöz

Buçalışma,binyılkomşuluk,dostlukveakrabalıkilişkilerikurmuşolup,dahasonraüçüncüülkelerinyürüttüğüpolitikalar,savaşvedöneminşartlarıgibibirçokfaktörünbirarayagelmesiylekarşılıklıolarakcanıyanmışikikadimhalkın,yüzyıldırdevamedenmeselesiniresmetmektedir.

Amacımız;acıveüzüntülerimiziyarıştırmak,meseleninbütünbiryükünükarşıtarafayüklemekdeğil,kökümazideolanmeseleyigeleceknesilleremirasolarakbırakmadanyenibirsayfaaçabilmeninyolla-rınıaramaktır.

OsmanlıDevletibünyesindekiliselerini,okullarınıinşaetmiş,sanatta,müzikte,mimaride,bürokrasideenzirveyerleregelmişveüretkenliğiniençokbudönemdeortayakoymuşErmeniler,19.yüzyılınsonla-rınakadarMüslümankomşularıylabarışvehuzuriçindeyaşamıştır.

ElbetteherikitoplumunI.DünyaSavaşısırasındazihinlerekazınmışacıhatıralarımevcuttur.Ancakbuacılarıulusalveuluslararasıarenadapolitikamalzemesiyapmak,toplumsal,bölgeselveküreselbarışakatkısağlamamaktadır.

Yüzyıllarboyuncabirbiriyleortakbirkültüroluşturmuşikitoplum,acılarınıöneçıkararakdeğil,kadimdostluklarınıyenidenhatırlayarakortakbirgelecekinşaedebilirler.

BaşbakanımızAhmetDavutoğlu’nun:“İkikadimhalkınbirbirinianlamavebirliktegeleceğebakmaol-gunluğunaulaşmalarımümkündür.AynıcoğrafyayıveuzunbirtarihipaylaşanTürklerveErmeniler,tümmeseleleriniyalnızcakendiaralarındakonuşabilirler;çözümyollarınıdayineyalnızcabirliktearayabilir-ler”ifadeleriileCumhurbaşkanımızRecepTayyipErdoğan’ın“Osmanlıİmparatorluğu’nunsonyıllarınınhangidinveetnikkökendenolursaolsun,Türk,Kürt,Arap,ErmenivediğermilyonlarcaOsmanlıvatan-daşı içinacılarladoluzorbirdönemolduğuyadsınamaz.Adilbir insanivevicdaniduruş,dinveetnikkökengözetmedenbudönemdeyaşanmıştümacılarıanlamayıgereklikılar”sözleriacılaraortakolmak,yaralarısarmakvetekrardostluklarkurabilmekarzusunuortayakoymaktadır.

Umarızbuçalışma,ikitoplumarasındakigüncelsıkıntılarınaşılarakkadimdostluğunyenidentesisinekatkısunar.

Doç. Dr. Kudret BÜLBÜL

Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar

Başkanı

BİN YILLIK KOMŞUMUZ ERMENİLER ve BİR ASIRLIK MESELE

8


“Savaşşartlarındabaşvurulanzorunluyerdeğiştirmepolitikalarının,1915dâhil,gayriinsanisonuçlardoğurduğunudahaöncedeaçıklayanTürkiye,Ermenilerinacılarınıpaylaşmakta,ikihalkarasındayenidenduygudaşlıkkurulmasıiçinsabırvekararlılıklagayretgöstermektedir.“

AhmetDAVUTOĞLU

Başbakan

Akdamar Kilisesi / Van

9


BİN YILLIK KOMŞUMUZERMENİLERErmenilerileTanışma

Anadolu’nunkadimhalklarındanolanErmenilerinAnadolu’yahan-gitarihteveneredengöçettikleriakademikdünyadatartışmalıbirkonudur.

HintAvrupadilgrubunamensupolanErmenilerkendilerineHayveülkelerineHayastanveyaHaykadınıvermişlerdir.BugünkullanılanErmeniismininiseErmenilerinyaşadıklarıbölgeyeverilenArminaveyaArmaniaadındangeldiğikabulgörmektedir.

Miladi üçüncü yüzyıldaHristiyanlığı kabul edenErmeniler, Hristi-yanlığıdevletdiniolaraktanıyanilkmilletolaraktarihegeçmişler-dir.

ErmenilerinyaşadığıtopraklaryüzyıllarcaPerslerin,Makedonyalı-ların,Selefkitlerin,Romalıların,Sasanilerin,BizanslılarınveArap-larınegemenliğindekalmışvenihayetindeXI.yüzyıldansonraTürk-lerinegemenliğialtınagirmiştir.

TürklerlemünasebetleriçokönceleredayansadaErmenilerleTürk-lerinaynıdevletçatısıaltındaveçokuzunsüreyanyanayaşadığıdönemOsmanlıdönemiolmuştur.

10


Mardin

11


HoşgörüToplumundanErmenilerleYolAyırımına

SelçuklulardönemindenbaşlayarakİslamhukukunagörehaklarıgarantialtınaalınmışHristiyanbirdinigrupolarakyaşayanEr-meniler Osmanlı’nın Bursa’yı fethetmesinden sonra Kütahya’dabulunandinimerkezlerinidevleteliyleBursa’yataşımışlardır.

İstanbul’un fethindensonraBursa’dabulunanErmeni ruhani li-deri İstanbul’a getirilerek 1461 yılında İstanbul’da bir ErmeniPatrikhanesikurulmuştur.1830yılındaKatolikErmenilerve1850yılındadaProtestanErmenilerkendikiliselerinikurarakOsmanlıDevletitarafındanbircemaatolarakkabuledilmişlerdir.

Osmanlıtarihiboyuncadevletine,sâdıkbirtebaaolarakyaşayanve Osmanlılar tarafındanmillet-i sâdıka (sadıkmillet) olarakadlandırılanErmenilerDoğuAnadoluköy vekasabalarındage-nellikle kendi topraklarında çiftçilik, mahallî endüstri ve küçükçaptaticaretlemeşgulikenşehirlerdeiseiçvedışticaret,sarraf-lık,bankerlik,müteahhitlikvemültezimlikgibi işlerleuğraşmış-lardır.

Süreç içerisinde Ermenilerin yüksek refah düzeyine ulaşmala-rıhakimunsurolandevletvetoplumdaherhangibir rahatsızlıkyaratmamıştır.BusebepleErmenilerOsmanlıDevleti’ninkurulu-şundanErmenilerdesilahlıeylemlerbaşlayıncayakadarTürklerleyanyana,kardeşçevehuzuriçindeyaşamıştır.

19.yüzyıl’dadiğerbüyükdevletlerdehakimulusundışındaher-hangibirdini-etnikgruptandevletadamınaçokazrastlanırkenözellikleTanzimatdönemiylebirlikteOsmanlıdevletbürokrasisiçeşitlenmeyebaşlamış,devletkademelerindeHristiyannazırlar,sefirler,valilervehattauluslararasıkonferansvebarışgörüşme-lerindegayrimüslimtemsilcilergörevalmayabaşlamıştır.

Osmanlıdevletkademesindebuçeşitlilikçağdaşlarınagöreçokilerdeydi.Nitekim I.MeşrutiyetMeclisi’ndeki ırk vedil çeşitliliğidöneminhiçbirmonarşisindegörülemeyecekbirdurumdaydı.

Devletebağlılıkları,Türkadetlerineyakınlıkları,hatta iyiTürkçekonuşmaları,Ermenilerindevleteaitresmiveyaözelişlereatan-malarınısağlamıştır.


12


OsmanlıDevleti’ndeErmeniKökenliBakanlarKrikorAgaton BayındırlıkBakanı(1868)DavutGarabetPaşa TelgrafGenelMüdürü(1861)

BayındırlıkBakanı(1868)AndonTıngırYaverPaşa PostaveTelgrafBakanı(1868,1875)AgopKazazyan Hazîne–iHâssaBakanVekili(1880)

(OsmanlıDevleti’ndepadişahınözelgelir

vegiderlerindensorumlubakanlık)MaliyeBakanı(1886)

GabrielNoradukyan BayındırlıkBakanı(1908)DışişleriBakanı(1912)

BerdosHallacyan BayındırlıkBakanı(1909)KrikorSinapyanEfendi BayındırlıkBakanı(1912)OskanMardikyanEfendi Posta,TelgrafveTelefonBakanı(1913)

OsmanlıMeclis-iMebusan’ındaErmeniKökenliMilletvekilleri İsim SeçildiğiYerAgopBabikyanEfendi Tekfurdağı(Tekirdağ)AgopBoyacıyanEfendi Tekfurdağı(Tekirdağ)ArtinBoşgezenyanEfendi HalepBedrosHallaçyanEfendi İstanbulHamparsumBoyacıyanEfendi KozanİstefanÇıracıyanEfendi ErganiİstefanIspartalıyanEfendi İzmirKarabetPaşayanEfendi SivasKarakinPastırmacıyanEfendi ErzurumKegamDergarebetyanEfendi MuşKrikorZohrabEfendi İstanbulNazaretDagavaryanEfendi SivasTrayanNarlıEfendi GeliboluVahanEfendi MaraşVahanBardizbanyan İzmirVahanPapazyanEfendi VanVarteksSerengülyanEfendi ErzurumVirmiyanEfendi Van

13


Bürokraside, ticarette, sanatta,müzikte,mimaridevs. serbestbir şekildekendineyerbulanvebualanlardabazenenzirveyerleregelenErmeniler,OsmanlıDevletisınırlarıiçindediğerazınlıkgruplargibiseçkinbirsınıfoluşturmuşlardır.

NeyazıkkibudönemaynızamandaOsmanlıDevleti’ndediğeretnikgruplargibiErmenilerarasındadamilliyet-çiliğinyükseldiğibirzamanadenkgelmiştir.

OsmanlıvatandaşıErmenilerledevletilişkileriOsmanlıDevleti’ninsavaşveprestijkaybıylairtifakaybetmesivedahasonraherkonudaAvrupa’nınmüdahalesinemaruzkalmasıdolayısıylabirbozulmadevresinegirmiştir.

Herkaybedilensavaşbir içmüdahaleyigetirmekte,bununiçindeazınlıkgruplarıbirermüdahalearacıolarakkullanılmaktaydı.

1877-78Osmanlı-RusSavaşı’nınardındanimzalananAyastefanosAnlaşması’nın16.Maddesiile“OsmanlıDev-letiErmenilerininbarındığıeyaletlerdemahallimenfaatleringerektirdiğiıslahatvedüzenlemeyivakitkaybet-meksizinyapmayı…”garantiederekesasitibariyle“ErmeniSorunu”nuntarihteilkkezbiruluslararasıbelgeyeyansımasınave“Ermenistan”diyebirbölgeninvarlığındansözedilmesinenedenolmuştur.

1878yılındatoplananBerlinKongresisonucundaimzalananBerlinAntlaşması’nın61.maddesideAyastefanosAnlaşması’nın16.MaddesiyerineErmenilerinyoğunolduğueyaletlerdemahalliihtiyaçlarıngerektirdiğiıslaha-tınyapılması,bukonudaalınacaktedbirlerinilgilidevletlerebildirilmesivebudevletlerinuygulamadakigözet-menliğininkabuledilmesiTürk-Ermeniilişkilerinedışmüdahalehakkınıberaberindegetirmekteydi.

BusüreçteAvrupa’nınbazıbüyükdevletleri“ıslahat”adıaltındabiryandanOsmanlıDevleti’niniçişlerinekarış-ması,ErmenilerüzerindeyürütülenmisyonerlikfaaliyetlerivedöneminşartlarıErmenilerarasındabirtakımko-mitacılığınbaşlamasınavesilahlıpolitikoluşumlarındoğmasınasebepolmuştur.Nitekim1890yılındaErzurumİsyanı,aynıyılKumkapıgösterisi,1892-93’teKayseri,Yozgat,ÇorumveMerzifonolayları,1894’teSasunİsyanı,1895’teBabıaligösterisiveZeytunİsyanı,1896’daVanİsyanıveOsmanlıBankasınınişgali,1903’teikinciSasunİsyanı,1905’teSultanAbdülhamit’esuikastgirişimive1909AdanaİsyanıErmenilerigeridönülemezbirsüreceitmiştir.

BirinciDünyaSavaşı’nakadardevletleErmeniCemaatiilişkilerininyıprandığıveartıkikisiarasındabirgüvensiz-likortamıdoğduğubirçokolaydananlaşılmaktaydı.


14


İstanbul / Beyoğlu

BİR ASIRLIK MESELEBirinciDünyaSavaşıveHerİkiToplumİçinAcıHatıralar

DevletlerarasındayaşananrekabetberaberindekamplaşmayıgetirmişveBirinciDünyaSavaşı’nınçıkmasınanedenolmuştur.İlkönceAlmanyaileittifakantlaşmasıyapanOsmanlıHükümetiKasım1914’tekendiimpara-torluğudahildörtimparatorluğunyıkılmasınavedörtbüyükhanedanınçökmesinenedenolacakolanbirharberesmendahilolmuştur.

