1978-79 Krizi ve 24 Ocak 1980 İstikrar Kararları

1978-79 Krizi ve 24 1978-79 Krizi ve 24 Ocak 1980 İstikrar Ocak 1980 İstikrar

KararlarıKararları

Yedinci BölümYedinci Bölüm

http://www.http://www.yakupkucukkaleyakupkucukkale.net.net adresinden adresinden indirebilirsiniz…indirebilirsiniz…

Dönemin BaşbakanlarıDönemin Başbakanları

Mustafa Bülend Ecevit5 Ocak 1978 – 12 Kasım 1979

Sami Süleyman Gündoğdu Demirel12 Kasım 1979 – 12 Eylül 1980

Bülend Ulusu12 Eylül 1980 – 13 Aralık 1983

Halil Turgut Özal13 Aralık 1983 – 21 Aralık 198721 Aralık 1987 – 31 Ekim 1989

GirişGiriş

Aslında planlı yılların ilk alt Aslında planlı yılların ilk alt periyodunda (1963-70 yılları arasında) periyodunda (1963-70 yılları arasında) istikrarlı bir büyüme süreci istikrarlı bir büyüme süreci yakalanmıştır.yakalanmıştır.

Bu dönemde yıllık ortalama büyüme Bu dönemde yıllık ortalama büyüme hızı %6.5 ve yıllık ortalama enflasyon hızı %6.5 ve yıllık ortalama enflasyon %5.5 düzeyindedir.%5.5 düzeyindedir.

Refah seviyesinde yıllık ortalama Refah seviyesinde yıllık ortalama %3.8’lik artışlar yakalanmıştır.%3.8’lik artışlar yakalanmıştır.

Oysa, planlı dönemin ikinci alt Oysa, planlı dönemin ikinci alt periyodunda (1973-77 yılları arasında) periyodunda (1973-77 yılları arasında) büyüme süreci devam etmekle büyüme süreci devam etmekle birlikte, enflasyonun artışa geçtiği birlikte, enflasyonun artışa geçtiği dikkatleri çekmektedir.dikkatleri çekmektedir.

Yıllık enflasyon rakamları %10 ile %30 Yıllık enflasyon rakamları %10 ile %30 arasında değişen düzeylerde olmuş, arasında değişen düzeylerde olmuş, ortalama enflasyon oranı %18’i ortalama enflasyon oranı %18’i aşmıştır.aşmıştır.

Bu durumun en önemli sebepleri; 1973 Bu durumun en önemli sebepleri; 1973 petrol krizi ve 1974 Kıbrıs Barış petrol krizi ve 1974 Kıbrıs Barış Harekatı sebebiyle Türkiye’ye Harekatı sebebiyle Türkiye’ye uygulanan ekonomik ambargodur.uygulanan ekonomik ambargodur.

1974’ten itibaren ekonomik bunalımın ilk 1974’ten itibaren ekonomik bunalımın ilk belirtileri hissedilmeye başlanmış, ancak belirtileri hissedilmeye başlanmış, ancak alınan geçici önlemlerle krizin patlak alınan geçici önlemlerle krizin patlak vermesi sürekli ertelenmiştir.vermesi sürekli ertelenmiştir.

Ana hatlarıyla 1956’da yaşanan Döviz Ana hatlarıyla 1956’da yaşanan Döviz krizinin bir benzeri olan bu kriz, 1978-79 krizinin bir benzeri olan bu kriz, 1978-79 yıllarında, daha fazla bastırılamayarak, yıllarında, daha fazla bastırılamayarak, patlak vermiştir.patlak vermiştir.

1978-79 yıllarında yine bir takım önlemler 1978-79 yıllarında yine bir takım önlemler alınmış, ancak bu önlemler de krizden çıkış alınmış, ancak bu önlemler de krizden çıkış için yeterli olmamıştır.için yeterli olmamıştır.

Krizden çıkış ancak 24 Ocak 1980 kararları Krizden çıkış ancak 24 Ocak 1980 kararları ile mümkün olabilmiştir.ile mümkün olabilmiştir.

Bunalımın NedenleriBunalımın Nedenleri

Bunalımın en önemli nedeni, Bunalımın en önemli nedeni, sürdürülmekte olan sanayileşme sürdürülmekte olan sanayileşme stratejisidir.stratejisidir.

BBYKP ve İBYKP döneminde tüketim BBYKP ve İBYKP döneminde tüketim mallarının ithal ikamesi süreci mallarının ithal ikamesi süreci bitirilmiş ve ÜBYKP döneminden bitirilmiş ve ÜBYKP döneminden itibaren en zor aşamaya, yani ara ve itibaren en zor aşamaya, yani ara ve yatırım mallarının ithal ikamesi yatırım mallarının ithal ikamesi sürecine başlanılmıştır.sürecine başlanılmıştır.

Daha önceden kurulan üretim Daha önceden kurulan üretim tesislerinin, üretime devam edebilmesi tesislerinin, üretime devam edebilmesi için, yurt dışından ithal edilecek olan ara için, yurt dışından ithal edilecek olan ara ve yatırım mallarına ihtiyaç ve yatırım mallarına ihtiyaç duyulmaktadır.duyulmaktadır.

Bu mallar ithal edilmediği takdirde, yurt Bu mallar ithal edilmediği takdirde, yurt içi üretim yapmak bile olası içi üretim yapmak bile olası olmayacaktır.olmayacaktır.

Dolayısıyla, başlangıçta döviz tasarrufu Dolayısıyla, başlangıçta döviz tasarrufu amacıyla tercih edilen strateji, gelinen amacıyla tercih edilen strateji, gelinen son noktada, döviz tasarruf etmek son noktada, döviz tasarruf etmek yerine, dövize olan talebi ve ekonominin yerine, dövize olan talebi ve ekonominin dışa bağımlılığını artırmıştır.dışa bağımlılığını artırmıştır.

Uygulanmakta olan sabit döviz kuru Uygulanmakta olan sabit döviz kuru sistemi de bu krizde etkili olmuştur.sistemi de bu krizde etkili olmuştur.

Sık sık devalüasyon yapılmadığı için, Sık sık devalüasyon yapılmadığı için, TL sık sık aşırı değerli hale gelmiştir.TL sık sık aşırı değerli hale gelmiştir.

TL’nin aşırı değerli olması, ihracat TL’nin aşırı değerli olması, ihracat yapmayı zorlaştırdığı gibi, ithalata da yapmayı zorlaştırdığı gibi, ithalata da özendirmiştir. Özellikle yabancı özendirmiştir. Özellikle yabancı sermaye mallarını yeni yeni üretilmeye sermaye mallarını yeni yeni üretilmeye başlayan yerli sermaye malları yerine başlayan yerli sermaye malları yerine tercih etmek çok daha ucuza mal tercih etmek çok daha ucuza mal olmaktadır. Yani ithalat normalin olmaktadır. Yani ithalat normalin üstünde bir artış göstermektedir.üstünde bir artış göstermektedir.

Bu durumda dövize olan talep de Bu durumda dövize olan talep de beklenmedik ölçüde artmaktadır. beklenmedik ölçüde artmaktadır. İthalat yapılması (adeta) piyasalardan İthalat yapılması (adeta) piyasalardan temin edilecek olan dış kredilere temin edilecek olan dış kredilere bağımlı kalmaktadır.bağımlı kalmaktadır.

1970’li yılların ilk başlarında, artan bu 1970’li yılların ilk başlarında, artan bu talep, gurbetçi işçilerin ülkeye talep, gurbetçi işçilerin ülkeye gönderdikleri dövizler ile gönderdikleri dövizler ile karşılanabilirken, 1973’ün sonlarında karşılanabilirken, 1973’ün sonlarında ortaya çıkan petrol krizi nedeniyle bu ortaya çıkan petrol krizi nedeniyle bu dövizler de yetersiz hale gelmeye dövizler de yetersiz hale gelmeye başlamıştır.başlamıştır.

Sonuç olarak sürdürülmekte olan Sonuç olarak sürdürülmekte olan sanayileşme stratejisi, döviz sanayileşme stratejisi, döviz kazandırıcı ekonomik faaliyetlerin kazandırıcı ekonomik faaliyetlerin teşvik edilmemesi durumunda, daha teşvik edilmemesi durumunda, daha fazla sürdürülemeyecektir. Bu durum fazla sürdürülemeyecektir. Bu durum kendini ağır bir şekilde hissettirmiştir.kendini ağır bir şekilde hissettirmiştir.

…… Döviz krizinin bir diğer nedeni de Döviz krizinin bir diğer nedeni de

1973’ün sonlarında (kitapta 1974 1973’ün sonlarında (kitapta 1974 diye geçiyor) OPEC’in ham petrol diye geçiyor) OPEC’in ham petrol fiyatlarını artırmasıdır.fiyatlarını artırmasıdır.

1974’de tonu 68.4 dolar olan ham 1974’de tonu 68.4 dolar olan ham petrol, 1977’de 99.9 dolara, 1979’da petrol, 1977’de 99.9 dolara, 1979’da 145.2 dolara ve 1980’de ise 243.1 145.2 dolara ve 1980’de ise 243.1 dolara yükselmiştir. Yani 7 yıl dolara yükselmiştir. Yani 7 yıl içerisinde kümülatif %255 oranında içerisinde kümülatif %255 oranında artmıştır.artmıştır.

Tabii ki artan petrol fiyatları, Tabii ki artan petrol fiyatları, Türkiye’nin petrole yaptığı ödemeleri Türkiye’nin petrole yaptığı ödemeleri de artırmıştır. 1974’de 752 milyon de artırmıştır. 1974’de 752 milyon dolar olan petrol harcamaları, 1980’de dolar olan petrol harcamaları, 1980’de 2990 milyon dolara yükselmiştir. Bu 2990 milyon dolara yükselmiştir. Bu kalemdeki kümülatif artış ise %297’dir.kalemdeki kümülatif artış ise %297’dir.

Petrol fiyatları %255 artarken, petrole Petrol fiyatları %255 artarken, petrole yapılan ödemelerin %297 oranında yapılan ödemelerin %297 oranında artması, dönem içerisinde daha fazla artması, dönem içerisinde daha fazla petrol tüketildiğinin bir kanıtıdır.petrol tüketildiğinin bir kanıtıdır.

