03. mysore puli teepu sulthan

1

"≥∞ÿã¨∂~ü Ñ¨Ùe \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £

MYSORE TIGER : TEEPU SULTHAN

Telugu title of this book is MYSORE PULI : TEEPU SULTHAN.

In this book titled Mysore Tiger : Teepu sultan, life Sketches of Teepu is given with good number of rare photos,highlighting the very special nature of Teepu. And refuting the criticism and malicious propaganda or tirade against Teepufabricated by some communal forces and anti Muslims elements against the Teepu, with historical evidence. For thepreparation of this book Writer went to Sreerangapatnam, Mysore twice to get information and Photos of Teepu.

This Book contains total 78 pages of 1/8th Demmy Size with Multi color title published in 2006.

Actually this book is published in 2002 with 32 Pages only. Later on it was rewised published second time.

2


ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £

M.Com;LLB; D.P.M; D.L.L.Sahitya Ratna (Hindi)

"≥∞ÿã¨∂~°∞ Ñ¨Ùe

≥Å∞QÆ∞ W™ê¡q∞H± Ñä¡H+¨<£ûãÖ Õâ◊Éèí=#O, ÅHõ _£HÀ\ò,ÃÇ·Ï Œ~åÉÏ £–500 002.

\˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£

3 2

MYSORE PULI TIPU SULTANTIP Series No. : 141Written by : Syed Naseer AhamedAll Rights Reserved with PublishersFirst Edition : May 2006Copies : 2000ISBN : 81-88241-36-9Published by : Telugu Islamic Publications

Sandesha Bhavanam,Lakkadkot, Chatta Bazar,Hyderabad-500 002. India.Phone: 24564583Fax : +91 +40 + 24576237e-mail: [email protected]: www.teluguislamiclit.org

Typeset by : Geeturai GraphicsLakkadkot, Hyderabad-2.

Printed at : : Cosmic PrintersLakkadkot, Hyderabad-2.

Price : Rs. 25

„Ñ¨=ÚY ~°K«~Ú`« ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £ ~åã≤# D z~°∞ Ñ¨ÙãÎHõO

=Å# "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ñ¨Ùe \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ rq « J èŒºÜ«∞#O ™ê èŒºÑ¨_»∞ «∞Ok.

K«Hõ x ÑiáêÅ# ŒHõ∆ « À, Pi÷Hõ, ™ê=∂lHõ ~°OQÍÅÖ’ *ÏfÜ«∞, JO «~åfÜ«∞,

~å[H©Ü«∂ÅÖ’ «# ≥·# „Ñ¨*Ï˝áê@=O K«∂Ñ≤# \˜Ñ¨Ó rq «O D<å\˜

áêÅ‰õΩÅ‰õΩ P^Œ~°≈O.

D Ñ¨ÙãÎHõO ˘Å∞ « 2002 "Õ∞ <≥ÅÖ’ P*Ï £ Ç¨Ï∫ãπ PÑ¶π Ñä¡H+¨<£û

^•fi~å „Ñ¨K«∞i «"≥∞ÿOk. P ãÖ Œ~°ƒùOQÍ ÅaèOz# áê~î°HÍ Œ~° =Å# 2004

"Õ∞ =∂ãÖÖ’ Ñ¨Ù#~°∞‡„ Œ J~ÚºOk.

D=∞ èŒº ≥Å∞QÆ∞ rq « QÍ äŒÖ’¡ Q˘Ñ¨ÊQÍ =zÛ# Ñ¨ÙãÎHõO JO@∂

ÑÖ_ç`«∞Å „Ñ¨â◊OÅO^Œ∞‰õΩ#fl D Ñ¨Ùã¨ÎHÍxH˜ =∞iO`«QÍ ÅaèOz# P^Œ~°

=¸ÅOQÍ =∞ixfl =∂~°∞ÊÅ∞ KÕ~°∞ÊÅ`À, J~°∞ ≥·# #∂ «# á¶⁄\’Å∞, z„`åÅ`À

=¸_»=™êi =ÚK«Û@QÍ =Ú„k «"≥∞ÿ „Ñ¨ã¨∞Î «O q∂ =ÚO Œ∞‰õΩ =zÛOk.

=∞# K«i„ «#∞ =∞~°∞ã¨∞Î#fl #=Ü«Ú=‰õΩÅ∞ ÉèÏ~° « Õâ◊ =∞Ç¨ÏhÜ«ÚÅ

rq`åÅ#∞ =∞ èŒ∞~°"≥∞ÿ# ≥Å∞QÆ∞ ÉèÏ+Ö’ J=QÍÇÏ# KÕã∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ D ÑÙãÎHõO

ZO «QÍ<À ^ÀÇ¨Ï ŒÑ¨_»∞ «∞O Œx Ptã¨∞Î<åflO.

– JÉÏƒ Œ∞ÖÏ¡

„Ñ¨K«∞~°Hõ~°Î =∂@

JÉÏƒ^Œ∞ÖÏ¡_≥·Ô~Hõì~ü

≥Å∞QÆ∞ W™ê¡q∞H± Ñä¡H+¨<£û ãÖ Õâ◊Éèí=#O, ÅHõ _£HÀ\òKè« åÎ|*Ï~ü, ÃÇ·Ï Œ~åÉÏ £–2

3 4

WO^Œ∞Ö’...

„Ñ¨K«∞~°Hõ~°Î =∂@ ....4

ÑïK«Ü«∞ "åHõºO....5

<å =∂@.....9

"≥∞ÿã¨∂~°∞ Ñ¨Ùe \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ ...11

P ä•~° „QÆO ä•Å∞–Ñ„uHõÅ∞....66

5


23 2421 229

5 6

q*Ë «Å Õ K«i„ «. Ñ¨~ål «∞Å K«i„ « KåÖÏ=~°‰õΩ „áêK«∞~åºxH˜ <ÀK«∞HÀ Œ∞.q[Ü«∞O ™êkèOz# =~åæÅ∞ P<å\ Jxfl ~°OQÍÅ#∞ âßã≤™êÎ~Ú. JO Œ∞=Å# ãÇÏ[OQÍq*Ë «Å K«i„ « JHõ∆~°| Œú=∞=Ù «∞Ok. Ñ¨~ål «∞Å P#"åà◊√§ HõxÊOK«‰õΩO_® áÈ`å~Ú.D ÑïÏ=∂ÅÖ’ q*Ë «Å∞ Ñ¨~° ÕjÜ«ÚÅ∞, Ñ¨~ål «∞Å∞ ã¨fi ÕjÜ«ÚÅ∞ J~Ú#@¡~Ú Õ,«=∞ áêÅ#‰õΩ ™ê÷xHõ [#ã¨=Ú^•Ü«∂Å J#∞‰õÄÅ «#∞ ™êkèOKÕO Œ∞‰õΩ Ñ¨~ål «∞Å

K«i„`«Å∞ Ñ¶¨∞’~°OQÍ =„H©HõiOK«|_»`å~Ú. áêÅHõ=~åæÅ ÅH∆ÍºÅ‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍz„uOK«|_» å~Ú. z=~°‰õΩ P =„H©HõiOz# – z„fHõiOz# K«i„ Õ Éèíq+º «∞Î «~åÅ‰õΩK«i„ «QÍ =∂~°∞ «∞Ok. P K«i„ «#∞ ÉèÏq «~åÅ∞ #=∂‡eû# Ñiã≤÷ «∞Å∞ Z Œ∞~°=Ù`å~Ú.D J=HÍâßÅ#∞ ~å[ºHÍOH∆ÍÑ¨~°∞Ö·# =º‰õΩÎÅ∞–â◊‰õΩÎÅ∞ P «~°∞"å « HÍÅOÖ’ KåÖÏ≥eqQÍ LÑ¨Ü≥∂yOK«∞‰õΩO\Ï~Ú.

=∞# Õâ◊OÖ’x K«i„ « ÑÅ∞ =„H©Hõ~°Å‰õΩ–z„fHõ~°Å‰õΩ QÆ∞~°~ÚºOk. „a\©+~°∞¡=∞# QÆ_»¤q∂ Œ J_»∞QÆ∞ÃÑ\˜ì, ãfi Õj áêÅ‰õΩÅ#∞ Ñ~ål «∞Å#∞KÕã≤, JkèHÍ~åxfl KÕlH¯OK«∞‰õΩx, P~°OaèOz# áêÅ#‰õΩ ãfi ÕjÜ«ÚÅ P"≥∂ Œ =Ú„ Œ á⁄O ÕO Œ∞‰õΩ Ñ~ål «∞Ö·#ã¨fi Õj áêÅ‰õΩÅ QÆ_»z# HÍÅO<å\˜ áêÅ# J «ºO « „‰õÄ~°"≥∞ÿ#kQÍ ¿Ñ~˘¯O@∂, PáêÅ‰õΩÅ#∞ x~°O‰õΩâ◊√Å∞QÍ#∂, Hõ_»∞ Œ∞+¨µìÅ∞QÍ#∞ z„uã¨∂Î „QÆO ä•Å∞ ~°zOKå~°∞.D HÍ~°º„Hõ=∂xfl JkèHÍ~° ™ê÷~ÚÖ’ ÉèÏs Z «∞Î# x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. D HÍ~°º„Hõ=∂xflã=∞~°÷=O «OQÍ x~°fiÇ≤ÏOKÕO Œ∞‰õΩ „Ñ=ÚY POQÆ¡ ~°K«~Ú «Å#∞, POQ¡Ü«∂kèHÍ~°∞Å#∞,q∞+#sÅ#∞ „Ñ ÕºHõOQÍ xÜ«∞q∞OKå~°∞, J=ã~åxH q∞Oz# èŒ#ãOÑ ŒÅ#∞ x~Ìt «ÅH∆ÍºÅ HÀãÖ JO Œ*Ëã≤ K«i„ «#∞ u~°QÆ~å~ÚOKå~°∞. „Ñ¨=ÚY POQÆ¡ ~°K«~Ú « J SGrewal `«# „QÆO^äŒO Muslims Rule in India : The Assement of BritishHistorians, (Oxford University Press, 1970) Ö’ D q+Ü«∂xfl „Ñ™êÎqã∂Î,'..British administrators, scholors, historians and missionaries allbecome seriously involved in making the people believe that Brit-

ish rule was better than medieval Muslim rule.' J<åfl_»∞.

D "Õ∞~°‰õΩ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’QÆÅ JkèHõ ãÖYºÖ’QÆÅ =Úã≤¡"Õ∞`«~°∞Å ã¨=∞‡u™êkèOKÕO Œ∞‰õΩ ™êy# K«i„ « =„H©Hõ~° – z„fHõ~°Å‰õΩ =Úã≤¡O áêÅ‰õΩÅ∞ „Ñ è•#OQÍ|ÅÜ«∂º~°∞. P q èŒOQÍ Œ∞„+ÊKå~åxH QÆ∞Ô~·# ãfi Õj áêÅ‰õΩÅÖ’ "≥∞ÿã∂~°∞ áêÅ‰õΩ_»∞\˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ XHõ~°∞. Éèí~° « QÆ_»¤#∞O_ç „a\©+¨µ áêÅ‰õΩÅ#∞ «iq∞"ÕÜ«∞_»O HÀãÖ«# „áêÏÅ#∞ Ñ¶ÖQÍ ÃÑ\ì, Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ#∞ =ÚÑ¨CuÑ¨ÊÅ∞

ÃÑ\ì# \˜Ñ¨Ó#∞ „Ñ¨ è•# â◊ «$=ÙQÍ ÉèÏqOz# POˆQ¡Ü«ÚÅ∞ PÜ«∞##∞ Œ∞~å‡~°∞æ_çQÍz„uOKå~°∞. PÜ«∞# K«i„ «#∞ =„H©HõiOKå~°∞. P "Õ∞~°‰õΩ Œ∞+ì „Ñ¨Kå~°O KÕâß~°∞. P„ÑKå~åxfl Éèí∞*ÏÅq∂ Œ "≥∂ã∂Î, D<å\H H˘xfl =∞`À<å‡ Œ ~å[H©Ü«∞â◊‰õΩÎÅ∞ „ÑKå~åxHÑ¨Ó#∞‰õΩx Ñ¨xKÕã¨∞Î<åfl~Ú. 1999Ö’ \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ kfiâ◊ «"åi¬HÀ «û"åÅ#∞ Hõ~å‚@Hõ~å„+ì „Ñ¨Éèí∞ «fiO [~°Ñ¨ ŒÅÃÑ\ì# ãÖ Œ~°ƒùOQÍ \˜Ñ¨Ó#∞ =∞`À<å‡kQÍ, Ç≤ÏO Œ∂ Õfi+≤QÍz„uã¨∂Î ãÖÑ¶∞Ñï"å~°O „Ñ¨Kå~° HÍ~°º„Hõ=∂xfl x~°fiÇ≤ÏOzOk.

J@∞=O\ ‰õΩ„@ÑÓi « „ÑKå~åÅ#∞ ==Ú‡KÕÜ«∂ÅO>Ë "åãÎ"åÅ∞ |Ç≤Ï~°æ «OHÍ"åe. Ñ¨k=∞OkH˜ ≥eÜ«∂e. P kâ◊QÍ K«i„ «HÍ~°∞Å∞ Hõ$+≤ ™êyOKåe. =∞#Õâ◊OÖ’x qaè#fl [# ã¨=Ú^•Ü«∂Å∞ «=∞ Ñ¨Ósfi‰õΩÅ åºQÍÅ#∞ ≥Å∞ã¨∞HÀ"åe. P

q^èŒOQÍ Hõey# Z~°∞Hõ=Å¡ PÜ«∂ ™ê=∂lHõ ã¨=Ú^•Ü«∂Å =∞^èŒº ã¨^Œ=QÍÇ¨Ï#U~°Ê_»∞ «∞Ok. P ã Œ=QÍÇÏ# #∞O_ç ã^•ƒù=# JO‰õΩiã∞ÎOk. P ã^•ƒù=# Ñ¶e «OQÍã¨=∂[OÖ’ ™ê=∞~°ã¨ºO Ñ¨\˜+ì=∞ø «∞Ok. P "å`å=~°OÖ’ „Ñ¨*Ï™êfi=∞º–Ö∫H˜Hõ=º=ã÷Å∞ Ñi_è»qÅ∞¡ å~Ú. D ÅHõ∆ ºO`À ÉèÏ~° « ™êfi «O„ «º ãO„QÍ=∞ K«i„ «Ö’ =Úã≤¡OÅÉèÏQÆ™êfi=∂ºxfl q=iã¨∂Î ≥Å∞QÆ∞ áê~î°‰õΩÅ HÀãÖ K«i„ « ~°K«# ™êyã¨∞Î#fl ã¨Ü«∞º £#j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £ "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ñ¨Ùe: \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ J#∞ =∞~À „QÆO ä•xfl ~åâß~°∞. DÑ¨ÙãÎHõO ¿ÑrÅ ÖˇHõ # K«∂¿ãÎ z#fl Õ J~Ú<å, Ñ¨ÙãÎHõOÖ’x JOâßxfl |\ì ÉËsA "Õ¿ãÎKåÖÏ |~°∞"≥·#k Hõ#∞Hõ D Ñ¨ÙãÎHÍxfl Ñ≤@ì H˘OK≥O ‰õÄ « Ñ¶∞#O J#Hõ «Ñ¨Ê Œ∞.

=∂ «$Éèí∂q∞ #∞O_ç „a\©+¨~°¡ «iq∞"Õ «‰õΩ áÈ~°∞ÉÏ@#∞ Z#∞fl‰õΩ#fl \˜Ñ¨Óã¨∞ÖÏÎ<£, *ÏfÜ«∞ ÉèÏ=#Å`À ã¨fi Õj áêÅ‰õΩÅ SHõº ãÖÑ¶∞@# xi‡OKÕO Œ∞‰õΩ Uq^èŒOQÍ „Ñ¨Ü«∞uflOKå_À D Ñ¨Ùã¨ÎHõOÖ’ ~°K«~Ú`« q=iOKå~°∞. FÜ«Ú^Œú `«O„`«xÑÙ∞_çQÍ, Jã=∂# áÈ~å@ Ü≥∂ èŒ∞_çQÍ =∂„ «"Õ∞ HÍ‰õΩO_® [#~°O[Hõ áêÅ‰õΩ_çQÍ,™êÇ≤Ï «º "Õ «ÎQÍ, ~°K«~Ú «QÍ, Ñ„uHÍ ãOáê Œ‰õΩ_çQÍ, ÑÙãÎHõ „¿Ñq∞‰õΩ_çQÍ, ãOã¯~°ÎQÍ,Ö∫H˜Hõ „Ñ¨Éèí∞=ÙQÍ, JO «~å˚fÜ«∞ =º=Ç¨~° Œ‰õ∆Ω_çQÍ, ~å[hu HÀq Œ∞_çQÍ, =∞#ã¨∞#fl=∞Ç¨~åAQÍ, =~°ÎHõ– "å˜[º~°OQÍÅÖ’ #∂ «# èŒŒ$HõÊ è•Å Pq+¨ ~°ÎQÍ, ã¨fi Õj –

Ü«∞O._ç. ™œ[#º„Ñ¨=ÚY ~°K«~Ú «, Hõq

`≥<åe.

ÑïK«Ü«∞ "åHõºO

6


7 8

q Õj Ñï*Ï˝<åxfl "Õ∞à◊qOz H˘O„Q˘ «Î q è•<åÅ ~°∂Ñ¨teÊQÍ, Ñ¨~°=∞ « ã¨Ç¨Ï#OQÆÅ~åAQÍ, Ñ¨~åº=~° Ñï~°Hõ∆‰õΩ_çQÍ, <åfiÜ«∞=º=ã¨÷Ö’ ãïH˘`«Î tHõ∆Å q^è•<åxfl„Ñ"Õâ◊ÃÑ\˜ì# ã∞ÖÏÎ<£QÍ, Ô~· åOQÆO q∞„ «∞_çQÍ, <åqHÍ Œà◊ =º=ã÷‰õΩ q#∂ «fl ÇÏOQÆ∞Å∞KÕiÛ# •i≈x‰õΩ_çQÍ, Ü«Ú Œú H∆Ñ¨∞Å∞ «Ü«∂i–qxÜ≥∂QÆOÖ’ „Ñ¨ äŒ=Ú_çQÍ, Jxfl\˜H˜q∞Oz =∂`«$Éèí∂q∞ ~°Hõ∆ HÀãÖ "≥·i =~åæÅ#∞ K≥O_®_»∞`«∂ Ü«Ú^Œú~°OQÆOÖ’Hõ#∞fl=¸ã≤# „ÑÑ äŒ=∞ ãfi Õj Ü≥∂ èŒ∞_çQÍ \ÑÓ ã∞ÖÏÎ<£ =ºHÎ «fiOÖ’x qaè#fl HÀÏÅ#∞D „QÆO äŒO Pq+¨ iOzOk.

D L#fl «–L «Î=∞ ÅHõ∆ÏÅhfl \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£Ö’ xa_èôHõ$ «"≥∞ÿÜ«Ú<åflÜ«∞#flq+¨Ü«∂xfl èŒ$gHõiOKÕO Œ∞‰õΩ „Ñ¨=ÚY POˆQ¡Ü«∞ ~°K«~Ú «Å∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ ~åã≤# Ñ¨Å∞„QÆO ä•Å #∞O_ç P è•~åÅ#∞ ~°K«~Ú « ãÜ«∞º £ #j~ü JÇÏ=∞‡ £ K«∂áê~°∞. D „QÆO äŒOÖ’¿Ñ~˘¯#fl „Ñu „áê è•#º «QÆÅ JOâßxfl x~°∂Ñ≤OKÕO Œ∞‰õΩ „a\©+µ JkèHÍ~°∞Å∞, ãfiÜ«∞OQÍ\ÑÓ`À Ü«Ú Œú~°OQÆOÖ’ «ÅÑ_ç# JOQ¡Ü«∞ Ãã·xHÍkèHÍ~°∞Å∞ L@OHOz# "åHÍºÅ#∞~°K«~Ú « D „QÆO äŒOÖ’ á⁄O Œ∞Ñ~°∞Û «∂, å#∞ ~åã≤# q+Ü«∂Å‰õΩ |ÅO KÕ‰õÄ~åÛ~°∞.\ÑÓ#∞ Ñ~ål «∞_çfl KÕÜ«∞_®xH HõOHõO Hõ@∞ì‰õΩ#fl Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å∞\˜Ñ¨Ó qt+ì =ºHÎ «fiO, PÜ«∞# q è•<åÅ q∂ Œ KÕã≤# „Ñ¨â◊Oã¨hÜ«∞ "åºYºÅ#∞PÜ«∞# K«Hõ QÍ qxÜ≥∂yOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.

\˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ q∂ Œ „Ñ¨Kå~°OÖ’ L#fl Ju „Ñ¨ è•# P~ÀÑ¨Å#∞ „Ñ¨™êÎqã¨∂Î,\˜Ñ¨Ó K«~°ºÅ#∞ =∞`À<å‡ Œ ™êfi~°÷Ñ¨~°â◊‰õΩÎÅ∞ Uq èŒOQÍ =„H©HõiOzOk D „QÆO äŒO«y#xfl ~°∞A=ÙÅ`À ãÊ+ìÑizOk. Ö∫HHõ „ÑÉèí∞=ÙQÍ MÏºu QÆ_çOz# \ÑÓ#∞ JÑMÏºu

áêÖËÜ«∞_®xH, =¸_»∞ "ÕÅ „ÉÏÇÏ‡∞Å P «‡ÇÏ «º‰õΩ PÜ«∞# HÍ~°=∞Ü«∂º_»x HõÅHõ åÎqâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O ãOã$¯ « qÉèÏQÍkèÑu _®Hõì~ü ÇÏi„Ñ™ê Œ âß„ã≤Î Œ∞~°∞ ÕÌâ◊ºÑÓ~°fiHõOQÍKÕã≤# Jã¨ «º P~ÀÑ¨Å#∞ q=iOz, P P~ÀÑ¨Å#∞ „Ñ¨=ÚY K«i„ «HÍ~°∞_»∞ _®Hõì~üa.Ü«∞<£.áêO_Õ U q èŒOQÍ |Å"≥∞ÿ# P è•~åÅ`À Nâß„ã≤Î ~åã≤# P~ÀÑÅ#∞ uÑ≤ÊH˘\˜ì#f~°∞ ≥#∞flÅ#∞ ~°K«~Ú « qã¨Ê+ìOQÍ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. [# r=#OÖ’ ã¨Éèíº « – <≥·uHõqÅ∞=Å Ñi~°Hõ∆‰õΩ \ÑÓ K«∂Ñ≤# PãHÎ, JO Œ∞‰õΩQÍ#∞ PÜ«∞# KÕÑ\˜ì# ãOã¯~°Å∞,P ãÖã¨ ~°Å J=∞Å∞‰õΩ PÜ«∞# fã¨∞‰õΩ#fl K«~°ºÅ#∞ ‰õÄ_® =„H©Hõiã¨∂Î, \˜Ñ¨Óã∞ÖÏÎ<£#∞ ÑzÛ =∞`À<å‡kQÍ, „‰õÄ~°∞xQÍ, x~°O‰õΩâ◊√_çQÍ Œ$jºHõiOKÕO Œ∞‰õΩ H˘O Œ~°∞q Õj–ã¨fi Õj K«i„ «HÍ~°∞Å∞ L Õºâ◊ºÑ¨Ói «OQÍ KÕã≤# „Ñ¨Ü«∞`åflÅ#∞ D „QÆO äŒOÖ’ «q_»=∞iÛ q=iã¨∂Î, «y# P è•~åÅ`À P P~ÀÑ¨Å#∞ ~°K«~Ú « uÑ≤ÊQ˘\Ïì~°∞.

\ ˜Ñ¨Ó#∞ [#~°O[Hõ áêÅ‰õΩxQÍ ¿Ñ~˘¯O@∂, PÜ«∞#Ö’x ã¨∞QÆ∞ÏÅ#∞

q=iã¨∂Î<Õ, áêÅHõ =~åæÅ K«~°ºÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ =º=Ç¨ÏiOz# "åi Ñ¨@¡ „Ñ¨Éèí∞=ÙÅ∞Uq èŒOQÍ „Ñ¨=iÎ™êÎ~À JO Œ∞‰õΩ aè#flOQÍ \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ U=∂„ «O „Ñ¨=iÎOK«ÖË Œx,P<å\˜ W «~° „Ñ¨Éèí∞=ÙÖÏ¡Q „Ñ¨Éèí∞ «fi =ºuˆ~‰õΩÅ Ñ¨@¡ \˜Ñ¨Ó ‰õÄ_® Hõiî#OQÍ, „‰õÄ~°OQÍ=º=Ç¨ÏiOKå_»x ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. D q èŒOQÍ \˜Ñ¨ÓÖ’x Jxfl áê~å≈ºÅ#∞ Œ$jºHõiã¨∂Î,`«^•fi~å Kåi„`«Hõ =º‰õΩÎÅ =ºH˜Î`åfiÅ#∞ Pq+¨¯~°Ö’ xëêÊH˜∆Hõ`«, ã¨=∞`ÒÅºOáê\ÕK«@O, ~°K«~Ú « x*Ï~Úf D „QÆO äŒOÖ’ HõxÊã¨∞ÎOk.

D „QÆO äŒOÖ’ H=ÅO \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£‰õΩ ãÖ|OkèOz# qÅ∞"≥·# ã¨=∂Kå~åxflJOkOK«@O =∂„ «"Õ∞ HÍ‰õΩO_®, \˜Ñ¨Ó‰õΩ ãÖ|OkèOz# JÑ¨Ó~°fi"≥∞ÿ# á¶È\’Å#∞,z„`åÅ#∞ ‰õÄ_® ~°K«~Ú « Z<Àfl =ºÜ«∞„Ñ¨Ü«∂ã¨ÅHÀiÛ, ¿ãHõiOz á⁄O Œ∞Ñ¨~åÛ~°∞.\˜Ñ¨Ó xi‡Oz# =∞ã≤ £–Z–PÖÏ, \˜Ñ¨Ó J#∞x «ºO ãÖ Œi≈OKÕ N~°OQÆ<å èŒ™êfiq∞PÅÜ«∞O á¶È\’Å∞, \˜Ñ¨Ó ã¨fi Œã¨∂Îi, =¸_»= "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ü«Ú ŒÌO #+ìÑïÇ¨~°O HÀãÖ`«# a_»¤Å#∞ Ñ¨ÓpHõ`«∞ÎQÍ POˆQ¡Ü«ÚÅ‰õΩ JÑ¨Êyã¨∞Î#fl z„`«O, PÜ«∞# P~°∞QÆ∞~°∞‰õΩ=∂~°∞Å z„`åÅ∞, <åÅæ= "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ü«Ú^ŒúOÖ’ „áê=ÚYº`« ãÖ`«iOK«∞‰õΩ#flN~°OQÆÑ¨@flO HÀ@Ö’x "å@~ü ˆQ@∞, Ü«Ú Œú~°OQÆOÖ’ \˜Ñ¨Ó <ÕÅ ‰õÄe# ã÷ÅO,PÜ«∞# ™ê‡~°Hõ ã¨∂÷ÑÖ, tkèÅ"≥∞ÿ# \˜Ñ¨Ó „áê™ê ŒO, ÃÇ·Ï Œ~ü Jb–\˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£Åã¨=∂ èŒ∞Å á¶È\’Å∞, z„`åÅ∞ D „QÆO äŒO qÅ∞=#∞ =∞iO «QÍ ÃÑOKå~Ú.

=Úã≤¡OÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ =∞`À<å‡ Œ–~å[H©Ü«∞ â◊‰õΩÎÅ∞ D<å_»∞ ™êyã¨∞Î#flŒ∞„+¨ÊKå~°O =Å# =∞# Õâ◊OÖ’x qaè#fl ™êOÑ¶≤∞Hõ [#ã¨=Ú^•Ü«∂Å =∞ èŒº U~°Ê_»∞«∞#fl =∂#ã≤Hõ JÑ¶∂ «O QÀ„^•–QÆ∞[~å ü ÖÏO\˜ ÉèíÜ«∞OHõ~° ãÖÑ¶∞@#Å‰õΩ „Ñ¨[Å#∞

ÑÙiH˘Å∞Ê «∞#flO Œ∞#, P<å_»∞ =∂ «$Éèí∂q∞ q=ÚHÎ HÀãO =Úã≤¡O [#ã=Ú^•Ü«∂Å∞™êyOz# Jã¨=∂# áÈ~å\ÏÅ#∞, P áÈ~å\ÏÅÖ’ áêÖÁæ#fl Ü≥∂ èŒ∞Å#∞, P «~°∞"å «=∂ «$ Õâ◊O Jaè=$kú Ñ¨ äŒOÖ’ =Ú#∞‡O Œ∞‰õΩ ™êy# Hõ$+≤Ö’ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÖ·# =Úã≤¡O„Ñ¨=ÚY∞Å Hõ$+≤x JO ŒiH˜ Z~°∞HõÑ¨~åÛeû# J=ã¨~°O ZO`À LOk. D kâ◊QÍ Hõ$+≤[iy «y#O « ™êÇ≤Ï «ºO ™ê=∂#º „Ñ¨[Å‰õΩ JO Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ =zÛ#@ì~Ú Õ PÜ«∂™êOÑ¶≤∞Hõ [#ã¨=Ú^•Ü«∂Å Ñ¨@¡ ÃÑOzáÈ+≤OK«|_»∞`«∞#fl JáÈÇ¨ÏÅ∞– Jáê~å÷Å∞Œ∂~°=∞=Ù`å~Ú. P =∞Oz "å`å=~°OÖ’ XHõ ™ê=∂lHõ [# ã¨=Ú^•Ü«∞O Ñ¨@¡

=∞~˘Hõ [#ã¨=Ú^•Ü«∞OÖ’ Q“~°=ÉèÏ=O JO‰õΩiOz ™ê=∞~°ã¨º–ã¨Ç≤Ï+¨µ‚ « ÉèÏ=#Å∞=∞iO «QÍ Ñ¨\˜+ì=∞=Ù`åÜ«∞x PHÍOH∆ã¨∂Î, P kâ◊QÍ ≥Å∞QÆ∞Ö’ K«i„ « ~°K«#Å#∞JOkã¨∞Î#fl ~°K«~Ú « Jaè#O ŒhÜ«ÚÅ∞.

7


<å =∂@„a\©+π =ºuˆ~Hõ áÈ~å\ÏÅÖ’ „Ñ¨ è•# áê„ « =Ç≤ÏOz "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ñ¨ÙeQÍ

„Ñ¨MÏºuQÍOz# \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ rq « qâıëêÅ#∞ ≥Å∞QÆ∞ áê~î°‰õΩÅ‰õΩ ÑïK«Ü«∞O

KÕÜ«∂Å#fl ãÖHõÅÊO`À "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ñ¨Ùe ó \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ ~åâß#∞. D ã¨=∂Kå~°O

w@∞~å~Ú "å~°Ñ„uHõÖ’ è•~å"åÇ≤ÏHõOQÍ „ÑK«∞i «"≥∞ÿOk. D ã‘iÜ«∞Öò#∞ K«kq#

áê~î°‰õΩÅ∞ Ñ¨Å∞=Ù~°∞ nxH˜ Ñ¨ÙãÎHõ ~°∂ÑÖ HõeÊOK«=∞<åfl~°∞. P áê~î°‰õΩÅ HÀiHõ

"Õ∞~°‰õΩ 2002Ö’ q∞„ «∞Å∞ [<åÉò Ç¨Ïc|∞~ü ~°Ç¨Ï‡<£ (q[Ü«∞"å_») ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À

P*Ï £ Ç¨Ï∫ãπ PÑ¶π Ñä¡H+¨<£û Ñ¨ÙãÎHõOQÍ "≥Å∞=iOzOk.

D z#fl Ñ¨ÙãÎHÍxfl ÃÑ ŒÌ =∞#ã¨∞û`À áê~î°‰õΩÅ∞ P ŒiOKå~°∞. Ñ¨„uHõÅ∞

K«Hõ x ã¨q∂Hõ∆Å`À „Ñ¨[Å‰õΩ ÑïK«Ü«∞O KÕâß~Ú. P<å_»∞ ≥Å∞QÆ∞ rq « QÍ äŒÖ’¡

Q˘Ñ¨ÊQÍ =zÛ# Ñ¨ÙãÎHõO JO@∂ ÑÖ_ç «∞Å „Ñ¨â◊Oã¨ÅO Œ∞‰õΩ#fl D Ñ¨ÙãÎHÍxH˜

áê~î°‰õΩÅ #∞O_ç ÅaèOz# =∞iO « P Œ~° =¸ÅOQÍ 2004 Ö’ P*Ï £ Ç¨Ï∫ãπ

PÑ¶π Ñä¡H+¨<£û Ñ¨Ù#~°∞‡„kOzOk.

P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Hõ~å‚@Hõ „áêO «OÖ’ H˘xfl =∞`À<å‡ Œ ™êfi~°÷Ñ¨~°â◊‰õΩÎÅ∞

\ÑÓ ã∞ÖÏÎ<£ QÆ∞iOz JÑ„Ñ èŒÅ#∞ =Ú=∞‡~°OQÍ „ÑKå~°O KÕã∞Î#flO Œ∞#, „Ñ[Å‰õΩ

"åãÎ"åÅ∞ ≥ÅáêÅ#fl L ÕÌâ◊ºO`À P*Ï £ Ç¨Ï∫ãπ PÑ¶π Ñä¡H+¨<£û Kè≥·~°‡<£, Ç¨r

¿+H± Ñ‘~ü JÇ¨Ï=∞‡^£, D Ñ¨Ùã¨ÎHÍxfl Hõ~å‚@HõÖ’x `≥Å∞QÆ∞ „Ñ¨[Å∞ x=ã≤OKÕ

„áêO`åÅ‰õΩ ÑOÑ≤, q∞„ «∞Å^•fi~å Lz «OQÍ ÑOÑ≤© KÕ~ÚOKå~°∞. =∞# ~å„+ìOÖ’

‰õÄ_® KåÖÏ =~°‰õΩ Lz «OQÍ ÑÖÑ≤˜ [iyOk. „Ñ¨ è•#OQÍ ~åÜ«∞Åã‘=∞

„áêO « „Ñ¨[Å‰õΩ D Ñ¨ÙãÎHÍxfl JOkOKå~°∞.

P «~°∞"å « ≥Å∞QÆ∞ W™ê¡q∞H± Ñä¡H+¨<£û "å~°∞ "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ñ¨Ùe: \˜Ñ¨Ó

ã¨∞ÖÏÎ<£ Ñ¨ÙãÎHÍxfl ãïH˘ «ÎQÍ „Ñ¨K«∞iOK« ãÖHõeÊOKå~°∞. P ãÖã÷ ãÖKåÅ‰õΩÅ∞

[<åÉò JÉÏƒ^Œ∞ÖÏ¡QÍ~°∞, JÅ<å\˜ Ñ¨Ùã¨ÎHÍxfl Ñ¨ÓiÎQÍ u~°QÆ~åã≤ #∂`«#

ã¨=∂Kå~°O, #∂`«# z„`åÅ∞, á¶È\’Å∞ ã¨=∞‰õÄ~åÛÅx u~°∞QÆ∞ÖËx +¨~°`«∞

qkèOKå~°∞. PÜ«∞# qkèOz# +¨~° «∞Å#∞ Q“~°qã¨∂Î, <å Ñ¨ÙãÎHÍxfl K«kq#

K«i„ « P è•ºÑ‰õΩÅ∞, Ñiâ’ èŒ‰õΩÅ∞, áê~î°‰õΩÅ∞ ã∂zOz# „Ñ=∂ÏÅ#∞ áê\ã∂Î,

„Ñ¨ã¨∞Î «O q∂ KÕ «∞Ö’¡ L#fl Ñ¨ÙãÎHÍxfl ~°∂á⁄OkOKå#∞.

D Ö’QÍ D Ñ¨ÙãÎHõ ~°K«#Ö’ `À_®Ê@∞HÀãÖ ã¨fiÜ«∞OQÍ \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£

~å[º ~å[ è•x N~°OQÆÑ¨@flO =∞~À=∂~°∞ "≥o§=KåÛ#∞. N~°OQÆÑ¨@flOÖ’x

„Ñu „Ñ Õâßxfl =∞m§=∞m§ ãO Œi≈OKå#∞. PÜ«∂ „áêO`åÅ z„`åÅ#∞, á¶È\’Å#∞

¿ãHõiOK«∞‰õΩ<åfl#∞. P á¶È\’Å∞, z„`åÅ`À ã¨Ç¨ ãïH˘ «Î ã¨=∂Kå~°O á⁄O Œ∞

Ñ¨~°∞Û‰õΩ#fl HÍ~°OQÍ „Ñ¨ã¨∞Î «O q∂ KÕ «∞Ö’¡ L#fl D Ñ¨ÙãÎHõO Ñ¨ÓiÎQÍ ãïH˘ «Î

Ñ¨Ùã¨ÎHõ=∞~ÚºOk.

D Hõ$+≤Ö’ <å‰õΩ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O JOkOz# ≥Å∞QÆ∞ W™ê¡q∞H± Ñä¡H+¨<£û,

ÃÇ·Ï Œ~åÉÏ Œ∞ ãOKåÅ‰õΩÅ∞ [<åÉò JÉÏƒ Œ∞ÖÏ¡ QÍiH, ÑiK«Ü«∞ "åHõºO ~åã≤zÛ#

Ñ¨ÙãÎHõ „Ñ¨K«∞~°Ö’ ã¨Ç¨ÏHõiOz# q∞„ «∞Å∞ [<åÉò "åÃÇÏ^£ (w@∞~å~Ú) QÍiH˜,

ÑïK«Ü«∞ "åHõºO ~åã≤zÛ# „Ñ¨=ÚY ~°K«~Ú «, Hõq N Ü«∞O._ç. ™œ[#º ( ≥<åe)

QÍiH˜, \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ ‰õΩ@∞O|O, K«i„ «‰õΩ ãÖ|OkèOz# z„`åÅ∞, á¶È\’Å∞

¿ãHõiO K«@OÖ’ <å‰õΩ ZO «QÍ<À ã¨Ç¨ÏHõiOz# Ñ¨ÙãÎHõ „Ñ≤Ü«ÚÅ∞, <å q∞„ «∞Å∞

[<åÉò Ü«∞ãπ. MÏ<£ ™êÃÇÏÉò (Jã≤ÃãìO\ò Hõq∂+¨#~ü, Hõãì"£∞û JO_£ ZHõû~Ú*ò,

ÉˇOQÆ∞à◊¥~°∞) QÍiH˜, <å „Ñü „Ñ¨Ü«∞`«flO "≥#∞Hõ `å#∞O_ç ã¨`«`«O ##∞fl

„áÈ`«ûÇ≤Ïã¨∞Î#fl <å rq`« ã¨Ç¨ÏK«i˜ N=∞u ~°q∞*Ï ÉÏ#∞‰õΩ, <å „Ñ¨`ÕºHõ

^èŒ#º"å^•Å∞.

