2002 YILl ŞARAGA HÖYÜK KURTARMA KAZILARI

T.C.KÜLTÜR VE TURİzMBAKANLIGIKültür Varlıklarıve Müzeler Genel Müdürlüğü

25.KAZı SONUÇLARI

TOPLANTISI/ •

2. cn.r

26-31 MAYIS 2003ANKARA

T.C. KÜLTÜR VE TURİzM BAKANLIGI YAYıNLARıYayın No: 2997/2Kültür Varlıkları ve Muzeler Genel MüdürlüğüYayın No: 100

YAYINA HAZIRLAYANLARKoray OLŞEN

Dr. Haydar DÖNMEZDr. Adil ÖZMEEylem TUFAN

DİZGİ: Meryem UYANIKER

ISBN: 975-17-3109-7 (Tk.No)975-17-3111-9 (2. Cilt)

ISSN: 1017-7655

Not: Bildiriler, sahiplerinden geldiği şekliyle ve geliş sırasına göre yayın­

lanmıştır.

KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIGI DösİMM BASIMEVİANKARA-2004

İçİNDEKİLER

Erksin GÜLEÇ, Steven KUHN, Mary STINERÜçağızlı Mağarası 2002 Y ılı Kazısı........ 1

Jürgen SEEHERBoğazköy-Hattuşa2002 Yılı Çalışmaları 11

Işın YALÇINKAYA, Harun T~ŞKIRAN,Metin KARTAL, M. Beray KOSEM2002 Yılı Karain Kazıları 19

Oktay BELLİ,Alparslan CEYLAN2002 Yılı Aşağı ve Yukarı Anzaf Urartu Kaleleri Kazısı 29

Numan TUNADatça/Emecik/Sarı Liman Mevkii Arkaik Tapmak2002 Yılı Çalışmaları 41

RemziYAGCISoli/Pompeiopolis 2002 Y ılı Kazıları 49

NumanTUNABurgaz 2002 Yılı Çalışmaları 61

Nuran ŞAHİN,Cumhur TANRIVER, Işık ŞAHİN, Akın ERSOY,Duygu Sevil AKAR, Sevgiser AKAT, Şengül FULKlaros 2002 Yılı Kazı, Restorasyon ve Epigrafi Çalışmaları 73

Ahmet A. TIRPAN, Bilal SÖGÜT2002 Yılı Lagina Kazıları 87

Güven ~AKIR, Yaşar E~S0'Y) M~!ike ZEREN,Fikret OZBAY, Bilge HURMUZLU2002 Yılı Klazomenai Kazısı 101

Francesco D'ANDRIAHierapolis 2002 Yılı Araştırrna ve Kazı Çalışmaları 111

M. OluşARıKAlanya Kalesi 2002 Yılı Kazı Çalışmaları 123

M. OluşARıKHasankeyf 2002 Yılı Çalışmaları 127

Kemal SERTOK, Fikri KULAKOGLU,F. Flomena SQUADRONE2002 Yılı Şaraga Höyük Kurtarma Kazıları 139

Hayat ERKANAL, Emrullah KARATURGUT2002 Yılı Çeşrne-BağlararasıKazıları 153

Hayat ERKANAL, Michal ARTZY, Ourania KOUKA2002 Yılı Liman Tepe Kazıları 165

Thnç sİpAHİ2002 Yılı Hüseyindede Kazısı 179

Elizabeth GREENE, George F. BASS2002 Yılı Pabuç Burnu Kazısı Ön Raporu 187

Süleyman ÖZKAN, Erol FAYDALı,AliyeÖZTAN,Meriç C. EREK2002 Yılı Köşk Höyük Kazıları 195

Ramazan ÖZGAN2002 Y ılı Knidos Kazıları. 205

AhmetYARAŞ

2002 Yılı Allianoi Kazısı 217

Aygül SÜEL, Mustafa SÜEL2002 Yılı Ortaköy-ŞapinuvaKazı Çalışmaları 229

Mehmet ÖZDOGAN, Necmi KARUL, Eylem ÖZDOGANMezraa-Teleilat Höyüğü 4. Dönem Çalışmaları 235

Armağan ERKANAL-ÖKTÜ2002 Yılı Panaztepe Kazıları 245

Jacques DES COURTILSKsanthos 2002 Yılı Kazı Kampanyası 253

Erol ALTINSAPAN2002 Yılı Bilecik Osmanlı Dönemi Çarşı Alanı Kazısı 259

Guido ROSADATyana Archaeological Excavations 2002 267

Gülriz KOZBE, Kemalettin KÖROGLUKavuşan Höyük 2002 Yılı Kazısı 279

!\'Iusa J:PRNÜK, Erksin GÜLEÇ, Mehmet SAGIR,ısmail OZER, Cesur PEHLEVAN2002 Yılı Sivas/Hayranlı-HaliminhanıKazısı 289

Recep MERİç, Ali K. ÖZ, Aygün EKİN MERİç,Gözde ULUŞANSMetropolis 2002 Yılı Kazıları 293

Eugenia EQUINI SCHNEIDERExeavation and Research at Elaiussa Sebaste: The 2002 Campaign 303

AylaSEVİM, Cesur PEHLEVAN2002 Yılı Çankırı Çorakyerler Kazısı 317

Engin BEKSAÇAdramytteion/Ören 2002 Yılı Kazısı 327

Engin ÖZGEN, Barbara HELWING, Atilla ENGİN,Alan GREAVES, Özlem ERDEMOylum Höyük, 2002 339

RüçhanARIKKubad-Abad 2002 Yılı Kazı Çalışmaları 345

Oktay BELLİ,Mete TOZKOPARAN2002 Yılı Van-Yoncatepe Kalesi ve Nekropolü Kazısı 351

