02

Үнэт цаасны арилжаа

Үнэт цаас гараад анх хэрхэн арилжаалагддаг тухай. Бид үнэт цаасууд нь үнэт цаасны эх баригч гэж хэлж болох хөрөнгө оруулалтын банкуудаар нийтэд анх хэрхэн арилжаалагдаг, мөн эдгээр үнэт цаасууд хөрөнгө оруулагчдын дунд янз бүрийн биржүүд дээр яаж арилжаалагдах талаар авч үзнэ. Мөн Нью Йоркийн хөрөнгийн бирж, Американ хөрөнгийн бирж, бүс нутгийн биржүүд, үнэт цаас арилжаалагчдыг дэмжих зорилготой лангууны арын зах зээлүүдийн өрсөлдөөнийг судална.

Эдгээр олон төрлийн зах зээлүүдийн арилжааны механизм ямар байдаг, биржийн мэргэжилтнүүд, бэлэн мөнгөөр худалдаа хийдэг захын дилерүүд ямар ямар үүрэг гүйцэтгэдэг тухай авч үзнэ. NYSE-ийн бирж рүү электрон аргаар захиалга өгдөг SuperDot системийн талаар мөн үзэх болно. Арилжааны үнэ, NYSE ба түүний өрсөлдөгчдийн хэн нь хамгийн бага үнэ санал болгож байгаа тухай өнөөгийн маргааны талаар ярилцана.

Үнийн зөрүүгээр худалдан аваад буцаан худалдах гэх мэт онцгой гүйлгээнүүд, үүнтэй холбоотой арилжааны аюулгүй байдлын төрийн зохицуулалтуудын тухай үзнэ. Төрийн оролцоотой ийм арилжаа гэх мэт зарим зохицуулалтуудыг бодит амьдрал дээр хэрэгжүүлэхэд бэрхшээлтэй байдаг.

Эцэст нь бид хамтын сан гэх мэт хөрөнгө оруулалтын компаниудын хөрөнгө оруулалтаар дамжуулан арилжааны аюулгүй байдлыг хангах боломжууд, эдгээр боломжуудыг хэрэгжүүлэхэд гарч болох зардлуудын талаар дэлгэрэнгүй авч үзэх болно.

3.1 Пүүсүүд үнэт цаас хэрхэн гаргадаг тухай. Компаниуд капиталаа нэмэгдүүлэх зорилготойгоор шинээр үнэт цаас гаргаж худалддаг. Хувьцаа, бонд ба бусад үнэт цаасуудыг хөрөнгө оруулалтын банкуудаар дамжуулан анхдагч зах зээл дээр нийтэд арилжаалдаг. Аль хэдийн гарсан үнэт цаасуудыг хувийн хөрөнгө оруулагчдын хооронд худалдах, худалдан авахдаа хоѐрдогч зах зээл дээр арилжаална.

Энгийн хувьцааг анхдагч зах зээлд гаргах 2 хэлбэр байдаг. Нийтэд анх санал болгох ( Initial public offerings – IPO )- энэ нь урьд нь эзэмшиж байсан компаниас гаргасан хувьцааг анх удаа нийтэд санал болгох. Хоѐр дахь хэлбэр бол сайжруулаад шинээр гаргах ( Seasoned new issue ). Энэ нь урьд нь энгийн хувьцаа гаргаж байсан компаний санал болгож буй хувьцаа юм. Жишээ нь, IBM энгийн хувьцааны шинэ багц худалдаж байгаа бол энэ нь хоѐр дахь хэлбэр болно.

Бондын хувьд анхдагч зах зээл дээр гаргах мөн 2 янзын хэлбэр байдаг. Нийтэд санал болгох ( Publc offering ) - энэ нь цаашаа хоѐрдогч зах заал дээр арилжаалж болох нийтэд санал болгож байгаа бонд юм. Хувийн зах зээл ( Private plecement ) – энэ нь зөвхөн цөөн тооны зохион байгуулагдсан хөрөнгө оруулагчдад санал болгодог, ихэнх тохиолдолд хугацаатай бонд юм.

Хөрөнгө оруулалтын банк ба Андеррайтинг Хувьцаа ба бондуудыг нийтэд ихэвчлэн хөрөнгө оруулалтын банкаар дамжуулан андеррайтингийн замаар санал болгодог. Ингэхдээ ихэнх тохиолдолд нэгээс их хөрөнгө оруулалтын оролцдог. Хамгийн тохиромжтой хэлбэр бол андеррайтингийн синдикат, эсвэл хувьцаа гаргалтын хариуцлагыг хуваалцдаг хөрөнгө оруулалтын банкууд юм.

Банкууд нь компаниудад үнэт цаас арилжаалахтай холбоотой нөхцлүүдийг зөвлөдөг. Урьдчилсан бүртгэлийн тайлан Үнэт цаас ба Биржийн

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Хороогоор ( SEC ) боловсруулагдсан байх ѐстой бөгөөд компаниудын үнэт цаасны гаргалт ба ерөнхий төлөв байдлыг тодорхойлсон байдаг. Хувьцаат компаниудын тухай энэ урьдчилсан тайланг улаан май загас (red herring )хэмээн нэрлэдэг, учир нь энэ тайлан нь улаанаар хэвлэгддэг ба бүртгэл шалгагдаж батлагдаагүй нөхцөлд компани нь үнэт цаас худалдах эрхгүй юм. Тайланг Үнэт цаас ба Биржийн Хороогоор баталсан үед түүнийг prospectus гэж нэрлэдэг. Энэ үед үнэт цаасны нийтэд санал болгох үнийг зарладаг байна.

Үнэт цаасны андеррайтингийн 2 арга байдаг. Нэгдүгээр арга нь firm commitment юм. Энэ аргаар бол хөрөнгө оруулалтын банкууд үнэт цаас гаргагч компаниас үнэт цаасыг нь худалдаж аваад цааш нийтэд арилжаалдаг. Үнэт цаас гаргагч компани нь андеррайтингийн синдикатад үнэт цаасаа нийтэд санал болгох үнээс арай доогуур үнээр зардаг. Ийм нөхцөлд үнэт цаас тохиролцсон үнээр нийтэд арилжаалагдаж чадахгүй байх эрсдлийг андеррайтерууд бүрэн үүрдэг. Зураг 3.1-т үнэт цаас гаргагч компани, андеррайтингийн синдикат ба хөрөнгө оруулагчдын хамаарлыг харуулав.

Зураг 3.1 Үнэт цаас гаргагч компани, андеррайтерууд ба олон нийтийн

хоорондын хамаарал

Андеррайтингийн синдикат

Андеррайтингийн хоѐр дахь арга бол best-efforts гэрээ юм. Энэ

тохиолдолд бол хөрөнгө оруулалтын банк нь компанид үнэт цаасыг нь туслах гэрээ байгуулах бөгөөд үнэт цаасыг нь худалдан авахгүй. Банк нь зөвхөн зуучлагчийн үүрэг гүйцэтгэх ба санал болгосон үнээр үнэт цаас зарагдахгүй байх эрсдлийг үүрэхгүй гэсэн үг юм.

Корпорацууд хөрөнгө оруулалтын банкуудад үнэт цаасаа худалдах юм уу гэрээ хийдэг. Үнэт цаасаа худалдах нь илүү энгийн хялбар юм. Хөрөнгө оруулалтын банкууд нь үнэт цаас худалдан авсан үнэ ба нийтэд санал болгох үний зөрүүгээс ашиг олохоос гадна тухайн компаний энгийн хувьцаа буюу өөр үнэт цаасны багц эзэмшиж болдог. Competetive bidding-ийн үед компани үнэт цаас гаргах зорилгоо мэдэгдэж, хөрөнгө оруулалтын банкийг андерайтингийн саналыг мэдэгдэхээр урьж болно. Энэ үйл явц нь гаргалтын зардлыг хэмнэдэг талтай, энэ нь үүнтэй холбоотой хөрөнгө оруулалтын банкны үзүүлэх үйлчилгээний төрлийг багасгаж өгдөг.

Тавиурын бүртгэл

¯íýò öààñ ãàðãàã÷ êîìïàíè

Àíäåððàéòåð

Õºðºíãº îðóóëàã÷ Áàíê À

Õºðºíãº îðóóëàã÷ Áàíê B

Õºðºíãº îðóóëàã÷ Áàíê D

Õºðºíãº îðóóëàã÷ Áàíê C

Õºðºíãº îðóóëàã÷èä


1982 онд Үнэт цаас ба Биржийн хороо 415-р дүрмийг батлахдаа үнэт цаас гаргах чухал аргыг танилцуулсан юм. Үүнд компаниуд үнэт цаасаа бүтгүүлээд, анхны бртгэлээс хойш үнэт цаасыг нийтэд 2 жилийн турш худалдаж болно гэж заасан байв. Үнэт цаас нь бүртгэлтэй тул нэмэлт бичиг цаас их шаардагдахгүйгээр зарагдах боломжтой болсон юм. Мөн цөөн тоогоор нэмэлт, зардал гарахгүйгээр худалдагдах болсон бөгөөд үнэт цаасууд « тавиур дээр » байна гэсэн үг юм.

Өртгөөс доогуур үнэлэх Андеррайтерууд өөрсдийн ашиг сонирхолтой холбоотой асуудалтай тулгардаг. Нэг талаас үнэт цаас гаргагч компаний ашиг сонирхлын төлөө үнэт цаасыг нийтэд аль болох өндөр үнэ хүргэж, орлогыг нэмэгдүүлэхийг хичээдэг. Нөгөө талаас хэт өндөр үнэ тогтоовол үнэт цаас зарагдахгүй байх аюултай. Зарагдаагүй үлдсэн үнэт цаасыг алдагдалтайгаар хоѐрдогч зах зээл дээр худалддаг. Энэ нь хөрөнгө оруулалтын банкууд үнэт цаас гаргалтын эрсдлийг үүрч байна гэсэн үг юм.

Андеррайтерууд нь өөрийн ба үйлчлүүлэгчдийнхээ ашиг сонирхлыг тэнцвэртэй түвшинд барьж бөйх ѐстой. Нийтэд санал болгох үнэ бага байх тусам үнэт цаас гаргагч компаний капитал буурах боловч үнэт цаас энэ үнээр зарагдах магадлал төдийчинээ өндөр байна.

Бодит байдал дээр ихэнх тохиолдолд энгийн хувьцааны IPO нь зах зээл дээр зарагдах үнээс багаар үнэлэгдсэн байдаг. Олон орны IPO үнэлгээн дээр явуулсан судалгаанаас үзвэл үнэт цаасыг анхны үнээр худалдан авсан хөрөнгө оруулагчид хэд хоног юм уу хэдэн долоо хоногийн дараа тэдгээрийг буцаан зарж хэвийн бус их хэмжээний ашиг олдог байна1. Жишээлбэл IPO үнэлгээнээс жилд АНУ-д 16%, Их Британид 11%, Японд 32%, Германд 21%, Канадад 9%2-ийн ашиг олсон байна. Хамгийн өндөр ашиг олсон тохиолдол 1993 онд болсон юм. Boston Chicken компаний хувьцаа анх 20$ доллараар арилжаалагдсан ба эхний өдрөө л 49$ болж өссөн байна. Ингээд анхны үнээр хувьцааг худалдан авсан хөрөнгө оруулагчид 149%-ийн орлого олжээ. Энэ нь IPO-г хэт доогуур үнэлж, зах зээлийн эрэлт санал болгосон үнээс хэт давсан гэсэн үг юм.

3.2 Үнэт цаас хаана арилжаалагддаг тухай. Үнэт цаас зах зээл дээр гарснаас хойш хөрөнгө оруулагчид тэдгээрийг өөр хоорондоо арилжаалж болох бөгөөд энэ хоѐрдогч зах зээл дээр явагдана. Хоѐрдогч зах зээл нь үндэсний ба бүс нутгийн үнэт цаасны биржүүд, бэлэн мөнгөөр гүйлгээ хийдэг зах зээл, хоѐр талын шууд арилжаанаас бүрдэнэ.

Хоѐрдогч зах зээлүүд АНУ-д 9 гол үнэт цаасны бирж байдаг. Тэдгээрийн 2 нь үндэсний үнэт цаасны биржүүд болох Нью Йоркийн Үнэт Цаасны Бирж (NYSE), Америкийн Үнэт Цаасны Бирж (AMEX) юм. Бусад нь тухайн газар зүйн бүс нутгийн компаниудын үнэт цаасуудыг арилжаалдаг бүс нутгийн биржүүд юм. Мөн опцион, фьючерсийн гэрээ арилжаалдаг биржүүд бий.

Бирж дээр зөвхөн түүний гишүүд ба зөвхөн тухайн бирж дээр үнэт цаас нь арилжаалагддаг гишүүд арилжаалах эрхтэй. Иймээс биржийн гишүүнчлэл ба суудал нь үнэтэй хөрөнгө гэсэн үг юм. Биржийн суудлын ихэнхийг брокерууд эзэлдэг бөгөөд эдгээрийн ихэнх нь бүх төрлийн үйлчилгээ үзүүлдэг томоохон

1 Õýâèéí áóñ èõ õýìæýýíèé àøãèéã çàõûí åðºíõèé õºäºëãººíòýé õàìààðàëòõé íèéò áàãöàä ýçëýõ õºðºíãº îðóóëàëòûí àøãààð òîîöäîã. Ýíý îíîëûí òóõàé 12-ð á¿ëãýýñ ¿ç 2 Jay R.Ritter, Kathleen A.Weiss, ‘’ Going Public ‘’, Ìºíãº ñàíõ¿¿ãèéí øèíý òîëü,1992


брокерийн компаний ажилтнууд байдаг. Нэг суудалд брокерийн компаний нэг брокер сууж арилжаа хийх эрхтэй. Брокерийн гишүүн нь хөрөнгө оруулагчийн нэрийн өмнөөс арилжаа хийж тодорхой шимтгэл авдаг. Энэ шимтгэлийн хэмжээ нь суудлын зах зээлийн үнээс хамаарна. NYSE-ийн нэг суудал 1878 онд 4000$, 1977 онд 35000 $, 1987 онд 150000 $ үнэтэй байсан байна. (Хүснэгт 3.1)

NYSE бол хамгийн том үнэт цаасны бирж юм. Энд 2300 гаруй компаний хувьцаа арилжаалагддаг ба 3000 хувьцаа (энгийн ба давуу эрхтэй хувьцаа) гаргалтын жагсаалт байна. 1993 онд NYSE-ийн өдрийн арилжааны хэмжээ 264.5 сая ширхэг хувьцаа байна. Хүснэгт 3.3-т 1993 оны байдлаарх үнэт цаасны биржүүдийн арилжааны үйл ажиллагааг үзүүлэв.

Хүснэгт 3.1 NYSE дээрх суудлын үнэ

Жил Өндөр ($) Бага ($) Жил Өндөр ($) Бага ($) 1875 6800 4300 1987 150000 605000 1905 85000 72000 1988 820000 580000 1935 140000 65000 1989 675000 420000 1965 250000 190000 1990 430000 250000 1975 138000 55000 1991 440000 345000 1980 275000 175000 1992 600000 410000 1985 480000 310000 1993 775000 500000 1986 600000 455000

Эх сурвалж : Нью Йоркийн хөрөнгийн бирж, fact book, 1994

Хүснэгт 3.2-оос харахад NYSE үнэт цаасны биржүүдийн арилжааны 85 гаруй хувийг эзэлж байна. AMEX нь хэдийгээр үндэсний хэмжээний бирж боловч ихэвчлэн NYSE-аас цөөн тооны, залуухан компаниудын хувьцаа арилжаалдаг. Бүс нутгийн биржүүд нь үндэсний биржийн шаардлагыг хангахгүй байгаа компаниудын хувьцааг арилжаалдаг. Үндэсний биржүүд нь хэмжээ ба тогтвортой байдлаараа тэдний шаардлагыг хангасан компаниудыг жагсаалтандаа оруулж үнэт цаас арилжаалахыг зөвшөөрдөг байна.

Хүснэгт 3.2 Үнэт цаасны биржүүдийн арилжаа, 1993

Жилийн арилжааны хэмжээ

(тэрбум хувьцаа)

Нийт дүнд эзлэх хувь

(%)

Арилжаанд долларын эзлэх хувь (тэрбум доллар)

Нийт дүнд эзлэх хувь (%)

Биржийн арилжаа

Нью Йорк 66.92 84.0 2.283.4 88.8

Американ 4.58 5.7 56.7 2.2

Орон нутгийн 8.17 10.3 232.2 9.0

ДҮН 79.67 100.0 2.572.3 100.0

Дилерийн зах Nasdaq 66.54 100.0 1.350.1 100.0

Тэмдэглэл : Орон нутгийн биржүүдэдBostom, Cincinnatti, Chicago, Pacific, Philadelphia-гийн үнэт

цаасны биржүүд ордог Эх сурвалж : 1994 Nasdaq fact book and Company Directory

Хүснэгт 3.3 NYSE-ийн Анхдагч жагсаалтын шаардлага


Өнгөрсөн жилийн татварын өмнөх орлого 2.500.000 $

Сүүлийн 2 жилийн татварын өмнөх дундаж орлого 2.000.000

Нийт бодит хөрөнгө 18.000.000

Нийтийн эзэмшиж буй үнэт цаасны зах зээлийн үнэ 18.000.000

Нийтийн эзэмшиж буй хувьцаа 1.100.000

100 ба түүнээс дээш хувьцаа эзэмшигчдийн тоо 2.000 Эх сурвалж : Нью Йоркийн хөрөнгийн бирж, fact book, 1994

Хүснэгт 3.3-т NYSE-ийн жагсаалтанд орох шаардлагуудыг харуулсан байна. Хэрвээ тухайн компани эдгээр бүх шаардлагуудыг хангасан байвал жагсаалтанд ордог бөгөөд нэгэнт жагсаалтанд орсон байлаа ч эдгээр шаардлагуудыг хангаж чадахаа байвал жагсаалтнаас хасагддаг.

Бүс нутгийн биржүүд нь үндэсний биржүүд дээр хувьцаа нь арилжаалагддаг компаниудын хувьцааг мөн арилжаалдаг. Ийм хос жагсаалт нь брокерийн компаниудад NYSE-д суудал авалгүйгээр том компаниудын хувьцааг арилжаалах боломж олгодог.

Сүүлийн үед NYSE бүс нутгийн болон лангууны арын захууд зах зээлээ алдаж байна. Өнөөгийн байдлаар NYSE нь үнэт цаасны арилжааны гуравны хоѐрыг эзэлж байна. Гэтэл 1980-аад оны эхээр 80 гаруй хувийг эзэлж байжээ. Лангууны арын Nasdaq бирж NYSE-ийн том өрсөлдөгч юм. NYSE-ийн жагсаалтанд байсан компаниудын энэ биржээр арилжаалагдах хувьцаа 1983 онд 2.5% байсан бол 1993 онд 7.4% болон өсчээ. NYSE-ээр хувьцаагаа арилжаалж болох томоохон компаниуд Nasdaq-ыг сонгож байна. Nasdaq дээр хувьцаагаа арилжаалж буй томоохон компаниудаас дурьдвал, Microsoft, Intel, Apple Computer, Sun Microsystems, MCI Communications гэх мэт болно3. Бүрэн автоматжсан систем бүхий Nasdaq дээр арилжаалагддаг хувьцааны тоо 10 жилийн дотор 6 дахин өссөн байна. 1984 онд өдөрт 50 сая хувцаа арилжаалагддаг байсаан бол 1994 онд 300 сая болж өсчээ.

