0+ ) !%-$%) ! &!,% (- !(! & !-$ .6+ 0) )&3 0'+...newid hinsawdd yng Nghymru. Mae edrych i’r hirdymor yn dasg heriol. Mae neilltuo amser i feddwl yn yr hirdymor yn gallu teimlo fel

Cyhoeddwyd gan Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru (WCVA). Tachwedd 2018 // Prif swyddfa: Tŷ Baltig, Sgwâr Mount Stuart, Caerdydd,CF10 5FH // Ffôn: 0300 111 0124 // Ebost: [email protected] // Mae WCVA yn croesawu gohebiaeth yn Gymraeg ac yn Saesneg // Rhif elusengofrestredig 218093, cwmni cyfyngedig drwy warant 425299.

Ffyrdd o Weithio Deddf Llesiant

Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015

Gweithredu i wella llesiant Cymru – yn awr ac yn y dyfodol

Os oes gennych unrhyw awgrymiadau i ychwanegu at y taflenni hyn neu eu gwell cysylltwch â [email protected]

Mae’r taflenni ffeithiau hyn yn cyflwyno pum ffordd o weithio Deddf LlesiantCenedlaethau’r Dyfodol. Maent yn ymdrin â’r hyn y gallai’r ffyrdd o weithio ei olyguyn ymarferol, rhai o’r rhwystrau wrth geisio eu gweithredu, eu heffaith bosib ar ytrydydd sector, ac adnoddau a chymorth defnyddiol i’w hystyried ymhellach.

Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol yn ddeddfwriaeth sy’n torri tir newyddgan ei gwneud yn ofynnol i gyrff cyhoeddus yng Nghymru weithio’n well gydageraill (gan gynnwys ei gilydd a chymunedau) a gweithredu mewn modd mwycydgysylltiedig a hirdymor er mwyn i’w penderfyniadau gael effaith bositif ar boblyn y dyfodol yn ogystal â’r presennol.

Beth yw Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol?

Beth mae’r taflenni ffeithiau hyn yn ei wneud?

Pam y pasiwyd y Ddeddf?

Mae Cymru’n wynebu heriausylweddol i ddarparu ansawddbywyd da i’w holl ddinasyddion, ac isicrhau y bydd yr un safonau byw argael i genedlaethau’r dyfodol. Ymysgyr heriau hyn y mae poblogaeth sy’nheneiddio, pocedi o anweithgarwcheconomaidd dros genedlaethau,anghydraddoldebau iechyd, tlodi achoffrau cyhoeddus sy’n crebachu. Rydym hefyd yn wynebucanlyniadau lleol bygythiadau byd-eang megis y newid yn yr hinsawdd,colli bioamrywiaeth ac effeithiaueconomi fyd-eang.

Mae’r meddylfryd y tu ôl i’r Ddeddf yncydnabod bod angen i gyrff cyhoeddus a’rllywodraeth weithio mewn fforddwahanol i oresgyn y rhwystrau hyn –ffordd a fydd yn: • Ystyried pob agwedd ar lesiant wrthwneud penderfyniadau – diwylliannol,cymdeithasol, amgylcheddol aceconomaidd • Helpu cyrff cyhoeddus, busnesau achymunedau i gydweithio’n fwy effeithioli fanteisio ar y cyfoeth o arbenigedd agwybodaeth helaeth sydd ar gael • Cydnabod a pharchu terfynau einhamgylchedd a’n hadnoddau naturiol.

Darllen pellach:

Mae Comisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol wedi bod yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru i ddatblygu Fframwaith

Cenedlaethau’r Dyfodol ar gyfer Dylunio Gwasanaethau. Adnodd ymarferol yw hwn i helpu'r rheini sy'n gweithio i'r

gwasanaethau cyhoeddus gymhwyso’r ffyrdd o weithio sydd i’w gweld yn y Ddeddf wrth ddylunio a darparu gwasanaethau.

2. Ffyrdd o Weithio Egwyddorion yw’r rhain y mae’n rhaid i’r cyrff cyhoeddus a nodir yn y Ddeddfarddangos yn eu penderfyniadau er mwyn dangos eu bod yn ystyried yr effaith ygallent ei chael ar bobl sy’n byw eu bywydau yng Nghymru yn y dyfodol yn ogystal â’rpresennol. Diben hyn yw dangos eu bod yn gweithredu’n unol â’r egwyddor datblygu cynaliadwy,a ddiffinnir fel ‘gweithredu mewn modd sy'n ceisio sicrhau bod anghenion y presennol yncael eu diwallu heb beryglu gallu cenedlaethau'r dyfodol i ddiwallu eu hanghenionhwythau’. Dyma’r pum ffordd o weithio:

Rhaid i’r 44 corff cyhoeddus sy’n rhwym wrth y Ddeddf ymsefydlu’r ddwy elfen hon i gyflawni’r

ddyletswydd y mae’r Ddeddf yn ei rhoi arnynt ‘i ymgymryd â datblygu cynaliadwy’.

Meddwl yn yr

Hirdymor

Atal Integreiddio

Cydweithio

Cynnwys

2

1. Y Nodau Llesiant Mae’r saith nod hyn (gweler y siart ar ychwith) yn gosod gweledigaeth gyffredini gyrff cyhoeddus weithio tuag ati. Mae rhagor o wybodaeth am y Nodau asut y gall mudiadau ddangos neu gryfhaueu cyfraniadau tuag atynt ar gael yn einTaflenni Ffeithiau ar Nodau’r Ddeddf arwww.wcva.org.uk/wfga.

Mae 2 brif ran i’r Ddeddf:

Meddwl yn yr Hirdymor

Osgoi byrdymhoriaeth ac ystyriedsut mae penderfyniadau yneffeithio ar lesiant cenedlaethau’rdyfodol yn ogystal â’rgenhedlaeth bresennol.

Pwysigrwydd cydbwyso anghenion tymor byrâ’r angen i ddiogelu’r gallu i gyflawnianghenion hirdymor hefyd, yn enwedig panwneir pethau i gwrdd ag anghenion tymor byrsy’n gallu achosi effeithiau hirdymor niweidiol.

Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol yn ei gwneud yn ofynnol igyrff cyhoeddus gymryd cyfrifoldeb dros yr effaith y gall eupenderfyniadau ei chael ar bobl sy’n byw yng Nghymru yn y dyfodol. Mae cynnwys yr hirdymor fel ffordd o weithio yn ceisio sicrhau bodpwysigrwydd cyrraedd gofynion presennol (e.e. bod tai ar gael neufwyd môr fforddiadwy) yn cydbwyso â’r angen i ddiogelu gallucenedlaethau’r dyfodol i ddiwallu eu hanghenion, yn enwedig panwneir pethau i gyflawni anghenion tymor byr a all hefyd gael effaithhirdymor andwyol (e.e. drwy or-bysgota’r stoc i’r fath raddau fel na ellirei adfer neu drwy godi tai mewn ffordd a all atal cenedlaethau’rdyfodol rhag diwallu eu hanghenion am gynhesrwydd, aer glân neufynediad at wasanaethau).

Y darn cyfreithiol:Yn gryno:

Pam mae'n bwysig?

Mae’r Ddeddf hefyd yn cydnabod er mwyn gwneud penderfyniadau fyddyn addas i genedlaethau’r dyfodol yn ogystal â’r presennol, mae’n rhaid igyrff cyhoeddus ddeall pa ffactorau a all ddylanwadu ar Gymru’r dyfodola sut mae penderfyniadau gan wahanol gyrff neu ardaloedd yngysylltiedig â’i gilydd i leihau neu gynnal rhai tueddiadau. Mae’r Ddeddf felly hefyd yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymrugyhoeddi adroddiad fewn 12 mis i etholiadCynulliad. Mae’r adroddiad yn cynnwys darogan tueddiadau tebygol o ranllesiant cymdeithasol, economaidd, amgylcheddol a diwylliannol Cymru.

Tueddiadau’r Dyfodol

Wrth baratoi’r adroddiad, mae’n rhaid i Weinidogion ystyriedamcanion datblygu cynaliadwy’r ac effaith

Gall y rhai sy’n gwneud penderfyniadau ddefnyddio’r wybodaeth yma yn sail i gydweithredu acintegreiddio – sef 2 arall o Ffyrdd o Weithio’r Ddeddf – i helpu i sicrhau bod eu penderfyniadau’nystyried cenedlaethau’r presennol a phob un o Nodau Llesiant Cymru yn unol ag egwyddorcynaliadwyedd.

Cenhedloedd Unedig newid hinsawdd yng Nghymru.

3

Mae edrych i’r hirdymor yn dasg heriol.Mae neilltuo amser i feddwl yn yr hirdymoryn gallu teimlo fel moethusbeth wrth orfodwynebu anghenion tymor byr enbyd, ynenwedig mewn mudiadau prysur sydd agadnoddau a chyllideb gyfyngedig. Mae’n rhan o’r natur ddynol i ganolbwyntioar y tymor byr a delio gyda’r prifflaenoriaethau hyd yn oed os yw hynny ardraul cynllunio hirdymor.

Pam mae hyn mor anodd ei wneud? Mae tasgau tymor byr yn gallu bodyn haws eu rheoli ac fe gawnfoddhad o enillion cyflym a deliogyda phroblemau yn brydlon ac yneffeithlon. Wrth reswm mae hefyd yn hawsgwneud hyn pan fo’r sefyllfa o’ncwmpas yn gyfarwydd ac nadydym yn gorfod meddwl am beth ygall pobl eraill sy’n gwneudpenderfyniadau fod yn ei gynllunioneu’n ei weithredu yn barod.

Mae canolbwyntio ar yr hirdymor yn golygu delio gyda llai o sicrwydd a meddwlam sefyllfaoedd ble bydd nifer o sefyllfaoedd neu ganlyniadau yn gallu bod ynbosib. Mae technegau sy’n cael eu defnyddio’n aml yn cynnwys a sy’n ystyried y tebygolrwydd bod gwahanol ddigwyddiadauneu sefyllfaoedd yn digwydd a’r effaith y gall hyn ei chael ar fudiadau neugymunedau y mae’n ei gwasanaethu. Mae'r rhain yn aml yn edrych ar newidiadau posib, potensial, neu debygolmewn materion STEEPLE – Cymdeithasol, Technolegol, Economaidd,Amgylcheddol, Gwleidyddol, Cyfreithiol a Moesol. Gellir hefyd defnyddio graffiau a thablau i ystyried, neu i ddangos i eraill, yramseroedd ble y gall y digwyddiadau hyn gael yr effaith fwyaf neu pa duedd oblith yr holl dueddiadau sydd fwyaf tebygol o effeithio ar waith y mudiad neufywydau’r bobl mae’r mudiad yn gweithio gyda hwy.

Creu Gweledigaeth Sganio’r Gorwel,

Pam mae hyn yn bwysig i’r trydydd sector...

Mae’r sector wastad wedi bod ar flaen y gadwrth ymateb i newid cymdeithasol ac mae’ndebygol y bydd hyn yn parhau. Er hyn, ynunion fel cyrff cyhoeddus, gall fod yn anoddi ni ddod o hyd i’r amser a’r adnoddau ibaratoi ar gyfer goblygiadau tueddiadau’rdyfodol – megis newid hinsawdd, newiddemograffig, datblygiadau technolegol anewid economaidd trafferthus – ac iystyried effaith hirdymor einpenderfyniadau yn y cyd-destun hwn.

Mae ein gallu i wneud hyn er hynny yn dylanwadu arba mor dda y byddem yn gallu magu gwydnwch argyfer yr hirdymor a’n gallu i gefnogi cenedlaethau’rpresennol yn ogystal â chenedlaethau’r dyfodol.Gallwn hefyd helpu i gefnogi cyrff cyhoeddus drwyrannu ein profiadau a’n dirnadaeth o sut y maetueddiadau’r dyfodol yn debygol o effeithio argrwpiau llai amlwg neu grwpiau llai clywadwy acwrth herio penderfyniadau pe baem yn teimlo eibod hi’n bosib neu’n debygol bod effeithiau andwyolhirdymor heb gael eu hystyried yn ddigonol.