Çünkü 1960 ve 70’li yıllarda nispeten Çünkü 1960 ve 70’li yıllarda nispeten ucuz olan petrol, sanayide petrole ucuz olan petrol, sanayide petrole dayalı bir yapılanma sonucunu dayalı bir yapılanma sonucunu doğurmuştur. Ayrıca otomotiv doğurmuştur. Ayrıca otomotiv sektörünün gelişmesi için sağlanan sektörünün gelişmesi için sağlanan teşvik politikaları, petrole olan talebi teşvik politikaları, petrole olan talebi artırmıştır.artırmıştır.

Petrol fiyatlarındaki bu aşırı yükseliş, Petrol fiyatlarındaki bu aşırı yükseliş, ilk başlarda yurt içi fiyatlara ilk başlarda yurt içi fiyatlara yansıtılmayarak, aradaki fark hazine yansıtılmayarak, aradaki fark hazine kaynaklarından ödendi.kaynaklarından ödendi.

Yani bir bakıma devlet kendi Yani bir bakıma devlet kendi kasasından sübvansiyon sağlayarak kasasından sübvansiyon sağlayarak petrol tüketimini teşvik etti.petrol tüketimini teşvik etti.

Demiryolu taşımacılığının terk edilip, Demiryolu taşımacılığının terk edilip, karayoluna ağırlık verilmesi de petrol karayoluna ağırlık verilmesi de petrol talebinin artmasında bir diğer nedeni talebinin artmasında bir diğer nedeni oluşturdu.oluşturdu.

Seyidoğlu’nun 1963-77 yılları arasında Seyidoğlu’nun 1963-77 yılları arasında trend hesabına dayanarak yaptığı trend hesabına dayanarak yaptığı varsayımsal petrol harcamaları ile varsayımsal petrol harcamaları ile gerçekleşen petrol harcamaları arasındaki gerçekleşen petrol harcamaları arasındaki fark, 1980 yılında 2500 milyon dolara fark, 1980 yılında 2500 milyon dolara kadar yükselmiştir.kadar yükselmiştir.

Aradaki bu fark, uygulanan yanlış Aradaki bu fark, uygulanan yanlış politikalar nedeniyle, hazinenin sırtına yük politikalar nedeniyle, hazinenin sırtına yük olarak binmiştir.olarak binmiştir.

Trend hesabına göre, söz konusu dönemde Trend hesabına göre, söz konusu dönemde petrole yapılacak ödemelerin toplamı 2400 petrole yapılacak ödemelerin toplamı 2400 milyon dolar olması gerekirdi. Oysa milyon dolar olması gerekirdi. Oysa gerçekleşen ödemeler toplamı 10198 gerçekleşen ödemeler toplamı 10198 milyon dolar olmuştur. Aradaki yaklaşık milyon dolar olmuştur. Aradaki yaklaşık 7800 milyon dolarlık fark, bu dönemdeki 7800 milyon dolarlık fark, bu dönemdeki dış borç artışına çok yakın bir rakamdır.dış borç artışına çok yakın bir rakamdır.

Petrol fiyatlarındaki bu yükseliş, ara ve Petrol fiyatlarındaki bu yükseliş, ara ve yatırım malları üreticisi olan yatırım malları üreticisi olan sanayileşmiş ülkelerin ürünlerinin sanayileşmiş ülkelerin ürünlerinin fiyatlarını yükseltti. Bu malların fiyatlarını yükseltti. Bu malların ithalatçısı olan Türkiye gibi gelişmekte ithalatçısı olan Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerin bu mallara yaptığı olan ülkelerin bu mallara yaptığı ödemeler artarken, dış ticaret hadleri ödemeler artarken, dış ticaret hadleri de bu ülkelerin aleyhine değişti.de bu ülkelerin aleyhine değişti.

1973 yılı 100 kabul edildiğinde, 1979 1973 yılı 100 kabul edildiğinde, 1979 yılı endeks rakamı olan 77.7 değeri, yılı endeks rakamı olan 77.7 değeri, dış ticaret hadlerindeki çarpıcı dış ticaret hadlerindeki çarpıcı değişimi göstermektedir. Söz konusu değişimi göstermektedir. Söz konusu endeks 1980’de 56.9’a gerilemiştir.endeks 1980’de 56.9’a gerilemiştir.

Az önce de ifade edildiği üzere, petrol Az önce de ifade edildiği üzere, petrol fiyatlarındaki hızlı yükseliş, Türkiye’nin fiyatlarındaki hızlı yükseliş, Türkiye’nin kısa vadeli dış borçlarını da artırmıştır.kısa vadeli dış borçlarını da artırmıştır.

Kısa vadeli borçların toplam dış borçlara Kısa vadeli borçların toplam dış borçlara oranı 1975’de %24 iken 1977’de %57.9 oranı 1975’de %24 iken 1977’de %57.9 ve 1978’de %52 olmuştur.ve 1978’de %52 olmuştur.

Kısa vadeli borçlardaki bu artış, borç Kısa vadeli borçlardaki bu artış, borç faiz oranlarının da yükselmesi sonucunu faiz oranlarının da yükselmesi sonucunu doğurmuştur. Yurt içi enflasyon doğurmuştur. Yurt içi enflasyon oranlarının yükselmesine yol açmıştır.oranlarının yükselmesine yol açmıştır.

1970’li yıllarda kamu gelirleri ile kamu 1970’li yıllarda kamu gelirleri ile kamu giderleri arasındaki fark da giderek giderleri arasındaki fark da giderek açılmıştır. Kamu kesimi borçlanma açılmıştır. Kamu kesimi borçlanma gereği; 1972-73’de %2 iken, 1974-76 gereği; 1972-73’de %2 iken, 1974-76 döneminde %6.6 ve 1977-79 döneminde döneminde %6.6 ve 1977-79 döneminde %9.2 olmuştur.%9.2 olmuştur.

1970’li yıllardaki yüksek enflasyonun bir 1970’li yıllardaki yüksek enflasyonun bir diğer nedeni de bu kamu açıklarıdır. diğer nedeni de bu kamu açıklarıdır. Kamu açıkları ise büyük ölçüde KİT Kamu açıkları ise büyük ölçüde KİT zararlarından kaynaklanmaktadır.zararlarından kaynaklanmaktadır.

KİT zararları 1977’de 36.2 milyar TL iken, KİT zararları 1977’de 36.2 milyar TL iken, 1978’de 52 milyar ve 1979’da ise 60 1978’de 52 milyar ve 1979’da ise 60 milyar TL olmuştur.milyar TL olmuştur.

Kıbrıs Barış Harekatı da bu krizde Kıbrıs Barış Harekatı da bu krizde önemli bir rol oynamıştır.önemli bir rol oynamıştır.

Enflasyon uygulanan bu politikaların Enflasyon uygulanan bu politikaların doğal bir sonucu gibi görünmekle doğal bir sonucu gibi görünmekle birlikte, aslında krizin ağırlaşmasında birlikte, aslında krizin ağırlaşmasında rol oynayan sebeplerden birisi halini rol oynayan sebeplerden birisi halini almıştır.almıştır.

Artan enflasyon TL’nin satın alma Artan enflasyon TL’nin satın alma gücünü düşürdüğü için ve devalüasyon gücünü düşürdüğü için ve devalüasyon yapılmakta çoğu zaman geç kalındığı yapılmakta çoğu zaman geç kalındığı için, dış ticareti olumsuz yönde için, dış ticareti olumsuz yönde etkilemiş, dış ticaret bilanço açıklarının etkilemiş, dış ticaret bilanço açıklarının daha da artmasına yol açmıştır.daha da artmasına yol açmıştır.

Krizin GöstergeleriKrizin Göstergeleri

1978-79 krizinin benzerini 1956-58’de de 1978-79 krizinin benzerini 1956-58’de de yaşamış olmamıza rağmen, bu seferki kriz yaşamış olmamıza rağmen, bu seferki kriz çok daha derin olmuştur. Bu derinliği krizin çok daha derin olmuştur. Bu derinliği krizin göstergelerine baktığımızda çok daha göstergelerine baktığımızda çok daha rahat anlayabilirizrahat anlayabiliriz

Birazdan kriz göstergesi olarak verilecek Birazdan kriz göstergesi olarak verilecek olan “Dış ödemeler bilançosu” açıkları olan “Dış ödemeler bilançosu” açıkları zaten kronik bir hastalık halini almıştır. zaten kronik bir hastalık halini almıştır. Açık işsizlik ise 1960’lı yıllardan itibaren Açık işsizlik ise 1960’lı yıllardan itibaren varlığını hissettirmektedir. Ancak bu iki varlığını hissettirmektedir. Ancak bu iki sorun da 1970’li yıllarda derinleşmiştir.sorun da 1970’li yıllarda derinleşmiştir.

1.1. Enflasyonist baskılar artmıştırEnflasyonist baskılar artmıştır2.2. Ödemeler bilançosu açıkları artmıştırÖdemeler bilançosu açıkları artmıştır3.3. İşsizlik artmıştırİşsizlik artmıştır4.4. KKO oranı ve üretim seviyesi düşmüştürKKO oranı ve üretim seviyesi düşmüştür Bu döneme kadar, II. Dünya Savaşı ve Bu döneme kadar, II. Dünya Savaşı ve

1956-58 krizi göz ardı edilirse, 1956-58 krizi göz ardı edilirse, Türkiye’de Enflasyon son derece ılımlı Türkiye’de Enflasyon son derece ılımlı seyretmiştir.seyretmiştir.

1970’lerin başında harekete geçen 1970’lerin başında harekete geçen enflasyon, 70’lerin ikinci yarısında iyice enflasyon, 70’lerin ikinci yarısında iyice artmış hatta 1980’de 3 haneli bir artmış hatta 1980’de 3 haneli bir düzeye ulaşmıştır.düzeye ulaşmıştır.

Enflasyon 1978’de %53.3, 1979’da Enflasyon 1978’de %53.3, 1979’da %62 ve 1980’de %116.6 olmuştur.%62 ve 1980’de %116.6 olmuştur.