NYSE-ийн өрсөлдөөний өөр нэг хэсэг нь гадаад орчны өрсөлдөөн юм. Жишээлбэл London Stock Exchange нэрийн нууцлал санал болгодог. Мөн 1987 оны зах зээлийн уналттай холбоотойгоор NYSE үний хэлбэлзлийг хязгаарласан нь гадаад руу хандах бас нэг нөхцлийг бүрдүүлсэн юм.

AMEX жасгаалтанд буй компаний тоог нэмэгдүүлэхийн тулд 1992 онд «дөнгөж гар ирж байгаа компаниудад зориулсан зах»-ын стандартуудыг арай сулруулсан юм. 1994 оны эхээр 22 жижиг компани энэ зах дээр хувьцаагаа арилжаалж байжээ. Шинэ, жижиг компаниудын хувьцаа Nasdaq дээр арилжаалагддаг байжээ. Хүснэгт 3.4-т Nasdaq болон AMEX гарч ирж буй компаниудад тавьдаг шаардлагуудыг харьцуулан үзүүлэв.

Хүснэгт 3.4 Американ ба Нью Йоркийн Үнэт цаасны биржүүдийн

хэсэгчилсэн жагсаалтын шаардлага

Nasdaq дээр арилжаалахгүй байгаа компаниуд

Nasdaq дээр арилжаалж байгаа компаниуд

AMEX-д элсэн орох шалгуурууд

Nasdaq-д элсэн орох шалгуурууд

Нийт хөрөнгө 4 сая $ 2 сая $ - 4 сая $

Капитал ба илүүдэл

2 сая $ 1 сая $ 4 сая $ 2 сая $

Хувьцааны тоо 250.000 ширхэг 250.000 500.000 500.000

3 1994 îíû íýãýí ñóäàëäãààãààð ýäãýýð áà áóñàä êîìïàíèóä Nasdaq áèðæèéí äèëåð¿¿äèéí ýñðýã õýðýã ¿¿ñãýñýí, ¿¿íèéã äàðàà äýëãýð¿¿ëýí ºã¿¿ëñýí áàéãàà.


ширхэг ширхэг ширхэг

Хувьцааны зах зээлийн үнэ

2.5 сая $ 25. сая $ 3 сая $ 3 сая $

Үнэт цаасны үнэ

3 $ 1 $ 3 $ 5 $

Татварын өмнөх ашиг

- - 750.000 $ 750..000 $

Эх сурвалж : AMEX and Nasdaq fact book, 1994

Хэдийгээр энгийн хувьцаанууд биржүүдээр худалдаалагддаг боловч ихэнх бонд болон бусад тогтмол орлоготой үнэт цаасууд биржээр арилжаалагддаггүй. Корпорацын бонд бирж болон лангууны арын биржээр хоѐулангаар арилжаалагддаг боловч холбооны болон засгийн газрын бондууд зөвхөн дангууны арын биржээр арилжаалагддаг.

Over-the-counter market буюу лангууны арын зах Лангууны арын зах дээр (Over-the-counter-OTC) ойролцоогоор 35000 үнэт цаас арилжаалагддаг ба ямар ч төрлийн үнэт цаас арилжаалж болно. OTC зах нь гишүүнчлэл шаарддаггүй, брокерууд Үнэт цаас ба Биржийн Хороонд (SEC) OTC захын үнэт цаасны дилерээр бүртгүүлснээр үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Үнэт цаасны дилерүүд нь үнэт цаас худалдах ба худалдан авах үнээ тогтоодог.

1971 оноос өмнө хувьцааны үнэлгээг бүгдийг гараар бичиж, өдөр болгон хэвлэдэг байв. Үүнийг «ягаан хүснэгт» хэмээн нэрлэдэг байжээ. Гэвч энэ арга нь маш нүсэр ажиллагаатай, үр ашиг муутай арга байсан юм. Ингээд 1971 оноос Үнэт Цаасны Дилерийн Автомат Үнэлгээний Системийн Үндэсний Нийгэмлэг буюу NASDAQ (National Association of Securities Dealers Automated Quotation system) нь дилерүүдийг санал болгосон bid ба ask үний мэдээллийг компьютерийн сүлжээний системээр танилцуулж эхэлжээ. Bid үнэ гэдэг нь дилерийн үнэт цаас худалдан авах үнэ бөгөөд, ask үнэ гэдэг нь дилерийн үнэт цаас худалдах үнэ юм. Одоогоор Nasdaq үнэт цаасны захад ойролцоогоор 5000 компаний үнэт цаас бүртгэлтэй байна. Nasdaq захын шаардлагуудын жагсаалтыг Хүснэгт 3.4-т үзүүлэв.

Nasdaq нь 3 түвшний захиалагчтай байдаг. Хамгийн өндөр түвшин нь 3-р түвшин буюу Level 3. Энэ түвшний захиалагчид нь тухайн захын үйл ажиллагаанд байнга, идэвхтэй оролцдог, bid ба ask үнээр үнэт цаас арилжаалахад байнга бэлэн байдаг захиалагчид юм. Тэд bid ба ask үний зөрүүгээс ашиг олдог. Эдгээр захиалагчид компьютерийн сүлжээнд нэвтэрч, өөрсдийн bid ба ask үнийг сүлжээнд оруулах, хүссэн үед үнээ шинэчилж оруулах эрхтэй байдаг.

2-р түвшний захиалагчид нь бүхий л bid ба ask үнийг хүлээн авах эрхтэй боловч өөрийн үнийг сүлжээнд оруулах эрхгүй. Эдгээр захиалагчид ихэнхдээ брокерийн компаниуд байдаг бөгөөд үйлчлүүлэгчдийнхээ арилжааг гүйцэтгэж, яг өөрийн нэрийн өмнөөс арилжаанд оролцдоггүй.

1-р түвшний захиалагчид зөвхөн үнэт цаас тус бүрээр bid ба ask үний дунджийг хүлээн авдаг. Энэ түвшний захиалагчид нь үнэт цаас идэвхтэй арилжаалдаггүй хөрөнгө оруулагчид байдаг ба зөвхөн ерөнхий мэдээллүүдийг л хүлээн авдаг.

OTC зах дээрх корпорацын бондын арилжаа тийм ч өргөн биш хүрээтэй байдаг, учир нь тодорхой бондыг тодорхой хугацаанд арилжаалах сонирхолтой хөрөнгө оруулагчид маш цөөн байдаг. Бондыг хэрэгтэй үед түргэн хугацаанд


худалдах нь маш хэцүү тул бондын зах зээлийг «төлбөрийн чадварын риск»-тэй зах гэдэг.

Гуравдагч ба дөрөвдөгч зах зээл Гуравдагч зах нь бирж дээр жагсаалттай үнэт цаасыг OTC зах дээр арилжаалахтай холбоотой.1970-аад он хүртэл NYSE-ийн гишүүд зөвхөн NYSE-ийн жагсаалтад байгаа үнэт цаасуудыг арилжаалж болдог байсан бөгөөд тогтмол хуваарийн дагуу шимтгэл төлдөг байжээ. Энэ хуваарь нь том арилжаалагчдын хувьд ашиггүй байсан. NYSE-ийн гишүүн биш, түүний дүрмийг мөрдөх шаардлагагүй брокерийн компаниуд NYSE-ийн жагсаалтын том том компаниудтай OTC зах дээр арилжаа хийдэг болжээ. Энэ нь NYSE-ээс бага шимтгэлтэй байсан учраас 1972 онд NYSE шимтгэлээ 300000$ болготол энэхүү гуравдагч зах маш хурдацтайгаар томорч байв. 1975-5-1-нд бүх шимтгэлүүдийн хэмжээг боломжийн болгон бууруулжээ.

Дөрөвдөгч зах гэдэг нь биржийн жагсаалтанд байгаа хөрөнгө оруулагчид брокероор дамжилгүйгээр хоорондоо шууд арилжаа хийхийг хэлдэг. Томоохон компаниуд брокерийн хураамжийн зардлыг хэмнэх зорилгоор шууд арилжаа хийдэг. Өнөө үед электрон арилжааны сүлжээг ашиглан том хөрөнгө оруулагчид хоорондоо шууд арилжаа ихээр хийх болсон тул дөрөвдөгч зах нь хурдацтайгаар хөгжиж байна. Instinet, Posit гэх мэт сүлжээ нь брокер юм уу биржээр дамжилгүйгээр арилжаа хийх боломж олгож байна. Posit сүлжээгээр хувьцааг ширхгээр нь болон багцаар нь арилжаалж болно. Энэ 2 сүлжээ нь хоѐулаа биржээс илүү нэрийн нууцлалтай. Зарим өдөр сүлжээгээр хийсэн арилжааны дүн Nasdaq-аас 20%-аар давах тохиолдол гардаг байна.

Үндэсний Биржийн Систем Үнэт цаасны тухай тогтоолын 1975 оны нэмэлт өөрчлөлтөөр Үнэт Цаас ба Биржийн Хороонд үндэсний үнэт цаасны бирж байгуулах чиглэл өгсөн байна. Энэ бирж нь гүйлгээний төвлөрсөн тайлан, төвлөрсөн үнэлгээний систем, биржиийн үйл ажиллагаанд оролцогчдын дунд эрчимтэй өрсөлдөөн бий болгох ѐстой байв. 1975 онд NYSE, AMEX, Nasdaq ба бүс нутгийн гол биржүүдийн арилжааны нэгдсэн тайлан гаргажээ. 1977 онд Нэгдсэн Үнэлгээний Үйлчилгээний систем NYSE болон бусад биржүүдийн үнэт цааснуудын bid ба ask үнийг онлайнаар мэдээлдэг болсон байна. 1978 онд Интермаркет Арилжааны Систем 7 биржүүдийг (NYSE, AMEX, Boston, Cincinatti, Midwest, Pacific, Philadelphia) хооронд нь компьютерийн сүлжээгээр холбожээ. Мөн захиалгын төвлөрсөн системтэй болж, энэ нь аль ч биржээс ирсэн захиалгыг төвлөрсөн жагсаалтаар харуулдаг болжээ.

Бусад орнуудын биржийн бүтэц Улс орон бүрийн үнэт цаасны биржүүд хэмжээ болон бусад зүйлсээрээ өөр өөр учир тэр бүгдийг нэгбүрчлэн авч үзэлгүйгээр АНУ-ын биш хамгийн том 2 бирж болох Токиогийн болон Лондонгийн үнэт цаасны биржүүдийн тухай үзье. Зураг 3.2-т дэлхийн гол биржүүдийн арилжааны дүнг үзүүлэв.


Зураг 3.2 1993 оны байдлаарх дэлхийн томоохон биржүүдийн капиталын доллараар хийсэн арилжаа

Эх сурвалж : Nasdaq fact book and Company Directory

2283.4

1350.1

848.7793

595.1

209.8 167.2 139.6 113.856.7

0

500

1000

1500

2000

2500

NYSE Nasdaq Ëîíäîí Òîêèî Ãåðìàí Öþðèõ Ïàðèñ Îñàêà Òîðîíòî AMEX

¯íýò öààñíû áèðæ¿¿ä

Àð

èæ

ààí

û ä

¿í (

ñàÿ

äî

ëë

àð

)

Лондонгийн үнэт цаасны бирж нь дэлхийн 2 том санхүүгийн зах зээл

болох АНУ ба Японы дунд байрладаг. Лондонгийн арилжааны нэг өдөр өглөө Токио, үдэд Нью Йорктой давхцдаг. Лондонгийн үнэт цаасны биржийн арилжаа Nasdaq-тай адилхан явагддаг. Арилжаа хийх гэж буй дилер bid ба ask үнээ Үнэт Цаасны Биржийн Автомат Үнэлгээний системд оруулах ба захиалга явагдана. Мөн л АНУ-тай адилаар үнэт цаасны компаниуд дилер болон брокероор оролцож болно.

Лондонгийн үнэт цаасны бирж нь нэр нууцлалаараа АНУ-ын биржүүдээс илүү байдаг, энэ нь арилжаа явагдаж дуустал арилжааны тайлан нийтлэгддэггүй гэсэн үг юм. Иймээс арилжаанд оролцогч өөр нэг хөрөнгө оруулагчийн арилжааны хөтөлбөрийг хөндлөнгөөс ажиглах амар биш юм.


Энэхүү нууцлал нь их хэмжээний үнэт цаасны арилжаа хийх гэж буй компаниудад маш тохиромжтой байдаг.

Токиогийн үнэт цаасны бирж (Tokio Stock Exchange-TSE) нь Японы хамгийн том бирж нь бөгөөд нийт арилжааны 80 гаруй хувийг гүйцэтгэдэг. TSE нь арилжааны тусгай системгүй.

TSE нь хувьцаануудыг 2 ангилдаг. Эхний хэсэгт ойролцоогоор 1200 гаруй маш идэвхтэй арилжаалгаддаг хувьцаанууд багтдаг бөгөөд хоѐр дахь хэсэгт 400 гаруй арай бага арилжаалагддаг хувьцаанууд багтана. Эхний хэсгийн хувьцаануудыг биржийн танхимд арилжаадаг. Эхний хэсгээс үлдсэн хувьцаанууд ба хоѐр дахь хэсгийн хувьцаануудыг электрон аргаар арилжаалдаг.

3.3 Биржүүдийн арилжаа Энэ хэсэгт бид бүхий л үнэт цаасуудын тухай үзнэ.

Арилжаанд оролцогчид Хөрөнгө оруулагч брокерт үнэт цаас худалдах, худалдан авах тухай мэдэгдсэн бол оролцогчид арилжааг дуустал үүргээ гүйцэтгэнэ. Бид биржийн арилжаа, түүнд оролцогчдын талаар дэлгэрэнгүй үзнэ.

Хөрөнгө оруулагч брокерыг захиална. Брокерын компани бирж дээр суудалтай байдаг ба биржийн танхимд байгаа комиссын брокертойгоо холбоо барьж, тэр нь захиалгыг гүйцэтгэнэ. Танхимын брокерууд нь бирж дээр суудалтай, биржийн бие даасан гишүүд бөгөөд комиссын брокерууд хэт их захиалгатай үед захиалгаас нь авч гүйцэтгэж болдог.

Бүртгэлтэй арилжаалагчид байнгын арилжаа хийгчид бөгөөд гишүүнчлэлийн оронд өөрийн дансаар дамжуулан арилжаа хийдэг. Шууд арилжааны үед брокероор дамжсан үед авах ѐстой шимтгэлийг авдаг. Ийм бүртгэлтэй арилжаалагчид харьцангуй цөөхөн байдаг. Арилжааны үйл явцад голлох үүрэг гүйцэтгэгчид бол мэргэжилтнүүд юм. Мэргэжилтнүүд нь нэг ба олон үнэт цаасны зах зээлийг хамгаалдаг. Тэдний гүйцэтгэх үүргийг дараа дэлгэрэнгүй авч үзнэ.

Захиалгын төрлүүд Хөрөнгө оруулагчид брокерууддаа хэд хэдэн төрлийн захиалга өгч болдог. Биржийн захиалга-энэ нь яг одоогийн биржийн үнээр даруй үнэт цаас худалдах, худалдан авах захиалга юм. Хязгаартай захиалга-энэ нь үнэт цаас худалдах, худалдан авах үнийг заасан захиалга юм. Хязгаартай худалдан авах захиалгын үед хувьцааны үнэ заасан үнээс буувал хувьцааг худалдан авна. Харин хязгаартай худалдах захиалгын үед хувьцааны үнэ заасан хязгаараас давсан тохиолдолд брокер хувьцааг зарна гэсэн үг юм.

Алдагдлыг зогсоох захиалга-энэ нь хязгаартай захиалгатай төстэй юм. Гэхдээ хувьцааны үнэ тогтоосон хэмжээнээс буувал хувьцааг зарна. Нэрнээс нь ч гэсэн үзэхэд энэ захиалга нь цаашдын алдагдлыг зогсоохын тулд хувьцааг хурдхан зарна гэсэн үг юм. Мөн эсрэгээр худалдаж авахыг зогсоох захиалга-энэ нь хувьцааны үнэ өгсөн хязгаараас давбал худалдан авна. Эдгээрийг 3.7-р хэсэгт дэлгэрэнгүй үзэх болно. Сүүлийн 4 хэлбэрийг Зураг 3.3-т энгийн матрицаар харууллаа.

Зураг 3.3 Хязгаартай захиалгууд


Нөхцөл

Хязгаараас доогуур үнэ

Хязгаараас дээгүүр үнэ

Үйлдэл

Худалдан авах

Хязгаартай худалдан авах

захиалга

Худалдан авалтыг зогсоох

захиалга

Худалдах Алдагдлыг

зогсоох захиалга

Хязгаартай худалдах захиалга

Захиалгууд нь мөн хугацааны хязгаартай байж болдог. Нэг өдрийн, 6 сар

хүртэлх хугацаанд хүчинтэй захиалгууд байдаг. Мөн брокер захиалгыг даруй гүйцэтгэж чадаагүй бол шууд хүчингүй болдог захиалга байдаг байна.

Мэргэжилтнүүд ба арилжааны гүйцэтгэл Мэргэжилтэн нь нэг ба хэд хэдэн компаний хувьцааг арилжаалдаг. Мэргэжилтнүүд дилер юмуу брокер болж үүргээ гүйцэтгэнэ. Брокер болохдоо бусад брокеруудын захиалгыг нь авч биелүүлдэг. Мөн тэд өөрийн багцаасаа хувьцаа худалдаж, худалдан авч болдог.

Мэргэжилтэн нь санал болгож буй хамгийн өндөр худалдан авах үнэ ба хамгийн бага худалдах үнийг арилжаандаа хэрэглэх ѐстой. Бүх худалдах ба худалдан авах захиалга нэг дор цуглуулдаг бөгөөд энэ нь мэргэжилтэн үйл явцыг хөнгөвчлөх үүрэг бас гүйцэтгэж байдаг гэсэн үг юм.

Мэргэжилтний гүйцэтгэдэг бас нэг сонирхолтой үүрэг бол хувьцааны дилерээр «шударга, эмх цэгцтэй зах»-аар хангах явдал юм. Мэргэжилтэн биржийг эмх цэгцтэй байлгахын тулд бүртгэлд байгаа хувьцаанаас худалдан авч, худалддаг. Тэд өөрийн хувьцааны багцыг хамгаалдаг бөгөөд биржийн захиалгуудын тоог хязгаарлаж байхын тулд бид ба аск үнийг тогтоодог. Хэрвээ бирж дээр худалдан авах захиалгууд орж ирвэл мэргэжилтнүүд ask үнээр өөрийн данснаас хувьцаа зарах ѐстой. Хэрвээ худалдах захиалгууд орж ирвэл тэд bid үнээр худалдан авах ѐстой4.

Гэвч идэвхтэй биржийн үед мэргэжилтнүүд өөрсдийн шууд оролцоогүйгээр худалдах, худалдан авах захиалгаас татгалзаж болно. Мэргэжилтний өөрийнх нь хувьцааны данс бүртгэл заавал захиалгыг гүйцэтгэх ѐстой зүйл биш юм. Гэвч мэргэжилтнүүдийн санал болгосон bid ба ask үнэ бусад биржийн үйл ажиллагаанд ороцогчдын санал болгож буй үнээс ашигтай байдаг. Биржийн үр ашигтай ask үнэ мэргэжилтний ask үнээс доогуур байдаг ба, эсвэл хязгаартай худалдах захиалгын үнээс доогуур байдаг. Мөн эсрэгээрээ биржийн үр ашигтай bid үнэ хязгаартай худалдан авах захиалгын үнэ ба мэргэжилтний бид үнээс өндөр байдаг.