4

Er na allwn ragweld y dyfodol, mae nifer o ddarnau ymchwil arwyddocaol yng Nghymruar hyn o bryd sy’n nodi tueddiadau tebyg o ran newid yn yr economi, y boblogaeth, yrhinsawdd a lefelau o ymgysylltu â dinasyddion yng Nghymru. Gall y trydydd sectorddefnyddio’r adnoddau hyn i gyd i helpu i lywio cynllunio a meddwl hirdymor:

Adroddiad Tueddiadau’r Dyfodol gan Lywodraeth Cymru Llunio eich Dyfodol WCVA Swyddfa Comisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol i lywio ei flaenoriaethau strategol

Ymarferion Meddwl yn yr Hirdymor

Mae hanfod y Ddeddf yn gofyn i ni fynd i’r afael â hyn mewn 2 ffordd. Y gyntaf ywsicrhau y bydd ein penderfyniadau yn sefyll prawf amser a’n bod yn gwneudpenderfyniadau wedi’u seilio ar yr hyn y disgwyliwn i anghenion yfory fod, yn ogystalag anghenion heddiw. Yr ail yw sicrhau ein bod yn lleihau’r tebygolrwydd bod einpenderfyniadau yn cael effaith andwyol ar allu cenedlaethau’r dyfodol i ddiwallu euhanghenion. 1. Dychmygu’r dyfodol Ystyriwch y tueddiadau a nodir uchod – newid hinsawdd, newid demograffig,datblygiadau technolegol a newidiadau economaidd trafferthus – ystyriwch sut gall yrhain effeithio ar eich gwaith mewn sefyllfaoedd gwahanol, er enghraifft: Sut y gall pethau fod yn eich mudiad pe bai: • Pobl yn dechrau graddio’r profiadau gwirfoddoli yr ydych chi’n eu cynnig felTrip Advisor • Bod rhaid i’ch prosiect effeithlonrwydd ynni feddwl am ffyrdd i gadw tai yn oeryn ogystal ag yn gynnes • Eich prif incwm yn ddibynnol ar gydweithio â’r cyhoedd (megis enwebiadauarlein neu bleidleisiau) neu gyllido torfol wrth i nawdd traddodiadol ddod i ben • Eich sylfaen ddigonol o wirfoddolwyr yn lleihau wrth i fwy o bobl ysgwyddocyfrifoldebau gofalu – neu efallai y bydd yn cynyddu pe bai gwirfoddoli agefnogir gan gyflogwyr yn dod yn ffurf fwy poblogaidd o gyfrifoldebcymdeithasol corfforaethol neu pe bai patrwm gwaith yn newid i adlewyrchu’rcynnydd mewn deallusrwydd artiffisial

5

Tra mae angen seilio penderfyniadau ar y wybodaeth orau sydd gennym ar y pryda’n hamcan gorau o’r byd tebygol o’n cwmpas, mae dychmygu amryw o bosibiliadaua sefyllfaoedd yn gallu ein helpu i feddwl yn fwy chwim a hyblyg. Gall hyn ein helpu iymateb yn well i newidiadau annisgwyl, paratoi’n well ar gyfer y rhai disgwyliedig a’nhelpu i wneud penderfyniadau mwy cyflawn. Gall fod o gymorth i ystyried i ba raddau mae tueddiadau’r dyfodol – a'u heffaithbosib – yn cael eu hystyried wrth i chi wneud penderfyniadau. Gall yr ymarfercanlynol fod o gymorth a gellir ei wneud yn unigol neu mewn grwpiau. Ystyriwch: • Beth yw’r broblem yr ydych yn ceisio ei datrys • Pa ffactorau economaidd, diwylliannol, cymdeithasol ac amgylcheddol sy’ngwaethygu’r broblem • A yw’ch datrysiad arfaethedig yn ystyried y ffactorau hyn? Os ddim, a oesangen ei addasu? • Yng ngoleuni tueddiadau hysbys yn y ffactorau hynny, sut beth fydd ybroblem mewn 10, 20 neu 50 mlynedd? • A fydd eich datrysiad arfaethedig dal yn addas at ei ddiben?

6

2. Osgoi effeithiau niweidiol hirdymor Mae egwyddor cynaliadwyedd y Ddeddf yn ei gwneud yn ofynnol i ni gyfrannu hydeithaf ein gallu at lesiant y dyfodol a’r presennol ym mhob un o’r 7 Nod Llesiant. • Wrth edrych ar eich datrysiad arfaethedig, sgoriwch rhwng -5 a +5 faint fyddeich datrysiad yn ei gyfrannu at bob Nod, neu’n ei dynnu oddi wrthynt, yn ytymor byr (0-2 flynedd), gyda 0 yn niwtral. • Gwnewch yr ymarfer eto, yng ngoleuni tueddiadau hysbys y dyfodol, i ystyriedeffaith eich penderfyniad ar y meysydd hyn yn yr hirdymor (5, 15, 30 oflynyddoedd). Gall y ffynonellau gwybodaeth a chefnogaeth ar y diwedd helpu i ddeall y tueddiadauhyn os ydych angen cymorth. Ystyriwch a ellir addasu neu newid eich datrysiad i wella unrhyw sgoriau negyddol acystyriwch a ellir osgoi unrhyw effeithiau hirdymor niweidiol. Mewn achosion eithafolbyddwch yn canfod bod niwed hirdymor yn drech nag enillion tymor byr, ac mewnachosion o’r fath bydd rhaid ailfeddwl y datrysiad. Mae ail-wneud yr ymarfer ar gyfer sawl maes yn eich gwaith yn helpu i ganfod effaitheich mudiad yn ehangach ar draws y Nodau ac a oes rhai Nodau penodol sy’n cael eugorgynrychioli neu eu tangynrychioli yn gyson.

Adnoddau Defnyddiol

• Fframwaith Cenedlaethau’r Dyfodol – mae Swyddfa Comisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol wedicyhoeddi’r fframwaith hwn i helpu prosiectau i ddatblygu mewn dull integredig a chydweithredol, ynseiliedig ar yr hyn sydd ar bobl ei angen yn awr ac yn y dyfodol.

7

Atal


Pam mae'n bwysig?

Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol yn eigwneud yn ofynnol i gyrff cyhoeddus gymryd camau iatal problemau rhag codi neu waethygu igenedlaethau’r presennol neu’r dyfodol. Drwy weithio iatal problemau rhag gwaethygu, neu eu hosgoi’n gyfangwbl, gall cyrff cyhoeddus gyflawni eu hamcanion,arbed arian a chreu canlyniadau mwy positif iddinasyddion. Dwy agwedd allweddol ar atal yw canfod risgiau achymryd camau cynnar sy’n galluogi goresgynproblemau cyn iddi fynd yn anos eu datrys.