WHõ D „QÆO äŒO QÆ∞iOz f~°∞Ê K≥áêÊeûOk áê~î°‰õΩÖË !

– ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £

9 10

q#∞H˘O_»,"Õ∞, 2006.

8


"≥∞ÿã¨∂~°∞ Ñ¨Ùe"≥∞ÿã¨∂~°∞ Ñ¨Ùe"≥∞ÿã¨∂~°∞ Ñ¨Ùe"≥∞ÿã¨∂~°∞ Ñ¨Ùe"≥∞ÿã¨∂~°∞ Ñ¨Ùe

\˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ÉèÏ~° « Õâ◊ ~å[H©Ü«∞ K«i„ «Ö’ Ñ¨ ≥Ìxq∞ Œ= â◊ å|ÌÑ¨Ù L «Î~å~°÷ ÉèÏQÆO ZO`À

H©ÅHõ"≥∞ÿ# ã¨=∞Ü«∞O. ÉˇOQÍÖò #"å|∞ ã≤~åA^ÒÌÖÏ#∞ Ñ¨~ål «∞_çfl KÕã≤, ÉˇOQÍÖò

k"åxx ÇÏãÎQÆ «O KÕã∞‰õΩ#fl Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞, ŒHõ∆Ïkx P„Hõq∞OK«∞

HÀ=\ÏxH Ü«Ú‰õΩÎÅ∞, ‰õΩÜ«Ú‰õΩÎÅ∞ Ñ#∞fl «∞<åfl~°∞. D ™ê„=∂[º"å Œ â◊‰õΩÎÅ ~å[ºqãÎ~°

HÍOHõ∆#∞ J~°÷O KÕã¨∞HÀx ã¨fi ÕjáêÅ‰õΩÅ∞ Ñ¨~°ã¨Ê~°O HõÅÇ≤ÏOK«∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. D

ã=∞Ü«∞OÖ’ <Õ#∞<åfl...<Õ#∞<åfl JO@∂ ÉèÏ~° « ~å[H©Ü«∞ z„ «Ñ@O g∞ Œ L Œ~ÚOKå

_˘Hõ ÉèÏ#∞_»∞. P "≥Ú#QÍ_Õ, „Ñ¨=ÚY K«i„ «HÍ~°∞_»∞ *Ë"£∞û q∞Öò (James Mill) KÕ

THE GREATEST PRINCE OF THE EAST QÍ H©iÎOK«|_ç#, ŒHõ∆ ÉèÏ~° « Õâ◊

K«i„ «Ö’ =∞ è•ºÇ¨Ïfl =∂~åÎO_»∞_çQÍ "≥Å∞Q˘Ok#, "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ñ¨Ùe QÍ MÏºuQÍOz#

\˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£.

Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅÃÑ`«Î<åxfl ã¨"åÖò KÕã≤, D QÆ_»¤ g∞^ŒxÅ^˘‰õΩ¯‰õΩO@∞#fl „a\©+~°¡#∞ ˘_»Q˘\ìã¨"åÖò KÕã≤# \ ˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ 1750#=O|~ü 10= Õn# Hõ~å‚@Hõ ~åROÖ’xHÀÖÏ~ü lÖÏ¡ ^Õ=#Ç¨Ïo§ „QÍ=∞OÖ’[x‡OKå~°∞. Jã¨=∂# è≥·~°º™êÇ¨Ï™êÅ`ÀŒH∆ ÉèÏ~° « Õâ◊Ñ¨Ù <≥áÈeÜ«∞<£QÍ MÏºu

QÍOz#, Jig~° ÉèíÜ«∞OHõ~°∞_»∞. "≥∞ÿã∂~°∞áêÅ‰õΩ_»∞ ÃÇ·Ï Œ~ü Jb, N=∞u á¶êu=∂

Ñ¶„‰õΩxfl™êÅ∞ \˜Ñ¨Ó «e¡ ŒO„_»∞Å∞.

P~å¯\ò‰õΩ K≥Ok# „Ñ=ÚY ã∂Ñ¶≤ « «fi"Õ «Î

=∞™êÎ<£ BeÜ«∂ J#∞„QÆÇÏO =Å# \ÑÓ

«=∞‰õΩ HõeQÍ_»x ÉèÏqOz# «e¡ «O„_»∞Å∞, PÜ«∞##∞ ã¨‡iOK«∞‰õΩO@∂ \˜Ñ¨Ó Jx

=Ú Œ∞ÌQÍ Ñ≤Å∞K«∞‰õΩ<åfl~°∞. \˜Ñ¨Ó `å «Ü«∞º ¿Ñ~°∞ Ñ¶ Õ =ÚÇ¨Ï=∞‡ £. PÜ«∞#

*Ï˝Ñ¨HÍ~°÷O,JÜ«∞# g∞ Œ L#fl Q“~°=O H˘kÌ \˜Ñ¨Ó‰õΩ Ñ¶ Õ Jb Jx ¿Ñ~°∞ ÃÑ\Ïì~°∞.

q^•ºQÆO èŒO ÖËx ÃÇ·Ï Œ~ü, «# a_»¤ =∂„ «O ÑÖ_ç «∞_»∞, Ü«Ú ŒÌ q ŒºÅÖ’

„Ñ¨g∞_»∞ HÍ"åÅx ãÖHõeÊOz, \˜Ñ¨Ó‰õΩ =∞Oz q^•º|∞ Œ∞úÌÅ∞ K≥Ñ≤ÊOKå~°∞. «O„_ç

„Ñ ÕºHõ Ñ~°º"ÕHõ∆Ö’ Ü«Ú Œú Hõà◊#∞ \ÑÓ BáÈã# Ñ\Ïì~°∞. P<å\ „Ñ=ÚY Ü≥∂ èŒ∞ÅÖ’

J„QÆQÍq∞QÍ QÆ∞iÎOÑ¨Ù á⁄O^•~°∞. z#fl «#O #∞O_ç «O„_ç <åÜ«∞Hõ «fiOÖ’ ™êy#

Ñ¨Å∞ Ü«Ú^•úÅÖ’ áêÖÁæ<åfl~°∞. U POâßxH˜ ãÖ|OkèOz# ≥·<å, Z@∞=O\˜ qt+ì,

™êOˆHuHõ ã¨=∂Kå~°"≥∞ÿ<å J èŒºÜ«∞#O KÕã≤# PHõoOÑ¨Ù KÕã¨∞HÀ=@O #∂ «#`åfixfl

J#∞ x`«ºO PÇ¨fixOK«@O \˜Ñ¨Ó „Ñ¨`ÕºHõ`«. ÉèÏ~°fÜ«∞, áêâßÛ`«º `«`«fi"Õ`«ÎÅ,

~å[huA˝Å „QÆO ä•Å#∞ ¿ãHõiOz J èŒºÜ«∞#O KÕâß~°∞. D q èŒOQÍ ¿ãHõiOz#

JÑ¨Ó~°fi „QÆO ä•Å J èŒºÜ«∞#O ^•fi~å ãÖáêkOK«∞‰õΩ#fl Ñï*Ï˝#O, ™êOÑ¶≤∞Hõ, Pi÷ÌHõ,

~å[H©Ü«∞ ÑïÏ=∂Å g∞ Œ \˜Ñ¨Ó ™êkèHÍiHõOQÍ KÕã≤#@∞=O\˜ qâı¡+¨Å∞, „ÃÑ¶OKü,

POˆQ¡Ü«∂kèHÍ~°∞Å#∞ Pâ◊Û~°ºK«H˜ «∞Å#∞ KÕ¿ãq. *ÏfÜ«∞, JO «~å˚fÜ«∞ =º=Ç¨~åÅ

QÆ∞iOz \ÑÓ =ºHõÎO KÕã≤# Jaè„áêÜ«∂Å∞, Ò «º=ÓºÇÅ#∞, „a\©+π JkèHÍi _®"£@<£

(Doveton) ÖÏO\˜ „Ñ¨=ÚY∞_»∞ „Ñ¨ ÕºHõOQÍ „Ñ¨â◊Oã≤OK«Hõ «Ñ¨ÊÖË Œ∞.

11 12

\˜Ñ¨Ó [#‡ã÷ÅO

9


Ñ¨k¿ÇÏ<Õà◊§ˆH Ü«Ú Œú g~°∞_»∞Ñ¨k¿ÇÏ#∞ ãÖ= «û~åÅ =Ü«∞ã¨∞û =KÕÛãïH˜ ~å[ºáêÅ# =º=Ç¨~åÅÖ’,

«O„_ç Àáê@∞QÍ Ü«Ú^•úÅÖ’ áêÖÁæ# QÆey# ™ê÷~Úh, ™ê=∞~å÷ºhfl ãÖáêkOK«∞‰õΩ#fl

\˜Ñ¨Ó 1763Ö’ [iy# =∞ÅÉÏ~ü áÈ~å@OÖ’ `˘e™êiQÍ áêÖÁæ<åfl~°∞. 1769–72=~°‰õΩ =∞~å~îåÅ`À ™êy# Ü«Ú^•úÅÖ’ áêÖÁæx, Jã=∂# è≥·~°º™êÇÏ™êÅ∞ „Ñ Œi≈OKå~°∞.

«O„_çH˜ «y# «#Ü«Ú_»∞ JxÊOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. „Ñ¨ äŒèŒ=∞ "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ü«∞ ŒúOÖ’ „a\©+¨~°¡‰õÄ@q∞ #∞O_ç x*ÏO #"å|∞#∞ Œ∂~°O KÕ¿ãO Œ∞‰õΩ ™êy# „Ñ¨Ü«∞`åflÅÖ’ ÉèÏQÆOQÍ

ZO`À KåHõK«HõºOQÍ Ò «ºO #_çÑ≤ 17 ãÖ= «û~åÅ \˜Ñ¨Ó q[Ü«∞O ™êkèOKå~°∞.P<å_»∞ \˜Ñ¨Ó „Ñ¨ Œi≈Oz# ~å[huH˜ =ÚQÆ∞ú_≥·# x*ÏO, \˜Ñ¨Ó#∞ Ñ¶ Õ Jb MÏ<£

a~°∞ Œ∞`À ã¨ « iOz Q“~°qOKå~°∞.«O„_çÖÏˆQ Ü«Ú Œú Hõà◊Ö’ „áêgº «

ãÖáêkOz# \˜Ñ¨Ó Ñ¨Ù~å «# ãÖ„Ñ¨ •Ü«∞ Ü«Ú Œús «∞Å#∞ J#∞ãïã¨∂Î, áêâßÛ «º Ü«Ú Œú =ÓºÇ¨Å‰õΩ

J#∞QÆ∞OQÍ Ãã·<åºxfl P èŒ∞hHõiOz =∞Oz «sÊù Œ∞WÑ≤ÊOKå~°∞. ãiH˘ «Î PÜ«Ú è•Å#∞ Ü«Ú Œú=ÓºÇÅ#∞

~°∂á⁄OkOz q[Ü«∂Å‰õΩ ~åK«ÉÏ@ "Õ™ê~°∞.1780Ö’ HõÅflÖò Ç¨ÏO|~ü ™Èì<£x «iq∞ H˘\ì#

Kåi„ «Hõ ãÖÑ¶∞@#Ö’ „Ñ¨=ÚY áê„ « =Ç≤ÏOKå~°∞.D F@q∞x ^Œ$+≤ìÖ’ ÃÑ@∞ìH˘x, „Ñ¨MÏº`« POQÆ¡

¿ã<å#∞Å∞ [#~ü ÖÏÔ~<£û, ~å|~üì Hõ¡"£ Ãã·<åºÅ HõO>ˇ|Å"≥∞ÿ# Ãã·<åºÅ#∞ Hõey L#fl «=∞‰õΩ "≥Ú Œ\™êiQÍ

ÉèÏ~°fÜ«∞ Ãã·<åºÅ#∞ Z Œ∞~˘¯#ÖËHõ áêiáÈ"åeû#Ñïã≤÷u •Ñ¨ÙiOzO Œx, „Ñ¨ã¨∞Î «O \˜Ñ¨Ó Ãã·<åºÅ Z Œ∞@ xÅ∞=ÖËHõ "≥#∞fl K«∂áêeû#

Œ∞ã≤÷u HõeyO Œx, POˆQ¡Ü«∞ Ãã·xHÍkèHÍi [#~°Öò „QÍO\ò ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞.

('An English army much superior to one which under a Lawrenceor Clive, five and twenty years ago, made Hindoostan, nay some ofpowers of Europe tremble at the bare fact of its victories, now for thefirst time were retreating in the face of an Indian army.' -TIPU SULTAN: HIS VISION AND MISSION, By Prof. B. Sheik Ali, Published in Radi-ance Views Weekly 1-7 August 1999, Page .14)

~å*Ïºaè¿+HõO"≥∞ÿã¨∂~°∞#∞ ŒHõ∆ÏkÖ’ |e+ì"≥∞ÿ# ~å[ºOQÍ ~°∂á⁄OkOKåÅx HõÅÅ∞QÆ#fl

ÃÇ·Ï Œ~ü Jb â◊ «$=ÙÅ ^•_»∞Å #∞O_ç ~å*Ïºxfl HÍáê_»∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ, «# rq «OÖ’x

J «ºkèHõ HÍÅO ~°Éèí∂q∞Ö’<Õ QÆ_çáê~°∞. â◊„ «∞=Ù`À HõÅ|_»∞ «∂<Õ 1782 #=O|~°∞

6#, ~°~°OQÆOÖ’ «∞kâßfiã¨ =kÖÏ~°∞. D qëê Œ "å~°Î \˜Ñ¨ÓH˜ JO Õ<å\˜H˜ PÜ«∞#

=∞ÅÉÏ~ü f~å# HõÅflÖò Ç¨ÏO|~ü ™Èì<£#∞ «iq∞ «iq∞ H˘_»∞ «∞<åfl~°∞. «O„_ç Hõ#∞fl

=¸ã≤# "å~°Î q#fl \˜Ñ¨Ó ã¨ «fi~°"Õ∞ N~°OQÆÑ¨@flO KÕ~°∞‰õΩx, «# 31= U@ 1782

_çÃãO|~ü =∂ãÖÖ’ "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å[ºÅH˜;x KÕ|\Ïì~°∞. z#fl =Ü«∞ã¨∞ûÖ’<Õ â∫~°ºÑ¨„`å

áêÅ`À „Ñ[Å#∞ PHõ@∞ì‰õΩ#fl \ÑÓ, "≥∞ÿã∂~ü ã∞ÖÏÎ<£ JÜ«∂º~°∞. \ÑÓ ~å[ºkèHÍ~°O

KÕÑ@ì_»"≥∞ÿ Õ ã∞ÅÉèíOQÍ [iyOk HÍx, ŒH∆ ÉÏ~° « Õâ◊OÖ’ "≥∞ÿã∂~ü |Å"≥∞ÿ# ãfi «O„ «

~å[ºOQÍ ~°∂á⁄O^Œ@O W+¨ìOÖËx x*ÏO, =∞~å~îå áêÅ‰õΩÅ #∞O_ç f„="≥∞ÿ#

W|ƒO Œ∞Å#∞ Z Œ∞~À¯"åeû =zÛOk. "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å[ºÅH˜;x HÍáê_»∞HÀ=@O HÀãÖ,

\ÑÓ _ÕQÆ Hõà◊§`À ~å[ºOÖ’x „Ñu áêO„`åxfl Hõ_»∞ *Ï„QÆ «ÎQÍ ~°H∆OK«∞HÀ"åeû =zÛOk.

13 14

ÃÇ·Ï Œ~ü Jb

\˜Ñ¨Ó «O„_ç ÃÇ·Ï Œ~ü Jb

10


„Ñ¨[Å JO_» ŒO_»Å∞ L#fl@ì~Ú Õ Z@∞=O\˜ |Å"≥∞ÿ# â◊ «$=Ù<≥·<å Ju

ÕeQÍæ Z Œ∞~À¯=K«Ûx PÜ«∞# ÉèÏqOKå~°∞. „Ñ¨Éèí∞=Ù‰õΩ „Ñ¨[Å â◊HÎ ZO «\˜ J=ã¨~°"≥∂

„QÆÇ≤ÏOz# PÜ«∞# P kâ◊QÍ «# ~å[H©Ü«∞–ÑïáêÅ<å q è•<åÅ#∞ ~°∂á⁄OkOK«∞

‰õΩ<åfl~°∞. P HÍ~°OQÍ, „Ñ¨[Å ãÖˆH∆=∞OÖ’ ~å[ºˆH∆=∞O, ~åA ãÖˆH∆=∞O •QÆ∞O Œ#fl

ã¨ åºxfl J~°÷O KÕã¨∞‰õΩ#fl \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ «# ~å*Ïºaè¿+HõO ~ÀA#<Õ „Ñ¨[Å #∞ ÕÌtOz

=∂\Ï¡_»∞ «∂, q∞=Ú‡efl =ºuˆ~HÕz#@ì~Ú Õ <Õ#∞ <å ã¨fi~åæxfl, <å rq`åxfl, <å

ãÖ`Àëêxfl HÀÖ’Ê=K«∞Û. <å „Ñ¨[Å ãÖ`À+ÖÖ’<Õ <å ãÖ`À+Ö "åi ãÖˆH∆=∞OÖ’<Õ

<å ãÖˆH∆=∞O Wq∞_ç LOk. <åH˜+ì"≥∞ÿO ŒÖÏ¡ =∞Oz Œx <Õ#∞ ÉèÏqOK«#∞. <å „Ñ¨[Å‰õΩ

Uk W+ì"≥∂ ^•xx <å =∞OzkQÍ ÉèÏq™êÎ#x PÜ«∞# „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞.(‘May I be deprived of heaven, of life, off spring if I oppose you.

In the happiness, in their welfare my welfare; whatever pleases myself Ishall consider not good, but whatever pleases my subjects I shall con-sider as good..’ - AURUNGZEB AND TIPU SULTAN, Evolution of theirReligious Polices, by Dr.B.N. Pande, IOS, New Delhi, 1996, Page. 21)

[#~°O[Hõ ~å[ºáêÅ#XHõ"≥·Ñ¨Ù \˜Ñ¨Ó#∞ ≥|ƒfÜ«∞_®xH˜ J Œ#∞ HÀãÖ Z Œ∞~°∞ K«∂ã¨∞Î#fl ã¨fi Õj

â◊„ «∞=ÙÅ∞, =∞~˘Hõ"≥·Ñ¨Ù Ñ¨~å[Ü«∂Å Ñ¨~°OÑ¨~° À ~°yeáÈ «∞#fl q Õj â◊„ «∞=ÙÅ`À

"≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å[ºO K«∞@∞ì=Ú@ì|_ç LO_»@O`À, âßfiã¨ Ñ‘Å∞ÛHÀ=\ÏxH˜ ‰õÄ_® fiHõ

ÖË#Ñ¨Ê\˜H©, „Ñ¨*Ï~°O[Hõ"≥∞ÿ# áêÅ##∞ JOkã¨∂Î, „Ñ¨[Å Pi÷Hõ =º=Ç¨~åÅÖ’ \˜Ñ¨Ó

K«∂Ñ≤# „â◊ Œú#∞ QÆ=∞xOz# POˆQ¡Ü«∂kèHÍi „QÍO\ò, PÜ«∞# K«~°ºÅ#∞ „Ñ¨â◊Oã≤ã¨∂Î

\ÑÓ «# ~å[ºO Ü≥ÚHõ Pi÷Hõ =º=Ç~åÅ#∞ x~°fiÇ≤ÏOz# f~°∞ JO ŒiH P Œ~°≈OQÍ

xÅzáÈ`«∞O^Œx, ('...How Tipu organised the economic resources of the

kingdom set an example...') J#@O qâı+Ö. „ÑüÉèÏ=O «OQÍ PÜ«∞# Pi÷Hõ

=º=Ç¨~åÅ#∞ K«Hõ¯k^ŒÌ@O =Å# ~å[ºOÖ’ „Ñ¨[Å∞ ã¨∞Y–âßO`«∞Å`À r=#O

™êyOK«QÆeQÍ~°∞.

„Ñ¨[Å rq`åÅ#∞ ã¨∞Y=∞Ü«∞O KÕ¿ãO Œ∞‰õΩ \˜Ñ¨Ó q#∂fl « q è•<åÅ#∞

J#∞ãïOKå~°∞. áêâßÛ «º ™êOˆHuHõ Ñï*Ï˝<åxfl Jxfl ~°OQÍÅ‰õΩ =iÎOÑ¨KÕ™ê~°∞.

Jxfl „Ñ¨Éèí∞ «fi qÉèÏQÍÅÖ’ „Ñ¨[Å‰õΩ ãÖ|OkèOz# Jxfl ~°OQÍÅÖ’ Ñ¨Å∞ qÑ¡"å «‡Hõ

=∂~°∞ÊÅ∞ KÕ™ê~°∞. ã¨fi Õâ◊OÖ’<Õ HÍ‰õΩO_®, q ÕâßÅÖ’ ‰õÄ_® Ñï„â◊=∞Å#∞ ™ê÷Ñ≤Oz

Jaè=$kúÑ~åÛ~°∞. ÑÅ∞ „áêO`åÅ#∞O_ç KÕu =$uÎ HõàÏHÍ~°∞Å#∞, xÑÙ∞Å#∞ "≥∞ÿã∂~°∞

~å*ÏºxH˜ ~°Ñ≤ÊOz «# „Ñ¨[Å‰õΩ, „âßq∞‰õΩÅ‰õΩ „Ñ¨ ÕºHõ tHõ∆ WÑ≤ÊOKå~°∞.

Jxfl =~åæÅ „Ñ¨[Å Jaè=$kÌ HÀãÖ Ñ¨Å∞ #∂ «# Ñ¨ äŒHÍÅ#∞ Pq+¨ iOz

P Ñ¨ äŒHÍÅ∞ ã¨=∞~°ú=O «OQÍ J=∞Å∞ [iˆQÖÏ «y# *Ï„QÆ «ÎÅ∞ fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. #∂ «#

«~°Ç¨ ã¨Ç¨ÏHÍ~° ÉÏºO‰õΩÅ#∞ U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞. ãÖÑ¨#fl =~åæÅ ÃÑ «Î#O «yæOKÕO Œ∞‰õΩ

Z‰õΩ¯= "≥Ú`åÎÅ#∞ ÉÏºO‰õΩÅÖ’ "å\ÏÅ∞QÍ á⁄ Œ∞Ñ¨Ù KÕã≤#"åiH˜ ÖÏÉèÏÅÖ’ "å\Ï#∞

«yæOKå~°∞. ¿Ñ Œ =~åæÅ#∞ á⁄ Œ∞Ñ¨Ù "≥·Ñ¨Ù‰õΩ PHõi¬OKÕO Œ∞‰õΩ «‰õΩ¯= "≥Ú`åÎÅ#∞

ÖÏÉèÏÅ∞QÍ „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. „Ñ¨[ÅÖ’ á⁄ Œ∞Ñ¨Ù#∞, =∞ Œ∞Ñ¨Ù#∞ „áÈ «ûÇ≤ÏOKå~°∞.

=~°ÎHõ–"å˜[º ~°OQÍxfl fiÛk^•Ì~°∞. `«∂xHõÅ∞–H˘Å`«Å =º=ã¨÷#∞

P èŒ∞hHõiOKå~°∞. „Ñ¨[Å∞ "≥∂™êÅ‰õΩ QÆ∞iHÍ‰õΩO_® «y# Hõ@∞ìk@ì"≥∞ÿ# K«~°ºÅ#∞

fã∞‰õΩ<åfl~°∞. =~°ÎHõ, "å[º áêi„âßq∞Hõ ~°OQÍÅÖ’ „ÑÉèí∞ «fi áê„ «#∞ JkèHõO KÕ™ê~°∞.

=~°ÎHõ–"å˜[º ~°OQÍÅÖ’ „Ñ¨Éèí∞ «fi áê„ «#∞ JkèHõO KÕ¿ãO Œ∞‰õΩ \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ P<å_Õ

„ÑÉèí∞ «fiO •fi~å "åºáê~åxfl x~°fiÇ≤ÏOÑ KÕâß~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ „ÑÉèí∞ «fi "åºáê~° ãOã÷ú#∞

( State Trading Corporation) U~åÊ@∞ KÕâß~°∞.

\˜Ñ¨Ó q Õj "åºáê~°O Jaè=$kúH˜ ZO`À Hõ$+≤ KÕâß~°∞. ã¨fi Õâ◊ L «Ê «∞ÎÅ#∞

q ÕâßÅ‰õΩ ZQÆ∞=∞u KÕÜ«∞_®xfl „áÈ «ûÇ≤ÏOK«@"Õ∞ HÍ‰õΩO_®, ZQÆ∞=∞ «∞Å#∞ ã∞ÅÉèí «~°O

KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ PÜ«∞# <ÒHÍ "åºáê~°O HÀãÖ <ÒHÍ ™ê÷=~åxfl xi‡OKå~°∞. D

q èŒOQÍ "åºáê~åaè=$kú ÅHõ∆ ºOQÍ "åºáê~° <ÒHõÅ x~å‡O KÕÑ\˜ì# „Ñ äŒ=∞ áêÅ‰õΩxQÍ

MÏºuQÍOKå~°∞.

(Tipu was the first ruler to build merchant navy - Prof. Shaik Ali

in his essay ‘ Tipu’s Development Projects and Administrative Machin-

ery, published in Radiance 1-7, Aug. 1999, Page.28)

1793 Ö’ =O Œ <ÒHõÅ x~å‡ÏxH˜ ãÖHõeÊOKå~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ x~å‡"≥∞ÿ#

Ô~O_»∞ <ÒHõÅ‰õΩ 'KHIZRI' =∞iÜ«Ú ' HYAS ' Jx PÜ«∞# ã¨ºÜ«∞OQÍ <å=∞Hõ~°O

KÕâß~°∞. D <ÒHõÅ x~å‡ÏxH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# =Ú_çÑ¨^•~åÌÅ#∞ ã¨fi^Õâ◊OÖ’

ã¨=∞‰õÄ~°∞Û‰õΩO@∂, ™êOˆHuHõ Ñï*Ï˝<åxfl q ÕâßÅ #∞O_ç ã‘fiHõiOKå~°∞. D <ÒHõÅ

x~å‡ÏÅ‰õΩ „Ñã≤kúQÍOz# qq èŒ ÕâßÅÖ’x PÜ«∂ =º=ã÷Å ã=∂Kå~°O ≥Ñ≤ÊOK«∞‰õΩx

J èŒŒºÜ«∞#O KÕã≤ „Ñü =º=ã÷Ö’x „Ñ¨QÆujÅ JOâßxfl „QÆÇ≤ÏOz ^•xx ã¨fi Õj

15 16

11


=º=ã¨÷‰õΩ J#fi~ÚOKå~°∞. ã¨=Ú„^Œ f~°O ãïÇ¨Ï^Œ∞ÌÅ∞QÍ QÆÅ „áêO`åÅ #∞O_ç

<åqHÍ^Œà◊O U~åÊ@∞`À ~å[º ~°Hõ∆‰õΩ #_»∞OHõ\ÏìÅx \˜Ñ¨Ó PÖ’zOKå~°∞. Dkâ◊QÍ ‰õÄ_® PÜ«∞# «y# K«~°ºÅ∞ KÕÑ¨\Ïì~°∞. Ü«Ú ŒÌ~°OQÆOÖ’ ‰õÄ_® <ÒHõÅ#∞qxÜ≥∂yOKÕO Œ∞‰õΩ J=ã~°"≥∞ÿ# tHõ∆ HÀãO PÜ«∞# „Ñ ÕºHõOQÍ HõàÏâßÅ#∞ U~åÊ@∞KÕâß~°∞. 1793Ö’ „Ñ¨ã≤ ŒÌ "åºáê~° HO„ Œ"≥∞ÿ# Éèí\òHõÖò = ŒÌ PÜ«∞# Naval College„áê~°OaèOKå~°∞.

ZQÆ∞=∞ «∞Å– kQÆ∞=∞ «∞Å "åºáê~å xH PÜ«∞# ZO «\ „áê=ÚYº «xKåÛ~À,

JO Õ „áê=ÚYº « ~å[º~°Hõ∆‰õΩ WKåÛ~°∞. Ü«Ú ŒúÌ~°OQÆOÖ’ <åqHÍ Œà◊O x~°fiÇ≤ÏOKÕ

„Ñ¨ ÕºHõ „áê è•#º « Œ$ëêìº Ü«Ú Œú <ÒHõÅ x~å‡O, Ãã·<åºxH˜ tHõ∆ HÀãÖ PÜ«∞#

Ñ¨\˜+ì"≥∞ÿ U~åÊ@∞¡ KÕâß~°∞. (Eminent Muslim Freedom Fighters, G. Allana,

Low Price Publications, Delhi, 1993, Page. 75)

=º=™êÜ«∞ ~°OQÍxH˜ „áê è•#º «\˜Ñ¨Ó =º=™êÜ«∞ ~°OQÍxfl ZO`«QÍ<À „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå~°∞. h\˜ áê~°∞^ŒÅ

™œHõ~°ºO HõeÊOKÕO Œ∞‰õΩ JkèHõ „â◊ Œú K«∂Ñ≤OKå~°∞. Ñ¨#∞fl qkèOÑ¨Ù Ñ¨ ŒÌuÖ’ =∂~°∞ÊÅ∞

KÕâß~°∞. Ñ¨#∞fl J<Õk Éèí∂q∞ qã‘Î~°‚O q∂^Œ P^è•~°Ñ¨_ç HÍ‰õΩO_®, L`«ÊuÎ q∂^Œ

P è•~°Ñ¨_ç x~°‚~ÚOKå~°∞. JO Õ HÍ Œ∞ =~°¬O h\˜ P è•~° Éèí∂=ÚÅ∞, h\˜ áê~°∞ ŒÅ

P è•i « Éèí∂=ÚÅ‰õΩ "Õ~fi~°∞QÍ qÉèílOKå~°∞. ÑÖ@ ã≤~°∞Å∞ JOkOKÕ Ô~· «∞‰õΩ Éèí∂q∞

q∂ Œ ÇÏ‰õΩ¯ HõeÊOKå~°∞. *Ïw~åÌi AÅ∞O‰õΩ K«~°=∞w «O áê_®~°∞. |O[~°∞ Éèí∂=ÚÅ#∞

=∂QÍ∞Å∞QÍ =∂ˆ~Û Ô~·`«∞Å∞, =¸_»∞ ãÖ=`«û~åÅ áê@∞ Z@∞=O\˜ Ñ¨#∞flÅ∞

K≥e¡OKåeû# J=ã¨~°O ÖË Œx Ñ¨#∞fl ~å~ÚfÅ∞ HõeÊOKå~°∞. Ñ¨#∞flÅ =ã¨∂Å∞‰õΩ =∞ èŒº

ŒàÏsÅ#∞ `˘ÅyOz „Ñ¨Éèí∞ «fi L^ÀºQÆ∞Å#∞ xÜ«∞q∞OKå~°∞. =º=™êÜ«∞ Ñ¨x=Ú@¡

H˘#∞QÀÅ∞ HÀãÖ Ô~· «∞Å‰õΩ ~°∞ ™œHõ~°ºO HõeÊOKå~°∞. h\˜ áê~°∞ ŒÅ HÀãÖ Ñ¨Å∞

K«~°ºÅ∞ KÕÑ\Ïì~°∞. <å_»∞ HÍ"Õi #k g∞ Œ ZHõ _»~Ú Õ h\áê~°∞ ŒÅ‰õΩ „áê*‰õΩì Hõ\ÏìÅx

\˜Ñ¨Ó L ÕÌtOKå~À, JHõ _Õ D<å_»∞ Hõ$+‚~åÜ«∞™êQÆ~ü x~å‡O HÍ=@O qâı+Ö.

\ÑÓ [#~°O[Hõ áêÅ#Ö’ Jxfl =~åæÅ „Ñ[Å∞ ã∞YâßO «∞Å`À rqOKå~°∞.

D q+¨Ü«∂xfl „Ñ¨=ÚY K«i„ «HÍ~°∞_»∞ *Ë"£∞û q∞Öò «# History of British IndiaÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x W`«~° „áêO`åÅ „Ñ¨[ÅO^Œi HõO>Ë \˜Ñ¨Ó ~å[ºOÖ’x „Ñ¨[Å∞

ãÖ`À+ÖQÍ L<åfl~°∞. ÑÖ@Å∞ ÉÏQÍ ÑÖ_®~Ú Jx ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£

JO>Ë „Ñ¨ ÕºHõ Jaè=∂#O JO@∂ Ug∞ ÖËx D POˆQ¡Ü«∞ K«i„ «HÍ~°∞_»∞ JO «\˜ À

ãïÃÑ@∞ìHÀÖË Œ∞. P HÍÅOÖ’ POˆQ¡Ü«ÚÅ, "åi =`åÎã¨∞^•~°∞Å áêÅ# „HÕ Œ L#fl

Hõ~åfl@Hõ, B £ ~å*ÏºÅ∞ J «ºO « "ÕQÆOQÍ Z_®~°∞Å∞QÍ =∂~°#∞<åflÜ«∞O@∂, ‰õÄ_®

¿Ñ~˘¯#@O qâı+Ö.

('...there were good crops in Tipus regime and his subjects werehappier than all others in India... the best cultivated and its populationthe most flourishing in India. while under English and their dependen-cies, the population of the Carnatic and Oudh, hasting to the state ofdeserts, were the most wretched upon the face of the earth ' - TIPUSULTAN : HIS VISION AND MISSION, By Prof. B. Sheik Ali, Published inRadiance Views Weekly 1-7 August 1999, Page. 13 )

\˜Ñ¨Ó =º=™êÜ«∞ ~°OQÆO, P ~°OQÍxH˜ J#∞|O èŒOQÍ L#fl ~°OQÍÅ‰õΩ

J «ºkèHõ „áê è•#º « xzÛ «y# K«~°ºÅ#∞ Ñ¨\˜+ìOQÍ J=∞Å∞ ÑïÛ#O Œ∞# "≥∞ÿã¨∂~°∞

~å[ºO Ñ¨Å∞ Ü«Ú^•úÅ#∞ Z Œ∞~˘¯#flÑ¨Ê\˜H˜ áê_ç ÑÖ@Å`À Hõà◊Hõà◊ÖÏ_çOk. "≥∞ÿã¨∂~°∞

~å[º=∞O`å Ñ¨K«Û ŒO Ñ¨ÓiÎQÍ Ñ¨~°∞Û‰õΩOk.

JÑiz « „áêO «OÖ’ F „ÑÜ«∂‰õΩ_»∞ „ÑÜ«∂ã∞Î#flÑC_»∞, ÑK«Ûx á⁄ÖÏÅ∞,

„â◊=∞r=ÙÅ∞, #∂ «#OQÍ x~å‡"≥∞ÿ# #QÆ~åÅ∞, Jaè=$kú K≥O Œ∞ «∞#fl =~°ÎHõ–

"åºáê~åÅ∞, ÃÑ~°∞QÆ∞ «∞#fl Ñ¨@ìÏÅ ãÖYº ZHõ _≥· Õ HõxÊ™êÎÜ≥∂, ZHõ _≥· Õ „Ñün

ãÖ`À+¨ •Ü«∞HõOQÍ Œ~°≈#q∞ã¨∞ÎO^À, P „áêO «O „Ñ¨[Å Jaè=∞`åÅ‰õΩ J#∞QÆ∞"≥∞ÿ#

„Ñ¨Éèí∞ «fi áêÅ# „HÕ Œ LO Œx x~åúiOK«∞HÀ=K«∞Û. J@∞=O\˜ ~å[ºO \˜Ñ¨Ó ~å[ºO.

JO@∂ „Ñ¨MÏº « JOˆQ¡Ü«∞ K«i„ «HÍ~°∞_»∞ Edward Moore 1794 Jaè„áêÜ«∞Ñ¨_®¤~°∞.

D Jaè„áêÜ«∞O J`«x ~å`«Ö’¡ Dq^èŒOQÍ LOk‘ ..When a persontraveling through strange country finds it well cultivated populous withindustrious inhabitants, cities newly founded, commerce extending,towns increasing and every thing flourishing so as to indicate happi-ness, he will naturally conclude it to be under form of Government con-genial to the minds of people. This is a picture of Tipus’s country, andour conclusion respecting its Government. ( BN Pandy Page.16.)

\˜Ñ¨Ó POˆQ¡Ü«ÚÅ#∞ D QÆ_»¤ #∞O_ç «iq∞ "ÕÜ«∂Åx ãÖHõeÊOz áÈ~å_»∞

«∞O_»QÍ, POQÆ¡ K«i„ «HÍ~°∞Å∞ PÜ«∞# áêÅ#–Ñ¨ ŒÌ «∞Å QÆ∞iOz KÕã≤# "åºMÏº<åÅ∞,Jaè„áêÜ«∞Å∞ QÆ=∞x¿ãÎ \˜Ñ¨Ó áêÅ# ZO « [#~°O[HõOQÍ LO^À, ~å[ºO =∞Ô~O «Ñ¨K«ÛQÍ LO^À, „Ñ¨[Å∞ ZO «\˜ ã¨∞YâßO «∞Å`À QÆ_çáê~À =∞#‰õΩ J~°÷O J=Ù «∞Ok.