Мэргэжилтнүүд яагаад өөрийн ашиг сонирхолд нийцүүлэхгүй, доогуур bid үнэ, өндөр ask үнэ санал болгоод байна вэ гэж гайхаж болох юм. Хувьцааны үнэд огцом өөрчлөлт орж байгаа үед мэргэжилтнүүд хэт бага ask үнэ, хэт өндөр

4 Ìýðãýæèëòí¿¿äèéí íéèòýëñýí ¿íèé òàâèëò íü õóâüöààíû ºãºãäñºí òîîíä ë õ¿÷èíòýé. Õýðâýý õóäàëäàõ, õóäàëäàí àâàõ çàõèàëãûí òîî õÿçãààðòàé òîîíîîñ äàâñàí áàéâàë ìýðãýæèëòýí ¿íèé òàâèëòàà ººð÷ëºõ ýðõòýé.


bid үнийн бодлого баримталснаар алдагдал хүлээдэггүй. Бага хэмжээний спрэд (spread) мэргэжилтнүүдэд аюул багатай байдаг бөгөөд тэд байнга биржийн дэлгэцийг ажиглаж байх ѐстой.

Хэт их спрэдээс тагалзах 2 шалтгаан байдаг. Эхний шалтгаан бол мэргэжилтнүүдийн орлогын нэг эх үүсвэр нь бид ба аск үнээр байнгын арилжаа хийж, үний зөрүүгээс олох ашиг байдаг бөгөөд хэрвээ хэт их спрэд тогтоовол хөрөнгө оруулагчдын арилжаанд саад хийж эргээд өөрсдийнх нь бизнесд нөлөөлдөг. Өөр нэг шалтгаан бол тэд биржийн үний тасралтгүй байдлыг (price continuity) хангах ѐстой байдаг.

Үний тасралтгүй байдал гэсэн томъѐоллыг тайлбарлахын тулд жишээ авъя. Хувьцааны хязгаартай худалдан авах захиалгын хамгийн өндөр хэмжээ 30$, хязгаартай худалдах захиалгын хамгийн бага үнэ 32$ байсан гэе. Биржид худалдан авах захиалга орж ирсэн бол энэ нь 32$-ын хязгаартай худалдах захиалгатай хамгийн сайн тохирч байна гэсэн үг.Харин худалдах захиалга орж ирвэл 30$-ын хязгаартай худалдан авах захиалгатай хамгийн сайн тохирч байна гэсэн үг. Худалдах ба худалдан авах үйл явц бүгд санаандгүй явагдаж байгаа тул хувьцааны үнэ 30$ ба 32$-ын хооронд хэлбэлзэнэ. Бирж үүнийг хэт тогтворгүй байна гэж үзвэл мэргэжилтнүүд бид аск үний спрэдийг 1/4 эсвэл, 1/2 пойнтоор багасгадаг.

Мэргэжилтнүүд брокерийн үйлчилгээний шимтгэл болон bid, ask үний зөрүү буюу спрэдээс ашиг олдог. Мэргэжилтнүүд өөрийн хавтас руугаа орж, ойрын ирээдүйд үнэ хэрхэн өөрчлөгдөж болох талаар мэдээлэл авдаг. Жишээлбэл 45$-ын 100000 ширхэг хувьцааны хязгаартай худалдан авах захиалга орж ирж байгаа гэвэл хувьцааны үнэ 44.50$-44.75$ хооронд хэлбэлзэнэ гэж таамаглана. Гэтэл азгүйтэж дараагийн хэдэн цагийн турш хэт их хувьцаа зарагдвал хувьцааны үнэ 44.50$-оос унана. Хэрвээ 45$-оос өндөр хязгаартай худалдах захиалга хэт цөөн байвал хувьцааны үнийг өсгөнө. Ийм нөхцөлд мэргэжилтэн бага эрсдэл, бодит боломж байна гэдгийг харна.

1987-10-19-ний биржийн хямралын үеэр нэг өдөрт хувьцааны үнэ 25%-аар буурч мэргэжилтнүүд хамгийн их өртсөн юм. Энэ өдөр мэргэжилтнүүд 486 сая$-ын хувьцаа худалдан авсан байсан бөгөөд хувьцааны үнэ унаж тэд асар их хэмжээний алдагдал хүлээжээ5.

DOT систем Харьцангуй сүүлийн үеийн шинэчлэл бол Designed Order Turnaround (DOT) систем бөгөөд түүнийг технийкийн хувьд сайжруулсан хувилбар болох Superdot систем юм. Superdot систем нь арилжаанд оролцогчид компьютерийн сүлжээгээр захиалгыг шууд өгөх боломж олгодог. Нэг удаагийн захиалгын хамгийн дээд хэмжээ нь 30099 ширхэг хувьцаа байдаг. 1993 онд Superdot системээр өдөрт 231000 захиалга хийгддэг байсан бөгөөд арилжааг гүйцэтгэх дундаж хугацаа 25 секунд байлаа.

Superdot систем нь ялангуяа программ арилжаалагчдад ашигтай байдаг. Программын арилжаа нь хувьцааны бүхэл бүтэн сагсны арилжааг зохицуулдаг. Арилжааны олон стратегиуд хувьцааны багцыг нэгэн зэрэг тохирсон программаар худалдах юм уу худалдан авахыг шаарддаг. Superdot систем нь арижааны захиалгуудыг нэг удаа явуулаад нэгэн зэрэг гүйцэтгэх боломж олгодог хэрэгсэл юм.

Ойролцоогоор бүх захиалгын дөрөвний гурав нь Superdot системээр хийгддэг. Гэвч эдгээр нь бага хэмжээний захиалгууд ба нийт арилжаанд багахан хувь эзэлдэг.

5 ¯¿íèéã Brady Commision-û òàéëàíãààñ àâàâ.


Төлбөр тооцоо 1995 оны 6 сард бирж дээр захиалгыг гүйцэтгээд төлбөр нь ажлын 3 хоног дотор хийгддэг байжээ. Худалдан авагч бэлэн мөнгийг шилжүүлж, худалдагч брокерт хувьцаануудаа өгч, үүнийг нь тухайн брокер худалдан авагчийн брокерт шилжүүлнэ.

Төлбөр тооцоо нь клирингээр хийгдвэл илүү амар хялбар байдаг. Биржийн гишүүдийн бүх арилжааг өдөр болгон автоматаар бичиж байдаг бөгөөд шүйлгээнүүд сүлжээнд орж, тухайн өдөрт худалдсан буюу худалдан авсан хувьцааны тоог хүлээн авч гүйлгээ хийнэ.

3.4 OTC зах буюу лангууны арын зах дээр арилжаа хийх Бирж дээр бүхий л арилжаа мэргэжилтнүүдээр дамжин хийгддэг. Харин лангууны арын зах дээр арилжаа нь шууд дилерүүдээр дамжин хийгддэг. Дилер болгон сонгогдсон үнэт цаасуудын жагсаалттай байдаг. Тэд эдгээр жагсаалтаасаа ask үнээр худалдаж, bid үнээр үнээр худалдан авдаг.

Хувьцаа худалдах, худалдан авахыг хүсч байгаа хөрөнгө оруулагч нь брокерт хандах ба тэр нь хамгийн ашигтай арилжаа санал болгож буй дилерийг олж өгнө. Үүгээрээ бүх захиалгыг мэргэжилтэн гүйцэтгэдэг биржийн арилжаанаас ялгаатай. Лангууны арын зах дээр бол арижааны хамгийн ашигтай боломжийг ашиглахын тулд брокерууд дилерүүдийн саналуудыг хүлээн авч хийх болдог.

Лангууны арын зах нь арилжааны төвлөрсөн танхим шаардлагагүй. Дилерүүд бусад худалдагч, худалдан авагчтай харилцах болох хаана ч байрлаж болдог.

Төвлөрсөн бус захын нэг дутагдалтай тал гэвэл бусад үйлчлүүлэгч илүү таатай үнэ санал болгосон ч зөвхөн тохиролцсон үйлчлүүлэгчтэйгээ тогтооосон bid, ask үнээр арилжаа хийдэг. Жишээ нь дилерийн bid үнэ 20$, хязгаартай худалдах захиалга 201/2 $ бөгөөд хэдийгээр bid ask spread (BAS)-ийн хооронд байсан ч энэ bid, ask үнээрээ арилжаалдаг. Хязгаартай худалдан авах захиалга 201/2 $, хязгаартай худалдах захиалга 201/8 $ байсан гэвэл хөрөнгө оруулагчид хохиролтой.

3.5 Арилжааны зардал Үнэт цаасны арилжааны зардлын нэг хэсэг нь тодорхой, ил тод байдаг. Брокер шимтгэл авах ѐстой. Хувь хүмүүс брокерын 2 төрлөөс сонгох боломжтой: бүрэн үйлчилгээ үзүүлдэг брокерууд ба хөнгөлөлттэй брокерууд. Бүрэн үйлчилгээ үзүүлдэг брокерууд нь олон төрлийн үйлчилгээ үзүүлдэг ба ихэнх тохиолдолд энэ нь дансны үйлчилгээ, санхүүгийн зөвлөгөөтэй хамаатай үйлчилгээнүүд байдаг. Ийм брокерууд захиалга биелүүлэх, үнэт цаасыг найдвартай хадгалж хамгаалах, маржинтай зээлийг сунгах, богино худалдааг хөнгөвчлөх, гэх мэт үндсэн үйлчилгээнүүдийнхээ хажуугаар хөрөнгө оруулалтын альтернативуудтай холбоотой мэдээллээр хангадаг. Бүрэн үйлчилгээ үзүүлдэг брокерууд нь боловсон хүчин хайж олох, хувьцаа гаргалтын шинжилгээ, эдийн засгийн ерөнхий байдал, салбар, компаний нөхцөл байдлын тухай мэдээ, дүн шинжилгээ, арилжааны талаар онцгой зөвөлгөө өгдөг. Хөнгөлөлттэй брокерууд бол цомхон үйлчилгээ үзүүлдэг. Тэд үнэт цаас худалдаж авах, хадгалах, маржинтай зээл олгох, богино худалдааг хөнгөвчлөхөөс өөр үйлчилгээ үзүүлдэггүй. Тэдний өгдөг ганц мэдээлэл бол үнэ тогтоох тухай л байдаг.


Сүүлийн жилүүдэд хөнгөлөлттэй брокерын үйлчилгээ өсөх хандлагатай байгаа. Өнөөдөр олон банкууд, санхүүгийн компаниуд, хамтын сангууд хөрөнгө оруулагчдад үүнийг санхүүгийн «супермаркет»-ын нэг хэсэг болгон санал болгож байна. Хүснэгт 3.6-д зарим брокерын пүүсүүдийн шимтгэлийг харуулав. Хүснэгт 3.5 Хөнгөлөлттэй брокерын пүүсүүдийн шимтгэлийн харьцуулалт

Брокерын пүүсүүд Арилжаалагдаж буй хувьцааны тоо 100 200 400 1000 2500

Brokerage account 51$ 86 $ 106 $ 151 $ 216 $ Fidelity Plus 48 82 100 143 206 Spartan Brokerage 44 44 52 94 192 Andrew Peck 50 56 72 90 140 Quick & Reilly 49 61 85 121 175 Charles Schwab 49 82 100 143 206 Waterhouse Securities 35 35 60 128 240 Jack White & Co. 48 71 89 132 210 York Securities 35 35 53 75 125 Merrill Lynch 80 132 228 418 728 Shearson Lehman 75 139 241 497 878 Тэмдэглэл: Олонх пүүсүүд идэвхтэй арилжаа хийдэг үйлчлүүлэгчиддээ хир идэвхтэй хийдгээс хамаараад нэмэлт хөнгөлөлтүүд үзүүлдэг Эх сурвалж : The Wall Street Journal, 1991 оны 3- сарын 6

Бүрэн үйлчилгээ үзүүлдэг ба хөнгөлөлттэй брокеруудын хоѐулангийх нь үзүүлдэг нэг чухал үйлчилгээ бол автомат бэлэн мөнгөний удирдлага вм. Энэ нь үнэт цаас худалдсан, ноогдол ашиг, хүүгийн төлбөрийн мөнгийг тэр дор нь мөнгөний зах зээл рүү оруулдаг гэсэн үг юм. Энэ нь бэлэн мөнгийг хөрөнгө оруулагчийн дансанд «үр ашиггүй» дэмий хэвтэхээс хамгаалдаг. Брокерын шимтгэл гэсэн мэдэгдэж буй зардал дээр далд зардал болох дилерийн BAS нэмэгдэнэ. Зарим тохиолдолд брокер нь шимтгэл авалгүйгээр, BAS-ийн хэмжээгээр хураамж авдаг. Арилжааны зардлын бас нэг далд хэсэг бол үний хөнгөлөлт нь хөрөнгө оруулагч дилерийн тогтоосон bid, ask үнээр арилжаалж байгаа хэжээнээс илүү их хэмжээний хувьцаа арилжаалахад хүргэдэг. Энгийн хувьцааны арилжааны шимтгэл ойролцоогоор үнийн дүнгийн 2% байдаг. 1975 оноос өмнө шимтгэлийн хэмжээ тогтмол байсан бол одоо нилээд уян хатан болсон байна. Заримдаа бүрэн үйлчилгээ үзүүлдэг брокерууд хөнгөлөлттэй брокеруудаас бага хэмжээний шимтгэл авдаг. Ингээд арижааны нийт зардал шимтгэл,BAS, үний хөнгөлөлтөөс бүрдэнэ. Нэгэн судалгаанаас үзэхэд жижиг компаниудын арилжааны зардал 30%-аас өндөр гарсан байна6. Гэвч ихэнх тохиолдолд арилжааны зардал үүнээс бага байдаг бөгөөд их хэмжээний үнэт цаасыг хөнгөлөлттэй пүүсүүдээр дамжуулан арилжаалах юм бол хувьцааны үнийн дүнгийн 0.25%-аас ч бага гардаг. NYSE дээр мэргэжилтний тогтоосон spread 8 пойнтоос илүү бол NYSE-ийн арилжааны 35% нь тогтоосон spread-ийн доторх үнээр хийгддэг7. Харин NASDAQ гэх мэтийн дилерийн зах дээр бүх арилжаанууд дилерээр дамжин

6 T.F.Loeb, ‚Àðèëæààíû çàðäàë: õºðºíãº îðóóëàëò áà ò¿¿íèé ¿ð ä¿íãèéí õîîðîíäûí õîëáîî‛, Financial Analyses Journal, 1983 îíû 5,6-ð ñàð 7 John C. Coffee, Jr., ‘’ A break or Bribe? Undisclosed Rebates Benefit Brokers, Not Clients’’, Barron’s, 1990 îíû 9-ð ñàðûí 17.


хийгддэг бөгөөд BAS-ийн субъект болдог. Энд захиалагч spread-ийг ил зардалд тооцдоггүй. Арилжаа хийгдсэн үнэ нь дилерийн spread-ийг багтаадаг ба арилжааны зардлын энэ хэсгийг хөрөнгө орулагчдад хэзээ ч мэдээлдэггүй байна. 1994 оны 10 сард Хууль Зүйн Хорооноос NASDAQ дээрх дилерүүдийн spread хэт өндөр тогтоохгүй байх талаар мэдэгджээ. Энэ нь NASDAQ дээрх хувьцаанууд наймны сондгой тоогоор буюу 1/8,

3/8, 5/8,

7/8 spread-ээр арилжаалагдаж байсантай холбоотой юм. Apple Computer, Lotus Development гэх мэт том компаниудын хувьцааны spread бүүр дөрөвний нэг, хоѐрны нэг хэмжээтэй spread-ээр арилжаалагдаж байжээ. NASDAQ –ийн дилерүүд хэт их хэмжээний spread тогтоож ашиг олж байсан нь хууль бус явдал юм. Мөн бас нэг хууль бус үйл ажиллагаа бол биржтэй биш ямар нэгэн дилертэй тохиролцон арилжаа хийх явдал юм. Ингэснээр захиалгын шимтгэлийг брокер авах бөгөөд дилер ч хамгийн сайн үнийг санал болгодоггүй. Иймэрхүү явдлууд нь ѐс зүйн чухал асуудлуудыг хөндөж байна. Учир нь брокерын үндсэн үүрэг бол үйлчлүүлэгчиддээ хамгийн ашигтай арилжааг санал болгох явдал юм.

3.6 Маржинтай худалдан авалт Хувьцааг маржинтай худалдан авч байгаа хөрөнгө оруулагчид өөрсдийн брокеруудаасаа хувьцааны худалдан авах үний зарим хэсгийг зээлээр авч байна гэсэн үг юм. Харин брокерууд энэхүү худалдан авалтыг санхүүжүүлэхийн тулд банкнаас зээл авдаг ба үйлчлүүлэгчдээсээ үнийн түвшин дээр зээлийн үйлчилгээний шимтгэлийг нэмж авдаг. Маржинтай худалдан авсан бүх үнэт цаасууд street name-ээрээ байх ѐстой. Учир нь үнэт цаасууд зээлийн барьцаа хөрөнгө болж өгдөг. Холбооны Нөөцийн Системийн удирдлагаас ямар хувьцаа маржинтай зээлээр худалдан авч болохыг заасан. Одоогоор хамгийн дээд маржиний хэмжээ 50% буюу худалдан авалтын үнийн дүнгийн 50% нь зээлээр санхүүжигдэж болно гэсэн үг юм. Мэн бирж, брокерууд үүнээс дээгүүр маржин шаардаж болно. Жишээ авч үзвэл: хөрөнгө оруулагч 10000$-ын хувьцааг (нэг бүр нь 100$ын үнэтэй 100 ширхэг хувьцаа) авахдаа 6000$ төлж, 4000$ брокероос зээлсэн гэе. Энэ үед тайлан баланс дараах байдалтай байна. Хөрөнгө Өр төлбөр ба эзэмшигчдийн өмч Хувьцааны үнэ 10000$ Брокерын өр 4000$ Хувь нийлүүлсэн хөрөнгө 6000$

Маржины анхны хувийг олвол: Margin=ХНХ / Хөрөнгө=6000/10000=0.60 Хэрвээ хувьцааны үнэ 70$ болж буурвал баланс дараах байдалтай

болно:

Хөрөнгө Өр төлбөр ба эзэмшигчдийн өмч Хувьцааны үнэ 7000$ Брокерын өр 4000$ Хувь нийлүүлсэн хөрөнгө 3000$

Энд дансаарх энгийн хувьцаа буурч, маржины хувь:


Margin=3000/7000=0.43=43% Хэрвээ хувьцааны үнэ 4000$-оос доош унавал хувь нийлүүдэгчдийн

хөрөнгө сөрөг утгатай болох бөгөөд энэ нь брокерын зээлийн барьцааг төлж чадахгүй болно гэсэн үг. Ингэж магадгүй учир брокер хамгаалалтын маржин тогтоодог. Хэрвээ маржины хувь хамгаалалтын түвшингээс доогуур унавал брокер margin call-ийг шаардах ба энэ нь хөрөнгө оруулагчийг маржины дансанд бэлэн мөнгө юмуу үнэт цаас нэмж хийхийг шаардана гэсэн үг юм. Хэрвээ хөрөнгө оруулагч үүнийг зөвшөөрөхгүй бол брокер данснаас хувьцааг шууд худалдаж болно.

Дараагийн жишээнд хамгаалалтын маржин яаж явагддагийг үзье. Хамгаалалтын маржин 30% гэе. Хөрөнгө оруулагч margin call-ийг хүлээн авахаасаа өмнө хувьцааны үнэ яаж унаж болохыг тооцоолот хийж авч үзье.

Р-хувьцааны үнэ гэвэл 100 хувьцаа 100Р болно. ХНХ 100Р-4000$ болно. Ингэвэл маржины хувь=100P-4000$ / 100Р Хамгаалалтын маржин 30% тул 100Р-4000$ / 100P=0.3 болно. Эндээс Р=57,14$

Хэрвээ хувьцааны үнэ 57,14$-оос унавал хөрөнгө оруулагч margin call хүлээн авна.