Bu yükselişin 2 nedeni vardır: (a) Bu yükselişin 2 nedeni vardır: (a) Yapısal nedenler ve (b) Yüksek büyüme Yapısal nedenler ve (b) Yüksek büyüme rakamları tutturmak için izlenen rakamları tutturmak için izlenen genişlemeci para ve maliye politikalarıgenişlemeci para ve maliye politikaları

Yapısal nedenler şu şekilde Yapısal nedenler şu şekilde özetlenebilir: İthal ikameci stratejiden özetlenebilir: İthal ikameci stratejiden kaynaklanan tıkanıklıklar, piyasa kaynaklanan tıkanıklıklar, piyasa mekanizmasının tam işlememesi, mekanizmasının tam işlememesi, korumacılıktan kaynaklanan korumacılıktan kaynaklanan monopolist eğilimler, ekonominin düal monopolist eğilimler, ekonominin düal yapısı ve hızlı nüfus artışıyapısı ve hızlı nüfus artışı

Bu yapısal aksaklıklara bir de yüksek Bu yapısal aksaklıklara bir de yüksek büyüme rakamlarına ulaşabilmek için büyüme rakamlarına ulaşabilmek için uygulanan genişlemeci para ve maliye uygulanan genişlemeci para ve maliye politikaları eklenince, enflasyon politikaları eklenince, enflasyon beklenildiği üzere artışa geçmiştirbeklenildiği üzere artışa geçmiştir

Bu yıllardaki enflasyon sadece talep Bu yıllardaki enflasyon sadece talep yanlı değildir. Enerji ve döviz yanlı değildir. Enerji ve döviz darboğazı nedeniyle arz daralmaları darboğazı nedeniyle arz daralmaları da söz konusudur. KKO oranları da söz konusudur. KKO oranları düşmektedir.düşmektedir.

Sanayi üretimi, bu darboğazlar Sanayi üretimi, bu darboğazlar nedeniyle, 1979’da %5.4, 1980’de ise nedeniyle, 1979’da %5.4, 1980’de ise %5.6 oranında düşmüştür.%5.6 oranında düşmüştür.

Sanayi sektöründeki bu gerileme Sanayi sektöründeki bu gerileme GSYİH’ya da yansımıştır. 1979 ve GSYİH’ya da yansımıştır. 1979 ve 1980’de GSYİH -%0.5 ve -%1.1 1980’de GSYİH -%0.5 ve -%1.1 oranlarında küçülmüştür.oranlarında küçülmüştür.

Yükselen enflasyon kaynak dağılımını Yükselen enflasyon kaynak dağılımını bozucu bir etki göstererek toplumsal bozucu bir etki göstererek toplumsal huzurluklara yol açmıştır.huzurluklara yol açmıştır.

Bu toplumsal huzursuzluk anarşi, politik Bu toplumsal huzursuzluk anarşi, politik grevler ve iş yavaşlatma eylemlerine grevler ve iş yavaşlatma eylemlerine yol açmıştır.yol açmıştır.

Bu da, zaten düşmekte olan sanayi Bu da, zaten düşmekte olan sanayi üretiminin iyice düşmesine yol açmıştır.üretiminin iyice düşmesine yol açmıştır.

II. Dünya Savaşı’ndan bu yana sürekli II. Dünya Savaşı’ndan bu yana sürekli verilmekte olan dış ödemeler bilanço verilmekte olan dış ödemeler bilanço açıkları bu dönemde artış göstermiştir.açıkları bu dönemde artış göstermiştir.

1980 öncesinde asla tam liberasyona 1980 öncesinde asla tam liberasyona tabi olmayan bir ithalat yapısı tabi olmayan bir ithalat yapısı olmasına rağmen, ithalatın sürekli olmasına rağmen, ithalatın sürekli kotalarla ve kambiyo denetimi gibi kotalarla ve kambiyo denetimi gibi araçlarla kontrol edilmesine rağmen, araçlarla kontrol edilmesine rağmen, dış ödemeler bilançosunun açık dış ödemeler bilançosunun açık vermesi, bu açığın bilinçli bir şekilde vermesi, bu açığın bilinçli bir şekilde verildiğini göstermektedir.verildiğini göstermektedir.

Gerçekten de, sürdürülmekte olan ithal Gerçekten de, sürdürülmekte olan ithal ikameci stratejinin bir gereği olarak, ikameci stratejinin bir gereği olarak, yüksek büyüme rakamlarına ulaşmak yüksek büyüme rakamlarına ulaşmak için sanayi sektörünün bol miktarda ara için sanayi sektörünün bol miktarda ara ve yatırım malı ithal etmesi ve yatırım malı ithal etmesi gerekmektedir.gerekmektedir.

Bu da ödemeler bilançosunun finanse Bu da ödemeler bilançosunun finanse edilebilecek kadar açık vermesine göz edilebilecek kadar açık vermesine göz yummayı gerektirmektediryummayı gerektirmektedir

Ancak 1970’li yılların sonlarında bu Ancak 1970’li yılların sonlarında bu açıklar finanse edilebilir boyutları açıklar finanse edilebilir boyutları aşmıştıraşmıştır

Yaşanan döviz darboğazı kısa vadeli Yaşanan döviz darboğazı kısa vadeli borçları artırmış, getirilen yeni ithalat borçları artırmış, getirilen yeni ithalat kontrolleri de durumu kurtarmaya kontrolleri de durumu kurtarmaya yetmediği gibi, yurtiçi üretimin düşmesine yetmediği gibi, yurtiçi üretimin düşmesine yol açmıştır.yol açmıştır.

Giderek artan miktarlarda verilen dış Giderek artan miktarlarda verilen dış açıklar döviz darboğazını tetiklemiştiraçıklar döviz darboğazını tetiklemiştir

Vadesi gelen borçlar, döviz rezervleri Vadesi gelen borçlar, döviz rezervleri tükendiği için, kısa vadeli yeni borçlarla tükendiği için, kısa vadeli yeni borçlarla ödenmeye çalışılmıştır.ödenmeye çalışılmıştır.

Bu da borç kompozisyonu içerisinde kısa Bu da borç kompozisyonu içerisinde kısa vadeli borçların oranının %24’ten %57’ye vadeli borçların oranının %24’ten %57’ye yükselmesi sonucunu doğurmuştur.yükselmesi sonucunu doğurmuştur.

Döviz darboğazının bir diğer nedeni de Döviz darboğazının bir diğer nedeni de DÇM’lerdir. 1978’de 4.84 milyar dolar dış DÇM’lerdir. 1978’de 4.84 milyar dolar dış borçların 1.38 milyar doları DÇM’lerden borçların 1.38 milyar doları DÇM’lerden kaynaklanan borçlardır.kaynaklanan borçlardır.

Toplam dış borçlar üç yıl içerisinde 4.7 Toplam dış borçlar üç yıl içerisinde 4.7 milyar dolardan 13.8 milyar dolara milyar dolardan 13.8 milyar dolara yükselmiştir.yükselmiştir.

Bu tarihlerde Türkiye’de dış borç yönetimi Bu tarihlerde Türkiye’de dış borç yönetimi diye bir kavramın olmadığı çok açıktır. diye bir kavramın olmadığı çok açıktır. Günü kurtarma politikası ile sürekli yeni ve Günü kurtarma politikası ile sürekli yeni ve kısa vadeli borçlar alınmıştır.kısa vadeli borçlar alınmıştır.

1978’de borçlarını ödemekte zorlanan 1978’de borçlarını ödemekte zorlanan Türkiye IMF güdümünde borç Türkiye IMF güdümünde borç konsolidasyonuna baş vurmak zorunda konsolidasyonuna baş vurmak zorunda kalmış ve tamamen IMF güdümlü kalmış ve tamamen IMF güdümlü politikalara yönelmiştirpolitikalara yönelmiştir

Bir diğer sıkıntı da işsizliktir. 1950’li yıllarda Bir diğer sıkıntı da işsizliktir. 1950’li yıllarda köyden kente göçün hızlanmasıyla artış köyden kente göçün hızlanmasıyla artış ivmesi yakalayan açık işsizlik, 1970’li yıllarda ivmesi yakalayan açık işsizlik, 1970’li yıllarda iyice kendini hissettirmeye başlamıştır.iyice kendini hissettirmeye başlamıştır.

İşsizliğin en büyük nedeni elbette hızlı nüfus İşsizliğin en büyük nedeni elbette hızlı nüfus artışıdır. Ancak takip edilen ekonomi artışıdır. Ancak takip edilen ekonomi politikaları da işsizliği düşürme konusunda politikaları da işsizliği düşürme konusunda başarısız olmuştur.başarısız olmuştur.

Enerji ve döviz darboğazı gibi nedenlerle Enerji ve döviz darboğazı gibi nedenlerle düşen üretim düzeyi, eksik kapasitelerin düşen üretim düzeyi, eksik kapasitelerin ortaya çıkması gibi nedenler de işsizliğe ortaya çıkması gibi nedenler de işsizliğe katkı yapmıştır.katkı yapmıştır.

1978’de %12.7 olan işsizlik, 1979’da %14, 1978’de %12.7 olan işsizlik, 1979’da %14, 1980’de %15.4 ve 1981’de %16.9 olmuştur.1980’de %15.4 ve 1981’de %16.9 olmuştur.

Bunalımdan çıkış için politika Bunalımdan çıkış için politika arayışları: 1978 ve 79 İstikrar arayışları: 1978 ve 79 İstikrar

ProgramlarıProgramları

Ödemeler bilançosu açıklarının acilen Ödemeler bilançosu açıklarının acilen finanse edilebilmesi için, vadesi finanse edilebilmesi için, vadesi gelmiş borçların ötelenmesi ve yeni gelmiş borçların ötelenmesi ve yeni dış borç alınması gerekmektedirdış borç alınması gerekmektedir

Bunun için de IMF’ye bir niyet Bunun için de IMF’ye bir niyet mektubu vermek ve stand-by mektubu vermek ve stand-by anlaşması yapmak şarttır (?)anlaşması yapmak şarttır (?)

Bunu sağlayabilmek için Mart 1978 Bunu sağlayabilmek için Mart 1978 ve Nisan 1979’da iki adet istikrar ve Nisan 1979’da iki adet istikrar programı yürürlüğe konulmuş ve IMF programı yürürlüğe konulmuş ve IMF ile anlaşma yapılmıştırile anlaşma yapılmıştır

IMF’nin desteği (?) alınarak IMF’nin desteği (?) alınarak hazırlanan bu programların içeriği şu hazırlanan bu programların içeriği şu şekilde özetlenebilir:şekilde özetlenebilir:

1.1. TL’nin aşırı değerini normale TL’nin aşırı değerini normale döndürmek için sık sık devalüasyon döndürmek için sık sık devalüasyon yapılmıştır. 19.25 olan dolar kuru yapılmıştır. 19.25 olan dolar kuru Mart 1978’de 25 TL, Nisan 1979’da Mart 1978’de 25 TL, Nisan 1979’da 35 TL, Mayıs 1979’da 42 TL ve 35 TL, Mayıs 1979’da 42 TL ve Haziran 1979’da 47.1 TL yapıldı.Haziran 1979’da 47.1 TL yapıldı.

