022. Migne. Patrologia Latina Tomus XXII.

Jérôme (saint ; 0345?-0420). Sancti Eusebii Hieronymi,... Opera omnia, post monachorum ordinis S. Benedicti e congregatione S. Mauri, sed potissimum Joannis Martianaei hujus
Vallarsii et Maffaei,... Editio Parisiorum novissima... accurante et ad ultim.... 1845.
1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numériques d'oeuvres tombées dans le domaine public provenant des collections de la
BnF.Leur réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-753 du 17 juillet 1978 :
*La réutilisation non commerciale de ces contenus est libre et gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source.
*La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation commerciale la revente de contenus sous forme de produits
élaborés ou de fourniture de service.
Cliquer ici pour accéder aux tarifs et à la licence
2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code général de la propriété des personnes publiques.
3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :
*des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent être réutilisés, sauf dans le cadre de la copie privée, sans
l'autorisation préalable du titulaire des droits.
*des reproductions de documents conservés dans les bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque
municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invité à s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de réutilisation.
4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le producteur, protégée au sens des articles L341-1 et suivants du code de la propriété intellectuelle.
5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont régies par la loi française. En cas de réutilisation prévue dans un autre pays, il appartient à chaque utilisateur
de vérifier la conformité de son projet avec le droit de ce pays.
6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions d'utilisation ainsi que la législation en vigueur, notamment en matière de propriété intellectuelle. En cas de non
respect de ces dispositions, il est notamment passible d'une amende prévue par la loi du 17 juillet 1978.
7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter [email protected].
OMNIVM SS. PATRUM, DOCTOKUM SCRIrTORUMQII
ECCLESIASTKORUI 4
"613^ QUI AB MVO APOSTOLICO AD USQUE INNOCENTII III TEMP
FLOUUERUNT;
PRIORA ECCLESIÊ SiECULA , JUXTAEDITIONESACCURATISSIMAS,INTERSECUMQUENONNULLISCODICIDUSMANUSCRIPTISCOLI.ATAS,PERQUAM
A TERTULUANOAD GREGORIUMMAGNUM. '
ACCURANTE J.-P. MIGNR, Cttt*$ttttm &0mpttt0VM\ m SINGULOS SCIKN M "^
ECCLESIASTICiE RAMOS EDITORE.
PATROLOGLE TOMUS XXII, .
S. EUSERII HIKRONYMI TOMUSPIUMUS.
PARISIIS, VENIT APUD EDITOREM, 1N \1A DICTA D'AMB01SE, PRES LA BAURIERE D'E(NFEK,
ou PETIT-MOMTROUGE.
SED POTISSIMUM.lOANMSlTM,CAXfe. A JIXAJN iJEi Ji HUJUS ORDINISRECENSIONEM, DENUOAD MANUSCRIPTOSROMANOS,AMBROSIANOS, VERONENSESET MULTOSAMOS,
NEC NONAD OMNESEDITIONESGALLICANASET EXTERASCASTIGATA,
ALIISQUES. DOCTORISLUCUBRATIONIBUSSEORSIMTANTUMVDLGATISAUCTA, 'vVV-.,- _ INNUMERISNOTIS, OBSERVATIONIBUS, COTmECTIOMBUSILLUSTRATA H ' ' <"''>
STUDIO ET LABORE %. - >
VALLARSII ET BIAFFJEII
EDITIO PARISIORUM NOVISSIMA
EX SECUNDAAB irSIS VERONENSIBCSEDITORIBUSCURIS POSTERIORIBUSITA RECOGNITA,
ATQUE EX REGEN M, IUS DETliGTIS SIC DITATA UT PR.ESENSEDITIO, AMPLITUDINESOLA, CJETERISOMISSISEMENDATIONIBUS,
PRjECEDENTESOMNESEDITIONES,ETIAMBENEDICTINAS,
ACCURANTEET AD ULTIMUMRECOGNOSCENTE J. P. MIGNE , CURSUUM COMPLE- TORUM IN SINGULOSSCIENTIyE ECCLESIASTKLE RAMOSEDITORE.
TOMUS PRIMUS.
PARISIIS, EXCUDEBAT VRAYET, IN VIA DWTA D'AMBOISE, PRES LA BARRIERE D'ENFER
ou PETIT-MONTROUGE.
Epistola Vallarsii Clementi XII Pontifici sumino page V-VI
Prafatio generalis in tres parles divisa. VII-LIV
Prafalio altera. LIII-XCII
Vita alia S. Hieronymi auclore incerlo. 175-289
Epistolae S Hieronyini in quatuor classes divisus secundum ordinem
temporum 235-1182
spurias. 1191-1224
SANCTISSIMEPATER,
Quam plane singulari existimatione ac felici, dum vixit, fortuna apud sanctissimos deces- sores tuos romanos pontificcs usus est maximus iste ecclesiarum magister HIERONYMUS,tam prosperam apud TE hodie sortem habent eximii ejus ingenii fwtus, scriptiones istw, per quas TUO ille amplissimo nomini commcndalus quodammodo reviviscit , et conspectus hominum alacrius subil. Cum enim Romw, quw catholicw religionis sedes est, Chrisli vestem ( Ep. xv ) adolescens ac pene puer induissel, a Damaso deinde pontifice longe sanctissimo amorem tantum inivit et gratiam, ut in Chartis Ecclesiasticis (Ep. cxxm) adjutor ab illo adscitus, ipsius quoque nomine, Orientis , atque Occidenlis synodicis Consultationibus respondcret. Tum romance Ecclesiw opinionem ita promeruit, atque animum devinxit sibi, ut Damaso ad supcros evocato, summo ipse sacerdotio dignus haberetur (Ep. XLV)consentiente in cjus laudes Urbe univcrsa. Quod ille maximum inter homines dccusac dignitatem eremi silentio ct lalebris post- habere si maluit, eorum tamen qui deinceps obtinuerunt, utcumque latcns fugere existima- tionem, aut carere obsequio non potuit; (Lib. n et m, contr. Ruffin. Ep. cxxvn ct cxxx) Anastasii autem, cujus swpe laudes prosequitur, benevolenliam usque adeo commodam cxper- tus est, ut eo per amicos tantummodo deferente, (Ep. xcv et xcvn) origeniunw causw pa- troni, sui nempe hostes, damnati sint. (Ep. cxxxv, cxxxvi et cxxxvn) Prwtereo Innocentii prolixissimam adversus eum voluntatem, datas utrinquc amicissimas litteras, receptum contra facliosos homines patrocinio, quem ille incolcret Bethlcemi locum, fugatas inde summa aucto- ritate violentas manus, denique prolata ad usque terrarum fines prwconin : quw sanc fuerunt ejusmodi, (Ep. ad Innoc. i) ut synodi milevitanw patres , datis S. pontifici litteris, unum nominarent honoris causa filium Innocenlii Hieronymum; Gelasius vero , cum ille non ila pridemad cwlos evolasset, in romano concilio proclamarit orbi universo , Illa sentimus , qua3 beatum Hieronymum sentire cognoscimus. (Decr. c. m) Jam vcro quale tuum cst, BEATISSIME PATER, hieronymiani nominis studium, quo deccssorcs tuos, si recle mentcm iutcrpretor, non tam wmularis, quam superas ? Istud nimirum, quod eximia ejus animi monimenta, quorum aliquando virtutc christiana res stetit, novo cultu exornatu in publicum ut edercntur, causa exstitisti ncscio an dicam omnium maxima. Rei memoriam mihi quidem jucundissimw, Hieronymo autem gloriosw nunc repeto , BEATISSIMEPATER, quando sub tui pontificatus initia, cui divinitus muneri datus es, Romajamjam profcclurum me, ut comparatis ibi e vati- cana prwsertim bibliotheca subsidiis, in patria commodius, huic quam parabam cditioni manum admoverem, tuisque pedibus advolutum apostolica benedictione prosequereris, ea clemenlia hortalus es ad laborcm exantlandum, ut etiam nullam volueris maturandi operis rutionem a me prwtermitti. Vere autem dixero, non quo fecisse me putem aliquid imperiis tuis dignum, sed ut benignitati Tuw tolum referam, sicubi res nonnihil e sententia successisse videatur : quod in arduo facinore pertentando.tui recordatione auspicii excitatus, si quid posse vidcrer mihi, fuerim erecto animo pcriclitatus. Quanquum profecto , utcumque ad hwc animum non adjecissem, PATERBEATISSIME,aliud esl palrociniigenus, quod Hieronymianis lucubrationibus impertiris, mcque in illis exornandis prwsidio recreet. Dico sanctissimam vitw consuetudinem ac disciplinam, qua, summo quodam ac prwsenti suffragio , quw Hicronymus ad clidcndas vitiorum stirpes , animosque ad virtutcm arrigcndos prcccepta dat, ita fide esse
jubcs, ut operosa imposterum ncmini vidcri possint, quorum in TE imaginem transfers numeris omnibus absolutissimam. Nam cum ad scientiw ac pietatis (cluo saccrdotum arma) rationem spcctct quidquid abs Hieronymo tractatum est, TE , MAXIMECLEMENS, finxit ipsa nalura ad amplificandam sapientiw gloriam, bonarumque artium fincs, deferendos virtuti honores ct prwmia : mnxime vero ad rerum gcrendarum prudentiam, gravitatem, justitiam, cwterasque dignas virlutes sacrorum principe. Tuo consilio dudum imminuta sacrarum legum majestas in pristinam dignitatem ac splendorem restituitur, rcdduntur ordini suo singulw ecclesiw partes, quw anlea vel collapsw erant, vel labefactw, temporum molliuntur difficultates : tua- que vel in componendis gravissimis dissidiis summa ingenii dexteritas, vel in gcrendis chris— tianw reipublicw negotiis par magniludo animi summw potestatis amplitudini in omnium ore versantur. Quod si de cultu piclatis sermonem conferam , hwc porro nobilissimw Corsiniw tua? gentis pcne singularis est dignilas, pietatis laude ut excellat: quw prwclarissimis jamdiu olim txemplis conspicua, exinde ab Andrea ilto, qui cwlos implet divorum honoribus, prwsentibu» studiis amplissimi lui ex fratre nepotis Nerii eminenlissimi cardinalis cumulatissime de-
i S. HiEHONywiI. [Premtire.)
VII PR.EFATIO. V
toratur. Sed quw tui, SANCTISSIMEPATER, in hac laudc sunt propria, dicendi vim omnem, ncdum exornandi facile superant, insignia opera, nunquam interituris monimentis eonst- gnanda: in obeundis summi pontificatus officiis experrectu>; religiosi animi vigor, in suble- vandis egenorum angustiis exprompta liberalilas, in sacris wdibus reparandis, maxime vero cx inteqro erigendis magnificentia, egreqium cunctis benefaciendi propositum , bcnevolentia, hwitanitas, wquitas, cwterwque hujuscemodi laudcs propemodum infinitw, quas in hisce magni IIiermiyini lucubralionibus, si a longc gracissimis rcrum chrislianarum citris, ad illas ali- qnuiido convcrtas oculos , quodam velut in speculo ncccsse habeas intueri. Atque eo quidem fine, quantum ingenii lenuitas dedit, magnopere sum adnisus, ut nativa facie tuo se ipse sisteret throno Hieronymus, el quw adeo temporum vitio manabant ulcera, vel cicatrice, vel splr.nio contcxi; qwv, inulta dcerant nobilissimo corpori membra, aut disjecta pridem collegi, aut. in, lapsum jrun prona ultimum, fortunw injuriis prwripui. Tu vero, REATISSIMEPATER, quando probc intelligis, non jum divina ipsa moniinenla, qam ct spontc complecteris, et sus- picis imitatione, sed quam ego in illis expoliendis impendi opcram, tuo proprie nomini ac patrocinio commendari; lianc ipsam, si quid auguror, bcnigno unimo excipies : ac mihi stu- diisque meis, quam sperarc ex benignitate lua licct, opem, promcrente Hieronymo, non dena- gabis. Sic vovet apostolicam bcncdictionem supplcx cfflagilans,
SANCTITATISTU.E, humillimus et obscquenlissimus servus ac filius,
DOMINICUSVALLARSIUSP. V.
disciplinam, virlulum cxempla, rerumque gestarum gloriam inspicias, lotum longe lateque sui admiratione et cultu lerrarum orbem implevit : si decus erutlitionis, et laudem, divini-
que propemodum ingenii monimenta, nullus fermc est inter Ecdesia; latinaj patres, qui tantam de se quanlam ille sapientijc famam reliquerit apud posteros. Exinde a quarto Christi sajeulo, quo mediuin pnelerlabento , figere stilum coepit, suisquc animi foetibus judicia hoininum sulnit, ad bane usque aUatem posl l'ere quindecim saeculorum decursus, primus adeo in exponendis Scripluris esl. habitus, ut nemo tamen in cmteris quse ad illas pertinent disciplinis ( perlinont vero illuslriores omnes ), ejus prasstantiam superavcrit, pauci adinodnm alligerinl. Neque enim, quod cjeteris fermc usuvenit, unius ille gentis eruditione contentus, illam modo coluit, in quain primum inciibuisset; sed post latinam in studiis lit- leratum indu4riam, quidquid bonarum artium docuit mater Graecia, quidquid Hebrseorum, aliarumque ex Orienle geutium vetustissimarum linguis esl proditum : inque his omnibus noa s.icra modo, sed eliam bumana dogmata sludiose assecutus , semper conjunxit, et monimentis amplissimis evornavit. Sunt adco in omniuin libris, qui deinceps sacris prajcipue litteiis inclaruerunl, de illius exiinia eruditione teslimonia tam luculcnla atque insignia, ut
])rafclariora liaud facile de alio quopiam invenias, tot vero ac propcmodum innumera, ut nc- ininem fuisse existimem unoquoijuc sasculo, qui laudem scientiaj aliquam obtinueril, et Hie- ronvmiani nominis splendore sibi famam nou aucuparit. Ouorum ego singulas aucloritales
lieVcenserc si velim, modum non teneain, et frustra siin : contra si aggrediar ipse solertissi- iniim auclorem, post tanti nominis viros, sludiosis lectoribus commendare, nimium mihi fort isse videar tribuere. Ec(]iiis enim t.indem est, qui illum vel ad sublimia impetu quo- daui se altollentem perscqui mentis acie, vel in profunda penetrantem mysteria animo
comprehendere, tanta jugiter disciplinarum varieiate cieumfluenlem explicarc, denique sermonis dignitate atquc elegantia pene singulari cvcnltissimuin repraesentarc se posse putet?
2. Novw editionis necessitas. — Sed neque istud propositum mihi cst, hancque rem tanlum attigi in speciem, ut ad ea qua? dicenda sunt, viain munirein. Si enim quanto Scriptoris alicujus opera vel doctrinse merilo, vel nominis celebritate plnribus antecellunt, tanto ma-
jori studio continuo cst enitendum, ut quam perfectissime per bominum conatus licet, in lucem prodeant, nemo profeeto sit eruditionis homo cupidus, qui hanc in primis magno Hie-