Онолын асуулт : Хэрвээ хамгаалалтын маржин бидний авч үзсэнээр 40% бол хөрөнгө оруулагч margin call хүлээн авахаас өмнө хувьцааны үнэ хэрхэн буурч болох вэ?

Хөрөнгө оруулагч хувьцаа , бондыг яагаад маржинтай худалдаж авдаг

вэ? Хэрвээ тэдний сонирхож буй хөрөнгө оруулалтанд тэдний мөнгө хүрэлцэхгүй тохиолдолд үүнийг хэрэглэдэг. Энэ нь тэдэнд илүү их өгөөжтэй боловч мөн илүү их эрсдэлтэй байдаг. Хөрөнгө оруулагч одоогоор нэгж бүр нь 100$-оор арилжаалагдаж буй IBM компаний хувьцааг сонирхож байгаа гэж бодъѐ. Хөрөнгө оруулагч 10000$-той байгаа бөгөөд IBM компаний хувьцааны үнэ дараа жилд 30%-аар өснө гэж таамаглаж байгаа. Хэрвээ ноогдол ашигийг тооцохгүй бол 10000$-оор зөвхөн 100 ширхэг хувьцаа худалдах авах бөгөөд ашгийн хэмжээ зөвхөн 30% байна. Харин хөрөнгө оруулагч брокероос нэмж 10000$ зээлвэл нийт 20000$-оор 200 ширхэг хувьцаа худалдан авч чадна. Маржинтай зээлийн хүүгийн хэмжээ 9%, дараа жил хувьцааны үнэ 30%-аар өснө гэвэл ноогдол ашгийг тооцохгүйгээр хөрөнгө оруулагчийн ашгийн хэмжээ хэд байхыг тооцож үзье.

Тэгвэл 200 хувьцааны үнэ 26000$ болно. 10900$-ыг маржинтай зээлийн үндсэн өр ба хүүгийн өрөнд төлөөд 15100$ үлдэж байна.(26000$-10900$). Эндээс ашгийн хэмжээг тооцвол :

15100-10000 / 10000=51% Хөрөнгө оруулагч 10000$-ын зээл авснаар ашгийн хувь хэмжээг 30%-аас

51% хүртэл өсгөж чадаж байна. Гэвч хувьцааны үнэ буурах эсдэлтэй. IBM компаний хувьцаа 30% өсөх

биш буурч нэгжийн үнэ 70$ болно гэе. Тэгвэл 200 хувьцааны үнэ 14000$ болох бөгөөд зээл ба хүүгийн төлбөр болох 10900$-ыг төлөөд цаана 3100$ үлдэж байна. Ашгийн хувь хэмжээг тооцвол:

3100-10000 / 10000=-69% болж байна. Хүснэгт 3.7-т эдгээр үйлдлүүдийн байж болзошгүй үр дүнгүүдийг

харуулав. Энд хэрвээ IBM компаний хувьцааны үнэ өөрчлөгдөхгүй бол зээлийн төлбөрийг төлөөд хөрөнгө оруулагч 9%-ийн алдагдал хүлээнэ гэдгийг тэмдэглэе.


Хүснэгт 3.7 Хувьцааг маржинтай худалдан авах зураглал

Хувьцааны үний өөрчлөлт

Жилийн эцэс дэх хувьцааны үнэ

Зээлийн үндсэн ба хүүгийн төлбөр

Хөрөнгө оруулагчийн ашгийн хувь

30%-ийн өсөлт 26000 $ 10900 $ 51%

өөрчлөлтгүй 20000 10900 -9%

30%-ийн бууралт 14000 10900 -69%

Тэмдэглэл : Хөрөнгө оруулагч 9%-ийн хүүтэй 10000$-зээл аваад 20000$-ын хөрөнгө оруулалт хийж байгаа

3.7 Богино худалдаа Хөрөнгө оруулагч хувьцаа худалдан аваад хэсэг хугацааны дараа эргүүлэн худалдаж болно. Богино худалдааны үед захиалга хүчигүй байдаг. Эхлээд худалдаад, дараа нь худалдан авна. Хоѐр тохиолдолд хоѐуланд нь, арилжааны эхлэлд ба төгсгөлд хувьцаагүй байна.

Богино арилжааны үед үнэт цаасны үний буурхлтаас ашиг олно. Хувьцааг худалдан авахын оронд хөрөнгө оруулагч брокероос хувьцааг зээлж аваад худалддаг. Дараа нь богино худалдаачин зээлсэн хувьцааг эргүүлэн өгөхийн тулд тэр хувьцаагаа буцаан худалдан авдаг. Хүснэгт 3.8-т хувьцаа худалдан авалт ба богино арилжааг харьцуулж үзүүлэв.

Хүснэгт 3.8 Хувьцаа худалдан авах ба богино худалдааны үеийн мөнгөн

урсгалын харьцуулалт

Хувьцаа худалалдан авалт

Хугацаа Үйлдэл Мөнгөн урсгал 0 Хувьцаа худалдан авах -Анхны үнэ 1 Ноогдол ашиг авах, хувьцаа худалдах Эцсийн үнэ+Ноогдол ашиг

Ашиг=(Эцсийн үнэ+Ноогдол ашиг)-Анхны үнэ

Хувьцааны богино худалдаа

Хугацаа Үйлдэл Мөнгөн урсгал 0 Хувьцааг зээлээд худалдана +Анхны үнэ 1 Ноогдол ашгийг төлөөд хувьцааг

худалдан аваад анх зээлсэн хувьцаагаа буцаана

-(Эцсийн үнэ+Ноогдол ашиг)

Ашиг=Анхны үнэ-(Эцсийн үнэ-Ноогдол ашиг) Тэмдэглэл : Сөрөг утгатай мөнгөн урсгал нь гарах мөнгөн урсгалыг илэрхийлнэ

3.8 Үнэт цаасны захын зохицуулалт

Засгийн газрын зохицуулалт АНУ-д үнэт цаасны захын арилжааг маш олон хуулиар зохицуулдаг. Эдгээрээс гол 2 хууль бол 1933 оны Үнэт Цаасны тухай акт ба 1934 оны Үнэт Цаасны Арилжааны тухай акт юм. 1933 оны акт нь шинэ үнэт цаас гаргалттай холбоотой бүхий л мэдээллийг шаарддаг. Энэ актын дагуу шинэ үнэт цаасуудыг бүртгэж, компаний санхүүгийн төлөв байдлын байдлын тухай бүхий л мэдээллийг гаргаж өгөхийг шаарддаг. 1934 оны актыг Үнэт Цаас Арилжааны Хорооноос гаргасан ба 1933 оны актыг хэрэгжүүлэх зорилготой юм. 1934 оны акт нь Үнэт Цаас, Арилжааны Хороонд үнэт цаасны арилжаа, лангууны арын арилжаа, брокер,


дилерүүдийг бүртгэж, зохицуулах эрх олгосон. Үүнийгээ Үнэт Цаас, Арилжааны Хороо өөр зохицуулалтын байгууллагуудтай хамтарч хэрэгжүүлдэг. Жишээ нь Эд Хөрөнгийн Фьючерсийн Арилжааны Хороо (CFTC) фьючерсийн захын арилжааг зохицуулдаг бол Холбооны Нөөц АНУ-ын санхүүгийн тогтолцоог эрүүл байлгах үүрэг хүлээдэг. Энэ үүргийнхээ дагуу хувьцаа болон хувьцааны опционы шаардагдах маржины хэмжээг тогтоож, үнэт цаасны захад оролцогчдод олгох бахкны зээлийн харилцааг зохицуулдаг.

1970 оны Үнэт Цаасны Хөрөнгө Оруулагчдыг Хамгаалах тухай актыг Үнэт Цаасны Хөрөнгө Оруулагчдын Корпорацаас (SIPC) гаргасан ба хөрөнгө оруулагчийн брокерын пүүс дампуурсан тохиолдолд хөрөнгө оруулагчийг алдагдлаас хамгаалах зорилготой юм. Холбооны Хадгаламжийн Даатгалын Корпораци нь хадгаламж эзэмшигчдийг банкны дампуурлаас хамгаалдаг. Брокерын пүүс дампуурсан тохиолдолд хөрөнгө оруулагчид Үнэт Цаасны Хөрөнгө Оруулагчдын Корпорацаас 500000$ хүртэлх хэмжээний үнэт цаас авдаг. Үнэт Цаасны Хөрөнгө Оруулагчдын Корпораци нь даатгалын шагналаар санхүүждэг ба сан нь хүрэлцэхгүй тохиолдолд Үнэт Цаас ба Арилжааны Хорооноос зээл авах эрхтэй байдаг.

Үнэт цаасны арилжаа нь холбооны зохицуулалтаас гадна улсын хуулиудын субьект болдог. Улсын хэмжээнд үнэт цаасны арилжааг зохицуулдаг хуулийг «хөх тэнгэрийн хууль» гэдэг. Учир нь энэ хууль худал сурталчилгаанаас урьдчилан сэргийлж үнэт цаасны арилжааг цэлмэг хөх тэнгэр шиг ямар ч саадгүй байлгах зорилготой юм. 1933 оны үнэт цаасны актаас өмнө үнэт цаасны арилжаан дах залиланг таслан зогсоох зорилгоор улсын хууль гарсан байна.

Өөрөө өөрийгөө зохицуулах буюу «автомат унтраалга» Үнэт цаасны салбарууд ихэнх тохиолдолд өөрөө өөрийгөө зохицуулах шинж чанартай байдаг. Үнэт Цаас ба Арилжааны Хороо өдөр тутмын арилжааг хянах үүрэгтэй, хоѐрдогч арилжааг төлөөлж байдаг. Үнэт Цаасны Дилерүүдийн Үндэсний Холбоо нь лангууны арын үнэт цаасны арилжааг хянаж байдаг.

1987 оны захын уналтын байдал зохицуулалтыг шинэчлэх талаар шийдвэр гаргах дохио өгсөн юм. Онцгой тогтворгүй байдалтай үед арилжааг удаашруулах юмуу зогсоох арга хэмжээг ийнхүү «автомат унтраалга» гэж нэрлэжээ. Үүний дагуу NYSE дараах дүрмүүдийг боловсруулан гаргажээ :

Арилжааг зогсоох. Хэрвээ Dow Jones Industrial –ийн дундаж өмнөх өдрийн хаалтын ханшнаас 250 пойнтоор унавал арилжааг 1 цагаар, хэрвээ 400 пойнтоор унавал арилжааг 2 цагаар зогсооно.

Тэрэг. Хэрвээ S&P фьючерсийн гэрээ өмнөх адрийн хаалтын ханшнаас 12 пойнтоор унавал SuperDot системээр арилжаалагдаж буй гүйлгээнүүд 5 минут зогсох ѐстой.

Цагариг. Хэрвээ өмнөх өдрийн хаалтаас аль чиглэлд ч хамаагүй 50 пойнтоор хэлбэлзвэл NYSE-ийн 80А дүрмийн дагуу индекс арбитражийн захиалгууд «төлбөрийн чадварын тест»-ийг давах ѐстой.

Дотоод арилжаа Арилжааны нэг гол хязгаарлалт бол дотоод арилжаа юм. Хэний ч хувьд дотоод мэдээллийг ашиглан ашиг олох нь хууль бус явдал болно. Нийтэд зарлаагүй байгаа бөгөөд ажилтан, удирдлагууд, томоохон хувьцаа эзэмшигчдийн мэдэж буй мэдээллүүд нь дотоод мэдээлэл юм. Хэрвээ тухайн компаний томоохон нийлүүлэгч дотоодын хүн бол энэ нь цэвэр биш болоод явчихдаг. Гэвч захиалгын өөрчлөлтөөс нийлүүлэгч нь тухайн компаний ойрын ирээдүйн нөхцөл байдлыг тогтоож болно. Энэ нь нийлүүлэгчид хувийн мэдээллийн онцгой


боломжийг өгдөг. Хуульд харшлахгүй хувийн мэдээлэл ба хууль бус дотоод мэдээллийн хооронд ялгаа байдаг.

Үнэт Цаас ба Арилжааны Хороо нь ажилтнууд, удирдлагууд, том хувьцаа эзэмшигдийг өөрийн компаний хувьцааны гүйлгээний талаарх мэдээллийг зарлаж байхыг шаарддаг. Үнэт Цаас ба Арилжааны Хорооноос сар болгон дотоод арилжааны жагсаалтыг Үнэт Цаасны Гүйлгээ ба Хувьцааны албан ѐсны товч гэсэн нэртэйгээр эрхлэн гаргадаг. Үүний зорилго нь олон нийтийг мэдээллээр хангах явдал юм.

Дотоодын ажилтан мэдээллийг буруугаар ашигладаг уу гэвэл ямар нэгэн хэмжээгээр ашигладаг. Энэ нь 2 хэлбэртэй байдаг. Эхнийх нь «нууц задруулах» буюу нийтэд зарлагдаагүй байгаа мэдээллийг ямар нэгэн арилжаалагчид задруулах хэлбэр элбэг тохиолддог. Хоѐр дах хэлбэр бол дотоодын ажилтан өөрөө мэдээллийг ашиглан арилжаа хийж ашиг олох явдал юм. Нэгэн судалгаагаар дотоодын ажилтнуудын явуулсан арилжаагаар хэдэн сарын турш хэт өндөр ашиг олсныг тогтоожээ. Энэ нь дотоодын ажилтан хэдэн сарын турш хувьцааг худалдахаасаа гурхв, түүнээс илүүгээр худалдан авч байжээ. Ингээд 8 сарын турш ойролцоогоор 5%-ийг ашиг олсон байна.

3.9 Хамтын сангууд ба бусад хөрөнгө оруулалтын компаниуд

Брокероор дамжуулан үнэт цаасанд хөрөнгө оруулалт хийхээс гадна хувь хүмүүс хөрөнгө оруулалтын компаниудын ивээн тэтгэдэг хамтын сангуудад хөрөнгө оруулалт хийдэг. Энэ хэсэгт эдгээр байгуулагууд хэрхэн үйл ажиллагаагаа явуулдгийг үзэх болно. Хамтын сангууд Хамтын сан гэдэг нь бусад хувь хүмүүсийн мөнгөн хөрөнгийн нөөцийг удирддаг пүүс юм. Хувь хүмүүс хамтын сангийн хувьцааг худалдан авдаг бөгөөд тухайн сан ямар нэгэн онцгой хөрөнгөнд (энгийн хувьцаа, бонд, барьцаа хөрөнгө г.м.) байршуулж өгдөг. Хөрөнгө оруулагчдын хувьцаа нь эдгээр хөрөнгөөс олох орлогоос хувь хүртэх эрх олгодог. Хамтын сангууд нь хувьцаа эзэмшигчидийнхээ өмнө дараах үүргүүдийг гүйцэтгэдэг :

1. Тайлан мэдээ гаргах, ноогдол ашиг ба хүүг дахин хөрөнгө оруулалтанд хийх

2. Хувь нийлүүлэгчдийн хөрөнгийг олон төрлийн үнэт цаасуудад тараан байршуулах замаар девирсификаци хийх, мөн жижиг жижиг хувьцаа эзэмшигчдийнхээ хөрөнгийг нэг том хөрөнгө оруулалтанд хийх

3. Олонх хамтын сангууд үнэт цаасны шинжээч ба багцын удирдлагын байнгын ажилтнуудтай байдаг бөгөөд эдгээр нь хувьцаа эзэмшигчдийнхээ төлөө хамгийн сайн хөрөнгө оруулалт хийхийг хичээдэг.

4. Хөрөнгө оруулалтын компаниуд их хэмжээний арилжаа хийснээр брокерын хураамж, шимтгэл зэргийг хэмнэдэг.

Хамтын сангийн хаалттай ба нээлттэй гэсэн 2 хэлбэр байдаг.

Хүснэгт 3.9 Хамтын сангуудын ангилал (1993 оны 12 сарын 31-ний байдлаар)

Сангийн төрөл Сангийн тоо Хөрөнгө(сая $) Эзлэх хувь

Энгийн хувьцаа


Капиталын максимум өсөлт 130 36766 $ 2.0% Жижиг компаний өсөлт 162 41678 2.3 Олон улсын капитал 306 108865 5.9 Урт хугацааны өсөлт 531 206940 11.2 Өсөлт ба орлого 303 186333 10.1 Хувь нийлүүлэгчдийн орлого 89 35932 1.9

1521 616541 $ 33.7% Бондын сангууд Уян хатан орлого 59 45887 $ 2.5% Корпорацын бонд 347 89961 4.9 Корпорацын өндөр өгөөж 101 49862 2.7 Засгийн газрын барьцаа 148 66379 3.6 Засгийн газрын үнэт цаасууд 348 118548 6.4 Захиргааны бондууд 283 115870 $ 6.3% Захиргааныы өндөр өгөөж 45 30526 1.7 Захиргааны ганц улс 660 110728 6.0 Олон улсын бонд 130 36266 2.0

2121 664027 $ 36.3% Төрөлжсөн Эрчим хүч ба байгалийн нөөц 28 2209 $ 0.1% Санхүүгийн үйлчилгээ 11 1728 0.0 Алт ба үнэт металл 35 5825 0.3 Эрүүл мэнд 16 4408 0.2 Бусад 31 2304 0.1 Технологи 21 3567 0.2 Хэрэглээ 53 29118 1.6

195 49159 $ 2.7% Мөнгөний зах зээл Татвар төлдөг 481 364132 $ 19.7% Татвар төлдөггүй 233 95123 5.2

714 459255 $ 25.1% Дундаж 132 38590 2.1

Нийт Дүн 4683 1827545 $ 100.0% Эх сурвалж : Хөрөнгө оруулалтын компаниуд 1994 он. CDA/Wiesenberger Хөрөнгө оруулалтын компаний үйлчилгээ, 1355 Piccard Dr.. Rockville. MD 20850

Менежментийн компаниуд ба хамтын сангийн хөрөнгө оруулалтын бодлого Менежментийн компаниуд нь бүлэг хамтын сангуудыг удирдан зохицуулдаг. Тэд санг зохион байгуулж, үйл ажиллагааных нь шимтгэлийг цуглуулж өгдөг. Менежментийн нэртэй компаниудаас дурьдвал Fidelity Dreifus, Vanguard гэх мэт болно. Эдгээр нь бүгдд өөр өөр хөрөнгө оруулалтын бодлоготой нээлттэй хэлбэрийн хамтын сангуудыг удирддаг. Зураг 3.5-т долоо хоногийн өдөр тутам хэвлэгддэг The Wall Street Journal сэтгүүл дээр хэвлэгдсэн хамтын сангуудын жагсаалтыг харуулав. Энэ сэтгүүл нь хамтын сангуудыг хөрөнгө оруулалтын зорилгоор нь 27 категорт хуваасан байдаг. Зураг 3.5-т Vanguard-ын жагсаалтыг харуулжээ. Сангийн нэр нь хөрөнгө оруулалтын бодлогыг тодорхойлсон байдаг.