ÇeşitlietnikvediniunsurlardanoluşanveyaşananolaylarlaErmenilerlebüyükasayişsorunlarıyaşamayabaşlayanOsmanlıDevleti,doğudaRusordusununkarşısınaçıkmayahazırlanırkenhesaplarınıdaonagöreyapmasıgerekiyordu.

15


Kocamustafapaşa Surp Kevork Ermeni Kilisesi Surp Krikor Lusavoriç Ermeni Kilisesi

DahaçokRusetkialanınagirenvegündengüneayrılıkçıfaaliyetleriniartıranErmenilerOsmanlıDevleti’ninseferberlikilanettiği3Ağustos1914tarihindenitibarenordudanfiraretmeyeveyavaşyavaşsilahlıeylem-lerdebulunmayabaşlamıştır.Rusordusunun1914yılınınKasımayındadoğudabaşlattığıtaarruzufırsatbilenErmenisilahlıgruplarbirçokvilayetteisyançıkarmıştır.

OsmanlıordularınınDoğuAnadolu’daRusyakarşısındayenilmesindensonrabatıdaÇanakkaleSavaşları’nınbaşlamasıveİstanbul’untehlikealtınagirdiğibirdönemdeErmenilerdüşmansaldırılarınaparalelolarakey-lemlerinigenişletmişlerdir.BudönemdeZeytun,Bitlis,MuşveErzurum’unardındanVan’da isyanlarıpatlakvermiştir.

BirçokcephedeölümkalımmücadelesiverenOsmanlıDevletisavaşhâlindeikenhemcephenin,hemdecephegerisininemniyetealınarakyüzbinlerceMüslümanıngözgöregöreölümeitilmesininönlenmesiiçinbirtakımzorunlutedbirlerebaşvurmakzorundakalmıştır.

Bukritikdurumkarşısında,devletgeleneğinesahipolmanıngetirdiğisorumluluklahareketedenOsmanlıHü-kümetiçözümeyönelikolarak24Nisan1915tarihindealdığıbirkararlasilahlıeylemlerdebulunanErmenikomitemerkezlerinikapattırmış,komitelerinevrakınaelkoydurmuşliderlerivezararlıfaaliyetleribilinenEr-menilerintutuklanmasınısağlamıştır.

SeferberlikilânındansonrageçendokuzaylıksüreçteOsmanlıHükümeti’niniyiniyetleveküçüktedbirlerleişiçözmeyeçalışmasımalesefhiçbirsonuçvermemiştir.

Van’daErmeniisyanıbütünhızıyladevamederkenTürkordususavaşmeydanlarındameşgulolduğuiçincephegerisindekibuolaylarıbastırmaktaacizkalmaktaydı.

DurumiyicekötüyegitmeyebaşlayıncaİçişleriBakanlığı9Mayıs1915tarihindeErzurum,VanveBitlisvalileri-neşifrelibiryazıgöndermiştir.GönderilenyazıdaVanbölgesindeErmenilerinyoğunbirşekildesilahlıeylemleriçinhazırbulunduklarınıvebunlarınyerlerindençıkarılarakgüneyedoğrusevkedilmelerininkararlaştırıldığıbildirilmiştir.


16


“AynıcoğrafyayıveuzunbirtarihipaylaşanTürklerveErmeniler,tümmeseleleriniyalnızcakendiaralarındakonuşabilirler;çözümyollarınıdayineyalnızcabirliktearayabilirler.”

AhmetDAVUTOĞLU

Başbakan

Erivan / Ermenistan

17


İçişleriBakanlığı23Mayıs1915tarihinde4.OrduKomutanlığınagönderdiğişifreliyazı-daErzurum,VanveBitlisvilâyetlerindençıkarılanErmenilerin,MusulvilâyetiningüneykısmıileZorsancağınaveMerkezhariçolmaküzereUrfasancağınayerleştirileceklerini;Adana,Halep,MaraşcivarındançıkarılanErmenileriniseSuriyevilâyetinindoğukısmıileHalep vilâyetinin doğu ve güneydoğusunda,Hükümetin belirlediği yerlere nakledilerekoralardayerleştirileceğinibildirmiştir.

İçişleriBakanlığıtehcirkonusunabirresmiyetkazandırmakamacıyla26Mayıs1915tari-hindeBaşbakanlığabuyöndebiryazıgöndermiştir.

İçişleriBakanlığısözkonusuyazıdaOsmanlıtopraklarınagözdikenistilâcıların,ihtiras-larınıgerçekleştirmekiçinOsmanlıtebaasıolanErmenilerarasınanifaksoktuklarınıveErmenilereyardımettikleriniifadeetmiştir.AyrıcaisyanedenErmenilerindüşmanakarşısavaşanordununharekâtınıgüçleştirmekiçinherçeşitengellemeleriyaptıklarını,askereerzakvemühimmatnaklineengelolduklarını,düşmanlaişbirliğiyaptıklarını,birkısmınındüşmansaflarınakatıldıklarını,askeribirliklerevemasumhalkasilâhlısaldırıdabulun-duklarını,şehirvekasabalardaöldürmeolaylarınakarıştıklarınıveyağmacılıkyaptıkları-nı,devletinselâmetiiçinköklütedbireihtiyâçduyulduğunuvebununiçin,harpsahasındaolaylarçıkaranErmenilerinbaşkabölgelerenaklinekararverildiğiniifadeetmiştir.

Bukapsamda,27Mayıs1915tarihindesavaşdurumundahükümetinfaaliyetlerinekarşıgelenlerekarşıaskeri tedbirleri içerengeçicibirkanunçıkartılmıştır.Bugeçicikanun1Haziran1915günüodöneminresmigazetesiolanTakvîm-iVekâyi’deyayımlanarakyü-rürlüğegirmiştir.

Geçicikanununbirincimaddesiordu,kolorduvefırkakomutanlarına,savaşsırasındaHü-kümetinemirlerine,memleketinsavunulmasınaveasayişinkorunmasınakarşıçıkanlara,silâhlısaldırıveyadireniştebulunanlarakarşıhertürlüaskerîtedbiralmayetkisivermek-teydi. İkincimaddeiseaynıkomutanlara,casuslukvevatanaihanetettiklerianlaşılanköyvekasabahalkını,tektekveyatopluhaldebaşkayerleresevkveiskânimkânıtanı-yordu.

Sözkonusukanununuygulanmasındaçıkacakaksaklıklarıçözmekveuygulamayıkolay-laştırmakiçinçeşitliyönetmeliklerdeçıkartılmıştır.Buamaçla30Mayıs1915tarihindesavaşdurumuveolağanüstüşartlarnedeniylebaşkabölgeleregönderilenErmenilerinbarınmavebeslenmeleriileilgilibiryönetmelikyürürlüğekonulmuştur.Buyönetmeliğinhükümlerinegöre:Ermenilergöçsırasındabütünhayvanve taşınabilirmallarınıbirlik-tegötürebilmişlerdir.Göçsırasındagöçmenlerincanvemalgüvenliklerindenbeslenmevedinlenmelerininsağlanmasındangüzergâhtabulunanmemurlarsorumlututulmuştur.GöçettirilenyerlereulaşanErmenilertarımaelverişliköyvekentlereyerleştirilmişler-


18


dir.Göçmenleriyerleştirildiğiyerlerdegöçmenlereverilecekaraziolmadığıdurumlardadevleteaitçiftlikveköylerdenyararlanma-larınaizinverilmiştir.Muhtaçdurumdabulunangöçmenlerinmas-raflarıhükümetçekarşılanmıştır.

10Haziran1915tarihindeçıkarılanyenibiryönetmelik ilegöçetâbitutulanlaraaitiçindeeşyabulunanbinalarmühürlenipkoru-maaltınaalınmış,satılmasıgereklieşyavehayvanlarsatılarakbedeli hak sahiplerine ödenmiş, göç eden ahaliye ait emlâk vearazinincinsi,miktarıvekıymetitespitedilerekkayıtaltınaalın-mıştır.

Osmanlı Hükümeti’nin uyguladığı tehcir ülke içinde bir yerdenbaşkabiryerenakletmeolan‘zorunlugöç’olarakuygulanmıştır.BunedenletehcirözellikleErmeniDiasporası’nınifadeettiği,yurtdışınaçıkarmaanlamındaki“deportation”şeklindeolmamıştır.

İç karışıklıklar, savaş koşullarının insan psikolojisinde yarattığıtravmalar,intikampeşindekiyerelgruplar,eşkıyalık,açlık,salgınhastalıklarveçöküşhalindekibirdevlettekigenelhukuksuzlukdurumudüzenikorumayaçalışandevletricalinialdığıkararlarınuygulanmasafhasındazorasokmuştur.

OsmanlıHükümeti’nintehciredilenErmenilerinbakımı,korunma-sıveyeterlibeslenmeleriyönündeplanlamayapmasınarağmenuygulamada istenmeyenbazı aksaklıklar ve suistimallerErme-nilerin çoğununbudönemeait zihinlerekazınmışacı hatıralarasahipolmasınasebebiyetvermiştir.

19


İstanbul / Galata


20


“Karşılıklıgüvenveişbirliğianlayışınıgeliştirmemiz;800yıllıkortaktarihimizinışığındabirbirimiziyenidentanımamız;insaniilişkileriçindeolmamızelzemdir.”

AhmetDAVUTOĞLU Başbakan

Kars Ermeni Kilisesi

21


ErmeniSoykırımıİddialarıHakkında Döneme ait vesikalar Ermeni konvoylarına karşı suç işleyen bazı itaatsiz

devletgörevlilerininvarlığınıteyitetmekteancakOsmanlıHükümetininsözkonusuolaylarınyaşanmasınıamaçlamadığını,aksine,busuçlarıişleyenlericezalandırdığınıispatlamaktadır.

Hükümetintehcirindüzenlivegüvenlibirşekildeuygulanmasıyönündekitali-matınauymayandevletgörevlileriodönemdekurulanDivan-ıHarp’te(savaşmahkemesi) yargılandığı vesuçusabitgörülenlerin idamamahkumolduğubirincieldenkaynaklarlaortayakonulmuştur.

BirinciDünyaSavaşı’nınsonaermesindensonratehciretabitutulanErmeni-lerinbirkısmıeskiyerlerinedönmüşler,birkısmıdayurtdışınagöçetmişler-dir.BudönemdeErmenistanDevleti’ninkurulmasındansonra(İstanbul’dakiAzınlık Ermenileri hariç) ilişkiler artık devletlerarası seviyede yürütülmeyebaşlanmıştır.Türk-Ermeniilişkileri1960’lıyıllarakadardurağanbirseyiriz-lemiştir. Ancak, Soğuk Savaş dinamikleri Ermeni tarafının acı hatıraları ilekederleriniistismaretmiştir.BudurumbazımilliyetçiErmenigruplarınradi-kalliğinikörüklemişveTürkkarşıtışiddeteylemlerinenedenolmuştur.TümTürkleriçinhatırlamanınacıvericiolduğuterörsaldırılarıdünyakamuoyunundikkatininErmenitezlerineçekilmesiiçinbiraraçhalinegelmiştir.

1975’denitibaren30’danfazlaTürkdiplomatıveailemensubuErmeniASALAÖrgütümilitanlarıtarafındandüzenlenenterörsaldırılarındakatledilmilerdir.Budönemde,Ermenigörüşlerivesoykırımtezizamanzamansahtebelgele-rin/fotoğraflarındakullanılmasıylagenişşekildeyayılmayabaşlamıştır.

Ermenitezinidestekleyenyazılıkaynaklarnüfusrakamlarınıaçıklayabilmekiçingüvenilirolmayanmetotlarabaşvurmuşlardır.Şüphegötürürbazıhatı-ratlarkullanılmışvebunlarsözde“soykırım”ıntanınmasıiçintezoluşturabil-mekamacıyladevamlısurettekaynakgösterilmiştir.

Soykırımtezininciddieksikliklerinedikkatçekmek,Ermenilerinbüyükacılaryaşadıklarını ve çoksayıda insanınhayatını kaybettiğini inkaretmekanla-mınagelmemektedir.Esasenasılkonurakamlardeğildir;enküçüksayıdakimasuminsankaybıbileacıvericidir.

AynıdönemdehayatlarınıkaybedenveBatılıtarihçilertarafındançoğunluklagörmezdengelinenmilyonlarcaMüslümanOsmanlı’nınmevcudiyetide,Er-menilerinçoksayıdakikayıplarınıngözardıedilmesiveyaküçümsenmesiiçinbirsebepteşkiletmemelidir.