IX PILl-FATIO. X
est illis, ne fruclus lcctu debitus intercipiatur : jam non paruni utilem tulissc laboris fru- ctumille putandus sit, qui r.d novam ex integro editionem exornandain vires omnes contu- lerit, scd rem prajstitissequ.ein usus cedal utilitalemquc litteratorum, inaximenecessurium Age vero editiones ad id usqne temporis elaboratas invenustus esse passiiu et mancas, facile quisquis intelligct, qui non plane oscitantem animum adjiciat. Cuin sit eniiti utile ini- primis et commodum, scripla pcnes sc liabere omnia simul collecla, quaj ab uno eodemque auclorc profecla sunt, multa e conlrario in hicronymianis dcsideraulur, enque omniuni fere prajstantissima, quaj ex aliis iisque diversi inslituli libris repelcrc non sine gravi lemporis jactura, et comparare non sine magnis impensis necesse sit. Nihil dico de aliquot ine- ditis antea, quorum ab erasmiana collectionc ati hanc usque diem nulla penilus accessere : sive quod illa in bibliothecis, in quibus maximorei ecclesiasticaj cl lilterarum impendio la- tebant, non salis anxie fuerint conquisita , sive quod elYugerint diligenliam. Euimvcro ipsa quaj sajpius recusa sunt, ac studiosorum teruntur manibus, labes dcformant quamplurinuc : falsajque lecliones, ac menda (]ua velerum amanuensium, qua rcccnlium criticorum occurrunt, quaj Icgenlium profectui, quanto impediinenlo sint, ii probe norunt qui in ejusmodi studiis versantur. Ad hsec loci plerique difliciliores lenebris usque hodie obsidentur, pluresque alii lectorem in transversum rapiunt, maxime cum fuerint, sintque adeo poslrema hac
jetate homincs haud illitlerati, qui errores Hieronymo, (]uos ipse minime omnium adinisil, audeanl impingere, ct nondum purgata culpa, imo sublata caluinnia, doctorum vulgo fortasse imponat.
3. Quibus de causis novam cdilionem aggrediamur.—Hajcego, nc quis me cxistimet, incommoda replicare ea causa, ut doetissimis viris , qui in rccognoseendis Hieronynii scriptis desudarunt, laudem imminuam, cum antc hos ferme septem annos admoduin ado— lescens corum leclioni totus incumberem. meo ipse periculo sum expertus. S;cpe eliam cuin doctis viris, qui in hac ipsa urbe sunt inagna mecuni studiormn societate conjuncti, verba faciens, quo paclo loci haud sane pauci restilui possent, defeclusque suppleri, ut illis quidem vidcbalur, non infeliciter indicavi. Hinc vero novam cditionem ut aggredcrer, el qiue ad illam opus essent conferrem, adhortabantur : maximc cum deprebendissent, passim in Italiie bibliotliecis dcsiderari exemplaria corum o[)ermn, qme post Parisiensem PP. Hcne- dictinorum editionem per ferme annos quadraginta nullibi recusa sunt; nec illa tamen nt absque examine ac studio describercnlur, quaj sordida typogruphorum aliquot ignavia esl, sustinerent. Tcrgiversanti aulem mihi, causasque nectenli ex causis, hoc ut ne face- rem, occurrit illuslrissimus Veronensis ecclcsia: archipresbyter Joannes Franciscus Mu- sellius, qui ad reliquas laudes eximiam ad promovendas litteras, alque adversum lilteratos favorem ac benignitatem adjungil, tatnque utile propositum in nihilum resolvi minime pas- sus, quidquid necesse esset, qua consilio, qua opibus, qua libris, qua auetoritate, prajslitu- rum se ullro pollicitus, cnmil conlinuo exhiberc. Jussit ille mihi, ct ijua esl humanitalc vehementcr etiam adhortalus esl, in me curam omnem novaj cditionis udornand;c ut sus- ciperem, tum ii, quorum intereial Hieroinmum splendido ornalu prodire, vcl quos aliqu<\ rerum mearum cura langchal , ne dcinaniialani provinciam respuerem , niihi magnopere auctores crant. Horum ilaque horiatibus incilalus, niaxime vero spe illectus pnesidii, ex quo futurum coniiderem, ul non e\i;jii i-a a ! Ecclesiam bonasque lillcras emolumentuin, ad S. Patris verodoctrinam Iu\ aiqiie or;:alus possel accedere. lantum onus, non mcis eerto par humeris, subire tameit alaeri :it:i:n >non dubitavi. Enimvero pro virili studiosorum profectui occurrere csl animus, quibus M onella hac noslra aliquid prodesse poluimus, liben- tissime devovimus; sin minus, docliorum hrjininuni ingenia, ut meliora conferant excita- verimus.
4. Ilujusceprwfalionis purs iriplcx. —Jam vcro anlcquam dico, quid illud laboris sit, quod mihi in hac Sparta cxornanda proposui, qiuudam enucleatius dicenda sunl dc antiqui- tis colleclionibus tuin iis quaj in Mss. asservanlur, tum aliis multo insignioribus, quaj post typographicam artem prodierunl : nolaudur.ique paucis quid ante nos alii prujstiteriut. lpsa deindeexplicandaindolesHieronyniiunorum operum.eorumquedelibaridanotitia, quajreap- se intercitlerunt: deque aliis pluribus ugenilum paulo fusius, qure communi (]iiidcin judicio pulanlur eamdem subiisse fortunain, ntiniine \ ero nobis videntur fuisse elucubrata. Hinc eniin plus fortasse lucis acccdet abiue u'.i!i:atis e;iitioni nostraj, quaJtotum quidquid Hiero-
nymianuin est, expendat et compleclulur. I)cni;jue quibus nos simus auxiliis usi, qi:o pro- posito, quo ordine, quave methodo in lexiu ac notis profeccrimus, breviler exponcndum.
PARS PlllMA —In qua de Mss. de;,nc cililis collcclionibus agitiir singillatiiii. 5. Manuscriptw Opcrum Ilicronym. colieclioves.— Id fcnnc est Hieronymianis scriptioni-
bus peculiure, ut cum avidissime exciperentur, cssent studiosi hoinincs co ipso lemporo quo scribebantur, inscio auctore curarenl sedulo, publicam in lucem ut cdcreniur. Episto- la in nostra recensione XLVIII. ad Pammaiiiiuni, quum pro suis contra Jovinianum Iihris S. Doctor inscripsil, banc suorum ipse operum c lebiilalem in vulgus dum purtini amico- rumstudiis, partiiu ajmulorum invidiaj tribuit, luculenlissimc contestulur : Nonsum, in-
qn\l,tantw felicitatis.quanlw plerii/ttc hujits lcinporis trarlatorcs, utnugas mcus, quando voluc- rim emendarepossini. Stnliin ut aliquid scripsero, a:tt amatores nui, aut invidi divcrso.quidem sludio, sed pari cerlaiuine in vulgus noslra iiisscudiiiii:t. Eodem aiibi sensu, qui nec raro oc-