2.2. KİT zararlarını önlemek ve bütçe KİT zararlarını önlemek ve bütçe üzerindeki yükünü azaltmak için KİT üzerindeki yükünü azaltmak için KİT ürünlerine zam yapıldıürünlerine zam yapıldı

3.3. Harcamalar kısılacak (dönemin Harcamalar kısılacak (dönemin tabiriyle, kemer sıkma politikası tabiriyle, kemer sıkma politikası uygulanacak), KİT zararları uygulanacak), KİT zararları azaltılacak, TCMB kaynaklarına azaltılacak, TCMB kaynaklarına daha az başvurulacak ve emisyon daha az başvurulacak ve emisyon hacmi ciddi şekilde daraltılacakhacmi ciddi şekilde daraltılacak

4.4. İthalat kısılacak ihracat teşvik İthalat kısılacak ihracat teşvik edilecek ve böylece ödemeler edilecek ve böylece ödemeler bilançosu açıkları düşürülecekbilançosu açıkları düşürülecek

5.5. Faizler yükseltilerek yurt içi tasarruf Faizler yükseltilerek yurt içi tasarruf açığı azaltılacak, böylece dış borç açığı azaltılacak, böylece dış borç ihtiyacı düşecekihtiyacı düşecek

6.6. Yüksek büyüme hedefleri terk Yüksek büyüme hedefleri terk edilecek, yatırımlar azaltılacakedilecek, yatırımlar azaltılacak

7.7. Tarım ürünlerinin destekleme alım Tarım ürünlerinin destekleme alım kapsamı daraltılacakkapsamı daraltılacak

8.8. Ücret ve maaş artışları Ücret ve maaş artışları sınırlandırılacaksınırlandırılacak

9.9. DÇM uygulamasına son verilecektirDÇM uygulamasına son verilecektir

Türkiye bu önlemleri uygularsa vadesi Türkiye bu önlemleri uygularsa vadesi gelmiş borçları ertelenecektir. Nitekim gelmiş borçları ertelenecektir. Nitekim 1978 ve 79’da Türkiye’den alacağı olan 1978 ve 79’da Türkiye’den alacağı olan bir çok ülke bu önlemlerin alınması ile bir çok ülke bu önlemlerin alınması ile birlikte borç erteleme anlaşması birlikte borç erteleme anlaşması yapmıştıryapmıştır

Ayrıca Mart 1978 programı için 640 Ayrıca Mart 1978 programı için 640 milyon dolar ve Nisan 1979 programı milyon dolar ve Nisan 1979 programı için ise 1.8 milyar dolar yeni dış borç için ise 1.8 milyar dolar yeni dış borç temin edilmiştir (? ? ? ? ?)…temin edilmiştir (? ? ? ? ?)…

Bu dış kaynağın 910 milyon doları Bu dış kaynağın 910 milyon doları OECD’den 400 milyon doları da OECD’den 400 milyon doları da uluslararası ticari bankalardan alınacaktıuluslararası ticari bankalardan alınacaktı

Ancak alınan bu önlemler kararlılıkla Ancak alınan bu önlemler kararlılıkla uygulanmadığı için, temin edilen bu taze uygulanmadığı için, temin edilen bu taze dış kaynakların kullanımı son derece dış kaynakların kullanımı son derece sınırlı olmuştur. Hem kararlı uygulamanın sınırlı olmuştur. Hem kararlı uygulamanın olmaması hem de beklenen dış kaynağın olmaması hem de beklenen dış kaynağın tam kullanılamaması, bu programların tam kullanılamaması, bu programların başarısız olması sonucunu doğurmuşturbaşarısız olması sonucunu doğurmuştur

Ücretler konusunda baskı altında kalan Ücretler konusunda baskı altında kalan (grevlere maruz kalan) hükümetler, (grevlere maruz kalan) hükümetler, kemer sıkma konusunda da yetersiz kemer sıkma konusunda da yetersiz kalmışlar ve harcamaları kalmışlar ve harcamaları düşürememişlerdirdüşürememişlerdir

Vergi gelirleri artırılamadığı için bütçe Vergi gelirleri artırılamadığı için bütçe hedefleri tutturulamamıştırhedefleri tutturulamamıştır

Destekleme alımları azaltılmamış Destekleme alımları azaltılmamış tam tersine destekleme alım fiyatları tam tersine destekleme alım fiyatları artırılmıştır. Bu da TCMB artırılmıştır. Bu da TCMB kaynaklarına daha fazla baş vurma kaynaklarına daha fazla baş vurma sonucunu doğurmuştursonucunu doğurmuştur

Doğal olarak enflasyon artışa geçmiş Doğal olarak enflasyon artışa geçmiş ve Aralık 1979’da %80’i geçmiştir.ve Aralık 1979’da %80’i geçmiştir.

Karaborsa yaygınlaşmış, KKO Karaborsa yaygınlaşmış, KKO %30’lara kadar gerilemiştir%30’lara kadar gerilemiştir

Toparlamak gerekirse, 1978 ve 79 Toparlamak gerekirse, 1978 ve 79 istikrar programlarının başarısız olma istikrar programlarının başarısız olma nedenlerini 3 maddede özetleyebiliriz:nedenlerini 3 maddede özetleyebiliriz:

1.1. Sık sık yaşanan hükümet değişiklikleri, Sık sık yaşanan hükümet değişiklikleri, programların kararlı bir şekilde programların kararlı bir şekilde yürütülmesini engellemiştiryürütülmesini engellemiştir

2.2. Bazı önlemler hükümetlerin oy Bazı önlemler hükümetlerin oy kaybetmesine yol açacağı için kaybetmesine yol açacağı için uygulanmamıştır. Örneğin enflasyondan uygulanmamıştır. Örneğin enflasyondan daha düşük düzeyde ücret ve maaş daha düşük düzeyde ücret ve maaş artışları veya tarımsal destekleme artışları veya tarımsal destekleme alımlarının kapsamının daraltılması gibi. alımlarının kapsamının daraltılması gibi. Oy kaybetmek istemeyen hükümetler bu Oy kaybetmek istemeyen hükümetler bu önlemleri uygulamamıştır (!)önlemleri uygulamamıştır (!)

3.3. Uluslararası çevreler de bu durumu görünce, Uluslararası çevreler de bu durumu görünce, elbette destek vermediler ve sonuç elbette destek vermediler ve sonuç kaçınılmaz bir şekilde başarısızlık oldu.kaçınılmaz bir şekilde başarısızlık oldu.

12 Eylül askeri darbesinden önce iktidarda 12 Eylül askeri darbesinden önce iktidarda bulunan azınlık hükümeti (S. Demirel) bulunan azınlık hükümeti (S. Demirel) ekonomiyi düze çıkarmak için 24 Ocak 1980 ekonomiyi düze çıkarmak için 24 Ocak 1980 Kararlarını oluşturdu. Bu kararların Kararlarını oluşturdu. Bu kararların hazırlanmasında o dönemde DPT Müsteşarı hazırlanmasında o dönemde DPT Müsteşarı olan Turgut Özal’ın çok büyük katkıları olan Turgut Özal’ın çok büyük katkıları olmuştur. 12 Eylül’de yönetime el koyan olmuştur. 12 Eylül’de yönetime el koyan askeri hükümetin Başbakanı olan Ulusu, askeri hükümetin Başbakanı olan Ulusu, programın sekteye uğramaması için Özal’ı programın sekteye uğramaması için Özal’ı başbakan yardımcısı yapmıştır. Turgut Özal, başbakan yardımcısı yapmıştır. Turgut Özal, 1983’te yapılan seçimlerde Başbakan 1983’te yapılan seçimlerde Başbakan olmuştur.olmuştur.

24 Ocak kararlarının kendinden önceki 24 Ocak kararlarının kendinden önceki istikrar programlarından belki de en istikrar programlarından belki de en önemli farkı, Keynesyen politikaların önemli farkı, Keynesyen politikaların terk edilip Neo-liberal politikalara terk edilip Neo-liberal politikalara geçişin yolunu açmış olmasıdır.geçişin yolunu açmış olmasıdır.

Gerek monetarist olsun ve gerekse Gerek monetarist olsun ve gerekse arz yanlı iktisat olsun, neo-liberal arz yanlı iktisat olsun, neo-liberal politikalar devletin ekonomiye politikalar devletin ekonomiye müdahalesini en aza indirmeyi müdahalesini en aza indirmeyi amaçlar. Piyasa mekanizmasına amaçlar. Piyasa mekanizmasına güvenirler.güvenirler.

24 Ocak Kararlarının 24 Ocak Kararlarının FelsefesiFelsefesi

Enflasyonu önlemek için para arzının Enflasyonu önlemek için para arzının kontrol altında tutulması, devletin kontrol altında tutulması, devletin ekonomiye müdahalesinin azaltılması ve ekonomiye müdahalesinin azaltılması ve arz-talep dengesinin piyasa arz-talep dengesinin piyasa mekanizmasına bırakılması mekanizmasına bırakılması gerekmektedir.gerekmektedir.

Uzun dönemde enflasyon ile işsizlik Uzun dönemde enflasyon ile işsizlik arasında bir trade-off (ödünleşme) arasında bir trade-off (ödünleşme) yoktur. Bu ilişki kısa dönemlidir ve yoktur. Bu ilişki kısa dönemlidir ve işsizliği azaltmak için uygulanacak olan işsizliği azaltmak için uygulanacak olan politikalar kısa dönemde enflasyonu politikalar kısa dönemde enflasyonu artıracağı için “Stagflasyon”a yol açar.artıracağı için “Stagflasyon”a yol açar.

Arz yanlı iktisatçılar da benzer Arz yanlı iktisatçılar da benzer fikirlere sahiptir, vergi oranlarının fikirlere sahiptir, vergi oranlarının düşürülmesi gibi politikalarla özel düşürülmesi gibi politikalarla özel kesimin elinde daha fazla fon kesimin elinde daha fazla fon oluşması sağlanabilir. Özel kesim bu oluşması sağlanabilir. Özel kesim bu fonları kamu kesiminden daha verimli fonları kamu kesiminden daha verimli işletebilir.işletebilir.