Ebru PARMAN, Canan PARLAEskişehir (Merkez Karacaşehir Köyü) Karacahisar Kalesi2002 Yılı Kazı Çalışmaları ~ 365

Orhan BİNGÖL,Görkem KÖKDEMİRMagnesia ad Maeandrum 2002 (19. Yıl) 371

Abdullah DEVECİ,Kübra ENSERTAkarçay Höyük Kazı Çalışmaları 381

Bedri YALMAN2002 Yılı İznikTiyatro Kazısı 391

Ara ALTUN, Belgin DEMİRSAR ARLıİznik Çini Fırınları Kazısı 2002 Yılı Çalışmaları 403

Altan ÇİLİNGİROGLUVan-Ayanis Kalesi 2002 Yılı Kazısı 413

Aslı Erim-ÖZDOGAN, Füsun AKSAÇ, Mehmet Akif IŞINTekirdağ MenekşeÇatağı, DoğuÇatak Kazısı 421

Erhan BIÇAKÇI, Erol FAYDALı,ÇilerALTINBİLEKTepecik-Çiftlik 2002 Yılı Çalışmaları 435

Mehmet ÖZSAİT2002 Yılı Harmanören Mezarlık Kazısı 441

K. Levent ZOROGLV, Ayşe ÇALI~-ROSS,Mehmet TEKOCAK, Volkan EVRINKelenderis 2002 Yılı Kazısı Raporu 451

Christine KEPINSKITilbeshar about the Early/Middle Bronze Age Transition 467

Bradley J. PARKER, Lynn Swartz nonnThe Upper Tigris Archaeological Research Project (Utarp):A Preliminary Report from the 2002 Excavations at Kenan Tepe 471

2002 VILlŞARAGA HÖVÜK KURTARMA KAZıLARı

Kemal SERTOK*Fikri KULAKOGLU

F. Flomena SQUADRONE

Şaraga Höyük'te 2002 yılında yapılan kazılar, 13 Temmuz-13 Ağustos günlerin­de gerçekleştirildi. Bunu takip eden iki hafta içerisinde de belgeleme ve malzeme de­ğerlendirme çalışması yapıldı. 25 işçinin çalıştığı kazılarda, kazı heyeti Doç. Dr. FikriKulakoğlu, Dr. F. Filomena Squadrone, Kemal Sertok, Onur Ertürk, H.Emrah Çankaya,Orkun H. Kaycı ve S. Deniz Ozdemir'den oluştu.

2002 yılında, yalnızca höyüğün güneydoğusunda bulunan L/18-20, K/18 ve N/22açmalarında çalışıldı. Bu çalışmaların birincil amacı, 2000 yılında J/18-19 ve K/19-20açmalarında bir bölümü ortaya çıkarılan çok evreli Geç Tunç Çağı dinsel yapı komp­leksini daha geniş alanlarda ortaya çıkarmak ve dönemiyle ilgili daha ayrıntılı bilgilereulaşmaktı. Ote yandan kazının ilerleyen yıllarında, bu yapı komleksinin belgelenip kal­dırılması sonunda, önceki yıllarda bazı bölümleri açığa çıkarılan alttaki Orta Tunç Ça­ğı resrnt yapısının önemli bir bölümünün daha gün ışığına çıkarılması mümkün olacak­tır. N/22 açmasında sürdürülen kazılar daha çok bu ikinci amaca bağlıdır. 1999 yılında

N/22-24 açmalarında üç basamak halinde çalışılmıştı. N/22 açmasından başlayarak bubasamaklar tek bir düzeyde birleştiğinde, söz konusu yapının bir bölümü daha açığa

çıkarılmış olacaktır (Çizim: 1).K/18, L/18-20 açmalarındaki kazılara 2001 yılında başlanmış ve sezon sonunda

Erken Demir Çağı tabakalarına kadar ulaşılmıştı. 2002 yılında kazılara bu seviyedenbaşlanarak devam edildi ve sezon sonunda +342.00 m. - +339.00 m. kotlarında 3 m.kalınlığındaki toprak katmanı kaldırılarak amaçlanan yapı kompleksi seviyesine ulaşıl­

dı. Böylece yeni açılan bölgeyle birlikte bu yapının 250 m2'yi aşan bir alana yayılmış

önemli bir bölümü ele geçirildi. Sezon boyunca bu seviyeye ulaşmak için katedilen bi­rikim içerisinde her biri farklı bir kültürel/politik dönemi ifade eden dört kültür katı içeri­sinde 13 yapı evresi saptandı. Bu sık dizilim içerisinde bazı evreler ancak biri diğerinin

üzerine oturmuş tek sıra taş temelleri seviyelerinde korunabilmiştir. Bu yüzden, yapı

evrelerinin çoğunda, kontekste bağlı küçük buluntu ve in situ malzeme ele geçirilme­miştir. Buna karşılık, 2000 yılı kazılarında J/18-20 ve K/19-20 açmalarında ele geçiri­len sınırlı mimarı bulgular, 2002 yılında ortaya çıkarılan yapı planlarıyla birleştirildiğin­

de, daha anlamlı bir mimarı bütünlük saqlamıştırt. Aşağıda, 2002 yılında kazılan bu ya­pi evreleri üzerinde ayrıntılarıyla durulacaktır.