XI PR/EFATIO. XII
derium in hac editione XLVII. Sed illa praj reliquis notissima eaque rursum copiosior re-
censio e.st, quam Lucinii bojtici notariis ipsc permisit. Opuscula mea, inquit, eidem Lucinio
rescribensEpist. LXXI, n. 5, quw nonsui mcrito, sed bonitale tua, desiderare tc dicis, ad
describendum hominibus tuis dedi, et descripla vidi in chartaceis codicibus, ac frequenter admo-
nui. ut conferrent diligentius , el emcndarcnt. Ego cnim lanta voluminaprm frequentia com-
meuntium ct peregrinorum lurbis relcgcrc haud potui. Hinc porro suppetunt hodienum Mss.
codiccs, qui ad Hieronyini aJtatem proximc nccedunt, sajculo ncmpe sexto, vel ineunti septi- mo ndscribendi, cujus antiquitatis duo ccrtc in Veronensi bibliolheca asservantur, qui ejusdem, utitadicam, inslituti opuscula coinplectuntur co studio atque ordine , rerumque , ac
lectionumdelcctu, quem superare in hac liltcrarum luce neoterici editoris diligentiavixpos- sit. Interdum etiamejus, qui in illis recognosccndis industriam suam probaverat, calligra- phi aut sludiosi inscriptionem invenimus, praecipue ex monachorum coetu,quorum hoc fcrme cral institulum , sanrtorum patrum libros describcre, corumque editiones concinnare.
Unam e multis, eanique omnium quaj occurrerint antiquissimam lubet exhibere. Est illa Ursicini cujusdam nostraj hujus Veronensis ccclesiaj lectoris, quam ille parvo codici ex
Hieronymiunis lucubrationibus S. Pauli primi cremitaj vitam continenti, cum consulari etiam epocbaapposuil, quaJ annum dcsignat quingentesimum decimum septimum. Nondum
scilicel centum exacti anni erant a S. Docloris morle, ncc scio equidem, si alium quempiam lantaj vetuslatis alicubi gcntium sit invenirc. Hujusmodi aulem estnota, quam ut eruditi
sajculi ingenio obsequar, prout illa sc habet religiosissime reprajsento. PER. SCRIBTVS. CODIX HEC SVB DIE KAL. AVG. AGAPITO YCC INDI DECIMJE PER VRSICINUM LECT. ECCLESLE VERONENSIS. Porro ex his qui in colligendis atquc emcndandis Hieronymi scriptis bene praj cajleris merucrunt,priinas obtinet Cassiodorus, qui singula facile recognovit, inque armariis reposuit diligentissimc. Nil ferme aliud loquitur totus ille de institutione divinarumlitterarum Iiber,quem veluti ad instruendam palrum bibliothecam composuit. Se-
quiori ajvo plurimamanobis gratiam inieruntHieronymoccntones multi, ac praecipue Raba- nus Maurus, qui integros cjus libros totidem verbis descripsit, eaque induslria meliorem,
sajpe lectionem scrvavit. Deinceps ulalia piretcream sludiosorum exempla, insigneillud est
sub XI sajculi finem Guigonis majoris Carthusiaj prioris V, quod ipse epist. ad FratresDur- bonenses narrat : Epistolas, inquit, B IIieronymi, quotquot potuimus undecumque quwsilus, ct pro concessa a Deo fucultalc, mendaciis cxpurgala,in unum grande volumen redegimus. Abscidimus autem ab cis quasdam, quas vel ex aliorum doctorum scriptis, vel ex stili, senten-
tiarumque distantia, titulo tantiviri comperimus indignas. Quam ipse cpistolam, ne sine
ralionabili causaapud impcrilos suo vidcretur nume.ro minuisse. Hieronymianas elucubrationes , in voluminis fronle jubet collocari. Secutis teinporibus plures hujusmodi alias , quas manuscriptas ediliones appellare liceal, passim invenias in bibliothecis : certum quippc est, nullius auctoris tam obvios csse, quam Hieronynii Mss. post XII sseculum libros, confluente
in ejus studium orbe propemoduni universo. Ulinain vero umanuenses et critici non ali-
quid licentise in illis describendis sumpsissent sibi, neque pro reconditiori sensu proprium aliquando substituissenl, aulglossas apposuissent ad libri album, quse postea veris expunc- tis lectionibus obtinucrunt.
C. Editio prima Rornw. — Scd ut ad illas cditiones vcniamus, quajproprie typis excusaj
snnt, ab ipsis usque primordiis typographicaj artis invenias prsestantes aliquot viros, qui illis adornandis magnopere dcsudarint. Cum vero innumeraj passim, et vario fempore ,
prajcipueque cpistolarum, quibus opuscula admiscebuntur,ediliones prodierint, non sin-
gulus fustidiosc recenscre aut animus, aut operaj prelium est; sed illas duntaxat, qu;e cum aliquo sacrarum littcrarum atque eruditionis compcndio ad manuscriptorum adornataj
iidem, vcl dcnuo recognilaj, non ex prioribus cvscriplaj sunt. Principem locum Romana
obtinel, quam anno MCCCCLXX, non ila pridem abs Tbeodoro Lajlio Interamnensi, postea Tarvisino Episcopo collectam, sub Paulo secundo Vencto Andreas Alcricnsis Episcopus, et VnticanajbibliotheciE cuslos eleganlissimcconcinnavit.Eamdem etbiennio antea,quodtamen rarissimo occurrit, inscriptam catalogi aliquol prajferunt, nos in Novariensi bibliotheca vi-
dimus, et in Colbcrlinn asservari Simonius tradit. Editorderelilteraria optime meritus, qui in aliorum quoque uuctorum recognitionc se antea exercuerat, quid in nac Hieronymiana sibi negotii datuni sit, quidve ipsc consilii ceperit, in prajfixa ad pontificem epistola declarat.
Nuperrime, inquit, divi Hieronymi libellos, epistolasquc pcrplures, mendose satis scriptas, et ex diversissimis codicibus prius colleclas in cerlum ordinem a doctissimo, et optimo patre Tarvisino episcopo rcdaclas, qui apud tuam sanctitalem, dum in mortalibus agerel, apocrisa- rii munus rcfercndarii cum magna commendatione semper implevit, amici quidam ad me dela- tas poposccrunt, ut mea diligcnlia cmendatiusculc redderentur , quo minorc difficultate legi possent. Atque id quidem multa se fide ac diligentia prajstitisse in latino contextu profitetur. De hebrajis autemvocibus quajpassimoccurrunt,Mt.ssa,inquit,/ie6ra*co/ect, recogilans in suo quemque voluminc illa esse.si licucrit et voiuerit, suppleturum. De Grtccis vero continuo subdit, restabant cognitu neccssaria in priinis Grwca, sine quibus, ut prwcipua fcrc, latinorum volumina, nullo modo hujus sacratissimi doctoris legi scripta ad intelligendi pro- feclumpolcrant. In his igitur nequaquam omittendis tum alios quosdam laude viros et mcmo-
riadignos consului, tum cum primismeum doctissimum, humanissimumque Thcodorum Gazam.

XIII PRvEFATIO. XIV
toleraveritpotius, quam consenserit, factum excusat, ut nonnullis amicorum serviret. Prodiit, editio ex eedibus maximorum , quorum sane plurimum laudanda est opera. Eam statim se- cutje sunt aliffi multaj, quin imo eodem anno 1470. Moguntiaj pcr Petruin (alii Patrcm le-
gunt) Scheeffer deGernsheim: tum Venetiissexcnnio postAntoniiBartholomaji studio : quam triennii intervallo sequitur alia Romie elcgantissima, eaque rursum recognita pcr Ven. virum Georgium Laurcntium de Herbipoli : deinde auno insequenti Parmaj, quaj omnium splendidissima editio est, auctior aliquot tractatibus ct cpisto!is,et post quinquennium Norimbergse : denique aliee innumeraj, quus sedulo colligere nihil interest nostra. Unam modo addimus anni MCCCCXCVI, die VII Januarii absque loci nomine, aut ediloris , quaj penes nos est, eaque utimur seepe, quod ex integro ad Mss. fidem, lametsi infinitis erroribus scateat, expressa videatur.
7. Commenlarior. aliorumque operum cditiones antiquw. — Atque haj quidem editiones noa nisi Epistolas, et Tractatus recensent; Commentarios enim in Sacram Bibliam (sic cnim inscribuntur) primum c situ et squalore redemplos exhibet Norimbergensis editio anni 1177, et biennio post Coloniensis alia, tum Vcneta anni 1498, quam Joannes et Gregorius de Gregoriisexcudere. Caeterumctiamhoc titulo: Expositiones in Yclus ct Novum Testamentum, sed absque impressoris notationc, aut loci, aut tandem anni quo excusisunt, duobus in folio tomis memorantur. His partes aliaj addi possunt Hicronymi operum , qu<e scorsim , aliisque rursum in locis prodiere. Hujusmodi sunt ex Origene Homiliaj aliquot.el in- Canticum Canticorum anno 1475. Basilefe, ut opinor, atque anno insequenti Norimbergaj : Vitce sanctorum patrum JEgypliorum, alquc eorum qui in Scythin, Thcbaide , ac Mesopota- mia morali sunt, ex quibus tamen non nisi tres illa? notissinue , Puuli, Malchi, et Hilarionis cx Auctoris nostri calamo profeccrunt; quee rursum editio occurritquinquennio post, alia- quc est, ut videtur, vetuslior multo sine typographi, anni, uut loci inscriptione. S. Pacho- mii regulam primum Romte edidit Achilles Statius an. 1575. Scdalia hujusmodi haudpauca velseorsum, vel aliorum auctorum scriptis adinixta labente sajculo decimo quinto inveniuntur. Neque vero de Chronici editionibus quidquam attigimus, quas iu prajfatione ejus libri singulas ab illa Bonini Mombritii ad postremam usque recensebimus.
8. Universw imperfectw. — Porro neque per otium licct, ncque operaj est pretium editio-
nes istas expendere, et vocare ad calculos. Doctis quidem viris, ipsisquc typographis, qui hanc sibi provinciam susceperunt, laudem haud velim invideri; sed optandum fuisse aio, ut quemadmodum sumptibus non parcebant, ut de sacrarum litterarumstudiosis benequod poterant, mererentur, ita ex variis archetypis lecliones cxpressissent, ncque id sibi tantum negotii datum esse existimassent, ut sumpto in manus uno velcri quod nancisci poterant cxemplari, illud accurate redderent, aut si qua minus recle habere viderentur, privato
judicio, quodque pejus est, inscio lcctore, immutarent. Nam ita quidem usuvcnit in latino contextu; in hebrajis autem verbis, quorum supplendum spatium vacat, minus pcccalum est, quam in aliis quee tamen raro occurrunt, quaj latinis litteris bono quidem consilio, sed mendosa lectione, repraesentantur. Grajca ctiam vocabula confictn sunt passim ac depra- vata.
9. Editio Desider. Erasmi.— Sed meliora forte ex ejus «etatis ingenio minime erant
expetenda, quaj haud multo post, an scil. 151G.Erusmus Roterodumus implevit. Hic non unius modo aut alterius libri, sed collcctioni opermn omnium adornandaj manum primus admovit, doctusque longo pridem usu veterum scripta expolirc, variis con(|uisitis undc-
cumque Mss. exemplaribus, singula rccognovit, acri judfcio expendit, nrgumenta ad lucem tractatibus atque epistolis fcenerandam prajfixit, deni(]ue satis eruditis scholiis notisque illustravit. Quinetiamqua3 erant, cmentilo Hieronymo , innumern uliorum scriptu germunis operibus admixta incredibili rei lilterariaj danino, primus illc submovit, non sinc acri cxa- mine et censuris singulas fere lucubratiunculas breviter atque erudite perstrinxit, tum
personatos scriptores de nomine indicavit, aut ccrte iisdem cum Hieronymo auspiciis in
mediumprocedere, eteodemcumilloutilare vetuit. Universumopusin novemin-folio tonios di-
gessit, genuinas epistolas, atque opuscula tribusprioribus dedit, quartoadscitilia : duobus aliis commentaria in prophetasomnesattcxuit:septimum atqueoclavum, si in Ecclesiastem commentaria, atque ex hebraica veritatePsaltcriuin excipias, supposititia congeries accrevit: demum ultimo quae ad novi Testamenli expositionem pertinent, falsa cum veris simul immiscuit. Par fratrum Amerbacchiorum Bruno et Basilius , juncto patre eorum Joannc , symbolam tanto operi contulerunt, iique rursus fatentur ex aniino, id negolii «0/.«> oiaui, quod aiunt, se confecisse; sed adjutos opera doclissimorum hominum, quos cx ommi Ger- mania Joannes acciverat, et prajcipue Joannis Rcuclini, qui in hcbraicis nonnulla rcpo- suit, et Cononis Norimbergensis, qui in Grajcis etLatinis pleraque castigavit, et Gregorii Reischii, denique Conradi Pellicani Rubenquensis, cujus auspicio potissimum res pcracta est. BasileaJ primum typis Frobenianis editio hajt; pro.liit, qu;e plausibus eruditorum, sed eorum maxime qui ab Ecclesia romana desciverant, ita cxcepta est, ut decennio post ab eodem Erasmo recognita ibidem , et Lugduni, ct Parisiis , ct Basileaj tertium, atque alibi ad annum usque 1565. saepissimc; quin etiam ante hos ferme quinquaginta annos Lipsiaj, tametsi Francofurti ad Maenum inscribatur, recusa sit. Et nemo quidein ex co labore laudemErasmo debitam invideret, si ab cffrcni illo, et projectre tcmcritatis abstinuisset cacoethe, carpendi sanctissimos Patrcs, ut sibi gloriam aucuparetur, quos sicubi etiam