İşsizlik

Enflasyon

0

LRPC

%16 SRPC (e=0)%10

%8

SRPC (e=8)

Ana hedef ekonomiye devlet Ana hedef ekonomiye devlet müdahalesinin en aza indirgenmesi, müdahalesinin en aza indirgenmesi, makro ve mikro dengelerin makro ve mikro dengelerin oluşumunu idari kararlar yerine oluşumunu idari kararlar yerine piyasa mekanizmasına terk edilmesi piyasa mekanizmasına terk edilmesi oluşturuyorduoluşturuyordu

Döviz kıtlıklarına yol açan ithal Döviz kıtlıklarına yol açan ithal ikameci sanayileşme stratejisinin terk ikameci sanayileşme stratejisinin terk edilip ihracata dayalı sanayileşme edilip ihracata dayalı sanayileşme stratejisine geçilmesi hedeflenmiştistratejisine geçilmesi hedeflenmişti

24 Ocak Kararlarının Strateji ve 24 Ocak Kararlarının Strateji ve HedefleriHedefleri

Bu uzun vadeli amaçların yanı sıra, Bu uzun vadeli amaçların yanı sıra, ekonominin bunalımdan çıkması için ekonominin bunalımdan çıkması için bir dizi kısa vadeli amaç da bir dizi kısa vadeli amaç da bulunuyordu:bulunuyordu:

1.1. Acil dış ödeme güçlüklerine çözüm Acil dış ödeme güçlüklerine çözüm bulmak. Bunun için vadesi gelen bulmak. Bunun için vadesi gelen borçlar ertelenmeli, yeni kaynaklar borçlar ertelenmeli, yeni kaynaklar bulunmalı ve döviz kazandırıcı bulunmalı ve döviz kazandırıcı ihracat faaliyetleri artırılmalı idiihracat faaliyetleri artırılmalı idi

2.2. Enflasyon hızının düşürülmesi, Enflasyon hızının düşürülmesi, enflasyon sarmalının kırılmasıenflasyon sarmalının kırılması

3.3. Atıl kapasitelerin harekete geçirilmesi ve Atıl kapasitelerin harekete geçirilmesi ve büyüme hızının yeniden pozitif olmasıbüyüme hızının yeniden pozitif olması

Bu kısa ve uzun vadeli amaçlara, serbest Bu kısa ve uzun vadeli amaçlara, serbest Pazar ekonomisi ve dışa açık bir model ile Pazar ekonomisi ve dışa açık bir model ile ulaşılacaktı. Temel strateji buydu.ulaşılacaktı. Temel strateji buydu.

KİT’ler dahil tüm kamu kesimi daraltılacak, KİT’ler dahil tüm kamu kesimi daraltılacak, özel kesim teşvik edilecektirözel kesim teşvik edilecektir

İthalat serbestleştirilecek, yabancı İthalat serbestleştirilecek, yabancı sermaye teşvik edilerek rekabet ortamı sermaye teşvik edilerek rekabet ortamı sağlanacaktısağlanacaktı

Sadece mal ve hizmet fiyatları değil, döviz Sadece mal ve hizmet fiyatları değil, döviz kuru ve faiz oranları da serbest piyasa kuru ve faiz oranları da serbest piyasa koşulları içerisinde belirlenecekti.koşulları içerisinde belirlenecekti.

1.1. Uygulanan ilk politika ekonomide istikrarı Uygulanan ilk politika ekonomide istikrarı sağlama ve enflasyonu düşürme amacını sağlama ve enflasyonu düşürme amacını gütmektedir.gütmektedir.

Talebi kısmak ve KİT zararlarını önlemek Talebi kısmak ve KİT zararlarını önlemek için KİT ürünlerine yüklü zamlar yapıldıiçin KİT ürünlerine yüklü zamlar yapıldı

Para arzı kontrol altına alındıPara arzı kontrol altına alındı Bulunan yeni dış borçlarla beklemede Bulunan yeni dış borçlarla beklemede

olan ara ve yatırım malları ithal edilerek olan ara ve yatırım malları ithal edilerek KKO yükseltilmeye çalışıldıKKO yükseltilmeye çalışıldı

Kıtlığı çekilen tüketim mallarının ithalatı Kıtlığı çekilen tüketim mallarının ithalatı ile karaborsaya son verildiile karaborsaya son verildi

24 Ocak Programının Kapsamı 24 Ocak Programının Kapsamı ve Uygulanan Politikalarve Uygulanan Politikalar

Bu çabaların neticesinde 1980’de Bu çabaların neticesinde 1980’de %108 olan enflasyon oranı, 1981’de %108 olan enflasyon oranı, 1981’de %36.8’e, 1982’de %27.1’e düşürüldü%36.8’e, 1982’de %27.1’e düşürüldü

2.2. Devletin piyasa içindeki yerinin Devletin piyasa içindeki yerinin daraltılması bir diğer politikadırdaraltılması bir diğer politikadır

Bu amaçla sigara tekeli kaldırılmıştırBu amaçla sigara tekeli kaldırılmıştır Madenlerin kamulaştırılmasına son Madenlerin kamulaştırılmasına son

verilmiştirverilmiştir KİT’lerin özelleştirilmesi süreci KİT’lerin özelleştirilmesi süreci

başlatılmıştırbaşlatılmıştır

KİT’lerin kendi ürünlerini özerk yapı KİT’lerin kendi ürünlerini özerk yapı içerisinde kendileri fiyatlandırmaya içerisinde kendileri fiyatlandırmaya başlamış, “Fiyat Tespit ve Kontrol başlamış, “Fiyat Tespit ve Kontrol Komitesi” fesh edilmiştirKomitesi” fesh edilmiştir

İthalat serbestleştirilmiştirİthalat serbestleştirilmiştir Destekleme alımlarının kapsamı Destekleme alımlarının kapsamı

daraltılmıştırdaraltılmıştır Faiz oranları ve döviz kurları serbest Faiz oranları ve döviz kurları serbest

piyasa koşullarına terk edilmiştirpiyasa koşullarına terk edilmiştir

3.3. Yabancı sermayenin teşvik edilmesi Yabancı sermayenin teşvik edilmesi politikası uygulanmıştırpolitikası uygulanmıştır

Bunun sağlanması ile ekonomide döviz Bunun sağlanması ile ekonomide döviz arzının artacağı öngörülmüştürarzının artacağı öngörülmüştür

Bunu sağlamak için, döviz alım satımı Bunu sağlamak için, döviz alım satımı serbest bırakılmış, kambiyo denetimi serbest bırakılmış, kambiyo denetimi gevşetilmiştir. Yani TPKKK gevşetilmiştir. Yani TPKKK liberalleşmiştirliberalleşmiştir

TL’nin aşırı değerli olmasını önlemek TL’nin aşırı değerli olmasını önlemek için önce 24 Ocak kararları ile birlikte için önce 24 Ocak kararları ile birlikte 47.1 TL olan kur, 70 TL’ye devalüe 47.1 TL olan kur, 70 TL’ye devalüe edilmiştiredilmiştir

TL’nin konvertibiletisini sağlamak TL’nin konvertibiletisini sağlamak amacıyla Mayıs 1981’den itibaren amacıyla Mayıs 1981’den itibaren günlük döviz kuru uygulamasına günlük döviz kuru uygulamasına geçiş yapıldıgeçiş yapıldı

Ağustos 1989’da 32 sayılı KHK ile Ağustos 1989’da 32 sayılı KHK ile TL’nin tam konvertibiletisi ilan edildiTL’nin tam konvertibiletisi ilan edildi

4.4. Uygulanan bir diğer politika ise dış Uygulanan bir diğer politika ise dış ticaretin serbestleştirilmesidir. Bu ticaretin serbestleştirilmesidir. Bu politika ile ekonominin dışa açılacağı, politika ile ekonominin dışa açılacağı, rekabetle birlikte kalitenin artacağı, rekabetle birlikte kalitenin artacağı, maliyetlerin düşeceği öngörülüyordumaliyetlerin düşeceği öngörülüyordu

İthalattan alınan damga resmi ve İthalattan alınan damga resmi ve teminatlar düşürülmüştürteminatlar düşürülmüştür

Kotaya tabi mal sayısı azaltılmıştırKotaya tabi mal sayısı azaltılmıştır Ocak 1984’te ortalama %76 olan gümrük Ocak 1984’te ortalama %76 olan gümrük

vergileri %49’a indirilmiştirvergileri %49’a indirilmiştir İthalat üzerindeki dolaysız devlet İthalat üzerindeki dolaysız devlet

kontrolleri kaldırılmıştırkontrolleri kaldırılmıştır İhracattaki kontroller kaldırılmış ve hatta İhracattaki kontroller kaldırılmış ve hatta

ihracat teşvikleri yoğunlaştırılmıştır. ihracat teşvikleri yoğunlaştırılmıştır. İhracattaki dolaylı vergilerin iadesi İhracattaki dolaylı vergilerin iadesi politikası sürdürülmüş, ihracatçı üreticilere politikası sürdürülmüş, ihracatçı üreticilere hammadde ve ara malı ithalatında öncelik hammadde ve ara malı ithalatında öncelik ve döviz tahsisinde kolaylıklar sağlanmıştırve döviz tahsisinde kolaylıklar sağlanmıştır

5.5. Yabancı yatırımları teşvik etmek için, yeni Yabancı yatırımları teşvik etmek için, yeni teşvikler getirildi, idari denetim gevşetilditeşvikler getirildi, idari denetim gevşetildi

Formaliteleri azaltmak için bu görevler tek Formaliteleri azaltmak için bu görevler tek bir kuruluşta (DPT’ye bağlı “Yabancı bir kuruluşta (DPT’ye bağlı “Yabancı Sermaye Daire Başkanlığı”) toplandıSermaye Daire Başkanlığı”) toplandı

Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü kurulduSerbest Bölgeler Genel Müdürlüğü kuruldu Yabancı bankaların Türkiye’de faaliyette Yabancı bankaların Türkiye’de faaliyette

bulunmaları serbestleştirildibulunmaları serbestleştirildi Turizm alanında yabancı sermaye çekmek Turizm alanında yabancı sermaye çekmek

için “Yabancı Sermaye Çerçeve için “Yabancı Sermaye Çerçeve Kararnamesi” çıkarıldıKararnamesi” çıkarıldı

Finansal kiralama ve DTH’ları serbest Finansal kiralama ve DTH’ları serbest bırakıldı (1985)bırakıldı (1985)