Kemal SERTOK, Kutlutaş Blok. 40. sok. 40/9, Eryaınan-AnkarafTÜRKiYE [email protected]ç.Dr, fikri KULAKOGLU, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Arkeoloji Bölümü Sıhhiye, Anka-rafTURKIYE kulakoglu@yalıoo.com

F.FlomenaSQUADRONE, Via Macinghi Strozzi 40/A, 00145-Roma/ ıTAllASertok-Kulakoğlu 2002: 351-353.

139

1. KÜL TÜR KATI (ERKEN DEMiR ÇAGI)Kazı yapılan alan, höyükte Erken Demir Çağında basit konutların yer aldığı bir

bölgeye denk düşmektedir. Burada tespit edilen dört yapı evresi, aynı geleneğe bağlıolarak, yaklaşık benzer planda üst üste inşa edilmiş konutlardan ibarettir. Bu kültür ka­tı, höyükte görülen tüm tarih çağları içerisinde yangın geçirdiğini tespit ettiğimiz tek kat­tır. Dört yapı evresinden üçünde yoğun yangın izleri görülür (Çizim: 1).

A. En üstte yer alan bu yapılaşma, 2001 kazı sezonu sonunda açığa çıkarılmış­

tı. Yaklaşık olarak L/18 plan karesi içerisine oturan ve mutfak/kiler amacıyla kullanılan

oda, bu evreye ait yapının çekirdek mekanını oluşturmaktadır. Odanın en sağlam ko­runan kuzey duvarı, doğu-batı doğrultusunda uzanmaktadır. Duvar ancak iki kerpiç di­zisi kadar bir yükseklikte korunabilmiştir. Onünde 10-15 cm. yüksekliğinde ve 40 cm.genişliğinde bir seki yer almaktadır. Batı duvarı açma dışında kalmakla birlikte, önün­de bulunan ve kuzey duvarındakine benzeyen bir seki bu odanın batı sınırını belirle­mektedir. Güney duvarı ise tümüyle açma dışında kalmıştır. Odanın doğu kesimi ve do­ğu duvarının bir bölümü, daha yoğun olarak üst katlarca tahrip edilmiştir. Duvarlar, se­ki ve taban sıvalı ve beyaz badanalıdır. Güçlü bir yangınla son bulan bu mekanda bu­lunan depo ve mutfak kapları, çöken tavan altında 20-30 cm. lik bir yükseklikte ezilipkalsalar da in situ konumlarını korumuşlardır. Dağılan küçük ve büyük boyutlu kaplar,neredeyse odanın tümünü doldurmuştur. 2002 kazı çalışmalarına bu yapının taban veduvarlarının kaldırılıp temellerinin açığa çıkarılmasıyla devam edildi. Bir-iki sıra yük­sekliğinde, basit toplama taşlarla yapılan temeller açığa çıkarıldığında, mekan planı

daha belirgin bir hal aldı. Yapının geçirdiği yangının, doğu duvarının ötesinde izlene­memesi ilk bakışta yapının bu duvarla sınırlı olduğunu düşündürmektedir. Ancak, yapı­

nın doğuya doğru devam ettiğini, bu kesimin, Geç Demir Çağı (Akhaimenid) yapıların­

ca tahrip edildiğini gösteren kuvvetli ipuçları vardır. Doğu duvarının doğusunda da ikisıra halinde yerleştirilmiş altı pithos yer almaktadır. Pithosların yarısı, 2000 yılında ka­zılan K/19 açmasında bulunmuştu. Pithoslar, kazılan çukurlara özel konmuş kırmızı birtoprak içerisine yerleştirilmiştir. Bu pithoslardan ortadaki ikisi tüme yakın bir biçimde elegeçirilirken, diğer dördünün varlığı ise söz konusu kırmızı toprak içinde bozulmadankalmış taban izlerinden anlaşılmaktadır. Bu pithosları yerleştirmek için açılan çukurlar,alt yapı katına ait duvarları kesmekte, üzerleri ise Geç Demir Çağının tabanıyla örtül­mektedir. Geç Demir Çağına (Akhaimenid) ait üst yapı katlarındaele geçirilen pithos­larla çok yakın benzerlikleri, onların bu yapıdan sökülerek, yeniden kullanıldıklarına

işaret eder. Erken Demir Çağı yapısının doğu kesiminin bu yüzden daha çok tahribeuğradığı düşünülebilir.

Geçtiğimiz yıllarda yapılan kazılarda K/18 açmasında, Geç Demir Çağı seviye­lerinden başlayarak, mimari vermeyen, sık sık renk değişimleri gösteren, dağınık taş­ların bulunduğu karışık bir katmanla karşılaşılmıştı. 2002 yııı kazılarının ilerleyen gün­lerinde bu taşların bir kuyunun tahribat gören üst seviyelerine ait olduğu anlaşıldı. Dış­

tan 3 m., içten ise 120 cm. çapında, iyi seçilmiş düzgün ve iri taşlarla örülrnüş kuyu ya­pılırken açılan çukur, neredeyse tüm K/18 açmasını kaplayan bir alanda DemirÇağından aşağıya doğru tüm kültür katlarını tahrip etmiştir. Kuyunun ağzı ise, geç dö­nemlerde, taşlarından yararlanılmak istenirken tahrip edilmiştir. Kilerin kuzey kesimininkuyu tarafından kesilmiş olması, kuyunun daha geç bir döneme, olasılıkla Geç DemirÇağına ait olduğunu düşündürür. Kilerin kuzeybatısına bağlanan, kuyu tarafından ke­silmiş duvar parçasında yangın izi görülmez. Kuzeye doğru bir metre kadar uzayan buduvann batı yüzü sıvalı ve beyaz badanalıdır. Beyaz sıvalı taban da kısmen izlenmek­tedir. Ileride bu durum üzerinde yeniden duracağız.