w PI\/I:FATIO. XVI
ndmordeat. Si in fcrendis censuris, a sacrarum rerum injuria temperasset, neque inanibus
srepc conjecturis ila pcrmiscuissct tum aliorum veterum Patrum, tum Hieronymi scripta, ut nisi posleriorum theologoruni contraivissent studia, de ecclesiastica traditione vix certi
aliquid e\ ejus sententin constilui posset. 10. Editio Mariani Yictorii. — Sed prrelcrca adeo non visa est doctis viris legitimam
atligisse perleetionein erasminnu editio, ut non minus ecclesiasticre doctrinre, quam rei litlerariie interesse nrbitriitus sit novam adoriri Marianus Victorius Amerinus presbyter ,
posteu Reatinus episcopus. Hic denuo conquisitis diligentissime per Italiam Mss. <*.vxi-/pA.?sii, et piiecipue Florentin et Brixin, ne dicam dc Romanis, qure prajsto erant, praisidio ct au-
spiciis iinmortalis memoriie viri cardinalis Moronii, cui primiis laboris sui defert, quam susceperul sportam, ornnvit satis. Tres priorcs tomos anno 1565. elegantissimis Manutii
typis einisit; quos Pio IV. inscripsit. Ex his ( quam partcm Hicronymianorum opcrum Erasinus propric recognovernt, tot menda, totque hallucinationes, qure partim imperilia ,
partim incuria irrepserant, sustulit, ut uffirmare non dubitet, se loca plus minus mille et
quingentii restiluisse, qure vel sua ille manu maculaverat, vel tcinpore corrupta , restituere ex rcruin imperilia haud potuerat. In scholiis vero qure ad calccni adjecit, copiosc satis Ie- ctionum quns reposuit rntioncm, earumque varietatem e Mss. edisserit, illustratque perplu- reslocosqui sibi luce indigere videbantur. Necminori reliquos tomos diligentia prosecutus est, quos anno 1517 et insequenti vulgavit cjusdem Manutii pnclo, et secutis pontificibus Pio V, et Gregorio XIII, dedicuvit. Parcm cx illis crrorum multiludineni sustulisse se profi- telur, pares ignornnlins confutarc, sive quod Amerbachii fratres judicii admodum exquisiti non fuerint, sivc qui illis operam suam commodabant, cum ab Erasmi lilo ac meule disce- dere non lieerel, rem pcrfunctorie obierint, ut siepc fit iniis quajalieno nomine laborantur. H.TCil.ique editio, qunnqunm neque Erasmiana recensione copiosior sit, et nihil ferme di- stct iib illo ordine, est tmnen illu multo accuralior, ipsis, qui hodienum superant, Erasini
piitronis minime diffilentibus. Stutim atque absoluta est, ubique locorum obtinuit, srepius- que rcpetila est variis in locis: in primis Antucrpiaj an.1578, ipsius Victorii secundis curis
recognila, tuin Parisiis anno insequenti, ct 1602, ct Coloniaj 1616, ncc enim omnes in- slructo catalogo colligcre est animus.
11. Eudem doctorum aliquot hominum acccssionibus locupletala.— Quaj expendi paulisper merelur est Parisiensis altera anni 1623, cui variic observaliones emendationesquo aliorum iloitoiiun hoiiiinuiii necesserunt. Sunt autem hujusmodi. Diflicilia Hieronymi loca per Fran- cisiuin ;i Messnna iliustratn. F.vdinandi Vclosilli Luccnsis epicopi advertentinj thcologicaj, sive iu S. 1'atris op ra animtdversiones scholuslicic Iheologiuj. Frederiei Morellii observii- tioniim, et ('inendationuiii diatriba. Lrelii Gpiscopi Bilneoregiani emendiitio insignisHieroni- inyani loci. Tuin crudiUe Henrici Gravii in Cll epistolas et librum dc scriptoribus ccclesia-
slicis, nec non Fronlonis l)uc;ci No!;c, qure philologica imprimis felicitcr dieunlur expedire :
denique Lalini Lntinii eincndnlion 'Set conjeclurie ex ejus bibliotheca adsciscuntur. Commcn- lalione; islas doclorum liominiiin. qu:e stippleni.mli (]ua;iiil;un vicem Victorianre diligentiaj prie;liire •.is;e siiul , repetunt editiones ali;c intru vicennium Parisiis ac Venetiis recusie; scd Franrofurliensis , sive Lipsiensis illii, iinle hos fermi! ({iiiuquaginta annos elaborntu, cujus sunr.i mcminimiis . ipsi Ernsmiano codici ejusque notis , et scholiis ndtcxuil, quam Fri.'c- ricus Illriciis Callixlus, et Adamiis Tribbechovius, qui operam suam comutodarunt, in duo- deeim tomos parliti siint.
\1. Nihilominus in lirbraicis potissimum falsa. —- Collatis tot crudilorum hominum studiis, nuineris landem omnibus absolitlmn corum operinn cdilioncm.si quis inodo sibi iiersiiiidcal, (|iiam longissiine distet a vcrilale. Ut enim cieter;; hcuc cssent, quie jicrperam mulla sunl, pr;eeipuus iitmen Hieronymiiinaj lcclionis fruclus, isque leclu Incilis jicrversa honiiiiutn ciirn intcrcipicbntur. Dico hebraicarum vocum , «iitibus universum Hicronymi opus tertio
qiioque verbo distinguitur, leclionem antiquam, eamquc latinis exprcssnm litteris, pro qua rccentiorcm iiiassorelhicain continu >cditores obtruderunt. Scitum inter ulruinqucquanlu;u intersit, et quanto interioris orudiF.onis et s scra: doclrinaj diimno mulalio istlnec vcrtalur, cum neque S. Doctoris judiciiim de variis vocabulis hcliraicis, iic scripturaj locis, ncqtie veleruni grrecaniin translationum, qiiiirum iile fr.-igmenla subdit, convenicntia, neque tan- dein ipsas Jtnlticas Iradiliones, opinionesquc de hebrnicarum vor.um significalione, ac locoruin scripturre senlenlia. licer; t siepe intelligere. Id(]uc olim (]uidem dolucritnt doclis- simi \\\\ Drusius et Morinus, quorum jninius in Quicst. Heb. 1.III, c. 75 : Dupliciter, inquil, crrutum a nupcris rorrectoribus in IIierunynto, primum in eo quod cliuracteribus hcbruicis scripseriiit. i/ivv flicronyinus latinis scripscrat : dcinde. i/uod inututu vetere lcclione , pro ca novam ac Ifieronymo incognitam posucrint. Aller Excrcit. Bibl. p. 108, imprudcnler admo— diiiu licbritica nomina lutinfc litteris scripta, qucrilur fuissc sublata, et in corum locum hebraica lirbndcis litlcris e rabbinicis punctis descripta rcposita. Paria habetlsacus Vossius de Syhillinis Orac. c. 16, aliique plures, quibus melior est menli sentcnlia.

XVH PR/EFATI0. XVIII
vulgavit Hieronymi Prodromum, quo epistolam ad Sunniam ei Fretelam locis haud sane
paucis reslituit, in primis vero germanam antiquam vocum hebraicarum scripturam e Mss. expressit. Primus autem operum tomus anno prodiit 1693, grande volumen , quod Divina Bibliotheca inscribitur, antehac inedita, cornplectens translationes latinas Veteris ac Novi Testamenti cum ex hebrreis, tum e grrecis fontibus ab Hieronymo derivatas. Equidem si Psaiterium ex hebraica veritate excipias , nova istheec universre operum collectioni moles accrevit, sed puto vetcres editores, cum latina hajc versio locis non usque adeo multis a Vulgata Bibliorum edilione distet, eaque in omnium manibus sit, jungendam Hieronymia- nis lucubrationibus non existimarunt. Sed hac de re, deque ipso opere multa suo loco dicenda erunt in ejus libri Prrefatione, ne ab instituto divagari nunc longius necesse sit. Post annossex, nempe 1699, prodiit secundus tomus unius MartianaJi studio elaboratus , neque enim Pougetii, aut alterius meminit. Complectitur hic libros hebraicorum nominum, etlocorum, qurestiones quoque hebraicas in Genesim, quibus duodeviginli epistolre ex iis quas Criticas vocant, subnectuntur, commentarium in Ecclesiastem, duasquc Orige- nis homilias in Canlic. Canticorum, quas latine Hieronymus explicavit: dcnique appen- dicem, quae suppositilia quredam scripta, ut qurestioncs in Regum et Paralipomenon libros, commentarios in Jobum , et breviarium Psalterii, continet, ne de levibus aliis scriptiun- culis et epistolis dicam.Editor in Prolegomenis quodnovamhanc plane incongruam instituit disponendorum operum cecoiioniiam, probare ex eo nititur quod Scripturarum, qui primus tomus est, reliquas Hieronym.i scriptiones responderc, ad eumque referri ordinem prrestet. Estne vero qui nesciat, epistolis illis ridicule admodum commentarii vices suppleri, quin imo incredibili confusione nativum ordinem epistolarum comnienlariorumque prreverti! Sed hrec quoque alibi. Tertius, exacto quinquennio sive anno 1704, lucem tomus aspexit, isque commentarios in sexdecim prophetas majores nempe etminorescomplecti- tur, quibus epistola de Seraphim et calculo ad Damasum admixta est. Prrecipuam laudem ex eo meretur, quod asteriscos et obelos, quibus subinde opus suumS.Doclor notaverat, in aliis editionibus desiderabantur, ipse suis locis multos ex Mss. restituit. Quarlus post bien- nium prodiit, duasque in partes dispertitur, quarum altera commentarios in Novum Testa- mentum novem epistolis criticis intermixtis , altera creteras epistolas tractalusque , ordine , ut intendit, chronologico, saepius autem nullo, reprresentat. Eidem anno debetur quintus , qui adscititiacontinet,prreter pauculas accessiones ab Erasmiano codice ex integro exscri- ptus, quo itidcm universa collectio absoluta est.
14. Ejus editionis prwcipua vitia. — Libros, quos ex heterodoxis Joannes clericus, ex ca- tholicis Riehardus Simonius opposuerunt non replico,imo vcro laudem, iterum dico et gratiam Marlianaji piissimi hominis,et in grrecis, hebrajisque lilteris satis eruditi Iaboribus deberi velim. Atque ipse quidem quos ejus excuso crrores, cliam libenti animo sileniio pre- merem, nisi me institutre recensionis necessitas cogeret, et prreposterum illud partiuin slu- dium, quo laborat ccrtum hominum genus , ut quidquid ab uno aliquo ccetu chartis illitum fuit, nefas ducant ullo pacto convellere. A-^VOIMO^SIIOJZXL.-Qui Martianreameditionem errorcs obsident, ut de illis lantum dicam, qui universum laborem speclant, ud hree fere capita re- feruntur. Erasmianam editionem exscribit fere conlinenter , ncglecla, imo srepius ncc uie- morata Victorii industria, a quo lamen crrores quamplurimos etnendatos coinperttan est, qui denuoinsciolectoreobtrudunlur. Mss.cxemplaria diligenter in unoquoque opere n c.ipilc ad calcem omnino non contulit, sed (antum vcxatis nliquol locis in consilium adhibuil; iieri enim nullo tnodo potest, ut nunquam , nut pcrquam raro, lot falsaruin lectionum, quie veteres cditiones deformant, ab iis moneretur, aut moneret ipso lectores suos : variuntes vero adeo raras offenderet, ut multo plures in purvo libclio nobis occurrcrint, quam ille in pi;e- grandi aliquo volumine annotaverit a se repudiatas : carum dico, quarum delectus iectoris
judicio permittendus est, non qure librariorum menda sunt apertissima. Raro etiam invc- nias difficilia loca explicari, imo vero monitis et prrefationibus , qure lucem opcribus fene- rentur, prreter argumenta epistolarum qure Erasmus condidit^ ferme deslitui. E conlrario adnolationes ipsas, qure si criticas epistolas et duo lexica nominum , et locorum cxcipins, creteris libris oppido paucas jejunasque apposuit, plerumque falsa judicia occupant, srepe etiam personales , ut ita dicam , controversire , quibus arrcpta occasione doctissinios viros suggillat, textum vero Hieronymianum miuime interpretatur. Denique perversus ordo fnl- susque, ubi temporum rationem habuit, et pleraque id genus alia, qure declinandse invidire causa dissimulamus.
PARS ALTERA. In qua exposita Hieronymianorum operum indole, de iis agitur quw interciderunt aut putantur intercidisse.