22


Ancak,TürklerinkayıplarınıgörmezdengelirkenErmenilerinyaşadıklarınıtanımlamakiçintekseçenekolaraksoykırımüzerindeısrarcıolmak,nehayatınıkaybedenlerinhatıralarınıonurlandırmakta,nedetarihikayıtlarıdoğruşekildeyansıtmaktadır.

ErmenitehcirisırasındayaşananbazıkötühadiselervebukötühadiselerinveölüsayılarınınabartılarakBatıkamuoyunasunulmasıbirErmeniSoykırımısöyleminivebununüzerindensiyasetüretmeyiberaberindegetir-miştir.

CumhurbaşkanıRecepTayyipErdoğan19Mart2015tarihinde“100’üncüYılındaBirinciDünyaSavaşıBelge-leri” sergisininaçılışındayaptığı konuşmada,ErmeniMeselesi’ndeönesürülen iddialarkarşısındagerçeğinaranacağıyerinarşivlerolduğunu,bugünekadargerekirseTürkaskeriarşivleridahilbütünarşivleriaçmayahazırolduklarınıbelirterekbukonudaüçüncüülkeleredahimürücaattabulunduklarınıifadeetmiştir.Cumhur-başkanıikiülkenintarihçilerinden,bilimadamlarındanoluşanortakbirkomisyonkurulmasınıveilgiliülkelerinarşivlerindendefaydalanarakgerçeklerinortayakonulmasınıistediklerindenbahsetmiştir.CumhurbaşkanınınifadeleriTürkiye’ninbukonudahertürlü işbirliğinedahaöncedeolduğugibibugündehazırolduğunuvebumeseledeherhangibirçekinceninsözkonusuolmadığınıgöstermektedir.

ErmeniDiasporası tarafındanyapılan çalışmalarneticesinde20ülkeninparlamentosundaErmeni tezlerineuyguntasarıkabuledilmiştir.

1997yılındaİngilterenetdelillerleispatedilmediğiiçinsoykırımıkabuletmemiş;2012yılındaiseFransızAna-yasaMahkemesihükümetinhazırladığıinkâryasasınıiptaletmiştir.

Binyıllıkkomşuolanikikadimtoplumiçinartıkyenisöylemlereveyaklaşımlaraihtiyaçduyulduğuçokaçıktır.

23


Türkiye’ninUzattığıBarışEliveErmenistan

16Aralık 1991 yılındaErmenistan’ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülkelerdenbiri olanTürkiye, bağımsızlığınınardındanekonomikgüçlüklerlekarşılaşanErmenistan’a insaniyardımyapmış,bölgeselkuruluşlarveAvru-pa-Atlantikkurumlarıylabütünleşmesiyönündeaktifçabaharcamıştır.

Ancak, Ermenistan’ınAzerbaycan’a bağlı Dağlık KarabağÖzerkBölgesini işgal etmesi yüzündenErmenis-tan’laAzerbaycanarasındapatlakverensavaşveHocalıKatliamıTürkiye’yleErmenistanarasındakiilişkilerinbozulmasınanedenolmuşve1993yılındaTürkiyeErmenistan’laolansınırkapılarını insanvemaltrafiğinekapatmıştır. Durumböyle oluncaErmenistan devleti ile diplomatik ilişki tesis edilmesi için uygun koşullaroluşmamıştır.

Türkiye,GüneyKafkasya’dakapsamlıbarışve işbirliğiortamınınyaratılmasınayardımcıolacağıvebölgeninistikrarınakatkıdabulunacağı inancıylaErmenistan’la ilişkilerininnormalleşmesiniarzuetmekteydi.Budü-şünceyleTürkiye,bazıgüvenarttırıcıönlemlerizamanındatektaraflıolarakuygulamayakoymuştur.

15Nisan2005tarihindeodöneminBaşbakanıSayınRecepTayyipErdoğan,ErmenistanDevletBaşkanıRobertKoçaryan’abirmektupgöndererek,1915dönemineaitgelişmeveolaylarıincelemekamacıylaortakbirkomis-yonkurulmasıyolundakiönerisiniresmeniletmiştir.

Mektubundadünyanınhassasbir bölgesindeortakbir tarih vekomşucoğrafyayı paylaşanTürk veErmenihalklarınınuzunyıllarbiraradayaşadıklarını,ancakortaktarihlerininbirbölümüneilişkinyorumvedeğerlen-dirmefarklılıklarınınbulunduğunuvurgulayanBaşbakanErdoğan,geçmişyıllardaikihalkaacıhatıralarbıra-kanbufarklılıklarınbugündeikiülkearasındakiilişkileringeliştirilmesinikolaylaştırmayanbirroloynadığınıkaydetmiştir.

BaşbakanErdoğanmektubunda,TürkveErmenitarihçiveuzmanlarındanoluşanbirgrubun1915dönemineaitgelişmeveolaylarısadeceTürkveErmeniarşivlerindedeğil,ilgiliüçüncüülkelerdeyeralantümarşivlerdearaştırılarakeldeedilensonuçlarınuluslararasıkamuoyunaaçıklanmasınıteklifetmiştir.

BaşbakanErdoğan,buyöndebirgirişiminhemtarihintartışmalıbirbölümüneışıktutacağını,hemdeTürkiyeveErmenistanarasındakiilişkilerinnormalleşmesinehizmetedecekbiradımoluşturacağınıkaydetmiş,gele-ceknesilleredostçavedahabarışçıbirortamdevretmeyiamaçlayanbuönerininErmenistantarafındankabulgöreceğine ilişkinümidini ifadeederek,kabulgördüğütakdirde,önerininayrıntılarınıgörüşmeyeTürkiye’ninhazırolduğunubildirmiştir.


24


Türkiye-Ermenistanarasındauzunyıllarsınırlısayılabilecekikiliilişkiler2008yılınagelindiğindekarşılıklıda-vetlerleyenidentesisedilmeyebaşlanmıştır.

2008yılındaErmenistanCumhurbaşkanıSerjSarkisyanTürkiye’dekimevkidaşıAbdullahGül’üErmenistan-Tür-kiyearasındaoynanan2010DünyaKupasıelememaçınadavetederekilksomutadımıgerçekleştirmiştir.Cum-hurbaşkanıGülbudaveteolumluyanıtvermişve6Eylül2008’deErmenistan’aayakbasanilkTürkiyeCumhur-başkanıolmuştur.

Ancak,yüzyılöncesindeher ikiülkeninortakkötühatıralarasahipolmasıvebunubirpolitikaolaraksürdü-renkesimlerinolmasıherikiülkedekiçeşitlieleştirileriberaberindegetirmiştir.BunarağmenbutarihiziyaretTürkiye-Ermenistanilişkilerindeyenibirsayfaaçmış,karasınırınınaçılmasıvediplomatikilişkilerinkurulmasıyönündeumutlarıarttırmıştır.

DevletlerinenüstkademesindekibusiyasalyakınlaşmaTürkiyeveErmenistan’dakisiviltoplumörgütleriara-sındakarşılıklıiletişimidetetiklemiştir.Builetişimgeçmiştengelensorunlarınvekarşılıklıgüvensizliğinyükünühalataşıyanikitarafarasındayenidiyalogkanallarınınkurulmasınınzemininioluşturmuştur.

İkiülkearasındatesisedilmeyeçalışılaniyiilişkelerebirdestekdeABDBaşkanıBarackObama’dangelmiştir.BaşkanObama’nın6Nisan2009’daTBMM’deyapmışolduğukonuşmada:“TürkveErmenihalklarıiçinilerle-menineniyiyolu,geçmişidürüst,açıkveyapıcıbirşekildeelealanbirsüreçtir.TürkveErmeniyönetimlerininattığıtarihiveumutvericiadımlarızatengördük.Butemaslaryenibirdönemvaatediyor.SınırlarınaçıkolmasıTürkveErmenihalklarınıyenidenbarışverefahiçindebiraradayaşamayadöndürecek,budaherikiülkeninyararınaolacaktır“diyereksürecedestekverdiğiniifadeetmiştir.

25


Gelendestekaçıklamalarıyla2009yılındadahafazlayakınlaşmasağlanmasınayönelikumutlardevametmiştir.İsviçre’ninaracılığıyladışakapalıbirşekildedevamedenTürkiye-Ermenistangörüşmelerisonucundailişkile-rinnormalleşmesinihedefleyenvebölgedebarış,güvenlikve istikrarınsağlanmasınayönelikbiryolharitasıüzerindeuzlaşılmıştır.22Nisan2009tarihindebuyolharitasınınvarlığıTürkiye,ErmenistanveİsviçreDışişleriBakanlarınınortakaçıklamasıilekamuoyunaduyurulmuştur.

TarihiolaylarüzerineilişkilerinseyrinibelirlemişolanTürk-Ermeniilişkilerindekibuyakınlaşmaherikitaraftamuhalifgruplartarafındansertbirşekildeeleştirilmeyebaşlanmıştır.ÖzellikleDiasporatarafındanhemmaddihemdepolitikolarakdesteklenenErmenistan,budurumuanlatabilmekiçiniknaturunaçıkmaihtiyacıhissetmişvebukapsamdaCumhurbaşkanıSarkisyanErmenitoplumlarınınenfazlabulunduğuülkeleritektekdolaşarak,Beyrut,Paris,NewYork,LosAngelesveGüneyRusya’dayeralanRostovon-Donşehirleriniziyaretetmiştir.

ÇoğuziyaretteSarkisyanşehirlerdetoplananDiasporaErmenileritarafındanprotestoedilmişveErmeniDi-asporası’nıntavrınındeğişmezolduğubuziyaretlerdenanlaşılmıştır.

Sürdürülenortakçalışmalarbazengörüşmelerindurmanoktasınagelmesinerağmen10Ekim2009’da“Diplo-matikİlişkilerinTesisiProtokolü”ile“İkiliİlişkilerinGeliştirilmesiProtokolü”nünimzalanmasıylasonuçlanmıştır.İsviçre’ninarabuluculuğundaZurih’tegerçekleşen imza törenineABYüksekTemsilcisi JavierSolana,RusyaDışişleriBakanıSergeyLavrov,ABDDışişleriBakanıHillaryClintonveFransaDışişleriBakanıBernardKouchnergibibirçokönemlisimanınkatılmasıkonununuluslararasıarenadadaolumlukarşılandığınıgöstermiştir.

İkiülkeDışişleriBakanlarıtarafındanimzalananprotokollerinbirincisindeherikiülkeniniyikomşulukilişkilerioluşturmakkonusundakiiradelerindenbahsederek,uyumvekarşılıklıanlayışçerçevesindeyenibirbarışara-yışıpolitikasıizlemeyiamaçlamaktaydı.Ayrıcasözkonusuprotokol,karşılıklısınırlarıntanındığınıveAnkaraileErivan’ınsınırlarıntekraraçılmasıkonusundaniyetleriortayakoymaktaydı.

İkiülkearasındakidiplomatikilişkileringeliştirilmesihususundaatılmasıgerekensomutadımlarınbelirtildiğiikinciprotokoldeise“İkihalkarasındakarşılıklıgüveninyenidentesisedilmesiamacıylamevcutsorunlarınta-nımlanmasınavetavsiyelerdebulunmasınayönelikolarak,tarihselkaynakvearşivlerintarafsızbilimselince-lenmesinideiçerecekşekildetarihselboyutailişkinbirdiyaloğunuygulanmayakonulması”navurguyapılaraktarihiolaylarüzerinebinaedilmişkötüilişkilerinyenibirboyutaevrilmesininkapısıaralanmayaçalışılmıştır.

BuolumluadımdanhemendörtgünsonraErmenistanCumhurbaşkanıSerjSarkisyanveDışişleriBakanıEdvarNalbandyan ikincisi oynanan Türkiye-Ermenistan futbolmaçını izlemek üzere Bursa’ya gelmiştir. İyi niyetgöstergesibudavetlersürecekatkısunmasınarağmenyeterliolmamıştır.


26


ErmenistanHükümetiilgilimevzuatuyarıncaprotokolleriönceAnayasa’yauygunluğunundenetimiiçinAna-yasaMahkemesi’ne,Mahkeme’ninuygunbulmakararınınardındanonaylanmalarıiçinprosedürgereğiErme-nistanUlusalMeclisi’negöndermiştir.AncakDiasporanınağırgeldiği,CumhurbaşkanıSerjSarkisyan’ın,22Nisan2010tarihindeyaptığıtelevizyonkonuşmasıileProtokollerinonaysürecinindondurulduğunuaçıklama-sıylaanlaşılmıştır.