Y ffordd y gall gweithredu’n gynnar – a gydageraill – i fynd i’r afael ag achos craiddproblemau cyn iddynt godi neu waethygugynnig canlyniadau gwell i unigolion, cyrffcyhoeddus a chymdeithas yn ei chyfanrwydd

Y ffordd y gallai defnyddioadnoddau i atal problemau rhagdigwydd neu waethygu gyfrannu atgyflawni amcanion llesiant y corffneu amcanion corff arall

8

Mae cymryd camau cynnar yr un mor berthnasol ibobl ag ydyw i heriau cymdeithasol neu economaiddeang megis newid hinsawdd neu anghydraddoldeb.

Dyma pam mai un o ywcefnogi pobl ifanc i gael y dechrau gorau mewn bywyd er mwyn eu llesiant yn ydyfodol. Yn yr un modd, buddsoddi mewn addysg gynnar yw un o’r ffyrdd o wireddustrategaeth genedlaethol Llywodraeth Cymru,

flaenoriaethau Comisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol

‘Ffyniant i Bawb’.

Ceir cysylltiadau cryf rhwng atal a’r ffyrdd eraill oweithio gan gynnwys ‘hirdymor’, ‘integreiddio’ a‘chydweithio’ gan y cydnabyddir bod achosion cymhlethwrth wraidd llawer o’r problemau sy’n wynebu eincymunedau ac na all un ymyrraeth nac un gwasanaethcyhoeddus eu datrys ar eu pen eu hunain.

Er mwyn cymryd camau ataliol mae’n bwysig deall yn llawn y risgiau posib sy’nwynebu pobl neu gymunedau a’r cysylltiadau posib rhyngddynt. Mae hyn yn gofynam waith gyda phartneriaid ar draws gwahanol sectorau sydd efallai â gwahanolsafbwyntiau ar y ffactorau sy’n cyfrannu at broblem neu’r opsiynau gorau i’w datrys. Mae rhannu data a safbwyntiau rhwng cyrff cyhoeddus yn y ffordd hon yn cael eiannog yn y canllawiau statudol, sy’n cydnabod y gall ymyrraeth gynnar mewnmaterion trawsbynciol arbed amser ac arian yn ogystal â sicrhau canlyniadau gwell iddinasyddion. Mae’r canllawiau yn annog cyrff cyhoeddus i ‘gasglu tystiolaeth sy'n deall achosioncraidd materion a lle gellir sicrhau enillion o ran effeithlonrwydd’.

Er ein bod i gyd yn gyfarwydd â’r syniad ei bod yn well rhwystro’r clwyf na’i wella, maepwysau ar adnoddau a’r angen dybryd i wasanaethau cyhoeddus ganolbwyntio arymyriadau argyfyngus yn golygu y gall yr arian sy’n cael ei wario ar atal fod ynffracsiwn yn unig o’r hyn sy’n cael ei wario ar rannau eraill o ddarparu gwasanaethau.

Er enghraifft, dywed Cymdeithas Feddygol Prydain fod y gwariant blynyddol ar iechydcyhoeddus ac atal yng Nghymru rhwng 2013 a 2017 yn amrywio rhwng 2.2% a2.6% yn unig o gyfanswm y gyllideb iechyd a gwasanaethau cymdeithasol, er ycydnabyddir bod atal yn fwy costeffeithiol ac ariannol ddarbodus yn y tymor hwy nathriniaeth ‘i lawr yr afon’.

Pam mae hi mor anodd gwneud hyn?

Cymhlethir strategaethau atal ymhellach gan yffaith y gallai fod angen i’r camau angenrheidiol iatal y problemau y mae un corff cyhoeddus neuadran yn mynd i’r afael â nhw (e.e. derbyniadauysbyty yn sgil damweiniau ffordd) gael eu cymrydgan gorff cyhoeddus neu adran hollol wahanol(e.e. cyflwyno croesfannau i gerddwyr neu fesuraudiogelwch eraill). Yn yr un modd gallai’r arian a fuddsoddir gan uncorff neu adran (e.e. awdurdodau lleol yn plannucoed ar strydoedd trefol) greu arbedion i gorffarall (e.e. Byrddau Iechyd os yw ansawdd aer gwellyn arwain at lai o broblemau anadlu) ond yn creullai o arbedion, neu arbedion llai uniongyrchol neuamlwg, i’r corff a gymerodd y camau dan sylw.

Gall hyn arwain at dorri gwasanaethau nadydynt yn cyfrannu mewn ffordd weledol atdargedau statudol tymor byr y corff hyd ynoed pan fydd hyn yn debygol o gyfrannu atbroblemau mwy a fydd yn wynebu cyrffcyhoeddus eraill yn y dyfodol.

9

I lawer o fudiadau felly gall fod yn anodddadlau i adnoddau gael eu clustnodi iwariant ataliol os yw’r materion dan sylwyn drawsbynciol, ac nid yn uniongyrcholgysylltiedig ag amcanion corff cyhoeddusneu’n pan fo’n bosib na fydd buddion yndod i’r golwg tan y dyfodol pell. Hyd yn oed pan fo canlyniad annymunol yncael ei atal gall fod yn anodd dweud ynunion ba ymyriadau a gafodd yr effaithfwyaf er mwyn datblygu’r arfer mwyafcosteffeithiol. Yn yr un modd, gall fod yn anodd profibeth sydd heb ddigwydd neu brofigoblygiadau’r hyn a allai fod wedi digwyddheb gamau ataliol.

Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau’rDyfodol yn annog cyrff cyhoeddus igeisio torri’r cylch hwn ac er naddyma’r norm eto, ceir enghreifftiau ogyrff cyhoeddus a mudiadau eraill syddwedi llwyddo i wneud hyn. Mae gan y Tasglu Gweithredu Cynnar achos sy’ndangos y ffordd y gall cydweithio’neffeithiol i fynd i’r afael â phroblemauyn gynnar arwain at strategaethauarloesol a all arbed arian a gwellabywydau. Er enghraifft, gwella’rgwresogi yng nghartrefi pobl hŷn syddâ chlefyd cronig yr ysgyfaint.

gasgliad o astudiaethau


Cred WCVA fod trydydd sector sy’n ffynnu yn chwaraerhan hanfodol yn yr agenda atal. Credwn hyn nid yn unigoherwydd y grwpiau cymunedol a mudiadau trydyddsector di-rif sydd wedi’u datblygu naill ai i unioniproblemau cymdeithasol neu eu hatal rhag gwaethyguneu’r effeithiau positif y mae’r rhain yn eu cael ar eubuddiolwyr. Mae’n ymwneud yn fwy â’r buddion iunigolion, cymunedau a chymdeithas yn ehangach a geirwrth ddod i gysylltiad â grwpiau trydydd sector, bethbynnag yw eu ffurf neu eu pwrpas, a’r profiadau orymuso, cydweithredu a chysylltu y gallant eu cynnig.

Mae wedi dangos yr effeithiaupositif y mae gwirfoddoliyn ei chael ar iechyd allesiant gan ei fod yncynyddu cysylltiadaucymdeithasol, yn helpu idrechu arwahanrwydd acunigedd, yn meithrinymddiriedaeth ac yngwella cydlyniantcymunedol. Mae’r rhain i gyd o fudd iunigolion ond maenthefyd yn helpu i feithrincyfalaf cymdeithasol – yterm a roddir i’rrhwydweithiau a’rperthnasaucymdeithasol, a’r ffyrdd oymddwyn a’r gwerthoedda rennir, sy’n helpucymdeithas i weithredu’neffeithiol.

sawl astudiaeth

10

Cydnabyddir bod cyfalaf cymdeithasol yn yn ogystal â llesiant unigolion a chymunedau. Mae’n hanfodol i gymdeithasgynhyrchiol a chydlynus sydd â’r cryfder a’r gallu i ymateb i broblemau sydd eisoes ynbodoli neu eu hatal rhag gwaethygu. Mae’r Tasglu Gweithredu Cynnar wedi pwysleisio bod ‘meithrin perthnasau yn ganolog iweithredu cynnar effeithiol, boed hynny drwy gysylltu cymunedau yn well neu gynydduymddiriedaeth mewn gwasanaethau a’r bobl sy’n eu defnyddio.’ Mae llawer o grwpiau trydydd sector yn cyfrannu at y gwaith hwn ac mae eugwybodaeth leol ac arbenigol, eu gallu i fod yn gyfryngwyr y gellir ymddiried ynddynt,a’r rhwydweithiau cymdeithasol maent yn eu hwyluso, yn adnodd enfawr a all eigwneud yn bosib cymryd camau mwy integredig, cydweithredol ac ataliol.

ysgogi twf a chynaliadwyedd economaidd

Adnoddau defnyddiol

• Rhwydwaith traws-sector yw’r sy’n darparu cymorth ac arweiniad i’rrheini sydd am weithredu dulliau ataliol, gan gynnwys yr adnoddau ac • Mae’r Gronfa Loteri Fawr, Comic Relief, Sefydliad Esmée Fairbairn, Legal Education Foundation, acYmddiriedolaeth Barrow Cadbury wedi rhoi prawf ar brosiectau fel rhan o’r gronfa gydweithredol i ddatblygu a gweithredu mentrau gweithredu cynnar ym maescymorth i deuluoedd, llesiant pobl ifanc a chyngor cyfreithiol. • Mae’r yn darparu tystiolaeth a chyngor ar ymyrraeth gynnar i fynd i’rafael ag achosion craidd problemau cymdeithasol i blant a phobl ifanc. • Mae wedi cyhoeddi cyfres o flogiau ar ddadlau’r achos dros atal aceconomeg iechyd

Iechyd Cyhoeddus Lloegr

• Mae adroddiad Grymuso Cymunedau WCVA yn amlinellu set o chwe egwyddor a saith cam i’wcymryd i rymuso cymunedau yng Nghymru

Early Intervention Foundation

‘Early Action Neighbourhood Fund’

‘One Hundred Days for Early Action' ‘Rough Guide to Early Action'

Tasglu Gweithredu Cynnar

11

Integreiddio


Pam mae'n bwysig?

Ceir sawl diffiniad o ‘integreiddio’ o feysyddmor amrywiol â seicoleg i fathemateg ond yddealltwriaeth gyffredin ohono yw proses sy’ndod â gwahanol rannau neu elfennau at eigilydd i ffurfio uned gyflawn integrol. O ran gwasanaethau cyhoeddus mae llawer odrafod wedi bod ynglŷn ag integreiddio, erenghraifft, rhwng iechyd a gofal cymdeithasol.Yma awgrymir y gellir sicrhau canlyniadau gwella mwy costeffeithiol i’r gwasanaethau ac iddefnyddwyr y gwasanaethau eu hunain pebai’r ddwy elfen hon sy’n gorgyffwrdd yn caeleu hystyried a’u darparu gyda’i gilydd ynhytrach nag ar wahân. Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol ynei gwneud yn ofynnol i gyrff cyhoeddus gymrydymagwedd integredig wrth gyflawni euhamcanion llesiant gan gydnabod y gyd-ddibyniaeth sy’n bodoli rhwng llesianteconomaidd, cymdeithasol, amgylcheddol adiwylliannol.

Sicrhau bod camau agymerir mewn un maesyn cyflawni canlyniadaupositif i randdeiliaidneu feysydd gwaithlluosog.

Ystyried y ffordd y gallai amcanion llesiant y corffcyhoeddus effeithio ar bob un o’r nodau llesiant, arei amcanion eraill, neu ar amcanion cyrff cyhoedduseraill, yn arbennig pan all camau a gymerir gan ycorff gyfrannu at gyflawni un amcan ond y gall fodyn niweidiol i gyflawni un arall.