Хөрөнгө оруулалтын үйлчилгээний компани болох Wiesenberg нь хөрөнгө оруулалтын компаниуд , энгийн хувьцааны сангуудыг зорилгоор нь дараах бүлэгт хуваажээ :

1. Капиталын максимум ашиг


2. Өсөлт 3. Өсөлт ба орлого 4. Орлого 5. Орлого ба үнэт цаас

Үүнийг капиталых нь үнэлгээгээр өсөх дарааллаар, одоогийн орлого ба үнийн харьцангуй тогтвортой байдлаар нь өсөх дарааллаар байршуулсан байна. Хамтын сангуудын арилжааны зардал Хөрөнгө оруулагчид зөвхөн сангийн хөрөнгө оруулалтын бодлогыг биш, мөн удирдлагын ба бусад зардлуудыг авч үзэх ѐстой. Үүнд 4 төрлийн шимтгэлийг анхааралтай авч үзэх хэрэгтэй :

1. Эхэлж дуусгах шимтгэл. Энэ нь хувьцаа худалдан авахад төлөх ѐстой хураамж юмуу борлуулалтын шимтгэл бөгөөд голдуу брокерт төлөх шимтгэл байдаг ба 3-8.5% байдаг. Бага шимтгэлтэй сангийн хувьд 1-3%, зарим нь шимтгэлгүй байдаг. Шимтгэл нь хөрөнгө оруулж буй сангийн хэмжээг бууруулдаг. Сан нь хийж буй хөрөнгө оруулалтын 1000$ тутамд 8.5% буюу 85$-ын шимтгэлтэй байдаг ба энэ нь багц 915$-оос эхэлж байна гэсэн үг юм. Энд хугарлын цэг=85 / 915=0.093 буюу 9.3% болно.

2. Сүүлд дуусгах шимтгэл. Энэ нь хувьцаа худалдахад төлөх шимтгэл юм. Энэ шимтгэл нь 5-6%-аар эхлээд жил болгон 1%-аар буурдаг. Ингэхлээр «exit» буюу «гарах» шимтгэл нь 6 %-аас эхлээд 3 дах жилийн эхэнд 4% болно.

3. Үйл ажиллагааны зардал. Энэ нь хамтын сангийн багцын үйл ажиллагаа, захиргааны зардал, хөрөнгө оруулалтын менежерт төлөх шимтгэл юм. Энэ нь ойролцоогоор 0.2-2% байдаг.

4. 12в-1 дэх зүйлийн хураамж. Үнэт Цаас ба Арилжааны Хороо нь 12в-1 сангуудын удирдлагыг зарим хуваарилалтын зардлууд болох зар сурталчилгаа, идэвхжүүлэлтийн зардал, брокерын шимтгэл зэргийг сангийн хөрөнгөөс гаргахыг зөвшөөрдөг. Зарим сангууд 12в-1 хураамжуудыг эхний хэлбэрийн шимтгэлийг төлөхөд ашигладаг.12в-1 хураамжийг сангийн зардлын харьцааг үнэн зөв тооцож гаргахын тулд үйл ажиллагааны зардалд нэмж тооцдог. Үнэт Цаас ба Арилжааны Хорооноос бүх сангуудын зардлуудын нэгдсэн хүснэгт гаргаж байхыг шаарддаг болсон байна.

Шимтгэл нь гүйцэтгэлд их нөлөө үзүүлдэг. Хүснэгт 3.10-т 3 сангийн нийт үнийг харуулжээ. Хүснэгт 3.10 Хөрөнгө оруулалтын гүйцэтгэлийн зардлууд Орлого (Бүх ноогдол ашгийг буцаан оруулдаг)

А сан В сан С сан

Анхны хөрөнгө оруулалт 10000 $ 10000 $ 9200 $

5жилд 17234 16474 15225

10 жилд 29669 27141 25196

15 жилд 51893 44713 41698

20 жилд 88206 73362 69006

Тэмдэглэл :

1. А сангийн зардлын харьцаа 5% 2. В сангийн зардлын харьцаа 1.5%


3. С сан худалдан авалтандаа 8%-ийн шимтгэл төлсөн ба 1%-ийн зардлын харьцаатай ноогдол ашгийг дахин хөрөнгө оруулалтанд оруулсан. С сангийн ноогдол ашгийн өгөөжийн хэмжээ 5%. ( Энэ нь нийт орлогыг 0.08*5%=0.4%-аар хорогдуулж байна гэсэн үг юм )

Бүх сангуудын жилийн нийт орлого нь зардлын өмнөх дүнгээрээ 12%

Эдгээр сангууд 10000$-оос эхэлсэн ба шимтгэлийн өмнөх дүнгээр жилийн 12%-ийн орлого олдог. А сан нь нийт 0.5%-ийн үйл ажиллагааны зардалтай бөгөөд бусад 3 төрлийн шимтгэл байхгүй байна. Энэ нь бага зардалтайд тооцогдоно. В сан нь эхний 2 төрлийн шимтгэлийг төлдөггүй боловч 1%-ийн удирдлагын зардал, 0.5%-ийн 12в-1 шимтгэлтэй байна. Энэ нь дунджаас дээгүүр боловч салбарын хувьд хэвийн зардалтайд тооцогдоно. С сан нь 1%-ийн удирдлагын зардал, 12в-1 шимтгэл байхгүй, харин эхний төрлийн шимтгэл 8% байна. Холимог сангууд Энэ нь тус тусдаа хэт жижиг хэмжээний траст, ганц дансуудыг банкууд ба даатгалын компаниудаас удирддаг хөрөнгө оруулалтын холимог сан юм. Холимог сан нь хэлбэрээрээ нээлттэй хамтын сантай төстэй. Холимог сан нь хувьцааны оронд хөрөнгийн нийт үнээр арилжаалагддаг нэгжүүдийг санал болгодог. Банкууд ба даатгалын компаниуд мөнгөний зах зээлийн сан. Бондын сан, энгийн хувьцааны сан гэх мэт олон төрлийн сангуудаас сонголт хийхийг санал болгодог. Үндсэн хөрөнгийн хөрөнгө оруулалтын трастууд Үндсэн хөрөнгийн хөрөнгө оруулалтын трастууд нь хаалттай хамтын сангуудтай төстэй. Үндсэн хөрөнгийн хөрөнгө оруулалтын трастууд нь хувьцаа гаргахын хажуугаар банкуудаас бонд ба барьцааг зээлж капиталаа нэмэгдүүлдэг. Эдгээрийн өрийн хаьцаа дунджаар 70% байдаг. Үндсэн 2 төрлийн Үндсэн хөрөнгийн хөрөнгө оруулалтын трастууд байдаг. Эзэмшигчдийн өмчийн траст нь шууд үндсэн хөрөнгийг санхүүжүүлдэг бол барьцааны траст нь барьцаа болон барилгын зээлийг санхүүжүүлдэг. Үндсэн хөрөнгийн хөрөнгө оруулалтын трастуудыг хөрөнгө оруулалтын менежерүүдтэй адил шимтгэл олох зорилгоор банкууд, даатгалын компаниуд, барьцаа хөрөнгийн компаниуд үүсгэн байгуулдаг.

Үндсэн хөрөнгийн хөрөнгө оруулалтын трастуудын орлогын 95% нь хувь нийлүүлэгчдэд ноогдол ашиг хэлбэрээр очдог тул татвараас чөлөөлөгддөг. Гэвч хувь нийлүүлэгчдийн хувьд хувийн орлогоос нь татвар авдаг.

Дүгнэлт

1. Компаниуд капиталаа нэмэгдүүлэхийн тулд үнэт цаас гаргаж арилжаалдаг. Хөрөнгө оруулалтын банкууд эдгээр үнэт цаасуудыг анхдагч зах зээл дээр нийтэд арилжаалж өгдөг. Хөрөнгө оруулалтын банкууд нь компаниудаас үнэт цаасуудыг худалдаж аваад тэдгээрийг нийтэд арилжаалж андеррайтингийн үүрэг гүйцэтгэдэг. Үнэт цаас арилжаалагдахаас өмнө компани нь Үнэт Цаас ба Арилжааны Хорооноос баталсан өөрийн компаний тайлан танилцуулгыг хэвлэн гаргаж, олон нийтийг компаний нөхцөл байдлын тухай мэдээллэр хангах үүрэгтэй. 2. Гаргасан хувьцааг хоѐрдогч зах буюу зохион байгуулагдсан үнэт цаасны бирж, лангууны арын зах дээр арилжаалдаг. Бирж дээр зөвхөн гишүүд арилжаа хийх эрхтэй. Брокерын пүүсүүд бирж дээр суудалтай байдаг ба хувь хүмүүст үйлчилгээгээ үзүүлж, шимтгэл авдаг. Үндэсний биржүүд болох NYSE болон AMEX нь жагсаалтанд байгаа болон шинээр орох компаниудад өндөр шаардлага тавьдаг. Орон нутгийн биржүүд нь үндэсний биржүүдийн шаардлагыг хангаж чадаагүй компаниудын жагсаалтандаа авдаг.


3. Энгийн хувьцааг бирж дээр арилжаалахад мэргэжилтнүүдээр дамжуулж арилжаална. Мэргэжилтнүүд нь компаниудын хувьцааны захиалгын зах зээлийг хангаж өгөх ѐстой бөгөөд, хязгаартай худалдах буюу хязгаартай худалдан авах захиалгуудыг хүлээн авч харилцан тохирсон үнээр арилжааг гйүцэтгэдэг. Мэргэжилтнүүд нь мөн өөрийн хувьцааны багцаасаа захиалгыг гүйцэтгэж, арилжаа хийж болдог. 4. Лангууны арын зах нь зохион байгуулагдаагүй зах боловч брокерууд ба дилерүүдийн үнэт цаас арилжаалдаг сүлжээ юм. Nasdaq-ийн систем нь дилерүүдийн үнийн саналуудыг онлайнаар хангадаг систем юм. Хувь хүмүүс хувьцаа худалдах юмуу худалдан авахыг хүсвэл брокер санал болгосон bid ба ask үнүүдийг судалж үзээд хамгийн таатай үнэ санал болгосон дилерийг дуудан арилжааг гүйцэтгэнэ. 5. Блок гүйлгээ гэдэг нь арилжааны нийт дүнгийн талаас илүү хувийг эзэлж байгаа гүйлгээг хэлдэг. Эдгээр арилжаанууд нь биржийн мэргэжилтнүүдийн хувьд дэндүү том арилжаа тул үүгээр төрөлжсөн блок гүйлгээ хийдэг компаниуд өөрийн үйлчлүүлэгчиддээ тохиромжтой хамтрагчийг олж өгдөг. 6. Маржинтай худалдан авах гэдэг нь брокероос зээл авч хувьцаа худалдан авахыг хэлнэ. Хөрөнгө оруулагч хувьцааг маржинтай худалдан авснаар өгөөжөө нэмэгдүүлж, илүү их эрсдэл хүлээнэ. Хэрвээ хувь нийлүүлэгчийн хөрөнгө маржиний хэмжээгээрээ шаардагдах хамгаалатын түвшнээс доош буувал хөрөнгө оруулагч брокероос margin call-ийг хүлээн авдаг. 7. Богино худалдаа гэдэг нь өөрийн эзэмшдэггүй үнэт цаасыг бусдад худалдах явдал юм. Богино худалдаа хийгч нь брокерын худалдаж буй үнэт цаасыг зээлээр аваад худалдан ашиг олдог. Ашгийн мөнгийг брокер хадгалж байдаг ба мөн брокер нэмэлт мөнгө юмуу үнэт цаасыг барьцаа болгож тавихыг шаарддаг. 8. Үнэт цаасууд нь Үнэт Цаас ба Арилжааны Хороо ба биржүүдийн өөрөө өөрийгөө зохицуулах хэлбэрээр зохицуулагддаг. Олонх чухал зохицуулалтууд нь үнэт цаасны асуудлуудтай холбоотой мэдээллүүдийг илрүүлэх явдал байдаг. Арилжааны дүрмийн дагуу дотоодын мэдээллийг ашиглан ашиг олохыг оролдохыг хориглосон байдаг. 9. Үндсэн үйлчилгээнүүд болох худалдах ба худалдан авах захиалгыг гүйцэтгэх, үнэт цаасуудыг найдвартай хадгалж хамгаалах, маржинтай зээл өгөх, богино арилжааг хөнгөвчлөхийн хажуугаар бүрэн үйлчилгээ үзүүлдэг брокерууд хөрөнгө оруулалтын шийдвэрийн талаар мэдээлэл, зөвөлгөө өгдөг. Хөнгөлөлттэй брокерууд зөвхөн үндсэн брокерын үйлчилгээ үзүүлэх ба голдуу тэдний шимтгэлийн хэмжээ нь арай доогуур байдаг. 10. Арилжааны нийт зардал нь шимтгэл, дилерийн bid ask spread буюу худалдах, худалдан авах үний зөрүү ба үний хөнгөлөлтөөс бүрдэнэ 11. Брокероор дамжуулан үнэт цаасанд хөрөнгө оруулалт хийж болохын зэрэгцээ олон хувь хүмүүс хамтын сан ба бусад хөрөнгө оруулалтын компаниудад хөрөнгө оруулалт хийдэг. Хамтын сангууд нь хувь хүмүүсийг үнэт цаас эзэмшихэд заавал гарч ирдэг янз бүрийн захиргааны ачаанаас чөлөөлж өгдөг ба хамгийн сайн хөрөнгө оруулалтын үр дүнгээр хангаж өгөдөг. Хамтын сангуудыг хаалттай, нээлттэй, ачаалалтай, ачаалалгүй гэж ангилахын хажуугаар хөрөнгө оруулж буй үнэт цааснуудын төрлөөр нь мөн ангилдаг. Үндсэн хөрөнгийн хөрөнгө оруулалтын трастууд үндсэн хөрөнгө ба үндсэн хөрөнгөөр барьцаалагдсан зээлийг санхүүжүүлдэг.

Бүлэг 21


Фьючерсийн зах зээл

Фьючерсийн ба форвардын гэрээ нь тодорхой хэмжээний үнэт цаасыг ирээдүйд худалдах, худалдан авах гэрээ гэдгээрээ опционтой төстэй юм. Опционоос ялгагдах гол онцлог бол опцион эзэмшигч арилжаа ашиггүй бол заавал хэрэгжүүлэх үүрэг хүлээдэггүй, харин фьючерс ба форвардын гэрээ нь гэрээ ѐсоор заавал худалдах, худалдан авах үүрэг хүлээнэ.

Форвардын гэрээ нь жинхэнэ утгаараа хөрөнгөөр төлөгдсөн сангийн санхүүжилт биш юм. Энэ нь зөвхөн ирээдүйд арилжаа хийнэ гэсэн амлалт юм. Форвардын зохицуулалт нь хөрөнгө оруулалтын талаар бидний судлах зүйлийн нэг болно.

Төрөл бүрийн эд хөрөнгийн форвардын зах эртний Грекийн үед үүсчихсэн байжээ. Харин харьцангуй орчин үеийн зохион байгуулагдсан форвардын зах нь 19-р зууны үеээс хөгжиж эхэлжээ. Фьючерсийн зах нь зохион байгуулагдаагүй, форвардын гэрээний оронд өндөр стандартчлагдсан арилжааны үнэт цаасуудыг санал болгодог.

Энэ бүлгээр бид фьючерсийн зах ба түүний арилжааны аргуудыг авч үзэх болно. Бид фьючерсийг хэджер ба спекуляторууд хэрхэн ашигладаг болон фьючерсийн үнэ хөрөнгийн спот ханштай хэрхэн холбогддогийг үзнэ. 21-р бүлэгт бид фьючерсийн захын ерөнхий үндсэн ойлголтыг өгч, 22-р бүлэгт фьючерсийн захын онцлогуудыг нэгбүрчлэн тайлбарлана.

21.1 Фьючерсийн гэрээ Фьючерс ба форвард хэрхэн явагддаг, ба тэдгээр нь ямар ашигтай болохыг ойлгохын тулд тариачин улаан буудайны ургацаа нэмэгдэхийн хирээр хэрхэн багцын девирсификацын асуудалтай тулгарч байгааг үзье. Бүхэл тариалалтын улирлын турш тариачны орлого ургацын өндөр хэдбэлзэлтэй үнээс хамаарна. Тариачингийн бүхий л хөрөнгө ургацтай нь холбоотой тул тэр тийм амар девирсификац хийх боломжгүй.

Тээрэмчин нь бас улаан буудай худалдан авах ѐстой бөгөөд мөн тариачны адил багцын асуудалтай тулгарч байна. Улаан буудайны ирээдүйн үнийг тааварлах боломжгүй тул орлогыг санамсаргүй хийх боломжтой:

Хэрвээ тариачин ургацаа хураах үед үнэ яаж өөрчлөгдөхөөс үл хамааран одоогийн ханшаар улаан буудайгаа нийлүүлнэ гэсэн форвардын гэрээ хийвэл хоѐр тал хоѐулаа эрсдлийг багасгах боломжтой. Ингэвэл одоо төлбөр хийгдэхгүй. Форвардын гэрээ нь одоогийн ханшаар ямар нэгэн хөрөнгийг ирээдүйд нийлүүлэх гэрээ юм. Форвардын гэрээ нь хоѐр талыг хоѐуланг нь ирээдүйн үний өөрчлөлтөөс хамгаалдаг.

Фьючерсийн зах нь форвардын гэрээг зохион байгуулагдсан, стандартчлагдсан болгодог. Худалдагч ба худалдан авагч нь өөрсдийн ашиг сонирхолд нийцсэн шансыг хайхын оронд тэд төвлөрсөн фьючерсийн зах дээх арилжаа хийдэг. Фьючерсийн зах нь арилжаалагдах гэрээнүүдийн хэлбэрийг стандартчлаж өгдөг : гэрээний хэмжээ, арилжаалж болох эд хөрөнгө, гэрээний гүйцэтгэлийн хугацаа г.м. Фьючерс нь форвардаас ялгагдах бас нэг зүйл бол гэрээний хугацаа дуусахаас өмнө хоѐр тал ямар ч өдөр мөнгө солилцож болдог.

Төвлөрсөн зах дээр худалдагч ба худалдан авагч өөрсдөө тохиромжтой талаа хайлгүйгээр брокероор дамжуулан төвлөрсөн зах дээр арилжаа хийж болно.

Фьючерсийн гэрээний тухай үндсэн ойлголт


Фьючерсийн гэрээ нь тогтоосон хугацааны дараа фьючерсийн үнэ гэгдэх гэрээний үнээр эд хөрөнгийн үнийг төлөх үүрэгтэй. Энэ гэрээ нь эд хөрөнгөнд өндөр шаардлага тавьдаг. Хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний хувьд тусгай үнэлгээ тогтоодог (жишээлбэл, номер 2-хатуу өвлийг давдаг улаан буудай, номер 1-зөөлөн улаан улаан буудай). Хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний гүйлгээг агуулахын баталгаатай баримтаар хийдэг. Санхүүгийн фьючерс нь мөнгөн гүйлгээгээр, индексийн фьючерс нь индексийн опцион гэх мэт бэлэн мөнгөний гүйлгээгээр хийгддэг.

Фьючерсийн арилжаанд гэрээний бүхий л нөхцөлүүдийг тусгасан байдаг тул арилжаалагчид фьючерс үнээс дээгүүр наймаагаа тохирох хэрэгтэй. Long position-ыг авч байгаа брокер нийлүүлэлтийн хугацаанд эд хөрөнгийг худалдан авах үүрэгтэй. Харин short position-ыг авч байгаа брокер гэрээнд заасан хугацаанд эд хөрөнгийг нийлүүлэх үүрэг хүлээнэ. Long position-д байгаа арилжаалагч гэрээг «худалдан авах» ба short position-д байгаа арилжаалагч гэрээг «худалдана». Худалдах, худалдан авах гэсэн үгнүүд нь хэлбэр төдий юм. Учир нь гэрээгээр хувьцаа юмуу бонд шиг жинхнээсээ арилжаалагдахгүй, харин 2 талын харилцан тохиролцоо гэсэн үг юм.

Зураг 21.1-т Wall Street Journal-д гарсан зарим хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний фьючерсийн үнийг үзүүлэв. Гэрээ бүр 5000 бушелийн нийлүүлэлтийн гэрээ бөгөөд, бушелийг центээр тооцсон байдаг.