HernekadarTürkiye-ErmenistanyakınlaşmasıtamanlamıylatesisedilmediysedeTürkiyebusürecikarar-lılıkladevamettirmekistediğinivebukonudaiyiniyetliolduğunuherdurumdagöstermektedir.BununeniyiörneğiSuriye’deyaşananiçkarışıklıknedeniyleSuriye’denkaçanErmenilerinTürkiyeüzerindenErmenistan’aulaşmasınınsağlanmasıiçinTürkiye’ninsınırkapılarınıaçmasıyönündealdığıkarardır.

16Ocak2013tarihindeTürkiyeDışişleriBakanlığıtarafındanyapılanaçıklamada;Ermenistan’danSuriye’deyaşayanErmenileregönderilen insaniyardımların ihtiyaçsahiplerineulaştırılmasıkonusundahertürlüko-laylığınsağlandığı,Suriye’dekiçatışmalardandolayıülkeleriniterketmekdurumundakalan150bineaşkıninsanadin,dil,ırkveetnikkökenayırımıyapmaksızınkucakaçıldığı,Suriye’denkaçançoksayıdaErmeni’nindeülkemizdahilçeşitliyollardanErmenistan’aulaştığıifadeedilmiştir.

Biraysonra18Şubat2013’teErmenistan’dagerçekleştirilenCumhurbaşkanlığıseçimlerininardındanyenidenCumhurbaşkanıseçilenSerjSarkisyan’ın,TürkiyeCumhurbaşkanıAbdullahGültarafındantebrikedilmesiTür-kiye-ErmenistaniyiilişkilerintesisedilmesiiradesininTürkiyetarafındanhalenkorunduğunugöstermiştir.

Suriye’deki çatışmalardan kaçarak Türkiye’ye sığınan Ermeni kökenli Suriyeliler

27


Türkiye’ninönemlibirşehriolanVan,Ermenileriçindetarihibakımdanönemarzedenşehirlerinbaşındagelmek-tedir.KarasınırlarınınkapalıolmasınarağmendahaönceTürkiyeveErmenistanarasındaİstanbul-Erivan-İs-tanbuluçakseferleriveGürcistanüzerindenotobüstaşımacılığıyapılmaktaydı.AncakTürkiyeTurOperatörleriBirliğiileErmenistanSanayicilerveGirişimcilerBirliği’ingerçekleştirdiklerigörüşmelersonrasındaErivan-VanveVan-Erivankarşılıklıuçuşseferlerinin3Nisan2013’teaçılacağıyönündeduyuruyapılmasıkamuoyundahe-yecanyaratmaklaberaberkimiçevrelercetepkiylekarşılanmıştır.

İkili ilişkileriolumluyöndeetkileyecekbugirişimErmenistan tarafındaulusalhavayoluşirketiArmaviaeko-nomiksıkıntılarınedeniyleiflasettiğiniaçıklamasıüzerineVan-ErivanseferlerininTürkiye’dekisorumluluğunuüstlenenfirmanındayaptığıbiraçıklamailebeklenentalebinçokaltındabirtaleplekarşılaştıklarınıbelirtmesibugirişimindebaşarısızlığauğradığınıgöstermiştir.

Türkiye’ninbarışadınaortayakoyduğuiradeyerağmenikili ilişkilersondönemdedurağanbirseyiregirmiştir.Sonolarak23-24Nisan2015tarihlerindeyapılacakÇanakkaleSavaşınıAnmaTöreni için1.DünyaSavaşı’nakatılmış102ülkenindevletyadahükümetbaşkanlarınaCumhurbaşkanıRecepTayyipErdoğanimzalıdavetiyegönderilmiştir.Çanakkale’deİtilafDevletlerinekarşısavaşanlararasındaOsmanlıvatandaşıolanErmenilerindebulunmasıdolayısıyladavetedilenlerarasındaErmenistanCumhurbaşkanıSerjSarkisyanyeralmıştır.Sar-kisyandavetiyeyecevabenyazdığımektuptabudavetireddetmiştir.AyrıcaCumhurbaşkanıSarkisyan29Ocak2015tarihindeErivan’da‘100.YılDönümüEtkinliklerininEşgüdümüneDairDevletKomisyonu’toplantısında,ÇanakkaleSavaşıAnmaTörenlerineErmenistan’ındavetedilmesiyle ilgiliolarakçoksertvediplomatikdileuymayanaçıklamalardabulunmuştur.ErmenistanCumhurbaşkanıSarkisyan’ın,Erivan’daTürkiye’yiveTürklerihedef alan sözlerine cevaben Cumhurbaşkanlığı’ndan yapılan açıklamada “Türkiye, tarihe tek taraflı bakışınistismarcısiyasetpolitikalarıylamanipüleedilmesineyöneliktümgirişimlerinkarşısındadurmayadevamede-cektir.KadimTürk-Ermenidostluğuvetarihdaşlığıise,radikalgruplarınkışkırtmalarınarağmenyaşatılacaktır”denilerektarihimeselelerhernekadaristismaredilmeyeçalışılsadaTürkiye’nindaimayapıcıbirüslupladost-luğunvebarışınyanındaolacağınıherkesegöstermiştir.


28


29


HERKES İÇİN YENİ TÜRKİYETürkiye’dekiAzınlıklarınÖzgürlükveToplumsalYaşamlarınaEtkiEdenReformlar(2002-2015)*

OsmanlıDevleti’ndenTürkiyeCumhuriyetiDevleti’nekökümazideolanbirçokmeselemiras kalmıştır. BumeselelerTürkiye’nin kurucuantlaşması olanLozanBarışAnt-laşmasıilehalledilmeyeçalışılsadasüreçiçerisindekipratikuygulamalardasorunlarçıkmışvebusorunlarçeşitlenerekvederinleşerekgünümüzekadargelmiştir.Zamanzamanhükümetlersorunlarınçözümüneyönelikbirtakımgirişimlerdebulunsalardabugirişimlersorunlarıbirbütünolarakelealacakmahiyetteolmamıştır.

11 Eylül 2001’den sonra özgürlükler alanında dünyada bir daralma ve içe kapanmayaşanırken,Türkiye’detamtersibirsüreçgelişmiş,demokratikleşmeveinsanhaklarıalanındabirgenişlemeverahatlamadöneminegirilmiştir.Türkiye’ninzenginliğinioluş-turanetnik,dinivekültürelfarklılıklarkonusunutelaffuzetmektençekinilirken2000’liyıllardansonradahaözgürvedinamikbirtartışmaortamıdoğmuştur.Türkiye,buor-tamdasorunlarınıaçıklıklakonuşuptartışarakkendidemokratikleşmehamlelerinihız-landırmıştır.

2002’den günümüze Türkiye’nin demokratik değişim ve dönüşüm sürecinde atılanadımlarla,ortakyaşamkültürününönündekiengellerortadankaldırılmayaçalışılmışvehepbirliktegeleceğedahagüvenlebakmanınadımlarıatılmıştır.

Bu yeni dönemde, “farklılıkların tehdit değil zenginlik olduğu” görüşü esas alınaraktoplumun tüm kesimlerini kucaklayıcı politikalar yürütülmüş ve geçmiş dönemlerdeyaşananmağduriyetlerintelafisineyöneliktedbirlergeliştirilmiştir.Güvenlikpolitikala-rındamilletivevatandaşı“tehdit”olarakgörmeyaklaşımınasonverilerek,milletinta-rihinderinliklerindensüzülüpgelensağduyusunagüvenenbiranlayışbenimsenmiştir.

Reformlarınyoğunluğu,kapsamı,niteliğiveetkileridüşünüldüğünde,Türkiye’ninde-mokratikleşme serüveninde özel bir döneme tekabül eden 2002-2015 döneminde,tamamı “demokratikleşme”başlığıaltındaelealınabileceksivilleşme,normalleşme,hukukdevletive insanhaklarıstandartlarınınyükseltilmesiaçısındantarihiniteliktereformlargerçekleştirilmiştir.

* Çalışmanın bu kısmında Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığı’nın hazırlamış olduğu “Sesiz Devrim” isimli kitaptan faydala nılmıştır.


30


Temelhakveözgürlükleralanınıgenişleten,insanlarıngündelikhayatınıheralandakolaylaştıranvedevletegüvenduygusunupekiştirenbuadımlartoplumunsadecebirkesimiiçindeğil,tamamıdüşünülerekatılmıştır.Bukapsamdagerçekleştirilenuygulamalardantoplumuntümkesimleriyararlanmıştır.Özgürlükvedemokrasiçıtasınıyükseltenadımlarla,toplumunherkesiminekarşıdahaduyarlıvesorumluyaklaşılmıştır.Öncekidö-nemlerdekiyanlışuygulamalardankaynaklananmağduriyetleresonverilmiştir.Böylelikle,Türkiye’nin,herbirvatandaşıiçindahaözgür,güvenli,müreffehvehuzurlubirülkehalinegelmesiiçingayretgösterilmiştir.

Uzunzamandırtartışılanancak2000’liyıllardasomutlaşan‘demokratikleşmepolitikaları’,birtaraftantoplu-munsorunlarlayüzleşmesinisağlarken,diğertaraftanbirtür“sosyalrestorasyon”işlevigörmüştür.

Türkiyetarihininenkapsamlısivilleşmevedemokratikleşmesüreçlerindenbirininyaşandığıbudönemde,Tür-kiyeCumhuriyetivatandaşıolanfarklıinançveetnikunsurlarınkendilerinidahaözgürvegüvendehissedecek-leri,toplumsalhayattadayansımalarıgörülenreformniteliğindeşuyenilikleryapılmıştır:

Azınlıklara Ait Cemaat Vakıflarının Mülk Edinmelerinin Kolaylaştırılması ve Özgürlük Alanlarının Geniş-letilmesi:

• Cemaat vakıfları,Osmanlı dönemindegayrimüslimOsmanlı vatandaşlarınınoluşturduğuhayır kurumlarıdır.Cumhuriyetdöneminde1936yılındadüzenledikleribeyannameler ileVakıflarGenelMüdürlüğündekikütüğetescilvekayıtlarıyapılmıştır.Böylece,cemaatlereaitbuhayırkurumları“vakıf”olarakkabuledilmiştir.

• 1936Beyannamesigereği,tapudakayıtlımülksahibininkimolduğunabakılmaksızın,beyannamelerindebe-lirttikleri tüm taşınmazların kendi adlarına tapuda tescil edilmesine imkân sağlanmıştır. BöyleceLozan’da“azınlık”olarakhaklareldeedencemaatlerhemcemaatvakfıolarakadlandırılmışhemdesahipolduklarıtaşınmazlarıtapudakendiadlarınakaydetmeimkânınakavuşmuşlardır.

• Cemaatvakıfları1936yılından1974yılınakadarbağış,vasiyetvesatınalmayoluylataşınmazmaledinebil-mişlerdir.Ancak1974tarihliYargıtayHukukGenelKurulukararısonrasında,cemaatvakıflarınca1936-1974yıllarıarasındabağış,vasiyetvesatınalmayoluylaedinilentaşınmazlartekrareskimaliklerineiadeedilmiş;bumallarınbirkısmıHazine’ye,VakıflarGenelMüdürlüğü’neveyaüçüncüşahıslarageçmiştir.

• BusüreçteyaşananuygulamalardahaklarıLozanAntlaşmasıilekorumaaltınaalınmışyerleşikazınlıklaraaitcemaatvakıflarıoldukçaolumsuzetkilenmiştir.Buuygulamalarla,azınlıklarındiniözgürlüklerivevakıflarınınmülkiyethaklarındaciddibirdaralmayaşanmıştır.

• 2000’liyıllardansonrabaşlayandemokratikleşmesürecinde,sözkonususorunlarınçözümübağlamında,Va-kıflarKanunu’ndaveilgiliyönetmelikteyapılandeğişikliklerle,azınlıklaraaitcemaatvakıflarınıntaşınmazmaledinmelerivebunlarüzerindetasarruftabulunmalarıkonusundaönemliiyileştirmelervekolaylıklarsağlan-mıştır.

• İlkolarak,VakıflarKanunu’ndayapılandeğişiklikle,cemaatvakıflarınınhernesuretleolursaolsuntasarruflarıaltındabulunduğubelirlenentaşınmazmalların6ayiçindebaşvurulmasıhalindevakıfadınatesciledileceği

31


kabuledildiğigibi,bağışlananveyavasiyetedilentaşınmazlarındabumaddehükmünetabiolduğuaçıkçaifadeedilmiştir.

• “Cemaat Vakıflarının TaşınmazMal Edinmeleri, BunlarÜzerinde TasarruftaBulunmaları ve Tasarrufları Al-tındakiMallarınBuVakıflarAdınaTescilEdilmesiHakkındaYönetmelik”başlığınıtaşıyanyeniyönetmelik24Ocak2003’dekabuledilmiştir.Yönetmelikle,VakıflarKanununagöretüzelkişilikkazanmışolangayrimüslimcemaatvakıflarınındini,hayri,sosyal,eğitsel,sıhhivekültürelihtiyaçlarınıkarşılamakvebuamaçiçingelireldeetmekiçintaşınmazmaledinmelerinivetaşınmazmallarüzerindetasarruftabulunmalarınaolanaksağ-lanmıştır.