6.6. Faiz hadleri serbestleştirildi ve reel faiz Faiz hadleri serbestleştirildi ve reel faiz uygulanmasına geçildiuygulanmasına geçildi

1 Temmuz 1980’den itibaren faizler tamamen 1 Temmuz 1980’den itibaren faizler tamamen serbest bırakıldı fakat sürdürülemediserbest bırakıldı fakat sürdürülemedi

Temmuz 1983’te yeniden düzenleme yapıldı. Temmuz 1983’te yeniden düzenleme yapıldı. Aralık 1983’te yapılan düzenleme ile faizlerin Aralık 1983’te yapılan düzenleme ile faizlerin üst limiti TCMB tarafından belirlenmeye üst limiti TCMB tarafından belirlenmeye başladıbaşladı

Temmuz 1987’de bir kez daha Temmuz 1987’de bir kez daha serbestleşmeye gidildi ancak yine başarılı serbestleşmeye gidildi ancak yine başarılı olmadıolmadı

Bu başarısızlığın nedenleri arasında, Bu başarısızlığın nedenleri arasında, Türkiye’deki bankacılık sektörünün Türkiye’deki bankacılık sektörünün oligopolistik yapısı ve holdinglerle olan oligopolistik yapısı ve holdinglerle olan organik bağları gösterilmektedirorganik bağları gösterilmektedir

7.7. Fiyat oluşumlarının serbest Fiyat oluşumlarının serbest bırakılması ve fiyat kontrollerinin bırakılması ve fiyat kontrollerinin kaldırılması politikası uygulandıkaldırılması politikası uygulandı

Bu amaçla KİT ürünlerinin Bu amaçla KİT ürünlerinin fiyatlandırılması özerkliğe terk edildifiyatlandırılması özerkliğe terk edildi

Taban fiyat uygulamasının kapsamı Taban fiyat uygulamasının kapsamı daraltıldı. Tarım ürünlerinin taban daraltıldı. Tarım ürünlerinin taban fiyatları enflasyondan daha düşük fiyatları enflasyondan daha düşük artırıldı, satın alınan ürünlerinin artırıldı, satın alınan ürünlerinin paraları geç ödendi. Bunların paraları geç ödendi. Bunların neticesinde iç ticaret hadleri tarım neticesinde iç ticaret hadleri tarım aleyhine döndüaleyhine döndü

GSMH içerisinde tarımın payı azaldıGSMH içerisinde tarımın payı azaldı 1987 seçimlerinden sonra bu tarım 1987 seçimlerinden sonra bu tarım

politikaları gözden geçirilmek politikaları gözden geçirilmek zorunda kalındı ve taban fiyatlar zorunda kalındı ve taban fiyatlar yükseltildiği gibi ürün bedelleri de yükseltildiği gibi ürün bedelleri de daha düzenli ödenmeye başlandıdaha düzenli ödenmeye başlandı

8.8. Neo-liberal politikalara uygun olarak Neo-liberal politikalara uygun olarak sendikalar pasifize edilmiş, reel sendikalar pasifize edilmiş, reel ücretlerin düşürülmesi politikası ücretlerin düşürülmesi politikası uygulanmıştıruygulanmıştır

12 Eylül darbesi ile sendikal 12 Eylül darbesi ile sendikal faaliyetler yasaklanmıştırfaaliyetler yasaklanmıştır

İşçi ücretleri ve memur maaşları İşçi ücretleri ve memur maaşları enflasyondan daha az artırılarak, enflasyondan daha az artırılarak, sanayiinin daha karlı olması sanayiinin daha karlı olması hedeflenmiştirhedeflenmiştir

1984’ten sonra sendikal haklar iade 1984’ten sonra sendikal haklar iade edilmiştiredilmiştir

Ancak 1982 Anayasası’nın kısıtlayıcı Ancak 1982 Anayasası’nın kısıtlayıcı hükümleri nedeniyle sendikalar pek hükümleri nedeniyle sendikalar pek etkin olamamıştıretkin olamamıştır

1984’te enflasyonun yeniden hız 1984’te enflasyonun yeniden hız kazanması (kazandırılması) ile reel kazanması (kazandırılması) ile reel ücretler düşmeye devam etmiştirücretler düşmeye devam etmiştir

24 Ocak 1980 24 Ocak 1980 Kararlarının Uygulama Kararlarının Uygulama

SonuçlarıSonuçları

1980-1983 Dönemi1980-1983 Dönemi

Her ne kadar askeri darbeler siyasi Her ne kadar askeri darbeler siyasi anlamda hoş görülmez hareketler olarak anlamda hoş görülmez hareketler olarak kabul edilse de, ekonomi açısından kabul edilse de, ekonomi açısından aslında iyi bile olmuştur. Sekteye aslında iyi bile olmuştur. Sekteye uğrayan demokratik ortam, oy kaygısı uğrayan demokratik ortam, oy kaygısı taşımayan bir hükümetin bulunması, taşımayan bir hükümetin bulunması, programın kararlılıkla sürdürülmesini programın kararlılıkla sürdürülmesini sağlamıştır.sağlamıştır.

Oy kaygısı güden bir hükümet iş başında Oy kaygısı güden bir hükümet iş başında bulunmuş olsaydı, 24 Ocak kararlarının bulunmuş olsaydı, 24 Ocak kararlarının akıbeti de Mart 1978 ve Nisan 1979 akıbeti de Mart 1978 ve Nisan 1979 İstikrar Programları gibi olabilirdi.İstikrar Programları gibi olabilirdi.

Ayrıca, ihtilal ortamında, sendikal Ayrıca, ihtilal ortamında, sendikal hakların askıya alınmış olması, grevlerin hakların askıya alınmış olması, grevlerin son bulmuş olması, işçi ve memur son bulmuş olması, işçi ve memur maaşlarının kontrol edilmesini maaşlarının kontrol edilmesini kolaylaştırmış, para arzı kontrol altına kolaylaştırmış, para arzı kontrol altına alınabilmiştir.alınabilmiştir.

Kararların uygulanmasına ilk Kararların uygulanmasına ilk başlanıldığında, öncelikli olarak kısa başlanıldığında, öncelikli olarak kısa vadeli hedefler üzerinde vadeli hedefler üzerinde yoğunlaşılmıştır. Kıtlıkların önlenmesi, yoğunlaşılmıştır. Kıtlıkların önlenmesi, kuyrukların ve karaborsanın önlenmesi, kuyrukların ve karaborsanın önlenmesi, enflasyon sarmalının kırılması üzerinde enflasyon sarmalının kırılması üzerinde durulmuştur.durulmuştur.

Bunda da başarılı olunmuştur.Bunda da başarılı olunmuştur.

Sağlanan dış kaynaklarla döviz krizi Sağlanan dış kaynaklarla döviz krizi aşılmış, tıkanma noktasına gelen aşılmış, tıkanma noktasına gelen ithalat yeniden başlamıştır.ithalat yeniden başlamıştır.

5 Nisan 1980’de OECD’den 1162 5 Nisan 1980’de OECD’den 1162 milyon Dolarmilyon Dolar

26 Nisan 1980’de IMF’den 350 milyon 26 Nisan 1980’de IMF’den 350 milyon DolarDolar

16 Mayıs 1980’de Dünya Bankası’ndan 16 Mayıs 1980’de Dünya Bankası’ndan 670 milyon Dolar kredi sağlanmıştır.670 milyon Dolar kredi sağlanmıştır.

Aşılan döviz krizi, ithalatın artmasını, Aşılan döviz krizi, ithalatın artmasını, bu da yurtiçi üretimin canlanmasını bu da yurtiçi üretimin canlanmasını sağlamıştır.sağlamıştır.

Üretimdeki hafif canlanma ile birlikte, Üretimdeki hafif canlanma ile birlikte, özellikle KİT ürünlerine yapılan yüklü zamlarla özellikle KİT ürünlerine yapılan yüklü zamlarla birlikte toplam talep kısılmış, bu şekilde birlikte toplam talep kısılmış, bu şekilde enflasyon düşürülebilmiştir.enflasyon düşürülebilmiştir.

1980’de %108 olan enflasyon, 1981-87 1980’de %108 olan enflasyon, 1981-87 döneminde yıllık ortalama %30’lara döneminde yıllık ortalama %30’lara gerilemiştir.gerilemiştir.

Temmuz 1980’den itibaren faiz oranları Temmuz 1980’den itibaren faiz oranları yükseltilmiş ve yurtiçi tasarruflar teşvik yükseltilmiş ve yurtiçi tasarruflar teşvik edilmiştir.edilmiştir.

Ancak serbest bırakılan faizler, bankerler ile Ancak serbest bırakılan faizler, bankerler ile bankaların faiz yarışına girmesine yol açmış, bankaların faiz yarışına girmesine yol açmış, bu da kredi maliyetlerini yükselmiştir.bu da kredi maliyetlerini yükselmiştir.

Artan kredi maliyetleri bir takım özel Artan kredi maliyetleri bir takım özel kuruluşların iflas etmesine yol açmıştır.kuruluşların iflas etmesine yol açmıştır.

Üretimin yeniden düşmesini ve Üretimin yeniden düşmesini ve işsizliğin yükselmesini istemeyen işsizliğin yükselmesini istemeyen yönetim, kamu bankaları aracılığı ile yönetim, kamu bankaları aracılığı ile bu firmalara finansman sağlamıştır. bu firmalara finansman sağlamıştır. Dönemin ifadesiyle “Şirket Kurtarma Dönemin ifadesiyle “Şirket Kurtarma Operasyonları” yürütülmüştür. Bu Operasyonları” yürütülmüştür. Bu operasyonların amacı üretimin operasyonların amacı üretimin düşmesini ve işsizliğin artmasını düşmesini ve işsizliğin artmasını önlemektir.önlemektir.

Nisan 1980’de Dolar kuru 73.8 TL, Nisan 1980’de Dolar kuru 73.8 TL, Haziran 1980’de 78.4 TL, Ekim 1980’de Haziran 1980’de 78.4 TL, Ekim 1980’de 82.7 TL, Kasım 1980’de 87.95 TL ve 82.7 TL, Kasım 1980’de 87.95 TL ve Şubat 1981’de 95.91 TL yapılmıştır. Bu Şubat 1981’de 95.91 TL yapılmıştır. Bu devalüasyonların amacı TL’nin aşırı devalüasyonların amacı TL’nin aşırı değerli olmasını önlemektir.değerli olmasını önlemektir.