17 18

12


áêi„âßq∞Hõ ~°OQÆOÖ’ J„QÆQÍq∞„Ñ¨[Å ãÖˆH∆=∞OÖ’ «# ãÖ`À+Ö LO Œx #q∞‡# „Ñ¨Éèí∞=Ù HÍ=@O`À

„Ñ¨[Å „Ñ¨QÆuH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# Pxfl ~°OQÍÅ q∂ Œ PÜ«∞# Œ$+≤ì ™êiOKå~°∞. PÜ«∂

~°OQÍÅÖ’ Jaè=$kúx ™êkèOKÕO Œ∞‰õΩ, PÜ«∂ ~°OQÍÅÖ’ #∂ «# áÈHõ_»Å#∞,

Ñï*Ï˝<åxfl „Ñ¨"Õâ◊ ÃÑ>ËìO Œ∞‰õΩ \˜Ñ¨Ó ZO «QÍ<À „â◊q∞OKå~°∞.

\˜Ñ¨Ó =~°ÎHõ "å˜*Ïºaè=$kú À áê@∞ q ÕâßÅÖ’ Hõ~å‡QÍ~åÅ#∞ ™ê÷Ñ≤O

KÕO Œ∞‰õΩ Hõ$+≤ ãÖÏÊ~°∞. D q+Ü«∞"≥∞ÿ K«Hõ x Ò «ºO #_çÑ≤ q Õj <Õ «Å#∞ JOwHõiOÑ

KÕâß~°∞. P ÕâßÅ ™êOˆHuHõ Ñï*Ï˝<åxfl ã¨fi ÕâßxH˜ ~å|@ì@OÖ’ PÜ«∞# q[Ü«∞O

™êkèOKå~°∞.

D "Õ∞~°‰õΩ ã¨fi^Õâ◊OÖ’ Ñï„â◊=∞Å ™ê÷Ñ¨#‰õΩ Ñ¨Å∞K«~°ºÅ∞ fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.

B`åûÇ≤Ï‰õΩÅ‰õΩ PÜ«∞# „áÈ`åûÇ¨ÏHÍÅ∞ „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. áêi„âßq∞Hõ ~°OQÆO Ñ¨@¡,

áêi„âßq∞Hõ L «Ê «∞ÎÅ Ñ¨@¡ „Ñ¨ ÕºHõ Pã¨HÎ K«∂áê~°∞. D ~°OQÆO Jaè=$kúH˜ PÜ«∞#

xÑ¨Ù∞Ö·# q Õj HÍi‡‰õΩÅ#∞ ~°Ñ≤ÊOz „Ñ¨[Å‰õΩ tHõ∆ WÑ≤ÊOKå~°∞. N~°OQÆÑ¨@flO,

z„`«^Œ∞~°æ, ÉˇOQÆà◊¥~°∞, Éˇ^Œ∂fl~üÅÖ’ Hõ~å‡QÍ~åÅ#∞ U~åÊ@∞ KÕ~ÚOKå~°∞. D

Hõ~å‡QÍ~åÅÖ’ Ü«Ú Œú ™ê=∞„y`Àáê@∞QÍ, QÆ$ÇÏŸÑHõ~°ÏÅ∞, Hõ «∞ÎÅ∞, "åpÅ∞ ÖÏO\˜q

‰õÄ_® «Ü«∂~°∞ KÕ~ÚOKå~°∞.

L «ÊuÎ •~°∞_»∞, qxÜ≥∂QÆ •~°∞x =∞ èŒº ŒàÏ~°∞Å#∞ gÅ~Ú#O «QÍ ˘ÅyOK«

„Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞. D K«~°ºÅ =Å# J@∞ L «ÊuÎ •~°∞Å∞, KÕu =$ «∞ÎÅ HõàÏHÍ~°∞Å∞,

HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ W@∞ qxÜ≥∂QÆ •~°∞Å‰õΩ ZO`À "Õ∞Å∞ [iyOk. P HÍ~°OQÍ J@∞

=º=™êÜ«∞~°OQÆO, W@∞ áêi„âßq∞Hõ ~°OQÆO ÉÏQÍ Jaè=$kúK≥O^•~Ú.

Uk KÕã≤<å, Uk KÕ~ÚOz<å Pxfl q+Ü«∂Å∞ «# Œ$+≤ìx •\áÈx=fi‰õΩO_®

K«∂ã∞HÀ=@O PÜ«∞# „Ñ ÕºHõ « HÍ=@O`À „Ñu~°OQÆO ã=∞~°÷ú=O «OQÍ ~°∂á⁄OkOk.

\˜Ñ¨Ó „áêiâß„q∞Hõ ~°OQÆO Ñ¨@¡ K«∂Ñ≤# „Ñ¨ ÕºHõ Pã¨HÎx QÆ=∞xOz# POˆQ¡Ü«∂kèHÍiP. Fernandes “... no other sovereign in Indian history had givensuch impetus to industrial production.” Jx J<åfl_»∞. ( TIPU SULTAN THEGREAT : Glimpses of His Work and Personality, essay By MufthiShamshuddin Ahemed, published RADIANCE Views Weekly, 1-7 Aug.1999, Page. 35)

P èŒ∞xHõ ã¨∂„ åÅ Hõ#∞QÆ∞OQÍ áêÅ#(áêH± – Ñ¨tÛ=∞ ÕâßÅ ™ê=∂lHõ, ™êOˆHuHõ Ñï*Ï˝<åxfl ãÖ «iOK«∞‰õΩ#fl

\˜Ñ¨Ó ãÖ„Ñ¨ •Ü«∞Hõ „Ñ¨Éèí∞ «fi áêÅ#‰õΩ aè#flOQÍ, „Ñ¨[Å‰õΩ L «Î=∞ ¿ã=Å#∞ JO ŒKÕ¿ã

P èŒ∞xHõ Ñ¨ Œú «∞Å#∞ „Ñ¨"Õâ◊ ÃÑ\ì# ˘e ã¨fi Õj áêÅ‰õΩ_çQÍ MÏºu QÆ_çOKå~°∞. „Ñ¨Éèí∞ «fiÜ«∞O„`åQÍxfl Ñ¨Å∞ =∂~°∞ÊÅ‰õΩ QÆ∞iKÕ™ê~°∞. „Ñ¨[Å ãÖˆH∆=∞"Õ∞ „Ñ¨ è•# ÅHõ∆ ºOQÍ„ÑÉèí∞ «fiO ÑxKÕÜ«∂Åx "åOzèOz# \ÑÓ, áêÅ‰õΩ_çQÍ x~°O «~°O „Ñ[Å „âıÜ«∞ã∞û#∞PHÍOH∆ã¨∂Î P kâ◊QÍ Ñ¨xKÕ™ê~°∞. D q è•<åÅ =Å¡<Õ \˜Ñ¨Ó#∞ „Ñ¨[Å∞ Jq∞ «OQÍ„¿Ñq∞OKå~°∞. \˜Ñ¨Ó Z Œ∞~˘¯#fl Hõ+ìHÍÅOÖ’ PÜ«∞#‰õΩ `À_»∞ xeKå~°∞.

1792Ö’ [iy# "≥∞ÿã∂~°∞ Ü«Ú ŒúOÖ’ Ü«Ú Œú #+ì ÑiÇ~°O HO Œ =¸_»∞#fl~°HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å#∞ „Ñ¨ «º~°∞÷Å‰õΩ \˜Ñ¨Ó K≥e¡OKåeû =zÛOk. P ã¨=∞Ü«∂# „Ñ¨Éèí∞ «fiY*Ï<å MÏmQÍ LOk. =∞O„ «∞Å ã¨ÅÇ¨ "Õ∞~°‰õΩ \˜Ñ¨Ó „Ñ¨[Å ã¨Ç¨ÏHÍ~åxfl Ji÷OK«QÍ,„Ñ[Å∞ Jq∞`À`åûÇÏO`À =ÚO Œ∞‰õΩ =zÛ# «=∞ "å\ÏQÍ =¸_»∞#fl~° HÀ@¡ ™ê÷#OÖ’Ñ¨k HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å#∞ ã¨=∞‰õÄ~åÛ~°∞. D J#∞‰õÄÅ „Ñüã¨ÊO Œ# |\ì „Ñ¨[Å∞\ÑÓ#∞ ZO «QÍ „¿Ñq∞OKå~°#fl q+Ü«∞O`Àáê@∞ „Ñ[Å∞ ZO «\ L#fl « „Ñ=∂ÏÅ`Àrq`åÅ#∞ QÆ_çáê~À „QÆÇ≤ÏOK«=K«∞Û.

\˜Ñ¨ÓáêÅ# Pâ◊Û~°ºOQÍ J`«ºO`« P^èŒ∞xHõ ã¨∂„`åÅ‰õΩ J#∞QÆ∞OQÍ™êyO ŒO@∂ „Ñ¨=ÚY POˆQ¡Ü«∞ K«i„ «HÍ~°∞_»∞ Ñ≤. ÃÑ¶~åflO_»*ò «# „QÆO äŒŒO 'StormOver Srirangapatnam' Ö’ |Ç¨ïq è•Å „Ñ¨â◊Oã≤OKå_»∞. PÜ«∞# ãÖˆH∆=∞ ~å[ºO

|Å"≥∞ÿ# HO„ Œ „ÑÉèí∞ «fiO, ÑÅ∞ „áêO`åÅ ã=∞#fiÜ«∞ ã=∞~°úáêÅ#, K«Hõ x <åºÜ«∞áêÅ<å

\˜Ñ¨Ó

~å[

=Ú„Œ

19 20

13


=º=ã÷ U~åÊ@∞, ÀÑ≤_çH˜ HÍ~°"≥∞ÿ# =∞ èŒº=~°∞ÎÅ „Ñ¨"Õ∞Ü«∞OÖËx „H˜Ü«∂jÅHõ áêÅ<å

=º=ã÷#∞ ~°∂á⁄OkOKå~°x P POˆQ¡Ü«Ú_»∞ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞.

( “The administration of Mysore kingdom under Tipu Sulthanwas surprisingly based on modern principles... Tipu Sultan’s welfarestate was based on some fundamental principles - viz. A strong CentralGovernment, a coordinated provincial administration, dynamic and goodcivil amenities, principled legal system and elimination of intermediary(exploiting) channels... “ TIPU SULTAN THE GREAT: Glimpses of His Workand Personality, By Mufthi Shamshuddin Ahemed, Published in Radi-ance Views Weekly 1-7 August 1999, Page. 35)

„Ñ¨Éèí∞`åfikèHÍ~°∞Å#∞ „Ñ¨[Å‰õΩ KÕ~°∞= KÕÜ«∞@O, „Ñ¨[Å#∞ ‰õÄ_® „Ñ¨Éèí∞ «fi

HÍ~°ºHõÖÏáêÅÖ’ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅ#∞ KÕ¿ãO Œ∞‰õΩ \˜Ñ¨Ó „Ñ¨ ÕºHõ"≥∞ÿ Ñ¨ ŒÌ «∞Å#∞ J#∞ãïOKå~°∞. „Ñü #∂ «# ãÖ= «û~°O `˘e ~ÀA# JkèHÍ~°∞Å∞ «=∞ «=∞ „Ñ¨ è•#HÍ~åºÅÜ«∂Å∞ QÆÅ „áêO`åÅÖ’ „Ñ ÕºHõ HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOKåÅx P ÕtOKå~°∞.|Ç≤Ï~°OQÆ ã¨ÉèíÅ#∞ x~°fiÇ≤ÏOKåÅx, P ã¨ÉèíÅÖ’ ÉÏ èŒ∞ºÖ·# JkèHÍ~°∞ÅO Œ~°∞áêÖÁæ<åflÅx P[˝Å∞ *Ïs KÕâß~°∞. D ãÖ Œ~°ƒùOQÍ «=∞ «=∞ ÑïkèÅÖ’ QÆÅ „Ñ¨[Å#∞PÇ¨fixOz #∂ «# ãÖ= «û~° â◊√ÉèÏHÍOHõ∆Å∞ K≥áêÊÅx, P q èŒOQÍ =zÛ# „Ñ¨[ÅQ“~°"å~°÷O ã¨∞QÆO èŒ „ Œ"åºÅ∞, «=∞Åáê‰õΩÅ∞ WzÛ ÑÖáêÅ<åfl~°∞. D ã¨ÉèíÅÖ’ „Ñ¨[ÅJ=ã¨~åÅ QÆ∞iOz, =º=™êÜ«∞ ~°OQÆOÖ’ „Ñ¨Éèí∞ «fi À_®Ê@∞ «k «~° JOâßÅ QÆ∞iOz„Ñ¨[Å`À K«iÛOKåÅx, D "Õ∞~°‰õΩ x"ÕkHõÅ∞ «Ü«∂~°∞ KÕã≤ «#‰õΩ ÑÖáêÅx \˜Ñ¨ÓP^ÕtOKå~°∞.

\ÑÓ ã∞ÖÏÎ<£ P èŒ∞xHõ ÉèÏ"åÅ‰õΩ J#∞QÆ∞OQÍ P<å_Õ =º=ÇÏiOKå~°#_®xH„Hõ=∞O «Ñ¨Ê‰õΩO_® PÜ«∞# ™êyOz# [<åÉèÏ ÖˇHõ Å ¿ãHõ~°#∞ L^•Ç¨Ï~°QÍfã¨∞HÀ=K«∞Û. PÜ«∞#‰õΩ =ÚO Œ∞ Z=fi~°∂ PÖ’zOK«x [<åÉèÏ ÖˇHõ Å ¿ãHõ~°#∞\˜Ñ¨Ó [iÑ≤OKå~°∞. Ñ¨@ìÏÅ∞, Ñ¨Ö¡ÅÖ’ [<åÉèÏ ÖˇHõ Å`À áê@∞QÍ PÜ«∂ „Ñ¨[Å∞

HõeyÜ«∞#fl Pã≤Îáêã¨∞÷Å#∞ ‰õÄ_® #"≥∂ Œ∞ KÕ~ÚOKå~°∞.

~å[iHõ =º=ã÷Ö’ „Ñ¨*Ï™êfi=∞º „¿Ñq∞‰õΩ_»∞„Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ =º=ã÷ HÍ#Ñ¨Ê\˜H˜ „Ñ¨[Å‰õΩ, „Ñ¨*Ïaè„áêÜ«∂xH˜ \˜Ñ¨Ó JkèHõ

„áê è•#º «xKåÛ~°∞. „Ñ¨ÑÖK«OÖ’x Ñ¨Å∞ =º=ã÷Å#∞ Hõ∆‚OQÍ Ñïjeã¨∞Î#fl PÜ«∞#

„Ñ¨[Å =∂@‰õΩ J «ºO « qÅ∞=xKåÛ~°∞. „á¶ê#∞ûÖ’ „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO Jã¨Ê+ìOQÍ L#fl

Œâ◊Ö’ "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å[ºOÖ’x „Ñ¨[ÅO ŒiH˜ ã¨=∂# «fiO, ã¨=∂#Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ „Ñ¨™êkO

Kå~°∞. „Ñ¨*Ï „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ PÜ«∞# Ñ¨Ù<å Œ∞Å∞ "Õâß~°∞. „Ñ¨Éèí∞ «fiOÖ’ „Ñ¨[Å‰õΩ

ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO HõeÊOKå~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ „Ñ¨[Å „Ñüx^èŒ∞Å`À ‰õÄ_ç# Hõq∞\©Å#∞

xi‡OKå~°∞. „QÍ=∂ÅÖ’, Ñ¨@ìÏÅÖ’ D Hõq∞\©ÅÖ’x =º‰õΩÎÅ Jaè„áêÜ«∂Å#∞

ÑiQÆÖ’H fã∞‰õΩx áêÅ<å Ñ~°"≥∞ÿ# x~°‚Ü«∂Å∞ fã∞‰õΩ<åfl~°∞. D q#∂ «fl q è•<åÅ∞

JÑ¨Ê\˜ PÖ’K«#Å‰õΩ–q è•<åÅ ™ê÷~ÚH˜ ãïÑ¨_»ÅË Œ∞.

POˆQ¡Ü«∞ K«i„ « HÍ~°∞_»∞ M.Wilkes `«# History of Mysore „QÆO äŒOÖ’

\˜Ñ¨Ó „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ Œ$HõÊù èŒO–PK«~° QÆ∞iOz D „HÕk q èŒOQÍ Jaè=i‚OKå_»∞.

‘Democracy which was in vogue in France at that time was notalien to Tipu. He had granted equality and equity to all. Tipu sultan laidthe foundation of public Government in his reign. He made his subjectsparticipate in administration by constituting a representative committeeof the people. But the frame of mind and nature at that time could notaccept this development.’ ( Tipu Sultan : Champion of Justice and Tol-erance by G.Hasnan Kaif Publihed in Radiance Views Weekly 1-7 Aug.1999, Page. 24)

K«i„ «#∞ Ö’ «∞QÍ J èŒºÜ«∞#O KÕã≤# \˜Ñ¨Ó, „Ñ¨[Å ¿ãfiKåÛù, ™êfi «O„`åºÅ‰õΩ

J «ºkèHõ „áê è•#º « xKåÛ~°∞. „a\©+¨~°¡ ÉÏxã¨ «fiO #∞O_ç 1783Ö’ J"≥∞iHÍ |Ü«∞@

Ñ¨_ç#Ñ¨C_»∞ 108 Ñ¶≤~°OQÆ∞Å#∞ ¿ÑeÛ ãÖ`À+Ö =ºHõÎO KÕ™ê~°∞. ¿ãfiK«Ûù#∞ HÍOH∆ã¨∞Î#fl

„Ñ¨Éèí∞=ÙQÍ, „Ñ¨[Å#∞ ÉÏxã¨ÖÏ¡ ÉèÏqOK«~å Œ#fl q è•<åxfl \˜Ñ¨Ó J#∞ãïOKå~°∞.

~å[º =º=ã÷‰õΩ, <≥·uHõ «‰õΩ, „Ñ¨[Å‰õΩ #+ìO–Hõ+ìO HõeæOK«#O « =~°‰õΩ Z=i ¿ãÛKåÛù–

™êfi «O„`åºÅ#∞ Ç¨ÏiOK«~å Œ#flk PÜ«∞# Jaè=∞ «O.

„ÑÉèí∞=ÙÅ∞ „Ñ[Å#∞ «=∞ ÉÏxãÅ∞QÍ<À, ¿ã=‰õΩÅ∞QÍ<À ÉèÏqOK«@O, =Oy

=Oy Jaè"å^•Å∞ KÕÜ«∞@O U=∂„ «O «QÆ Œx \ÑÓ «# JkèHÍ~°∞Å#∞ ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞.

JkèHÍ~°∞Å∞, „Ñ¨[Å∞ Œ~åƒ~°∞‰õΩ =zÛ#Ñ¨C_»∞ =Oy =Oy ã¨ÖÏ=ÚÅ∞ K≥¿ÑÊ Ñ¨ Œúux

PÜ«∞# ‰õÄ_» Œ<åfl~°∞. „ÑÉèí∞=Ù HÍà◊§ = ŒÌ xÖ’Û=_»O, KÕ~Ú Ñ@∞ì‰õΩx =Ú Œ∞ÌÃÑ@∞ìHÀ=@O

ÖÏO\˜ Ñ¨ Œú «∞Å∞ =Å Œ<åfl~°∞.

D f~°∞ JÇ¨ÏOHÍ~åxH˜ „Ñ¨fHõQÍ ÉèÏqOz# \˜Ñ¨Ó Jã¨ûÖÏ=Ú JÖ·‰õΩO

JO@∂ ™ê^•ã‘ •QÍ Ñ¨ÅHõi¿ãÎ KåÅO@∂ Ñ¶~å‡<å *Ïs KÕâß~°∞. =∞ã‘ Œ∞‰õΩ HÍx,

=∞~À |Ç≤Ï~°OQÆ „Ñ¨ ÕâßÅ‰õΩ QÍx „Ñ¨Éèí∞=Ù "≥à◊√§#Ñ¨C_»∞ PÜ«∞# ~åHõáÈHõÅ HÀãÖ

=∂~åæxfl x~å@OHõO KÕã≤ „Ñ[Å#∞ W|ƒOk ÃÑ@ì@O ãiHÍ Œ<åfl~°∞. „Ñ[Å#∞ J=ã÷Å

21 22

14


áêÅ∞ KÕÜ«∞‰õΩO_ÕO Œ∞‰õΩ J=ã~°=∞QÆ∞ x~å‡ÏÅ#∞, U~åÊ@¡#∞ PÜ«∞# „Ñ ÕºHõ „â◊ Œú À

KÕ~ÚOKå~°∞.

\˜Ñ¨Ó ã¨fiÜ«∞OQÍ *ÏHÀaÜ«∞<£ Hõ¡Éò J#∞ ãÖã÷ú#∞ „áê~°OaèOz, P ãÖã÷ú„áê~°OÉè’ «û=O ãÖ Œ~°ƒùOQÍ XHõ "≥ÚHõ <å\Ï~°∞. P "≥ÚHõ ‰õΩ ¿ãfiKåÛù=$Hõ∆O (Treeof Liberty) Jx <å=∞Hõ~°O KÕÜ«∞@"Õ∞ HÍ‰õΩO_® «##∞ `å#∞ "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å[ºáœ~°∞_»∞ QÍ (TIPU CITIZEN OF MYSORE) Ñ≤Å∞K«∞‰õΩ<åfl~°∞. „Ñ¨*Ï™êfi=∞º =º=ã÷Ö’„Ñ¨[Å‰õΩ „áê è•#º « WzÛ#@∞ì PÜ«∞# ‰õÄ_® „Ñ¨[Å‰õΩ, „Ñ¨*Ïaè„áêÜ«∂xH˜, „Ñ¨[ÅãÖˆH∆=∂xH˜ ÃÑ ŒÌ Ñ‘@ "Õâß~°∞. XHõ ~å[iHõ =º=ã÷ú‰õΩ K≥Ok# áêÅ‰õΩ_»∞ D q èŒOQÍ„Ñ*Ï™êfi=∞º ÉèÏ"åxfl „ÑHõ\OK«@O J~°∞ ≥·# q+Ü«∞O. D „ÑHõ@# \ÑÓÖ’x P èŒ∞xHõ„Ñ*Ï™êfi=∞º ÉèÏ=# ZO « |ÅOQÍ LO_Õ À "≥Å¡_ç KÕã∞ÎOk. \ÑÓ H=ÅO „Ñ*Ï™êfiq∞Hõ

ÉèÏ=#Å`À ãïÃÑ@∞ìHÀ=@"Õ∞ HÍ‰õΩO_® P ÉèÏ=#Å#∞, P<å\ ˜ "å`å=~°OÖ’,

JO Œ∞‰õΩ «QÆæ@∞ìQÍ PK«~°Ö’ ÃÑ\ì JkfifÜ«Ú_»xÊOKå~°∞.

~åà‹§uÎ# ‰õÄbÅ Õ K«i„ «„Ñ¨[Å „â◊=∞‰õΩ «y# „ÑüÑ¶ÅO ã¨„Hõ=∞OQÍ JO Œ*ËÜ«∂Åx P ÕâßÅ∞ *Ïs

KÕ™ê~°∞. \˜Ñ¨Ó‰õΩ J «ºO « „Ñ‘uáê„ «"≥∞ÿ#, „Ñ¨MÏº « "Õã¨q q_çk QÆ$Ç¨ÏO ^Œ~åº

^ÒÅ ü x~å‡ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ „Ñ¨[ÅKÕ « „â◊=∞^•#O KÕ~ÚOK«∞HÀ"åÅx JkèHÍ~°∞Å∞

ã¨ÅÇ¨ WKåÛ~°∞. D ã¨ÅÇ¨ Ñ¨@¡ f„=OQÍ ã¨ÊOkã¨∂Î, á¶ê~À „Ñ¨Éèí∞=ÙÅ∞ «=∞ = ŒÌ#∞#fl

ÉÏxãÅ KÕ « Ñ≤~°q∞_£û#∞ xi‡OKå~°∞....„ã‘ÎÅ, ÑÙ~°∞+µÅ g∞ Œ ‰õΩiã≤# H˘~°_® ≥|ƒÅ`À

K≥·<å QÀ_» P ŒºO «=¸ ~°HõÎO`À «_çã≤áÈ~ÚOk... =∂#=ÙÅ Hõhflà◊√§, ~°HõÎO`À

=∞# „áê™ê^•Å∞, ~À_»∞¡, _®º"£∞Å Ñ¨Ù<å Œ∞Å∞ "Õã≤#@ì~Ú Õ J@∞=O\˜ x~å‡ÏÅ∞

„Ñ¨Éèí∞=ÙÅ‰õΩ Z@∞=O\˜ H©iÎ „Ñü+ìÅ#∞ ≥zÛÃÑ@ì=Ù, Jx \˜Ñ¨Ó "åºMÏºxOKå~°∞.

(‘....The Pharaohs built the pyramids with the labour of theirslaves...The entire route of the Great wall of Chaina is littered with the bloodand bones of men and women forced to work under the whip and lash of slaves-driver ..so...there can no glory or achievement if the foundations of our places,roads, dams are mingled with tears and blood of humanity..’ - ARUNGZEB ANDTIPU SULTAN, Evaluation of their Religious Polices, by Dr.B.N.Pande, IOS,New Delhi, 1996, Page. 21)

D "Õ∞~°‰õΩ x~å‡ÏÅ q+Ü«∞OÖ’ KåÖÏ J èŒ∞xHõ"≥∞ÿ# Jaè„áêÜ«∂xfl PÜ«∞#

=ºHõÎO KÕâß~°∞. «∂~°∞Ê #∞O_ç Ñ¨tÛ=∞O =~°‰õΩ L#fl U Õâ◊OÖ’<≥·<å x~å‡"≥∞ÿ

Ü«Ú#fl J «ºO « Q˘Ñ¨Ê HõàÏ «‡Hõ Hõ@ì_®Å QÆ∞iOz Ñïjeã¨∞Î#flÑ¨C_»∞, P x~å‡ÏÅ‰õΩ

P Õâ◊O WzÛ# „Ñ¨Éèí∞=ÙÅ#∞ HÍ Œ∞ =∞#O QÆ∞~°∞Î‰õΩ ≥K«∞ÛHÀ"åeûOk, P x~å‡ÏÅ‰õΩ

~°∂ÑÙ HõeÊOz# „Ñ[Å „â◊=∞#∞, P „Ñ[Å∞ Ñ_ç# áê@¡#∞, D x~å‡ÏÅ ã=∞Ü«∞OÖ’

=∞$ «∞º"å « Ñ_ç# „âßq∞‰õΩÅ åºQÍÅ#∞ =∞#O QÆ∞~°∞Î‰õΩ ≥K«∞ÛHÀ"åe— Jx ¿Ñ~˘¯O@∂

~åà‹§uÎ# ‰õÄbÅ‰õΩ PÜ«∞# «# =∞#ã¨∞ûÖ’ ÃÑ Œì Ñ‘@ "Õâß~°∞.

( ‘....To my mind every great work of art and architecture be incountries to the west or to the east of India, is a monument not somuch to the memory of those who ordered them to be built but to theagony and toil, blood and tears of those unfortunates who were drivenout to death in the efforts to built it...’ - AURUNGZEB AND TIPU SULTAN,Evolution of their Religious Polices, by Dr.B.N.Pande, Page. 21)

D "Õ∞~°‰õΩ ‰õÄe"åx K≥=∞@ J «x â◊s~°O #∞O_ç ZO_çáÈHõ =ÚO Õ J «x

‰õÄex K≥e¡KåeûOk QÍ P ÕtOz# =∞Ç¨Ï=∞‡ £ „Ñ¨=HõÎ „Ñ¨=K«#O „Ñ¨HÍ~°OQÍ Œ~åº

^ÒÅ ü x~å‡OÖ’ áêÖÁæ#fl „â◊=∞r=ÙÅ‰õΩ PÜ«∞# „ÑüÑ¶ÅO K≥e¡OÑ¨KÕâß~°∞.

„Ñ¨*Ï ãÖˆH∆=∞O Ñ¨@¡ „Ñ¨ ÕºHõ „â◊ Œú„Ñ¨[Å ãÖˆH∆=∞O, Éèí„ èŒ « Ñ¨@¡ PÜ«∞# KåÖÏ „â◊ Œú =Ç≤ÏOKå~°∞. „Ñ¨[Å‰õΩ

#+ìO HõeyOKÕ â◊‰õΩÎÅ Ñ¨@¡ KåÖÏ Hõiî#OQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~°∞. ã¨Ç¨Ï[OQÍ „Ñ¨Éèí∞=ÙÅ‰õΩ

„Ñ¨Éèí∞=ÙÅ∞ â◊„ «∞=ÙÅ=Ù`å~°∞. \˜Ñ¨Ó D q+¨Ü«∞OÖ’ aè#fl «fiO „Ñ¨ Œi≈OKå~°∞. PÜ«∞#

«# =ºHÎQÆ « â◊„ «∞=ÙÅ HõO>Ë «# „Ñ¨[Å‰õΩ W|ƒO Œ∞Å∞ HõÅQÆKÕã¨∂Î â◊„ «∞=ÙÅ∞QÍ

23 24

Œ~åº ^ÒÅ ü

15


„Ñ¨=iÎOz# "åi Ñ¨@¡ x~åúH∆ºOQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~°∞. ãïÇ¨Ï Œ∞Ì „áêO`åÅÖ’ QÆÅ

«# „Ñ¨[Å#∞ W|ƒO Œ∞Å áêÖËã≤# â◊‰õΩÎÅ#∞ «# â◊ «$=ÙÅ∞QÍ „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞, D

"Õ∞~°‰õΩ K«~°ºÅ∞ fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. „Ñ¨[Å‰õΩ Z=~°∞ â◊„ «∞=ÙÖ’ "å~°∞ «#‰õÄ â◊„ «∞=ÙÅx

J<åfl~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ \˜Ñ¨Ó „Ñ¨Hõ\Õz# JkèHÍiHõ „Ñ¨=~°Î# xÜ«∂=∂=o PÜ«∞#

L#fl « L ÕÌâßÅ#∞ q=iã¨∞ÎOk. <å „Ñ¨[Å`À Z=~°∞ HõÅÇ≤Ï™êÎ~À, "å~°∞ <å`À Ü«Ú ŒúÌO

„ÑHõ\Oz#@∞ì, Jx \ÑÓ «# â◊„ «∞=ÙÅ#∞, ãOÑ¶∞ =ºu~Hõ â◊‰õΩÎÅ#∞ KåÖÏ f„=OQÍ

ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞.

(“ To quarrel with our subjects is to go to war with ourselves.They are our shield and our buckler; and it is they who furnish us with allthings. Reserve the hostile strength of our empire exclusively for itsforeign enemies. - AURUNGZEB AND TIPU SULTAN, Evolution of theirReligious Polices, BN Pandey, Page. 22)

ã¨=∂[OÖ’x |ÅÇ‘Ï# =~åæÅ Ñ¨@¡ JÜ«∞# „Ñ¨ ÕºHõ „â◊ ŒÌ#∞ Hõ#Ñ¨~åÛ~°∞.

Ñ≤Å¡Å∞, =∞Ç≤Ïà◊Å∞, =$ Œ∞úÅ ãÖˆH∆=∞O HÀãÖ x~°∞Ì+ì K«~°ºÅ∞ fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.J<å èŒÅ∞,

P_»Ñ≤Å¡Å#∞ PÅÜ«∂ÅÖ’ ^Õ=^•ã‘Å∞QÍ ã‘fiHõiOK«@O, q^ÕâßÅ‰õΩ ¿ã=‰õΩÅ∞QÍ

q„Hõ~ÚOK«@O «QÆ Œ<åfl~°∞. P<å èŒÖ·# ÉÏeHõÅ „HõÜ«∞q„HõÜ«∂Å∞ tH∆Í~°"≥∞ÿ# f„=

<Õ~åÅ∞QÍ „ÑHõ\OKå~°∞. J<å èŒÅ∞ ãfiÜ«∞O áÈ+‰õΩÅÜÕ∞ºO Œ∞‰õΩ «y# tHõ∆, P~°∞"å «

Láêkè J=HÍâßÅ∞ HõeÊOKå~°∞. tHõ∆ Ñ¨Ó~°ÎÜÕ∞ºO « =~°‰õΩ =∂„ «O „Ñ¨Éèí∞ «fiO áÈ+¨

ÉÏ èŒº «#∞ ã‘fiHõiã¨∞ÎO Œx, D "Õ∞~°‰õΩ \˜Ñ¨Ó K«~°ºÅ∞ KÕÑ¨\Ïì~°∞.

qHõÖÏOQÆ∞Å‰õΩ, JO èŒ∞Å‰õΩ P «‡ã÷~Ú~°ºO HõÅ∞QÆ KÕ¿ãO Œ∞‰õΩ Ñ¨Å∞~°HÍÅ

ã¨Ç¨ÏÜ«∞Hõ K«~°ºÅ∞ J=∞Å∞KÕâß~°∞. D JÉèÏQÆ∞ºÅ∞ «=∞ ã¨fiO « HÍà◊§q∂ Œ `å=Ú

xÅ|_ÕO Œ∞‰õΩ J=ã~°=∞QÆ∞ Jxfl K«~°ºÅ#∞ fã∞HÀ"åÅx PÜ«∞# JkèHÍ~°∞Å‰õΩ P[Å∞

*Ïs KÕÜ«∞@O =∂„ «"Õ∞ HÍ‰õΩO_®, PÜ«∂ |ÅÇ‘Ï# =~åæÅ‰õΩ K≥Ok# Ñ äŒHÍÅ J=∞Å∞#∞

‰õÄ_® PÜ«∞# ã¨fiÜ«∞OQÍ Ñ¨~°º"ÕH∆OKå~°∞.

Ü«Ú Œú ~°OQÆOÖ’ K«xáÈ~Ú# Ãã·x‰õΩÅ ‰õΩ@∞OÉÏÅ Ñ@¡ PÜ«∞#õ „â◊ Œú K«∂áê~°∞.

Éèí~°ÎÅ#∞ HÀÖ’Ê~Ú# ÉèÏ~°ºÅ∞, "åi Ñ≤Å¡Å áÈ+¨ Ñ¨@¡ „Ñ¨ ÕºHõ ÉÏ èŒº « =Ç≤ÏOKå~°∞.

Ü«Ú ŒúO =Å# =ºHÎQÆ « rq`åÅ‰õΩ [iy# #ëêìÅ ÉèísÎH PÜ«∞# K«~°ºÅ∞ fã∞‰õΩ<åfl~°∞.

Ü«Ú ŒúO HÍ~°OQÍ J<åºÜ«∞OQÍ Z=fiiH© Z@∞=O\˜ #+ìO HõÅ∞QÆ~å Œx PÜ«∞#

P^ÕâßÅ∞ *Ïs KÕâß~°∞.

~å[º¿ã=Ö’ ÑÓº<£ ™ê÷~Ú z#fl L^ÀºQÆ∞Å∞ =∞~°¿ãÎ, P L^Àºy "å~°ã∞xH

P L^ÀºQÆO W"åfiÅx P ÕâßÅ∞ *Ïs KÕâß~°∞. P L^ÀºyH˜ "å~°ã¨∞Å∞ ÖË#@ì~Ú Õ P

‰õΩ@∞OÉÏxH˜ «y# á⁄ÅO W"åfiÅx, P ‰õΩ@∞O|OÖ’ P á⁄ÅO KÕã¨∞‰õΩ<Õ "å~°∞

ÖË#@ì~Ú Õ, ã¨ Œ~°∞ á⁄ÖÏxfl H“Å∞‰õΩ KÕ~ÚOK«∞‰õΩx J=ã¨~åÅ∞ QÆ_»∞Ñ¨Ù‰õΩ<Õ q èŒOQÍ

U~åÊ@∞ KÕÜ«∞=∞x PÜ«∞# «# JkèHÍ~°∞Å‰õΩ ã¨Ê+ìOQÍ P ÕâßeKåÛ~°∞.

=∞Ç≤Ïà◊Å∞, =$ Œ∞úÅ∞, Ñ≤Å¡Å∞ â◊ «$=~åæxH˜ K≥Ok# "åÔ~·#Ñ¨Ê\˜H˜ \˜Ñ¨Ó "åiH˜

Z@∞=O\˜ #+ìO HõeyOK«ÖË Œ∞. Ñ¨~ål « ~å*ÏºÅ „Ñ¨[Å#∞ ^ÀK«∞HÀ=@O Ç‘Ï#"≥∞ÿ#

K«~°ºQÍ PÜ«∞# ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ Ãã·xHÍkèHÍ~°∞Å‰õΩ KåÖÏ ã¨Ê+ì"≥∞ÿ# P ÕâßÅ∞

*Ïs KÕâß~°∞. 1783, 1785, 1787 Ö’ \˜Ñ¨Ó *Ïs KÕã≤# P[˝ÅÖ’, Ñ¨~ål «

„áêO`åxfl ÀK«∞HÀ=_»O •fi~å q*Ë « ãÖÑ¨#flO HÍ=K«∞Û#∞ HÍx P PK«~°º ãÖÑ¨Ó~°‚

Ãã·<åºxfl JQ“~°"åxH QÆ∞iKÕã∞ÎOk. Ü«Ú ŒúO Ü«Ú ŒúÉèí∂q∞H =∂„ «"Õ∞ Ñiq∞ «O HÍ"åe.

Ü«Ú^•úxfl PÜ«∂Ü«∞Hõ ™ê=∂#º áœ~°∞Å q∂ Œ‰õΩ fã¨∞ÔHà◊§= Œ∞Ì. Ñ¨~ål « „áêO`åÅ

=∞Ç≤Ïà◊Å#∞ P ŒiOK«O_ç. PÜ«∂ =∞`åÅ#∞ Q“~°qOK«O_ç. =$ Œ∞úÅ‰õΩ, Ñ≤Å¡Å‰õΩ ~°Hõ∆

HõeÊOK«O_ç, Jx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.