• Dahaöncetaşınmazmallarınvakıfadınatesciliiçin,LozanAntlaşmasındavarolankarşılıklılıkesasıuyarınca,BakanlarKurulu’ndanizinalınmasıgerekmekteydi.24Ocak2003’dekabuledilenyeniYönetmelikle,taşınmazmallarınvakıfadınatesciliiçinBakanlarKurulu’ndanizinalınmasışartıkaldırılmışvebuizninVakıflarGenelMüdürlüğütarafındanverilmesisağlanmıştır.

• 2003yılındaVakıflarKanunu’ndayapılandeğişiklikle, cemaatvakıflarının taşınmazmal tescili içinbaşvurusüresiuzatılmıştır.Bunagöre;cemaatvakıflarınıntasarrufualtındaolduğubelirlenentaşınmazmallarınvakıfadınatesciliiçinyapılacakbaşvurularbakımındanöngörülen6aylıksüre18ayaçıkarılmıştır.

• Siviltoplumungüçlendirilmesiyolundaönemlibiradımolarak2008yılındayenibir“VakıflarKanunu”çıkarıl-mıştır.MülkiyethaklarınailişkinönemliiyileştirmelergetirenKanun’ungeçici7.maddesikapsamındatoplam331adettaşınmazıncemaatvakıflarıadınaiadesinekararverilmiştir.

• 27Ağustos2011tarihindeiseVakıflarKanunu’naeklenenGeçici11.maddekapsamında,farklıinançgrubu-namensupvatandaşlarınmensubuolduğucemaatvakıflarınınçeşitlisebeplerledahaönceelkonulanvakıfmülklerininiadeedilebilmesininyoluaçılmıştır.1Ekim2011tarihindeGeçici11.maddeninuygulanmasınailiş-kinolarakbiryönetmelikyayımlanmışvecemaatvakıflarınıntaşınmaz iadesibaşvuruları27Ağustos2012tarihinekadaralınmıştır.Bukapsamda,toplam116cemaatvakfıtarafındanyapılanbaşvurularailişkinVakıflarMeclisinindeğerlendirmelerisonucunda,333adettaşınmaz,ilgilicemaatvakıflarıadınatesciledilmişve21taşınmaziçinilgilivakıflaratazminatödenmesikararıalınmıştır.

• VakıflarKanunu’nunyürürlüğegirmesindenbugünekadarokulvasıflı21adettaşınmazın,gelirgetiricimülkedönüştürülmesineizinverilmiştir.

• VakıflarGenelMüdürlüğü’nünenüstkararorganıolanVakıflarMeclisineTürkiye’defaaliyettebulunanvakıflarıtemsilenüyeseçimiyapılmaktadır.VakıflarKanunu41.maddeçerçevesindegörevyapanonbeşüyedenbirüyecemaatvakıflarıadınaseçilerekVakıflarMeclisindegörevyapmaktadır.

• Vakıflar GenelMüdürlüğü’ne yapılan başvuruların değerlendirilmesi neticesindeVakıflarMeclisi tarafından,İzmirMuseviCemaati,“İzmirMuseviCemaatiVakfı”adıyla,SurpHaçTıbrevankLisesine“SurpHaçTıbrevankLisesiVakfı”adıyla,BeyoğluMerkezRumKızMektebine“BeyoğluMerkezRumKızMektebiVakfı”adıylace-maatvakfıstatüsündetüzelkişiliktanınmıştır.


32


• Bukapsamdakibirdiğerönemligelişme iseMorGabrielManastırıarazisinin ilgili vakfa iadesidir.Mardin iliMidyatilçesindekiMorGabriel(Deyrulumur)Manastırı’naaitarazi,Hazinetarafındanaçılandavaneticesindehazineyedevredilmişti.AncakDeyrulumurSüryaniManastırıVakfı’nın,20/2/2008tarihlive5737sayılıVakıf-larKanunu’nunGeçici11.maddesindeyeralankoşullarıtaşıdığıanlaşıldığından,BaşbakanlıkVakıflarGenelMüdürlüğüVakıflarMeclisi,8/10/2013tarihinde,sözkonusu12adetparselinanılanVakfaiadesineoybirliğiylekararvermiştir.Herhangibirayrımgözetmeksizintümvatandaşlarımızınmülkiyethaklarınınteminataltınaalındığınıgösterenbudüzenlemeyle,Süryanitoplumununmağduriyetigiderilmiştir.

Farklı Din ve İnançlara Sahip Vatandaşlarımızın İbadet Yerlerine İlişkin Yapılan Yenilikler:

• 2003yılındafarklıdinveinançlarasahipvatandaşlarımızınibadetyerlerineilişkinözgürlükleriningenişletilme-siamacıylaİmarKanunu’ndadeğişiklikyapılmıştır.SözkonusudüzenlemeileİmarKanunu’ndayeralan“cami”ifadesi,“ibadetyeri”olarakdeğiştirilmiştir.Böyleliklediğeribadetyerleridebukanunkapsamınaalınmıştır.Budeğişiklikleayrıca“imarplanlarınıntanziminde,planlananbeldeninvebölgeninşartlarıileolasıihtiyaçlarıgözönündetutularaklüzumluibadetyerlerininayrılacağı”öngörülmüştür.Bukapsamda“İl,ilçevekasabalardamülkiidareamirininiznialınmakveimarmevzuatınauygunolmakşartıylaibadethaneyapılabilir”düzenlemesigetirilerekdiğerdinlereilişkinibadethaneinşasınailişkinşikayetlerinortadankaldırılmasıamaçlanmıştır.

• Cemaatvakıflarınataşınmaziadesiyapılmasınınyanısıraibadetözgürlüğükapsamında,farklıinançgrupla-rınamensupcemaatlertarafındankullanılanibadethanelerinrestorasyonuişlemlerinedehızverilmiştir.Bukapsamda;VakıflarGenelMüdürlüğüyönetimindebulunanvakıflaraaitibadethanelerarasındayeralankilise,sinagogvehavralaronarılmaktavevatandaşlarımızınhizmetinesunulmaktadır:

Onarımıbitentaşınmazlar Onarımısürentaşınmazlar OnarımprojesihazırlanantaşınmazlarGökçeadaAyaNikolaKilisesi AyvalıkCundaTaksiyarhis(Ayanikola)Kilisesi KilisMerkezHavra

GökçeadaAyamarinaRumOrtodoksKilisesi

İstanbulEdirnekapıAyaYorgiKilisesi HatayYayladağıRumOrtadoksKilisesi

HatayİskenderunSüryaniKato-likKilisesi

EdirneMerkezHavra(BüyükSinagog) İskenderunArsuzMaryoHannaKilisesi

SurpGiragosKilisesi SamandağYoğunolukKöyüErmeniKilisesi

KumkapıMeryemanaKilisesi

Hatay İskenderun Rum KatolikKilisesi

DiyarbakırSurErmeniProtestanKilisesi

VorvoksVorodmanKatolikKilisesi

GaziantepNizipFevkaniKilisesi

GaziantepŞahinbeyHavrası

DiyarbakırSurErmeniKatolikKilisesi

33


• Bukapsamda,KültürveTurizmBakanlığıtarafından2010yılındanitibarenTrabzonSümelaManastırı’ndaveVanAkdamarKilisesi’ndeayinyapılmasınaizinverilmiştir.

• Farklıdinve inançlarasahipbireylerin ibadetyerlerine ilişkinözgürlükleriningenişletilmesiamacıyla,2012yılındaBelediyeKanunu’na“mabetlerinyapımı,bakımı,onarımınıyapabilir”ibaresieklenmişveböyleceBele-diyelerinsağlık,eğitim,kültürtesisvebinalarınınyanısıra“mabetlerinyapım,bakımveonarımınıdasağlaya-bileceği”hükmebağlanmıştır.

Gayrimüslimlerleİstişareler:• Geçmişdönemlerdeulusalveuluslararasıölçekteyaşananbazıolumsuzgelişmeler,azınlıklarladevletara-

sındakimünasebetlerideetkilemiştir.Budurumbazıdönemlerdeazınlıklarladiyaloğunkesilmesinenedenolmuştur.Türkiye’nindemokratikleşmevizyonununönemliboyutlarındanbirinioluşturangayrimüslimvatan-daşlarınsorunlarınınçözülmesi”doğrultusunda,2009yılındanbuyanafarklıinançgruplarınamensupvatan-daşlarlaistişareleryoğunbirbiçimdedevametmektedir.Bukapsamdasadece2009-2015tarihleriarasındaCumhurbaşkanıRecepTayyipErdoğanileBaşbakanAhmetDavutoğlubaştaolmaküzereçeşitlibakanvebü-rokratlarınkatılımıylafarklıinançgrubutemsilcileriyle3’übüyükbuluşmaolmaküzeretoplamda12toplantıyapılmıştır.

• Butoplantılardan2Ocak2015tarihlitoplantıdaBaşbakanAhmetDavutoğlu,farklıinançgrupcemaatlerinintemsilcileriyleDolmabahçe’dekiBaşbakanlıkOfisindebirarayagelmişvecemaattemsilcilerinehitabenyap-tığıkonuşmada,eşitvatandaşlıkvurgusuyaparak,“Hangidini,mezhebi,etniktemeldengelirsegelsinbütünyurttaşlarımızıncanı,malı, ırzı,aklı,namusubizimiçinbütündinlerdeazizdir. İslamgeleneği içindebütünotemelesaslarabaktığımızda,insanonurununkorunması,canınınkorunmasıaklın,neslinkorunması,dininko-runmasıbütüngeleneklerinkabulettiğievrensel ilkeler.Vakıfmallarının iadesi ilesondönemdeçoksomuthalegelmişolanbueşitvatandaşlıkilkesibundansonradaentemelşiarımızolacak”demiştir.

AzınlıklaraAitGazetelerinResmiReklamYayımlayabilmeleri:

• Geçmişdönemlerdeazınlıkbasını,reklamgelirleriçoksınırlıolduğundanciddiekonomiksıkıntılaryaşamışvebazılarıgazeteçıkaramayacakdurumagelmişlerdi.ÖylekiTürkiye’ninenköklüyayınlarındanbiriolanRum“ApoyevmatiniGazetesi”ekonomiknedenlerdendolayıkapanmanoktasınagelmişti.2011yılındagazeteninkapatılmasıgündemegelinceTürkiyekamuoyundaciddibirdestekkampanyasıbaşlamış;RumcabilmeyenbirçokkişiApoyevmatini’yiyaşatmakiçinabonekampanyasınakatılmıştı.

• Bukapsamda,2012yılıiçerisindeBasınİlanKurumuGenelKurulu’nun“LozanBarışAntlaşmasıuyarınca‘Azın-lık’statüsündesayılancemaatmensuplarıtarafındanyayınlanangazeteleryazılıtaleptebulunmalarıhalinderesmi reklâmyayımlayabilir”kararı ileazınlıklaraaitgazetelerin resmi reklamyayımlayabilmelerimümkünhalegetirilmiştir.Sözkonusugelişme,azınlıkgazetelerininekonomikdurumunugüçlendirmeyeyönelikönemlibiradımolarakdeğerlendirilmektedir.Bugelişmelerindeetkisiyle,yaklaşıkelliyıllıkbiraradansonra,4Hazi-ran2012tarihindebirRumyayınevifaaliyetebaşlamıştır.


34


FarklıDilveLehçelerinÖğrenilmesi,GeliştirilmesiveYayınıİmkanı:

• Demokratikleşmeperspektifininve“farklılıklarınzenginlikolarakgörülmesi”yaklaşımınınbiryansımasıola-rak,2000’liyıllardansonrabaşlayandemokratikleşmesürecinde,farklıdilvelehçelerinkullanılmasınınönün-dekiengellerinkaldırılmasıvebudilleringeliştirilmesibaştaolmaküzerekültürelhaklarıngenişletilmesiveeğitimsisteminindahademokratikveçoğulcubiryapıyakavuşturulmasınoktasındaoldukçaönemliadımlaratılmıştır.

• Bualandailkolarak,2002yılıiçerisindeçıkarılanÜçüncüABUyumPaketi’nde,resmidilolanTürkçe’ninyanın-davatandaşlarıngünlükhayatlarındagelenekselolarakkullandıklarıfarklıdilvelehçelerdedeyayınyapıla-bilmesimümkünhalegetirilmiştir.Aynıyıliçerisindefarklıdilvelehçelerinöğrenilebilmesiiçinözelkurslaraçı-labilmesinedeimkantanınmıştır.Bununlailgilialtyapıoluşturularak2003yılıiçerisindekurslarınaçılabilmesisağlanmıştır.