Aşırı değerli olmaktan kurtulan TL Aşırı değerli olmaktan kurtulan TL sayesinde; ihracat artabilmiş, yabancı sayesinde; ihracat artabilmiş, yabancı sermaye çekilebilmiş ve azalmaya sermaye çekilebilmiş ve azalmaya başlayan işçi dövizi akışı yeniden başlayan işçi dövizi akışı yeniden canlanmıştır. Yani döviz krizi canlanmıştır. Yani döviz krizi aşılabilmiştir.aşılabilmiştir.

Gerçekçi döviz kuru, reel faiz ve liberal dış Gerçekçi döviz kuru, reel faiz ve liberal dış ticaret politikaları ile ivme kazanan ihracat ticaret politikaları ile ivme kazanan ihracat kısa süre içerisinde neredeyse 2 kat kısa süre içerisinde neredeyse 2 kat artmıştır. 1980’de 2.9 milyar dolar olan artmıştır. 1980’de 2.9 milyar dolar olan ihracat 1983’de 5.9 milyar dolara ihracat 1983’de 5.9 milyar dolara yükselmiştir.yükselmiştir.

1979 ve 1980’de küçülen ekonomi, 1981 1979 ve 1980’de küçülen ekonomi, 1981 yılından itibaren yeniden büyümeye yılından itibaren yeniden büyümeye başlamıştır. Büyüme oranı 1981’de %4.2, başlamıştır. Büyüme oranı 1981’de %4.2, 1982’de %4.6 ve 1983’de %3.3 olmuştur.1982’de %4.6 ve 1983’de %3.3 olmuştur.

Daha önceki büyüme oranları ile Daha önceki büyüme oranları ile kıyaslandığında düşük gibi görünen bu kıyaslandığında düşük gibi görünen bu büyüme rakamlarının, bir regülasyon büyüme rakamlarının, bir regülasyon döneminde yakalanmış olması, programın döneminde yakalanmış olması, programın her şeye rağmen başarılı olduğunu her şeye rağmen başarılı olduğunu göstermektedir.göstermektedir.

Enflasyonu kontrol edebilmek için Enflasyonu kontrol edebilmek için parasal daralma politikası uyguluyor parasal daralma politikası uyguluyor olmamıza rağmen bu büyüme olmamıza rağmen bu büyüme rakamlarının tutturulması programın rakamlarının tutturulması programın başarılı olduğunun bir kanıtıdır.başarılı olduğunun bir kanıtıdır.

------ KİT ürünlerine yapılan zamlar, KİT’lerin KİT ürünlerine yapılan zamlar, KİT’lerin

zarar etmelerini önlemiş ve TCMB zarar etmelerini önlemiş ve TCMB kaynaklarına daha az müracaat kaynaklarına daha az müracaat edilmiştir.edilmiştir.

Para arzı ve TCMB kredileri reel olarak Para arzı ve TCMB kredileri reel olarak düşürülmüştür. Para arzındaki daralma düşürülmüştür. Para arzındaki daralma iç talebin azalmasına yol açmıştır.iç talebin azalmasına yol açmıştır.

İthalat ve ihracatın serbestleşmesi ile İthalat ve ihracatın serbestleşmesi ile birlikte artışa geçen üretim, talebin birlikte artışa geçen üretim, talebin azalmasıyla desteklenince, enflasyon azalmasıyla desteklenince, enflasyon kısa süre içerisinde düşürülebilmiştir.kısa süre içerisinde düşürülebilmiştir.

------ Destekleme alımlarının kapsamı Destekleme alımlarının kapsamı

daraltıldı, taban fiyat artışları daraltıldı, taban fiyat artışları enflasyondan daha düşük tutuldu.enflasyondan daha düşük tutuldu.

Aynı durum işçi ve memur maaşları Aynı durum işçi ve memur maaşları için de geçerlidir.için de geçerlidir.

Bu politikalarla iç talep düşürüldüğü Bu politikalarla iç talep düşürüldüğü için, üretim büyük ölçüde dış için, üretim büyük ölçüde dış piyasalara satış yapmak amacını piyasalara satış yapmak amacını edindi, bir çok sektör ihracata dayalı edindi, bir çok sektör ihracata dayalı bir üretim anlayışına geçiş yaptı.bir üretim anlayışına geçiş yaptı.

Sürekli yapılan devalüasyonlarla Sürekli yapılan devalüasyonlarla birlikte yerli malların fiyat rekabeti birlikte yerli malların fiyat rekabeti konusunda avantajlı olması sağlandı. konusunda avantajlı olması sağlandı. İhracat rekor üstüne rekor kırmaya İhracat rekor üstüne rekor kırmaya başladı. Dış ödemeler bilançosu başladı. Dış ödemeler bilançosu açıkları kısa sürede azalmaya başladı, açıkları kısa sürede azalmaya başladı, ödeme güçlükleri ve döviz darboğazı ödeme güçlükleri ve döviz darboğazı bu şekilde aşılmış oldu.bu şekilde aşılmış oldu.

Düşük de olsa ekonominin yeniden Düşük de olsa ekonominin yeniden büyümesi sağlandı, enflasyon büyümesi sağlandı, enflasyon düşürüldü.düşürüldü.

Bunlara karşılık; işsizlik arttı, gelir Bunlara karşılık; işsizlik arttı, gelir dağılımı sabit ücretliler aleyhine dağılımı sabit ücretliler aleyhine bozuldu, para piyasalarındaki bozuldu, para piyasalarındaki dengesizlikler devam etti ve dengesizlikler devam etti ve kamunun ekonomi içerisindeki payı kamunun ekonomi içerisindeki payı küçültülemedi…küçültülemedi…

1984-1989 Dönemi 1984-1989 Dönemi SonuçlarıSonuçları

1983 seçimlerini ANAP kazandı ve bu 1983 seçimlerini ANAP kazandı ve bu şekilde yeniden sivil bir yönetime geçiş şekilde yeniden sivil bir yönetime geçiş yapıldı.yapıldı.

24 Ocak kararlarının mimarı olarak 24 Ocak kararlarının mimarı olarak kabul edilen Turgut Özal başbakan oldu.kabul edilen Turgut Özal başbakan oldu.

Özal, seçim öncesinde; enflasyonu Özal, seçim öncesinde; enflasyonu düşüreceğini, orta direği düşüreceğini, orta direği güçlendireceğini, kapsamlı bir güçlendireceğini, kapsamlı bir özelleştirme ve liberalleştirme programı özelleştirme ve liberalleştirme programı uygulayacağını vaat etmişti.uygulayacağını vaat etmişti.

Gerçekten de kısa sürede; döviz kuru, Gerçekten de kısa sürede; döviz kuru, faiz haddi, dış ticaret ve yabancı sermaye faiz haddi, dış ticaret ve yabancı sermaye politikalarında serbestleşmeye yönelik politikalarında serbestleşmeye yönelik ciddi değişiklikler yapıldı.ciddi değişiklikler yapıldı.

Sermaye piyasası yenilendi, İMKB açıldı, Sermaye piyasası yenilendi, İMKB açıldı, bankalar arası para piyasası (Interbank) bankalar arası para piyasası (Interbank) oluşturuldu (1986) ve TCMB açık piyasa oluşturuldu (1986) ve TCMB açık piyasa işlemlerine başladı (1987).işlemlerine başladı (1987).

Açık piyasa işlemlerine başlayan TCMB, Açık piyasa işlemlerine başlayan TCMB, artık para arzını daha kolay ayarlayabilir artık para arzını daha kolay ayarlayabilir hale gelmişti. Diğer yandan sermaye hale gelmişti. Diğer yandan sermaye piyasalarındaki yeni yapılanmalar TL’nin piyasalarındaki yeni yapılanmalar TL’nin konvertibilitesi açısından bir zemin konvertibilitesi açısından bir zemin oluşturmayı amaçlıyordu.oluşturmayı amaçlıyordu.

ANAP iktidarı ile birlikte yeniden ANAP iktidarı ile birlikte yeniden genişlemeci para ve maliye genişlemeci para ve maliye politikalarına dönüş yapıldı. Bundaki politikalarına dönüş yapıldı. Bundaki amaç, büyüme oranlarını yeniden planlı amaç, büyüme oranlarını yeniden planlı dönemde olduğu gibi %6-7 düzeylerine dönemde olduğu gibi %6-7 düzeylerine yükseltmekti.yükseltmekti.

Mevduat Munzam Karşılık Oranları’nın Mevduat Munzam Karşılık Oranları’nın düşürülmesi ve Döviz Tevdiat düşürülmesi ve Döviz Tevdiat Hesapları’ndaki genişlemeye göz Hesapları’ndaki genişlemeye göz yumularak parasal genişlemeye izin yumularak parasal genişlemeye izin verildi.verildi.

Kamu açıklarındaki artış ile birlikte Kamu açıklarındaki artış ile birlikte kamunun borçlanma gereği de yükseldi.kamunun borçlanma gereği de yükseldi.

Bu uygulamalar neticesinde büyüme Bu uygulamalar neticesinde büyüme yeniden hız kazandı ve 1984-87 yeniden hız kazandı ve 1984-87 döneminde yıllık ortalama %6.7 döneminde yıllık ortalama %6.7 olarak gerçekleşti.olarak gerçekleşti.

Ancak genişlemeci politikaların doğal Ancak genişlemeci politikaların doğal bir sonucu olarak, enflasyon da bir sonucu olarak, enflasyon da yeniden canlanmaya başladı.yeniden canlanmaya başladı.

Bu dönemde uygulanan genişlemeci Bu dönemde uygulanan genişlemeci politikalar bir bakıma zorunlu bir politikalar bir bakıma zorunlu bir tercih olarak da görülmüştür.tercih olarak da görülmüştür.

Çünkü Türkiye’de para arzını kontrol Çünkü Türkiye’de para arzını kontrol etmek oldukça zordur. Vadeli çek ve etmek oldukça zordur. Vadeli çek ve taksitli alış veriş uygulamaları para taksitli alış veriş uygulamaları para arzının daraltılmasının etkilerini kısa arzının daraltılmasının etkilerini kısa sürede mas edebilmekte, etkinliğini sürede mas edebilmekte, etkinliğini zayıflatmaktadır.zayıflatmaktadır.