Жишээ нь 1995 оны 3 сарын эрдэнэ шишний гэрээг авч үзвэл тухай өдөр1 бушел 227.5 центийн фьючерс ханшаар эхэлсэн байна. Тухайн өдөр хамгийн өндөр ханш 228 цент, хамгийн бага ханш 227 цент байсан ба төлбөрийн ханшийг 227.75 центээр тогтжээ. Төлбөрийн үнэ тухайн өдрийн эхнээс 0.25 центээр нэмэгджээ. Гэрээгээр тухайн өдрийн хамгийн өндөр фьючерс үнэ 282.5 цент, хамгийн бага нь 220.5 цент байжээ. Нээлттэй хүү буюу гэрээний тоо 116889 байв.

Long postion-той арилжаалагч буюу бараа худалдан авах гэж буй тал үний өсөлтөөс ашиг олно. Гэрээний хугацаа болох 6-р сар сард эрдэнэ шишний 1 бушелийн үнэ 232.75 цент болсон гэе. Гэрээний үнийг 227.75 гэж тохирсон long position-той тал 1 бушел бүрээс 5 центийн ашиг олж байна. Гэрээ болгон 5000 бушелийн дүнтэй учраас брокерын шимтгэлийг тооцолгүйгээр гэрээ болгоноос 5000*0.5$=250$ ашиг олж байна. Харин short position-той ьал гэрээ бүрээс 250$-ын алдагдал хүлээж байна.

Эндээс гэрээний эцсийн үр дүн: Худалдан авагчийн (long position) ашиг=Гэрээний гүйцэтгэлийн спот үнэ-

Анхдагч фьючерс үнэ Худалдагчийн (short position) ашиг=Анхдагч фьючерс үнэ-Гэрээний

гүйцэтгэлийн спот үнэ Энд спот үнэ гэдэг нь нийлүүлтийн үеийн барааны зах зээлийн бодит үнэ

болно. Дээрхээс үзэхэд фьючерсийн гэрээ нь иэг нийлбэртэй тоглоом юм. Гэрээний 2 талын ашиг алдагдлын нийлбэр байнга тэгтэй тэнцүү байна.

Онолын асуулт : Фьючерсийн гэрээний long позицтой хөрөнгө оруулагч гэрээний гүйцэтгэлийн өдөр ямар хэмжээний ашиг олохыг графикаар харуул. Мөн худалдан авагч гэрээ хийлгүйгээр олох ашгийг графикаар дүрсэлж, хооронд нь харьцуулж үз. Дараа нь үүнийг short позицын хувьд хийгээд үз.

Фьючерсийн гэрээнүүд


Фьючерс ба форвардын гэрээнүүд олон төрлийн бараа бүтээгдэхүүн дээр хийгддэг: хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн, металлууд, эрдэс бодисууд, эрчим хүч, гадаад валют, санхүүгийн фьючерс (тогтмол орлоготой үнэт цаас, зах зээлийн индекстэй хувьцаа). Санхүүгийн фьючерс нь харьцангуй орчин үеийнх буюу 1975 оноос эхлэн хийгдэж байгаа юм байна. Зураг 21.2-т сүүлийн 10 жилийн фьючерсийн арилжааг үзүүлсэн бөгөөд санхүүгийн фьючерсийн давуу үүргийг харуулжээ. Хүснэгт 21.1-т 1995 оны үеийн АНУ-ын фьючерсийн арилжааны төрлүүдийг харуулсан байна.

Фьючерсийн захын хажуугаар өндөр хөгжсөн сүлжээтэй банкууд ба

брокерын пүүсүүд гадаад валютын арилжааны форвард захыг бий болгосон юм. Тухайн гэрээний нөхцлүүдийн дагуу арилжаа явагддаг гэдэг утгаараа энэ форвардын зах нь зохион байгуулагдаагүй зах юм.

Хүснэгт 21.1 Фьючерсийн гэрээний загварууд

Гадаад валют Хөдөө аж ахуй бүтээгдэхүүн Метал,эрчим хүч

Британий фунт Эрдэнэ шиш Зэс Канад доллар Овъѐос Хөнгөн цагаан Японы иен Шар буурцгийн шош Алт Швейцар франк Шар буурцгийн шошны тэжээл Цагаан алт Франц франк Шар буурцгийн шошны тос Палладин Дойчмарк Улаан буудай Мөнгө Ам.долларын индекс Арвай Газрын тос Евро Маалинганы үр Халаалтын тос Австрали доллар Канола Хийн тос Марк/иений кросс ханш Хөх тариа Байгалийн хий Стерлинг/маркийн кросс ханш Малын тэжээл Шингэн шатахуун Мал Пропан Хүүгийн түвшний фьючерс Гахай CRB индекс* Гахайн мах Евродоллар Какао Энгийн хувьцааны Индексүүд Евромарк Кофе Евролир Хөвөн S&P 500 Евросвисс Оранж жүүс S&P midcap 400 Урт хугацаат өрийн бичиг Элсэн чихэр NYSE-ийн индекс Богино хугацаат өрийн бичиг Бэлтгэсэн мод Value Line индекс Албан татварын гэрчилгээ Цагаан будаа Major Market индекс Захиргааны бондын индекс Лангууны арын зах LIBOR Russel 2000 Short Gilt Nikkei 225 Long Gilt Eurotop 100 Австралийн засгийн газрын бонд FT-SE индекс Германы засгийн газрын бонд CAC 40 Канадын засгийн газрын бонд Австралийн энгийн хувьцаа Италийн засгийн газрын бонд Toronto 35 Холбооны нөөцийн түвшин

Тэмдэглэл : * Хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний фьючерсйин үний Бараа Бүтээгдэхүүний Судалгааны Товчооны индэкс нь метал ба эрчим хүчний фьючерс үнэтэй адил Gils гэдэг нь Их Британий засгийн газрын бонд юм


21.2 Фьючерсийн захын арилжааны аргууд

Клирингийн систем ба нээлттэй хүү Энгийн үнэт цаасны арилжаанаас фьючерсийн гэрээний арилжаань илүү төвөгтэй. Хэрвээ та хувьцаа худалдан авахыг хүсвэл зүгээр л брокероороо дамжуулан арилжаанд оролцоод худалдан авна. Харин фьючерсийн арилжаанд клирингийн систем илүү идэвхтэй үүрэг гүйцэтгэдэг.

Хөрөнгө оруулагч брокертой фьючерс хийхээр тохирсон бол тухайн брокерын пүүс фьючерсын зах дээрх пүүсд захиалга явуулна. Үнэт цаас бүрийг мэргэжилтнүүдээр дамжуулан арилжаалдаг хувьцааны арилжаанаас ялгагдах зүйлүүдийн нэг бол АНУ-д ихэнх фьючерсийн арилжаа нь танхимын арилжаалагчдаар дамжин хийгддэг.

Арилжаалагчид бие биенээ хайхын оронд клирингийн системээр дамжуулах бөгөөд long position-той худалдан авагчийн хувьд клиринг нь худалдагч, short position-той худалдагчийн хувьд худалдан авагч болдог. Зураг 21.3-т клирингийн системийн ач холбогдлыг дүрсэлсэн байна. А тохиолдолд клиринг байхгүй үеийн арилжааг харуулжээ. Энэ үед худалдан авагч төлбөрөө хийх, худалдагч бараагаа нийлүүлэх үүрэг хүлээнэ. В тохиолдолд клирингийн систем нь 2 талын хооронд зуучлагчийн үүрэг гүйцэтгэж байгаа бөгөөд арилжаанд зэрэг long position ба short position-ы үүргийг гүйцэтгэдэг.

Зураг 21.3 А. Клирингийн систем байхгүй үед В. Клирингийн системээр арилжаа хийх үед

А. Мөнгө Бараа

В. Мөнгө Мөнгө

Бараа Бараа Клирингийн систем нь позицоо буцаах боломж олгодог. Хэрвээ та

худалдан авагч болон оролцож байгаад позицоо солихыг хүсвэл брокертооо хэлээд худалдагч тал болон оролцож болно. Үүнийг арилжааг хүчингүй болгох гэдэг. Энэ үед арилжааны сүлжээ таны позицыг авч таныг тэг позицтой болгоно.

Гэрээний нээлттэй хүү гэдэг нь хийгдээгүй байгаа гэрээний тоо юм. (Энд long position ба short position-ыг тус тусд нь тоолдоггүй). Клирингийн позицийг нээлттэй хүүд оруулахгүй. Гэрээний арилжаа хийгдэж эхэлмэгц нээлттэй хүү тэг

Long Position Short Position

Long Position

Êëèðèíãèéí ñèñòåì

Short Position


болно. Гэрээ нэмэгдэж орж ирэхийн хирээр нээлттэй хүү нэмэгддэг. Гэвч зарим арилжаалагчид гэрээний хугацаанаас өмнө позицоо буцаадаг.

Бодитоор бараа авч, хүлээн авахын оронд арилжаанд оролцогчид арилжаагаа хүчингүй болгон позицоо буцаах зөвхөн гэрээ хэлбэрээр замаар ашиг алдагдлаа хүлээх боломжийг ашигладаг байна. Бодитоор бараа худалдаж авах, нийлүүлэхдээ байнгын нийлүүлтийн сувгаар юмуу агуулахын баримтаар хийдэг. Барааны төрөл ба гэрээнээс шалтгаалан гэрээний бодит нийлүүлэлт гэрээнд зааснаас 1-3% зөрүүтэй байдаг.

Mark-to-market ба маржин данс Эдди Мэрфигийн нэгэн жүүсний наймаачний дүрд тоглосон «Trading Places» гэдэг киног үзсэн хүмүүс жүүс худалдах, худалдан авах тухай ямар ч ойлголт аваагүй гэж хэлж болно. Наймаачид зүгээр жүүсний фьючерс үний талаар мөрийцдөг. Гэрээг худалдан авагч тал 0 хугацаанд гэрээг худалдан аваад түүнийгээ t хугацаанд хүчингүй болгож, Ft-F0 хэмжээний ашиг, алдагдал хүлээнэ. Харин худалдагч тал F0 - Ft хэмжээгээр ашиг алдагдал хүлээнэ.

Арилжаалагч хэдий хэмжээний ашиг алдагдал хүлээхийг mark-to-market гэнэ. Арилжааны эхний гүйлгээний үед арилжаалагч 2 тал хоѐулаа маржин данс нээдэг. Маржин нь үнэт цаасны данс бөгөөд үүнд бэлэн мөнгө, засгийн газрын бонд гэх мэт хөрвөх чадвартай үнэт цаасуудыг байршуулдаг. Энэ нь фьючерсийн гэрээний үүргээ билүүлэх баталгаа болж өгдөг. Учир нь 2 тал хоѐулаа фьючерсийн гэрээгээр алдагдал хүлээх эрсдэлтэй, ингэсэн тохиолдолд маржин данс руугаа ханддаг. Жишээ нь эрдэнэ шишний анхны маржин 10% байсан ба гэрээ бүрт 1,138.75$ маржиндаа шилжүүлэх ѐстой. Энэ нь нэг гэрээний (1 бушелийн үнэ 2.2775*5000 бушел) үний 10% юм.

Маржин голдуу гэрээний үний дүнгийн 5-15% байдаг. Фьючерсийн гэрээ арилжаалагдах өдөр фьючерс үнэ өсч болно, буурч ч болно. Гэрээний өдрийг хүлээн клирингийн систем нь өдөр болгон ашиг алдагдлаа хянаж байх боломж олгодог. Хэрвээ эрдэнэ шишний фьючерс үнэ 227.75-аас 229.75 цент болж өсвөл клирингийн систем нь худалдан авагч талд (long position) 5000 бушел бүрийн 2 цент буюу гэрээ бүрийн 100$-ыг зээлдүүлнэ. Харин худалдагч талын (short position) маржин данснаас авдаг.

Өдөр болгоны гүйлгээг mark-to-market гэнэ. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэвэл гэрээ гйүцэтгэх хугацаа нь ашиг алдагдлыг хянаж чадахгүй гэсэн үг. Mark-to-market нь фьючерс үнэ өөрчлөгдвөл тэр дор нь маржин данс руу орлогыг оруулах баталгаа болдог. Бид илүү дэлгэрэнгүй жишээ авч үзье.

Онолын асуулт : Клирингийн системийн хувьд mark-to-market-ын нийт эх үүсвэр юу байдаг вэ?

Хэрвээ өдрийн mark-to-market-аас арилжаалагчын алдагдал өссөөр

байвал маржин данс хамгаалалтын буюу вариац, маржин түвшнээс доогуур болно. Нэг удаа л маржин данс ийнхүү байх ѐстой түвшнээс доошилвол тухайн арилжаалагч margin call-ыг хүлээн авна. Жишээлбэл эрдэнэ шишний хамгаалатын маржин 5% бөгөөд 10% буюу гэрээ бүрээс 569$ болвол margin call хүлээн авна. Энэ нь фьючерс үнэ зөвхөн 12 центээр бууч болохыг зааж байгаа бөгөөд фьючерс үнэ 1 центээр буурах тутамд long position-той тал 50$-ын алдагдал хүлээнэ гэсэн үг юм.

Mark-to-market нь стандартчлалаас гадна фьючерс ба форвардын гэрээнүүдийн гол ялгаатай тал юм. Фьючерсийн гэрээгээр гэрээний хугацаа дуусахаас өмнө хөрөнгө солилцож болно, харин форвардын гэрээгээр хугацаанаас өмнө ямар ч гүйлгээ хийж болохгүй.


Фьючерс үнэ нь гэрээ гүйцэтгэх өдрийн бараа бүтээгдэхүүний спот ханштай тэнцүү байдаг гэдгийг тэмдэглэх нь зүйтэй. Энэ спот үнэ бараа бүтээгдэхүүний өрөсөлдөгч 2 үнээр тэнцвэржиж өрсөлдөгч зах зээлийг бий болгодог1. Та спот зах зээлээс шууд бараагаа худалдан авч болохоос гадна фьючерсийн гэрээг long позицоор хийснээр барааг хүлээн авч болно.

Бараа бүтээгдэхүүнүүдийг спот ба фьючерс захаас авахаас гадна хөрөнгө оруулагчид бараа бүтээгдэхүүнүүдийг хямд газраас худалдан аваад өндөр үнэтэй зах дээр арилжаалах захиалга өгдөг. Ийм арбитражын үйл ажиллагаа нь арбитражын боломжийг тооцсон үнийг тогтоолгүйгээр байж болохгүй. Иймээс гэрээний гүйцэтгэлийн хугацаанд фьючерс ба спот үнэ 2 адил цэгт байх ѐстой. Үүнийг convergence property гэдэг.

Гэрээгээр (0 хугацаанд) long позицид байгаа хөрөнгө оруулагч гэрээний гүйцэтгэлийн хугацаа (t хугацаа) хүртэл позицоо хэвээр хадгалсан бол өдрийн гүйлгээ Ft-F0 –тэй тэнцүү ба энд Ft нь гэрээний гүйцэтгэлийн хугацаан дах фьючерс үнэ болно. Гэвч convergence-ийн нөлөөгөөр гэрээний гүйцэтгэлийн хугацааны Ft нь спот үнэ болох Pt –тэй тэнцэнэ. Иймээс фьючерсийн нийт орлого Pt – F0 болж байна.

Жишээ нь 5 өдрийн дараа нийлүүлэх мөнгөний одоогийн фьючерс үнэ нэг унц нь 5.10$ гэе. Дараагийн 5 өдрийн турш фьючерс үнэ дараах байдалтай байсан гэе:

Өдөр Фьючерс үнэ

0 (өнөөдөр) 5.10 $

1 5.20 2 5.25 3 5.18 4 5.18 5 5.21

Гэрээний гүйцэтгэлийн өдөр спот үнэ 5.21$ байсан ба Энэ өдөр спот зах дээр мөнгөний үнэ фьючерс үнэтэй тэнцэх ѐстой. Long позицтой гэрээ бүрт өдрийн mark-to-market гүйлгээнүүд дараах байдалтай байна: Өдөр Нэг унцын Ашиг (Алдагдал) *5000 унц/гэрээ=Өдрийн орлого

1 5.20-5.10=0.10 500$ 2 5.25-5.20=0.05 250 3 5.18-5.25=-0.7 -350 4 5.18-5.18=0 0 5 5.21-5.18=0.03 150 550$ Өдөр 1-т орлогын хэмжээ фьючерс үнээрээ эхний өдрөөс өссөн (5.20$-5.10$). Барааны Бирж (Commodity Exchange-CMX) дээр мөнгөний гэрээ бүр 5000 унцынх байдаг учраас нйит 500$ болж байна. Өдөр 3-т фьючерс үнэ унаж long позицын маржин дансны үлдэгэдэл -350$ болж байна. Өдөр 5-т өдрийн орлогуудын нйилбэр 550$ болж байна. Бодит орлого эцсийн фьючерс үнэ 5.21$ ба анхны фьючерс үнэ 5.10$-ын зөрүүг 5000-аар

1 Ãýðýýíèé ã¿éöýòãýëèéí õóãàöààí äàõü ôüþ÷åðñ áà ñïîò ¿í¿¿äèéí áàãà õýèæýýíèé çºð¿¿ òýýâðèéí çàðäëààñ øàëòãààëàí õýâýýð ¿ëäýæ áîëíî, ãýâ÷ ýíý íü áàãà õ¿÷èí ç¿éë þì


үржүүлсэнтэй тэнцүү. Энэ нь өдрийн орлогуудын нийлбэр Pt – F0 болж байга гэсэн үг.

Бэлэн мөнгө ба бодит нийлүүлэлт Фьючерсийн гэрээ дуусахаас өмнө хүчингүй болгоогүй тохиолдолд нийлүүлтийг онцгой зэрэглэлийн улаан буудай, гадаад валют гэх мэт бараа бүтээгдэхүүнүүдээр хийдэг. Хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүнүүд өөр өөр чанартай байдаг тул фьючерсийн гэрээнд чанарын стандартыг нэг хэсэг болгон тусгаж өгдөг. Заримдаа гэрээний нийлүүлэлтийг гэрээнд зааснаас өндөр юмуу доогуур зэрэглэлийн бараа бүтээгэхүүнээр хийх тохиолдол гардаг. Энэ тохиолдолд шагнал юмуу хөнгөлөлт үзүүлнэ. Зарим фьючерсийн гэрээгээр бэлэн мөнгөний нийлүүлэлт хийдэг. Үүний нэг жишээ бол Standard & Poor Index , New York Stock Exchange Index гэх мэт индекстэй үнэт цаасны индексийн фьючерсийн гэрээнүүд юм. Гэрээний нийлүүлэлт гэдэг нь гүйцэтгэлийн өдрөөрх индексийг тооцсон бэлэн мөнгө юм. Өдрийн орлогуудын нийлбэр дүн long позицийн хувьд St-F0 болно. Энд St нь T хугацаан дахь үнэт цаасны индексийн үнэ, F0 анхны фьючерс үнэ. Зохицуулалтууд Фьючерсийн зах нь холбооны агентлаг болох Бараа Бүтээгдэхүүний Фьючерсийн Арилжааны Хороогоор (Commodities Futures Trading Commission-CFTC) зохицуулагддаг. CFTC нь фьючерсийн захын гишүүн компаниудын шаардлагатай капиталын хэмжээг тогтоож, шинэ гэрээний арилжааг баталгаажуулж, өдрийн гүйлгээний тайлан мэдээг хянаж байдаг.

Фьючерсийн зах нь дараагийн өдөр фьючерс үний өөрчлөлтийн хязгаарыг тогтоодог. Жишээлбэл Chicago Board of Trade дээр арилжаалагдаж буй мөнгөний гэрээний үний хязгаар 1$. Энэ нь өнөөдөр мөнгөний фьючерс үнэ нэг унц нь 5.10$-оор хаагдсан бол маргаашийн арилжааны өдөр 6.10$-4.10$ дотор хэлбэлзэнэ гэсэн үг.