XIX PRiEFATIO. XX
rum operum complectamur. Est autem eorum duplex veluti classis ac genus, alia enim sunt, qure suo ille sensu, latinaque lingua composuit, alia qure ex aliis auctoribus , Grrecis potissimum transfcrendo, sure lingure hominibus dedit. Hujusmodi sunt, quredam in exemplum ul adducam, immensi laboris opus, Scripturarum interpretalio Veteris Novique Te- slamcnti, quorum alterum grrecre reddidit fidei, alterum juxta hebraicum transtulit. Tum Origcnis operum nobilissirnre partes, homilire fere admodum LXXquod et inimicus ejus Ruf- finus objicit, hebraicorum nominum liber, alius item ™pi kpya>, cujus tamen cum ipso pa- riter exemplari grieco Latinam interpretationem retas invidit,„aliaque multa ex ejus ingenii fietibus, quo mnxime delectnbatur, a.^îxMM. Ex Didymo quoque latine explicavit librum de Spirilu sancto, cuj.us archelypum vetustas annorum non servavit: ex Theophilo Alexan- drino Paschnles, eximiamque illam imprimis contra Origenem synodicam a nobis primum invenlani, pluresque alias epistolas, ct libros contra Joannem Chrysostomum. Ex Euscbio ilem Cresariensi Chronicum omnimodre historire, thesaurum nempe illum totius anle aclorum teniporum longe luculenlissimum, sacris reque ac profanis studiis cum primis necessarium: librum praeterea loeorum divinre scripturre, eoruinque situ ac distantiis, veteris geogra- phire nobilissimam partem, tum alia id genus multa ex probatissimis aliis auctoribus excerpta, pula Epiphanio, Theodoro, Nazianzeno, Apollinario, quorum prreclariora dogmata suis commentariis inseruit. Vcrissimum id quippe est, ex grrecis scriptoribus, qui eloquen- tire ac doctriure merito excellerent, ignotum Hieronymo fuisse neminem, ut adeo culpam , si quam adversarii suis in libris notarent, objicerentque, hoc ille uno argumento srepius excusaret, quod ex grrecorum tractalorum sententiadixisset, pro sua fateri eamque prom- ptus deprecari, si in eorum commentariis non invenissent.
16. Genus alterum. — Quas vero suo ipse cudit ingenio elucubrationes, et primigenias ap- pellarc placet, pleramque partem sacrarum scripturarum interpretationem spectant. Primas tenent, cx his qure supersunt, quresliones in Gcnesim, hebraicarum traditionum, ac sententiarum refertre, tum qui ad illarum sensum proxime accedunt, commentarii in Eccle- siaslcm et in prophctas. Mirabiles porro, quos fcre auTo;Ze3t«,-tfudit in Malthreum, libri, et quos in Pauli Epistolas quatuor tam varia ac multiplici eruditione composuit. Sunt autem alia qure ad rem christianam vcl contra hrereticos tuendam, vel apud fideles aniplificandam conscripta sunt. Priora Helvidium, Jovinianuin, Vigilantium, sectasque hominum, luciferianos ac pelagianosimpugnant; altera qua gestis sanctissimorum monachorum enarratis excmplo sunt ad pietatem, qua epistolari sermone ad vitam probe instituendam invitant. Hic est in universum Hieronymianorum operum conspectus.ad eum fere modum expositus, quo quis parva in tabula immensa creli spatia, terrarumque situs metitur. Unum porro, aut alterum moneri prrestat de ulroque scriptionis generc : Grreca qure sibi proposuit latine explicanda, ex iis esse, qure primas obtinebant longe doctissimorum patrum, qure ille cum romanis auribus dedit, ex grrecis bonis latina fecit eximia. Qua quidem in re mihi sua- rum laudum ea maxima videtur esse, quod ejus industrire merito, maxime insignium viro- rum scriplis aliquot fruimur, quorum antiqua exemplaria Grreca temporis injuria deperie- runt. Alterum quod spectat primigcnias lucubrationes, eas usque adeo retatum, doctorumque omnium suffragia tulisse univcrsa, ut ex immenso patrum lalinorum choro, ille Ecclesire
judicio, quo nullum germanius est ac securius, Doctoris Maximi prrerogativa donatus sit. 17. Non exstanlium ratio, ac primum dc cmendatione Scripturarum ex Grwco. — Jam vero
operum qure amplius nonexstant,quo tamen dignosci possint, ratio quoquealiqua habenda est. Ea vero in duas veluti clnsses iterum dispertior, quarum altera , qure verissime interciderunt, altera, de quibus dubitare liceat, an unquam exstiterint, complectatur. Nihil de supposititiis dico, qure nimis multa sunt, et quorum recensio ad postremi lomi, in quem amandantur, prrefationcm pertinebit. Heic prinius ob dignitatem occurrit labor, quem in emendanda ex Grreco w LXX. veteri latina interpretatione exanllavit. Memini, inquit sub finem prrefationis in libruin Paralipomenon, editionem Septuaginla translatorum olim de Grwco emendatam tribuisse me nostris. Et Epist. LXXI. ad Lucinum Septuaginta interprelum editionem et le habere non dubito, et ante annos plurimos diligentissime emendatam studiosis Iradidi. Qualis hrec autcm essct emendatio, et in quem moduin elaborata, discimus ex ep - stola in nostra recensione CXII. ad Augustinum, ubi cur asteriscis atque obelis distingue- relur, rationem reddit. Specimen quoque ejus operis commentarii in Ecclesiastem, et prrecipue in prophetas majores, ut vocant, minoresque suppeditant, in quibus latinam illam vcrsionem a se recognitam cum illa srepe coinponit, quam poslea ad hebraicum exemplar elnbornvit. Quin etiam duo superant integri ejus operis libri, Job, et Psalterium, quos in secundupartc divinrebibliothecrepostMartianajuin collocabimus, eruntque satis argumento, ne divngari longius ncccsse sit, quis ille esset signorum usus. Reliqui jamdiu olim interciderunt, tiam cuni ipse Hieronymus adviveret, plcraque ejus prioris laboris ob fraudem cu-
jusdam se queritur amisisse. Facile ctiam contigerit, quod alias usuvenire solet, ut accuratior
longe ex hebraica vcritate latina versio, qure deiuceps obtinuit, priorem illam emendatio- nem signorum difficultatibus impcdilam paulatim extruderet. Quamobrem mirari subit, quod eam universam Cassiodorius divinar. inslilut. c. 13. a se repositam in Armario tradit: Tertia divisio est, inquit, inler alias codice grandiore, littera clariore conscripto , qui habet

XXI PRJEFATIO. XXII
nymi diligenti cura emendalus, compositusque relictus est. Bene vero cst, quod hinc discimus, ad eam usque retatem integram studiosissimi hominis cura servari potuisse, si modo tantam illi fidem velimus adhibere, ut in eo codice recognoscendo minime falleretur.
18. Evangeliumjuxta Hebrwos.—vEque adversamjamdiu olim fortunam subiit Evangelium juxta Hebrwos , Chaldaico sermone, Hebraicis autem litteris scriptum, quod S. Doctor, cum sibi a Nazarreis, qui in Beroea urbeSyrire degebant, ejus describendi facultas fuisset concessa, in grrecum, latinumque sermonem transtulil, quemadmodum ipse et cap. 2 libri de Viris illustribus, et Commentariis in Matlhreum XII. 13. luculentissime profitetur. Neque enim vero heicdisputo,utrum Malthrei authenticumillud esse ciediderit, quod in cresariensi bibliotheca ad sua usque tempora servalum tradit, ut licet ex aliis ejusdem testimoniis sus- picari, an vero siculi Beda initio commentariorum in Lucam docet, aliud esse intelligerit secundum Hebrwos, aliud secundum Apostolos Evangelium. Illud miror magis, qui tandem, aut quo consilio librum ex Chaldaico in grrecum scrmonem translulcrit, cujus jam antea grreca aliqua translatio oblinebat, ipso neutiquam diffitente Hieronymo , cum de Origene, quem nullus dubito grrece duntaxat legisse, subditex eolibro srepius teslimoniausurpasse. Nihilo secius quando tum ipso auctore teste, tum eliam sequioris revi scriptorum suffragio accedente, puta Ven. Bedre et Freculphi, de re ipsa dubitare non licet, tametsi ejus laboris ne verbum quidem ad nostram usque retatem devenerit, ita velim existimari, initum abs Hieronymo, non ut in vulgus proferret illud quidquid erat operis sui, sed ut merre exercita- tionis gratia quantum in Chaldaicis profecisset, in Grrecis experiretur, et mox quantum grrece sciret, probaverit in latino. Re ipsa cum passim alibi, maxime vcro in catalogo studiose ingerat laborem hunc suum, ubi ad suorum operum peculiarem reccnsionem dcve- nit ejusdem catalogi cap. ultimo, planc dissimulat. Confecerat tamen biennio plus minus antea, sive circa annum 390. quod ex nuper, qua utitur lemporis notationelicet argumentari. Porrolatinre interpretationis exigua quredam fragmcnta in aliislibris ab ipso servata sunt. Ejusmodi est illud in Commentariis in Matthreum VII. 6. ex persona Salvatoris , Modo tulit me mater mea, Sanclus Spiritus, in uno capillorum meorum. Et illud in Commen- tar. in Isai. XI. 2. Factum est autem cum ascendisset Dominus de acjua, descendit fons om~ nis Spiritus Sancti, et requievit supcr eum, et dixit illi: Fili mi, in omnibus Prophetis expe- ctabam te ut venires, etrequiescerem in te, tu es enim requies mea, tu es filius meusprimogenilus, qui regnas in sempiternum. Item lib. 3. adversus pelagianos cap. 1. isthrec, Ecce mater Do- mini, et fratres ejus dicebant ei: Joannes Baptista baplizat in remissioncm peccatorum. Eamus et baptizemur ab co. Dixit autem, eis:Quid peccavi, ut vadam, et baptizerab eo ? Nisi fortehoc ipsum quod dixi ignorantia est. Et in eodem voluminc : Si pcccaverit, inquit, frater tuus in verbo, et satis tibi fecerit, septics in die suscipe eum. Dixit illi Simon discipulus ejus: septies in die? respondit Dominus , et dixit ei: etiam ego dico tibi, usque septuagies septies. Et lib. 2. in Matthreum ad illud XII. 13. ubi de homine qui aridam habebat manum, et Crementarius in eo Evangelio scribitur fuisse, Cwmentarius eram, manibus victum quwritans, precor te Jesu, ut mihi restituas sanitatem, ne turpiter mcndicem cibos. Dcnique et perexigu- um istud in commentariis ad Ephesios V. 4, ex Domini persona ad discipulos loquentis: Et nunquam, inquit, Iwti sitis, nisi cum fratrem veslrum viderilis in caritate. Qure simul omnia contulimus, ut quoniam ipsum opus temporum vctustate intercidit, aliquod quale- cumque est, hicronymiani laboris spccimen lectori invidere, ne videremur.
19. Quid de illa inlerprelatione calumniaretur Theodorus mopsuestenus. — Crelerum quam ex eo libro Theodorus mopsuestenus a Photio relatus cod. 177. calumniam excogitarit, minime prretermittendum est dicerc. Nempe hrerelicus homo cum S. Docloris dialogos contra pelagianos impugnare vellet, volumen procudit in quincjue libros digestum hoc titulo : Contra asserentes peccarc homines natura , non voluntate. In his Hieronymum quem Aram, sive Aramum vocat, non de nomine, sive cognomine, ut Photius dubilat, sed ut in male- dictum torqueat, eo in primis peccato culput, quod quintum evangelium confixerit, illudque se in Eusebii palrestini bibliothecis reperisse commentus sit. Nimirum istud juxta Hebrwos Evangelium lum aliis in locis, tum prrecipue sub initium tertii dialogorum adversus pelagianos libri in cresariensi bibliotheca lum tcmporis servari Hieronymus dixerat, quodmopsuestcnus episcopus partim vitio verlit, partim mcndacii arguit. Re autem vera perperam ipse et calumniosissime facit, cum S. Doctorem neutiquam mentiri liquido constet, et antiquiorum patrum, Papire scilicet, atquc Hegcsippi apud Eusebium, tum Clementis alexandrini, Origenis, aliorumque exemplis comprobetur, si testimonia idenlidem ex illa historia proferre licuit, non ad auctoritatem sed ad antiquitatem ecclesiasticre sen- tentire asserendam, interpretationem ipsam laudem mereri, non culpam. Quamobrcm et Ju- lianus ejusdem ac Theodorus furfuris pelagianre episcopus merito ab Augustino reprehen- ditur in operis imperfecti lib. 4. cap. 87. quod crimini dederit Hieronymo laborem illum ; sed prorsus non video quo jure doctissimus conterraneus meus Norisius Histor. Pelag. lib. 1. cap. 9. ut in Julianum mendacii projectreque temeritatis culpam regerat, translatum illud abs Hieronymo neget. Nam licet in eo dialogo, quem unum pelagiani impugnare nervis omnibus contendebant, nihil de illo a se inito labore dicat, est tamen ex superioribus qureadduximus testimoniis certum adeo ac firnmm, ut nullus dubitationi locus relinquatur.