12

Mae’r canllawiau statudol yn nodi bod tair elfen ar wahân yn perthyn i’r gofyniad hwn:

Yn gyntaf, mae angen i gyrff cyhoeddusystyried effeithiau positif a negyddol posibeu hamcanion ar bob nod a chanfod a ellircryfhau neu leihau unrhyw rai o’r rhain isicrhau’r cyfraniad mwyaf posib. Nesaf mae angen iddynt edrych ar y fforddy gallai’r amcanion fel cyfanwaith fod yneffeithio ar ei gilydd (a thrwy estyniad ar yNodau) a’r ffordd y gallai llwyddiannaumewn un maes danseilio llwyddiannaumewn meysydd eraill. Mae’r canllaw yn cynghori cyrff cyhoeddusi geisio datrys, rheoli neu liniaru unrhywwrthdaro posib a ganfyddir yn sgil hyn. Ynddelfrydol, byddai hyn yn golygu dod ohyd i wahanol ddulliau a fyddai’n osgoi’reffeithiau negyddol. Os nad yw hyn ynbosib yna byddai’n golygu sicrhau y galleffeithiau negyddol ar rai Nodau a achosirgan un maes o weithgaredd gael eugwrthweithio neu eu trechu gan effeithiaupositif mewn meysydd eraill.

Gallai’r corff cyhoeddus ddangos wedyn fodei weithgareddau yn gwneud cyfraniadpositif ar y cyfan. Mae’n bwysig pwysleisio,fodd bynnag, y dylai’r dull diwethaf hwn fodyn ddewis olaf yn hytrach nag yn ddewiscyntaf. Mae’r canllaw statudol yn ei gwneudyn glir nad oes hierarchaeth o nodaullesiant ac nad nod y Ddeddf yw 'cydbwysoeffeithiau'. Dywed y canllaw bod diben integreiddio ynymwneud â 'gweithio tuag at atebionmanteisiol a nodi’r manteision lluosog llemaent yn bodoli.'

Y trydydd cam yw i gyrff cyhoeddus ystyriedeffaith bosib eu hamcanion llesiant, neu euhymgais i’w cyflawni, ar amcanion llesiantmudiadau eraill. Mae hyn yn cydnabod nadyw cyrff cyhoeddus yn bodoli ac yngweithredu ar eu pen eu hunain ac y byddeu gweithredoedd yn achosi canlyniadau aceffeithiau niferus, bwriadol ac anfwriadol, ilesiant o bob math. I helpu i sicrhau bod y rhain yn bositif blebynnag y bo modd, mae’r canllaw yn annogcyrff cyhoeddus i roi trefniadau yn eu lle idrafod eu rhaglenni gwaith â mudiadaueraill 'cyn gynted â phosib'.

Os cymerir y camau hyn, yna bydd gan y cyrffcyhoeddus wrth fynd ati i roi’r Ddeddf ar waithsiawns well, yn unigol ac ar y cyd, o sicrhaubod eu gweithgareddau yn cyd-fynd â’regwyddor datblygu cynaliadwy a’rddyletswydd i sicrhau’r cyfraniadau mwyafposib at bob un o’r 7 Nod llesiant.

13

Mae bodau dynol yn dueddol o ganolbwyntio ar ypethau sy’n effeithio arnom fwyaf ac felly ein greddfnaturiol yw ystyried sut y bydd ein materion ‘pwysig’ni yn cael eu datrys gan un ateb neu ddull. Gall hynein dallu rhag gweld effaith bosib ein hatebion arfeysydd sy’n ymddangos yn anghysylltiedig neu einhatal rhag darganfod ateb a allai arwain atganlyniadau positif lluosog. Nid yw hyn bob amser yn wir wrth gwrs, ond gall yreffaith hon ddwysáu os yw pwysau ar adnoddau neustaff yn arwain at dimau neu fudiadau yn gweithiomewn seilos gan ganolbwyntio’n llwyr ar un cylchgwaith penodol, heb y gallu na’r cymhelliant i feithrincysylltiadau allanol cryf. Gall y problemau hefydwaethygu yn sgil diffyg mynediad at dystiolaeth neuddata ynglŷn â materion neu boblogaethau penodol.

Mae’r canllawiau statudolfelly’n annog cyrffcyhoeddus i gasglu ystod odystiolaeth sy’n‘adlewyrchu'r berthynas a'rrhyngddibyniaeth rhwngllesiant economaidd,cymdeithasol, amgylcheddola diwylliannol’ yn hytrachna chanolbwyntio arfaterion unigol. Mae hefyd yn cynghoricyrff cyhoeddus i ‘ystyriedsut y gallai cysylltu gwahanolsetiau data â'i gilydd helpu idynnu sylw at dystiolaetham y rhyng-berthynas rhwngymyriadau neu'r effaith argrwpiau penodol o bobl.’


Dylai ymagwedd integredig alluogi i’r cydgysylltiad rhwng materion ddod yn fwy amlwg fel y gellircanfod cyfleoedd ar gyfer ymyriadau mwy effeithiol sydd wedi’u targedu’n fwy. Fel y nodir yn y daflenffeithiau Cydweithio, mae Byrddau Gwasanaethau Cyhoeddus yn enghraifft o’r ffordd y mae’rDdeddf yn dod â rhanddeiliaid ynghyd o wahanol feysydd gwaith i fynd i’r afael â materiontrawsbynciol a chanfod cyfleoedd cydweithredol sydd o fudd i bawb. Dylai hyn annog datblygiad atebion integredig sy’n galluogi cyrff cyhoeddus i gyflawni eu hamcanioneu hunain heb gael effaith niweidiol ar amcanion cyrff cyhoeddus eraill, a ddylai wedyn sicrhaucanlyniadau gwell ac ehangach ar draws y Nodau.


Mae’r angen am atebion integredig yn gofyn am ddealltwriaeth fanwl o’rproblemau y mae cyrff cyhoeddus yn ceisio eu datrys. Tra gall setiau data acarolygon ddarparu gwybodaeth gefndirol bwysig, yn aml dim ond cysylltiad â phobly mae’r problemau yn effeithio arnynt yn uniongyrchol a all ddarparu’r safbwyntiauangenrheidiol i ddeall eu holl achosion a chanlyniadau.

14

Mae llawer o fudiadau trydydd sector wediymddangos mewn ymateb i broblemau lleolcymhleth ac, o gofio eu cysylltiad agos âgwirfoddolwyr a buddiolwyr, mae ganddynt yn amlddealltwriaeth ddofn o’r materion neu’r rhwystrautrawsbynciol a allai fod yn wynebu cymuned. Gallai eu gweithgareddau felly gwmpasu materioncydgysylltiedig amrywiol megis iechyd,arwahanrwydd cymdeithasol, tlodi ac amgylcheddauo ansawdd gwael. Mae’n bosib y bydd y pwyslais cynyddol ar gymrydymagwedd integredig yn golygu bod cyrff cyhoeddusyn fwy parod i ystyried a chefnogi prosiectau trydyddsector llwyddiannus a mabwysiadu rhai o’n syniadau,ein harferion gweithio a’n diwylliant. Gallai’r pwyslais hwn hefyd helpu’r grwpiau hynnysy’n gweithio mewn meysydd sydd efallai’n cael euhystyried yn llai pwysig neu’n llai poblogaidd i sicrhaunad yw eu blaenoriaethau, nac anghenion eubuddiolwyr, yn cael eu hanwybyddu.