Гэхдээ үнийн хязгаар нь үний хэлбэлзлээс тэр болгон хамгаалж чадахгүй. Жишээлбэл олон улсын мөнгөний хямралаас шалтгаалаад мөнгөний спот үнэ 1 унц нь 8 $ болж өссөн гэе. Ингэвэл хэн ч 5.10$-оор фьючерс зарахыг хүсэхгүй. Харин фьючерс үнэ өдөр болгон 1$-оор өссөөр хэдэн өдрийн дараа тэнцвэрт үнээ олно. Энэ нь үнэ тэнцвэрт үнэдээ хүртэл хэн ч зохицуулж чадахгүй гэсэн үг. Энэ жишээ нь үний хязгаарлалт нь үний хэлбэлзлийн эсрэг бодит хамгаалалт болж чаддаггүйг харуулж байна.

21.3 Фьючерсийн захын стратегиуд

Хэджинг ба спекуляц Хэджинг ба спекуляц нь фьючерсийн захын хэрэглээний 2 туйлын талууд юм. Спекулятор фьючерсийн үний хөдөлгөөнөөс ашиг олдог, хэджер нь харин үний хөдөлгөөнөөс хамгаалдаг.

Хэрвээ спекуляторууд үнэ өснө гэж таамгалавал тэд long позицтой гэрээ авах болно. Хэрвээ үнэ буурна гэвэл short позицтой байна. Спекуляцын үйл ажиллагааны жишээ болгож Зураг 21.1-ийн жагсаалтанд байгаа засгийн газрын бондын фьючерсийн гэрээг авч үзье. CBT дээр засгийн газрын бондын гэрээний нэрлэсэн үнэ 100.000$. Жагсаалтанд 99-29 байгаа үнэ бондын зах зээлийн үнэ нэрлэсэн үний 99.90625% буюу 99.906.25$ гэсэн үг юм. Иймээс засгийн газрын бондын үнэ 1 пойнтоор өсвөл long позиц 1000$-ын ашиг олж байна.


Спекулятор яагаад засгийн газрын бондыг худалдан авахын оронд түүний фьючерсийн гэрээг авч байна вэ? Үүний нэг шалтгаан бол фьючерсийн гэрээний гүйлгээний зардал арай бага байдаг.

Өөр нэг шалтгаан бол фьючерсийн гэрээний үзүүлж буй нөлөө юм. Дээрх жишээг авч үзье. Нэрлэсэн үнэ 100.000$, үнэ 99.906$. Анхны маржин 10.000$. Хэдийгээр фьючерсийн үнэ зөвхөн 1%-аар (1/99906) нэмэгдэж байгаа боловч гэрээ бүрээс олох ашиг 1000$ буюу 10% (1000/10000) болж байна. Иймээс бондыг шууд худалдаж авснаас фьючерсийн гэрээ авсан нь илүү ашиг авчирч байна.

Хэджерүүд харин үний өөрчлөлтийн эсрэг үйл ажиллагаа явуулдөг. Жишээ нь засгийн газрын бондын багц эзэмшигч багцаа үний хэдбэлзлээс хамгаалахыг хүсч байгаа гэе. Тэгвэл хэджер засгийн газрын бондын short позицыг худалдан авна. Энэ нь хугацааны эцэст бондоо одоогийн үнээр өгнө гэсэн үг.

Зураг 21.1-ийн жагсаалтнаас харахад 12-р сарын фьючерс үнэ 99.91$, нэрлэсэн үнэ 100$ , засгийн газрын бондын 12-р сарын боломжит үнүүд 98.91$, 99.91$, 100.91$. Хэрвээ нэг бүр нь 1000$-ын үнэтэй 200 бондтой хөрөнгө оруулагч байвал нэг бүр нь100000$-ын нэрлэсэн үнэтэй 2 гэрээг short позицоор худалдан авч болно. Багцыг фьючерсийн short позицоор хамгаалахыг short hedging нэдэг. Фьючерсийн позиц авахад одоогийн хөрөнгө оруулалт шаардлагагүй.

Фьючерсийн 2 гэрээнээс олох 12-р сарын ашиг фьючерсийн үнэ унах тусам 1000 дахин нэмэгдэнэ. Хугацааны эцэст бондын фьючерс үнэ спот үнэтэй тэнцэнэ. Фьючерсийн ашиг 2000 дахин болж өснө (F0-Pt ). Энд Pt нь хугацааны эцсийн бондын үнэ, F0 нь анхны фьючерс үнэ.

Одоо short позицтой бондын багцыг авч үзье. Багцын үнэ 12-р сард дараах байдалтай байна:

12-р сарын засгийн газрын бондын үнэ 98.91$ 99.91$ 100.91$

Бонд (2.000$ үнэтэй) 197.820$ 199.820$ 201.820$ Фьючерсийн ашиг алдагдал 2.000 0 -2.000

ДҮН 199.820$ 199.820$ 199.820$

Хэрвээ бондын үнэ 98.91$ бол фьючерсийн гэрээгээр ашиг 2000$ болно. Энэ нь хувьцааны эцсийн фьючерс үнэ (тухайн хувьцааны спот үнэ болох 98.91$-той тэнцэнэ) ба анхны фьючерс үнэ 99.91$-ын зөрүүгээр тодорхойлогдоно. Short гэрээний үед спот ханш унавал 100$-ын нэрлэсэн үнэ бүрээс 1$-ын ашиг олж байна. Long хэджинг нь худалдан авагчийн хувьд short хэджингтэй адил явагдана. Жишээлбэл хөрөнгийн менежер 2 сарын дараа тогтмол орлоготой үнэт цаасанд хөрөнгө оруулалт хийнэ. Менежер засгийн газрын бондын одоогийн үнийг их сонирхож байгаа бөгөөд 2 сарын дараа хөрөнгө оруулалт хийгдтэл үнэ ба өгөөжийг цоожилохыг хүссэн. Тэгвэл менежер одоогийн үнийг баталгаажуулсан long позицтой фьючерсийн гэрээг худалдан авна.

Онолын асуулт : Бидний авч үзсэн жишээтэй адил засгийн газрын бондын үнэ 2 сард 98.91$, 99.91$, эсвэл 100.91$-ын үнэтэй байна гэж бодъѐ.


12-р сард 200,000$-ын нэрлэсэн үнэтэй засгийн газрын бондыг худалдан авч long позицтой гэрээ хийснээр зардал 199,820$ гарна гэдгийг харуул

Зарим бараа бүтээгдэхүүний хувьд шаардлагатай фьючерсийн гэрээ арилжаалагддаггүй тул фьючерсийн хэджинг хийх боломжгүй байдаг. Жишээ нь, боксит олборлогчдын хувьд бокситын фьючерс гэж жагсаалтанд байхгүй. Хөнгөн цагаан ба бокситын үнэ өндөр хамааралтай бөгөөд боксит олборлогчид хөнгөн цагааны фьючерсийн short позицоор хэджинг хийдэг. Ингэж өөр бараа бүтээгдэхүүний фьючерсийг ашиглан хэджинг хийхийг cross-hedging гэдэг.

Онолын асуулт : Бокситоор хэджинг хийхийн тулд хөнгөн цагааны фьючерс ашиглаж байгаа хөрөнгө оруулагчийн хувьд ямар эрсдэл байж болох вэ?

Фьючерсийн гэрээг мөн багцын хэджинг хийхэд ашиглаж болно. Боди Розански3 2 бараа бүтээгдэхүүний фьючерсийн ашиг нь хувьцааны захтай сөрөг хамааралтай байдгийг тогтоожээ. Иймээс хөрөнгө оруулагчид ашгийн түвшингийн стандарт хазайлтыг бууруулахын тулд фьючерсийн гэрээний тараан байршуулсан багцыг хувьцааны тараан байршуулсан багцад нэмдэг. Бараа бүтээгдэхүүний фьючерсийн үний дундаж өсөлтийн түвшин нь энгийн хувьцааны фьючерстэй адил байдаг. 1950-1976 он Жилийн дундаж орлого Жилийн стандарт хазайлт

Засгийн газрын бондын багц 13.85% 22.43% Ба 23 бараа бүтээгдэхүүний фьючерс S&P 500 индекс 13.05% 18.95% Тухайн хугацаанд дээрх 2 багцын корреляцын коэффициент –24 байжээ. Энэ нь long позицтой бараа бүтээгдэхүүний фьючерсийг хувьцааны багцын тараан байршуулалтанд нэмж болно гэдгийг харуулж байна. Бараа бүтээгдэхүүний фьючерсийг инфляцын эсрэг хэджинг хийхэд ашигладаг. Урьдчилан таамаглаагүй инфляцаас үүдэн бараа бүтээгдэхүүний үнэ өссөн үед фьючерсийн long позицын ашиг нэмэгдэнэ. Суурь эрсдэл ба хэджинг Фьючерс үнэ ба спот үний зөрүүг суурь гэнэ4. Бидний үзсэнээр гэрээний хугацааны эцэст суурь тэгтэй тэнцэх ѐстой. Convergence property ѐсоор бол Ft-Pt=0 байх ѐстой.

Засгийн газрын бондоор short хэджинг хийсэн жишээг саная. Хэрвээ хөрөнгө, фьючерсийн гэрээ нь гэрээний хугацаа дуустал хүчинтэй байвал хэджер эрсдэл хүлээхгүй. Харин хөрөнгө ба гэрээ хугацаанаас өмнө хүчингүй болвол хэджер суурь эрсдлийг хүлээх болно. Учир нь фьючерс үнэ ба спот үнэ нь хүссэн байдлаар тогтох албагүй. Энэ тохиолдолд гэрээ ба хөрөнгийн ашиг алдагдал бие биенээ нөхөн тэнцвэржүүлж чадахгүй.

Зарим спекуляторууд суурийн өөрчлөлтөөс ашиг олохыг орлддог. Фьючерс ба спот ханшийн зөрүүн дээр биш тэдгээрийн суурь дээр мөрийцдөг. Long спот - Short фьючерс позицууд нь суурь багасах тусам ашиг олно. Жишээлбэл хөрөнгө оруулагч 100 унц алттай ба short гэрээ хийсэн. Өнөөдөр нэг унц алт 391$-оор зарагдаж байгаа бөгөөд 6-р сарын фьючерс үнэ 396$ гэе.

3 Zvi Bodie and Victor Rozansky, ‘’Áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé ôüþ÷åðñèéí ýðñäýë áà àøèã‘’, Financial Analysts Journal, 1980 îíû 5,6 ñàð. 4 Basis áóþó ñóóðü ãýñýí ¿ãèéí õýðýãëýý íü îíîâ÷òîé áèø ãýæ õýëæ áîëíî. Çàðèìäàà ôüþ÷åðñ-ñïîò ¿íèé çºð¿¿ F- P, çàðèìäàà ñïîò- ôüþ÷åðñ ¿íèé çºð¿¿ P- F-ûã èëýðõèéëäýã. Áèä òîãòìîë F- P ãýäãýýð ¿çýõ áîëíî.


Эндээс суурь 5$ болно. Маргааш спот үнэ 394$ болж өсч магадгүй. Фьючерс үнэ 398.5$ болж өсвөл суурь 4.5$ болно. Хөрөнгө оруулагч алтны унц бүрээс 3$ ашиг олж байгаа боловч short позицын үед 2.5$ -ын алдагдал хүлээж байна. Нийт ашиг нэг унцаас 0.5$ болж байна.

Үүнтэй холбоотой статег бол позицын spread юм. Энэ үед хөрөнгө оруулагч long позицтой нэг фьючерсийн гэрээ, яг тэр бараагаараа short позицтой, өөр хугацаатай гэрээ байгуулна.Хэрвээ энэ 2 гэрээний үний хоорондын зөрүү хүссэн чиглэлээр өөчлөгдвөл ашгийг хэмжээ өснө : хэрвээ long позицтой гэрээний фьючерс үнэ short позицтой фьючерс үнээс ихээр нэмэгдэх (хасагдах). 21.4 Фьючерс үнийг тодорхойлох Спот ба фьючерсийн тэнцвэрт байдлын теорем Бид фьючерсийн гэрээг хэджинг хийхэд ашиглаж болдгийг үзсэн. Хэрвээ төгс хэджингтэй буюу хөрөнгө ба фьючерс ямар ч эрсдэлгүй гэж үзвэл хэджингийн позицын ашгийн түвшин эрсдэлгүй хөрөнгө оруулалтын ашгийн түвшинтэй адил байна. Үүнийг фьючерс үнэ ба хөрөнгийн хоорондын хамаарлыг гаргахын тулд онолын хувьд ашигладаг.

Жишээлбэл S & P index 500, өнөөгийн индзкс 460 гэвэл хамтын санд S & P –ээр индексжсэн 460$-той хөрөнгө оруулагч зах зээлийн рискийг хүлээн зөвшшөхрч хэджинг хийхийг хүссэн. Индексжсэн багц жилийн эцэст 8$-ын ноогдол ашиг өгдөг гэе. S & P 500 гэрээ жилийн эцэст 475$5. Хөрөнгө оруулагч short позицтой фьючерс гэрээгээр үнэт цаасны янз бүрийн үний үед жилийн эцэст ямар ямар ашиг олж болохыг тооцоолоѐ :

Үнэт цаасны багцын үнэ 440$ 450$ 460$ 470$ 480$ 490$

Short позицын төлбөр (Ft-F0=475$-St)

35 25 15 5 -5 -15

Ноогдол ашгийн орлого 8 8 8 8 8 8

ДҮН 483$ 483$ 483$ 483$ 483$ 483$

Short позицтой фьючерсийн төлбөр анхны фьючерс үнэ 475$ ба жилийн эцсийн үнэт цаасны үний зөрүүтэй тэнцүү. Энэ нь гэрээний эцсийн фьючерс үнэ тухайн хувьцааны үнэт цаасны үнэтэй тэнцүү гэдэг convergencе-тэй хобоотой. Өнөөгийн фьючерс үний нийлбэр бол төлбөр болох 485$, F0=475$, ноогдол ашиг 8$. Жилийн эцэст үнэт цаасыг өнөөгийн ханшаар худалдах учраас үний эрсдлийг тооцож, худалдахаас өмнө худалдах орлого ба ноогдол ашигтай тэнцүү нийт ашгийн хэмжээг цоожилж байна гэсэн үг.

Эрсдэлгүй үед ашгийн хэмжээ ямар байх вэ? Үнэт цаасны хөрөнгө оруулалтад анх 460$ хэрэгтэй. 460$-ын багц жийлйин эцэст 483$ болж 5%-ийн ашиг авчирна. Нийт хөрөнгө оруулалт Sd , үнэт цаасны өнөөгийн үнэ жилийн эцэст F0 + D болж өснө, энд D багцын ноогдол ашиг. Ашгийн хэмжээ дараах байдалтай байна:

Төгс хэджинг хийсэн үнэт цаасны багцын ашгийн хэмжээ= (F0 + D) – S0 / S0

5 S&P 500 èíäåêñèéí íýã óäààãèéí ¿íý 500$ áàéäàã áà ôüþ÷åðñèéí ãýðýý á¿ðèéã èíäåêñèéí 500$-îîð õèéõ áîëäîã. Áèä ¿¿íèéã õÿëáàð÷ëààä èíäåêñèéí 500 íýãæèéã áèø íýã íýãæýýð ãýðýý õóäàëäàí àâ÷ áîëíî ãýæ ¿çñýí áàéãàà.Ïðàêòèê äýýð íýã ãýðýýãýýð 500$*460=230.000$-ûí ¿íýòýé õóâüöààãààð õýäæèíã õèéæ áîëíî.


Энэ ашиг бол эрсдэлгүй үеийн ашиг юм. Ноогдол ашгийн төлөлт ямар ч эрсдэлгүй үед тараан байршуулсан багцын хувьд ноогдол ашиг маш өндөр байдаг. Бусад эрсдэлгүй ямар ч хөрөнгө оруулалтын үед ашгийн хэмжээ 5% байх ѐстой. Хэрвээ үгүй бол 2 өөр ашгийн түвшинтэй эрсдэлгүй 2 өөр стратегиудыг авч үзнэ. Иймээс бид дараах байдлаар тооцоо хийнэ :

(F0 + D) – S0 / S0=rf

Үүнийг жоохон өөрчилж фьючерс үнэ дараах байдалтай байх ѐстой гаргаж болно:

F0= S0 ( 1+ rf ) – D = S0 (1+ rf –d ) ( 21.1 ) Энд d = D / S0 үнэт цаасны багцын өгөөж. Үүнийг спот-фьючерсийн

тэнцвэрт байдлын теорем гэдэг. Энэ тэнцэтгэл нь энгийн ба онолын хэлбэрээр спот ба фьючерс үний хоорондох хамаарлыг харуулдаг.

Энэ тэнцэтгэлийг жишээн дээр авч үзье. Эдийн засгийн эрсдэлгүй хүүгийн түвшин 4% байсан гэвэл тэнцэтгэлийн дагуу фьючерс үнэ 460$ (1.04) – 8 = 470.40$ болно. Бодит фьючерс үнэ 475$. Эндээс үзвэл хөрөнгө оруулагч 4%-ийн зах зээлийн хүүтэй зээлийг ашиглан харьцангуй өндөр үнэтэй үнэт цаас худалдаж, харьцангуй бага үнэтэй багц худалдан авч арбитражаар ашиг олж болно. Энэ стратегийн ашиг дараах байдалтай байна :

Үйлдэл Анхны мөнгөн урсгал Нэг жилийн мөнгөн урсгал

460$-ын зээл,жилийн дараа +460$ -460(1.04) = -478.40 хүүтэй төлнө 460$-оор үнэт цаас худалдан авах -460$ St + 8$ ноогдол ашиг Short позицын фьючерс (F0=475$) 0 475$ - St

ДҮН 0 4.60$ Энэ стратегийн анхны хөрөнгө оруулалт тэгтэй тэнцүү. Гэвч жилийн мөнгөн урсгал эерэг утгатай ба эрсдэлгүй. 4.60$ бол үнэт цаасны үнэ юм. Энэхүү тэнцэтгэлийн дагуу эрсдэлгүй, анхны хөрөнгө оруулалт шаардалагагүй арбитраж хийх давуу талтай тул бүгд энэ боломжийг бүгд ашиглах гэж зүтгэж магадгүй. Тэгвэл ямар үр дүн гарах вэ? Энэ тохиолдолд тэгшитгэл 21.1 хангагдтал үнэт цаасны үнэ өсч буюу фьючерс үнэ буурах болно.

F0 470$-оос бага бол дээрхтэй адил байна. Сайн үйл ажиллагаатай, арбитраж хийх боломтой бол дээрх тэгшитгэл дараах байдалтай болно: F0= S0 ( 1+ rf ) – D

Онолын асуулт : Хэрвээ F0 хэт бага, жишээ нь 465$ байвал хийх 3 үйлдэл яаж өөрчлөгдөх вэ? Стратегийн нэг жилийн мөнгөн урсгалыг тооцоолж дээрийн адилаар хүснэгтээр харуул.