XXIII PRJEFATIO. XXrt
turus ubi fieripoterat, curvos apices littcrurum, vd certc culpam chprecaturus,wtatis prwtextu, sic ad Pammachium prrefatur. Mereri debco veniam, quod in adolcscentia mea provocatus ardorect studio scriplurarum, allegoricc intcrprctatus sum Abdiam prophetam, cujus hi- sloriamnesciebam. Ardebat anirnus cognitioncmyslica, etquialcgeram omniapossibilia creden- tibus, ignorabam diversa essc charismala : litleras swculi noveram, et ob idputabam melibrum legere posse signatum. Tum hujusmodi aliis cxcusationibus interjectis , Sperabam , inquit, latere quod scripseram, ct ingenioli mci primam temeritatem ignibus vovcram, cum subito de Ilalia affertur exemplar aquoiam juvene tot annis, quotetego quondamscripseram, laudanle opusculum meum. 1<ateor miratus sum, quod quantumvis aliquis male scripserit, invenit simi— lem lectorem sui. llle prwdicabat, ego erubcsccbam. Ille quasi mysticos intellectus ferebat ad cwlum, ego demisso capite, confiteri meum pudorem prohibebar. Quid igitur? condeninamus, in quibus pueri lusimus? minime. Scimus cnim in tabernaculum Dei el aurum , et pilos capra- ram similiter oblatos. Legimus in Evangclio, viduwpauperis duo minula, magis quam divilum substantias approbata, ct lunc dedimus quod habuimus, et nunc si lamen atiquid profeciinus, Domino suum reddimus. Gratia enim ejus sum id quod sum. Necdiffiteor per hosce triginta annos in ejus operc mc ac laborc sudasse. Haud piguit hrec paulo fusius exscribere, quando- quidem quid de illo operc constitui possil, binc discimus. Exinde autem arguniciitari licet, quod eumdem laborem subiissc sepost triginta annos innuere videatur, atque hic ad annum pertineat 396. priorcni iilum subducla rntione anno adscribcndum 366. veicirciter, cum ille nondum retatis sure Irigesimum attigissct. Nempc se ait, nccdum ad wtatem perfecti viri et in mensuram Christi vcnisst*. Ex quibus haud temere colligas c.irca annuni hrec scribero 336. Vid. ipsam prajfationem ad finem. Porro factum ex ejus sententia, utquam elucubra- tioncm igni dcvovernt, delcrel penitus sequior retas; nam ncquc fragnientum ejus ajiquod occurrit, nequc apud alios veteres scriplorcs mentio. Sed cur tamen suspicer alicubi latere posse, facit inscriptio velustissimi cujusdam Ms. in gothana bibliotheca n. 34. in quo post Commcntarios in Jeremiam, Tractatus in Abdiam continetur: quo nomine haud recte veniat qui exstnt in eum prophetam Commenlarius. Rei verilatem vel sciunt, vel scire possunt docti viri, qui illis thesauris incubnnt. Quod si illud revcra cst operis, tametsi non alio liumero habendum, quam quo nb ipso auctore notatum est, qui nequc in cafalogo in sua- rum scriptionum censu numeravit, co tnmen sicubi exstat, utiliter frui nos posse , nec sine injuria publico invidcri judicamus.
21. Tractatus scpteminpsalmos. — Nunc dc psalmorumCommentariis dicendum. Vctus et rancida conlrovcrsia est, multorumque jam inde ab Erasmo recentiorum intcrpretum disputationibus agitata, in omncsne psalmos, an in uliquot modo, quorum in ejus scriptis cst menlio, S. Doctor commentnrios eluboraverit. Certe hujus loci, noslrique instituti non est , illud quod Breviarium in psalmos inscribilur, notissimre falsitalis convincere, cum ad ger- mana tantum opera , qure perierunt, isthree disputatio perlinent. Hujusmodi porro sunt, in psalmos a decimo usi/ue ad decimum sextum Tractatus septem, quibus vcrbis in suorum opcrum cutalogo auctore ab ipso rccenscntur. Horumne ftugmentum quidemaliquod superest, nec vcstigium, modo si, quod plerisque cruditis visum est, in eo quod diximus breviario , niultis assutis, aliisque inlerpolatis, non lulcl. lnterim ut de eorum natura aliquid conslilui possit, monent docli viri, atquc in primis Tillemontius non priinigenium Hieronymi fcetuni, sed ex origeniano opcre homiliarum in univcrsuui psalterium , has scptem debere inlelligi cxccrptas, nb eoque lalinc expositus. Quo id asscrant, duplex est argumentum. Primum quod homiliis trigenta novcm in Lucam, quns certo ccrtius ex Origenc latinis verbis expressit, illas continuo subdit in catalogo : allerntn quod Tractatus vocat, quo nomine ad populuni homilias veteres indicabant; ejus verogeneris orntiones Hieronyuius, qui neque episcopi, neque Kazrr/r.mZ presbytcri officio est functus, condiderit nullain.

XXV PRyEFATIO. XXVI
ca verba restituimus e Mss. Numquid ego in turbam mitto Origenem , aut cwteris tractato- ribus socio mc? Scio aliter habere apostolos, aliter tractatores. Tale quid aliis plerisque locis de se confirmat. At quo pactotrnctntorem se potuit dicereex adversariorum sententia, si tractatus nunquam composuil, aut componere ex vilre instituto non licuit ? His adde ar-
gumcntum cx Ruffini silentio. Ncmpo cx Adamanlio nihil Hieronymus unquam est inter-
pretatus, quod ille in invectivaruin libris continuo non exagitet, expendatque. Notum qua sublilitate rimctur, Irnhatque in invidiam prrefationes homiliarum in Lucam, in Jcremiam, in Ezechiel, in Canticum, qure origeniana opera a capite, ut aiunt, ad calcem latine S. Doctor exposuit. Neque vero fragmcntis sententiarum aliis parcat, qure exindc translata sunt in Commehtariis prrecipuc in cpistolam ad Ephesios, et in Ecclesiastcm : ut nihil de familia- ribus ipsis epistolis dicam, in quibus si qua latet origeniani dogmatis, imo et nominis rnentio , curiosc invcstigat, expromit, laccrat. Qui igitur fit, ut scptcm integros tractatus , in quorum prrefationc non potuitquin Adainantii, quo mirc delectabatur, ingenium Hiero-
nynius celebrarct, ct causas sure iuterpretationi prretexerct, Ruffinus plaue dissiinulet , idque tam longis, el ZwjpzUon disputationibus , in quibus id ferme unum sibi proposuit, et conquisilis undequaque argumentis cnititur, ut ne quidfavoris adversus Origcnem inS. Do- ctoris nostri scriptionibus quibuscumque inipune prretercat? Attamcn ad dubitatiouem vulgo rcceptre sentenlire injicicndam, hrec dicta sint, quo ejus operis nalura explorari queat, non pro certis constiluta! Nam et qure sif negntiviargumcntiinfirmitatem sentimus, et reponere aliquem possc,in Ruffini prrefationc, qunm libris -spi «p^prrefixit, ultra scptuaginta libellos
Origenis homelilicos in lntinuni abs Hieronymo translatos dici, qui numcrus tum opliine constabit, cum tractatus in psalmos annumcrcs; si cxcluseris, vix septuagesimum attinges. At in hoc ipso testimonio quantum dc Ruffini molesta fidc ambigendum sit, docent qure statim subnectit vcrba dc tomis in Aposloluni ab eodcm Hicronymo latine redditis, quod tamen illc ncutiquam fecit, ut infra suo loco ostendimus. Unde satius videatur exdissimulante Ruffino aliquid cvincere, quam ex culunmiante argumentari.
23. Psalmi XCIII cxpositio. — Sed prreter tractatus istos septcni, psalmum quoque no- nagesimum tertium abs Hieronymo fuissc expositum, testis est locuplctissimus omnique cxceptione major Augustinus in Commonitorio ad Fortunatianum num. 14 cujus hrec est pericopa:Cwm, inquit, ille vir (Hicronymiis) in scripturis doctissimus psalmum exponcret , ubi dictum est, Intelligite ergo qui insipicntes estis in populo, et stulti aliquando sapite, qui plantavit aurem, non audiet, aut qui fi.nxit oculum, non considerat, inter cwlera, Isle locus , inquil, advcrsus eos maxime facit, qui anthropomorphikc sunt, qui dicunt Deitm habere quce etiam nos habemus; vcrbi causu, dicitur Deus haberc oculos, qnia oculi Domini rcspiciunt omnia : manus Domini ftcit omnia. Et audivit. inquit, Adam sonum pcdum Domini deatnbu- luntis in Paradiso. Iftvc simpliciter audiunt, et humanas imbccillitates ad Dei magnificentiam referunt. Ego aute.m ilico quod Dcus totus ocitlus cst, totus manus est, totus pcs est. Toius oculus est.quia omniavidct -Jotits munuscst, quiaontnia operatur ;totuspes est, quia ubique est. Ergo videte, qtiitl dicat, Qui plunlavit aurcm, non audiet, aut qui finxit oculos, non considcral ? Et non dixit, qui phtntavit aurem, crgo ipsc. aurem non liabet; non dixit, ergo ipse oculos non habet : sed quid dixit? Qui, phinlavit aurem.non audict, qui finxil oculos.non considcrat? membra ttdit, efficientias dedit. Hrec totidem verbis lacinia in eo Breviario invenitur, quod Hieronymo inscribitii'-in universum psallcrium, unde non satis recte inter deperditas hnnc recensereclueubralionein vidcamur. Sed cum plane constet hieronymianum fretum illum haud csse, sed studiosi hominis, qui variorum sentenlias ct commenta in unum congessit, multa- que de suo assuit, quin cliam facilc appareat pleraquc omnia cjusdem hujus psnlmi commenta ex S. Doctoris calamo non esse profeeta , laudatam -ipi-/.o-r,-iex nlio dcperdito opere excerptnm non dubitnuius. Quodnam vero illud fuerit, haud expediluin cst divinnrc ; non cniin Commentnrios in psnlmos n so clnboratos S. Pntcr nnquam Irndit, imo vero cum ad annuni 410 cxponeret Isnire cnp. 63, duos illos, t/id pro Torcularibus inscribuntur, octavum et octogcsimum tertium, si, vila coincs fuissct, Domino prwbenle, pollicelur se explicnluruin ; ct sub vilre linem ciim Jercmiam commentaretur, quem lnborem mors intcrcepit, in cnp. 2 fore dicil, ut plenius t\r Porlis. quic in vicesimo terlio mcmornntur suo loco disserat. Unde ntillo negetio colligilur propositum quidem illi fuisse in animo istud operis condcre , sed iiliis primum de causis inlerpe!!atum,deinde ipsn interceptum mortc , perficere non potuissc. Nequc enim in (ômnienlariorum iu psnlmos ccnsum, quod nbaliis fieri vidcmus, referimus Ires illns cpistolas, qiiannn allera est in psalmum 44 ad Principiam, altera in 89 ad Cypria- tiiim, tcrlia demuni in 126 ad Marcellain , iisdcm fcrme dc causis , quibus neque epistola;n nd Hedibiam, aut Algasiam, vel tandeni ad Damasum de frugi ac luxurioso filiis pro Coinmenlariorum iu Apostolutn vel in Malthreum pnrtc aliqua possunt restimari. Quam- obreni et de hoc ipso quod cx Angusfino laulavimus in psalmum93 frngmento vchni constitui, ex aliqua illnd cpislolaqure iniercideril, fuisse desumptum, quam ille scripseril contra
/Egyptios monachos, qui anthroiioinorphitarum hrercsim pcr ca lempora instaurare conati sunt : quodex Socrale lib. 6, Hist. Eccl. ci:p. 7, comporluni cst, et nosquoque iittigintus ex parte, ubi Theophilo Alexandrinam ccclesiam rcgente diximus, hanc qurestionem iis in locis multis dispulalionibus fuisse vexatam, corporeusnc Deus esset luimanam figuram ge- rens, an incorporeus?quam postremam sentenlium cuin Tbeophilus lueretur, monachorum corumdem faclione in vitre discrirnen gravissimum adductus est.
24. Breviores inpsalmos commentarioli. — Verum alii adhuc sunt deperditis accenscndi