• Dilkonusundakibuaçılımdahasonrakidönemlerdedesürdürülmüştür.Bubağlamda2003yılında,özelte-levizyonlarda veTRT’deTürkçedışında farklı dil ve lehçelerde yayın yapılmasının önündeki yasal engellerkaldırılmıştır.Bukapsamdahazırlananyönetmeliklefarklıdilvelehçelerderadyovetelevizyonyayınıyapmaimkanıgetirilmiştir.

Başbakan Ahmet Davutoğlu gayrimüslim azınlık cemaatlerinin temsilcileriyle Dolmabahçe Başbakanlık Ofisi’nde.

35


Cezaevlerinde Tutuklu ve Hükümlülerin Yakınlarıyla Anadillerinde Görüşebilmelerinin Mümkün Hale Ge-tirilmesi:

• Geçmişte,mevzuattakibazısınırlayıcıhükümlernedeniylecezaevlerindebulunantutukluvehükümlülerinai-leleriveyakınlarıylaTürkçedışındakibirdilde iletişimkurmasımümkündeğildi.Budurum,bilhassaTürkçebilmeyenyadakendisinibaşkabirdildedahaiyianlatabilecekolanvatandaşlarımızaçısındanciddimağduri-yetlereyolaçmaktaydı.Buyasakyüzündenkişileriniletişimhaklarıveözgürlükleridekısıtlanmaktaydı.

• 2009tarihindeyapılantüzükdeğişikliğiilehükümlünün,kendisininveyagörüşeceğinibildirdiğikişininTürkçebilmediğinibeyanetmesihâlinde, telefonla,Türkçedışındakidillerdedekonuşmayapabilmesininönüaçıl-mıştır.Dahasonraçıkarılanyönetmelikiledecezaevlerindekitutukluvehükümlülere,ziyaretçileriyleTürkçedışındakidillerdedeyüzyüzegörüşmeyapabilmelerininönündekiengellerkaldırılmıştır.Böylecesonderecegayriinsanibuyasaklaradasonverilmiştir.

Sinema, Video ve Müzik Eserlerine Yönelik Yasakların Kaldırılması :

• Ülkemizdekültürvesanatıngelişmesibazıdönemlerçeşitliendişelerleuygulanankısmiyasaklarlaistenilenseviyeyegelememiştir.

• Yapılandeğişikliklerle;bualandakiyasaklamanınkapsamıdaraltılmışveidarimercilerceverilenyasaklamakararlarının24saatiçindehakimonayınasunulmasışartıgetirilmiştir.AyrıcaSinema,VideoveMüzikEserleriDenetlemeKurulu’ndanMGKtemsilcisiçıkarılmıştır.

• ÜlkemizindetarafolduğuSinematografikOrtakYapımAvrupaSözleşmesi’niimzalayanAvrupaKonseyiüyesidevletlerveAvrupaKültürelSözleşmesi’netarafdiğerdevletlerleuygulamabirliğininsağlanmasıamacıyla,14/7/2004tarihlive5224sayılı“SinemaFilmlerininDeğerlendirilmesiveSınıflandırılmasıİleDesteklenmesiHakkındaKanun”unyürürlüğegirmesi ile, 23/1/1986 tarihli ve3257sayılı“Sinema,VideoveMüzikEserleriKanunu”yürürlüktenkaldırılmıştır.Budüzenlemeyebağlıolarak“Sinema,VideoveMüzikEserleriDenetlemeKurulu”dakaldırılmıştır.

Üniversitelerde Farklı Dil ve Lehçelerle İlgili Akademik Araştırmalar Yapılabilmesi, Enstitü Kurulması ve Seçmeli Ders Konulabilmesi

o 2010yılındaMardinArtukluÜniversitesibünyesindekiTürkiye’deYaşayanDillerEnstitüsü’ndeSüryaniDili veKültürüAnabilimDalıaçılmış,2013yılındaSüryaniDili veKültürüTezli/TezsizYüksekLisansprogramıilelisansüstüeğitimebaşlanmıştır.

o 2013yılındaBatmanÜniversitesiFen-EdebiyatFakültesibünyesindeDoğuDilleriveEdebiyatlarıBölü-müSüryaniDiliveEdebiyatıAnabilimDalıkurulmuştur.

o 2014yılındaSiirtÜniversitesiYaşayanDillerEnstitüsübünyesindeSüryaniDiliveKültürüAnabilimDalıaçılmıştır.


36


Farklı Dillerdeki Kültürel Faaliyetlere Destek Verilmesi:

• Geçmişte farklıdilve lehçelerdekikültürel faaliyetleredestekverilmesiyaygınbiruygulamadeğildi.Hattabirdönemvatandaşlarımızıngündelikhayattakullandıklarıfarklıdilvelehçelerdekonuşmalarıdahiyasak-lanmıştı.Bunakarşılıksononikiyılda,heralandaolduğugibi,bualandadaönemlibirparadigmadeğişiminegidilmişveözgürlükçübirbakışaçısıbenimsenmiştir.

• Bukapsamda;2012yılında“KiliseAtalarıTarafından‘KutsalRuh’unKavalı’OlarakAdlandırılanSüryaniMorEfrem’inŞiirleri”adlıSüryaniceveTürkçebireseryayımlanmıştır.

Mahkemelerde Kendi Dilinde Savunma Hakkı:

• Ülkemizdecezadavalarındavatandaşlarımızınkendilerinidahaiyisavunmalarıkonusundaçeşitlidilzorluklarıbulunmaktavebudurumadilyargılanmakonusundaitirazveendişelereyolaçmaktaydı.

• BunedenlerleOcak2013’teilgilimevzuattadeğişikliğegidilerek,sanığasavunmasını,“kendisinidahaiyiifadeedebileceğinibeyanettiğibaşkabirdildeyapabilmeimkanı”getirilmiştir.

Yerleşim Birimlerine Eski İsimlerinin İadesi:

• Kültürelgeçmişlekurulanköprününenönemliayaklarındanbiri,coğrafiyerisimleridir.Bubakımdan,herye-rinisminintarihselbirarkaplanadayandığısöylenebilir.Türkiye’degeçmişteekçokbölgeninismisiyasiveideolojiknedenlerledeğiştirilmişti.İnsanlarınyaşadıklarıyerlerekendiyereldillerivekültürleriçerçevesindeisimlerverebilmeleridemümkündeğildi.Budurum,vatandaşlarımızınaidiyetduygularınınzedelenmesineyolaçıyordu.

• Bukonudakihaklıtaleplergözönünealınarakyerleşimbirimlerineeskiadlarınınyenidenverilmesininönüaçıl-mış;buçerçevedebazıyerleşimyerlerininisimlerindedeğişikliğegidilmiştir.Budeğişiklik,insanlarınyaşadık-larıyerlerekendiyereldillerivekültürleriçerçevesindeisimlerverebilmelerinegüzelbirörnekteşkiletmekte-dir.

• Bu konudaki yasal düzenleme ise 30Eylül 2013 tarihinde ilan edilenDemokratikleşmePaketi’ndeki yasaladımlarınbüyükbölümününhayatageçirildiği“TemelHakveHürriyetlerinGeliştirilmesiAmacıylaÇeşitliKa-nunlardaDeğişiklikYapılmasınaDairKanun”ilegetirilmiştir.13/3/2014tarihindeyürürlüğegirensözkonusuKanunileköyisimlerininre’sendeğiştirilmesineyolaçanhükümkaldırılarak,köylereeskiisimleriningeriveril-mesininönüaçılmıştır.

Yeni Bir Vatandaşlık Kanunu Çıkarılması:

YenibirTürkVatandaşlığıKanunuçıkarılarak403sayılıVatandaşlıkKanunuilgaedilmiş;böylelikledahaöncevatanabağlılıklabağdaşmayaneylemlerdebulunduğugerekçesiyleTürkvatandaşlığıkaybettirilenlereBa-

37


kanlarKuruluncayenidenvatandaşlıkhakkıverilmesiimkanıgetirilmiştir.Buşekilde12Eylülaskeridarbesidönemindeveyadahasonrasiyasinedenlerleyurtdışınaçıkmakzorundakalanvevatandaşlıkhaklarıellerin-denalınankişilerinyenidenbuhakkıeldeedebilmelerininönüaçılmıştır.

Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun Kurulması:

• Ülkemizinileridemokrasiyolculuğundainsanhaklarıalanındakikazanımlarınınpekiştirilmesivekurumsallaş-tırılmasıiçingerekliyetkilerledonatılmış,bağımsızbirinsanhaklarımekanizmasınaihtiyaçduyulmaktaydı.Buihtiyacınbirsonucuolarak,insanhaklarınınkorunmasıvegeliştirilmesikonusundaçalışmalaryapmaküzere2012yılındaTürkiyeİnsanHaklarıKurumukurulmuştur.

• Bukurum,insanhaklarınınkorunmasına,geliştirilmesineveihlallerinönlenmesineyönelikçalışmalaryapmak,işkencevekötümuameleilemücadeleetmek,şikâyetvebaşvurularıincelemekvebunlarınsonuçlarınıtakipetmek,sorunlarınçözümekavuşturulmasıdoğrultusundagirişimlerdebulunmak,buamaçlaeğitimfaaliyet-leriniyürütmek,insanhaklarıalanındakigelişmeleriizlemekvedeğerlendirmekamacıylaaraştırmaveincele-meleryapmaklayetkilendirilmiştir.

Kamu Denetçiliği Kurumu’nun Kurulması:

• Günümüzdemokrasilerindehukukdevletinin,bireyidevletinkarşısındakorumasıvekişininsahipolduğuhakveözgürlüklerigüvencealtınaalmasınayönelikönemliuygulamalardanbiride“kamudenetçiliği”uygulamasıdır.

• Buamaçlailkolarak2006yılındaçıkarılanbirkanunlaTBMM’yebağlıolarakKamuDenetçiliğiKurumukurul-muştu.Ancaksözkonusukanun,AnayasaMahkemesitarafından,TBMM’ninyetkilerininsayıldığıAnayasanın87.maddesineaykırıbulunarakiptaledilmişti.Bununüzerine2010Anayasadeğişikliğiilebukonu,Anayasanın74.maddesine“KamuDenetçisineBaşvurmaHakkı”başlığıeklenerekdüzenlenmiştir.Buçerçevede,hukukdevletive iyiyönetişim ilkelerininyerleşmesivebireyhaklarınınkorunmasıdoğrultusundaönemlibiradımolarakKamuDenetçiliğiKurumukurulmuştur.Kurum,29Mart2013 tarihinden itibarenbaşvuruları almayabaşlamıştır.

• GelişmişBatıdemokrasilerindevarolanKamuDenetçiliğiKurumu,kamuhizmetlerinin işleyişindebağımsızveetkinbirşikâyetmekanizmasıoluşturmaksuretiyleidareninhertürlüeylemveişlemleriiletutumvedav-ranışlarınıhukukavehakkaniyeteuygunlukyönlerindenincelemek,araştırmakveönerilerdebulunmaküzereTBMMBaşkanlığınabağlıolarakfaaliyetyürütmektedir.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Gençlik Meclisi Azınlık Biriminin Kurulması:

İstanbulBüyükşehirBelediyesi(İBB)GençlikMeclisi;Ermeni,RumveMuseviokullarındaokuyanöğrencilerinsorunlarıylayakındanilgilenilerekçözümekavuşturulması,azınlıkokullarıyladiyaloğuveilişkilerigüçlendir-mekamacıyla‘AzınlıkBirimi’kurmuştur.


38


Eğitim Sisteminin Demokratikleştirilmesi:

• Eğitimsisteminindemokratikleştirilmesibağlamındaönemlibiradım ortaokullardave ilkokullardaöğren-ciandıokunmasıuygulamasınasonverilmesiyleolmuştur.Türkiye’de, ilkveortadereceliokullardaöğrenciandıokunmasıuygulaması,MilliEğitimBakanlığıtarafındançıkarılan18Mayıs1933tarihlive1749/42sayılıGenelgeyedayanmaktaydı.Okullardaher sabahesasduruştaandokunması uygulaması, pedagojikolarakuygungörülmemekte;öğreticiolmayanezberedayalıbutipzorunlutekrarlarınöğrencilerinzihinselgelişimi-nekakısağlamadığıdeğerlendirilmekteydi.Bukonudailkolarak,21/7/2012tarihliyönetmelikdeğişikliği ileortaokullardaandokunmasıuygulamasıkaldırılmıştır.İlkokullardaöğrenciandınınokunmasıuygulamasıise“MilliEğitimBakanlığıİlköğretimKurumlarıYönetmeliği”nin12.maddesinedayalıolarakdevametmekteydi.8/10/2013tarihindesözkonusuyönetmelikteyapılandeğişiklikleandokunmasıuygulamasınailkokullardadasonverilmiştir.