Арбитражын стратеги ерөнхийдөө дараах байдалтай байна : Үйлдэл Анхны мөнгөн урсгал Нэг жилийн мөнгөн урсгал

1. S0 хэмжээний зээл S0 - S0 ( 1+ rf ) 2. S0 -оор үнэт цаас худ/авна - S0 St + D 3. Short позицтой фьючерс 0 F0 - St


ДҮН 0 F0= S0 ( 1+ rf ) + D

Энд анхны мөнгөн урсгал тэг байна : 1-р алхамд хэрэгтэй мөнгийг 2-р алхмаас авах бөгөөд фьючерсийн позицыг 3-р алхамд харуулав. Дээрх хамаарлын тэгшитгэлийг зардлын шилжүүлэлтйн хамаарал гэж бас нэрлэдэг. Учир нь фьючерс үнэ нь фьючерсийн захын үнэт цаас худалдан авах харьцангуй зардлаар тодорхойлогдож байдаг. Энэ нь спот захаас шууд нийлүүлэлт хийж авахаас өөрөөр хөрөнгийг «зөөж » байна гэсэн үг. Хэрвээ та яг одоо үнэт цаас худалдаж авбал хугацааны мөчлөг бүрт мөнгөний цаг хувьцааны үнэ цэний rf зардалтай байх болно. Нөгөө талаас одоогийн өгөөжийн хэмжээ d-тэй тэнцүү ноогдол ашиг авах болно. Тэгвэл хойшлогдсон нийлүүлэлтийн зардал зөөвөрлөхийн давуу тал хугацааны мөчлөг бүрт rf – d байх болно. Энэхүү давуу тал фьючерс ба спот ханшны дифференциалаар тэнцвэрждэг. Гэхдээ зөвхөн F0= S0 ( 1+ rf – d ) үед үнэ дифференциалчлагдана.

Тэнцвэрт байдлын хамаарлыг олон тооны мөчлөгтэй үед авч үзье. Фьючерс ба спот ханшны зөрүү гэрээний хугацаа уртсах тусам ихсэнэ. Т хугацаатай гэрээний тэнцвэрт байдлын хамаарал дараах байдалтай байна :

F0= S0 ( 1+ rf – d )Т ( 21.2 )

Бид жишээнүүдээ зөвхөн үнэт цаасны фьючерсүүд дээр авч үзсэн боловч энэ тэнцвэрт байдлын хамаарал бусад бүх санхүүгийн фьючерстэй логикийн хувьд тохирно. Жишээлбэл алтны фьючерс дээр өгөөжийн хэмжээг тэгтэй тэнцүүлээд авч болно.

Spread (Спрэд) Бид фьючерс ба спот ханшны хамаарлыг тооцож болж байгаа тул энэ аргаараа гэрээний хугацаа ба гэрээний фьючерс үний хоорондын хамаарлыг тооцож болно. 21.2-р томьѐоноос харахад фьючерс үнэ ямар нэгэн хэмжээгээр хугацаанаас хамаарч байгаа нь харагдаж байна. Үнэт цаасны индексийн фьючерсийн хувьд элбэг rf >d байвал гэрээний хугацаа урт байна. Алт гэх мэт ноогдол ашгийн өгөөжгүй хөрөнгийн хувьд d=0 гэж тооцох бөгөөд F гэрээний хугацаа уртсах тусам ихсэх ѐстой.

Гэрээний эцсийн Т1 хугацааны одоогийн фьючерс үнийг F(Т1), Т2

хугацааны фьючерс үнийг F(Т2) , d- үнэт цаасны ноогдол ашгийн өгөөж гэе. Бид 21.2-р томьѐоноос :

F(Т1)= S0 ( 1+ rf – d )Т1

F(Т2)= S0 ( 1+ rf – d )Т2

Эндээс, F(Т2) / F(Т1)= ( 1+ rf – d ) (Т2 - Т1 )

Эндээс спрэдийн үндсэн тэнцвэрт байдлын хамаарал: F(Т2) = F(Т1)( 1+ rf – d ) (Т2 - Т1 ) ( 21.3 ) 21.3-р тэгшитгэлийг яаж хэрэглэхийг ойгохын тулд нэгэн жишээ авъя.

Гэрээний гүйцэтгэлийн хугацаа Фьючерс үнэ


6 сарын 15 105.00 3 сарын 15 105.10 Засгийн газрын бондын үр ашигтай хүү=5% ба жилийн ноогдол ашгийн өгөөж 4%. 21.3-р тэгшитгэлийн дагуу 3 сарын фвючерс үнийг 6 сарынхтай харьцуулбал :

105(1 + 0.05 – 0.04 )1/6 =105.174 3-р сарын фьючерс үнэ 105.10 байгаа нь 1-сараас үнэ буусан гэсэн үг.

21.3-р тэгшитгэлээс харахад фьючерс хэлбэлзэх төлөвтэй байна. Зураг 21.4-т 3 өөр гэрээний хугацаатай алтны фьючерс үнийг харуулав.

Форвард ба Фьючерсийн үнэлгээ Энэ хэсгийг хүртэл бид форвард ба фьючерсийн гэрээний ашгийн ялгаанд анхаарлаа хандуулаагүй. Үүний оронд өдрийн mark-to-market-ын ашгийн нийлбэрийг long позицын хувьд Pt - F0 авч үзсэн билээ. Тэнцвэрийн онолыг бид форвардын үнэлгээнээс уламжлан авсан ба гэрээний ашиг зөвхөн нийлүүлтийн үед орж ирдэг. Хэдийгээр энэ судалгаа нь форвардын гэрээнд тохирсон боловч мөнгөн урсгалын хугацаа фьючерс үнийг тодорхойлоход нөлөөлдөг Хүүгийн түвшин өндөр үед өдрийн гүйлгээнүүдийг хүлээн авч, хүүгийн түвшин бага үед төлж байвал арилжаалагчид ашигтай байдаг. Long позицтой үед фьючерс үнэ өсөх хандлагатай, хүүгийн хэмжээ өндөр бол ашигтай байна. Ийм нөхцөлд long позицтой арилжаалагч аль болох өндөр фьючерс үнэ хүлээн авахыг хичээнэ. Хүүгийн түвшин ба фьючерс үний өөрчлөлтийн хооронд эерэг хамааралтай бол фьючерс үнэ форвард үнээс дээгүүр байдаг. Эсрэгээгээрээ, сөрөг хамааралтай бол short позицтой талд ашигтай ба тэнцвэрт фьючерс үнэ форвард үнээс доогуур байдаг. Амьдрал дээр үнэ ба хүүгийн хоорондын ковариац маш бага байдаг тул фьючерс ба форвард үнүүд өчүүхэн хэмжээгээр ялгаатай байдаг. Онолын хувьд гадаад валютын фьючерс ба форвард ханшны ялгааг тодорхойлохдоо Корнелл, Рэйнганум 2 mark-to-market –ын шагнал гэрээний үнээр аравтын пойнтоор ч ялгагдахгүй бага хэмжээний байсан тул фьючерс ба форвард үний ялгааг тодорхойлоход төвөгтэй гэдгийг олж тогтоожээ.

21.5 Фьючерс үнэ ба хүлээгдэж буй спот үнэ Бид фьючерс үнэ ба одоогийн спот үний хоорондын хамаарлыг судална. Үүнтэй холбоотой гурван уламжлалт онол байдаг : хүлээлтийн таамаглал, хэвийн буцаалт, контанго. Мөн хамгийн сүүлд гарсан дөрөв дэх онол бол орчин үеийн багцын онол юм. Зураг 21.5-т уламжлалт гурван онолоорх фьючерсийн үний графикийг харуулав.

Зураг 21.5 Хүлээгдэж буй спот ханшийг тогтмол гэж үзсэн фьючерс

үнэ

Фьючерс үнэ Контанго


Хүлээлтийн таамаглал Хэвийн буцаалт Гэрээ гүйцэтгэх Хугацаа хугацаа

Хүлээлтийн таамаглал Хүлээлтийн таамаглал нь фьючерсийн үнэлгээний хамгийн энгийн онол юм. Энэ онолоор фьючерс үнэ хөрөнгийн ирээдүйн спот үний хүлээгдэж буй үнэлгээтэй тэнцүү : F0 = E(PT). Short позицтой талын хүлээгдэж буй ашиг: F0 - E(PT) байна. F0 = E(PT) үед хүлээгдэж буй орлого 2 талын хувьд хоѐуланд нь тэг байна. Энэ таамаглал нь эрсдлийн саармагжуулалтын үзэл дээр тулгуурладаг. Хэрвээ биржийн оролцогчдын бүгдэнгийх нь эрсдэл саармаг бол бүх талуудын хүлээгдэж буй ашгийг тэгтэй тэнцүүлэх фьючерс үнийг хүлээн зөвшөөрөх болно гэсэн үг юм.

Хүлээлтийн онолоор бол хэрвээ бараа бүтээгдэхүүний ирээдүйн бүх үнэ мэдэгдэж байгаа бол гэрээний гүйцэтгэлийн фьючерс үнэ тухайн үеийн спот үнэтэй тэнцэнэ. Энэ нь ирээдүйд тодорхойгүй байгаа спот үнээс гарах эрсдлийн шагналыг үгүйсгэж байгаа хэрэг юм.

Хэвийн буцаалт Энэхүү онолыг английн нэрт эдийн засагчид болох Жон Мейнард Кейнс, Жон Хикс нар үндэслэжээ. Тэд ихэнх бараа бүтээгдэхүүний хувьд эрсдлээс зайлсхийх зорилготой энгийн хэджерүүд байдаг гэж баталдаг. Жишээ нь, улаан буудайны тариачид улаан буудайны тогтвортой бус үнээс үүдэх эрсдлээс зайлсхийх хүсэлтэй. Тэгвэл эдгээр тариачид ирээдүйд улаан буудайгаа баталгаатай үнээр нийлүүлэх short позицын фьючерс авна: тэд short позицын хэджинг хийнэ гэсэн үг юм. Тариачид спекуляторуудыг long позицыг авахуулахын тулд тэдэнд энэ нь ашигтай юм гэдгийг итгүүлэх хэрэгтэй. Спекуляторууд E(PT)-F0 гэсэн хүлээгдэж буй ашгийг олохын тулд хүлээгдэж буй спот үнээс доогуур байх нөхцөлд л фьючерсийн гэрээний long позицоор наймаалцана. Спекуляторуудын хүлээгдэж буй ашиг нь тариачдын хүлээгдэж буй алдагдал болох боловч тариачид буудайны тогтворгүй үний эрсдлээс зайлсхийхийн тулд хүлээгдэж буй алдагдлыг үүрэхэд бэлэн байна. Хэвийн буцаалтын онолоор бол фьючерс үнэ хүлээгдэж буй спот үнэ хүртэл буурах ба гэрээний гүйцэтгэлийн хугацаа хүртэл өснө (FT= PT). Хэдийгээр энэ онол нь фьючерсийн зах зээлийн эрсдлийн шагналын чухал үүргийг тэмдэглэж байгаа боловч системтэй эрсдэл дээр суурилахаасаа илүү нийт тогтворгүй байдал дээр суурилсан онол юм. ( Энэ нь тийм ч гайхалтай зүйл биш юм, учир нь Кейнс энэхүү онолоо орчин үеийн багцын онолоос 40 гаруй жилийн өмнө бичсэн юм.) Орчин үеийн онол нь эрсдлийн шагналын тооцоололтыг улам боловсронгуй болгосон байна.


Контанго Буцаалтын нөгөө туйлын тал нь энгийн хэджерүүд нь бараа бүтээгдэхүүний худалдан авагчид биш харин нийлүүлэгчид юм гэж үздэг. Улаан буудайны жишээн дээр үр боловсруулагчид үнийг цоожлохын тулд шагнал төлөхөд бэлэн байна. Эдгээр үр боловсруулагчид нь тариачдын эсрэг фьючерсийн гэрээнд long позицоор оролцоно. Long позицтой хэджерүүд эрсдлээс зайлсхийж өндөр фьючерс үнэ төлөхөд бэлэн байгаа бөгөөд short позицын спекуляторууд энэхүү шагналыг авна. Контангогийн онолоор F0 нь E(PT)-ээс бага байна. Ямар ч бүтээгдэхүүний хувьд энгийн ба short хэджерүүд байна гэдэг нь тодорхой харагдаж байна. Аль олон энгийн хэджерүүдтэй тал нь илүү хүчтэй байна гэсэн уламжлалт үзэл бас байдаг. Хүчтэй тал өндөр шагнал төлж спекуляторуудыг гэрээнд оролцоход өдөөлт болж өгдөг ба энэ нь short ба long хэджерүүдийг тэнцвэржүүлж өгдөг. Орчин үеийн багцын онол Дээрх уламжлалт 3 онол нь гурвуулаа спекуляторуудыг хүлээж буй эрсдлийнхээ төлөө хангалттай хөлс авч л байвал гэрээний аль ч талд оролцоход бэлэн байдаг гэж үздэг. Харин орчин үеийн багцын онолоор бол эсдлийн шагналыг тодорхойлолтыг улам боловсронгуй болгосон. Хэрвээ бараа бүтээгдэхүүний үнэ эерэг, системтэй эрсдэлд өртвөл фьючерсийн үнэ ирээдүйн спот үнээс бага байна. Энэ онолоор хэрхэн тэнцвэрт фьючерс үнийг тооцоолохыг тайлбарлахын тулд ноогдол ашиг авдаггүй хувьцааны жишээг авч үзье. Хэрвээ E(PT)-ээр Т хугацаан дахь хүлээгдэж буй үнийг, к-аар хувьцааны шаардлагатай өгөөжийн түвшинг тэмдэглэвэл, хувьцааны өнөөдрийн үнэ нь ирээдүйн хүлээгдэж буй төлбөрийн өнөөгийн үнэ цэнэтэй тэнцэнэ : P0= E(PT) / (1+k )T (21.4) Бид спот-фьючерсийн тэнцвэрээс дараах хамаарлыг мэднэ : P0=F0 / (1+rf)

T (21.5) 21.5, 21.4-р тэгшитгэлүүдийн баруун талынхуудыг тэнцүүлээд, F0-ыг олбол: F0= E(PT) (21.6) 21.6-р тэгшитгэлээс к нь rj – ээс хичнээн их байсан ч F0 хүлээгдэж буй E(PT)-ээс бага байна. Энэ нь бараа бүтээгдэхүүн системтэй эрсдэлдтэй үед( k нь rj – ээс их ) гэрээний long тал хүлээгдэж буй ашиг (F0 E(PT)-ээс бага ) олно гэсэн үг юм. Яагаад ингэж байна вэ? Гэрээний Long позицтой тал PT- F0 гэсэн ашиг алдагдал хүлээнэ. Хэрвээ PT эерэг системтэй эрсдэлтэй бол long позицын ашиг тэр хэмжээгээр эрсдэлтэй байна. Сайн тараан байршуулсан багцтай спекуляторууд хүлээгдэж буй эерэг ашгийг олох боломжтой үед л гэрээний long позицоор оролцоно. Тэдний хүлээгдэж буй ашиг зөвхөн E(PT) нь F0-оос их үед эерэг утгатай байна. Хэрвээ long позиц сөрөг системтэй эрсдэлтэй байвал short позиц ашиг сөрөг утгатай гарна. Тараан байршуулсан багцтай хөрөнгө оруулагч багцын эрсдлийг бууруулахын тулд F0 нь E(PT)-ээс бага байсан ч short позицтойгоор гэрээ байгуулна. Иймээс хэрвээ PT эерэг бетатай бол F0 нь хүлээгдэж буй E(PT)-ээс бага байна. Энэ нь сөрөг бетатай бараа бүтээгдэхүүний хувьд эсрэгээрээ байна.


Онолын асуулт : Хэрвээ спот үнээр тогтоосон фьючерс үнэ ямар ч алдаагүй тодорхойлогдсон бол хөрөнгийн спот үний эрсдэл ямар байх вэ?

Дүгнэлт

1. Форвардын гэрээ нь хөрөнгийг одоогийн тохиролцсон үнээр ирээдүйд

нийлүүлэх гэрээ юм. Long позицтой арилжаалагч бараа бүтээгдэхүүнийг худалдан авах үүрэг хүлээх бөгөөд short позицтой арилжаалагч худалдах үүрэг хүлээнэ. Хэрвээ гэрээний гүйцэтгэлийн өдөр хөрөнгийн үнэ форвард үнээс өссөн байвал long позицтой тал гэрээний үнээр бараагаа хүлээж авч байна гэсэн үг юм.

2. Фьючерсийн гэрээ нь форвард гэрээтэй төстэй боловч стандартчлал, mark-to-market-аараа ялгаатай. Энэ нь аль тал ашиг алдагдал хүлээнэ, тэр нь өдөртөө гүйлгээ хийгдэнэ гэсэн үг юм. Харин форвард гэрээний үед бол гэрээний хугацаа дуусахаас өмнө ямар ч мөнгөн гүйлгээ хийгдэхгүй.

3. Фьючерсийн гэрээ нь зохион байгуулагдсан зах дээр арилжаалагддаг бөгөөд гэрээний дүн, нийлүүлэх хөрөнгийн ангилал, нийлүүлэх хугацаа, нийлүүлэх газар зэрэг нь стандартчлагдсан байдаг. Энэ стандартчлал нь төлбөрийн чадварыг бий болгодог бөгөөд худалдагч ба худалдан авагчид төвөггүйгээр тохиромжтой арилжаалагчаа олж авдаг гэсэн үг юм.

4. Клирингийн систем нь арилжаалагч 2 талын хооронд зуучлагчийн үүргээр оролцдог бөгөөд short позицын хувьд long болж, long позицын хувьд short позицтой тал болдог. Энэ нь арилжаанд оролцогч талуудыг нөгөө талынхаа гэрээний гүйцэтгэл дээр санаа зовох зүйлгүй болгож өгдөг давуу талтай. Харин талууд өөрсдийнхөө гүйцэтгэлийг баталсан маржин төлдөг.

5. Фьючерсийн гэрээний long талын ашиг 0-ээс t хугацааны хооронд F1-F0

байна. Учир нь FT= PT бөгөөд гэрээний хугацаа дуустал PT- F0 бол энэ нь биелнэ. Энд PT нь Т хугацаан дахь спот үнэ, F0 анхны фьючерс үнэ болно. Short позицын ашиг алдагдал F0- PT болно.

6. Фьючерсийн гэрээг хэджинг ба спекуляц хийхэд ашиглаж болно. Спекуляторууд фьючерсийн гэрээг хөрөнгийн ирээдүйн үнийг баталгаатай болгох зорилгоор ашигладаг. Short хэджерүүд гэрээнд short тал болон оролцдог бөгөөд хөрөнгийн үний хэлбэлзлээс ашиг алдагдал олно. Long хэджерүүд гэрээнд long тал болж оролцох бөгөөд бараа бүтээгдэхүүний худалдан авах үнээс ашиг алдагдал олдог.

7. Спот- фьючерс үний хамаарлын дагуу ноогдол ашгийг тооцолгүйгээр тэнцвэрт фьючерс үнэ F0 = P0(1+rf )T болно. Хэрвээ фьючерс үнэ энэ үнэлгээнээс стандарт хазайлттай байвал зах зээлд оролцогчид арбитражаас ашиг олж болно.

8. Хэрвээ хөрөнгө d өгөөж хүртдэг бол тэнцвэрийн хамаарал F0 = P0(1+rf - d ) болно. Энэ загварыг өөрөөр бас зардал зөөвөрлөлтйн загвар гэдэг. Учир нь гэрээний гүйцэтгэлийн хугацаа Т хүртэл хөрөнгийн зардлаар фьючерс үнэ спот үнээс давдаг.

9. Хэрвээ спот үнэ системтэй эрсдлийг агуулж байвал хүлээгдэж буй Т хугацаан дахь спот үнээс тэнцвэрт фьючерс үнэ доогуур байна. Энэ нь long позицын хувьд тодорхой эрсдлийн түвшинд хүлээгдэж бий ашгийг бий болгох ба short позицын хувьд эрсдлийг бууруулах боловч хүлээгдэж буй алдагдал авчирна.



02

Documents

wall street

nasdaq fact

fact book

1 rf

f0 s0

pt f0

margin call

apple computer