B. A ve C yapı evreleri arasındaki bu evrenin stratigrafik konumunun daha iyi an­laşılabilmesi için, bu evreyi, C ve D evrelerinin tanımından sonra yeniden ele almak uy­gun olacaktır.

C. Erken Demir çağının en son yapı evresine ait taş temeller kaldırılırken, he­men bunun altından "C" yapı evresine ait sıva ve duvar izleri belirmeye başladı. Geçir­diği yangınla pişerek sertleşmiş sıvalar, yapının iyi izlenmesine olanak verdi. Buna kar-

140

şın, korunabilen duvar yükseklikleri ancak 25 cm.ye kadar ulaşabilmektedir. Yapı tü­müyle açığa çıkarıldığında, "A" evresine benzer bir plana sahip olduğu görüldü (Çizim:2/C). Erken evredeki bu yapı biraz daha kuzeydoğuda yer alır ve daha geniş bir alan­da izlenebilmektedir. Bu yapının en iyi korunmuş mekanı, L/18 ve kısmen L/19 açma­sında yer alan odadır. Bunun kuzey duvarı, iki kerpiç sırası yüksekliğinde korunabiImiş­

tir. Bu duvarın iç ve dış cephesi sıvalı ve badanalıdır. Kuzeyde kalan ikinci odanın ta­banı arıcak dar bir bölümde takip edilebilmektedir. Kuzeyi taş kuyu tarafından tahripedilmiştir. Iki buçuk kerpiç genişliğindeki batı duvarının güney uzantısı ise izleneme­miştir. Doğu duvarı taş temel seviyesinde korunabilmiştir, iç cephe sıvası kısmen tes­pit edilmiştir. Bu duvarın K/19 açmasında yer alan kuzey uzantısı, 2000 yılı kazısında

bulunmuştu. Güney duvarının büyük bölümü ise, açma dışında kalmaktadır. Planın çe­kirdeğini oluşturan bu oda tabanında in situmalzeme bulunmaması, odanın yangındanönce boşaltrldrğrru gösterir. Tabandaki yangın izleri batıya gittikçe azalmakta ve batıduvarında yok olmaktadır. .

Doğuda yer alan 3. odanın tabanı tümüyle tahribata uğramıştır. Batı duvarı 1.oda ile müşterek olan mekanın güney ve doğu duvarları taş temel düzeyinde izlenebil­mektedir. "A" yapı evresine ait altı pithosun yeleştirilmesi, bu bölgenin, özellikle de ta­banın tahribatına neden olmuştur.

D. Erken Demir Çağının ilk yapı evresinin varlığı, L/18 açmasındaki birinci oda­nın iki seviyeli tabanı ve taş temelleri ile anlaşılabilir (Çizim: 2/D). Bu iki taban seviye­si arasında ancak 15 cm. kadar bir fark vardır. "C" evresine ait yapı tamamıylailk ev­renin taş temelleri üzerinde yükselmiştir. Temeller biribirlerinden ancak aralarındaki 5­10o'lik

açı sapmaları ile ayırt edilebilir. Bu en erken evrede de en iyi korunmuş mekanL/18 açmasında yer alan odadır. Kuzeydoğu köşeye yerleştirilmiş tandır ve odanın or­tasındaki taş sütun desteği, bu evreye aittir. Tabanda görülen yanık izleri, bu evreninde yangınla sona erdiğini göstermektedir.

B. "A" ile "C" yapı evreleri arasında yer alan bu dördüncü evrenin varlığı "C" ya­pi evresinin duvarlarının kaldırılıp temelleri açığa çıkarıldığında anlaşılabilmiştir (Çizim:2/B). Yukarıda, "C" evresindeki L/18 plan karesinde yer alan odanın tabanındaki yariık

izlerinin batıya gidildikçe kaybolduğundan ve batı duvarının hiç yangın geçirmediğin­

den söz edilmişti. Kerpiç duvarlar kaldırılıp temeller açığa çıkarıldığında, batı duvarının

altında batıya yönlendiriimiş ve sırt sırta vermiş "L" biçimli iki duvarın, bu odayı kese­rek yapıldığı anlaşıldı. Odanın kuzey duvarının, bu duvarlarla organik bağlantısı yok­tur. Yangın izi taşımayan batıdaki bu duvarlar, batıya ve açma dışına doğru uzayan ikiayrı yapıyaait olmalıdır. Bu yapılardan kuzeyde yer alanına ait iç yüzü ve tabanı sıva­

Iı mekan parçası, "A" evresindeki kilerin kuzeybatı köşesine bitişik olarak bulunmuştu.

Bu sırada kilerle çağdaş olduğunu düşündüğümüz bu mekan parçasının, kazılar ilerle­dikçe "A" ile "C" yapı evreleri arasına inşa edilmiş ve yangın geçirmemiş "B" yapı ev­resine ait olduğunu tespit ettik.

Bu dört yapı evresinin en üstündekinde insitudurumda ele geçirilen kap repertu­arı, bu kültür katının Erken Demir Çağına tarihlenmesinin temel dayanağını oluşturur.

2. KÜLTÜR KATl (GEÇ TUNÇ ÇAGIIERKEN DEMiR ÇAGI)2002 yılında ortaya çıkarılan Demir Çağına tarihlenen ilk kültür katı kaldırıldıktan

sonra, bu alanda yeni bir kentsel düzenleme ile karşılaşıldı. K~lj18-19 ve J/18 açma­ları arasında, kuzey-güney doğrultusunda uzanan yol, ikinci kültür katının ana aksını

oluşturmaktadır (Çizim: 3). 12 m. uzunluğundaki bir bölümü saptanan yolun K/18 veJ/18 açmalarında kalan kısmı, 2000 yılında bulunmuştu. 2 m. genişliğindeki yol, küçüktaneli çakıl ve kumla hazırlanmıştır. 20-25 cm. kalınlığındaki dolgu içerisinde birkaç ye­nileme evresi görülür. Yolun özellikle batıkenarı, düzensiz taşlarla sınırlandırılmıştır.