Adnoddau Defnyddiol

– mae Busnes yn y Gymuned yn darparu cyfres o offer a dulliaugan gynnwys Big Boardroom Agenda ac ystyriaeth o wahanol fathau o gyfalaf i fudiadauweithredu ac adrodd cynaliadwyedd a chanlyniadau eraill. – mae’r strategaeth hon gan Global Environment Facility yn pwysleisio’rangen i gefnogi newid trawsffurfiol a gwneud gwahaniaeth ar raddfa ehangach. Bydd y tairrhaglen – Is-Sahara, – ynrhoi prawf ar ddulliau darparu mwy integredig sy’n mynd i’r afael â heriau amgylcheddol byd-eangpenodol, sy’n gyfyngedig o ran amser.

• Mae gan Swyddfa Archwilio Cymru lawer o astudiaethau achos yn ymwneud ag integreiddio achydweithio.

a Dileu Datgoedwigo o Gadwyni Cyflenwi Nwyddau Dinasoedd Cynaliadwy, Meithrin Cynaliadwyedd a Chydnerthedd i Ddiogelu’r Cyflenwad Bwyd yn Affrica

• Strategaeth GEF 2020

• Meddwl ac adrodd integredig

Gall grwpiau a rhwydweithiau trydydd sector fod yn borth i helpu i gael at y wybodaethhon ac, fel yr amlinellir yn y daflen ffeithiau Cynnwys, mae ganddynt brofiad o roi prawfar wahanol dechnegau ymgysylltu i archwilio a chasglu’r ‘profiad byw’ hwn sy’n peintiodarlun llawer mwy cyflawn nag ystadegau neu ddata ar eu pen eu hunain.

15

Cydweithio


Pam mae'n bwysig?

Mae cydweithio yn digwydd pan fo gwahanol bartneriaid yn teimlo y gall gweithiogyda’i gilydd gyflawni canlyniadau mwy ymatebol ac effeithiol na phe baent yngweithio ar wahân. Gellir cyflawni hyn drwy gyfuno cryfderau a sgiliau pob partner ondhefyd pan fo’r bobl neu’r mudiadau dan sylw yn ystyried y ffordd y gallant gyfrannu atamcanion y partneriaid eraill yn ogystal â’u hamcanion eu hunain.

Gweithio gydag eraill, o fewn eichtîm neu’ch mudiad a’r tu hwnt, fel ygellir cyflawni cynifer o amcanion âphosib gyda’r adnoddau a’rarbenigedd sydd ar gael.

Y ffordd y gallai cydlafurio ag unrhyw bersonarall (neu wahanol rannau o’r corff yngweithio ar y cyd) gynorthwyo’r corff igyflawni ei amcanion llesiant, neugynorthwyo corff arall i gyflawni ei amcanion.

Wrth i fudiadau ddod at ei gilydd i weithio ar bynciaupenodol – megis ymgyrch Amser i Newid neu’rGynghrair Atal Anhrefn Hinsawdd – gellir sicrhau mwy owelededd, dylanwad a chyrhaeddiad ymysgcynulleidfaoedd newydd. O fewn mudiadau eu hunain, mae gwaith effeithiolmewn partneriaeth rhwng gwahanol dimau neuadrannau yn meithrin cydlyniant sefydliadol ac ynhelpu’r mudiad tuag at ei weledigaeth neu ei ddibencyffredinol. Mae hefyd yn lleihau’r perygl y gallai canlyniadau agyflawnir gan y naill ran o’r mudiad gael eu tanseiliogan weithredoedd y llall. Gall cydweithio feithrin gallu agwybodaeth, helpu eraill i osgoi camgymeriadaublaenorol, a chael mwy o effaith nag y gallai un mudiad,tîm neu unigolyn ei chael ar eu pen eu hunain.

Ar eu gorau, hanfod partneriaethau yw rhannu creadigrwydd, risg, adnoddau achyfrifoldeb a thargedu tasgau at y rheini sydd fwyaf addas i’w gwneud.

16

Gall cydweithio alluogi buddugoliaethau cyflym, megis gwneud gweithgareddau ar ycyd na allai’r un partner unigol fod wedi’u gwneud ar eu pen eu hun; canlyniadau tymorcanolig yn enwedig rhannu gwybodaeth ac adnoddau; yn ogystal â chynlluniau mwyhirdymor sy’n ystyried buddiannau pawb nid, er enghraifft, un mudiad arweiniol neugyllidwr penodol yn unig. Yn ehangach, gall hybu gallu cymdeithasol, deallusol agwleidyddol y partneriaid a’u gallu i ymdopi â newidiadau i gymdeithas, gwleidyddiaetha’u sefyllfa ariannol.

Mae’r Ddeddf yn ei gwneud yn ofynnol i 44 o gyrff cyhoeddus yngNghymru weithio’n well gyda phobl a chymunedau a’i gilydd i helpui wireddu 7 Nod Llesiant Cymru. Eglura’r Canllawiau Statudol maidiben cymryd ymagwedd gydweithredol yw 'cydnabod y gwahanolrolau y mae cyrff cyhoeddus yn ei chwarae wrth ymdrin â heriau tymorhir, a sicrhau bod camau gweithredu gan gyrff cyhoeddus yn ategu eigilydd, sydd felly yn gwneud y mwyaf o'u heffaith gyfunol.' Caiff cydweithio ei hwyluso ar lefel awdurdodau lleol drwy greuByrddau Gwasanaethau Cyhoeddus, sef awdurdodau lleol,Byrddau Iechyd Lleol, Awdurdod Tân ac Achub Cymru achyfranogwyr gwahoddedig eraill, sy’n gorfod cydweithio i wellallesiant economaidd, cymdeithasol, diwylliannol ac amgylcheddol yrardal. Mae pob un o’r Byrddau Gwasanaethau Cyhoeddus hyn wedigwahodd mudiad trydydd sector i fod yn aelod o’r Bwrdd. Rhaid i gyrff cyhoeddus hefyd ddangos eu bod yn cydweithio igyflawni amcanion llesiant eu mudiad.