Diğer taraftan, serbest bırakılan DTH, Diğer taraftan, serbest bırakılan DTH, ödemelerin arzı daraltılmış TL yerine, ödemelerin arzı daraltılmış TL yerine, yabancı paralar ile yapılmasının önünü yabancı paralar ile yapılmasının önünü açmış (para ikamesi olgusu) bu nedenle açmış (para ikamesi olgusu) bu nedenle daraltıcı politikalar etkinliğini yitirmiştir.daraltıcı politikalar etkinliğini yitirmiştir.

Bu durumun farkında olan dönemin Bu durumun farkında olan dönemin yöneticileri “Madem para arzını yöneticileri “Madem para arzını daraltmanın bir etkinliği yok, o halde daraltmanın bir etkinliği yok, o halde genişlemeci politikalar ile yüksek genişlemeci politikalar ile yüksek büyüme hedeflerine ulaşalım” büyüme hedeflerine ulaşalım” şeklinde hedeflerini değiştirmişlerdir.şeklinde hedeflerini değiştirmişlerdir.

Dönemin yöneticilerinin yüksek Dönemin yöneticilerinin yüksek enflasyona göz yummalarının bir diğer enflasyona göz yummalarının bir diğer nedeni de kamu açıklarının iç nedeni de kamu açıklarının iç borçlanma yoluyla kapatılmasıdır. borçlanma yoluyla kapatılmasıdır. Yükselen enflasyon iç borçların reel Yükselen enflasyon iç borçların reel maliyetini düşürdüğü için, enflasyona maliyetini düşürdüğü için, enflasyona göz yumulduğu dahi iddialar göz yumulduğu dahi iddialar arasındadır.arasındadır.

Hükümet kamu kesiminin ekonomi Hükümet kamu kesiminin ekonomi içerisindeki ağırlığını azaltmak için bir içerisindeki ağırlığını azaltmak için bir takım vergi indirimleri yapmıştır. Ancak takım vergi indirimleri yapmıştır. Ancak kamu harcamaları azaltılamamış, KİT kamu harcamaları azaltılamamış, KİT zararları bütçe üzerinde yük zararları bütçe üzerinde yük oluşturmaya devam etmiştir.oluşturmaya devam etmiştir.

Vergi indirimleri ile azalan kamu Vergi indirimleri ile azalan kamu gelirlerine ilave olarak kamu gelirlerine ilave olarak kamu harcamalarındaki artış devam etmiş, harcamalarındaki artış devam etmiş, bu da kamunun borçlanma gereğini bu da kamunun borçlanma gereğini yükseltmiştir.yükseltmiştir.

Kamu harcamalarının artmasında en Kamu harcamalarının artmasında en büyük pay, bu dönemde enflasyona bağlı büyük pay, bu dönemde enflasyona bağlı olarak yükselen faiz oranlarıdır.olarak yükselen faiz oranlarıdır.

Yükselen faiz oranları bir yandan kamu Yükselen faiz oranları bir yandan kamu borçlarının maliyetini artırırken, diğer borçlarının maliyetini artırırken, diğer yandan harcamaların kompozisyonunu yandan harcamaların kompozisyonunu da değiştirmiştir.da değiştirmiştir.

Faiz ödemelerinin (Transfer harcamaları Faiz ödemelerinin (Transfer harcamaları kaleminden takip edilebilir) toplam kamu kaleminden takip edilebilir) toplam kamu harcamaları içindeki payı 1981’de %19 harcamaları içindeki payı 1981’de %19 iken 1991’de %41’e ulaşmıştır.iken 1991’de %41’e ulaşmıştır.

Buna karşılık yatırım harcamalarının Buna karşılık yatırım harcamalarının toplam harcamalar içindeki payı %35’den toplam harcamalar içindeki payı %35’den %26’ya gerilemiştir.%26’ya gerilemiştir.

Ayrıca kamu yatırım harcamaları içerisinde Ayrıca kamu yatırım harcamaları içerisinde alt yapı yatırımlarının payı artmış, doğrudan alt yapı yatırımlarının payı artmış, doğrudan üretken yatırımların payı azalmıştır.üretken yatırımların payı azalmıştır.

Yani “devlet eliyle sanayileşme politikası” Yani “devlet eliyle sanayileşme politikası” bu dönemde terk edilmiştir.bu dönemde terk edilmiştir.

1984’de özelleştirme çalışmaları başlamış, 1984’de özelleştirme çalışmaları başlamış, ancak pek kayda değer bir özelleştirme ancak pek kayda değer bir özelleştirme gerçekleştirilememiştir.gerçekleştirilememiştir.

Özelleştirmeden beklediği geliri elde Özelleştirmeden beklediği geliri elde edemeyen hükümet iç borçlanma yolunu edemeyen hükümet iç borçlanma yolunu seçmiştir. 1981’de 990.9 milyar TL olan iç seçmiştir. 1981’de 990.9 milyar TL olan iç borçlar, 1991’de 93643 milyar TL’ye borçlar, 1991’de 93643 milyar TL’ye ulaşmıştır.ulaşmıştır.

Boğaz Köprüsü ve barajların gelirleri Boğaz Köprüsü ve barajların gelirleri karşılık gösterilerek iç borçlanma karşılık gösterilerek iç borçlanma senetleri çıkarılmıştır.senetleri çıkarılmıştır.

Bir takım vergiler yürürlükten Bir takım vergiler yürürlükten kaldırılmış ve yerlerine KDV getirilmiştir kaldırılmış ve yerlerine KDV getirilmiştir (1985). Buradaki amaç vergi sisteminin (1985). Buradaki amaç vergi sisteminin basitleştirilmesi, denetimin basitleştirilmesi, denetimin kolaylaştırılması, faturalı işlem sayısını kolaylaştırılması, faturalı işlem sayısını artırarak toplanan vergileri artırmaktır. artırarak toplanan vergileri artırmaktır. Ancak bu da işe yaramamıştır, çünkü Ancak bu da işe yaramamıştır, çünkü Türk insanı bu sefer de fatura Türk insanı bu sefer de fatura almaksızın ürün fiyatından indirim almaksızın ürün fiyatından indirim sağlayarak alış-verişe devam etmiştir.sağlayarak alış-verişe devam etmiştir.

Bu dönemin en çok eleştiri alan Bu dönemin en çok eleştiri alan uygulamalarından biri de harcamaların uygulamalarından biri de harcamaların bütçe denetimine bağlı olmayan fonlar bütçe denetimine bağlı olmayan fonlar aracılığı yapılmış olmasıdır. Kamu aracılığı yapılmış olmasıdır. Kamu kesimi borçlanma gereği, bu denetimsiz kesimi borçlanma gereği, bu denetimsiz ortamda oldukça yükselmiştir.ortamda oldukça yükselmiştir.

Önceki slaytlarda verilen iç borç artışına Önceki slaytlarda verilen iç borç artışına ilave olarak, bu dönemde dış borçlar da ilave olarak, bu dönemde dış borçlar da oldukça yükselmiştir. 1981’de 14.6 oldukça yükselmiştir. 1981’de 14.6 milyar dolar olan dış borç stoku, milyar dolar olan dış borç stoku, 1991’de 50.5 milyar dolara 1991’de 50.5 milyar dolara yükselmiştir.yükselmiştir.

Devletin bu şekilde aşırı borçlanması özel Devletin bu şekilde aşırı borçlanması özel kesimi dışlama etkisi dediğimiz (crowding-kesimi dışlama etkisi dediğimiz (crowding-out) etkisine yol açtı. Özel kesim out) etkisine yol açtı. Özel kesim yatırımları sanayiden daha ziyade kısa yatırımları sanayiden daha ziyade kısa vadede gelir getiren yatırımlara (örneğin vadede gelir getiren yatırımlara (örneğin turizme) yöneldi.turizme) yöneldi.

Para arzının kontrol edilememesi, Para arzının kontrol edilememesi, kamunun aşırı borçlanması, iç talebin kamunun aşırı borçlanması, iç talebin sınırlandırılamaması, kredi faizlerinin ve sınırlandırılamaması, kredi faizlerinin ve ithal girdi fiyatlarının sürekli artması ithal girdi fiyatlarının sürekli artması sonucunda enflasyon kontrolden çıktı ve sonucunda enflasyon kontrolden çıktı ve 1988’de %68.3’e ulaştı. Daha sonra da 1988’de %68.3’e ulaştı. Daha sonra da %50’nin altına pek inmedi…%50’nin altına pek inmedi…

Burada şunu da vurgulamak Burada şunu da vurgulamak gerekmektedir. O dönemdeki siyasi gerekmektedir. O dönemdeki siyasi otorite enflasyonist bir ortamı pek otorite enflasyonist bir ortamı pek fazla önemsememiş ve tercihini fazla önemsememiş ve tercihini iktisadi büyümeden yana kullanmıştır.iktisadi büyümeden yana kullanmıştır.

Bu tercih neticesinde 1986’da %8.1 Bu tercih neticesinde 1986’da %8.1 ve 1987’de %7.5 gibi oldukça yüksek ve 1987’de %7.5 gibi oldukça yüksek büyüme rakamları tutturulmuştur.büyüme rakamları tutturulmuştur.

Ancak bu yüksek büyüme rakamları Ancak bu yüksek büyüme rakamları sürdürülemedi, 1988’de %3.6 ve sürdürülemedi, 1988’de %3.6 ve 1989’da ise %1.9 gibi oldukça düşük 1989’da ise %1.9 gibi oldukça düşük büyüme rakamları tutturuldu.büyüme rakamları tutturuldu.

Sonuç olarak 24 Ocak kararlarının, Sonuç olarak 24 Ocak kararlarının, KİT’lerin özelleştirilmesi, para arzının KİT’lerin özelleştirilmesi, para arzının kontrol altına alınması ve enflasyonun kontrol altına alınması ve enflasyonun düşürülmesi konularında başarısız düşürülmesi konularında başarısız olduğunu, onun dışındaki hedeflerde olduğunu, onun dışındaki hedeflerde ciddi bir çok yapısal dönüşümün ciddi bir çok yapısal dönüşümün gerçekleştirildiğini söyleyebiliriz…gerçekleştirildiğini söyleyebiliriz…

Aşırı kamu borçlanması, kendisinden Aşırı kamu borçlanması, kendisinden sonraki dönemde 1994 krizinin ortaya sonraki dönemde 1994 krizinin ortaya çıkmasına 5 Nisan paketine yol çıkmasına 5 Nisan paketine yol açmıştır diyebiliriz…açmıştır diyebiliriz…