XXVII PRJEFATIO. XXVIII
in psalmos Commentarioli, ut ipse Hieronymus in Apologetico adversus Ruffinum libro 1, non semel vocat. Quippe ubi psalmum secundum interpretaretur, pro eo quod erat in latino Apprehendite disciplinam, exposuerat ex hebraicreJingure ambiguitate, Adorate Filium. Hoc Ruffinus in calumniam trahebat, quasi ecclesiasticre fidei nocens : contra ille primum erudite excusat, tum Quid peccavi, inquit, si verbum ambiguum diversa interprelatione con- verti ? et qui in commentariolis ubi libcrtas est disserendi, dixeram, Adorate Filium, in ipso corpore ne violentus viderer interpres , et judaicw calumniw locum darem, dixerim, Adorate pure, sive electe! Ex hoc luculentissimo testimonio minores quosdam commentarios in psalmos saltem aliquos , eosque, multum a tractatibus diversos Hieronymum elucubrasse quis dubitet? Nihilo secius si temporis raliones expendas, in difficultates ambagesque de— scendes longe gravissimas. Certe antequam Psalterium ex hebraica veritate latinum face- ret, istos Commentarios elucubraverit, hinc cnim &.nUc-/i«.ioccasionem aucupatur Ruffinus , nec Hieronymus diffitetur loco laudato , Et rursum, inquit, omne Psalterium in rornanum vertens sonum, quasi immemor expositionis antiquw posuerim, Adorate pure : quod utique sibi esse contrarium omnibus patet. Hanc vero Psalterii versionem ante annum 392 , sive anle librum de Viris illustribus, et catalogum suorum operum concinnavit, quod etiam ex capite 134, in Sophronio, qui illam grrece recudit, compertum est. Qua igitur de causa istos ille Commcntariolos in suorum operum censu non agnoscit, qui et multo breviores libros, ut par est crcdere, atque epistolas satis diligenter refcrt? Nimirum illa quam supra innuimus, quod animo constituisset in omnes ex integro psalmos scribere, et vix partem aliquam attigisset tum temporis , neque fortassisex ordine,sed pro lubitu, autexoccasione arrepta commentationis materia. Quamobrcm imperfecti operis in catalogo haud meminit, rationem ejus redditurus si perfecisset, quod anirno proposuerat.
25. Libri Tn?ia.fXZ>->interpretatio.— Cretera prosequamur. Insignis illa occurrit libri origeniani mpiApx°"sive de principiis latina versio. Proposuerat sibi, quod omnes norunt, Ori- genes in eolibro christianre religionis ac verre prrecepta philosophire tradere; e contrario autem vera dogmata multis involvit difficultatibus , erroresque plurimos, atque insanias immiscuit. Ruffinus Iibrum hunc latinis auribus dare ausus, ne blasphemiis lector, aliisque t/isvSumpev•yvwutwserroribus offenderetur, nihil sibi non licere arbitratus, addens, mutilansque ubi placuit, pessima fide expositum latinc obtrudit. Hieronymus cum ex illa infidelitate multa christianre fidei pietatique imminere discriminaprobe intelligerct, novam interpretationem nihil immutans adornavit, quo erroms nullis artibus dissimulatos , nulloque falsre interpretationis fuco oblitos, sed in propatulo positos, lectores facilius caverent sibi. Fra- gmenta ejus operis exigua quidem, sed insignia, qureque magis noxiaorigeniani dogmatis venena detegant, supersunl in epistola ad Avitum in nostra recensione CXXIV. qure utfa- cilius internoscerentur abs Hieronymi textu dislinximus, et passim expendimus in notis. Totus vero liber, quemadmodum et grrecum exemplarmaleperdidit, jamdiuolimprreposlera hominum cura; cum e contrario ruffiniana vcrsio, qure putida potius interpolatio dicenda est, in hanc usque retatem perduret.Nempc qui tanto conalu in Origenis doctrinam ab illis
usque temporibus desrevierunt, ecclesiastici homines, synodorum, alque episcoporum ana- themata illum cum primis librum perdere atque omni studio abolere conlenderunt, et qui illum fldeliter refcrret, utpote iisdem refertum erroribus nefas putarunt describere.
26. Libri' contru S. Joan. Chrysost. versio. —Tiile quid contigit etiam libro Invectivarum, ut vocant, in sanctum Joanncm Chrysostomum, quem Theophilus alexandrinus episcopus , homo impotentisanimi, grrece exaravit, et Hicronymo ut lalinum facerct, persuasit. Ejus perpauca supersunt fragmenta, et qure rursum non nisi meras in sanctissimum illum prre- sulem injurias, ct contumelias exhibeant, invidiam perreque sanctissimo intcrpreti apud magnopere religfbsos, polius quam laudem comparatura. Neque vcroinstitutredisputationis ordo patitur, ut in excusando Hieronymo divagemur, quem satis illorum hisloriatemporum purgat: quando Chrysostomus in gravissimam origenismi suspicionem delapsus jam fere
vulgo hrereticus habebatur, episcoporum suffragiis exauctoratus, actusquc est in cxilium. Prreterea minimc compertum est, illum theophilensis animi fuisse conscium, contraquam Huetius aliique eruditi ex falsa inscriptione epistolre CXIII. opinati sunt. Itaque illa ipsa fragmenta quod origenianre causre, alque historire lucem haud modicam foenerari viderentur, ad epistolam innoslrarecensione CXIV. qure sure illi interpretationi junctaest ab Hie-
ronymo invidire declinandre causa, nos subncclimus ex facundo hermianensi lib. VI. cap. ultimo excerpta. Qure si cui minus accepta sint, velim putet ille, quemadmodum in aurifi- cum officinis ipsa quoque purgamenta pretiosa sunt, ita in aureis magni Hieronymi reli-
quiis, etiam, quae secus videantur, exscrutari quo spiritu scripta sint, plurimum interesse. Creterum erant eo in opere pleraque alia, qure ad utilitatem omnium ecclesiarum, ut sanctus
interpres loquitur, conferrent; licebatque ex eo discere qua cssent veneratione sancta susci-
pienda, et deserviendum altaris Christi ministerio; sacrosque calices, et sancta velamina, et cwtera quce ad cultum dominicw pertinent passionis, non quasi inania, et sensu carentia san- ctimomam non habere, sed ex consortio corporis, et sanguinis Domini eadem qua corpus ejus etSanguismajestateveneranda.Hieciiimirain obtentui crant detractioni in religiosissimum virum, cujus tamen, ut diximus, fides ac pietas per ea tcmpora origenismi suspicione la~ borabat. Sed perspecta demum integritate, subsecuta retas, ut ne quid labis in illo admitte- ret, librum oblivioni dedit, et penitus interire facile est passa.
27. Epistolwplurcs deperdilw,— Sed ex hieronymianorum operum numeroquibus minime

pepercit temporum inclementia, injuriam expertre prre creteris sunt epistolre , quarwm ali-
quotsic intercidere, ut vix interdum rescire liccat quod scriptre fuerint. Earum calalogum magis quam notitiam instruimus, ut si quam e latebris bibliothecarum eruere aliquando contigerit, ex inscriptione saltem innotescat. Itaque temporum, quibus datre sunt, ordine quoad fieri potest scrvalo, primre occurrunt ad Castorinam materteram, quas ipse post ah- num ingerit denuo, ac memorat in illa qure una ad eamdem supercst. In illis pacem quam reliquit Dominus, ut secum habcre vellct, magnoperc deprecabatur, vcleri, cujus taincn causas ignoramus, rancore deposito. Ejusdcm fere propositi fuerint decem illre, quas ct per idem fere tempus, sive in arripiendre soliludinis procinctu, ad Antonium yEmonre ( vicinum
pntrire sure oppidum hoc olim erat) monachum scripsit Decem (inquit epist. XII. ad eumdem) jamnisi fallor epistolas plcnas tam officii, quam precum niisi. Rursum haud scio eredemne
cumilliscensendresint,quasad rirgmes ejusdemloci,sivejEmonenses,quibusfacileAntonius prrecrat, a se scriptas memorat ep. XI. iisque dolet nusquam repensam viccm . Neunum
quidem, inquit, apicem loties vobis tribuenti officium prwstilislis. Certe si temporum effugis- sent injuriam, non dubito quin prreclara ex illis ad pacem reducendam, instaurandamque amicitiam exempla possemus repetere. Ad Didyinum quoque magistrum suum, quem non ita pridem in alexandrina schola docentem audiverat, epislolam dedit, qure non habetur. Illa vero passim invidiose traduccbatur ab remulis, quod viro tametsi eruditissimo, Origc- nis dogmati impense addicto fuisset inscripta. Quam culpam sanctus doctor in epistola LXXXIV. ad Pammachium et Oceanum purgat his verbis: Audel quidamprofcrre iitteras meas ad Didymum, quasi ad magislruml Grande crimen discipuli, si hominem eruditum, et senem
magislrum dixerim. Et tamen volo inspicere ipsam cpistolam, quw tartto tempore in calumniam reservata est. Nihil prwter honorem ct salutationcm conlinct. Et meri quidcm officii minus regre ferenda jactura videatur; sed nullam cgo ntnjori cum voluptate epislolam legerem, si superessct. Aliam nescio quam penes se habere dixit Ruffinus, in qua sanctum Ambrosium

28.Quwstioneshebraicwin VetusTcstamcntum.—Nunc illas reliquumest edisserere, qure vul-
gato quidem doctorum judicio deperdilre existimnntur, cgo vero minime arbitror clucubra- tas. Primreoccurrunt Quwstiones hebraicw, quns prreter Genesiin , in qunm supernnt unicre, in alias quoque Scripturre partes, imo ut videiur in universum VetusTcslanienlum ipse Hieronymus non uno aut altero lestimonio, sed plane locis undeviginti, vcrhisque, ut vitle- re cst, luculcntissimis, mentorut in co libro, qiieni ex Eusebio iuterpretatus esl de Scriplurw locts Vulgo itaque, eruditi deperditas passim dolcnt, elMarlianreus in primis quandoearum occurrit mcntio, Ecclesire ac rei lilteritrire dainnum irreparabile cx illarum desiderio exng- gcrat. Tillemonlius adhuc hreret inccrtus, tantumquc expeudi pcrquain accurate vellet, nuin
qure de creleris Scriplurre libris explicutn laudantur, in eo, qui in Gencsim superest, invcuire sit : quo studio si singula reperianlur, illum unum indicari conlinuo putet. Sed imprimis iibros Hieronymus plurium numero appcllat, el in Numeros, Deuteronomium , Judiccs, et
maxime in Reges, in ipsos dcnique Prophctas laudat. Dcinde illa,quod rei capul est, in Ge-
nescos commentario non inveniuntur, unde CI. quoque ejus viri sententia oporteut inlerci-
tlisse. Ego tamen aliter constituo. Non equidcm inficior, licia cl subtcgmina ejus opcris fuissc ab Hieronymo prreparata, quredam etiam forlasse in schedulis digesta, qure si inte-
grum fuisset illi per olium, facile pcrfecisset. Libros, inquit ipse in prrefatione, hebraicarum
quwstionum in omnem Scripturam sanctam disposui scribere. Haud multo aulem post in alia
prrefatione, qure est homiliarum in Lucam ad Paulam et Eustochium, Prwtermisi, inquit, paululum hebraicarum quwstionum libros, ut adarbitrium veslrum liwc qualiaeumque di- ctarem. Nec diffitebor, de ore sallcm reliquos quoque Scriplurre libros Paul» aique Eusto- chio exposuisse cx ipsiusmet illo testiinonio constnt in Commentar. in epist. ad Titum cap. 2. in Moysi, inquit, leqe furcs nonniuiquam septuplum, nonnunquam quadruplum reddere
compelluntur, et interdum obtruncalur, inlerdum vendilur fur ipse pro furto ; de quibus xu- PER VOBIS ix LEVITICO EXPOSUISSESIE memini. Sed ob quam tandcin causam fuerit , illum unum, qui Genesim explical, absolvisse librum, nec ullum edidisse alium, hac
simplici expositionc ostcndam. Quo tcmpore Qurestiones hebraicas S. Doctor adornabat, librum quoque de Hebraicis locis ex Eusebio ob quamdarn operis ac studiorum convenien- tiam sumpserat inlerpretandum, imo ununi opus alterum intcrcepit. Hoc ut planissime constet, in alterius libri, qui de hcbraicis nominibus inscribitur, prrefalionc , libros, inquit, hebraicarum Quwstionum nunc in manibus habeo : et paulo post, librum quoque locorum, quem editurus sum, si quis habere voluerit. Islud igitur cuscbianum opus latine refudit, cumque adhuc animo libros Qurestionum nioliretur (absolverat enim jam illas in Genesim ) quid sibi in creleris propediem ciTundendis proposuisset, lcclorem subindc ila docuil, ac si
jam perfecisset. Re ipsa in eo tanlum libro invenius laudari in reliquas de nominc Scriplurre parles Qurestiones islas, nam paulo post cuni inccpto dcstilissel, nusquam dcinceps illarum meminit. Quin imo post ferme sexcnnium cum catalogum suorum ipse operum lexeret, ct
Qurestiones ipsas hebraicas reccnscret, earuni dunlaxat agnoscit in Gcnesim librum unum. Illas postca retexisse, mininie omnium est verosimile ; certe in libris, quos deinceps elucu-
bravit, nec vcstigium estquidem, licct sc occasio earumreininisccndi obtulerit, ut dissimulare omnino non potuisset. Attamene conlrario agit,si qua enim carum difficullatum, quas in libri dc Locis inlerpretatioue se jam dixernt expedisse, iteruni in nliis operibus occurrit.
perinde explicat, ac si nunquain attigerit. Rcni plncet exemplo confirmare. Dixerat ad vo- cem Ariel ex Isaia, consueta clausulu, De hoc in libris hebraicarum Quwstionum plenius dictum est. Post annos circiler 24, audi quid in Coinmenlariis dicat: Ariel intcrprelatur leo Dci, et pro civitate quam aquila interprctalus cst, noi.iyr^, hoc est oppiduium sivc viculum, inhc- braico legitur CARIATH, quod propric viltam significat, et lingua syra dicitur cartha, unde et villa silvarum appellatur Cariath jarim...Igitur Ariet, id est leo Dei quondam fortissima vo- catur Jerusalem, sive utalii arbitranlur, tcmplum et altare Dei, quod erat in Jerusalem. Itnne locum, qucm antea ex instituto exposueral, dissimulato priori opere , latius edisserit? Id si
quis sibi persuadeat, ille sane in hieronymiana lectione hospes sit. Nam ex opposito in
ejusdcm Isaire caput 54, sub initium , cum numero seplem ct snbbnlum et plurcs dixisset indefinite significari ex hcbrrei sermonis ambiguitnte,quod hrectamen eliam ad Genesis 21
attigisset, continuo subdit, De quo in hebraicarum quceslionum (ibro, Quem in Geuesim scrip- simus, plenius dictum est.
29. Commentarii breviores in XII Prophetas. — Ad alia propcrcmus. i:ô;j.r,w.aza,sive breviores in duodecim prophetas commentarios nb his qui supersunl diversos, docti nliquot, at-
que iu primis pater Martianreus, pro certo ponunl intercidisse leinporum injuria, ct dolent. Queriinonire locum fecere isthrec Hieronymi verbnepist. XLIX, ad Painmnch. n. 4. sub fi- :i;'iii, miseram quwdam ™-JuK(».vW.i:u)inprophetas duodecim S. patri Domnioni...quw si legere v.diieris, probabisquuntwdifficultatis sil divinamScripturam, et inaxiineprophetas,inteliigcre, etc. Scilicct in universos duodecim propbelas, quos minores vocnnt, comtnentaria iiinui vi- denlur illis, qure cum S. Doclor non aule nnnum 406 nbsolverit, islhrec autem epislola 393 certo certius ascribatur, alia ab his quae supersunt indicari necessc sil. Acceditipsum v-n.oii.-riiiia.xu-ivocabuluin, quo aliud opcris , nut monumenli signilicuri ab iis cominentariis