(‘ Looting a conquered enemy enriches a few. But impover-ishes that nation and dishonours the entire army. Wars must be con-fined to battlefields. Do not carry them to innocent civilians. Honourtheir women, respect their religion, and protect their children and infirm..’ - Aurangzeb and Tipu Sultan : B N Pandey, Page . 22)

ÑÓsfi‰õΩÅ ™êO„Ñ^•Ü«∞Å#∞ Q“~°qã∂Î<Õ J<ÕHõ „Ñ*’ÑÜ≥∂QÆHõ~° ãOã¯~°Å‰õΩ

\˜Ñ¨Ó JO‰õΩ~å~°Ê KÕâß~°∞. ãÖã¨ ~°Å J=∞Å∞ q+¨Ü«∞OÖ’ =ºHÎQÆ « Hõ+ì #ëêìÅ#∞

„Ñ[Å =ºu~Hõ «#∞ ‰õÄ_® PÜ«∞# MÏ «~°∞ KÕÜ«∞ÖË Œ∞. Y∞~å<£ „QÆO äŒŒOÖ’x „Ñ=K«<åÅ

„Ñ¨HÍ~°OQÍ =ºaèKå~°O, ÉÏxã¨ «fiO, |Ç¨ï Éèí~°Î $ «fiO, =∞ èŒºáê<åxfl x¿+kèOKå~°∞.

=∞ÅÉÏ~°∞ =∞Ç≤Ïà◊Å∞ #_»∞O ÃÑ·ÉèÏQÍ# Z@∞=O\˜ PKèåÛ Œ# ÖË‰õΩO_® J~°ú#QÆflOQÍ

u~°QÆ@O QÆ=∞xOz =∞Ç≤Ïà◊ÅO`å ~°qHõÅ∞ èŒiOKåÅx P[˝Å∞ *Ïs KÕâß~°∞. D

P ÕâßÅ#∞ käèHõ iOz# "åi Ñ¨@¡ Hõiî#OQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~°∞. HÍo=∂ « ¿Ñ~°∞`À

™êQÆ∞ «∞#fl #~°|ex x¿+kèOKå~°∞. Ñ¶H©~°∞¡ – ã<åºã∞Å∞ =∂ ŒHõ „ Œ"åºÅ#∞ fã∞HÀ=@O

f„="≥∞ÿ# <Õ~°OQÍ ÑïQÆÕKå~°∞. á⁄QÍ‰õΩ ¿ã=#O P<å~ÀQÆºHõ~°=∞x x¿+kèOKå~°∞.

„Ñü =ºHÎ á⁄ Œ∞Ñ¨Ù#∞ JÅ=~°∞ÛHÀ"åÅx. J#=ã¨~° Œ∞ÉÏ~å#∞ «yæOKåÅx, =ºHÎ «#

ãÖáê^Œ#Ö’ XHõ âß`«O HõO>Ë Z‰õΩ¯= "≥Ú`åÎxfl qÖÏ™êÅ‰õΩ Y~°∞Û KÕÜ«∞~å^Œx

YzÛ`«"≥∞ÿ# P[˝Å∞ *ÏsKÕ™ê~°∞.

25 26

16


JO «~å˚fÜ«∞ =º=Ç¨~° Œ‰õ∆Ω_»∞\˜Ñ¨Ó 17 ãÖ= «û~åÅ áê@∞ ™êyOz# ÑïáêÅ#Ö’ J «ºkèHõ ã¨=∞Ü«∞O

«# ~å*Ïºxfl Hõ|oOKåÅ#∞‰õΩO@∞#fl „a\©+¨~°¡#∞, x*ÏO #"å|∞, =∞~å~îåÅ#∞

Z Œ∞~˘¯O@∂ QÆ_çÑ≤#Ñ¨Ê\˜H©, ã¨fi Õj =º=Ç¨~åÅ#∞ K«Hõ k Œ∞Ì‰õΩO@∂<Õ, JO «~å˚fÜ«∞

=º=Ç¨~åÅ#∞ ‰õÄ_® ŒHõ∆ « À x~°fiÇ≤ÏOz K«i„ «HÍ~°∞Å „Ñ¨â◊Oã¨Å#∞ JO Œ∞‰õΩ<åfl~°∞.

=∂ «$Éèí∂q∞ #∞O_ç Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ#∞ «iq∞ H˘>ËìO Œ∞‰õΩ á⁄~°∞QÆ∞#

L#fl x*ÏO #"å|∞, =∞~å~îå <åÜ«∞‰õΩÅ∞ UHõ"≥∞ÿ SHõº ãÖÑ¶∞@#QÍ U~°Ê_ÕO Œ∞‰õΩ

«#`À HõÅã≤ ~å"åeûOkQÍ HÀ~å~°∞. |Å"≥∞ÿ# â◊HÎQÍ Z Œ∞QÆ∞ «∞#fl "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å[º

„áêÉèí= "≥·Éèí"åxfl ã¨Ç≤ÏOK«ÖËx ã¨fi ÕjáêÅ‰õΩÅ∞, PÜ«∞#‰õΩ À_®Ê@∞ W=fiHõáÈ=@O`À

q ÕjÜ«ÚÅ "≥·Ñ¨Ù Œ$+≤ì™êiOKå~°∞.

â◊„ «∞=Ù â◊„ «∞=Ù, q∞„ «∞_»∞, J<Õ ~å[H©Ü«∞ ã¨∂„fHõ~°#∞ J#∞ãïã¨∂Î,

`˘Å∞ « „ÃÑ¶OKü"åix, P «~°∞"å « @s¯, JÑ¶…x™êÎ<£ W~å<£, Õâßkè<Õ «Å ¿ãflÇ¨ÏÇ¨ÏãÎO

HÀ~å~°∞. \˜Ñ¨Ó =º=Ç¨~° ŒHõ∆ « =Å# D Õâßkè <Õ «Å #∞O_ç J#∞‰õÄÅ ã¨ÊO Œ#

ÅaèOzOk. P<å_»∞ JO «~å˚fÜ«∞ ~°OQÍ# „a\©+¨~°¡ „Ñ¨Éèí ÉÏQÍ "≥eyáÈ «∞#flO Œ∞#,

H©ÅHõ"≥∞ÿ# z=i Œâ◊Ö’ \˜Ñ¨Ó‰õΩ ã¨Ç¨Ü«∞O ÅaèOK«ÖË Œ∞. „ÃÑ¶Oz "å~°∞ KåÖÏHÍÅO

\˜Ñ¨Ó`À ¿ãflÇ¨ÏO <≥~°Ñ≤#Ñ¨Ê\˜H©, Z_»∞ ãÖ=`«û~åÅ `«~°∞"å`« „á¶ê<£û– WOQÍ¡O_£

=∞ èŒº# ‰õΩki# âßOu XÑ¨ÊO^•xfl ™ê‰õΩQÍ fã¨∞‰õΩx „ÃÑ¶Oz Ãã·<åºkè «∞Å∞ P «ºO «

H©ÅHõ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ \˜Ñ¨Ó‰õΩ ã¨Ç¨Ü«∞O KÕÜ«∞ x~åHõiOKå~°∞.

„a\©+¨~°¡#∞ «iq∞ H˘\ÏìÅ#fl UÔH·Hõ ÅHõ∆ ºO`À \˜Ñ¨Ó x~°O «~°~ ™êyOz#

„ÑÜ«∞`åflÅ Ñ¶e «OQÍ PÜ«∞# ãÇÜ«∂xH «~°e =ã∞Î#fl@∞ìQÍ XHõ Œâ◊Ö’ <≥áÈeÜ«∞<£

≥eáê~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ \˜Ñ¨Ó‰õΩ <≥áÈeÜ«∞<£ ÖËY‰õÄ_® ~å™ê_»∞.( "....You have been already informed of my arrival on borders

of the sea, with an invincible army, full of the desire of delivering youfrom the iron yoke of England.." - TIPU SULTAN : HIS VISION AND MIS-SION, By Prof. B. Sheik Ali, Page. 14) Px \˜Ñ¨Ó‰õΩ ~åã≤# ÖËYÖ’ <≥áÈeÜ«∞<£¿Ñ~˘¯<åfl_»∞.

=∂ «$Éèí∂q∞x Hõ|oOKåÅ#∞‰õΩO@∞#fl „a\©+¨~°¡‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å@O

KÕÜ«∞_®xH˜ W «~° ÕâßÅ ¿ãflÇ¨ÏÇ¨ÏãÎO HÍOH∆Oz#@∞ìQÍ<Õ, ÕjÜ«∞ =~°ÎHõ, "å˜*ÏºÅ∞,

ZQÆ∞=∞`«∞Å∞, kQÆ∞=∞`«∞Å∞, ã¨fi^Õj Ñï„â◊=∞Å∞, P^èŒ∞xHõ PÜ«Ú^è•Å `«Ü«∂iH˜

J=ã~°=∞QÆ∞ ™êOHuHõ Ñi*Ï<åxfl |Ü«∞@ #∞O_ç ãOáêkOKÕO Œ∞‰õΩ, q∞„ « ~å*ÏºÅ`À

"å[º ãO|O è•Å#∞ Ñ\+ì Ñ~ÛO Œ∞‰õΩ, \ÑÓ ZO`À |∞kú ‰õΩâ◊Å « À =º=ÇÏiOz

q[Ü«∞O ™êkèOKå~°∞. HõKü, =∞ã¨ \ò, ÃÑ~°∂, X~å‡*ò, l^•Ì, |ã¨~å, Z_≥<£ ~å*ÏºÅÖ’

=~°ÎHõ–"å˜[º HO„^•Å#∞ U~åÊ@∞ KÕÜ«∞@"Õ∞HÍHõ, K≥·<å, „áê<£û, @s¯, W~å<£ ÖÏO\˜

ÕâßÅ`À =∞Oz ãÖ|O è•Å∞ <≥ÅH˘ÖÏÊ~°∞.

' ã¨fi Õj — L Œº=∞HÍ~°∞_»∞\˜Ñ¨Ó â◊ å|ÌO „H˜ «"Õ∞ ã¨fi Õj L Œº=∂xH˜ NHÍ~°O K«∞\Ïì~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ

*ÏfÜ≥∂ Œº=∞OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ =∞# Õâ◊OÖ’ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# ã¨fi Õj L Œº=∞O HõO>ˇ

=ÚO Œ∞QÍ \˜Ñ¨Ó P PÖ’K«##∞ «# QÆ_»¤ q∂ Œ‰õΩ fã¨∞Hõ=KåÛ~°x K≥Ñ¨Ê=K«∞Û.PÜ«∞#

q Õj =~°ÎHÍxfl U"Õ∞~°‰õΩ „áÈ «ûÇ≤ÏOz<å „a\©+¨~°¡ =ã¨∞Î=ÙÅ "å_»HÍxfl =∂„ «O

JOwHõiOK«ÖË Œ∞. =Åã¨ áêÅ‰õΩÅ =ã¨∞ÎÅxfl\˜h \˜Ñ¨Ó «# ~å[ºOÖ’ x¿+kèOKå~°∞.

„Ñ¨Éèí∞ «fiO Ñ¨~°OQÍ WOQÍ¡O_»∞ #∞O_ç Z@∞=O\˜ =ã¨∞Î=Ù#∞ ~åx=fiÖË Œ∞. WOQÍ¡O_»∞

=~°Î‰õΩÅ #∞O_ç Z@∞=O\˜ =ã¨∞Î=ÙÅ#∞ H˘#~å ŒO@∂, „Ñ¨Éèí∞ «fi "åºáê~° „Ñüx èŒ∞Å‰õΩ

„Ñ¨ ÕºHõ P ÕâßÅ#∞ *ÏsKÕâß~°∞.

P HÍ~°OQÍ WOQÍ¡O_»∞ kQÆ∞=∞ «∞Å#∞ HÍ Œ<åfl~°∞. \˜Ñ¨Ó «# =ºHÎQÆ «

=ã¨∞Î=ÙÅÖ’ WOQÍ¡O_»∞ =ã¨∞Î=ÙÅ#∞ x¿+kèOKå~°∞. D q+¨Ü«∞"≥∞ÿ PÜ«∞# «# "åiH˜

x~°∞÷ú+ì"≥∞ÿ# P ÕâßeKåÛ~°∞. PÜ«∞# ÉèÏ~°fÜ«∞ Œ∞ã∞ÎÅ#∞ =∂„ «"Õ∞ èŒiOKå~°∞. =∞„^•ã∞

#∞O_ç HõOÃÑh "åºáê~°∞Å∞ q„Hõ~Úã¨∞Î#fl LÑ¨C#∞ H˘#∞QÀÅ∞ KÕÜ«∞=^ŒÌx „Ñ¨`ÕºHõ

P[˝Å∞ *ÏsKÕâß~°∞. WOQÍ¡O_»∞ =~°Î‰õΩÅ q∂ Œ PÜ«∞# POHõ∆Å∞ qkèOKå~°∞. ™ê=∂#º

„Ñ¨[Å =Öˇ "å~°∞ =º=Ç¨ÏiOK« gÅ∞ ÖË‰õΩO_® KÕâß~°∞. Ñïq∞ «∞Å∞ qkèOKå~°∞.

J=ã¨~°"≥∞ÿ Õ "åi Pã≤÷áêã¨∞ÎÅ#∞ [Ñ¨ÙÎ KÕÜ«∞_®xH˜ ‰õÄ_® PÜ«∞# ã≤ ŒúÑ¨_®¤~°∞.

Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh "åºáê~°O ^•fi~å =∞# Õâ◊OÖ’ „Ñ¨"ÕtOz, ã¨fi Õj

~å*ÏºÅ#∞ kQÆq∞OQÆ∞ «∂ „Hõ=∞OQÍ qãÎiã¨∞Î#fl "≥·#O =Å# ~å#∞#fl „Ñ¨=∂^•xfl Ñ¨ã≤

QÆ\ì# \˜Ñ¨Ó D "åºáê~°∞Å q∂ Œ „Ñ¨ ÕºHõ POHõ∆Å#∞ qkèOKå~°∞. „a\©+π =~°Î‰õΩÅ

ã¨~°∞‰õΩÅ#∞ H˘#∞QÀÅ∞ KÕÜ«∞‰õΩO>Ë, QÆ «ºO «~°OÖËx Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞

D Õâ◊O = Œe "≥_» å~°O@∂ PÜ«∞# ÉèÏqOKå~°∞.

D q+¨Ü«∂xfl =ÚÑ¶≤Î +Ö+¨µnÌ<£ JÇ¨Ï=∞‡ £ ~_çÜ«∞<£û "å~°Ñ¨„uHõÖ’ ( 1–7

PQÆã¨∞ì,1999) ~åã≤# POQÆ¡ "åºãÖÖ’ D „HÕk q èŒOQÍ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.

27 28

17


‘ He was the first Indian leader (Years before Gandhiji) who believed innon-cooperation with foreigners. He wrote to his officers in Calcutta not to pur-chase goods from English traders, thus they would automatically be compelledto leave the country.’

™êÇ≤Ï`åºaèÖÏ+≤`«O„_ç ÃÇ·Ï^Œ~ü Pb „â◊^Œú=Å# \˜Ñ¨Ó q^•ºkè‰õΩ_»∞ HÍ=@"Õ∞ HÍ‰õΩO_®,

™êÇ≤Ï`åºaèÖÏ+≤QÍ ‰õÄ_® ¿Ñ~åæOKå~°∞. ÑÖ_ç «∞Å#∞ Q“~°qOK«@O, ™êÇ≤Ï «º ã¨ÉèíÅ#∞

x~°fiÇ≤ÏOK«@O, „QÆO ä•Å#∞ ~å~ÚOK«@O Ñ¨@¡ \˜Ñ¨Ó ZO`À Pã¨HÎ K«∂áê~°∞.Hõq,

ÑÖ_ç «∞Å‰õΩ Pi÷Hõ "≥ã¨∞ÉÏ@∞ HõeÊOKå~°∞. „Ñ¨ ÕºHÍOâßÅÖ’ ¿Ñ~˘Ok# ÑÖ_ç «

„Ñ¨=ÚY∞Å#∞ PÇ¨ÏfixOz 45 LÑ¨Ü«ÚHõÎ „QÆO ä•Å#∞ ~å~ÚOKå~°∞. \˜Ñ¨Ó ã¨fiÜ«∞OQÍ

~°K«~Ú «. PÜ«∞# ‰õÄ_® L~°∂Ì ÉèÏ+¨Ö’ „QÆO ä•Å∞ ~åâß~°∞.

1793Ö’ ' Fauji Akhbar ' J#∞ L~°∂Ì "å~°Ñ„uHõ#∞ PÜ«∞# „áê~°OaèOKå~°∞.

D Ñ¨„uHõ „Ñ¨K«∞~° xq∞`«ÎO PÜ«∞# J~°aH± >ˇÿÑ¨Ù`À „Ñ≤O\ÕQ∑ „ÃÑãπ#∞ ‰õÄ_®

U~åÊ@∞ KÕ~ÚOKå~°∞. P<å_»∞ á¶ê~°j Œ~åƒ~°∞ ÉèÏ+¨ PÜ«∞#Ñ¨Ê\˜H˜ ™ê=∂#º „Ñ¨[Å

ÉèÏ+¨QÍ „áêK«∞~°ºO á⁄Ok# L~°∂Ì ÉèÏ+¨Ö’ PÜ«∞# Ñ¨„uHõ#∞ fã¨∞Hõ~å=@O qâı+Ö.

á¶œr JHÍƒ~ü#∞ PÜ«∞# rq « K«~°=∂OHõO =~°‰õΩ #_çáê~°∞. D Ñ„uHõ \ÑÓ Ãã·<åºxH

ãÖ|OkèOz# ã¨=∂Kå~°O =∂„ «"Õ∞ JOkOKÕk HÍ=@O`À ™ê=∂#º „Ñ¨[Å =~°‰õΩ

Jk KÕ~°ÖË Œ∞.

\˜Ñ¨Ó‰õΩ J~°aƒ, Ñï¬Ü«∞<£, Hõ#fl_», L~°∂Ì, WOw¡+¨µ, „ÃÑ¶Oz ÉèÏ+¨Å∞ ÉÏQÍ

`≥Å∞ã¨∞. PÜ«∞#‰õΩ Ç¨Ïã¨Î™ê=Ú„kHõO, *’ºuâß≈„ã¨ÎOÖ’ =∞Oz „Ñ¨"Õâ◊O LOk.

x~°O «~°O Ü«Ú^•úÅÖ’ =Úxy ÕÅ∞ «∞#fl ã∞t‰õ∆Ω «∞_≥·# áÈ~å@Ü≥∂ èŒ∞_»∞ J~Ú#ÑÊ\H

PÜ«∞# ãÖw «OÖ’ ‰õÄ_® =∞Oz „ÑüÉèí K«∂áê~°∞. PÜ«∞# ã¨fiÜ«∞OQÍ Ñ¨Å∞ áê@Å∞

~åã≤ "å\˜H˜ ÉÏ©Å∞ ‰õÄ_® Hõ\Ïì~°x, J@∞=O\˜ F áê@#∞ Ü«Ú Œú ã¨=∞Ü«∂ÅÖ’

Ãã·x‰õΩÅ#∞ L ÕÎl «∞Å#∞ KÕ¿ãO Œ∞‰õΩ P áê@#∞ =∂iÛOQ∑ ™êOQ∑ QÍ "å_Õ"å~°x,

„Ñ=ÚY ~°K«~Ú « "≥ÚÇÏ=∞‡ £ ëœHõ ü q∂~å «# „QÆO äŒO ' |¿ã~å — Ö’ L@OHOKå~°∞.

PÜ«∞# ãfiÜ«∞OQÍ Pe"£∞, á¶êlÖò =∂„ «"Õ∞ HÍ‰õΩO_® Y∞~å<£ „QÆO ä•xfl KåÖÏ ‰õ∆Ω‚OQÍ

J èŒºÜ«∞#O KÕâß~°∞. x «º rq «OÖ’x ã=∞ãºÅ‰õΩ Y∞~å<£ „QÆO äŒO #∞O_ç „Ñ=K«<åÅ#∞

Ju ã¨∞<åÜ«∞ãÖQÍ LÖË¡dã¨∂Î, Ñïëê¯~° =∂~åæÅ∞ ã¨∂zOKÕ "å~°∞.

\˜Ñ¨Ó‰õΩ JHõ∆~°O JO>Ë =∞Ç¨„Ñ‘u.PÜ«∞# q"åÇ¨Ï ã¨=∞Ü«∞OÖ’ q"åÇ¨Ï

HÍ#∞HõQÍ Uk HÍ"åÖ’ HÀ~°∞HÀ=∞x «O„_ç ÃÇ·Ï Œ~ü Jb J#QÍ, «#H˘Hõ „QÆO ä•ÅÜ«∞O

Hõ\ì=fi=∞x «O„_çx HÀ~å~°∞. P HÀiHõ À =∞Ç#O ŒÑ_ç# ÃÇ·Ï Œ~ü Jb „QÆO ä•ÅÜ«∂xfl

xi‡Oz W=fi@"Õ∞ HÍ‰õΩO_®, Õâ◊ q ÕâßÅ #∞O_ç ÑÅ∞ ÉèÏ+ÅÖ’ QÆÅ J<ÕHõ „QÆO ä•Å#∞

≥Ñ≤ÊOz \˜Ñ¨Ó‰õΩ HÍ#∞HõQÍ WKåÛ~°∞. \˜Ñ¨Ó „QÆO ä•ÅÜ«∞O qÅ∞"≥·# 2 "ÕÅ Ñ¨ÙãÎHÍÅ`À

xO_ç LO_Õk. PÜ«∞# „QÆO ä•ÅÜ«∞OÖ’ "≥ÚQÆÖò K«„Hõ=iÎ B~°OQÆ*Ë|∞ ã¨fi Œã¨∂Îi`À

~åã≤# Y∞~å<£ ‰õÄ_® LOk. D „QÆO ä•Å#∞ F Ñ¨ ŒÌu „Ñ¨HÍ~°O *Ï„QÆ «Î Ñ¨~Û"å~°∞.

\˜Ñ¨Ó F „QÆO äŒO fã¨∞‰õΩx ^•xx K« Œ=_»O Ñ¨ÓiÎ KÕâßHõ, P „QÆO äŒO q∂ Œ „Ñ¨ ÕºHõ

=Ú„ Œ#∞ "ÕÜ«∞@O JkèHÍ~°∞Å i"åA. 1799Ö’ N~°OQÆ Ñ\Ïflxfl ÀK«∞‰õΩ#fl „a\©+~°¡

‰õÄ@q∞ ™êyOz# q èŒºO™êxH D „QÆO ä•ÅÜ«∞O ‰õÄ_® QÆ∞i HÍ=@O`À JO Œ∞Ö’x

JÑ¨Ó~°fi „QÆO ä•Å∞ Hõ#∞=∞~°∞ÔQ·áÈÜ«∂~Ú.

\˜Ñ¨Ó x~°O «~°O ~å[H©Ü«∂Å∞, áÈ~å\ÏÅ∞, Ü«Ú^•úÅÖ’ =Úxy ÕÅ∞ «∂

‰õÄ_® „Ñü~ÀE U^À XHõ Ñ¨ÙãÎHÍxfl H˘O «¿ãÑ¨<åfl K« Œ=x Õ q„â◊q∞OKÕ"å~°∞

HÍ~°∞. D ~°HõOQÍ PÜ«∞# Õâ◊ q ÕâßÅ #∞O_ç „QÆO ä•Å#∞ ≥Ñ≤ÊOK«∞‰õΩx J èŒºÜ«∞#O

KÕã≤#O Œ∞# J èŒ∞xHõ ÉèÏ=#Å#∞,™êOˆHuHõ q*Ï˝<åxfl ÉÏQÍ ãÖ «iOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. D

Ñï*Ï˝<åxfl "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å[º Ñ¨\˜+ì «‰õΩ, "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å[º „Ñ¨[Å ãÖˆH∆=∂xH˜ \˜Ñ¨Ó

qxÜ≥∂yOKå~°∞.

29 30

\˜Ñ¨Ó ã¨fi Œã¨∂Îi

18


qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O U~åÊ@∞ ãÖHõÅÊO„Ñ¨[Å#∞ q^•º=O «∞efl KÕÜ«∞\ÏxH˜ \˜Ñ¨Ó „Ñ¨ ÕºHõ K«~°ºÅ∞ fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.

q Œº#∞ x~°ƒO èŒO KÕã≤, Lz « q Œº#∞ „Ñ¨"Õâ◊ ÃÑ\Ïì~°∞. Ñ¨Å∞ q^•ºÅÜ«∂Å#∞ U~åÊ@∞

KÕ~ÚOKå~°∞. ÉÏQÍ K« Œ∞=Ù‰õΩ<Õ a_»¤Å‰õΩ „áÈ`åûÇ¨ÏHÍÅ#∞ „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. K« Œ∞=Ù

Ñ@¡ „Ñ ÕºHõ Œ$+≤ìQÆÅ PÜ«∞# q*Ï<å~°#‰õΩ „ÑÜ«∞uflOKÕ „Ñu"åix KåÖÏ Q“~°qOKå~°∞.

"≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å[º ~å[ è•x N~°OQÆÑ¨@flOÖ’ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O U~åÊ@∞ KÕÜ«∂Åx \˜Ñ¨Ó

ãOHõeÊOKå~°∞. P qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂xH JAMIAL UMUR Jx <å=∞Hõ~°O KÕÜ«∂Åx

Lqfià◊¥§~å~°∞. P qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞OÖ’ ÉèÏ~°fÜ«∞ q*Ï˝#O`À áê@∞QÍ, áêâßÛ «º

q*Ï<åxfl É’kèOKåÅx, =∂#gÜ«∞, ™êOHuHõ q^•ºÉèÏº™êxH J„QÆ™ê÷#O HõeÊOKåÅx

PtOKå~°∞. P "≥∞ÿã¨∂~°∞ ã¨∂~°∞º_»∞ PHõã≤‡HõOQÍ JãÎq∞OK«@O`À qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O

U~åÊ@∞ HõÅQÍ<Õ q∞ye áÈ~ÚOk.

P<å\˜ \˜Ñ¨Ó HõÅ#∞ x[O KÕã¨∂Î, PÜ«∞# PtOz# suÖ’ HÍHõáÈ~Ú<å

PÜ«∞# Q“~°"å~°÷O PÜ«∞# [#‡™ê÷#OÖ’ PÜ«∞# ¿Ñi@ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O U~åÊ@∞

KÕÜ«∂Åx Hõ~åfl@Hõ ~å„+ì „Ñ¨Éèí∞ «fiO «QÆ∞ K«~°ºÅ#∞ fã¨∞H˘O@∞Ok. D q+¨Ü«∂xfl

P ~å„+ì "≥∞ÿ<åi\© ãÖˆH∆=∞ âßMÏ=∂ «∞ºÅ∞ J|∞ÌÖò [ÉÏƒ~ü MÏ<£ 2006 [#=iÖ’

„Ñ¨Hõ\ ÕKå~°∞. JbÑ¶¨∞~üÖ’ U~åÊ@∞ KÕã≤# qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞OÖÏ \˜Ñ¨Ó [x‡Oz#

Õ=#Ç¨Ïo§ „áêO «OÖ’ PÜ«∞# Q“~°"å~°÷O „Ñ¨ ÕºHõ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O U~åÊ@∞‰õΩ

„Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ ™êQÆ∞ «∞<åflÜ«∞x, D "Õ∞~°‰õΩ HO„ Œ„Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ „Ñüáê Œ#Å∞ ÑÖáê=∞x

=∞O„u ≥eáê~°∞. (The Milli Gazette, 16-31 Jan. 2006, page. 20)

=∞`åaè=∂x «Ñ¨Ê =∞ « Œ∞~°aè=∂x HÍ Œ∞\˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ W™ê¡O èŒ~å‡#∞~°‰õΩÎ_»∞. =∞Oz =Úã≤¡O. J#∞x «ºO ≥·=<å=∞

ã¨‡~°`À, J~Ú Œ∞ Ñ¨Ó@¡ #=∂AÅ∞ J^• KÕã¨∂Î, PÜ«∞# ~ÀA"åi r=#O ™êyOk.PÜ«∞# ãfi=∞ «O Ñ@¡ Jaè=∂#O QÆÅ „ÑÉèí∞=Ù «ÑÊ, =∞ « Œ∞~°aè=∂xHÍ Œ∞. =∞ «ÑHõ∆áêuJO «HõO>Ë HÍ Œ∞. PÜ«∞# „Ñ¨[Å∞ U =∞ «ã¨∞÷Ö·<å U q+¨Ü«∞OÖ’ ‰õÄ_® PÜ«∞#q=Hõ∆`« K«∂Ñ¨ÖË^Œ∞. Éèí∂q∞ tã¨∞Î, =$uÎ–"åºáê~åÅÃÑ· Ñ¨#∞flÅ∞, âßã¨<åÅ∞ ~å[º„Ñ[ÅO ŒiH ã=∂#O.|O èŒ∞ „Ñ‘uH Œ∂~°OQÍ ã=∞~°÷ «‰õΩ, qâßfi™êxH PÜ«∞# Ñ@ìO

Hõ\Ïì~°∞.

XHõ™êi \˜Ñ¨Ó =^ŒÌ‰õΩ Z=~À =zÛ, „ÉÏÇ¨Ï‡∞Å∞ #=∞‡^ŒQÆæ"å~°∞ HÍ~°x

P~ÀÑ≤OKå_»∞. D P~ÀÑ¨ qO@∂<Õ P„QÆÇ≤ÏOz# \˜Ñ¨Ó „Ñüã¨ÊOkã¨∂Î, «# «O„_ç

ÃÇ·Ï Œ~ü Jb`Àáê@∞ `å#∞ ‰õÄ_® ZO «QÍ<À Q“~°qOKÕ N Ñ¨Ó~°‚Ü«∞º („ÉÏÇ¨Ï‡∞Å∞)

¿ã=Å#∞ PÜ«∞# L@OHÕKå~°∞. Z=i áêÑ¨ Ñ¨ÙÏºÅ∞ "åiq =∂„ «"Õ∞, Z=~°∞

<Õ~°O KÕ¿ãÎ "åiH˜ =∂„`«"Õ∞ tHõ∆ JO@∂, Y∞~å<£ „QÆO^äŒOÖ’x „Ñ¨=K«<åÅ#∞

L@OHÕKå~°∞. D ~°Hõ"≥∞ÿ Ñ¶≤~åº Œ∞Å#∞ Éèíq+¨º «∞ÎÖ’ «# = ŒÌ‰õΩ fã¨∞H˘x ~å= ŒÌx,

Ñ¶≤~åº Œ∞Å`À =zÛ# ÃÑ ŒÌ =∞#∞+¨µÅ#∞ PÜ«∞# f„=OQÍ ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞.

\˜Ñ¨Ó ~å[ºOÖ’x Ñ¨Å∞ „Ñ¨=ÚY Ñ¨ Œ=ÙÅÖ’ =Úã≤¡OÅ∞ =∂„ «"Õ∞ HÍ Œ∞

J «ºkèHõ Ñ Œ=ÙÅÖ’ =Úã≤¡"Õ∞ «~°∞Å∞ L<åfl~°∞. N ÑÓ~°‚Ü«∞º („Ñ è•# k"å<£), NHõ$ëê‚~å=Ù

(Pi÷Hõ âßY) N âß=∞Ü«∞º (xÑ¶∂ qÉèÏQÆO) N JáêÊr, Nx"åã~å=Ù, N =¸ÖòK«O £,

N ã∞[<£~å"£(^Ò «º „Ñux èŒ∞Å∞), NÇÏiã≤OQ∑, N~å=∂~å=Ù, N NáêÖò ~å"£ (Ãã·#ºO)

«k «~°∞Å∞ =ÚY∞ºÅ∞. \˜Ñ¨Ó Ãã·#ºOÖ’x ÑÖ^˘q∞‡k =∞Ok ¿ã<åkèÑ¨ «∞ÅÖ’ Ñ¨k

=∞Ok, Ñ¨ Œ=¸_»∞ =∞Ok =∞O„ «∞ÅÖ’ U_»∞QÆ∞~°∞ Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅx N a.Ü«∞<£. áêO_Õ

«# „QÆO äŒOÖ’ "≥Å¡_çOKå~°∞.

31 32

N~°OQÆÑ¨@flOÖ’x \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ xi‡Oz# =∞ã≤ £–Z–PÖÏ

19


W™ê¡O q„QÆÇ¨~å èŒ#‰õΩ =ºuˆ~HõO J~Ú<å, PÜ«∞# =∂„ «O «# ~å[ºOÖ’

q„QÆÇ~å èŒ##∞ ãÇ≤ÏOK«@O =∂„ «"Õ∞ HÍ‰õΩO_® =Úã≤¡"Õ∞ «~°∞Å PÅÜ«∂Å#∞, K«sÛÅ#∞,

PÜ«∂ ™êOÑ¶≤∞Hõ [#ã¨=Ú^•Ü«∂Å „Ñ¨[Å#∞ „áÈ «ûÇ≤ÏOKå~°∞. "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å[ºOÖ’

QÆÅ ÑÅ∞ PÅÜ«∂Å‰õΩ PÜ«∞# „Ñu U\Ï „QÍO@∞Å#∞, „Ñ ÕºHõ x èŒ∞Å#∞ ã=∞iÊOKå~°∞.

Ñ¨Ó~°fiO "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~åAÅ∞ áê\Õz# xÜ«∞=∂Å#∞, X~°=_çx PÜ«∞#

H˘#™êyOKå~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ PÅÜ«∂Å‰õΩ ãÖ|OkèOz 156 Ñ¶~å‡<åÅ∞ *ÏsKÕâß~°∞.

„Ñ¨=ÚY â◊$OˆQi =∞~î°O ™êfig∞r`À Ñ¨Å∞ è•i‡Hõ, ™ê=∂lHõ q+¨Ü«∂Å#∞ „Ñ¨™êÎqã¨∂Î,

Hõ#fl_»OÖ’ \ÑÓ 30 ÖËYÅ∞ „"åâß~°∞. „Ñã≤kúK≥Ok# ÅH©;<å èŒ™êfiq∞ PÅÜ«∞O (HõÖÏÅ),

<å~åÜ«∞™êfiq∞ PÅÜ«∞O ("Õ∞Ö’¯\ò), N HõOˆ~îâ◊fi~° PÅÜ«∞O, #AO_Õâ◊fii PÅÜ«∞O

(#OEQÆ∂_£) «k «~° PÅÜ«∂Å‰õΩ J=ã~°=∞QÆ∞ "≥O_ç, |OQÍ~°∞ áê„ «Å∞, PÉèí~°ÏÅ∞,

Ys ≥·# Œ∞ã∞ÎÅ#∞ \ÑÓ JO ŒKÕâß~°∞. «O„_ç ÃÇ·Ï Œ~ü JbKÕ « â◊OY∞™ê÷Ñ# KÕÜ«∞|_ç#

HÍOr=~°O QÀÑ¨Ù~åÅÜ«∞O x~å‡Ïxfl ZO`À „â◊ Œú À \˜Ñ¨Ó Ñ¨ÓiÎ KÕ~ÚOKå~°∞. D

PÅÜ«∞ x~å‡ÏxH˜ 10 "ÕÅ <åÏÅ#∞ q~åà◊OQÍ JO ŒKÕâß~°∞. J#O «~°O JHõ _»

[iy# ~° äÀ «û=OÖ’ \˜Ñ¨Ó ã¨fiÜ«∞OQÍ áêÖÁæ<åfl~°∞.

PÅÜ«∂Å J[=∂~Ú+≤H˜ \˜Ñ¨Ó „Ñ¨ ÕºHõOQÍ XHõ âßY U~åÊ@∞ KÕâß~°∞.

=∞~îåÅ‰õΩ ãÖ|OkèOz# Pã¨∞ÎÅ =∞Oz K≥_»¤Å#∞ P âßMÏkèHÍ~°∞Å∞ Ñ¨~°º"ÕH∆OKÕ"å~°∞.

PÅÜ«∂Å Ñï~°Hõ∆‰õΩ ‰õÄ_® Ñ¨Å∞ K«~°ºÅ∞ fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. PÜ«∞# Ãã·#ºO kO_çQÆÖò

HÀ@g∞ Œ ^•_ç KÕã≤#Ñ¨C_»∞ HÀ@Ö’x PÅÜ«∂xH˜ Z@∞=O\˜ #+ìO "å\˜Å¡‰õΩO_®

Ñ¶≤~°Oy Œà◊O •_»∞Å∞ [~°áêÅx, «# Ãã·x‰õΩÅ‰õΩ, Ãã·xHÍkèHÍ~°∞Å‰õΩ „Ñ¨ ÕºHõ P ÕâßÅ∞

*Ïs KÕâß~°∞.

\˜Ñ¨Ó „áê™ê ŒO ã¨g∞áê# XHõ"≥·Ñ¨Ù =∞ã‘ Œ∞ LOk. P =∞ã‘ Œ∞#∞ PÜ«∞#

1790 E<£ =∂ãO 4 = Õk# Hõ\˜ìOKå~°∞. P „áê™ê^•xH =∞~˘Hõ"≥·ÑÙ# N~°OQÆ<å èŒ

™êfiq∞ PÅÜ«∞O LOk. D PÅÜ«∞O KåÖÏ ÑÙ~å «#"≥∞ÿ#k. P Ñiã~åÅÖ’ =∞iH˘xfl

PÅÜ«∂Å∞<åfl~Ú. #=∂A‰õΩ ~°=∞‡x =∞ã‘ Œ∞ #∞O_ç q#Ñ_Õ Ñ≤Å∞ÑÙ‰õΩ PÜ«∞# ZO «\˜

„áê è•#ºO ~ÚKÕÛ"å~À N~°OQÆ<å èŒ™êfiq∞ PÅÜ«∞O, W «~° PÅÜ«∂Å#∞O_çç q#=KÕÛ

*ËQÆO@Å‰õΩ \ÑÓ JO Õ „áê=ÚYº « WKåÛ~°∞. „Ñu~ÀA L ŒÜ«∞O JÖÏÊÇ~°O fã∞‰õΩ<Õ

=ÚO^Œ∞ N~°OQÆ<å^èŒ™êfiq∞ PÅÜ«∂xfl ãÖ^Œi≈OK«_»O PÜ«∞# JÅ"å@x, Dq+Ü«∞OÖ’ PÜ«∞# "≥∞ÿã∂~°∞ „ÑÉèí∞=ÙÅ D ãO„Ñ^•Ü«∂xfl J#∞ãiOKå~°x „Ñ=ÚYK«i„ «HÍ~°∞_»∞ N a.Z<£. áêO_Õ «# Aurangzeb and Tipu Sultan-Evaluationof their Religious Policies „QÆO äŒOÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.