• Ayrıca 2014 yılında yürürlüğe giren “TemelHak veHürriyetlerinGeliştirilmesiAmacıyla Çeşitli KanunlardaDeğişiklikYapılmasınaDairKanun”ile,vatandaşlarımızıngünlükyaşamlarındagelenekselolarakkullandıklarıfarklıdilvelehçelerleeğitimveöğretimyapmakamacıylaözelokullaraçılabilmesimümkünhalegetirilmiştir.

39


DemokratikleşmeSürecindeTürkiyeErmenilerine YönelikYeniYaklaşımlar(2002-2015)

Türkiye’dekigayrimüslimcemaatlerinözgürlükalanlarınıngenişletilmesivemülkiyethaklarınınkorunmasınayönelikaçılımlaraynenErmeniCemaatinedeuygulanmıştır.“ErmeniMeselesi”olarakadlandırılanveyıllariçerisindeTürkiye’dekiErmeniCemaati’nindesüreçtenetkilenmesinenedenolanproblemlerveoluşanalgılar/önyargılar,YeniTürkiye’nininşasıilebirliktesononikiyıldagerçekleştirilenrefomlarlaortadankaldırılmayaçalışılmıştır.BukapsamdaErmeniCemaatineyönelikaşağıdaifadeedilenresmivesivilaçılımlarhayatageçi-rilmiştir:

Ermenice Ders Kitaplarının Hazırlanması:

Türkiye’deMilliEğitimBakanlığı’nabağlı“özelokul”statüsündeErmenicemaatineaitbirçokokulbulunmak-tadır.Ermeniokullarındangelentalepüzerine,TalimTerbiyeKuruluBaşkanlığıtarafındanyürütülençalışmay-laMilliEğitimBakanlığımüfredatınagöreErmenicederskitaplarıyazılmıştır.Hazırlananbukitaplar,2010-2011öğretimyılındanitibarenErmeniokullarınaücretsizolarakdağıtılmayabaşlanmıştır.

Van Akdamar Kilisesi’nde Ayin Yapılması:

VanilisınırlarıiçindekiVanGölü’nünenbüyükadasıolanAkdamarAdasıüzerindekiAkdamarAnıtMüzesi’nde(AkdamarKilisesi)dahaönceibadetyapılamamaktaydı.VanValiliği’ninbaşvurusuüzerine,KültürveTurizmBakanlığıtarafından2010yılındanitibarenVanAkdamarKilisesi’ndeyıldabirkezayinyapılmasınaizinveril-miştir.

Van Akdamar Kilisesi’nde bir ayin


40


Ermeni Kiliselerinin Onarılması:

Farklı inançgruplarınamensupcemaatlertarafındankullanılanibadethanelerinonarılmasıkapsamında;Di-yarbakırSurErmeniProtestanKilisesiveDiyarbakırSurErmeniKatolikKilisesi’ninonarımıyapılmıştır.ÖteyandanSamandağYoğunolukKöyüErmeniKilisesi,VakıflarGenelMüdürlüğü’nceonarımprojesihazırlanmak-taolankiliselerarasındayeralmaktadır.

Türkçe’den Ermenice’ye / Ermenice’den Türkçe’ye Sözlüğün Tıpkı Basımının Yapılması:

Ermenidilbilimci(ayrıcaTürkçeöğretimiiçinonbeşderskitabıhazırlayarakTürkdilinebirçokkatkılarıolmuş-tur)BedrosZeki,yaklaşık50.000kelimelik“Ermenice-TürkçeMükemmelLügat”ı1907’de,“Türkçe-ErmeniceMükemmelLügat”ıda1912’deyayımlamıştı.TürkDilKurumu,2009yılındasözkonususözlüklerintıpkıbası-mınıgerçekleştirerekherikidilbiliminedeönemlibirerkaynakeserkazandırmıştır.

Üniversitelerde Ermeni Dili ve Kültürü Anabilim Dallarının Kurulması:

• Ülke içinde farklı dil ve lehçelerin konuşulması,Türkiye’ninönemli zenginliklerindenbiridir. Zaman içerisin-deTürkiye’dekidiğersosyalşartlarındaetkisiylemevzuattakiengellerkaldırılarakTürkiye’dekonuşulmaktaolan,birbakıma“yaşayan”dillerindoğruşekildeöğrenilmesiveöğretilmesiyleilgiliçalışmalarla,üniversite-lerimizdefarklıdilvelehçelerleilgiliakademikaraştırmalaryapılabilmesi,enstitükurulmasıveseçmeliderskonulabilmesimümkünhalegelmiştir.

• Türkiye’nindemokratikleşmesüreciylebirlikte,komşumuzolanErmenilerindillerini,kültürlerinivetarihlerinidahayakındantanımakamacıyla,üniversitelerimizdeErmenidiliileilgilibölümlerdeönemlibirartışsözkonu-suolmuştur.

• ErmeniDiliveKültürüileilgiliolarak;

o 2008yılındaNevşehirHacıBektaşVeliÜniversitesiFen-EdebiyatFakültesibünyesindeErmeniDiliveEdebiyatıBölümüaçılmıştır.

o 2008yılındaTrakyaÜniversitesiYabancıDillerYüksekokuluYabancıDillerBölümübünyesindeErmeniDiliveEdebiyatıAnabilimDalıkurulmuş,2012yılındaErmeniDiliveEdebiyatıBölümüolarakEdebiyatFakültesineaktarılmışveaynıyıliçinErmeniDiliveEdebiyatıprogramınalisansdüzeyindeöğrencikon-tenjanıayrılmıştır.

o 2009yılındaAnkaraÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsübünyesindeErmeniDiliveKültürüAnabilimDalındadoktoraeğitiminebaşlanmıştır.

o 2009yılındaArdahanÜniversitesiArdahanİnsaniBilimlerveEdebiyatFakültesibünyesindeDoğuDilleriveEdebiyatlarıBölümüaltındaErmeniDiliveEdebiyatıAnabilimDalıaçılmıştır.

41


o 2009yılındaErciyesÜniversitesiEdebiyatFakültesiDoğuDilleriveEdebiyatlarıBölümübünyesindeEr-meniDiliveEdebiyatıAnabilimDalıkurulmuşve2010yılındaErmeniDiliveEdebiyatıprogramıaçılaraklisansöğrencisialımınabaşlanmıştır.

o 2011yılındaYıldırımBeyazıtÜniversitesiİnsanveToplumBilimleriFakültesiDoğuDilleriveEdebiyat-larıBölümübünyesindeErmeniDiliveEdebiyatıAnabilimDalıaçılmıştır.

o 2013yılındaAnkaraSosyalBilimlerÜniversitesiYabancıDillerFakültesibünyesindeErmeniDiliveEde-biyatıBölümükurulmuştur.

Ermenice Öğreten İlk Ders Kitabının Yayınlanması:

ErciyesÜniversitesi tarafındanyayınlanan“ErmeniceDersler-KendiKendineErmeniceÖğrenenler İçin”adlıkitap,Türkiye’deDoğuErmenicesi’ninöğretilmesiiçinyayımlananilkkitapolmaözelliğiyanında,kendiken-dineErmeniceöğrenmekisteyenleriçinözelolarakhazırlanmışrehberkitapözelliğidetaşımaktadır.KitaptaöncelikleErmenidilininözelliklerivegeçirdiğisüreçleranlatılmakta;Ermenice’ninsessistemi,cümleyapısıvemorfolojisiileilgili16dersbulunmaktadır.KitabınsonbölümündeiseErmeniedebiyatındanderlemelerveril-mektedir.

Ermenice Filmlerin Desteklenmesi:

Geçmiştefarklıdilvelehçelerdekikültürelfaaliyetlereyeterincedestekverilmemektehattabirdönem,vatan-daşlarımızıngündelikhayattakullandıklarıfarklıdilvelehçelerdekonuşmalarıdahikısıtlanmaktaydı.2000’liyıllardansonraheralandaolduğugibibualandadaönemlibirparadigmadeğişiminegidilmişveözgürlükçübirbakışaçısıbenimsenmiştir.Bukapsamda,KültürveTurizmBakanlığıSinemaDesteklemeKurulutarafındanilkkeziçindeyoğunErmenicediyaloglarıngeçtiği“YitikKuşlar”filminemaddidesteksağlanmıştır.

Taziye Mesajı:

(Cumhurbaşkanı)BaşbakanRecepTayyipErdoğan’ın23Nisan2014tarihindeyayımladıklarıveilkdefaErmenivatandaşlarımızavetümErmenileredoğrudanhitapedentaziyemesajıhemiçeriğihemzamanlamasıhemdevurgularıitibariylebirdönümnoktasıolmuşveuluslararasıtoplumdatakdirlekarşılanmıştır.


42


Ara Güler/Fotoğrafçı Adile Naşit/ Sinema Sanatçısı

Onno Tunç / Müzisyen

Sami Hazinses/ Sinema Sanatçısı Kemani Tatyos Efendi

“İkikadimhalkınbirbirinianlamavebirliktegeleceğebakmaolgunluğunaulaşmalarımümkündür.” AhmetDAVUTOĞLU

Başbakan

43


Türkiye’deki40bindenfazlaErmenivatandaşımızbugünhiçbirayırımatâbitutulmadan,TürkiyeCumhuriyetivatandaşlarınınsahipoldukları tümhakveözgürlüklerdeneşitşekildeyararlanarakgüven,huzurve refahiçindeyaşamaktadırlar.Kendikiliselerindeözgürceibadetetmekte,kendiokullarındakendidilleriyleöğrenimgörmekte,yinekendidilleriyleyayınorganlarıçıkarmakta,kendiderneklerindesosyalvekültürelfaaliyetlerinirahatlıklasürdürmektedirler.GünümüzdeTürkiyeErmeniPatrikliğiaşağıdakitablodadagörüldüğügibibirçokmüesseseyevetaşınmazasahiptir.

Kilise 41(34taneİstanbul,1taneAdalar,6taneAnadolu)YardımKolları 10Mezarlık 16Yetimhane 2Hastane 1Lise 5İlköğretimOkulu 15Dernek 19SporKulübü 2Gazete 3(2günlük,1haftalık)Dergi 5Bülten 1

KemaniTatyosEfendi,BedrosZeki,TürktiyatrosudeyincegururlaadınıandığımızNaşidÖzcan’aveçocuklarıAdileNaşit-SelimNaşit,Siyah-beyazfilmlerin“HorozNuri’lakablıVahiÖz,Türksinemasınınsevimli,iyilikseveramcasıNubarTerziyan,Yeşilçam’ınemektarlarındanSamiHazinses,birdöneminjönleriKenanPars,TurgutÖzatay;güldüren,kantolarıylaherkesieğlendirenTotoKaraca,müzikteOnnoTunç,GaroMafyan,fotoğrafçı-lıktazirveolanAraGüler,BaşbakanAhmetDavutoğlu’nunBaşdanışmanıEtyenMahçupyanvediğerleribirçokalandaTürkiye’ninortakkültürünekatkısunmuşlarvesunmayadevametmektedirler.

44 (Cumhurbaşkanı)BaşbakanRecepTayyipErdoğan’ın1915OlaylarınaİlişkinMesajı

ErmenivatandaşlarımızvedünyadakitümErmenileriçinözelbiranlamtaşıyan24Nisan,tarihibirmeseleyeilişkindüşüncelerinözgürcepaylaşılmasıiçinde-ğerlibirfırsatsunmaktadır.

Osmanlı İmparatorluğu’nunsonyıllarınınhangidinveetnikkökendenolursaolsun,Türk,Kürt,Arap,ErmenivediğermilyonlarcaOsmanlıvatandaşıiçinacı-larladoluzorbirdönemolduğuyadsınamaz.Adilbirinsanivevicdaniduruş,dinveetnikkökengözetmedenbudönemdeyaşanmıştümacılarıanlamayıgereklikılar.Tabiatıylanebiracılarhiyerarşisikurulmasınedeacılarınbirbiriylemu-kayeseedilmesiveyarıştırılmasıacınınöznesiiçinbiranlamifadeeder.Atala-

rımızındediğigibi‘ateşdüştüğüyeriyakar’.OsmanlıİmparatorluğuvatandaşıherkesgibiErmenilerindeodönemdeyaşadıklarıacılarınhatıralarınıanmalarınıanlamakvepaylaşmakbirinsanlıkvazifesidir.

Türkiye’de1915olaylarına ilişkinfarklıgörüşvedüşüncelerinserbestçe ifadeedilmesi;çoğulcubirbakışaçısının,demokrasikültürününveçağdaşlığıngereğidir.Türkiye’dekibuözgürortamı,suçlayıcı,incitici,hattabazenkışkırtıcısöylemveiddialarıseslendirmekiçinvesileolarakgörenlerdebulunabilir.