Bu taşlar bir yapıya temeloluşturacak sağlamlık ve düzgünlükte değildir, bu nedenleonların yoldaki gevşek kum ve çakıllı dokuyu korumak için dizildiklerini düşünmek da­ha doğru olacaktır.

141

Yolun iki yanında, doğrudan ona açılan yapıların varlığını gösterecek bir bulguyoktur. Yolun batısında kalan ve biri diğerinin üzerine gelen üç yapıya ait duvar kalıntı­

ları, ona paralel bir konumda olsalar da, yolla doğrudan organik bir bağ göstermemek­tedir.

A. Bu duvarlardan en üstte yer alanı 'L' biçimlidir (Çizim: 3/A). Yola paralel doğukenarı, taş temel seviyesinde korunmuş ve kuzey uzantısı su kuyusu tarafından tahripedilmiştir. Iki kerpiç sırası kadar bir yükseklikte ele geçirilen güney kenarının 1,5 m. ka­darlık bölümü kazılan alan içerisindedir, batı uzantısı ise açma dışına doğru uzar. Buduvarın temel taşları arasında, içine yarı kıymetli taş, firit ve metalden yapılmış çeşitliboy ve biçimde boncukların konduğu yonca ağızlı bir testicik bulunmuştur (Resim 1/ i).

B. Bu duvarın altında yer alan ve bir diğer yapı evresini işaret eden duvar L/18ve K/18 açmalarının batı kenarına yakın bir yerde, kuzey-güney doğrultusunda uza­maktadır. Irice tek sıra toplama taşlarla örülmüş temeli seviyesinde ele geçirilen duva­rın kuzey uzantısı, su kuyusu tarafından kesilmiştir ve orta kesiminde 2 m.ye yakın

uzunluktaki bir bölümü yok olmuştur (Çizim: 3/B).C. En alttaki üçüncü yapı evresi, kuzey ucu yine su kuyusu tarafından kesilen,

kuzey-güney doğrultusundaki bir taş temelle temsil edilir ve bir üst evre (2B) duvarının

yaklaşık 1 m. kadar doğusunda yer alır. 60 cm. genişliğindeki temel, orta boy taşlarla

özenli bir şekilde örülmüştür. Temelin güney ucu batıya kıvrıldıktan sonra kesilmekte­dir. Bu kesintinin bir tahribattan mı kaynaklandığı yoksa bir girişi mi ifade ettiğini anla­mak güçtür. Duvarın doğusu birkaç kere yenilenmiş sıvalı bir tabanla kaplıdır. Duvarın

hemen önünde, biri kuzeyde, diğeri güneyde yer alan iki tandır bu taban üzerinde yeralır (Çizim: 3/C).

Birbirlerinin üzerine gelen bu üç duvar parçası, büyük bölümleri batıda, açma dı­

şındaki alanda kalan yapıların varlığına işaret eder. Bu yapıların yola açıldıklarını gös­teren bir bulgu yoktur. Eldeki tek dayanak duvarların yola paralellikleri ve onunla olanseviye birlikleridir.

Yolun doğusundaki geniş alanda, batıdaki yapı katlarıyla ve yolla ilişkilendirilebi­

lecek bulgular çok daha fakirdir. L/18 plan karesinin güneyinde, yolu doğudan sınırla­yan duvar parçacıklarından en bütünlük göstereni ancak 1.5 m. uzunluğundadır. L/19­20 plan kareleri arasında 2-3 m.lik bir alanda boynuzlarıyla birlikte üst üste atılmış ge­yik kafatasıarının oluşturduğu küme, yol ile aynı kültür katı içinde yer alır. Ancak bu il­ginç topluluğun nasıl bir kontekst içinde bulunduğu ve hangi amaçla kümelendiklerinigösterecek bir ipucu ele geçirilmemiştir.

341.00-340.00 yükseklikleri arasında yer alan bu katmandaki kuzey-güney doğ­rultusunda uzanan yol, Şaraga Höyük'te yeni bir kent düzenlemesinin yapıldığı farklı

bir dönemi ifade eder. Ancak mimarı izlerin zayıflığı, bunlara bağlı, güvenilir bir sera­mik repertuarı ve diğer arkeolojik buluntuların ele geçirilmemesi, bu kültürel katın tanım

ve tarihlenmesini güçleştirir. Tüm katman içinde karışık olarak ele geçirilen çanak-çöm­lek parçaları içerisinde, Erken Demir Çağı örneklerinin varlığı sürerken, Geç Tunç Ça­ğına ait örneklerin de ortaya çıkmaya başladığı görülür. Stratigrafik konumu da gözönünde bulundurarak bu kültür katını, Erken Demir-Geç Tunç Çağı arasında bir zama­na yerleştirmek yanlış olmayacaktır.