(..." Tipu Sultan, as was customary with the rulers of Mysore,daily visited the temple of Lord Ranganatha located inside the fort ofSrirangapatnam, before taking his break fast." - Page 19)

|Å=O « =∞`åOfHõ~°Å‰õΩ =Úã≤¡O ~åAÅ∞ áêÅÊ_®¤~°O@∂ \˜Ñ¨Ó q∂ Œ‰õÄ_® P~ÀÑ¨Å∞ =KåÛ~Ú. D P~ÀÑ¨Å∞ F Ñ¨ äŒHõO „Ñ¨HÍ~°OQÍ \˜Ñ¨Ó JO>Ë

=Úã≤¡"Õ∞ «~°∞ÅÖ’ q Õfi+Ö HõeˆQO Œ∞‰õΩ POˆQ¡Ü«∞ ~°K«~Ú «Å∞, P «~°∞"åu HÍÅOÖ’

H˘O Œ~°∞ ã¨fi Õj ~°K«~Ú «Å∞ „Ñ¨Kå~°OÖ’ ÃÑ\Ïì~°∞. D "å Œ#Å#∞ Ñ¨Ó~°fiÑ¨Hõ∆O KÕã¨∂Î

„Ñ¨=ÚY K«i„ «HÍ~°∞_»∞ P~ü.ã≤.=∞AO^•~ü «# An Advance History of India Ö’,'..he was not fierce bigot...Though a pious Muslim, he did not attemptany wholesale conversion of his Hindu subjects...' Jx "åºMÏºxOKå_»∞.

33 34

„Ñü ~ÀE „áê «óHÍÖÏ# \˜Ñ¨Ó ãÖ Œi≈OKÕ N~°OQÆ<å äŒ PÅÜ«∞O

20


Ö∫H˜Hõ Ñ„Éèí∞=Ù

\˜Ñ¨Ó Ö∫H˜Hõ „Ñ¨Éèí∞=Ù. PÜ«∞# z#fl «#OÖ’, «O„_ç ÃÇ·Ï Œ~ü Jb = ŒÌ‰õΩ F

=Úã≤¡O =ÚÖÏ¡ „Ñ¨=ÚY∞_˘Hõ~°∞ Ñ¶≤~åº Œ∞ ≥KåÛ_»∞. „Ñ¨Éèí∞=Ù‰õΩ «# Ñ¶≤~åº Œ∞#∞ qxÊã¨∂Î,XHõ =Úã≤¡O ~å[ºOÖ’ =Úã≤¡O =ÚÖÏ¡Å‰õΩ <åºÜ«∞O [~°QÆ@O ÖË Œx xOkOKå_»∞. PP~ÀÑ¨ qO@∂<Õ, 'D ~å[ºO =Úã≤¡OÅ Œx Z=~°<åfl~°∞?— (Who told you thatthis was a Mussalman Government? ) JO@∂ ÃÇ·Ï Œ~ü Jb P„QÆÇ¨ÏO =ºHõÎOKÕâß~°∞.

D q èŒOQÍ =∞ « =∞<ÀÉèÏ"åÅ‰õΩ Jf «OQÍ ~å[º x~°fiÇÏ ™êyOz# «O„_ça_»¤_»∞ HÍ=_»O`À \ÑÓ ‰õÄ_® =∞`åf «OQÍ =º=ÇÏiOKå~°∞. „Ñ[Å =∞ « qâßfi™êÅÖ’HõÅ∞QÆ*Ëã¨∞HÀ= ŒÌx JkèHÍ~°∞Å‰õΩ ‰õÄ_® ã¨Ê+ì"≥∞ÿ# P ÕâßÅ#∞ *Ïs KÕâß~°∞. |Ç¨ïà◊=∞`åÅ∞, *Ï «∞Å „Ñ¨[Å∞ ã¨Ç¨Ïr=#O ™êyã¨∞Î#fl ~å[ºOÖ’ Jxfl =∞`åÅ‰õΩ K≥Ok#„Ñ¨[Å Ñ¨@¡ ã¨=∞ÉèÏ=# K«∂Ñ¨_»O \˜Ñ¨Ó „Ñ¨ ÕºHõ «. JO Œ∞=Å# „Ñü XHõ i =∞ «™êO„Ñ¨ •Ü«∂Å#∞ PÜ«∞# Q“~°qOKå~°∞. <≥·uHõ qÅ∞=Å‰õΩ ÉèíOQÆHõ~°O HÍ#O «=~°‰õΩZ=i =∞ « PKå~°–™êO„Ñ¨ •Ü«∂Å#∞ PÜ«∞# Ñ¨\ìOK«∞HÀÖË Œ∞.

XHõ™êi \˜Ñ¨Ó = ŒÌ‰õΩ XHõ á¶œ*ò^•s =KåÛ_»∞. PÜ«∞# XHõ èŒ~°‡ ãÖ Õâ◊OQÆ∞iOz q=iã¨∂Î, XHõ =Úã≤¡"Õ∞`«~° Ü«Ú=‰õΩ_»∞ =Úã≤¡O ÉÏeHõ#∞ q"åÇ¨ÏOKÕã¨∞‰õΩ<åfl_»x, nx=Å# P „áêO «OÖ’ f„= L„kHõÎ « <≥ÅH˘#fl Œx ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. Dq"åÇ¨ÏO q+¨Ü«∞"≥∞ÿ =∞iO « q=~° Wã¨∂Î, D q"åÇ¨ÏO +ïÜ«∞ ü „Ñ¨HÍ~°O K≥Å¡ Œ∞,JO Œ∞=Å# xOk «∞Å#∞ tH∆OKÕO Œ∞‰õΩ Z@∞=O\ K«~°ºÅ∞ fã∞HÀ"åÖ’ ≥Å∞Ñ=∞O@∂\˜Ñ¨Ó#∞ JÉèíºi÷OKå_»∞.

(‘..a Hindu had married a Muslim lady causing tension in thelocality. As such the marriage was not permitted in the Shariat, whataction should be taken to punish the culprits ‘ - AURUNGZEB ANDTIPU SULTAN, Evaluation of their Religious Polices, by Dr.B.N.Pande,Page. 19)

D ã¨=∞ã¨º q+¨Ü«∞"≥∞ÿ \˜Ñ¨Ó ã¨ÊOkã¨∂Î, „Ñ¨[Å =ºHÎQÆ «, =∞ « ãÖ|O èŒ"≥∞ÿ#

q+¨Ü«∂ÅÖ’ Z@∞=O\˜ *’HõºO KÕã¨∞‰õΩ<åfl ã¨Ç≤ÏOKÕk ÖË Œx, âßOu Éèí„ Œ «Å#∞

HÍáê_»@O, „Ñ[Å Pã∞ÎÅ#∞ ~°H∆OK«_»O JkèHÍ~°∞Å ÑÓiÎ ÉÏ èŒº «QÍ QÆ∞iÎOK«∞HÀ"åÅx

ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞. „Ñ¨[Å‰õΩ ã¨Ô~·# <åºÜ«∞O „Ñ¨™êkOKÕO^Œ∞‰õΩ, Jxfl =∞`åÅ

PKå~°–ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂Å#∞ Q“~°qOz, qKå~° ã¨=∞Ü«∞OÖ’ PÜ«∂ JOâßÅ#∞

ÑïQÆÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ, „Ñ¨^è•# <åºÜ«∞™ê÷<åÅÖ’ Jxfl =∞`åÅ‰õΩ K≥Ok#

<åºÜ«∂kèHÍ~°∞Å#∞ xÜ«∞q∞OKå~°∞. „Ñ[Å Ñ¶≤~åº Œ∞Å#∞, ã=∞ãºÅ#∞ =ºHÎQÆ « K«\ÏìÅ#∞

J#∞ãïOz qKåiOK«=∞x, JkèHÍ~°∞Å#∞, <åºÜ«∂kèHÍ~°∞Å#∞ P ÕtOKå~°∞.

Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ`À áÈ~å_»∞ «∞<åfl „ÔH·ãÎ= =∞`åKå~°∞Å Ñ¨@¡

ZO`À Q“~°=O, P Œ~° K«∂áê~°∞. =∞ã‘ Œ∞–=∞Ok~°O–K«sÛÅ =∞ èŒº# \ÑÓ Z@∞=O\˜

Õ_® K«∂Ñ≤OK«ÖË Œ∞. K«sÛÅ q"å^•Å ãÖ Œ~°ƒùOQÍ xëêÊùH∆HõOQÍ =º=Ç¨ÏiO K«@"Õ∞

HÍ‰õΩO_®, PÜ«∂ K«sÛÅ, P K«sÛÅ x~°fiÇ¨Ï‰õΩÅ ~°Hõ∆‰õΩ Ñ¨Å∞ U~åÊ@∞¡ KÕâß~°∞.

1791–92Ö’ "≥∞ÿã∂~°∞ ~å[º ÉèÏQÆ"≥∞ÿ# +≤"≥∂QÍ q∂ Œ •_ç [iÑ≤# =∞Ç~å„+ì

ã¨~åÌ~°∞ ~°Ñ¶Ú<å èŒ~å=Ù Ñ¨@fi~°ú<£, ã¨g∞ÑÖÖ’ L#fl â◊$OˆQi Ñ‘~îåxH˜ K≥Ok# =∞~î°O

q∂ Œ ‰õÄ_® ^•_ç KÕâß_»∞. P ^•_çÖ’ =∞~îåxfl H˘Å¡Q˘\ì, „|Ç¨Ï‡∞Å#∞ K«OÑ≤,

âß~° •ÅÜ«∞OÖ’ L#fl #QÍ#„\Ï#∞, qÅ∞"≥·# =ã∞Î=ÙÅ#∞ ÀK«∞‰õΩ<åfl~°∞. PÅÜ«∞OÖ’x

âß~° •=∂ « q„QÆÇ¨xfl ‰õÄ_® ÃÑH˜eOz |Ü«∞@‰õΩ qã≤i"Õâß~°∞.

D ^•_çÖ’ =∞~å~îå ŒO_»∞ ™êyOz# „‰õÄ~° åfixfl «@∞ìHÀÖËHõ [QÆ Œ∞æ~°∞

ã¨zÛ^•#O Œ ÉèÏ~°u =∞Ç¨™êfiq∞ =∞~î°O g_ç =∞~ÀKÀ@ «Å^•K«∞‰õΩx \˜Ñ¨Ó‰õΩ F

ÖËY ^•fi~å ^Œ∞ã¨ûOÑ¶¨∞@# q=~åÅ#∞ `≥eáê~°∞. \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ ã¨Ç¨ÏÜ«∂xfl–

ã¨Ç¨ÏHÍ~åhfl PÜ«∞# P ÖËYÅ<À Ji÷OKå~°∞. P ÖËY‰õΩ «Hõ∆"Õ∞ ã¨ÊOkã¨∂Î, [iy#

ãOÑ¶∞@#‰õΩ «# ÉÏ èŒ#∞ =ºHõÎO KÕã∂Î, Ñ‘~îåkèÑu ÖËY‰õΩ ã=∂ è•#O ~åã∂Î, 'JO «\˜

Ñq„ « ã÷ÅO q∂ Œ JÖÏO\ JHõ$`åºxH áêÅÊ_ç# "åà◊√§ áêÑÑ¶e`åxfl J#∞ÉèíqOK«‰õ

«Ñ¨Ê Œx — \˜Ñ¨Ó P„QÆÇ¨ÏO =ºHõÎO KÕâß~°∞.

\˜Ñ¨Ó JO «\˜ À ãïÃÑ@∞ìHÀÖË Œ∞. PÅÜ«∞ Ñ¨Ù#~°∞ Œú~°, ãÖ„áÈHõ∆ «k «~°

HÍ~°º„Hõ=∂Å‰õΩ J=ã¨~°=∞QÆ∞ ã¨Ç¨Ü«∞–ã¨Ç¨ÏHÍ~åÅ∞ JOkOKåeûOkQÍ, É Œ#∂~°∞Ö’

QÆÅ «# ã¨~åÌ~°∞‰õΩ P ÕâßÅ∞ *ÏsKÕâß~°∞. âß~° • Õq q„QÆÇ¨ Ñ¨Ù#ó„Ñü+ì [iQÍHõ

[QÆ Œ∞æ~°∞ ÑÖÑ≤# âßÅ∞"å, „Ñ¨™ê^•xfl PÜ«∞# ã¨fiÜ«∞OQÍ ã‘fiHõiOKå~°∞. J#O «~°O

J=∞‡"åiH˜ HÍ#∞HõÅ∞, „Ñ¨ ÕºHõ =„™êÎÅ#∞ ÑÖáê~°∞.

D ãÖ Œ~°ƒùOQÍ [QÆ Œ∞æ~°∞‰õΩ ~åã≤# ÖËYÖ’, 'q∂~°∞ [QÆ Œ∞æ~°∞=ÙÅ∞. q∂~°∞

„Ñ¨ÑÖK«=∞O`å ã¨∞aèHõ∆OQÍ LO_®Åx „Ñ¨[ÅO`å ã¨∞Y:âßO`«∞Å`À QÆ_»áêÅx

HÀ~°∞‰õΩO@∂ ã¨ • [Ñ¨ «áêÅÖ’ x=∞QÆfl"≥∞ÿ Ü«ÚO\Ï~°∞. =∂ „Ñ¨[ÅO`å ã¨∞aèHõ∆OQÍ

35 36

21


LO_®Åx ÉèíQÆ=O «∞_çfl „áêiúOK«O_ç. q∂ÖÏO\˜ =∞Ç¨ÏhÜ«ÚÅ∞ ZHõ _» x=ã≤™êÎ~À P

Õâ◊OÖ’ =∞Oz =~å¬Å∞ ‰õΩ~°∞™êÎ~Ú. =∞Oz ÑÖ@Å∞ ÑÖ_»∞`å~Ú.—, Jx [QÆ Œ∞æ~°∞

Ñ¨@¡ «#‰õΩ#fl Q“~°"åxfl \˜Ñ¨Ó =ºHõÎO KÕâß~°∞.

( ‘ You are the Jagdguru, Your are always performing penancein order that whole world may prosper, and the people may be happy.Please pray God for increase of our prosperity. In whatever countryholy persons like yourself my reside that country will flourish with goodshows and crops ‘ - The Tigers of Mysore by Proxy Fernandez, page.212)

L ÕÌâ◊ºÑ¨Ó~°fiHõ =„H©Hõ~°Å∞

\˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ =∞ « ™ê=∞~°™êºxfl ZO «QÍ áê\Õz<å, D QÆ_»¤#∞ P„Hõq∞O

K«∞‰õΩ#fl „a\©+¨~°∞¡, =Úã≤¡O =ºuˆ~Hõ «#∞ xOÑ¨Ù‰õΩ#fl ã¨fi Õj K«i„ «HÍ~°∞Å∞, \˜Ñ¨Ó#∞

=Úã≤¡"Õ∞ «~° =∞ «ã¨∞÷Å Ñ¨@¡ ^•~°∞OQÍ =º=Ç¨ÏiOz# =∞`À<å‡kQÍ z„uOKå~°∞. P

"Õ∞~°‰õΩ |Ç¨ïà◊ „Ñ¨Kå~°O KÕâß~°∞. D „Ñ¨Kå~°O KåÖÏ HÍÅO =~°‰õΩ ™êyOk. „Ñ¨[Å∞,

„Ñ¨=ÚY∞Å∞ ‰õÄ_® Jã¨ åºÅ#∞–J~°ú ã¨ åºÅ#∞, =„H©Hõ~°Å#∞ ã¨ åºÅ∞QÍ #=∞‡@O

[iyOk. D HÍ~°OQÍ \˜Ñ¨Ó QÆ∞iOz Ñ¨Å∞ ^Œ∞~åƒù=#Å∞ H˘O`«HÍÅO KÀ@∞

KÕã¨∞‰õΩ<åfl~Ú.

D Jã¨ åºÅ∞ ZO`À HÍÅO xÅ|_»ÖË Œ∞. J#O «~° HÍÅOÖ’ ™êy# Ñ¨Å∞

Ñïâ’ èŒ#Å∞, Ñïâ’ èŒ‰õΩÅ Hõ$+≤ "åãÎ"åÅ#∞ xQÆ∞æ ÕeÛOk. x*Ï~Úf x| Œú «QÆÅ

Ñïâ’ èŒ‰õΩÅ∞, "åãÎqHõ K«i„ «#∞ „Ñ¨[Å =ÚO Œ∞‰õΩ ≥KåÛ~°∞. P Hõ$+≤ =Å# Jã¨ «º

„Ñ¨Kå~°O, =„H©~°Å "≥#∞Hõ QÆÅ =º‰õΩÎÅ–=º=ã÷Å Œ∞~°∞ ÕÌâßÅ∞ |Ç≤Ï~°æ «»Ü«∂º~Ú.

\˜Ñ¨Ó |Å=O « =∞ « =∂iÊ_çH˜ áêÅÊ_ç#O Œ∞# =∞`åOfHõ~° ~Ú+ìOÖËx

=¸_»∞ "ÕÅ=∞Ok „ÉÏÇ¨Ï‡∞Å∞ P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°x, P P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ

Œ∞ã¨ûOÑ¶∞@#Å‰õΩ \˜Ñ¨Ó HÍ~°=∞x „Ñ¨ è•#OQÍ P~ÀÑ¨ =zÛOk.(Three Thousand Brahmins committed sucide as Tipu wanted to

convert them forcibly into the fold of Islam. -Aurungzeb and Tipu Sultan: BN Pande, Page. 14)

D P~ÀÑÅ#∞ HõÅHõ åÎ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂xH K≥Ok# ãOã$¯ « qÉèÏQÆO JkèÑu

_®II Ç¨Ï~° „Ñ¨™ê £ âß„ã≤Î `å#∞ ~åã≤# "≥∞„\˜‰õΩºÖË+¨<£ ™ê÷~Ú K«i„ « áê~î°ºÑ¨ÙãÎHõOÖ’

¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. D ÑÙãÎHõO P<å\ ÉOQÍÖò, J™êûO, L «Î~°„Ñ Õâò, =∞ èŒº„Ñ Õâò, ~å[™ê÷<£

~å„ëêìÅÖ’x L#fl « áê~î°âßÅ q^•º~°∞÷Å K«i„ « áê~î°º „QÆO äŒOQÍ KåÖÏ HÍÅO

K≥ÖÏ=∞© J~ÚºOk.

D q+¨Ü«∞O KåÅHÍÅO «~åfi « „Ñ¨MÏº « K«i„ « Ñïâ’ èŒ‰õΩ_»∞, P «~°∞"åu

HÍÅOÖ’ áê~°¡"≥∞O@∞ ã¨Éèí∞ºÅ∞, ~å[™ê÷<£ QÆ=~°fl~üQÍ Ñ¨xKÕã≤# _®II a.Ü«∞<£.

áêO_Õ Œ$+≤ìH˜ (1928–29) =zÛOk. PÜ«∞# Religious Policy of Tipu Sultan

J#∞ q+Ü«∞O g∞ Œ P<å_»∞ Ñiâ’ èŒ# KÕã∞Î<åfl~°∞. \ÑÓ Ö∫HHõ „ÑÉèí∞=ÙQÍ x~°∂Ñ≤OKÕ

Ñ¨Å∞ ^Œ$ëêìO`åÅ∞, Ñ¶¨~å‡<åÅ∞, =∞~îåÅ‰õΩ, =∞~îåkèHÍ~°∞Å‰õΩ, [QÆ^Œ∞æ~°∞=ÙÅ‰õΩ,

Ñ‘~îåkèÑ¨ «∞Å‰õΩ ~åã≤# =O ŒÖÏk ÖËYÅ#∞ J èŒºÜ«∞#O KÕã≤# PÜ«∞#‰õΩ D q+¨Ü«∞O

Pâ◊Û~°ºHõ~°O JxÊOzOk. =∞`åÅ∞, =∞ « qâßfi™êÅ∞, =∞ «ã∞÷Å Ñ@¡ ã=∂# Q“~°"åxfl

„Ñ Œi≈Oz# \ÑÓ g∞ Œ =zÛ# W@∞=O\ P~ÀÑÅ#∞ N áêO_Õ #=∞‡ÖËHõ áÈÜ«∂~°∞.

D q+¨Ü«∞O QÆ∞iOz "åãÎ=O ≥Å∞ã¨∞HÀ"åÅx PÜ«∞#Ö’ L «∞ûHõ « HõeyOk.

P ã¨=∂Kå~åxH˜ P^è•~åÖË"À `≥Å∞Ñ¨=∞x, _®II Ç¨Ï~° „Ñ¨™ê^£ âß„ã≤ÎH˜ Ñ¨Å∞ ÖËY

~å™ê~°∞. N âß„ã≤Î #∞O_ç Z@∞=O\˜ ã¨=∂ è•#O ~åÖË Œ∞. N áêO_Õ Ñ¨@∞ì= ŒÅx

q„Hõ=∂~°∞¯xÖÏ L`«Î~åÅ∞ ~åÜ«∞™êQÍ~°∞. z=~°‰õΩ `«# ÖËY‰õΩ ã¨=∂^è•#O

~å‰õΩ#fl@ì~Ú Õ, _®II ÇÏ~° „Ñ™ê £ âß„ã≤Î P~ÀÑÅ∞, P « Œ∞Ñi K«~°ºÅ#∞ "Õ∞ èÀÑ~°"≥∞ÿ#

=OK«#QÍ ÑiQÆOKåeû =ã∞ÎO Œx N âß„ã≤Îx PÜ«∞# ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞. P ÃÇÏK«ÛiHõ À,

P ãÖÑ¶∞@# q=~åÅ∞ "≥∞ÿã¨∂~°∞ ÔQl\ò Ö’ L<åflÜ«∞O@∂, XHõ z#fl=∂@ ~åã≤#

ÖËY#∞ ÑÖÑ≤ _®II âß„ã≤Î ãïÃÑ@ì ŒÅK«∞‰õΩ<åfl~°∞.

_®Hõì~ü âß„ã≤Î ÑOÑ≤# P q=~åÅ "Õ∞~°‰õΩ, N a.Ü«∞<£. áêO_Õ "≥∞ÿã∂~°∞ ÔQl\òÖ’

D ãÖÑ¶∞@# HÀãÖ J<Õfi+≤OKå~°∞. D q+¨Ü«∞"≥∞ÿ, "≥∞ÿã¨∂~°∞ K«i„ « g∞ Œ xëê‚ «∞Ö·#

„áÈÃÑ¶ã¨~ü NHÍO «Ü«∞º, N „a*ËO„ Œ<å è£ ã‘ÖòÅ#∞ PÜ«∞# ãÖ„Ñ¨kOKå~°∞. "≥∞ÿã¨∂~°∞

~å[º K«i„ « q∂ Œ =∞Oz Ñï*Ï˝#O Hõey# „Ñ¨=ÚY K«i„ «HÍ~°∞_»∞ N HÍO «Ü«∞º D

q+¨Ü«∞"≥∞ÿ N áêO_Õ‰õΩ ÖËY ~åã¨∂Î, "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å[ºK«i„ « J èŒºÜ«∞#jeQÍ =¸_»∞

"ÕÅ =∞Ok „ÉÏÇÏ‡∞Å P «‡ÇÏ «º ãOÑ¶∞@# «# Œ$+≤ìH ~åÖË Œx, J@∞=O\ ãOÑ¶∞@#

"≥∞ÿã¨∂~°∞ QÆl\òÖ’ ZHõ _® `å#∞ K«∂_»ÖË Œx, Jk ZHõ _®ÖË Œx `å#∞ Ñ¶∞O\Ï

Ñ¨ äŒOQÍ K≥Ñ¨ÊQÆÅ#∞, Jx ~åâß~°∞.('. the episode of the suicide of 3000 Brahmins is nowhere in the

Mysore gazette and as a student of history of Mysore was quite certain

37 38

22


that no such incident had taken place...' - Aurungzeb and Tipu Sultan :BN Pande, Page 14)

„á¶⁄ÃÑ¶ã¨~ü NHÍO «Ü«∞º JO «\˜ À T~°∞HÀÖË Œ∞, _®II aÜ«∞<£ áêO_Õ Pã¨HÎx

|\˜ì \ÑÓ Ö∫HHõ „ÑÉèí∞=ÙQÍ ~°∞A=Ù KÕÜ«Ú ÑÅ∞ Ñ„`åÅ#∞, =ÚYº"≥∞ÿ# _®‰õΩº"≥∞O@∞Å

HÍÑ‘Å#∞ PÜ«∞#‰õΩ ÑÖáê~°∞. D Ñ¨„`åÅ#∞ ÑïjeOz \˜Ñ¨Ó q∂ Œ Œ∞~°∞ ÕÌâ◊º

Ñ¨Ó~°fiHõOQÍ ™êy# P~ÀÑ¨Å q∂ Œ N âß„ã≤Î áê„ « QÆ∞iOz _®II áêO_Õ F x~åú~°‰õΩ=KåÛ~°∞. D ãÖÑ¶∞@#‰õΩ ãÖ|OkèOz# x*Ïx*ÏÅ#∞ ≥Å∞Ñ¨=∞O@∂, N HÍO «Ü«∞º

ã¨ÊO Œ##∞, W «~° Ñ¨„`åÅ#∞ =∞~À™êi N âß„ã≤Î Œ$+≤ìH˜ ≥ã¨∂Î, PÜ«∞# áê~î°º„QÆO äŒOÖ’L@OHÕz# ãÖÑ¶∞@#‰õΩ «y# P è•~åÅ∞ K«∂áêÅx HÀ~°∞ «∂ L «Î~°O ~åâß~°∞.

D "Õ∞~°‰õΩ Zxfl L`«Î~åÅ∞ ~åã≤<å _®II âß„ã≤Î #∞O_ç Z@∞=O\˜ „Ñ¨`«∞º`«Î~°O~åHõáÈ=@O`À N âß„ã≤Î ~åã≤# =¸_»∞ "ÕÅ „|Ç¨Ï‡∞Å P`«‡Ç¨Ï`«º ãÖÑ¶¨∞@#

"åãÎ=O HÍ Œx, Jk _®II âß„ã≤Î JÉèí∂ «HõÅÊ# Jx N áêO_Õ ÉèÏqOKå~°∞.D q+¨Ü«∞O q∂ Œ =∞iO « Ñïâ’ èŒ# [iÑ≤, \˜Ñ¨Ó g∞ Œ W@∞=O\˜ Jã¨ «º

P~ÀÑÅ#∞ L ÕÌâ◊ºÑÓ~°fiHõOQÍ<Õ HõÅHõ åÎ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O ãOã$¯ « qÉèÏQÆO JkèÑu_®II Ç¨Ï~° „Ñ¨™ê £ âß„ã≤Î ~å™ê~°x N áêO_Õ x~åúiOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. J#O «~°O D

ÑÓiÎ =º=Ç~åxH ãO|OkèOz# Ñ„`åÅ#∞ HõÅHõ åÎ qâ◊fi q^•ºÅÜ«∞O "≥·ãπKèå#ûÅ~ü‰õΩN áêO_Õ ÑÖáê~°∞. \˜Ñ¨Ó q∂^Œ _®Hõì~ü âß„ã≤Î L^ÕÌâ◊ºÑ¨Ó~°ºHõOQÍ KÕã≤# Jã¨`«º

P~ÀÅ#∞, PÜ«∞# ^Œ$+≤ìH˜ fã¨∞‰õ =KåÛ~°∞. P Ñ¨„`åÅ#∞ ÑïjeOz#qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O JkèHÍ~°∞Å ã≤á¶ê~°ã¨∞û "Õ∞~°‰õΩ N âß„ã≤Î „QÆO ä•xfl qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O

ã¨∂zOz# áê~î°º „QÆO ä•Å *Ïa`å #∞O_ç `˘Åyã¨∂Î, HõÅHõ åÎ qâ◊fi q^•ºÅÜ«∞O"≥·ãπKèå#ûÅ~ü x~°‚Ü«∞O fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. P x~°‚Ü«∞O "Õ∞~°‰õΩ N âß„ã≤Î áê~î°º „QÆO ä•xfl

`˘ÅyOKå~°∞. D `˘eyOÑ¨Ù [iˆQ ãïˆH Ñ¨Å∞ ãÖ= «û~åÅ∞ QÆ_çzáÈ=@O`À \˜Ñ¨Óg∞^Œ KÕã≤# JÉèÏO_®Å∞, Jã¨`«º P~ÀÑ¨Å∞ JHõ∆~°ã¨`åºÅ∞QÍ |Ç¨ïà◊ „Ñ¨Kå~°O

á⁄O^•~Ú.P «~°∞"å « ‰õÄ~°∞æ, =∞ÅÉÏ~°∞ Ç≤ÏO Œ∂ [#ã=¸ÇÅ Ñ@¡ KåÖÏ •~°∞OQÍ,

J «ºO « „‰õÄ~°OQÍ \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ =º=Ç¨ÏiOKå~°x PÜ«∞#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ =∞~˘HõP~ÀÑ¨ „Ñ¨Kå~°OÖ’H˜ =zÛOk. D P~ÀÑ¨ÅÖ’x x*Ïx*ÏÅ xQÆ∞æ `ÕÅ∞Û`«∂,

\˜Ñ¨Ó Hõiî#OQÍ =º=Ç¨ÏiOzOk "åãÎ="≥∞ÿ<å, P =º=Ç¨~° ã¨~°oH˜ ~å[H©Ü«∂Å∞

=∂„ «"Õ∞ HÍ~°=∞x, PÜ«∞# Hõiî# "≥·YiH PÜ«∞# =∞ «O, =∞ « qâßfi™êÅ∞ U=∂„ «O

HÍ~°O HÍ Œx N a.Ü«∞<£. áêO_Õ ÖÏO\˜ Ñ¨Å∞=Ù~°∞ Ñïâ’ èŒ‰õΩÅ∞ ÕeÛ K≥áêÊ~°∞.

=∞ «O Ñ¨@¡ qâßÅ Ö∫H˜Hõ Œ$HõÊ äŒO QÆÅ \˜Ñ¨Ó, ~å*Ï[˝Å#∞ LÅ¡OÑ¶≤∞Oz#

"å~°∞ ZO «\˜ "åÔ~·<å, "åˆ~ =∞`åxH˜ K≥Ok# "åÔ~·<å Hõiî#OQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~°∞.

„ã‘ÎÅ∞ ~°qHõÅ#∞ «Ñ¨ÊHõ èŒiOKåÅx *Ïs KÕã≤# P[˝Å#∞ MÏ «~°∞ KÕÜ«∞Hõ áÈ=@"Õ∞HÍHõ, „a\©+~°∞¡ À KÕ «∞Å∞ HõeÑ≤#O Œ∞#, =∞OQÆà◊¥~°∞ „ÔH·ãÎ=ÙÅ∞ Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh

áêÅ‰õΩÅ‰õΩ `˘ «∞ÎÅ∞QÍ =∂i, "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å*ÏºxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ =º=Ç¨ÏiOK«@O =Å¡\ÑÓ P„QÆÇÏxH QÆ∞~°Ü«∂º~°∞. |ÇïÉèí~°Î $`åfixfl x¿+kèã∂Î, \ÑÓ *Ïs KÕã≤# P[Å#∞

‰õÄ~°∞æ „Ñ¨[Å∞ LÅ¡OÑ¶≤∞Kå~°∞. PKå~° ãÖ„Ñ¨ •Ü«∂ÅÖ’ ãÖã¨ ~°Å‰õΩ ãÖ|OkèOzPÜ«∞# *Ïs KÕã≤ P[˝Å#∞ LÅ¡OÑ¶≤∞K«@"Õ∞ HÍ‰õΩO_®, UHõOQÍ \˜Ñ¨Ó ~å*ÏºkèHÍ~åxH˜

Zã¨~°∞ ÃÑ>ËìO Œ∞‰õΩ â◊„ «∞=Ù`À ‰õΩ=∞‡Hõ Ü«∂º~°∞.PHÍ~°OQÍ P„QÆÇ≤ÏOz# \˜Ñ¨Ó ‰õÄ~°∞æÅ#∞ tH∆OK«@OÖ’ U =∂„ «O *Ïe

K«∂Ñ¨ÖË Œ∞. D K«~°ºÅhfl ~å[H©Ü«∞ HÍ~°ÏÅ =Å# KÀ@∞ KÕã¨∞‰õΩ#flq «Ñ¨Ê, =∞ «=∞<ÀÉèÏ"åÅ <ÕÑ¨ èŒºO U=∂„ «O ÖË Œx, „Ñ¨=ÚY K«i„ «HÍ~°∞Å∞ D.L. Nigam (Tipuki jeevan), Dr. Visweswaraish (Bondage and Freedom), Mr. RambhaSaym Sunder «k «~°∞Å∞ «y# P è•~åÅ`À q=iOKå~°∞.

P HÍÅÑ¨Ù áêÅ‰õΩÅ áÈHõ_»Å‰õΩ «QÆæ@∞ì â◊„ «∞=~åæÅ Ñ¨@¡ \˜Ñ¨Ó ZO « „H“~°ºOK«∂Ñ≤<å, =∞ «O q+¨Ü«∞OÖ’, =ÚYºOQÍ Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ q+¨Ü«∞OÖ’ \˜Ñ¨Ó „‰õÄ~°∞_»∞

HÍ Œ∞. ÔH#~åÖ’ „ÔH·ãÎ=ÙÅ q∂ Œ, =∞ÅÉÏ~°∞Ö’ <åÜ«∞~°¡ q∂ Œ J «_»∞ q~°∞K«∞‰õΩÑ_çOk«#‰õΩ Z Œ∞~°∞ uiQÍ~°#fl ~å[H©Ü«∞ HõHõ∆ À =∂ «„"Õ∞ «Ñ¨Ê =∞ « Õfi+Ö`À HÍ Œ∞.

<åÜ«∞~°¡ q∂ Œ J «_ç P„QÆÇÖÖ’#∂ "åi |Ç¨ïÉèí~°Î $ «fiO PKå~°O q∂ Œ, =∞Ç≤Ïà◊Å∞J<åKåÛùk «OQÍ u~°QÆ_»OÃÑ·<å =ºuˆ~Hõ Õ Z‰õΩ¯=QÍ HõxÊã¨∞ÎOk. "≥Ú «ÎOQÍ Ç≤ÏO Œ∂

=∞ «O q∂ Œ q Õfi+Ö`À HõuÎ ZuÎ, ÑïáêÅ#Ö’ =Úã≤¡OÅ Ñ¨@¡ Ñ¨Hõ∆áê «O K«∂Ñ≤Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ#∞ Œ∞ifiK«Hõ∆‰õΩ QÆ∞iKÕã≤, Jxfl q è•Å∞QÍ JQÆ ˘H˜ |Å=O «Ñ¨Ù =∞ «

=∂iÊ_»∞Å#∞ ™êyOKå_»#fl <Õ~åÅ#∞ J «_çH˜ PáêkOK«_»O J<åºÜ«∞O. (Wn K«i„ «,Ü«∞O.q.P~ü.âß„ã≤Î, Œ∞~åæ Ñä¡H+¨<£û, ÃÇ·Ï Œ~åÉÏ £ 2005, ¿Ñl. 201)

\˜Ñ¨Ó P[˝Å#∞ LÅ¡OÑ¶≤∞Oz# =Úã≤¡O "≥∂Ñ≤ÖÏ¡Å#∞ ‰õÄ_® PÜ«∞# Hõiî#OQÍtH∆OK«@"Õ∞ HÍHõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ J˜z"Õ™ê~°∞. ™œ=#∂~ü, Hõ~°∂flÅ∞, Hõ_»Ñ¨

ãÖ™ê÷ú<åÅ‰õΩ K≥Ok# #"å|∞Å∞ \˜Ñ¨Ó‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ ‰õΩ„@Å∞ KÕã¨∞Î#flO Œ∞# "åix«# ^•iH˜ fã¨∞‰õΩ=KÕÛO Œ∞‰õΩ KåÖÏ x~åúH∆ºOQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~°∞. D q+¨Ü«∞OÖ’

\˜Ñ¨Ó =∂„ «"Õ∞ HÍ Œ∞ U áêÅ‰õΩ_≥·<å `å#∞ â◊„ «∞=ÙQÍ ÉèÏqOz# "åi Ñ¨@¡ P<å_»∞

„‰õÄ~°OQÍ<Õ =º=Ç¨ÏiOKå~°∞. JO Œ∞‰õΩ \˜Ñ¨Ó Jf «∞_ÕOHÍ Œ∞.