XXXIII PRiEFATIO. XXXIV
ram : sed quemadmodum in Scripturarum est canone, nnum, qui duodecim Prophetw inscribilur, librum absolute indicut ; neque ndco cxinde singulos duodecim prophctas explanasse intelligitur, quod in duodecim prophetarutn librunt nliqua sit commentatus. Sic ipsc Hiero- nymus in dialog. contra luciferianos num 5. Osee locum laudaturus. In duodecim prophetis scriptum esse dicit, sacrificia eorum tanquam, clc. Deinde nequc «-).«>dixit Hieronymus, i^5,«vy-tt«T5t,sed quwdam -s>-'vKoo.-rr.y.-s.ron.ut non universos duodecim, scd aliquos ex illis tantum per id temporis explanasse, apertissinie denotaret. Reipsa Michream ab nnno 392 ad usquc insequentem, et Nahumum , et qui exinde sunt, Abncuchum, Sophoniam, ntque Aggreiim exposuerat: atque hi profecto sunt commentarii, quos ad Domnionem misisse Panunachio significat, neque oninino hreviores alios, aut rationc alia diversos, quos retas inviderit, de- cet excogitare. Nam ut hoc etiam argumenlum adjiciam, quis in aniniiim inducat suum , si bis eosdem prophetas Hieronymus est intcrprctatus , quos semel elucubravcrat, studioso lectori dissiinulasse commentarios, cum iterum eamdem telam retexeret ? Qui nempe supersunt usque hodie, ipsis minime diffilenlibus, qui in contraria opinione versantu.r, erudi- lis viris, posteriorcs iis sunt, quos fingunt intercidisse. Exemplum repcte ex Abdia, quem secundis curis recognovit, prioribus omnino repudiatis,vel ex Isaire Vtsionibus ad Amabi- lem, quas pridem seorsim expositas, ipsis commentariis attexuit.

XXXV PR/EFATIO. XXXVI
homilias debere ad explendum eum numerum vocari in partes, post Cassiodorium, qui cae-
teros transversum traxit, nemo unus intellexit.
31. Interpretalio latina Commenlarior. Alcxandri, aphrodisei.—Verum alia estlevior multo
de Alexandri aphrodisei Commentariis latine ab Hieronymo explicalis hallucinatio docto-
rum hominum, puta, ut aliquem de nomine proferamus, Tillemonlii in Vita artic. 10, et
Alberti Fabricii bibliothec. grrec. lib. IV, cap. XXV. Unum perreque est omnibus de ejus libri jactura argumentum ex S. Doctoris testimonio epistola L. ad Domnionem num. i. Ibi
cum se diu in philosophorum Arisiotelis, ac Ciceronis scriplis versatum profiteatur, ut ad-
versariorum projectam rusticitatem expugnet, quibus philosophicre disciplinre despectui erant, Frustra ergo, inquit, Alexandri verli Commentarios; nequidquamme doctus magister
per deu/o/rit Porphyrii introduxit ad logicam? Nec dubitant, quin sit ea significatione acci-
piendum vertendi verbum , qua de una in aliam linguam, scilicet in latinam de graeca, de-
notatur interpretatio. At nihil Hieronymus de linguis addidit, sive in quam transferret, sive ex qua; mihique sane persuasum est, absque alterutrius notatione vix apud latinum
quempiam scriptorem ejus sensus exempla inveniri posse, apud Hieronymum ne vix quidem. Quod enim ait Cicero I, de Finibus, si vertcrcm Platonem, aut ArisloleIem,ut verterunt
nostri poetw fabulas, etc, ex superioricontcxtu de Graecis apertissime subintelligitur. Proin- de certum debet esse et constans, cum «*>&>;dicitur quis libros vcrtere, nihil signiftcari aliud
quam versare manu, aut evolverc, italicc scartabellare. Hoc intelleclu Horatius, Vos
exemplaria grwca, nocturna versate manu, versate diurna. Nec profecto aliter accepisse Hieronymum, quam ista significatione, oppido multis probnre possem. Ipse in primis con- textus superioris ex illa epistola loci, ex quo uno tota isthaec in orbem litterarium impor- tata estfabula, nil prreterea loquitur quam in legendis, terendisque philosophorum libris
studium ac diligentiam. Cur deinde quem proprie librum fuerit interpretatus, S. Doctor non
indicavit; verum indislincte Commentarios dixit, quo nomine decem, ut minimum , ingen- tia volumina designantur, ne dicam universa ejus auctoris opera, iis tninime exceptis qure perierunt, inscribi »»(«^««, scu Commenlaria? Quid porro tantuin laborem, tamque mo-
lestum in se susceperit, ea transferendi scripta, qure vulgo docli grrece jam intelligerent,
qui maxime philosophicis disciplinis animum adjecissent? Sed maliin ex uno Ruffini sensu,
quo iniquior hieronymianis operibus nemo unquam fuit, rem definiri. Hic nempe cum verba illa ad Domnionem quam poterat invidiosissiiue suggilarct lib. 2. Invectivarum, nun-
quam tamen interpretationem Commenlariorum Alexandri objecil, quod maximum fuisset accusationis caput; sed lectionem tantummodo ejus libri perjurii arguit in Hieronymo, qui in loties exagitata illa visione, Christo dixisset, Te negavi, si vel habuero gentilium co-
dices, vellegero. Si intellexisset Ruffinus , aut suspicnri utcumque potuisset, latine con- versos dici aphrodisei Commentarios, culparc lectiouem, ac studium, dissimulare autem tanti operis laborcm, eumquerursum , utcalumniari commode licuisset, perniciosissimum cum latinis quoque auribus daretur, voluisse quis credat? quin ctiam totam in Porphyrii audiendn ei«eycy>jcriminalionem invenirc, in convertendis a grreco Alexandri libris, nil
plane aliud objicere, quam quod syllogismi apud Deum deillius Commenlariis non intexun- tur? Quam verolepide similem culpam in Hieronymum regererc potuisset, qui sibi inter-
pretationem origenici libri mp'«PX0Vtantopere criminabatur? Ad hrec apposite satis ad rcm nostram Ruffino notatum est, S. Doctorem antequam converteretur, litteras grrecas, et lin-
guam penitus ignorasse, ex quo iilud etiam cxploditur ^3;^«, quod facile quis prretexere potuisset, in prima adolescentia cum nondum christianre religioni dcdisset nomen, transla- tionem illam fuisse elaboratam. Nam si tum temporis grrecas litteras ignorabat, cum vero
didicit, jam in elhnicorum scriptis in latinum trahsferendis versari, non integruin sibi
esse intelligebat, nulla profecto est temporis cpocha, cui jurc interpretatio illa possit ascribi.
32. Liber ad Abundantium.— Duo adhuc libri expendendi sunt paucis , ne quem hujus
generis prretermittamus. Primus exegeticus ille est ad Abundantium, sive ut vetustiores edili
ferunt, Antium, quem Cassiodorus lnstit. c. 2. conceptis his verbi memorat. Bealus Hie-
ronymus ad Abundantium scribens, obscurissimas tres aiias exposuit quwstiones, quarum prima est, cur David, qui ad expugnandum Saul cuin Achis Allophilorum rege ultroneus ve- niebat ,hominem qui ejusdem Saulis mortem postca nuntiavit, occiderit. Secunda esl, cur Da- vid moriens prwcepit filio suo Salomoni, magistrum militiw suw Joab interficere. Terlia vero
quwslio est de Semei, qui fugienti David intolerabiles maledictionum injurias rnissis etiam la-
pidibus irrogavit. Hujus aulem scriptionis neque mentio est ulla , neque vestigiutn in Hie-
ronymianis , sive apud Scriptorcs alios , cx quibus cerli aliquid possit extundi. Imposuisse Cnssiodoro velerem aliquem librutn, in quo istbrecEpistola sive libellus Hieronymo ascri-
beretur, facile credam. Scd quando ipsum monumentum retatem non tulit, certam ferre sententiam non est expeditum. Alterum luudat S. Agobardus libro adversus Felicent cap. 39 (De similitudine carnis peccati), eutnque brevem, at que elegantissimum Tractatum de similitudine carnis pcccati contra Manichwos vocat. Ac ne putes incuria quadam, et scribendi festinatione in S. Doctoris nomine decipi illum potuisse, tota quatn eo capite instituit, dis-

XXXVII PRiEFATlO. XXXVIII
censuit, notisque illustravit, intactum rcliquit hunc locum: sed facilc opinor erunt hac retate docti viri, qui Hieronymum ejusmodi operis auctorcm extitisse regrc sibi persuadeant. Equi- dem Audenlio episcopo hispano, qui circa annum 360, vixisse dicilur, malim ego ascribi, quem tradit Gennadius cap. XIV, librum scripsisse adversus Manichwos , in quo osten- deret antiquitatem Filii Dei wternalem Patri fuisse, nec initium Deitalis tunc a Deo Patre accepisse, cum de Maria Virgine homo, Deo fabricante, conccptus ct nalus est. Aut si huic forteminus, Sabbatio dederim gallicanre ecclesire cpiscopo, circa annum 440, qui de si- mili argumento librum, eodem Gennadio teste cap. XXV, composuit, ostenditque, Christum veram habuisse carnem, per quam manducando, bibendo , lassando , plorando, moriendo, resurgendo , verus probatus est homo. Re aulem vera cum nihil pro certo constitui possit, neque ad opus ipsum Hicronymo abjudicandum certa suppetant argumenta, ne ejusdem Ago- ibardi auctoritatem elevare temcre videamur , ct si quid cst opcris hicronymiani inconsulto prreterire, ipsam illam laciniam describimus. Denique hoc confirmat proposita ipsa sententia, quw primum Adamin animam vivcnlcm fuctumcsse teslatur, novissimum in spiritu vivifican- tem. Eccc cur tam post innumeros annos , et incomprehcnsa curricula swculorum ab omnibus inortalibus, a quibus ut qui secundum carnem natus est separatur, quod ille primus vivens, hoc novissimus vivificans; ille sibi data vix possidcns , hic possidenda condonans. Quod est Psalmista duobus versicuiis explanavit diccns. Quid est homo, quod memor cs ejus, aut filius hominis, quoniam visitas cum? Ilomo Adam accipiendus est; filius hominis , Dominus intelli- qendus est ; qui in

022. Migne. Patrologia Latina Tomus XXII.

Documents