3. KÜLTÜR KATl (GEÇ TUNÇ ÇAG/-A)Bu yapı evresi yaklaşık 7x10 m. boyutlarında, dikdörtgen biçimli, tek mekanı i bir

yapıyla temsil edilir (Çizim: 4). Yapının kerpiç duvarlarından hiçbir iz kalmamış, günü­müze yalnızca taş temelleri ulaşmıştır. Tabana ait bir iz ve yapıyla bağlantılı in situ mal­zeme de bulunamadı. Bu büyük mekanın doğu ve batı duvarlarının büyük bölümü 2000yılı kazıları sırasında K/19-20 ve J/19 plan karelerinde açığa çıkarılmıştı. Yapının hö­yüğün yamacına rastlayan kuzeydoğu köşesi, erozyon nedeniyle yok olmuştur. Bunakarşın, 2002 yılında kazılan L/19-20 plan karelerinde yer alan güney cephesi tüme ya­kın durumda ortaya çıkarılarak yapının planı hemen hemen tümlenmiştir. Yapının giri-

142

şi bu cephede yer alır. Duvarının ortasında yer alan eşik, 0.5x1 m. boyutlarında tek par­ça, düzgün kesilmiş bir kireç taşından yapılmıştır. Kapı sövesinin oturduğu yuva, eşik

taşının batı kenarına oyulmuştur. Eşikten bir basamak aşağıda (güneyinde) duran, çiğ­

nenmekten parlamış, iri, yassı taş yapının uzun bir süre kullanıldığını düşündürür. Ka­pının iki yanında iki kısa duvar, güney cephesine ante gibi eklenmiştir. Bu duvarlardandoğudakinin ceptıeye eklenen bölümü, üst kat çöp çukuru tarafından kesilmiştir.Mekanın doğu duvarı geç bir evrede eklenen bir duvarla güneye doğru uzatılmıştır.

Temelde iki seviyeli bir gelişim görülür. 120 cm. genişliğinde ve 40-50 cm. yük­sekliğindeki temelin tabanında işlenmemiş, fakat 80-100 cm. uzunluğunda, alışılmadıkirilikte taşlar kullanılırken, üst seviyede orta boy toplama taşlar kullanılmıştır. Bu ikinciseviyede temelin iki yanında daha iri taşlar kullanılırken, ortaları daha küçük taş ve iriküp parçalarıyla doldurulmuştur. Plan dikkatle incelendiğinde, üsttekiseviyede temelinbiraz doğuya kaydığı görülür. Temelin bu üst seviyesi ile birlikte kapı eşiği kaldırıldığın­

da, eşiğin altında ikinci bir eşik ve söve taşı bulundu. Bu bulgular, yapının aynı planüzerinde ikinci kez inşa edildiğini göstemektedir. Düzgün biçimlendirilmiş, kapısı kusur­suzca ortalanmış, dikdörtgen biçimll bu tek mekan lı yapı Şaraga Höyük ölçeğinde biryerleşme için anıtsalolarak değerlendirilebilir. Bir yapı kompleksi içinde değerlendiril­

mesini sağlayacak bir bulgu, bağlantı ve eklentisi yoktur. Tek başına planlanmıştır. Ya­pi bu haliyle konut veya resmi yapı olmaktan çok dinsel bir fonksiyona sahip olmalıdır.

Bir alt kültür katından gelen gelenek de, bunu desteklemektedir.

4. KÜLTÜRKATl (GEÇ TUNÇ ÇAG/-B)3. kültür katının da kaldırılması ile 2000 yılında bir bölümünü açığa çıkarılan dini

yapı kompleksinin en üst yapı evresine ulaşıldı. Böylece, iki kazı sezonu sonunda, baş­

ta amaçlanan biçimde bu yapının bütüne daha yakın bir planı elde edildi (Resim: 2). Ya­pi doğuda, kuzey-güney yönünde uzanan bir yol ile sınırlanır. Yolda görülen 1.5 m.denkalın dolgu, yolun yapının ekleme ve yenilemelerle devam eden uzun kullanım süre­sinde değişmeden kullanıldığını gösterir. Yolun doğusunda bir odası korunabilmiş

mimari dokunun bütünü hakkında fikir yürütmek şimdilik güçtür.Bu yapının üç kez değişikliğe uğrayarak yenilendiğini, 2000 yılı kazısı raporların­

da belirtmiştik (Sertok,-Kulakoğlu 2002: 352). Yapı, ilk evrede, (Çizim: 5/0) yaklaşık

12x7.5 m. boyutlarında dikdörtgen biçimli, tek mekanı i olarak planlanmıştır. Kuzey-gü­ney doğrultusunda inşa edilen yapının girişi, güneydoğudadır. Kuzeybatıda açığa çıka­

rılan 80 cm..genişliğindeki orta boy toplama taşlarla yapılmış temel, yapının bu ilk ev­resine aittir. Ikinci evrede çevre duvarı ve kapı sabit kalmış (Çizim: 5/C), kuzeye bir cel­la yerleştirilmiştir. Ilk evreye ait duvarın iç cephe badanasının eel/a duvarı arkasındadevam etmesi, eel/anın sonradan eklendiğini açıkça göstermektedir. Gel/anın girişi gü­ı:ıeydoğudadır ve nişlerle zenginleştirilmiş batı duvarının önünde kerpiç bir altar vardır.

Uçüncü evrede (Çizim: 5/8) taban, bu eel/anın kalıntılarını örtecek kadar (80 cm.) dol­durularak yükseltilmiş, mekan kuzey-güney doğrultusunda temelsiz bir duvarla ikiyebölünmüştür. Bu duvarın güney uzantısı 2002 yılında K/18 açmasında bulunmuştu.