39 40

23


POˆQ¡Ü«∞ Ãã·xHÍkèHÍi Major Dirom D q+¨Ü«∞"≥∞ÿ "åºMÏºxã¨∂Î '..hiscruelities were in general inflicted only on those whom he consideredas his enimies' Jx Jaè„áêÜ«∞Ñ¨_®¤_»∞. (Quoted by RC Majundar in his AnAdvanced History of India, Page 708)

\ÑÓ ã∞ÖÏÎ<£ „Ñ Œi≈Oz# x+ÊHõ∆áê «, =∞ « ™ê=∞~°ãº ÑÓ~°fiHõ "≥·Yi =¸ÅOQÍ

PÜ«∞# Ñ¨Å∞=Ùi „Ñ¨â◊Oã¨Å#∞ JO Œ∞‰õΩ<åfl~°∞. „Ñ¨[Å =∞#fl# á⁄O^•~°∞. \˜Ñ¨Ó

=∞ « ™ê=∞~°ã¨º "≥·Yix H˘xÜ«∂_»∞ «∂, 1930 [#=i 23 <å\˜, Ü«∞OQ∑ WO_çÜ«∂

Ö’ =∞Ç¨`å‡QÍOnè D q èŒOQÍ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. 'q Õj K«i„ «HÍ~°∞Å∞ Ñ¶ Õ Pe \˜Ñ¨Ó

ã¨∞ÖÏÎ<£#∞ =∞`« Ñ≤zÛHõÅ"å_çQÆ z„uOKå~°∞. `«# ~å[ºOÖ’ QÆÅ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#∞

|Å=O «OQÍ =∞ « =∂iÊ_çH˜ „Ñ¨Ü«∞uflOKå_»x P~ÀÑ≤OKå~°∞. J «#∞ JÖÏO\˜ =ºHÎ

HÍ Œ∞. PÜ«∞# q∂ Œ ™êy# ÑÅ∞ Jã «º P~ÀÑÅ‰õΩ aè#flOQÍ, Ç≤ÏO Œ∂ „Ñ*ÏhHõO`À

\˜Ñ¨Ó‰õΩ KåÖÏ =∞Oz ãÖ|O è•Å∞ LO_Õq— Jx =∞Ç¨`å‡QÍOnè ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.( "...Fathe Ali Tipu Sulthan of Mysore is represented by foreign

historians as a fanatic, who opposed his Hindu subjects and convertedthem to Islam by force... But he was nothing of the kind. On other handhis relations with Hindu subjects were perfectly cordial.." Young India,Jan.23, 1930, Page. 31)

<åºÜ«∞=ºã÷ Ñ¨@¡ „Ñ¨ ÕºHõ Œ$+≤ì\˜Ñ¨Ó <åºÜ«∞=fiã÷ Ñ¨@¡ „Ñ¨ ÕºHõ Œ$+≤ì Hõey L<åfl~°∞. ã¨=∂[OÖ’x H˘O Œ~°∞

=º‰õΩÎÅ∞ ™êyOKÕ H˜~å «Hõ K«~°ºÅ‰õΩ P =ºHÎx =∂„ «"Õ∞ ÉÏ èŒ∞º_çfl KÕÜ«∂e HÍx, <Õ~°O

KÕã≤# P =ºHÎH K≥Ok# [#ã=Ú^•Ü«∂xH P <Õ~åxfl PáêkOK«_®xfl xOkOK«\Ïxfl

\˜Ñ¨Ó f„=OQÍ ÑïQÆÕKå~°∞. Z=~°∞ «Ñ¨C KÕ¿ãÎ "åix =∂„ «"Õ∞ xOkOKåe,

<Õ~°O ~°∞A"≥· Õ «y# q èŒOQÍ tH∆OKåe «Ñ¨Ê, P =ºHÎH˜ ãÖ|OkèOz# Ü«∂= «∞Î

ã¨=∂*Ïxfl «Ñ¨C Ñ¨@ì_»O J¿ÇÏ «∞HõO J<åfl~°∞.

<Õ~°ã∞÷Å‰õΩ tHõ∆Å∞ qkèOK«@OÖ’ q#∂ «fl =∂~°∞ÊÅ#∞ PÜ«∞# J=∞Å∞ KÕâß~°∞.

tHõ∆ J<Õk ã¨=∂*ÏxH˜ LÑ¨Ü«ÚHõÎOQÍ LO_®Åx PÜ«∞# ÉèÏqOKå~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ

Ñ¨Å∞ K«~°ºÅ#∞ fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. z#fl, z#fl <Õ~åÅ‰õΩ áêÅÊ_ç#, ™ê=∂#∞ºÅ‰õΩ Ô~· «∞Å‰õΩ

*·Å∞ tHõ∆Å∞ [i=∂<åÅ∞ qkèOK«\Ïxfl =∂xÊOKå~°∞. xOk «∞_»∞ «Ñ¨C KÕâß_»x

~°∞A"≥·#@ì~Ú Õ QÆ «OÖ’ÖÏ [i=∂<å qkèOK«_®xfl ˘ÅyOKå~°∞. [i=∂<å ™⁄=Ú‡‰õΩ

| Œ∞Å∞QÍ qkèOz# [i=∂<å ™⁄=Ú‡ "≥Ú`åÎxfl |\ì, „QÍ=∞ á⁄e"Õ∞~°Ö’¡ "≥ÚHõ Å#∞

<å\ÏÅx, P "≥ÚHõ Å‰õΩ ã¨„Hõ=∞OQÍ hà◊√§ áÈã¨∂Î, ÉÏQÍ ÃÑiˆQO « =~°‰õΩ ãÖ~°Hõ∆

ÉÏ èŒº «Å#∞ <Õ~°ã¨∞÷_»∞ x~°fiÇ≤ÏOKåÅx 1792Ö’ PÜ«∞# âßã¨#O KÕ™ê~°∞.

D ÉÏ èŒº «Å#∞ ã„Hõ=∞OQÍ x~°fiÇ≤Ïã∞Î<åfl~À ÖË À Ñ~°º"ÕH∆OK«_®xH „QÍ=∂kèHÍ~°∞Å#∞

xÜ«∞q∞OKå~°∞. D q#∂`«fl âßã¨#O, P âßã¨#O J=∞Å∞‰õΩ PÜ«∞# fã¨∞‰õΩ#fl

x~°∞ú+ì K«~°ºÅ =Å# „Ñ¨[Å∞ #+ìáÈÜÕ∞k Ug∞ ÖËHõ áÈQÍ "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å[ºO Ç¨Ïi «

=#OQÍ =∂iOk. D q#∂ «fl tH∆Í q è•#O =Å#, "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å[ºOÖ’ Ç¨Ïi «

qÑ¡=O qÅã≤e¡O Œx \˜Ñ¨Ó‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ «$fÜ«∞ "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ü«Ú ŒúOÖ’ áêÖÁæ#fl

„a\˜+π Ãã·<åºkèHÍi Edward Moore „Ñ¨ ÕºHõOQÍ ¿Ñ~˘¯#@O QÆ=∞<å~°›O.

~åÔH@∞ì >ˇHÍflÅrH˜ P Œ∞º_»∞„Ñ¨*Ï rq`åÅ#∞ „Ñ¨ÉèÏq «O KÕÜ«∞QÆÅ Jxfl =º=ã÷Å Jaè=$kúH˜ \˜Ñ¨Ó Jq∞ «

„â◊ ŒÌK«∂áê~°∞. „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ „Ñü ÑïÏ=∂xfl PÜ«∞# PHõoOÑ¨Ù KÕã¨∞‰õΩO@∂, PÜ«∂

=∂~°∞ÊÅ∞–KÕ~°∞ÊÅ#∞ «# ~å[ºOÖ’x „Ñ[Å "Õ∞Å∞ HÀãO =iÎOÑKÕÜ«∞ „ÑÜ«∞uflOKå~°∞.

D "Õ∞~°‰õΩ ÉèÏ~° « Õâ◊OÖ’ ~åÔH\ò >HÍflÅrx Paè=$kú ÑiÛ LÑÜ≥∂yOz# „ÑÉèí∞=ÙQÍ

\ÑÓ „Ñ ÕºHõ «#∞ QÆ_çOKå~°∞. POQ¡Ü«ÚÅ`À ™êy# Ü«Ú^•úÅÖ’ PÜ«∞# Ü«Ú Œú ~åÔH@¡#∞

ÉÏQÍ LÑ¨Ü≥∂yOKå~°∞. D Ü«Ú^Œú ~åÔH@¡ `«Ü«∂iH˜ ã¨fi^Õj Ñï*Ï˝<åxH˜ q^Õj

™êOˆHuHõ qÅ∞=Å#∞ *’_çOz q#∂fl « Ü«Ú Œú ~åÔH@¡#∞ PÜ«∞# Pq+¨ iOÑ¨KÕâß~°∞.

D HÍ~°OQÍ PÜ«∞# Ü«Ú Œú ~åÔH@¡ P Œ∞º_»∞QÍ MÏºuQÆ_çOKå~°∞. (Tipu Sulthan

was the pioneer of the missile Technology in India. - The Milli Gazette,

16-31, Jan. 2006 page. 9)

D Ü«Ú Œú ~åÔH@∞ì#∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ Ü«Ú Œú ~åÔH@∞ì ( India's War Rocket) QÍ

ÑïQÆÕKå~°∞. D ~åÔH@∞ì 2.4 H˜Ö’q∂@~°¡ Œ∂~°OÖ’ QÆÅ ÅH∆Íºxfl KèÕkOK«QÆeˆQk.

D ~åÔH@¡ «Ü«∂i, qxÜ≥∂QÆO HÀãÖ PÜ«∞# „Ñ¨ ÕºHõOQÍ 1200 #∞O_ç 5 "ÕÅ

=∞Ok QÆÅ ~åÔH@∞ì Œà◊O U~åÊ@∞ KÕâß~°∞. D q+¨Ü«∂Å#∞ Prof. R.Narasimha

«# "åºãÖ Tipus Contribution to Rocket Technology Ö’ q=iOKå~°∞. \˜Ñ¨Ó

Pq+¨ iOz# D Ü«Ú Œú ~åÔH@¡ q+¨Ü«∂xfl =∞# ~å„+ìÑü J|∞Öò HõÖÏO ‰õÄ_® „Ñ¨™êÎ

qã¨∂Î, „Ñ¨ÑÖK«OÖ’x „Ñ¨Ñ¨ äŒ=∞ Ü«Ú Œú ~åÔH@∞ì#∞ \˜Ñ¨Ó ZÖÏ "å_»QÆeQÍ~°∞ ? (How

41 42

24


Tipu Sulthan have led to the worlds first war Rocket?) JO@∂ Pâ◊Û~åºxfl

=ºHõÎO KÕâß~°∞.

„a\˜+¨~°¡ À ~årÖËx áÈ~å@Oz#fl<å@<Õ Jã¨=∂# è≥·~°º™êÇ¨Ï™êÅ`À, «O„_çH˜ «y# «#Ü«Ú_»xÊOK«∞‰õΩ#fl

\˜Ñ¨Ó, z#fl =Ü«∞ã¨∞ûÖ’<Õ Ñ¨Å∞ q[Ü«∂Å#∞ ™êkèOKå~°∞. =∞ÅÉÏ~°∞ P„Hõ=∞`À„áê~°OÉèí"≥∞ÿ# P Ü«Ú Œúg~°∞x q[Ü«∞Ñ¨~°OÑ¨~° J@∞ Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh`À W@∞ã¨fi ÕjáêÅ‰õΩÖ·# x*ÏO, =∞~å~îåÅ`À áÈ~°∞KÕã¨∂Î =ÚO Œ∞‰õΩ ™êyOk. z=i âßfiã¨

=~°‰õΩ Dãπì WO_çÜ«∂ áêÅ‰õΩÅ#∞ =∂ «$ Õâ◊O #∞O_ç «iq∞ "ÕÜ«∞\ÏxH Jq„âßO «OQÍ

áÈ~å_ç# UÔH·Hõ ã¨fi Õj áêÅ‰õΩ_çQÍ \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ z~°ã¨‡~°©Ü«∞"≥∞ÿ# MÏºuQÍOKå~°∞.

«O„_ç #∞O_ç ~å*ÏºkèHÍ~°O á⁄Ok# «~°∞"å « \˜Ñ¨Ó «# ~å*Ïºxfl L «Î~å# Hõ$ëê‚#k

#∞Oz, ŒH∆Ï# kO_çQÆÖò =~°‰õΩ JO>Ë ã¨∞=∂~°∞ 400 "≥∞ÿà◊√§ á⁄_»=Ù#, Ñ¨tÛ=∂#

=∞ÅÉÏ~°∞ #∞Oz, `«∂~°∞Ê# `«∂~°∞Ê Hõ#∞=∞Å =~°‰õΩ ã¨∞=∂~°∞ 300 "≥∞ÿà◊√§

qã¨ÎiOK«QÆeQÍ~°∞.

|ÅÑ¨_»∞ «∞#fl "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å*Ïºkè<Õ « \˜Ñ¨Ó "≥·Éèí=„áêÉèí"åÅ#∞ K«∂ã≤ Jã¨∂Ü«∂

ÕfiëêÅ`À ~°ye áÈ «∞#fl x*ÏO #"å|∞, =∞~å~îåÅ∞ UHõO HÍ=@"Õ∞ HÍHõ \˜Ñ¨Ó‰õΩ

=ºuˆ~HõOQÍ Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ`À KÕ «∞Å∞ Hõeáê~°∞. \˜Ñ¨Ó#∞ ZÖÏÔQ·<å

«∞ Œ=Ú\ìOKåÅx ‰õΩ„@Å∞ Ñ<åfl~°∞. "≥∞ÿã∂~°∞ ~å N=∞u ÅHõ∆ ‡=∞‡ =∞~À"≥·ÑÙ HõOÃÑh

áêÅ‰õΩÅ`À KÕ «∞Å∞ HõeÑ≤, \˜Ñ¨Ó#∞ ZÖÏÔQ·<å Ñ¨~å[Ü«∞O áêÖËã≤ "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å*Ïºxfl

ŒH¯OK«∞HÀ"åÅ#fl ÅHõ∆ ºO`À Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å‰õΩ Pi÷HõOQÍ ãÇÜ«∞O

JO Œ*Ëã¨∂Î, \˜Ñ¨Ó#∞ ≥|ƒ fÜ«∞_®xH˜ «y# ã¨=∞Ü«∞O HÀãÖ Z Œ∞~°∞ K«∂_»™êyOk.

D „Ñü‰õÄÅ "å`å=~°OÖ’ "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å*Ïºxfl HÍáê_»∞HÀ=@"Õ∞ HÍ‰õΩO_®,

„a\©+¨~°¡ ~å[ºqãÎ~° HÍOHõ∆‰õΩ ã¨fi Õj ãÖ™ê÷<åÅ∞ |e HÍ‰õΩO_® LO_Õ Œ∞‰õΩ \˜Ñ¨Ó

â◊ « q è•Å „Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞.

„Ñ¨[Å‰õΩ, ¿ãfiK«Ûù‰õΩ x["≥∞ÿ# â◊ «$=ÙÅ∞ POˆQ¡Ü«ÚÅ#fl "åãÎ"åxfl „QÆÇ≤ÏOz#

UÔH·Hõ ãfi Õj áêÅ‰õΩ_»∞ \ÑÓ. P "åãÎ"åxfl =ÚO Œ∞QÍ „QÆÇ≤ÏOKå~°∞ ‰õ#∞‰õΩ P «~°∞"å «

„a\©+¨~°¡ À áÈ~å_ç# ™êfi «O„ «º ã¨=∞~°Ü≥∂ èŒ∞Å‰õΩ PÜ«∞# =∂~°æ Œi≈ PÜ«∂º~°∞. (Hewas the only ruler who felt that the English are real enemies of peopleand freedom. He guided freedom fighters. - K.C. Menon, The HindustanTimes 16-11-1985)

„a\©+¨~°¡ Ñ¨@¡ JO «\˜ â◊ «$ «fiO =Ç≤ÏOKå~°∞ HÍ|>Ëì, PÜ«∞#O>Ë POˆQ¡Ü«∞

K«i„ «HÍ~°∞Å‰õΩ \ÑÓ JO>Ë P„QÆÇÏO. HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ =∂„ «"Õ∞ HÍ‰õΩO_® WOQÍ¡O_»∞

Ö’x ™ê=∂#º „Ñ¨[Å∞ \˜Ñ¨Ó ¿Ñ~°∞ q#_®xH˜ ‰õÄ_® W+ìÑ¨_Õ"å~°∞ HÍ~°∞. P HÍÅOÖ’

POˆQ¡Ü«∞ =∞Ç≤Ïà◊Å∞ U_»∞ã¨∞Î#fl «=∞ a_»¤Å#∞ ã¨=Ú^•~ÚOK«_®xH˜ \˜Ñ¨C =zÛ

Ñ¨@∞ì‰õΩáÈ`å_»∞ Jx ÉèíÜ«∞ÃÃÑ>Ëì "å~°x „Ñ¨fk.

ã¨fi Õj L=∞‡_ç ‰õÄ@q∞H˜ z=iHõO\Ï „Ñ¨Ü«∞fl «O„a\©+¨~°¡ #∞O_ç ã¨fi Õj áêÅ‰õΩÅ‰õΩ á⁄OzÜ«Ú#fl ÃÑ#∞ „Ñ¨=∂^•xfl „QÆÇ≤ÏOz#

áêÅ‰õΩ_çQÍ, PÜ«∞# ZO «QÍ POˆQ¡Ü«ÚÅ#∞ =ºuˆ~HÕKå_À, JO «QÍ ã¨fi ÕjÜ«ÚÅ

L=∞‡_ç „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ HÀãÖ, ã¨fi^Õj áêÅ‰õΩÅ ã¨=∂Yº#∞ U~åÊ@∞ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ

„Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞. PÜ«∞# U<å_»∂ „a\©+¨~°∞¡ À KÕ «∞Å∞ HõeÑ≤ ã¨fi Õj áêÅ‰õΩÅ‰õΩ

=ºuˆ~HõOQÍ =º=Ç¨ÏiOK«ÖË^Œ∞. POˆQ¡Ü«ÚÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ ã¨fi^Õj áêÅ‰õΩÅ‰õΩ

#K«Û*ˇ¿ÑÊO Œ∞‰õΩ Z<Àfl™ê~°∞¡ „Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞. ‰õΩ„@Å`À, ‰õΩÜ«Ú‰õΩÎÅ`À J@∞ x*ÏO,

W@∞ =∞~å~îåÅ∞ \˜Ñ¨Ó g∞ Œ Hõ «∞ÎÅ∞ Œ∂ã¨∞Î<åfl, PÜ«∞# =∂„ «O P ã¨fi Õj áêÅ‰õΩÅ

¿ãflÇ¨xfl HÍOH∆OKå~°∞. ã¨fi Õj áêÅ‰õΩÅ`À Hõeã≤ q Õj â◊„ «∞=Ù q∂ Œ ~°ÉèËix

43 44

Ü«Ú Œú~°OQÍ# \˜Ñ¨Ó Ãã·<åºÅ∞

25


„"≥∂yOK«\ÏxH˜ =ÓºÇ¨Ï ~°K«# KÕâß~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ ã¨fi Õj áêÅ‰õΩÅ`À ãÖ|O è•Å#∞

Ñ¨\˜+ìO KÕã¨∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ J@∞ <≥·*ÏO áêÅ‰õΩÅ`À, W@∞ =∞~å~îåÅ`À Ñ¨Å∞ =∂~°∞¡

ãÖ„Ñ¨kOÑ¨ÙÅ∞ [iáê~°∞. x*ÏO ‰õΩ@∞O|O`À q"åÇ¨Ï ãÖ|O è•Å U~åÊ@∞‰õΩ ‰õÄ_®

PÜ«∞# „Ñüáê Œ#Å∞ ÑÖáê~°∞. «=∞ ã¨fiO « „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ «Ñ¨Ê, x™êfi~°÷ Œ$+≤ìÖËx

ã¨fi Õj áêÅ‰õΩÅ∞ \˜Ñ¨Ó „Ñüáê Œ#Å#∞ „`Àã≤Ñ¨ÙKåÛ~°∞.

P~ÀA \˜Ñ¨Ó „Ñüáê Œ#Å#∞ qx ã¨fi ÕjáêÅ‰õΩÅ ã¨=∂Yº U~åÊ@∞‰õΩ

JOwHõiOz LO>Ë ÉèÏ~° « Õâ◊ K«i„ « =∞~˘~°HõOQÍ LO_Õk. D q+¨Ü«∂xfl \˜Ñ¨Ó#∞

Ñ¨~ål «∞_çfl KÕã≤# QÆ=~°fl~ü [#~°Öò "≥Å¡ã‘ ã¨fiÜ«∞OQÍ „Ñ¨Hõ\ÕK«@O qâı+Ö. P<å_»∞

\˜Ñ¨Ó =∂@#∞ ™êfi~°÷Ñ¨~°∞Ö·# ã¨fi Õj áêÅ‰õΩÅ∞ q#ÖË Œ∞ HÍx, qx L#fl@ì~Ú Õ D

QÆ_»¤g∞ Œ =∂‰õΩ („a\©+¨~°¡‰õΩ) xÅ∞= h_» ‰õÄ_® LO_Õk HÍ Œ∞ , Jx J<åfl_»∞. D

=ºuˆ~Hõ Ñïã≤÷ «∞Å#∞ \˜Ñ¨Ó KåÖÏ KåHõK«HõºOQÍ Z Œ∞~˘¯<åfl~°∞. |Ç≤Ï~°æ «–JO «~°æ «

â◊ «$=ÙÅ#∞ ^•~°∞OQÍ ≥|ƒfã≤ PkèHõº «#∞ xÅ∞Ñ¨Ù‰õΩ<åfl~°∞.

\˜Ñ¨Ó JkèHÍ~°O KÕÑ¨@ìQÍ<Õ Ãã·xHõ =º=ã÷#∞ P èŒ∞hHõiOKå~°∞. P èŒ∞xHõ

PÜ«Ú è•Å#∞, P PÜ«Ú è•Å#∞ LÑ¨Ü≥∂yOKÕ Ñ¨ ŒÌ «∞Å#∞, PO Œ∞‰õΩ J#∞QÆ∞OQÍ

Ãã·xHõ =ÓºÇ¨ÅÖ’ =∂~°∞ÊÅ#∞ „Ñ¨"Õâ◊ ÃÑ\Ïì~°∞. "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å[ºÅH˜∆ ‡ K«∞@∂ì`«

HÍK«∞‰õÄ¯~°∞Ûx L#fl â◊ «$=ÙÅ =¸ÅOQÍ U~°Ê_ç# „Ñ ÕºHõ Ñiã≤÷ «∞Å =Å#, PHõã≤‡HõOQÍ

â◊ «$=ÙÅ∞ ^•_ç KÕ¿ãÎ "åiH˜ ãÔ~·# suÖ’ |∞kú K≥¿ÑÊO Œ∞‰õΩ, U Hõ∆Ï<≥·fl<å â◊ «$=Ù

q∂ Œ ~°ÉèËi „"≥∂yOKÕO Œ∞‰õΩ Ãã·<åºxfl ã¨~°fiã≤ ŒúOQÍ LOKå~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ Ãã·<åºÅ#∞

PÜ«∞# „Ñ¨ ÕºHõ Ñ¨~°º"ÕHõ∆Ö’ fiÛ k^•Ì~°∞. q Õj q*Ï˝<åxfl ã¨=∞‰õÄ~°∞Û‰õΩx, P

q*Ï<åxH ãfi Õj *Ï<åxfl *’_çOz PÜ«Ú è•Å#∞ «Ü«∂~°∞ KÕ~ÚOKå~°∞. P PÜ«Ú è•Å

LÑ¨Ü≥∂yOK«@OÖ’ Ãã·x‰õΩÅ‰õΩ „Ñ¨ ÕºHõ tHõ∆ WÑ≤ÊOKå~°∞.

\ÑÓ Ãã·xHõ áê@"åxfl QÆ=∞xOz# William Mc Taud \ÑÓ XHõ _Õ P<å_»∞

Ãã·<åºxfl K«Hõ x Ñ¨ äŒHõO „Ñ¨HÍ~°OQÍ tHõ∆ WzÛ fiÛkkÌ# áêÅ‰õΩ_»x (Tipu wasthe only ruler who trained his army in a well planned manner).H˘xÜ«∂_®_»∞. D «~°Ç¨Ö’<Õ „a\©+π Ãã·<åºkèHÍi Compbell "åºMÏºxã¨∂Î Pã≤Ü«∂

Ö’x q∞ye# ~å*ÏºÅÖ’x Ãã··xHõ =º=ã÷Å HõO>ˇ \˜Ñ¨Ó Ãã·xHõ =º=ã÷ KåÖÏ L#fl «

"≥∞ÿ#^Œx (Tipus milatary organisation was better than those of all otherregimes in Asia) J<åfl_»∞. \˜Ñ¨Ó`À ã¨fiÜ«∞OQÍ áÈ~å_ç# Lord Cornwallias=∂\Ï¡_»∞ «∂, \˜Ñ¨Ó Ãã·#ºO „Ñ¨ÑÖK«OÖ’x J «∞º «Î=∞ Ãã·<åºÅÖ’ XHõ@x (Tipu's

army was one of the best in the world) „Ñ¨â◊Oã≤OKå_»∞. PÑ¶∞"Õ∞Ñ¶∂Å q∂ Œ

«~°e =KÕÛ \ÑÓ JtfiHõ Œà◊O â◊HÎ ™ê=∞~å÷ºÅ∞ POQ¡Ü«ÚÅ#∞ Pâ◊≈~°ºK«H «∞efl KÕâß~Ú.

â◊ «$ Ãã·<åºÅ q∂ Œ "≥∞~°∞Ñ¨Ù^•_»∞Å∞ ™êyOKÕ Jtfi‰õΩÅ „áêgÏºxfl |Ç¨ïq è•Å

„Ñ¨â◊Oã≤OKå~°∞. D q+¨Ü«∞"≥∞ÿ POˆQ¡Ü«∂kèHÍi Alexander Dow „Ñ¨™êÎqã¨∂Î, \˜Ñ¨Ó

ã¨∞ÖÏÎ<£ JtfiHõ ŒàÏÅ∞ HÀ@ QÀ_»Å#∞ ‰õÄ_® J «ºO « ã¨∞<åÜ«∂ãÖQÍ ^•@@O

K«∂ã¨∞ÎO>Ë PÜ«∞# JâßfiÅ∞ Ô~Hõ Å∞ HõeyÜ«Ú<åflÜ«∞#fl ÉèíÜ«∞O HõÅ∞QÆ∞ «∞O Œx ('..we are alramed as if his horses had wings to fly over our walls..') Jx

J<åfl_»∞.

D "Õ∞~°‰õΩ \˜Ñ¨Ó q∞„ «∞Å∞ =∂„ «"Õ∞ HÍ‰õΩO_® PÜ«∞#`À #∞"åfi ? <Õ<å ?

Jx «ÅÑ¨_ç# POˆQ¡Ü«∂kèHÍ~°∞Å∞, PÜ«∞# JO>Ë y@ìx Ñ¨Å∞=Ù~°∞ K«i„ «HÍ~°∞Å∞

‰õÄ_® \˜Ñ¨Ó â◊HÎ ™ê=∞~å÷ºÅ#∞ H˘xÜ«∂_»Hõ «Ñ¨Êx Ñïã≤÷ux K«∂¿ãÎ, Ü«Ú Œú «O„ «

xÑ¨Ù∞_çQÍ \˜Ñ¨Ó ZO « â◊HÎ=O «∞_À J=QÆ «=∞=Ù «∞Ok.

=∞Å∞Ñ¨ÙÅ∞ uÑ≤Ê# "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ü«Ú^•úÅ∞Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ`À, ™êfi~°÷Ñ¨~°∞Öˇ·# ã¨fiˆ^j áêÅ‰õΩÅ`À

Ñ¨Å∞ áÈ~å\ÏÅ∞ KÕã≤<å, „a\©+π Ãã·xHõ ‰õÄ@q∞`À \˜Ñ¨Ó «O„_ç ÃÇ·Ï Œ~ü, \˜Ñ¨Ó KÕã≤#

„Ñ è•# áÈ~å\ÏÅ∞ "≥∞ÿã∂~°∞ Ü«Ú^•úÅ∞ QÍ K«i„ «Ö’ „Ñ ÕºHõ «#∞ ãO «iOK«∞‰õΩ<åfl~Ú.

D Ü«Ú^•úÅÖ’ "≥Ú Œ\˜ Ô~O_çO\˜x \˜Ñ¨Ó, ÃÇ·Ï Œ~ü Jb HõÅã≤ KÕÜ«∞QÍ, z=i Ô~O_»∞

\˜Ñ¨Ó ™êyOz#q. D Kåi„uHõ Ü«Ú^•úÅÖ’ "≥∞ Œ\ ˜ Ô~O_»∞ Ü«Ú^•úÅ∞ \˜Ñ¨Ó‰õΩ

J#∞‰õÄÅOQÍ Ñïq∞OK«QÍ, z=i Ô~O_»∞ „Ñü‰õÄÅ=∞Ü«∂º~Ú. \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£‰õΩ

„Ñü‰õÄÅOQÍ ™êy# D Ô~O_»∞ Ü«Ú^•úÅ∞ =∂„ «O ÉèÏ~° « Õâ◊O „Hõ=∞OQÍ „a\©+¨~°¡

ÃÑ «Î#OÖ’H˜ *Ïs áÈ_®xH˜ ÉÏ@Å∞ "Õâß~Ú. D áÈ~å\ÏÅ∞ \˜Ñ¨Ó áêe@ âßáêÅ∞QÍ

=∂~°@O`À „a\©+¨~°∞¡ D QÆ_»¤ q∂ Œ ã≤÷~°Ñ¨_ç, «=∞ Ñ¨@∞ì#∞ ayOK«QÆeQÍ~°∞.

„Ñ¨ äŒ=∞ "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ü«Ú ŒúŒÌO (176–69)„Ñ¨ äŒ=∞ "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ü«Ú ŒúOÖ’ ÃÇ·Ï Œ~ü Jb =∂~°æ Œ~°≈Hõ «fiÖ’ „a\©+¨~°¡, =Åã¨

áêÅ‰õΩÅ‰õΩ =∞ ŒÌ «∞ ÑëH˜# ã¨fi Õj â◊‰õΩÎÅ∞ x*ÏO, =∞~å\ÏÅ‰õΩ |∞kú K≥¿ÑÊO Œ∞‰õΩ

™êyOKå~°∞. D áÈ~å@OÖ’ \˜Ñ¨Ó <Õ «$ «fiOÖ’x ¿ã#Å∞ J„ÑüÇ¨Ï «OQÍ =ÚO Œ∞‰õΩ

™êQÍ~Ú. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ \˜Ñ¨Ó =Ü«∞ã¨∞û 17 ãÖ= «û~åÅ∞. 1769 =∂iÛ =∂ãÖÖ’

45 46

26


ŒHõ∆ ÉèÏ~° « Õâ◊OÖ’ Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑhH˜ „Ñ¨ è•# ˆHO„ Œ"≥∞ÿ# =∞„^•ã¨∞‰õΩ 5

"≥∞ÿà◊§ Œ∂~°O =~°‰õΩ "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å[º ¿ã#Å∞ =zÛ KÕ~å~Ú. D =ºuˆ~Hõ ÑïÏ=∂Å`À

Ç¨Ï_»ÖˇuÎ# POQÆ¡ ¿ã#Å∞, POˆQ¡Ü«∂kèHÍ~°∞Å∞ HõHÍqHõÅÜ«∂º~°∞.

D Ü«Ú ŒúOÖ’, 1763 <å\˜ |Hõû~ü Ü«Ú ŒúÌOÖ’ q∂~ü MÏtO, ëê PÅO,

+¨µ*Ï=Ù^ÒÌÖÏ ÖÏO\˜ ã¨fi Õj áêÅ‰õΩÅ ãÖÜ«ÚHõÎ ¿ã#Å ‰õÄ@q∞x Ñ¨~ål «∞Å#∞ KÕã≤

q*Ë «QÍ H˜s@O èŒiOz# POˆQ¡Ü«∂kèHÍi Sir Hector Munro ÃÇ·Ï Œ~ü Jb, \˜Ñ¨ÓÅ

Ñ¨~å„Hõ=∂xH˜ qã¨∞ÎáÈ «∂ „|u‰õΩO>Ë |Å∞™ê‰õΩ ux rqOK«=K«Ûx HõOr=~°OÖ’x

K≥~°∞=ÙÖ’ PÜ«Ú è•Å#∞ áêˆ~ã≤ „| «∞‰õΩ r=Ù_® JO@∂ áêiáÈÜ«∂_»∞. (TIPU SUL-

TAN : HIS VISION AND MISSION, By Prof. B. Sheik Ali, Published in Radi-ance Views Weekly 1-7 August 1999, Page. 15)

D ÑïÏ=∂Å =¸ÅOQÍ Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh „Ñü+ì kQÆ*Ïi, HõOÃÑh

¿+~°¡ èŒ~° 275 #∞O_ç 222‰õΩ Ñ_çáÈ~ÚOk.( Eminent Muslim Freedom Fighers,G.Allana, Page 58) WO_çÜ«∂Ö’x Ñ¨Å∞ „áêO`åÅ#∞ P„Hõq∞OK«∞‰õΩO@∂

JÑïq∞ «"≥∞ÿ# ãÖÑ¨ Œ#∞ áÈˆQã¨∞‰õΩO@∞#fl Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑhH˜ =∞„^•ã¨∞Ö’

ÃÇ·Ï Œ~ü Jb HõeÊOz# Ñ¨~å[Ü«∞O Jâ◊xáê «"≥∞ÿOk. D Ñ¨~å[Ü«∞O ÅO_»<£ ™êìH±

=∂Ô~¯@∞ìÖ’ ãÖH∆ÀÉèÏxH˜ HÍ~°O HÍ=@"Õ∞ HÍ‰õΩO_®, ''q∂~°∞ TÇ≤ÏOK«#Åq HÍx

Hõëê¡#∞ ≥zÛÃÑ\Ïì~°∞. "å\˜ #∞O_ç |Ü«∞@Ñ¨_»@O ZÖÏáÈ J~°÷O HÍ=@O ÖË Œ∞—— Jx

HõOÃÑh Court of Directors "åáÈÜ«∂~°∞. (" ..You have brought us into sucha labyrinth of difficulties, that we do not see how we shall be extricatedfrom them.",) q∞=∞‡efl "åºáê~°O HÀãÖ ÑÖáêO. Ç≤ÏO^Œ∂™ê÷<£Ö’x ~å*ÏºÅ

=º=Ç¨~åÅÖ’ áêÖÁæ<ÕO Œ∞‰õΩ HÍ Œ∞, ( ...it is not for the Company to take thepart of umpries of Indostan..) Jx HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å#∞ ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞. D

"Õ∞~°‰õΩ WOQÍ¡O_»∞ #∞O_ç HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ #∞O_ç ÉèÏ~° « Õâ◊OÖ’x P HõOÃÑh

JkèHÍ~°∞Å‰õΩ f„= ÃÇÏK«ÛiHõÅ∞ *Ïs JÜ«∂ºÜ«∞O>Ë WOQÍ¡O_»∞ QÆ∞O_≥Ö’¡ \˜Ñ¨Ó,

ÃÇ·Ï Œ~ü Jb ZO «\˜ ÉèíÜ≥∂`åÊ «O HõeyOKå~À J~°÷O KÕã¨∞HÀ=K«∞Û. (An AdvancedHistory of India, by RC Majumdar and others, Macmillan, 1996 Page675)

D q èŒOQÍ Ñ¶∞’~° Ñ¨~å[Ü«∂xfl K«qK«∂ã≤# POˆQ¡Ü«ÚÅ∞ "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å*Ïºkè

<Õ «Å Ñ¨~å„Hõ=∂xH˜ «Å"˘yæ 1769Ö’ =∞„^•ã¨∞ ãÖkè KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. D ãÖkè

„Ñ¨HÍ~°OQÍ "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å[ºO q∂ Œ Z=Ô~·<å •_»∞Å∞ [iÑ≤ Õ HõOÃÑh ¿ã#Å∞ "≥∞ÿã¨∂~°∞

~å[º Ãã·<åºÅ‰õΩ JO_» ŒO_»Å∞ WKÕÛO Œ∞‰õΩ JOwHõiOKå~Ú. D ãÖkè À „Ñ¨ äŒ=∞

"≥∞ÿã¨∂~°∞ Ü«Ú ŒúO "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å[ºO Ñ¨H∆Í# q[Ü«∞=O «OQÍ =Úyã≤Ok.

Ô~O_»= "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ü«Ú ŒúO (1780–84)1771Ö’ "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å[ºO q∂ Œ =∞~å~îåÅ∞ ^•_»∞Å∞ „áê~°OaèOKå~°∞. P

^•_»∞Å#∞ Z Œ∞~˘¯O@∞#fl ÃÇ·Ï Œ~ü JbH˜ =∞„^•ã¨∞ ãÖkè X_»O|_çHõ „Ñ¨HÍ~°O HõOÃÑh

¿ã#Å∞ "≥∞ÿã¨∂~°∞ ¿ã#Å‰õΩ JO_»QÍ xÅ"åe. JO Œ∞‰õΩ aè#flOQÍ HõOÃÑh ¿ã#Å∞

=∞~å~îåÅ Ñ¨Hõ∆O =Ç≤Ïã¨∂Î X_»O|_çHõ‰õΩ aè#flOQÍ „Ñ¨=iÎOKå~Ú. P «~°∞"å « "≥∞ÿã¨∂~°∞

~å[º ÑïkäÖ’ QÆÅ „ÃÑ¶Oz "åi ™ê÷=~°O =∂¿ÇÏ #∞ POQÆ¡¿ã#Å∞ P„Hõq∞OKå~Ú. D

LÅ¡OÑ¶∞# ã¨Ç≤ÏOK«x ÃÇ·Ï Œ~ü Jb 1780 EÖ· =∂ãÖÖ’ Ü«Ú ŒúO „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. D

Ü«Ú ŒúOÖ’ «O„_ç ÃÇ·Ï Œ~ü Jb`À HõÅã≤ \ÑÓ „Ñ è•# áê„ « áÈ+≤OKå~°∞. D ãO Œ~°ƒOQÍ

POQ¡Ü«∂kèHÍ~°∞Å∞ Col. Baillie, Sir Eyre Coote, Col Briath "≥∞ÿã∂~°∞ ~å*Ïºkè<Õ «Å

KÕ «∞Ö’¡ Ñ¨~åÉèí"åxfl Z Œ∞~À¯"åeû =zÛOk. \˜Ñ¨Ó PÜ«∞# «O„_ç ÃÇ·Ï Œ~ü JbÅ

<Õ «$ «fiOÖ’ „Hõ=∞OQÍ qãÎiã∂Î, |Ö’¿Ñ «O J=Ù «∞#fl "≥∞ÿã∂~°∞ ~å[º „ÑQÆux |∂zQÍ

K«∂Ñ≤ x*ÏO, ÉË~°∂~°∞ ~åA, =∂ èŒ=r ã≤OkèÜ«∂Å`À ÃÇ·Ï Œ~ü Jb U~åÊ@∞ KÕã≤#

ã¨fi Õj áêÅ‰õΩÅ ‰õÄ@q∞x ‰õΩ\˜Å hu`À POˆQ¡Ü«ÚÅ∞ qzÛù#O KÕâß~°∞.