Nevarki,tarihimeselelerihukukiboyutlarıylabirliktedahaiyianlamamız,kırgınlıklarıyenidendostluklaradönüş-türmemizmümkünolacaksa,farklısöylemlerinempativehoşgörüylekarşılanmasıvebütüntaraflardanbenzerbiranlayışınbeklenmesitabiidir.TürkiyeCumhuriyetihukukunevrenseldeğerleriyleuyumluherdüşünceyeolgunluklayaklaşmayadevamedecektir.

TÜRKİYE’NİN BARIŞ ELİTarihtenbakiyekalansorunlarıgeleceknesileintikalettirmektoplumlararasıbarışahiçbirkatkısıolmayacağıgibiyeniçatışmaalanlarıdadoğuracaktır.BunedenleTürkiyeeskidargınlıklarınüstesindengelinmesiveyenibirsayfaaçılmasınoktasındairadesiniortayakoymuştur.BukapsamdaTürkdevletadamlarınınsöylemlerivemesajlarıbunukanıtlamaktadır.

45


Fakat1915olaylarınınTürkiyekarşıtlığıiçinbirbahaneolarakkullanılmasıvesiyasiçatışmakonusuhalinegetiril-mesidekabuledilemez.

BirinciDünyaSavaşıesnasındayaşananhadiseler,hepimizinortakacısıdır.Buacılıtariheadilhafızaperspektifindenbakılması,insaniveilmibirsorumluluktur.

HerdinvemillettenmilyonlarcainsanınhayatınıkaybettiğiI.DünyaSavaşıesnasında,tehcirgibigayr-ıinsanisonuç-lardoğuranhadiselerinyaşanmışolması,TürklerileErmenilerarasındaduygudaşlıkkurulmasınavekarşılıklıinsanitutumvedavranışlarsergilenmesineengelolmamalıdır.

Bugünündünyasındatarihtenhusumetçıkarmakveyenikavgalarüretmekkabuledilebilirolmadığıgibiortakgele-ceğimizininşasıbakımındanhiçbirşekildeyararlıdadeğildir.

Zamanınruhu,anlaşmazlıklararağmenkonuşabilmeyi;karşıdakinidinleyerekanlamayaçalışmayı;uzlaşıyollarıara-yışlarınıdeğerlendirmeyi;nefretiayıplayıpsaygıvehoşgörüyüyüceltmeyigerektirmektedir.

BuanlayışlabizTürkiyeCumhuriyetiolarak1915olaylarınınbilimselbirşekildeincelenmesiiçinortaktarihkomis-yonu kurulması çağrısında bulunduk. Bu çağrı geçerliliğini korumaktadır. Türk, Ermeni ve uluslararası tarihçilerinyapacağıçalışma,1915olaylarınınaydınlatılmasındavetarihindoğruanlaşılmasındaönemlibirroloynayacaktır.

Buçerçevedearşivlerimizibütünaraştırmacılarınkullanımınaaçtık.Bugünarşivlerimizdebulunanyüzbinlercebelge,bütüntarihçilerinhizmetinesunulmaktadır.

Türkiye,geleceğegüvenlebakanbirülkeolaraktarihindedoğruanlaşılması için ilmivekapsamlıçalışmalarıherzamandesteklemiştir.Etnikvedinikökenineolursaolsunyüzlerceyılbiraradayaşamış,sanattandiplomasiye,dev-letidaresindenticaretekadarheralandaortakdeğerlerüretmişAnadoluinsanları,yenibirgelecekinşaedebilecekimkânvekabiliyetlerebugündesahiptir.

Kadimveeşsizbircoğrafyanınbenzergelenekvegörenekleresahiphalklarının,geçmişleriniolgunluklakonuşabile-ceklerine,kayıplarınıkendilerineyakışıryöntemlerlevebirlikteanacaklarınadairumutveinançla,20.yüzyılınbaşın-dakikoşullardahayatlarınıkaybedenErmenilerinhuzuriçindeyatmalarınıdiliyor,torunlarınataziyelerimiziiletiyoruz.Aynıdönemdebenzerkoşullardayaşamınıyitiren,etnikvedinikökenineolursaolsuntümOsmanlıvatandaşlarınıdarahmetlevesaygıylaanıyoruz.

(23Nisan2014)

RecepTayyipERDOĞAN

TürkiyeCumhuriyetiBaşbakanı(Cumhurbaşkanı)


46


MesajınErmenilerTarafındanDeğerlendirilmesi

• (Cumhurbaşkanı) Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın, 1915 olaylarıiçin ‘ortakacımız’mesajıTürkvatandaşıErmenileringeleceğeyöne-likumutlarınıartırmıştır.Ermenicemaatininilerigelenleriuzatılanbubarışelininfarklımecralaraçekilmemesigerektiğinivurgulamışlarvebasındadayeraldığışekliyleçeşitlideğerlendirmelerdebulunmuşlar-dır.ErmeniEvrenselHoşgörüDerneğiBaşkanıJerryHırimyaniseherşeyinbirbaşlangıcıolmasılazımgeldiğindenbahsederekbunundabirbaşlangıçolarakkabuledilmesigerektiğinisöylemiştir.

• (Cumhurbaşkanı)BaşbakanRecepTayyipErdoğan’ınmesajınıdeğer-lendirenErmeniPatrikhanesi, “İletilen taziyeyisevgiylekabulediyo-ruz”demiştir.

• YedikuleSurpPırgiçErmeniHastanesiVakfıYönetimKuruluBaşkanıBedrosŞirinoğlu,(Cumhurbaşkanı)BaşbakanErdoğan’ın,1915olay-larınailişkinmesajıdolayısıylagazeteyeverdiğiilanlateşekküretmiş-tir.Şirinoğluverdiğiilanda“Bizlereilkleriyaşatan,saygıdeğerBaşba-kanımızgüzel adamSayınRecepTayyipErdoğan.Taziyemesajınızaen içten teşekkürlerimi arz eder, ben ve ailem adına, kötü günlerdehayatını kaybeden Müslüman kardeşlerimin torunlarına taziyelerimisunarım”demiştir.

47


MesajınDünyaBasınındakiYankıları

OdöneminBaşbakanıRecepTayyipErdoğan’ın1915olaylarınailişkin9dildeyayınlananmesajkısabirsürededünyabasınındadagenişyerbulmuştur.

France24televizyonu ,Erdoğan’ınaçıklamasıiçin“Yeterikadarnadirrastlanılacakvealtıçizilmesigere-kenbirbildiri”ifadesinikullanmış,FransızEurope-1radyosuisedinleyicilerineErdoğan’ın1915’tehayatınıkaybedenErmenilerintorunlarınaseslenerektaziyemesajlarınıiletmesini“tarihteyenibirsayfa”olarakde-ğerlendirmiştir.LeMondegazeteside“Erdoğanilkkezbukadaraçıkbirşekildebudramhakkındakonuştu”ifadesinikullanmıştır.

AlmanmedyasındaSüddeutscheZeitunggazetesiBaşbakanErdoğan’ınöncekiliderleregöreuzlaşmacıbirtonkullandığınadikkatiçekmiştir.AlmanyayınkuruluşuDeutscheWelle,BaşbakanErdoğan’ınmesajı için“Türkiyeeliniuzattı”yorumunuyapmıştır.

AssociatedPresshaberajansı,Erdoğan’ınaçıklamasını“Ermenilereyönelikeşigörülmemişbirgönülalmamesajı”olarakyorumlamıştır.

WashingtonPost‘tadayeralanbirköşeyazısındamesajlailgili“TürkiyeileErmenistanarasındakinormal-leşmesürecindeönemlibiradımyaratabileceğivetarihtekibirtrajikanayönelikdiyaloglarıbaşlatabileceği”kaydedildiğiifadeedilmiştir.

WorldStreetJournalgazetesinininternetsayfasında,“Erdoğan,yaklaşıkyüzyılönceki‘Ermenisoykırımının’yıldönümünde,Ermenilerebugünedekeşigörülmemiş,uzlaştırıcımesajsundu”cümlesineyervermiştir.

ReutersisehaberindeErdoğan’ınbukonudaTürkliderleregöredahauzlaşmacıbirdilkullandığınıyazarakbumesajı“tarihibiradım”olaraktanımlamıştır.


48


Yeni Türkiye’nin Meseleye BakışıGeçmişten Ders Çıkararak, Geleceğe Barış İçerisinde Umutla Bakmak

Birinci Dünya Savaşı birçok imparatorluğun ve hane-danlığınsonuolmuşveyıkılanimparatorluklarlabirliktemilletlergünümüzdedehissedilenbirçokacılaramaruzkalmıştır.

BudönemdeOsmanlıDevletisınırlarıiçerisindeyaşayanTürkler,Ermeniler vediğerOsmanlıunsurları bubüyükacılardanaynıorandanasibinialmıştır.

Bügündenbaktığımızdayüzyılönceyedenkgelenbuncaacıhatırayıtektaraflıolarakelealmakvesadecebiryö-nünüönplanaçıkarmakyaşanançoksayıdakicankaybı-nınhatırasınagerekensaygınıngösterilmemesianlamı-nagelmektedir.

Tarihteyaşanmışvebitmişhadiseleribugünetaşıyarakbumeselelerdenbirçatışmaortamıveyenidüşmanlık-lar çıkarmak toplumlararası barışı zedeyeleyeceği gibigeleceknesillerebumirasıdevretmekonlaraenbüyükkötülük olacaktır. Bin yıla yakındır komşu olan ikimil-let,anlaşmazlıklara rağmenkonuşabilmeyi,uzlaşı yol-larıarayışlarınıdeğerlendirmeyi,nefretiayıplayıpsaygıvehoşgörüyüyüceltmeyibaşarmamasıiçinhiçbirsebepyoktur.

Yeni Türkiye tarihte belirli bir dönemde yaşanmış kötütecrübelerin etkisinde kalmamıştır. Aksine sınırları içe-risindebulunanErmenivatandaşlarınaibadetveeğitimözgürlüğübaştaolmaküzerehertürlü imkanısağlama

vegeçmişdöneminşartlarınagöreyapılmışbazıuygula-malarıortadankaldırarakdahademokratikbirTürkiye’yigeleceknesillerebırakmaarzusunuortayakoymuştur.

TürkiyeCumhuriyetiBaşbakanıAhmetDavutoğlu’nun“…acılaraortakolmak,yaralarısarmakvetekrardostluklarkurabilmek arzumuz samimidir..” sözü aslında Anado-lu’nunkültüründeyeralan“helalleşmek”içinkarşıtara-faeliniuzatmakanlamınagelmektedir.

Türkiye,bugünErmenistaniledürüstveaçıkbirdiyaloğuamaçlayanbirsüreçbaşlatmakyönündeinisiyatifalmış-tır.Busürecinbaşarıylasonuçlanması,sadeceikihalkınçıkarınaolmayacak,aynızamandabölgeselbarışveis-tikrarileuzlaşıkültürünedekatkıdabulunacaktır.

Türkiye,herikitarafınI.DünyaSavaşısırasındaçoksayı-damasumkişininhayatınamalolanacıhatıralarınıinkâretmemektedir.Türkiye,budönemintrajiksonuçlarınıkü-çümsemeden,sözkonusutrajedinintektaraflıbirşekildebirgrubundiğerinekarşıişlediğibirsözde“soykırım”ola-raktakdimedilmesinekarşıçıkmaktadır.

TürklerinveErmenilerinilişkilerisadecesonyüzyıllası-nırlıdeğildir. İkitarafdageçirilenzordönemiunutmak-sızın, tarihi dostluklarını yeniden inşa etmelidir.Ancak,buyöndekiçabalardaherkesdürüstveaçıkfikirliolmalı,üçüncüülkelerdeTürkiyeileErmenistanarasındakinor-malleşmesürecinekatkısağlamalıdır.

49


Sarı Gelin

Sari Gyalin

Erzurumçarşıpazarleylimamanaman

Leylimamanamanleylimamanamansarıgelin

İçindebirkızgezeraynenenölsünsarıgelinaman

Sarıgelinamansarıgelinamansunayarim

Erzurum’dabirkuşvarleylimamanaman


Kanadındagümüşvaraynenenölsünsarıgelinaman

Sarıgelinamansarıgelinamansunayarim

Elindedivitkalemleylimamanaman


Ambelaparapara

Neynimaman,neynimaman,sarigyalin

Yesimsiradzinçara

Akh,merıtmerni,sarigyalin

Sarigyalin,sarigyalin

Dardodyarim

Gaynelesgatgınımanis

Neynimaman,neynimaman,sarigyalin

Patsvelesvartgınımanis

Akh,merıtmerni,sarigyalin

Sarigyalin,sarigyalin

Dardodyarim

50


Notlar:

51


Notlar:

52


Notlar:

Bin Yıllık Komşumuz

Documents