Güneydoğudaki ana girişin, bu son evreye ait kapı sövesi yerinde durmaktadır. Yapı­

nın 2002 yılında K/18, Ll18-20 açmalarında açığa çıkarılan uzantıları, bu son evreyeaittir. K/18 ve L/18 açmalarında, yapının güneybatı köşesi ve bu köşeden yapıya ekle­nen iki oda daha ortaya çıkarıldı. Bu odalardan kuzeyde yer alanı, kuzeyden bir kapı

ile ana binaya bağlanmaktadır. Bu odanın güney duvarındaki niş, yapının dinsel konu­muna uygun düşmektedir. Bu oda da olasılıkla bir cella gibi kullanılmıştır. Güneydekiodada bulunan ocak ve tandırlar buranın mutfak olarak kullanıldığını gösterir.

2000 yılı kazılarında K/19 açmasında mabedin doğu duvarı üstüne oturan taş birtemel bulunmuştu. 2002 yılı kazılarında L/18-19 açmalarında, bu temelin güney uzan­tısı ortaya çıkarıldığında, yapının dördüncü bir yapım evresi daha olduğu anlaşıldı (Çi­zlrn: 5/A). Bu evrede giriş daha güneye kaydırılmıştır. Yolun doğusunda kalan oda da,bu dördüncü yapı evresiyle çağdaş olmalıdır.

143

Bu kültür katında, mabedin doğusunu sımrtayan yol en azından dört yapısal ev­re boyunca değişmeden işlevini sürdürmüştür. Uçüncü kültür katında, alan dinsel özel­liğini korumasına karşın, bu kattaki tek mekanlı yapının dördüncü kültür katı boyuncakullanılan yolun üstüne oturması, yeni bir kentsel düzenlemenin işareti olarak değer­lendirilebilir. Ayrıca 4. kültür katını karakterlendiren Hurri seramiği 3. kültür katında kay­bolmuştur. Bu nedenle Geç Tunç Çağı, iki farklı kültür katı altında değerlendirilmiştir.

SERAMiK VE KÜÇÜK BULUNTULAR2002 kazı sezonu küçük buluntu açısından fakir bir yılalmuştur. Çok sık yapı di­

zilimi, saptanan yapıların pek çoğunun, ancak taban seviyesi altında temellerinin elegeçirilebilmesi bu fakirliğin başlıca nedenidir. Bu durum, güvenilir seramik konteksleri­nin ele geçirilmesini de güçleştirmiştir. Ele geçirilen çanak çömlek parçalarının çoğu,

dolgu toprak içinde dağılmış, taban, yol ve duvarlarda dolgu olarak kullanılmış malze­meden ibarettir. Bu seramik topluluklarını, kültür ve yapı katlarıyla bağlantılı olarak de­ğerlendirmek uzun soluklu bir çalışmayı gerektirmektedir. Kazı sezonunun hemen so­nunda hazırlanan bu önraporda kısaca karakteristik ve belirleyici çanak çömlek toplu­lukları üzerinde durulacaktır. Buna karşın, 1. kültür katının en son yapı evresinde yan­mış bir mekanda insitudurumda korunmuş kap topluluğu, gerek bulunduğu tabakanın

tarihlenmesinde, gerekse höyük kronolojisinin belirlenmesinde önemli bir dayanak nok­tası oluşturmaktadır.

2001 kazı sezonu sonunda ele geçirilen bu kaplar içerisinde, orta boy depo kap­ları (Resim: 1/a), iri pişirme kapları (Resim: 1/f), çeşitli boydaki yonca ağızlı testiler (Re­sim: 1/c, e), mataralar (Resim: 1/b), süzgeç/huni olarak kullanılmış ortası delik geniş vesığ bir çanak ile üç i1mek ayaklı (Resim: 1/g) ve bir maşrapa (Resim: 1/d); belli başlı

kap tiplerini oluşturmaktadır (Resim: 1/a-h). Daha çok ritüel amaçlı kullanıldığını düşü­

nebileceğimiz silindir biçimli ritanun bu kontekstte bulunması ise ilginçtir (Resim: 1/h).Kaplar genelolarak, özensiz iri kum, kireç ve mika katkılı bir hamurla yapılmışlardır. Or­ta derecede pişirilmişlerdir. Düz yüzeyı i ya da kendinden astarlıdırlar. Çift kulplu basık

gövdeli pişirme kaplarında, kum katkısı küçük taşçık boyutuna ulaşmıştır. Odada ça­nak çömlekten başka, batı sekisi üzerinde üç ayaklı, yayvan, bazalt bir havan da elegeçirilmiştir.

Öte yandan, bu kapların bulunduğu kilerin doğusundaki odada da in situ bulu­nan pithaslar, höyükte Erken Demir Çağını belirleyen belirgin örneklerdendir. Bu in si­tu örneklerin yanında, dolgu toprak ve temeller içerisinde de benzer pithos parçaları elegeçirilmiş, hatta aynı kapların yerlerinden sökülüp Geç Demir Çağında yeniden kulla­nıldıkları da görülmüştür. Dışa doğru kalın, bombeli bir bantla kalınlaştırılmış ağızları,

dar, yüksek, masif silindirik kaideleri ve dış yüzlerin geniş bölümünü kaplayan yatay,kaba urgan izleri, bu kapları karakterlendiren başlıca özelliklerdir. Bu izler dekoratif ol­maktan çok, yapım sırasında, çiğ kap kurutulurken, dağılmaması için sarılan urganlar­dan kalan izlere benzemektedir.