ã¨fi Õj áêÅ‰õΩÅ ‰õÄ@q∞ qzÛù#fl"≥∞ÿ#Ñ¨Ê\˜H˜, ã¨fi Õj áêÅ‰õΩÅ∞ Ñ¨~å~Ú

"åà◊§ ÑOK«KÕi â◊ «$ «fiO „ÑHõ\Oz#ÑÊ\H ÃÇ·Ï Œ~ü Jb, \ÑÓ ã∞ÖÏÎ<£Å∞ Ñ~å„Hõq∞ã∂Î

POˆQ¡Ü«ÚÅ#∞ Ñ¨~ål «∞Å#∞ KÕÜ«∞™êQÍ~°∞. Ô~O_»= "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ü«Ú ŒúO H©ÅHõ Œâ◊Ö’

LO_»QÍ 1782 _çÃãO|~°∞ 7= Õn# ÃÇ·Ï Œ~ü Jb Ü«Ú ŒúÌ ~°OQÆOÖ’ =∞~°ÕKå~°∞.

D "å~°Î \˜Ñ¨ÓH˜ JO Õ <å\˜H˜ PÜ«∞# =∞ÅÉÏ~°∞ f~å# HõÅflÖò Ç¨ÏO|~ü

™Èì<£#∞ `«iq∞ H˘_»∞`«∞<åfl~°∞. `«O„_ç Hõ#∞fl=¸ã≤# "å~°Î q#fl \˜Ñ¨Ó ã¨`«fi~°"Õ∞

N~°OQÆÑ¨@flO KÕ~°∞‰õΩx, 1782 _çÃãO|~ü =∂ãÖÖ’ "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å[ºÅH˜;x KÕ|\ì#

\˜Ñ¨Ó, "≥∞ÿã¨∂~ü ã¨∞ÖÏÎ<£ JÜ«∂º~°∞.

«O„_ç ÃÇ·Ï Œ~ü Jb J_»∞QÆ∞*Ï_»ÅÖ’ \ÑÓ ‰õÄ_® POQ¡Ü«ÚÅ‰õΩ =ºu~HõOQÍ

=ÚO Œ∞‰õΩ ™êQÍ~°∞. ã¨fi Õj QÆ_»¤ q∂ Œ q ÕjÜ«ÚÅ á⁄_» ‰õÄ_® ã¨Ç≤ÏOK«x \˜Ñ¨Ó

„a\©+π â◊‰õΩÎÅ#∞ «iq∞H˘>ËìO Œ∞‰õΩ „Ñü# Ñ¨Ó<å_»x E.Marsden J#∞ POˆQ¡Ü«∞

47 48

27


K«i„`«HÍ~°∞_»∞ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞.(He hated the English and had openly vowedthat he would someday drive them out of India - History of India ByE.Marsden, Macmillan, London, 1944 Page157). D Ü«Ú^ŒúOÖ’ \˜Ñ¨ÓBrigadiar Mathews #∞ 1783Ö’ |OkèOKå~°∞. „Ñ¨ äŒ=∞ "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ü«Ú ŒúOÖ’ÖÏÔ~O_»= "≥∞ÿã∂~°∞ Ü«Ú ŒúOÖ’ ‰õÄ_® KÕ Œ∞ J#∞Éèí"åÅ#∞ K«qK«∂ã≤# HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å∞\˜Ñ¨Ó`À ãÖkèKÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. 1784 =∂iÛ =∂ãÖÖ’ W~°∞Ñ¨H∆ÍÅ =∞ èŒº =∞OQÆà◊¥~°∞ãÖkè (Treaty of Mangalore) ‰õΩkiOk.

D Ô~O_»∞ Ü«Ú^•úÅ∞ "≥∞ÿã¨∂~°∞ áêÅ‰õΩÅ‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ ™êQÆQÍ, HõOÃÑhJkèHÍ~°∞Å "≥∞_»Å∞ =Oz «=∞ +¨~° «∞Å‰õΩ J#∞QÆ∞OQÍ X_»O|_çHõÅ∞ ~°∂á⁄OkOz

JkèÑ¨ «ºO Kå@∞‰õΩx \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ «=∞k ÃÑ· KÕ~ÚQÍ x~°∂Ñ≤OK«∞‰õΩ<åfl~°∞.

=¸_»= "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ü«Ú ŒúO (1790–92)u~°∞"å#∂¯~°∞ ãÖ™ê÷<ånèâ◊√x`À \˜Ñ¨Ó‰õΩ =zÛ# q"å ŒO ™ê‰õΩQÍ, XÑ¨ÊO

^•xfl LÅ¡OÑ¶≤∞Oz POˆQ¡Ü«ÚÅ∞ \˜Ñ¨Ó#∞ Ô~K«ÛQ˘\ì# HÍ~°OQÍ =¸_»= "≥∞ÿã¨∂~°∞

Ü«Ú ŒúO 1790 "Õ∞ =∂ãÖÖ’ P~°OÉèí"≥∞ÿOk. (Lord Coronwallis forced Teepuby violating the treaty " to Produce war with that Prince " - History ofFreedom Movement in India, Vol. 2, Tara Chand, Govt. Of India Publi-cations, New Delhi 1992, Page. 226)

D Ü«Ú ŒúO Ô~O_»∞ ãÖ= «û~åÅ∞ ™êyOk. POˆQ¡Ü«∂kèHÍi Major Gen-eral Medows <Õ «$ «fiOÖ’ P~°OÉèí"≥∞ÿ D Ü«Ú ŒúO ˘e Œâ◊Ö’ \ÑÓ q[Ü«∞ Ñ~°OÑ~°

™êyOk. Ñ~ål «∞_≥·# Major General Medows F Œâ◊Ö’ Ñ¨~åÉèí"åxfl ÉèíiOK«ÖËHõ

P`«‡Ç¨Ï`«º‰õΩ LÑ¨„Hõq∞OKå_»∞. Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh x^èŒ∞Å∞ ‰õÄ_® KåÖÏ

HõiyáÈÜ«∂~Ú. D ^Œâ◊Ö’ Ü«Ú^Œú ~°OQÍ# \˜Ñ¨Ó J^Œ∞ƒù`« <≥·Ñ¨ÙºO =∞iÜ«Ú

Z «∞ÎQÆ_»Å#∞ J#∞ãïOKå~°x, JO Œ∞‰õΩ n@∞QÍ «# JkèHÍ~°∞Å∞ =º=Ç¨ÏiOK«ÖËHõ

áÈÜ«∂~°x ÉèÏqOz# ÖÏ~ü ¤ HÍ~°<£"åeãπ (Lord Cornwallis) ã¨fiÜ«∞OQÍ

Ü«Ú Œú~°OQÆ„Ñ¨"Õâ◊O KÕâß_»∞. 1791 [#=iÖ’ J «#∞ „a\©+π Ãã·xHõ ‰õÄ@q∞

<åÜ«∞Hõ`«fi ÉÏ^èŒº`«Å#∞ KÕÑ¨\Ïì_»∞.

\˜Ñ¨Ó =ºuˆ~Hõ â◊‰õΩÎÅ‰õΩ Pâ◊Å∞ K«∂ÃÑ\ì, ÉèíÜ«∞O HõeæOz \˜Ñ¨Ó‰õΩ Œ∂~°O

KÕÜ«∞@"Õ∞HÍ‰õΩO_® ÖÏ~ü¤ HÍ~°<£"åeãπ «#‰õΩ J#∞‰õÄÅO KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. D "å`å

=~°OÖ’ =∞iO « L`åûÇ¨ÏO`À \˜Ñ¨Ó#∞ Ñ¨~ål «∞_çfl KÕÜ«∞ ãÖHõeÊOz# ã¨fi Õj

áêÅ‰õΩÅ∞ "≥∞ÿã∂~°∞ ~å[ºO q∂ Œ q~°∞K«∞HõÑ_®¤~°∞. ÉèÏsQÍ |ÅQÍÅ#∞ ã=∞‰õÄ~°∞Û‰õΩx

"Õ∞ =∂ãÖ <å\˜H˜ N~°OQÆÑ¨\ÏflxH˜ `˘q∞‡k "≥∞ÿà◊§ ã¨q∂áêxH˜ KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞.

P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ \˜Ñ¨Ó áêO_çKÕÛiÖ’ L<åfl~°∞. D q+¨Ü«∞O ≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl

PÜ«∞# PÑ¶∞"Õ∞Ñ¶∂Å q∂ Œ N~°OQÆÑ@flO HõkÖÏ~°∞. P ã=∞Ü«∞OÖ’ =~å¬Å∞ P~°OÉèíO

HÍ=@O`À HÍ~°<£"åeãπ `å`å¯eHõOQÍ Ü«Ú Œú ~°OQÆO #∞O_ç «Ñ¨C‰õΩ<åfl_»∞. 1792

[#=i <å\˜H˜ ÖÏ~ü¤ HÍ~°<£"åeãπ N~°OQÆÑ¨\ÏflxH˜ uiy KÕ~°∞‰õΩx Jxfl "≥·Ñ¨ÙÅ #∞O_ç

"≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å[º ~å[ è•xx K«∞@∞ì=Ú\Ïì_»∞. HõOÃÑh ¿ã#Å∞ ~å„uÑ¨Ó@ \˜Ñ¨Ó |ÅQÍÅ

q∂ Œ q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_®¤~Ú. =∞~À"≥·Ñ¨Ù# ã¨fi Õj áêÅ‰õΩÅ∞, áêÖˇQÍà◊√§ UHõ"≥∞ÿ \˜Ñ¨Ó#∞

K«∞@∞ì=Ú\Ïì~°∞. ÉèíÜ«∂#Hõ Ü«Ú ŒúO [iyOk. D „Ñu‰õÄÅ Ñiã≤÷ «∞ÅÖ’ N~°OQÆÑ@flO

HÀ@Ö’H˜ \˜Ñ¨Ó x„+¨ q∞OKå~°∞. â◊ «$Ãã·<åºÅ ‰õÄ@q∞`À HÍ~°<£"åeãπ HÍ"Õi #kx

^•\˜ HÀ@ ã¨g∞áêxH˜ KÕ~°∞‰õΩ<åfl_»∞. N~°OQÆO HÀ@#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ kQÆƒO èŒ#O KÕâß_»∞.P

Ñïã≤÷ «∞Å∞ \˜Ñ¨Ó‰õΩ „Ñ¨=∂ ŒHõ~°OQÍ Ñïq∞OKå~Ú.

QÆ «ºO «~°O ÖËx Ü«Ú Œú "å`å=~°OÖ’ â◊ «$=Ù |ÅQÍÅ∞, â◊ «$=Ù‰õΩ À_»∞QÍ

xÅz# ã¨fi^ÕjáêÅ‰õΩÅ Jáê~° Ãã·xHõ |$O^•Å#∞ QÆ=∞xOz# \˜Ñ¨Ó Ü«Ú^Œú

Ñ¨~°º=™ê<åxfl TÇ≤ÏOKå~°∞. Jxfl q è•Å∞QÍ ÃÑ· KÕ~ÚÖ’ L#fl â◊„ «∞Ñ¨Hõ∆O ÃÑK«Ûie¡ Õ

"≥∞ÿã∂~°∞ ~å[ºÅH©∆ ‡ Ñ~å~ÚáêÅ∞ HÍQÆÅ Œx PÜ«∞# JOK«<å "Õâß~°∞. D ãO Œ~°ƒùOQÍ

„Ñ¨[Å ãÖˆH∆=∞O xq∞`«ÎO PÜ«∞# ãÖkèH˜ ã≤^ŒúÑ¨_®¤~°∞. POˆQ¡Ü«∂kèHÍ~°∞Å∞,

49 50

Ü«Ú Œú #+ìÑïÇ¨~°OQÍ \˜Ñ¨Ó «#Ü«ÚÅ Ñ¨ÓpHõ «∞Î

28


=Åã¨áêÅ‰õΩÅ‰õΩ ˘ «∞ÎÅ∞QÍ =∂i# ã¨fiˆ j áêÅ‰õΩÅ∞ ãÖkè +¨~° «∞Å#∞ xˆ~ÌtOKå~°∞.

ãÖkè +¨~° «∞Å∞ Hõiî#OQÍ L<åfl ‰õÄ_® Éèíq+¨º «∞Î#∞ Œ$+≤ìÖ’ LOK«∞‰õΩx \˜Ñ¨Ó ãÖkèH˜JOwHõiOKå~°∞.

D "Õ∞~°‰õΩ N~°OQÆÑ@flO ãOkè 1792 =∂iÛÖ’ ‰õΩkiOk. D ãOkè „ÑHÍ~°OQÍ\˜Ñ¨Ó «# ~å[ºOÖ’x ã¨QÆO „áêO`åÅ#∞ POˆQ¡Ü«∞ ‰õÄ@q∞H˜ JÑ¨ÊyOKåeû =zÛOk.D „áêO`åÅ#∞ x*ÏO, =∞~å~îå áêÅ‰õΩÅ∞, Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh ÑÖK«∞‰õΩ<åfl~°∞.~å[ºÉèÏQÍxfl â◊ «$‰õÄ@q∞H˜ ã¨=∞iÊOK«@O =∂„ «"Õ∞ HÍ‰õΩO_® =ÚÃÑ¶·Ê ÅHõ∆Å áœO_»¡#+ì ÑïÇ¨~°O ‰õÄ_® \˜Ñ¨Ó K≥e¡OKåeû =zÛOk.

(He has to pay a war Indeminty of 3 1/2 Croes of rupees, - BriefHistory of Andhra Pradesh, Ed. by Mohd. Abdul Waheed Khan, Govt. ofAP, Hyderabd, 1972, Page 91)

D ÉèÏs "≥Ú`åÎxfl Ñ¨ÓiÎQÍ K≥e¡OKÕ =~°‰õΩ â◊„ «∞‰õÄ@q∞ \˜Ñ¨Ó a_»¤e~°∞=Ùifl«=∞ = ŒÌ LOKåÅx +¨~° «∞ qkèOzOk. D +¨~° «∞ "Õ∞~°‰õΩ «Ñ¨Êxãï Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’

\˜Ñ¨Ó «# a_»¤Å#∞ POˆQ¡Ü«∂kèHÍ~°∞Å = ŒÌ Ñ¨ÓpHõ «∞ÎQÍ LOKå~°∞. ãÖkè +¨~° «∞Å"Õ∞~°‰õΩ =¸_»∞#fl~° HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å#∞ POˆQ¡Ü«ÚÅ‰õΩ K≥e¡Oz# «~°∞"å « QÍx \˜Ñ¨Ó«# a_»¤Å#∞ „a\©+¨~°¡ ÑÖK« #∞O_ç q=ÚHõÎO KÕÜ«∞ÖËHõáÈÜ«∂~°∞. =∂ «$Éèí∂q∞x

q Õj â◊‰õΩÎÅ #∞O_ç q=ÚHõÎO KÕÜ«∂Åx JÇ¨Ïiflâ◊Å∞ áÈ~å_»∞ «∞#fl \˜Ñ¨Ó‰õΩ ã¨fi ÕjáêÅ‰õΩÅ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O ÅaèOK«Hõ áÈ=>Ë"Õ∞ HÍ‰õΩO_® Ñ¨~å~Ú áêÅ‰õΩÅ, P áêÅ‰õΩÅ=`åÎã∞^•~°∞Å Ñ@¡ â◊„ «∞ «fiO =Ç≤ÏOz#O Œ∞# «# a_»¤Å#∞ ‰õÄ_® ÑÓpHõ «∞Î LOKåeû#Ñïã≤÷u ~å=@O qKå~°Hõ~°O.

D Ü«Ú Œú ÑiÏ=∂Å∞ \ÑÓ =∞#ã∞û#∞ f„=OQÍ HõÅz"Õâß~Ú. D Ü«Ú ŒúOÖ’„a\©+¨~°¡‰õΩ q[Ü«∞O ÅaèOK«@O`À, ÉèÏ~° « Õâ◊OÖ’ HõOÃÑh áêÅ# xÅ^˘‰õΩ¯HÀ_®xH˜HÍ~°"≥∞ÿOk. ã¨fi Õj áêÅ‰õΩÅ ™êfi «O„ «º Ñï~°Hõ∆Ï áÈ~å@ K«i„ «Ö’ =¸_»=

"≥∞ÿã¨∂~°∞ Ü«Ú ŒúO Œ∞~° Œ$+ìHõ~° ãÖÑ¶∞@#QÍ xezáÈ~ÚOk.

x~°‚Ü«∂ «‡Hõ <åÅæ= "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ü«Ú ŒúO (1799)=¸_»= "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ü«Ú Œú ÑïÏ=∂Å =¸ÅOQÍ \˜Ñ¨Ó ≥|ƒu#fl Ñ¨ÙeÖÏ

L<åfl_»∞ Hõ#∞Hõ, PÜ«∞# #∞O_ç ZÑ¨C_≥·<å ÃÑ#∞„Ñ¨=∂ ŒO á⁄Oz LO Œx ÉèíÜ«∞Ñ¨_ç#q Õj áêÅ‰õΩÅ∞, P áêÅ‰õΩÅ‰õΩ =∞ ŒÌ «∞ Ñ¨Å∞‰õΩ «∞#fl ã¨fi Õj áêÅ‰õΩÅ∞, áêÖˇQÍà◊√§

≥|ƒux L#fl "≥∞ÿã∂~°∞ ÑÙe \ÑÓ#∞ ZÖÏÔQ·# JO «O KÕÜ«∂Åx x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.

\ÑÓ ãr=OQÍ L#flO « HÍÅO ~å[º qãÎ~°‰õΩ P=HÍâ◊O LO_» Œx HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞

x~°‚~ÚOKå~°∞. P x~°‚Ü«∞O "Õ∞~°‰õΩ <åÅæ= "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ü«Ú^ŒúO HÀãÖ U~åÊ@∞¡

P~°OaèOKå~°∞.

D "å`å=~°O „QÆÇ≤ÏOz# \˜Ñ¨Ó «# „Ñ¨Ü«∞`åflÅÖ’ å#∂ L<åfl~°∞. ã¨fi Õj

áêÅ‰õΩÅ =∞ ŒÌ «∞ ÅaèOK«HõáÈ=@O`À, „a\©+~°¡#∞ =ºu~HOKÕ |Ü«∞\ â◊‰õΩÎÅ ãÇÜ«∞O

HÀãÖ PÜ«∞# „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ „áê~°OaèOKå~°∞. PÜ«∞# HÍ|∂Öò, HÍx™êì<£ì<ÀÑ¨Öò,

Jˆ~aÜ«∂, =∂i+¨ãπ «k «~° ~å*Ïºkè<Õ «Å‰õΩ ‰õÄ_® ÖËYÅ∞ ~åâß~°∞. „a\©+¨~°¡#∞

áêÅ„^ÀÖËO Œ∞‰õΩ ã¨Ç¨ÏHõiOKåeûOkQÍ HÀ~°∞ «∂ ^Ò «ºJkèHÍ~°∞Å#∞ ÑÖáê~°∞. \˜Ñ¨Ó

«O„_ç ÃÇ·Ï Œ~åe Ç¨ÏÜ«∂O #∞O_ç "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å*ÏºxH˜ z~°HÍÅ q∞„ «∞Ö·# „ÃÑ¶OKü "åi

ã¨Ç¨Ü«∂xfl PÜ«∞# HÀ~å~°∞. P<å_»∞ WOw¡+¨µ "åiH˜, „ÃÑ¶OKü "åiH˜ =∞ èŒº#∞#fl

qÉèË •Å =Å# \ÑÓ‰õΩ ãÇÏHõiOKÕO Œ∞‰õΩ „ÃÑ¶OKü JkèHÍ~°∞Å∞ JOwHõiOKå~°∞. 1798

U„Ñ≤Öò =∂ãÖÖ’ H˘O Œ~°∞ „ÃÑ¶OKü JkèHÍ~°∞Å∞ =∂OQÆà◊¥~°∞‰õΩ KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞.

\˜Ñ¨Ó "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å[º ~°Hõ∆‰õΩ ™êyã¨∞Î#fl „Ñ¨Ü«∞`åflÅ QÆ∞iOz ≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl

„a\ ©+π QÆ=~°fl~ü [#~°Öò "≥Å¡ã‘¡ (Governor General Marquis Wellesly)

=∞O_çÑ¨_®¤_»∞. Ñ¨tÛ=∞ f~å# L#fl \˜Ñ¨Ó |ÅQÍÅ#∞ `˘ÅyOKåeûOkQÍ#∞, Ô~O_»∞

HÀ@¡ Ñ¨ÓzHõ «∞Î#∞ K≥e¡Oz, "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å[ Œ~åƒ~°∞Ö’ «=∞ „Ñüxkèx J#∞=∞uOKå

51 52

W<£Ãã\òÖ’ Ü«Ú ŒúÉèí∂q∞Ö’ „a\©+¨~°¡ ÀáÈ~å_»∞ «∞#fl "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ñ¨Ùe

29


eûOkQÍ Jeì"Õ∞@O ÑÖáê_»∞. D K«~°º`À \˜Ñ¨Ó P„QÆÇ≤Ïã¨∂Î "≥Å¡ã‘¡ ÉˇkiOÑ¨ÙÅ#∞

ÉËMÏ «~ü J<åfl~°∞. P=HÍâ◊O HÀãÖ Z Œ∞~°∞ K«∂ã¨∞Î#fl JOˆQ¡Ü«ÚÅ∞ "≥∞ÿã¨∂~°∞ ~å*Ïºxfl

Hõ|oOKÕO Œ∞‰õΩ ã¨<åflÇ¨Å#∞ =Ú=∞‡~°O KÕâß~°∞.

1798 U„Ñ≤Öò 26# JOˆQ¡Ü«∂kèHÍi P~°÷~ü "≥Å¡ã‘¡ (Arthur Wellesly)

=∞„^•ã¨∞ KÕ~°∞‰õΩ<åfl_»∞. \˜Ñ¨Ó q∂ Œ Ü«Ú^•úxfl „Ñ¨Hõ\ÕKå_»∞. \˜Ñ¨Ó#∞ Z Œ∞~À¯_®xH˜

JO Œ∞ÉÏ@∞Ö’ L#fl L «Î=∞ Ãã·xHõ Ñ¨\ÏÖÏÅ#∞ Ju «‰õΩ¯= HÍÅOÖ’ (the finest

army in the shortest period) ~°Ñ≤ÊOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. å~ÚÖÏÅ Pâ◊ K«∂Ñ≤ P ŒiOz

ÉˇkiOz x*ÏO #"å|∞#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ «=∞ QÆ∞ÃÑÊ\’¡H˜ ≥K«∞Û‰õΩ<åfl_»∞. Ñ¨Å∞ „áêO`åÅ

=∞~å~îå „Ñ¨Éèí∞=ÙÅ#∞ =∂eq∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. ÉèÏs Z «∞Î# Ü«Ú Œú ã¨<åflÇ¨Å#∞ Ñ¨ÓiÎ

KÕã¨∞‰õΩx P„Hõ=∞‰õΩ LÑ¨„Hõq∞OKå~°∞. \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ ~å[ºO q∂ Œ Jxfl "≥·Ñ¨ÙÅ

#∞O_ç ^•_»∞Å∞ [~°áêÅx HõOÃÑh Ãã·xHÍkèHÍ~°∞Å‰õΩ, HõOÃÑhH˜ =∞^ŒÌ`«∞xã¨∞Î#fl

ã¨fi ÕjáêÅ‰õΩÅ∞, áêÖˇQÍà◊§‰õΩ 1799 Ñ¶≤„|=i 3= Õn# P ÕâßÅ∞ *Ïs KÕâß_»∞.

('..on 3rd February 1799, for the British arimes and those of the allies,

immediately to invade the Sultan's dominions.' ) ã¨fiO`« |ÅQÍÅ#∞

ã¨=∞‰õÄ~°∞Û‰õΩx, \˜Ñ¨Ó#∞ UHÍH˜ KÕã≤ ã¨fi Õj áêÅ‰õΩÅ`À, =∞ ŒÌ «∞^•~°∞Å`À HõÅã≤

\˜Ñ¨Ó#∞ Ñ¨~ål «∞_çfl KÕÜ«∞_®xH˜ Ñ¨Hõ_»ƒOnQÍ Ñ¨ äŒHÍxfl ~°∂á⁄OkOKå_»∞.

D "Õ∞~°‰õΩ ã¨=∂Kå~åxfl JO Œ∞‰õΩ#fl \˜Ñ¨Ó «# „Ñ¨Ü«∞`åflÅ#∞ =∞iO «

=Ú=∞‡~°O KÕâß~°∞. N~°OQÆÑ¨@flO HÀ@#∞ |e+ìO KÕâß~°∞. ™⁄O «QÆ_»¤ ~°Hõ∆ HÀãÖ

„áêÏeKÕÛ Ãã·x‰õΩÅ#∞ ã=∞‰õÄ~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞. Œ∞~° Œ$+ìHõ~° Ñiã≤÷ «∞Å‰õΩ ÖÁOyáÈ‰õΩO_®

q Õj â◊ «$=Ù‰õΩ, P â◊HÎH˜ =`åÎã¨∞ Ñ¨Å∞‰õΩ «#fl ã¨fi ÕjáêÅ‰õΩÅ‰õΩ |∞kú K≥áêÊÅx

x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. z=i áÈ~°∞‰õΩ \˜Ñ¨Ó ã≤ Œú=∞Ü«∂º~°∞. N~°OQÆÑ¨@flO q∂ Œ‰õΩ

`«~°e =ã¨∞Î#fl â◊`«$|ÅQÍÅ#∞ Ñïq∞`« X#~°∞Å`À, |ÅQÍÅ`À Z^Œ∞~˘¯<ÕO^Œ∞‰õΩ

ã¨#fl ŒúÌ=∞Ü«∂º~°∞. 1779 U„Ñ≤ÖòÖ’ N~°OQÆÑ¨\ÏflxH˜ 45 "≥∞ÿà◊§ Œ∂~°OÖ’ QÆÅ Ãã_ôû~ü

(Sedaser) J#∞ „áêO «OÖ’, "Õ∞ 4= Õk# N~°OQÆÑ¨\ÏflxH˜ 35 "≥∞ÿà◊§ Œ∂~°OÖ’

L#fl =∂"≥b¡ (Malvelly) J#∞ „áêO «O = ŒÌ POˆQ¡Ü«∂kèHÍ~°∞Å∞ Sturat =∞iÜ«Ú

General Haris Å`À \˜Ñ¨Ó «ÅÑ¨_®¤~°∞. D Ô~O_»∞ „áêO`åÅÖ’ q[Ü«∞O POˆQ¡Ü«∞

‰õÄ@q∞H˜ ŒH˜ Ok.

=∞$ «∞ºO[Ü«Ú_»∞ \˜Ñ¨Ó \ÑÓ ã∞ÖÏÎ<£ QÆ «ºO «~°O ÖËx Ñiã≤÷ «∞ÅÖ’ N~°OQÆÑ@flO HÀ@Ö’H "≥âß§~°∞.

P HÀ@#∞ Jxfl "≥·ÑÙÅ #∞O_ç POQ¡Ü«∂kèHÍ~°∞Å |ÅQÍÅ∞, ãfi Õj áêÅ‰õΩÅ Ãã·<åºÅ∞,áêÖˇQÍà◊§ |$O^•Å∞ K«∞@∞ì=Ú\Ïì~Ú. D™êi N~°OQÆÑ¨@flO =Ú@ì_ç ÉèÏs ™ê÷~ÚÖ’„áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. Hõ~åfl@Hõ "≥·Ñ¨Ù #∞O_ç [#~°Öò Ç¨Ïiãπ, ‰õÄ~üæ #∞O_ç [#~°Öò ã¨∂ì=~üì,ÃÇ·Ï Œ~åÉÏ Œ∞ #∞O_ç ÖÏ~ü¤ "≥Å¡ã‘¡, ŒH∆O "≥·Ñ¨Ù#∞O_ç HõÅflÖò ~À_£, HõÅflÖò „É∫<£N~°OQÆÑ¨@flOÖ’x \˜Ñ¨Ó#∞ K«∞@∞ì =Ú\Ïì~°∞. x*ÏO, =∞~å~îå áêÅ‰õΩÅ∞, áêÖˇQÍà◊√§,"≥Å¡ã‘¡ HõÅÅ#∞ x[O KÕÜ«∞_®xH˜ HõOÃÑh Ãã·<åºÅ‰õΩ `À_»∞QÍ xeKå~°∞. x*ÏOÃã·<åºÅ‰õΩ J~°÷~ü "≥Å¡ã‘¡ ã¨ºÜ«∞OQÍ <åÜ«∞Hõ «fiO =Ç≤ÏOKå_»∞.

z=~°‰õΩ 1799 "Õ∞ =∂ãÖ 4= Õk#, POˆQ¡Ü«∞ ‰õÄ@q∞H˜ \˜Ñ¨Ó‰õΩ =∞ èŒº#ÉèíÜ«∞OHõ~°"≥∞ÿ# Ü«Ú ŒúO „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. POˆQ¡Ü«∞ ‰õÄ@q∞ Jáê~° |ÅQÍÅ∞ p=∞ÅŒO_»∞ÖÏ N~°OQÆÑ@flO q∂ Œ q~°∞K«∞‰õΩ Ñ_»∞ «∞<åfl~Ú. \ÑÓ |ÅQÍÅ∞ â◊ «$Ãã·x‰õΩÅ#∞

HÀ@ |∞~°∞AÅ #∞O_ç Z Œ∞~˘¯O@∞<åfl~°∞. \ÑÓ ãºÜ«∞OQÍ áÈ~å\Ïxfl Ñ~°º"ÕH∆ã∞Î<åfl~°∞.ã¨∞ÖÏÎ<£ Ñ¨@¡ q èÕÜ«ÚÖ·# Ãã·xHõ Ü≥∂ èŒ∞Å∞ „áêÏÅ‰õΩ ≥yOz áÈ~å_»∞ «∞<åfl~°∞. D

Ü≥∂ èŒ∞Å è•\˜H˜ N~°OQÆÑ¨@flO HÀ@ ã¨g∞áêxH˜ â◊ «$=Ù KÕ~°∞‰õΩ<åfl HÀ@ Ö’xH˜

„Ñ¨"ÕtOK«ÖË‰õΩ<åfl_»∞.

53 54

\˜Ñ¨Ó HÀ@Ö’H˜ â◊„ «∞ Ãã·#ºO „Ñ¨"ÕtOz# "å@~ü ˆQ\ò

30


â◊ «$=Ù «# ‰õΩÜ«Ú‰õΩÎÅ‰õΩ NHÍ~°O K«∞\Ïì_»∞. JkèHÍ~° •Ç¨ÏO`À J„Hõ=∞OQÍ

<≥·<å ~å*ÏºkèHÍ~°O KÕÑ¨\ÏìÅx Lqfià◊¥§~°∞`«∞#fl JkèHÍ~°=∞^•O^èŒ∞Å∞ Páê\˜H˜

POˆQ¡Ü«ÚÅ‰õΩ ^•™ÈÇ¨ÏO P<åfl~°∞. D ‰õΩ„@Å∞, JO «~°æ « â◊„ «∞=ÙÅ Z «∞ÎÅ#∞ \˜Ñ¨Ó

QÆ∂_è»Kåi |ÅQÍÅ∞ HõxÃÑ@ìÖËHõ áÈÜ«∂~Ú. J «ºO « ÑHõ_»ƒOnQÍ ™êy# ‰õΩ„@ q=~åÅ∞

\ÑÓ‰õΩ ≥eÜ«∞ÖË Œ∞. D ‰õΩ„@‰õΩ =¸ÅHÍ~°‰õΩ_»∞ \ÑÓ k"å<£ g∞~ü ™êkèH±. J «QÍ_»∞

~å[ºHÍOHõ∆ À „a\©+~°¡ À KÕ «∞Å∞ Hõeáê_»∞. \ÑÓ ~å[ºOÖ’x =∞iH˘O Œ~°∞ áêÖQÍà◊√§

\˜Ñ¨Ó q∞„ «∞Å∞QÍ #\˜ã¨∂Î, „a\©+¨~°¡ "Õ∞Å∞HÀ~°™êQÍ~°∞.

N~°OQÆÑ¨@flO HÀ@ QÀ_»Å#∞ q èŒfiOãÖ KÕÜ«∞_®xH˜ POˆQ¡Ü«∞ ‰õÄ@q∞ â◊ «

q è•Å „Ñ¨Ü«∞uflã¨∞ÎOk. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ JO «~°æ « â◊ «$=Ù q∂~ü ™êkèH± ~°OQÆOÖ’H˜

=KåÛ_»∞. POˆQ¡Ü«∂kèHÍ~°∞Å‰õΩ, HõOÃÑh Ãã·x‰õΩÅ‰õΩ HÀ@ QÀ_»Å∞ |ÅÇ‘Ï#OQÍ L#fl

„áêO`åxfl ≥eÜ«∞KÕã∂Î, \ÑÓ „áê™ê^•xH ãg∞áê#∞#fl "å@~ü Q@∞ •fi~å HÀ@Ö’xH

„Ñ¨"ÕtOK«@O ã¨∞Å∞=#fl ~°Ç¨Ï™êºxfl â◊ «$=Ù‰õΩ KÕ~°"Õâß_»∞. \˜Ñ¨Ó „áê™ê^•xH˜ "å@~ü

ˆQ@∞ KåÖÏ ã¨g∞áê# LOk. JHõ _» \˜Ñ¨Ó Ãã·x‰õΩÅ∞ ZO`À *Ï„QÆ «Î À Ñ¨Ç¨Ï~å

HÍã¨∞Î<åfl~°∞. P Ãã·x‰õΩÅ#∞ JHõ _» #∞O_ç `˘eyOz, POˆQ¡Ü«∞ Ãã·<åºÅ#∞ HÀ@Ö’H˜

`ÕeQÍæ „Ñ¨"ÕtOÑ¨KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ q∂~ü ™êkèH± ‰õΩ„@ Ñ¨<åfl_»∞. JHõ¯_» Ñ¨Ç¨Ï~åHÍã¨∞Î#fl

Ãã·x‰õΩÅ‰õΩ r`åÅ∞ K≥e¡ã∞Î<åfl~°x Jã`åºÅ∞ K≥Ñ≤Ê, P H©ÅHõ „áêO «O #∞O_ç «Ñ≤ÊOKå_»∞.

PÖ’QÍ â◊„ «∞ Ãã·xHõ |ÅQÍÅ Ñ¶≤~°OQÆ∞Å∞ HÀ@ QÀ_»#∞ =∞iO « |ÅÇ‘Ï#Ñ¨~åÛ~Ú.

q∂~ü ™êkèH± â◊ «$Ãã·x‰õΩÅ‰õΩ ™êfiQÆ «O Ñ¨Å∞‰õΩ «∂ HÀ@Ö’H˜ =∂~°æO K«∂áê_»∞.

g∞~ü ™êkèH± ™êfiq∞ „^ÀÇ¨ÏO =Å# POˆQ¡Ü«∞ Ãã·<åºÅ∞ Z@∞=O\˜ „ÑüÑ¶∞@#

ÖË‰õΩO_® "å@~ü Q@∞ QÆ∞O_® HÀ@Ö’H *Á~°|_®¤~Ú. â◊ «$=Ù HÀ@Ö’H „Ñ"ÕtOK«@O`À

\˜Ñ¨Ó Ãã·<åºÅÖ’ HõÅHõÅO „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. P J Œ#∞ HÀãÖ Z Œ∞~°∞ K«∂ã¨∞Î#fl g∞~ü

™êkèH± «# Ñ¨x Ñ¨Ó~°Î~ÚºO Œ#fl «$Ñ≤Î À HÀ@ #∞O_ç «Ñ≤ÊOK«∞H˘x ~°Ç¨Ïã¨º =∂~°æO

^•fi~å |Ü«∞@Ñ¨_ç POˆQ¡Ü«∞ Ü«∞[=∂#∞Å#∞ KÕˆ~O^Œ∞‰õΩ `«fi~°Ñ¨_»∞`«∂ P kâ◊QÍ

„Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ „áê~°OaèOKå_»∞.

„a\©+π Ãã·#ºO Jxfl "≥·ÑÙÅ #∞O_ç \ÑÓ#∞ K«∞@∞ì=Ú\˜ìOk. P H¡+ì ã=∞Ü«∞OÖ’

JO ŒÅO ZHÍ¯Å#fl Œ∞~åâ◊ À ™êfiq∞„^ÀÇ¨xH˜ áêÅÊ_ç# q∂~ü ™êkèH± HÀ@ #∞O_ç

POˆQ¡Ü«∞ ta~°OÖ’H˜ *Ï~°∞‰õΩO@∂, \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£‰õΩ #q∞‡#|O@∞ J~Ú#@∞=O\˜

Ãã·xHÍkèHÍi N Hõ$ëê‚~å=Ù HõO@|_®¤_»∞. q∂~ü ™êkMò „Ñ¨=~°Î##∞ J#∞=∂xOz#

N Hõ$ëê‚~å=Ù J «xx «# ŒQÆæiH Ñ≤eKå~°∞. \ÑÓ ã∞ÖÏÎ<£ HÀ@ |Ü«∞@‰õΩ ÑOÑÙ «∞#fl

F ~°Ç¨Ïã¨º ãÖ Õâ◊O «# = ŒÌ LO Œx, •xx â◊ «$=Ù KÕuH˜ zHõ x=fi‰õΩO_® |Ü«∞@‰õΩ

ÑOáêÅx q∂~ü ™êkèMò‰õΩ #=∞‡|eHÍ~°∞. P ~°ÇÏãº ãO Õâ◊O Uq∞\’ ≥Å∞ã∞HÀ ŒÅz#

™êfiq∞„^ÀÇ≤Ï u#flQÍ Hõ$ëê‚~å=Ù#∞ ã¨g∞Ñ≤OKå_»∞. P „Ñ¨Ü«∞ «flOÖ’ Hõ$ëê‚~å=Ù‰õΩ

HõuÎ"Õ@∞ Œ∂~åxH˜ q∂~ü ™êkèMò ~åQÍ<Õ XHõ Œ∞@# ÃÑ·H˜ Zyi# Hõ$ëê‚~å=Ù, ã¨∞ÖÏÎ<£

â◊„ «∞=Ù =Ú@ì_çÖ’ z‰õΩ¯|_çáÈ Õ #∞"≥fiHõ _çH˜~å áÈ «∞<åfl=Ù? „^ÀÇ‘Ï— JO@∂ «#

HõuÎx ™êkèMò QÆ∞O_≥Ö’¡ kOKå_»∞. JO «\˜ À P ™êfiq∞„^ÀÇ≤Ï q∂~ü ™êkèMò „| «∞‰õΩ

JO`«"≥∞ÿáÈ~ÚOk.

D q èŒOQÍ<Õ ãïQÍæ 50 ãÖ= «û~åÅ „H˜ «O 1757Ö’ ÉˇOQÍÅ∞ ã¨"å|∞

ã≤~åA^ÒÌÖÏ‰õΩ „^ÀÇ¨ÏO KÕã≤# q∂~ü *ÏÑ¶~ü ÖÏˆQ, 1799Ö’ q∂~ü ™êkèMò ™êfiq∞

„^ÀÇ¨xH˜ áêÅÊ_ç Ñ¨~å~Ú áêÅ‰õΩÅ‰õΩ ã¨Ç¨ÏHõiOK«_»O Kåi„ «Hõ qëê ŒO. J<å_»∞

q∂~ü *ÏÑ¶~ü ™êfiq∞ „^ÀÇ¨xH˜ áêÅÊ_ç#O Œ∞# =Åã¨áêÅ‰õΩÅ∞ D QÆ_»¤ q∂ Œ ã≤÷~°OQÍ

HÍÅ∞ "≥∂Ñ¨QÆeQÍ~°∞. D™êi q∂~ü ™êkèH± J@∞=O\˜ hKåxH˜ áêÅÊ_ç HõOÃÑh

áêÅ‰õΩÅ∞ D QÆ_»¤ g∞ Œ QÆ\ìÑ¨Ù<å Œ∞Å∞ xi‡OK«∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ ã¨Ç¨ÏÜ«∞Ñ¨_®¤_»∞.

55 56

N~°OQÆÑ¨@flO =ÚY^•fi~°O = ŒÌ \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ =∞$u K≥Ok# ã÷ÅO

31


\˜Ñ¨Ó rq «OÖ’ z=i ~ÀA...\˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ PÜ«∞# «O„_ç ÃÇ·Ï Œ~ü JbÅ K«i„ «#∞ "≥ÚQÆÖò ™ê„=∂[ºOÖ’

Ãã·xHÍkèHÍiQÍ Ñ¨xKÕã≤# =ºHÎ (Mr. M.M.D.L.T) ~åã≤, \˜Ñ¨Ó ‰õΩ=∂~°∞_»∞ PrinceGholam Mohammed KÕ ã¨=iOÑ¨_ç# „Ñ¨MÏº « „QÆO äŒO The History of HyderShah, alias Hyder Ali Khan Bahadur, and his son, Teppoo Sultan Ö’\˜Ñ¨Ó Ü«Ú ŒúÌ~°OQÆOÖ’ ™êyOz# áÈ~å\Ïxfl q=iOKå~°∞. P q=~åÅ#∞ EminentMuslim Freedom Fighters Ñ¨ÙãÎHõOÖ’ P Ñ¨ÙãÎHõ ~°K«~Ú « G.Allana q™êÎ~°OQÍ

L@OHÕKå~°∞.

1799 "Õ∞ <åÅæ= Õk. P~ÀA#, JÑ¨Ê\˜ =~°‰õΩ ‰õΩ„@Å∞, ‰õΩÜ«Ú‰õΩÎÅ∞,

Z «∞ÎÅ∞, z «∞ÎÅ∞, Z «∞ÎQÆ_»Å`À ™êQÆ∞ «∞#fl Ü«Ú^•úxfl JO «=~°‰õΩ Ñ¨~°º"ÕH∆Oz, JÑ¨C_Õ

JÖÏÊÇ¨~°O ã‘fiHõiOK«_®xH˜ \˜Ñ¨Ó «# „áê™ê^•xH˜ =KåÛ~°∞. PÜ«∞# ‰õΩ@∞Oc‰õΩÅ∞

JOkOz# JÖÏÊÇ¨~°O u#_»O „áê~°OaèOKå~°∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ PÜ«∞# „áê™ê^•xH˜

ã¨q∂áê# QÆÅ "å@~ü ˆQ@∞ = ŒÌ Ãã·x‰õΩÅ HõÅHõÅO q#=zÛOk. P HõÅHõÅO qx

JÖÏÊÇ¨~åxfl Ñ¨ÓiÎ KÕÜ«∞‰õΩO_®<Õ ÖËz =zÛ Ñïã≤÷ux gH∆OKå~°∞. ™êfiq∞„^ÀÇ¨ïÅ∞KÕã≤# #=∞‡Hõ„^ÀÇ¨ÏO, â◊`«$=ÙÅ HÀ@Ö’H˜ „Ñ¨"Õâ◊O `«k`«~° JOâßÅ#∞ `«Hõ∆"Õ∞„QÆÇ≤ÏOKå~°∞. Œ∞ˆ~ƒù èŒº"≥∞ÿ# HÀ@Ö’H˜ â◊ «$Ãã·<åºÅ∞ ÉèÏs ãÖYºÖ’ *Á~°|_ç# q+¨Ü«∞OQÆ=∞xOKå~°∞. Ñïã≤÷ «∞Å∞ KÕ «∞Å∞ ^•\˜áÈÜ«∂~Ú.

P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ \˜Ñ¨Ó PO`«~°Oy‰õΩÅ∞ PÜ«∞##∞ HÀ@ #∞O_ç `«Ñ≤ÊOK«∞

HÀ"åeûOkQÍ HÀ~å~°∞. P ã¨ÅÇ¨ PÜ«∞#‰õΩ ~°∞zOK«ÖË Œ∞. POˆQ¡Ü«ÚÅ q∂ Œ, "åi

=`åÎã¨∞^•~°∞Å q∂ Œ, u~°∞QÆ∞ÖËx áÈ~å@O ™êyOKåeûO Õ#x x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.

q[Ü«∞"≥∂ ÖËHõ g~°ã¨fi~°æ"≥∂ «Ñ¨Ê =∞~˘Hõ PÖ’K«# PÜ«∞# =∞kÖ’H˜ ~åÖË Œ∞. PÑ¨ÙÎÅ∞,

=∞O„ «∞Å∞, JkèHÍ~°∞Å∞ ZO «QÍ =Å Œx "åiã¨∞Î<åfl PÜ«∞# q#ÖË Œ∞.

z=~°‰õΩ '#Hõ ÖÏQÍ Ô~O_»∞ =O ŒÅ ãÖ= «û~åÅ∞ „|uˆH HõO>Ë ã≤OÇ¨ÏOÖÏ

Ô~O_»∞ ~ÀAÅ∞ „|uH˜# KåÅ∞— Jx JO@∂ \˜Ñ¨Ó Ü«Ú ŒúÉèí∂q∞Ö’H˜ „Ñ¨"ÕtOKå~°∞.

D ãÖ Œ~°ƒùOQÍ, ' J=∞~åº ŒHõ~° ÉÏxã¨ „| «∞‰õΩ „|uˆHHõO>Ë t~°ã¨∞ûÅ q∂ Œ ~°HõÎ

è•~°Å#∞ ‰õΩiÑ≤ã¨∞Î#fl Ü«Ú Œú"Õ∞Ñ¶∂Å „HÕ Œ =∞~°ÕK«@O ZO`À "Õ∞Å∞ Hõ • ÉèíQÆ=O

«∞_®!— Jx PÜ«∞# "åºMÏºxã¨∂Î â◊„ «∞ Ãã·x‰õΩÅÖ’ K˘~°|_®¤~°∞.

( ' Better a lion's life for two days than a Jackal's life for two hun-dred years...Ya Allah, it is better to die beneth the coulds of battle rain-ing blood upon our heads than to live of shame and degradation ' - BNPande : Page. 15)

HõOÃÑh Ãã·#ºO =~° ŒÖÏ HÀ@Ö’H˜ K˘K«∞Û‰õΩ=ã¨∂Î, HÀ@Ö’x „Ñü JOQÆ∞àÏxflP„Hõq∞OK«∞‰õΩO@∞<åfl, P Ãã·<åºxfl xÅ∞=iOK«_®xH˜ ãïÑ¨_» |ÅQÍÅ∞ «#"≥O@ÖËHõáÈ~Ú<å ã≤÷~° xâ◊ÛÜ«∞O`À =ÚO Œ∞‰õΩ ™êQÆ∞ «∞#fl \˜Ñ¨Ó U=∂„ «O J è≥·~°ºÑ¨_»ÖË Œ∞.J è≥··~°ºÑ¨_»@O PÜ«∞# rq «OÖ’<Õ Z~°∞QÆx P Ü≥∂ èŒ∞_»∞ XHõ J_»∞QÆ∞ ‰õÄ_® "≥#‰õΩ¯"ÕÜ«∞ÖË^Œ∞. â◊„`«∞=Ù`À ãÖ‰õΩÅ ã¨=∞~åxH˜ ã≤^Œú"≥∞ÿ â◊`«$Ãã·<åºÅ =∞^èŒº‰õΩ PÜ«∞#Œ∂ã∞‰õΩáÈÜ«∂~°∞. â◊ «$ Ãã·<åºÅ∞, POQ¡Ü«∂kèHÍ~°∞Å∞ HõhãO \ÑÓ#∞ ãg∞Ñ≤OK«_®xH

ÉèíÜ«∞Ñ¨_ÕO`«QÍ ~°Éèí∂q∞ JO`«\Ï `å<≥· HõxÊã¨∂Î, â◊`«$Ãã·<åºÅÖ’ ÉèíÜ≥∂`åÊ`«OHõeæã¨∞Î<åfl~°∞. â◊ «$Ãã·<åºÅ#∞ K≥O_®_»∞ «∂ ~°~°OQÆOÖ’ Œ∂ã¨∞‰õΩáÈ «∞#fl \˜Ñ¨Ó‰õΩ~°Hõ∆ Hõ~°∞"≥·Ok. ã¨xflÇ≤Ï «∞Å∞–ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å∞ ÖË~°∞. JOQÆ~°Hõ∆‰õΩÅ∞ ÖË~°∞. Pf‡Ü«ÚÅ∞Ñ¨Å∞=Ù~°∞ ~å[º ~°Hõ∆Ö’ Ç¨Ï «∞ÅÜ«∂º~°∞.

J~Ú<å ‰õÄ_® Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ`À Jg∞ «∞g∞ ÕÅ∞ÛHÀ=_®xH

ã≤ Œú"≥∞ÿ# \˜Ñ¨Ó â◊ «$Ãã·x‰õΩÅ#∞ «∞#∞=∂_»∞ «∞O_»QÍ, «∞áêH˜ QÆ∞O_˘Hõ\˜ Œ∂ã¨∞‰õΩ

57 58

\˜Ñ¨Ó Éè∫uHõ HÍÜ«∂xfl QÆ∞iÎOz# „a\˜+π Ãã·<åºkèHÍi [#~°Öò Çïãπ

32


=zÛ PÜ«∞##∞ åHÕk. P =∞~°∞Hõ∆"Õ∞ =∞~˘Hõ\˜ «∞áêH˜ QÆ∞O_»∞ PÜ«∞# â◊s~°OÖ’H˜

*Á~°|_çOk. \˜Ñ¨Ó Jâ◊fiO ‰õÄ_® «∞áêH˜ QÆ∞O_»¡ åH˜_ç À ‰õÄÅ|_çOk. \˜Ñ¨Ó QÆ∞„~°Oq∂ Œ #∞O_ç „HÕ Œ‰õΩ *ÏiáÈÜ«∂~°∞. „Ñ¨ÑÖK« „Ñ¨ã≤ ŒÌ"≥∞ÿ# PÜ«∞# «ÅáêQÍ ã¨∞ÖÏÎ<£t~°ã¨∞û #∞O_ç `˘ÅyáÈ~ÚOk. P JÑ¨ « ~° Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’ QÍÜ«∞Ñ¨_ç# ã¨∞ÖÏÎ<£#∞~°H∆OK«∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ Hõhã¨ ã¨Ç¨Ü«∞O ‰õÄ_® JOkOK«ÖËx Œ∞ã≤÷u.

\˜Ñ¨Ó â◊s~°OÖ’ *Á~°|_ç# «∞áêH˜ QÆ∞O_»∞¡ Hõeæã¨∞Î# ÉèíÜ«∞OHõ~° ÉÏ èŒ#∞ Éèíiã¨∂Î‰õÄ_® ÖËz xÖ’Û_®xH˜ â◊ « q è•Å „Ñ¨Ü«∞uflOz PÜ«∞# qÑ¶Å=∞Ü«∂º~°∞. XHõ "≥·Ñ¨Ùâ◊s~°OÖ’ ~°HõÎ=∞O`å Éèí∂q∞x «_ç¿Ñã¨∞Î<åfl h~°ãÖ P=Ç≤Ïã¨∞Î<åfl „Hõ=∞OQÍ „áêOáÈ «∞<åfl, «# KÕuÖ’x Y_®æxfl =∂„ «O PÜ«∞# = ŒÅÖË Œ∞. \˜Ñ¨Ó «ÅáêQÍ T_çáÈ=@O`À, ™ê=∂#º Ãã·x‰õΩÅ =∞$ « ÕÇ¨Å =∞ èŒº# Ñ¨_çL#fl PÜ«∞# Z=~À ‰õÄ_®QÆ=∞xOK«ÖËx QÆO Œ~°QÀà◊ Ñïã≤÷ «∞Å∞ U~°Ê_®¤~Ú.

P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Ü«Ú Œú "å`å=~°O H˘O « «QÆ∞æ =ÚYO Ñ¨\ìOk. \˜Ñ¨ÓÃã·x‰õΩÅ #∞O_ç „ÑüÑ¶¨∞@# Hõ~°∞"≥·Ok. â◊`«$Ãã·x‰õΩÅ∞ ÉèÏs ãÖYºÖ’ HÀ@Ö’H˜*Á~°|_®¤~°∞. P Ãã·x‰õΩÅ‰õΩ K«~°ºÅ‰õΩ J_»∞¤ÖËHõáÈ~ÚOk. JOk#O « ÀK«∞HÀ™êQÍ~°∞.

HÀ@Ö’ „Ñ¨[Å‰õΩ ~°Hõ∆ Hõ~°∞=Ù HÍ=@OÖ’ q èŒºOãÖ, ÀÑ≤_ç Ü«∞ èÕK«ÛùQÍ ™êQÆ∞ «∞Ok.

\ÑÓ «∞áêH QÆ∞O_»∞ HõeyOz# f„="≥∞ÿ# QÍÜ«∞O =Å# ~°ye# ÉÏ èŒ#∞ Ñà◊§aQÆ∞=Ù#

Éèíiã¨∂Î<åfl~°∞. Jã¨=∞Ü«∞OÖ’ POˆQ¡Ü«∞ ‰õÄ@q∞H˜ K≥Ok# F Ãã·x‰õΩ_ç K«∂Ñ¨Ù \˜Ñ¨Ó

<ÕÅH˘iy# „áêO «OÖ’ PÜ«∞# Y_»æO, PÜ«∞# èŒiOz# qt+ì"≥∞ÿ# ÉˇÅ∞ì g∞ Œ

á⁄ky# |OQÍ~°O, =„*ÏÅ q∂ Œ Ñ¨_çOk. J «ºO « qÅ∞"≥·# P |OQÍ~°O, =„*ÏÅ#∞

=â◊Ñ¨~°∞ÛHÀ=K«Û#fl Pâ◊ J «xÖ’ HõeyOk. <ÕÅH˘iyÜ«Ú#fl P Y_»æ è•i \˜Ñ¨Ó Jx

J «xH˜ ≥eÜ«∞ Œ∞. P q+¨Ü«∞O ≥eã≤ LO>Ë P "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ñ¨Ùe ã¨g∞áêxH˜ ‰õÄ_®

Z=fi~°∂ ~åQÆeˆQ"å~°∞ HÍ~°∞. \˜Ñ¨Ó x„™êÎOQÍ F Ñ¨Hõ ‰õΩ Xiy L<åfl~°∞. J=HÍâ◊O

zH˜ Ok Hõ • Jx, J Ãã·x‰õΩ_»∞ \˜Ñ¨Ó ÉˇÅ∞ì, Y_®æxfl T_»Éˇ~°∞HÀ¯_®xH˜ ™êÇ¨Ïã≤Oz

\˜Ñ¨Ó#∞ ã¨g∞Ñ≤OKå_»∞. â◊„ «∞ Ãã·x‰õΩ_»∞ ã¨g∞Ñ≤ã¨∞Î<åfl_»x QÆ=∞xOz# \˜Ñ¨Ó «#

â◊s~°OÖ’x |ÖÏ#flO`å ‰õÄ_»nã¨∞H˘x «# ÉˇÅ∞ì, Y_®æxfl «ã¨ iOK« K«∂ã≤≤# â◊„ «∞

Ãã·x‰õΩ_çfl `«# Hõ~°"åÖÏxH˜ Z~° KÕ™ê~°∞.

=∞$ «∞_»#∞‰õΩ#fl =ºHÎ JHõ™ê‡ «∞ÎQÍ HõuÎ Œ∂Ü«∞@O, Hõ∆ÏÅÖ’ P Ãã·x‰õΩ_ç

„áêÏÅ∞ À_ÕÜ«∞º_»O`À P „áêO «OÖ’x Ãã·x‰õΩÅ∞ YOQÆ∞u<åfl~°∞. JO «Ö’<Õ Õ~°∞‰õΩx

\˜Ñ¨Ó g∞ Œ «∞áêH˜ ¿ÑÖÏÛ_»∞. \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ QÍÜ«∞Ñ¨_ç ‰õÄ_® q„Hõq∞OK«@O K«∂ã≤#

q∞QÆ å Ãã·x‰õΩÅ∞ PÜ«∞# g∞ Œ qK«Hõ∆Ï ~°Ç≤Ï «OQÍ «∞áêH QÆ∞O_»¡ =~°¬O ‰õΩiÑ≤OKå~°∞.

P QÆ∞O_»¡ =~°¬OÖ’ áÈ~å@ Ü≥∂ èŒ∞_»∞ \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£, 1799 "Õ∞ =∂ãÖ 4= Õn

™êÜ«∞Oã¨=∞Ü«∂# Hõ#∞fl=¸™ê~°∞.

\˜Ñ¨Ó Éè∫uHõ HÍÜ«∞O = ŒÌ ~Àkã¨∞Î#fl PO «~°Oy‰õΩÅ∞

59 60

\˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ =∞$uK≥Ok# ã÷ÅOÖ’ xi‡Oz# ™ê‡~°Hõ ã¨∂÷ÑÖ

33


Ü«Ú ŒÌÉèí∂q∞Ö’ J=∞~°∞_≥·# „Ñ„Ñ¨ äŒ=∞ ã¨fi Õj áêÅ‰õΩ_»∞D q èŒOQÍ „a\ ©+¨~°¡ À Hõ Œ# ~°OQÍ# è≥·~°º™êÇ¨Ï™êÅ`À áÈ~å_»∞ «∂ z=i

âßfiã¨ = Œe# ã¨fi Õj áêÅ‰õΩÅÖ’ \˜Ñ¨Ó „Ñ¨ äŒ=Ú_»x K«i„ « PÜ«∞##∞ H©iÎzOk.

(..."Tipu Sultan was the single brave hero of Indian Histroy who fightingthe Britishers met his martydom in the battle field.." - Prof.Jaya Prakash)D q+¨Ü«∂xfl The Sword of Tipu ~°K«~Ú « Bhagavan S. Gidwani =ºHõÎO

KÕã¨∂Î, D q+¨Ü«∂xfl F q Õj K«i„ « Ñïâ’ èŒHõ q^•ºi÷ ^•fi~å ≥Å∞‰õΩx `å#∞

Pâ◊Û~°ºáÈÜ«∂#x, D q+¨Ü«∞O q#fl «~°∞"å « \˜Ñ¨Ó q∂ Œ «#‰õΩ „Ñ¨ ÕºHõ „â◊ Œú

U~°Ê_çO Œx, •x „ÑuÑ¶Å"Õ∞ „ÑMÏº « Kåi„ «Hõ #=Å The Sword of Tipu LxHÖ’H

=zÛO Œx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.

\˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ „áêÏÅ∞ = Œe# P~°∞ QÆO@Å =~°‰õΩ PÜ«∞# =∞~°Õz#

"å~°Î Z=fiiH© ≥eÜ«∞~åÖË Œ∞. Ü«Ú Œú ~°OQÆOÖ’ PÜ«∞# HõxÊOK«‰õΩO_® áÈ=@O`À

Ñ¨Å∞ TÇ¨QÍ<åÅ∞ ™êQÍ~Ú. PÜ«∞# J=∞~°∞_≥·# q+¨Ü«∞O ã¨fi[#∞Å‰õΩ ‰õÄ_®

`≥eÜ«∞^Œ∞. â◊`«$=Ù K«„Hõ|O^èŒO #∞O_ç ã¨∞ÖÏÎ<£ KåHõK«HõºOQÍ `«Ñ≤ÊOK«∞‰õΩ<åfl~°x

ã¨xflÇ≤Ï «∞Å∞ ÉèÏqOK« ™êQÍ~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ Ñ¨Å∞ TÇ¨QÍ<åÅ∞ ™êÜ«∞O ã¨=∞Ü«∞O

=~°‰õΩ +≤HÍ~°∞¡ KÕâß~Ú.

z=~°‰õΩ pHõ@∞¡ Hõ=Ú‡‰õΩO@∞#fl "Õà◊ „a\©+π Ãã·xkèHÍi [#~°Öò Ç¨Ïiãπ, «#

™êÜ«Ú èŒ |ÅQÍÅ#∞, \˜Ñ¨Ó |O èŒ∞=ÙÅ∞, ¿ã=‰õΩÅ‰õΩ "≥O@Éˇ@∞ìH˘x =∞$ « g~°∞Å

QÆ∞@ìÅÖ’ \ÑÓ HÀãO "≥ «∞‰õΩÖÏ@ „áê~°OaèOKå_»∞. z=~°‰õΩ qâßfiãáê„ «∞Ö·# Ãã·x‰õΩÅ

=∞$ « ÕÇ¨Å =∞ èŒº# qQÆ « r=Ù_≥·# \˜Ñ¨Ó HõxÊOKå~°∞. JÑ¨Ê\˜H© WOHÍ J#∞=∂#"Õ∞!

\˜Ñ¨Ó „|uH˜ LO>Ë, XHõ ™êiQÍ ÅOÑ¶≤∞¿ãÎ J"≥∂‡! J#∞‰õΩO@∂ ÉèíÜ«∞O ÉèíÜ«∞OQÍ

HõOÃÑh |ÅQÍÅ∞ PÜ«∞# Éè∫uHÍ¯Ü«∂xfl ã¨g∞Ñ≤OKÕO Œ∞‰õΩ ™êÇ¨Ïã≤OK«ÖËHõáÈÜ«∂~Ú.

\ÑÓ Éè∫uHõ HÍÜ«∞O K«∞@∂ì ™êÜ«Ú èŒ∞Ö·# Ãã·x‰õΩÅ#∞ xÖ’ÛÃÑ\˜ì, U Hõ∆Ï<≥·fl «∞áê‰õΩÅ∞

QÆiOKÕO Œ∞‰õΩ gÅ∞QÍ \ÑÓ‰õΩ QÆ∞iÃÑ\˜ìOz PÜ«∞# ÕÇxfl ãg∞ÑO #∞O_ç ÑijeOz,

61 62

N~°OQÆ Ñ¨\ÏflxH˜ ã¨q∂áê# QÆÅ ÃÇ·Ï Œ~üJb, \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ ã¨=∂kè

N~°OQÆÑ¨@flOÖ’x \˜Ñ¨Ó JO «óÑ¨Ù~°O tkäÖÏÅ∞

34


63 64

JÑ¨C_»∞ \˜Ñ¨Ó =∞~°Ïxfl [#~°Öò Çïãπ èŒŒ$=Ñ¨~°∞Û‰õΩ<åfl_»∞. JÑ¨Ê\˜H \˜Ñ¨Ó èŒiOKÕ

„Ñ¨ ÕºHõ «ÅáêQÍ, ÉˇÅ∞ì, Y_»¤O =∂Ü«∞=∞Ü«∂º~Ú.

\˜Ñ¨Ó =∞$`«^ÕÇ¨xfl ã¨fiÜ«∞OQÍ ÑïjeOz \˜Ñ¨Ó =∞~°ÕKå~°x x~åú~°

KÕã¨∞‰õΩ<åflHõ, P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Hõey# P#O^•xfl Ñ@ìÖËHõ D <å\˜ #∞O_ç WO_çÜ«∂

=∞#k ("..Now India is Ours.") Jx POˆQ¡Ü«∞ Ãã·xHÍkèHÍi [#~°Öò Ç¨Ïiãπ

„Ñ¨Hõ\ÕKå_»∞. \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ ã¨r=OQÍ L#flO «=~°‰õΩ ÉèÏ~° « Õâßxfl Ñ¨ÓiÎQÍ «=∞

QÆ∞ÃÑÊ\’¡H˜ fã¨∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ ™ê èŒºO HÍ Œx, \˜Ñ¨Ó L#flO « =~°‰õΩ «=∞ Z «∞ÎÅ∞–

‰õΩÜ«Ú‰õΩÎÅ∞ ™êQÆ=x „QÆÇ≤ÏOz# „a\©+¨~°∞¡, \˜Ñ¨Ó Hõ#∞fl=¸™êHõ ãÖ`À+Ö Ñ¨@ìÖËHõ

áÈÜ«∂~°∞.

D q[Ü«∞O `«~°∞"å`« F POˆQ¡Ü«∂kèHÍi =∂\Ï¡_»∞`«∂, Defeat ofSrirangapatnam would lay the Eastern empire under our feet Jx"åºMÏxOKå_»x „Ñ=ÚY K«i„ «HÍ~°∞_»∞ l.Ü«∞ãπ ã~Ìâß~Ú «# History of MarathasÖ’ L@OHÕKå_»∞. \˜Ñ¨Ó q∂ Œ q[Ü«∞O ™êkèOKåHõ [iy# qO Œ∞Ö’ QÆ=~°fl~ü[#~°Öò ÖÏ~ü¤ "≥Å¡ã‘¡ =∂\Ï¡_»∞ «∂ " Friends today I am taking this glass ofwine on the corpse of India..." J<åfl_»∞. POˆQ¡Ü«∂kèHÍi Thomas Minro..

=∂\Ï¡_»∞ «∂ " We can easily capture all of India but Tipu is the only hurdle.."

J<åfl_»O>Ë \˜Ñ¨Ó „a\©+¨~°¡ Œ∞~å„Hõ=∞#∞ ZO «QÍ Z Œ∞~˘¯<åfl_À ZO «QÍ J=~À èŒO

JÜ«∂º_À, POQ¡Ü«ÚÅ#∞ =ÚO Œ∞‰õΩ ™êQÆxfi‰õΩO_® =∞Ô~O «QÍ xÅ∞=iOKå_À J=QÆ «O

J=Ù`«∞Ok.

\ÑÓ „Ñ[Å =∞#ã∞ûÅÖ’ Z~°Ê~°K«∞‰õΩ#fl ã∞ã≤÷~° ™ê÷<åxfl QÆ=∞xOz# QÆ=~°fl~ü

[#~°Öò ÖÏ~ü¤ "≥Å¡ã‘¡ „a\©+π Ãã·<åºkèHÍ~°∞Å‰õΩ WzÛ# qO Œ∞Ö’ =∂\Ï¡_»∞ «∂, q∞„ «∞ÖÏ~å

q∞=∞‡efl ##∞fl D „ÑÑOK«O =∞iÛáÈ=K«∞Û. J~Ú Õ \ÑÓ ã‡ $ «∞Å∞ =∂„ «O HõÅHÍÅO

xÅzáÈQÆÅ=Ù. (..."I fear my friends that Tipu's memor will live long after

the world has ceased to remember you and me...") Jx Ñ¶∞#OQÍ x"åà◊√Å∞

JiÊOK«@O qâı+Ö.

\ÑÓ Hõ#∞fl=¸™ê_»x x~å÷iOK«∞‰õΩ<åflHõ „a\©+π Ãã·xHõ ‰õÄ@q∞H Ñ@ìÑQÍæÅ∞

ÖË‰õΩO_® áÈÜ«∂~Ú. "≥∞ÿã∂~°∞ ~å[º ~å[ è•x N~°OQÆÑ@flO q∂ Œ POQ¡Ü«∞ ‰õÄ@q∞H

K≥Ok# Ãã·xHõ |ÅQÍÅ∞ q[$OaèOKå~Ú. D q[$OÉèí =¸_»∞ ~ÀAÅ áê@∞

Ñ¶¨`≥ ÃÇ·Ï^Œ~ü

\˜Ñ¨Ó ‰õΩ=∂~°∞Å∞

J|∞ÌÖò MÏe £

"≥∂~ÚAnÌ<£ ã¨∞ÖÏÎ<£ "≥ÚÇ≤ÏÜ«ÚnÌ<£

Ü«∂ã‘<£ ™êÃÇÏÉò ã¨∞ÉèÏ<£ ™êÃÇÏÉò

35


™êyOk. N~°OQÆÑ¨@flO „Ñ¨[Å#∞ Ü«∞ èÕK«ÛQÍ ^ÀK«∞‰õΩ<åfl~Ú. \˜Ñ¨Ó ‰õΩ@∞Oc‰õΩÅ`À

ãÇ, ™ê=∂#º „Ñ[Å#∞ âßs~°OQÍ, =∂#ã≤HõOQÍ Ç≤ÏOãÅ áêÖË™ê~Ú. „ã‘ÎÅ∞, =$ Œ∞úÅ∞,

Ñ≤Å¡Å#∞ ÉË èŒO ÖË‰õΩO_® „a\©+~°∞¡ N~°OQÆÑ@fl"åã∞Å g∞ Œ J`åºKå~åÅ‰õΩ, JO «∞ÖËx

^ÀÑ≤_çH˜ áêÅÊ_ç, qÅ∞"≥·#k „Ñ¨fk ^ÀK«∞‰õΩx, «=∞#∞ =ÚÑ¨C uÑ¨ÊÅ∞ ÃÑ\ì, =∞\ì

HõiÑ≤Oz# \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ q∂ Œ ÉèíÜ«∞OHõ~°OQÍ Hõã≤ f~°∞Û‰õΩ<åfl~Ú. \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£

„áê™ê^•xfl Ñ¨ÓiÎQÍ ^ÀK«∞‰õΩx q^èŒºOãÖ ™êyOKå~Ú. \ ˜Ñ¨Ó‰õΩ „Ñ≤Ü«∞"≥∞ÿ#

„QÆO ä•ÅÜ«∂xfl, „ÑÉèí∞ «fiO iHÍ~°∞¤Å#∞, \ÑÓ ã∞ÖÏÎ<£ N~°OQÆÑ\Ïflxfl â◊‡âß#"å\Hõ#∞

KÕã≤QÍx â◊ «$ Ãã·x‰õΩÅ∞ JHõ _» #∞O_ç x„+¨ q∞OK«ÖË Œ∞. D ^ÀÑ≤_çÖ’ ÅaèOz# Ju

qÅ∞"≥·# =ã¨∞Î=ÙÅ∞, |OQÍ~°∞ PÉèí~°ÏÅ∞, =„[ "≥·_è»∂~åºÅ`À áê@∞QÍ „QÆO ä•Å∞,

„Ñ¨Éèí∞ «fiO iHÍ~°∞¤Å∞, ã¨# £Å∞, \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ ãÖ|OkèOz# „Ñ¨ ÕºHõ

=ã¨∞Î=ÙÅ∞ Jhfl ‰õÄ_® N~°OQÆÑ¨@flO #∞O_ç HõÅHõ åÎ KÕi J@∞ #∞O_ç WOQÍ¡O_»∞‰õΩ

«~°e "≥àÏ§~Ú. D JHõ$`åºÅ#∞, Hõ~å‚@Hõ „Ñ¨Éèí∞ «fiO =∂r =∞O„u, K«i„ «HÍ~°∞_»∞

[<åÉò =∞Ç¨Ï=∞‡ £ "≥Ú~Ú#∞nÌ<£ ~åã≤# N~°OQÆÑ¨@flO JÑ¶π@~ü _®<£ J#∞ POQÆ¡

„QÆO äŒOÖ’ ã¨q=~°OQÍ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.

â◊„ «∞=Ù KÕ « ‰õÄ_® Ñ¶∞#"≥∞ÿ# x"åà◊√Å∞, „Ñ¨â◊Oã¨Å∞ JO Œ∞‰õΩ#fl \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£

ÖÏO\˜ ã¨fi Õj áêÅ‰õΩÅ∞ ÉèÏ~° « Õâ◊ K«i„ «Ö’ J~°∞ Œ∞. P HÍ~°OQÍ z=i <≥ «∞Î~°∞

ÉÁ@∞ì <ÕÅ~åÖË =~°‰õΩ „a\©+¨~°¡`À áÈ~å_ç, z=~°‰õΩ ~°~°OQÆOÖ’ Hõ#∞fl=¸ã≤#,

ÉèÏ~° « Õâ◊O QÆifiOK« Œy# =Ú Œ∞Ìa_»¤_»∞ \ÑÓ ã∞ÖÏÎ<£ K«i„ «ÑÙ@ÅÖ’ J~°∞ ≥·# âßâ◊fi «

™ê÷#O á⁄O^•~°∞.

b

65 66

01. Who is Who Indian Martyrs ( 3 Vols.) - Dr. PN. Chopra02. History of Freedom Movement in India (4 Vols.),

Dr. TaraChand, Govt of India, New Delhi, 199203. Freedom Movement and Indian Muslims - Santimoy Ray04. Mopilla Muslims and Kerala - Ronald E. Miller, 197605. Encyclopedia of Muslim Biography , 5 Vols., Ed. by N. Kr.

Singh, APHPC, New Delhi, 200106. Muslims India, 3 Vols. Ed. by Naresh Kumar Jain, Manohar,

197907. The Role of Minorities in Freedom Struggle Ed. by Dr.A.A

Engineer08. The Muslims in British India - P. Hardy, 197209. Kerala Muslims - Ed. by Dr. Asghar Ali Engineer10. India’s Struggle for Independence - Dr.Bibin Chandra11. An Advanced History of India - RC Majumdar12. History of India - E.Marsden13. Tipu Sultan - Prof. B.Sahaik Ali14. Arungzeb and Tipu Sultan - Dr. BN Pande15. History of India - James Mill16. Sword of Tipu - Gidwani17. The Discovery of India - Jawaharlal Nehru18. India’s Struggle for Freedom - An Album19. Strom over Srirangapatnam - P.Fernandaz20. Bondage and Freedom - Dr Visweswaraiah21. Muslims in India - S.Abul Hasan Ali Nadwai22. Eminent Muslims Freedom Fighters - G. Allama23. The Milli Gazette, English Fortnightly Issues, New Delhi

P^è•~° „QÆO^ä•Å∞ – Ñ¨„uHõÅ∞

36


24. Geeturai, Telugu Weekly Issues, Hyderabad25. Souvenir, IOS, New Delhi, 199826. Radiance, Views Weekly Issue on Tipu Sultan, Aug. 199927. Hindustani Musalmano ka Jang-e-Azadi Mei Hissa (Hindi) -

Syed Ibrahim Fikri, New Delhi28. Bharatha Swathanryadalli Muslimara patra ( Kannada),

Khuddim Pub lications, Karnataka, 1999.29. Tipu ki Jeevan (Hindi) - D.L.Nigam30. Bharatha Swathntrodyamam : Muslimlu, (Telugu) Syed Naseer

Ahamed31. Swathamtra Samgarma Charitra ( Telugu), M.Nagabhushanam32. Bharatha Swathantrya Sayudha Samara Charitra ( Telugu),

Padala Rama Rao.33. Brief History of Andhra Pradesh, Ed. by Mohd. Abdul Waheed

Khan, Govt.of AP, Hyderabad, 1972.34. Encyclopedia of Women Biography, 3 Vols. Ed. by Nagendra

K. Sing, AHPPC, New Delhi, 2001.35. WWW. Tipusultan. Org36. WWW. Mysore Samacharam .Com

67 68

~°K«~Ú`« W`«~° ~°K«#Å∞01. ÉèÏ~° « ™êfi «O„ Àº Œº=∞O ó =Úã≤¡O =∞Ç≤Ïà◊Å∞

02. ÉèÏ~° « ™êfi «O„ Àº Œº=∞O ó PO„ èŒ„Ñ¨ Õâò =Úã≤¡OÅ∞

03. ÉèÏ~° « ™êfi «O„ Àº Œº=∞O ó =Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞

04. ÉèÏ~° « ™êfi «O„ Àº Œº=∞O ó =Úã≤¡OÅ∞

05. +¨Ç‘Ï £ –ÜÕ∞– P[O JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£

06. ÉèÏ~° « ™êfi «O„ «ºãÖ„QÍ=∞O ó =Úã≤¡O Ü≥∂ èŒ∞Å∞–1

03. mysore puli teepu sulthan

Documents