2. Kültür katının en üst evresine ait temel içinde bulunan yonca ağızlı testicik,2002 yılında ele geçirilen, ender tüm örneklerden biridir. Erken Demir Çağı kilerinde bu­lunan bir örnekle paralellik gösteren bu testiye benzer parçalar, Şaraga Höyük Geç TunçÇağı repertuarının da yabancısı değildir. Belli bir standarta göre üretildikleri anlaşılan

düz ya da içe dönük ağızlı yayvan tabaklar da, bu katın özelliklerini yansıtmaktadır.2002 yılı kazılarında K/18, U18-20 plan karelerinde 4. kültür katının ancak en üst

evresi açığa çıkarılabiidi. Ancak, bu kata ait seramik repertuarı gerek 1999, gerekse2000 yıllarında kazılan çağdaş tabakalardan iyi tarunmaktadrre. Habur bölgesi, bir baş­

ka deyişle Hurri seramik repertuarının tipik örneklerinden oluşan bu seramik grubu,hem bulundukları tabakaların tarihlenmesini sağlayan, hem de Orta Fırat havzasında­

ki Hurri varlığını açıkça gösteren önemli bir dayanak oluşturur.

2 Sertok,-Kulakoğlu 2000: 459, lig. 14; Sertok,-Kulakoğlu 2002: 351-353, lig. 7, 10).

144

SONUÇ1999 yılında yapılan ilk kazı sezonu sonunda, Şaraga Höyük'teki yaşam dizini

ve kültürel gelişimi gösteren temel bulgulara ulaşılmıştı. Bu bulgular bize Geç Uruk Ça­ğından Ortaçağa kadar kesintisiz bir yerleşimin varlığını göstermişti. Ilerleyen yıllarda

bu yerleşimierin nitelikleri ve nicelikleri hakkındaki bilgilerimiz daha da zenginleşti.2002 yılı kazıları, höyükte özellikle Erken Demir çağı yapı evrelerinin belirlenmesini veGeç Tunç çağı dinsel yapı kompleksinin daha geniş bir alanda izlenip 2000 yılında ula­şılan sonuçların doğrulanmasını sağlaması bakımından amaçlanan sonuçları sağla­

mıştır. Bunun yanında, bu kazı sezonunda höyükte Geç Tunç çağı ile Erken Demir Ça­ğı arasında, olasılıkla kesintisiz bir geçiş olduğunu gösteren önemli ipuçlarına da ula­şılmıştır.

1999 ve 2000 yılındaki kazılarda açığa çıkarılan 4. kültür katına ait yapı evrele­rinin çok sık dizilimi ve yangınla sona ermemesi, in situ malzemenin bulunmasını zor­laştırrruşnr. Bu yüzden, buqüne kadar bu kültür katına ait seramik repertuarı bir bütünolarak değerlendirilmişti. Onümüzdeki yıl yapılacak kazılarda, alt yapı evreleri açığa çı­karıldıkça, bu kültür katı içindeki zamansal farklılıklara bağlı seramik değişimlerini sap­tamayı umuyoruz.

Sonuç olarak, bu mabetler silsilesini içine alan dönemi, M.Ö. 16-14. yüzyıllaratarihlemeyi uygun buluyoruz. Gerek tarihl kaynaklar, gerek Alalah gibi merkezlerdekiarkeolojik bulgulardan, Hurrilerin Akdeniz'e kadar ulaştıkları bilinmektedir. Şaraga'da

ele geçirilen bu buluntular, politik egemenliğin yanında, kültürel bir varlığın da işaretçi­

si olarak değerlendirilendirilebilir. Gerek Şaraga, gerekse bölgede yapılan yeni kazılar­

da ele geçirilecek yeni buluntuların Mitanni Devleti'nin periferisi ve egemenlik süreleriile ilgili tartışmalara yeni bir boyut katacağını urnuyoruzs.

KAYNAKÇA

SERTOK, K., KULAKOGLU, F. 2000 "Şaraga Höyük 1999 Yıl, Kazısı Sonuçları", ttısu ve Karka­m/ş Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür venınerını KurtarmaProjesi 1999 Yılı Çalışmalan/Salvage Project of the Arctıeeotoqicel Herita­ge of the lIısu and CerctıemisiıDam Reservoirs Activities in 1999. Derle­yenler/Ed. by N. Tuna-J, Oztürk-J. Velibeyoğlu: 453-486.

SERTOK, K., KULAKOGLU, F. 2002 "Şaraga Höyük Kazlları-200Q", lIısu ve Karkamış Baraj Göl­ler/ Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varltkıarını Kurtarma Projesi 2000Yılı Çaltşma/an/SalvageProject of the Arctıeeotoçlcet Heritage of the Ifısuand CercnertıistıDam Reservoirs Activities in 2000. Derleyenler/Ed. by N.Tuna-J, Oztürk-J. Velibeyoğlu. s. 351-381.

PFALZNER, P., 1995, M/tann/sche und Mittelf!.ssyrische Keramik. Eine Chronologische, Funktl­onale und Produktions Okonomische Analyse. Berlin.

3 Ptalzner 1995: 230-231, Abb. 135-136.

145

.1999 ii 2000 • 2001 ~ 2002 oi

SOm-__--'i

Çizim 1: Şaraga Höyük'ün topografik planı ve kazılan alanlar

146

oN

r" .........,.\( \,, :

\.",--;/)

147

18 19

o

K

L

"',./.;..,'..........,/

(rh::(";:'"\:n·U{U'.8\'-......., ..........,-

A

B

c

Çizim 3: Geç Tunç ÇağılErken Demir Çağı yapı katları

148

]

K

L

19

·..7"

........ ·· ..7·-

.... / .·,·····7·-~····

~.,....

Çizim 4: Geç Tunç Çağı-A yapısı

149

~1~.til: ~\ _ CB_0 1_·_J ~ ~- 2..f'

Çizim 5: Geç Tunç Çağı-S yapı katları

150

b

d

Resim 1: Geç Tunç ÇağıIErken Demir Çağı A evresi yapısında bulunan seramiklerden ör­nekler

151

152