Hyd yn oed pan fyddwn yncydnabod gwerth cydweithio– neu’n dod o fudiadau syddwedi ymrwymo’n bendant iegwyddor gweithio ar y cyd –nid yw hi bob amser ynhawdd. Ymysg y pethau sy’n effeithioar ein gallu i gydweithio ymae ein perthnasaupersonol; strwythurau einmudiadau a’n rhwydweithiau;a dylanwadau cymdeithasol agwleidyddol arnom.

Mae gweithio gydag eraill iddatblygu neu ddylunio prosiectauyn cymryd mwy o amser ac ymdrechna phe baem yn gweithio ar ein penein hunain ac efallai y bydd pethcyfaddawdu neu hyd yn oedwrthdaro os ceir amrywiaeth barn ary ffordd orau o reoli sefyllfa neubrosiect. Mae angen i ni ymddiried yn ypartneriaid yr ydym yn cydweithio ânhw i weithio drwy’r gwahaniaethauhyn a bod yn hyderus bod gennymwerthoedd ac amcanion cyffredin.

Gall ein mudiadau a’nrhwydweithiau effeithio arein perthnasau drwy ddiffygcefnogaeth ymysg uwchaelod o staff neu ddiffygcefnogaeth sefydliadol,anghydnawsedddiwylliannol rhwngmudiadau, gwahaniaethaumewn pŵer, peidio âsylweddoli faint o amser acadnoddau sydd eu hangen,dryswch ynghylch rolau achyfrifoldebau a diffygcytundeb ar safbwyntiauneu weledigaeth a rennir.

17

Mae mudiadau trydydd sector achymunedol eisoes yn cydweithiomewn gwahanol ffyrdd, o rwydweithiauanffurfiol, i gonsortia ac mae cyllidwyr adarparwyr contractau yn disgwyl yffordd hon o weithio yn gynyddol. Mae’n bwysig ein bod yn deall buddiona pheryglon cydweithio ac y gallwngyfathrebu’n effeithiol ynglŷn â’r sgiliau,yr amser a’r adnoddau sy’n aml ynangenrheidiol iddo lwyddo. Mae hefydangen i ni gynllunio ar gyfer unrhywhyfforddiant, profiad gwaith neuddatblygiad sgiliau y gallai fod ar einmudiadau eu hangen i gryfhau ein gallui gydweithio. Er y gall cydweithio yn aml fod ynbrofiad buddiol, gall fod anfanteisionhefyd ac mae angen i staff agwirfoddolwyr fod yn hyderus y byddperyglon a buddion cydweithio yn caeleu rhannu’n deg ac y bydd y darparganlyniadau yn cyfiawnhau’r amser a’radnoddau a fuddsoddwyd.

Y newyddion da yw y gallwn oresgyn y pwysauhyn ar ein perthnasau drwy gyfathrebu’n dda.Fel y dywed yr erthygl hon gan CBS, igydweithio’n llwyddiannus 'rhaid fod yn ddaam gyfathrebu, meithrin perthynas ag eraill athechnegau rheoli anamlwg eraill'.

Ar lefel gymdeithasol a gwleidyddol, rhwystr mawr iymddiried yn eich gilydd a bod yn gyd-ddibynnol ywgwahaniaethau yn y ffordd o ddehongli beth ywcydweithio, gyda mudiadau mwy yn aml yn ymgynghorineu’n cyllido yn unig, yn hytrach na datblygu amcanioncydfuddiannol gyda’u partneriaid llai neu lai dylanwadol.


Nid yw cydweithio yn addas i bob mudiad ymmhob achos a gall dealltwriaeth glir o’r peryglona’r buddion posib helpu mudiadau i benderfynuai cydweithio yw’r ffordd gywir ymlaen. Mae NCVO wedi cyhoeddi canllawiau arleinam ddim sy’n ystyried y materion hyn ynogystal â’r offer a’r rhinweddau – megisperthynas dda rhwng pobl a gweledigaeth glir arennir o’r buddion i bawb – a all helpu i sicrhaubod cydweithio yn effeithiol a’i atal rhag methu.

Mae canllaw WCVA Gweithio gydag eraill ynymdrin â’r gwahanol strwythurau y gallgweithio mewn partneriaeth eu cymryd, gangynnwys sefydlu grwpiau llywio, cydleoli neusecondio staff neu ffurfio ‘rhith-fudiad’.

Mae ei daflenni gwybodaeth yn eglurocydweithredu a gweithio mewn partneriaeth,perthnasau cyfreithiol ac atebolrwydd,contractau, comisiynu a thendro, rheoliansawdd a darparu gwasanaethau cyhoeddus.Mae hefyd yn darparu offer ymarferol i hwylusocydweithio megis Rhestr Wirio Partneriaeth,cyngor ar gytundebau cydweithio a sut i sefydluconsortia i ymgeisio am grantiau neugontractau.

18

Gall cydweithio fethu yn aml oherwydd gwahaniaethau tybiedig neu wirioneddolmewn pŵer rhwng partneriaid. Os yw’r cydbwysedd pŵer i wneud penderfyniadau ynystod prosesau dylunio neu weithredu yn anghyfartal neu os yw lleisiau rhaipartneriaid yn ymddangos, yn afresymol, fel pe baent yn bwysicach nag eraill, yna gally cydweithio deimlo’n docenistaidd ac yn ddiystyriol o’r sgiliau a’r profiad y gallpartneriaid o amgylch y bwrdd eu cynnig. Gall y partneriaid hynny sy’n teimlo’rcanlyniadau negyddol hyn fwyaf weithiau fod y rheini y mae ein gwasanaethau neuein rhaglenni wedi’u dylunio i’w cefnogi, gan gynnwys dinasyddion a chymunedau.

I wrthsefyll y trafferthion posib hyn – acannog prosiectau a gwasanaethau syddwedi’u dylunio’n well ac sy’n fwy perthnasol– mae ffyrdd newydd o weithio yn dod i’rgolwg sy’n cydnabod dinasyddion achymunedau fel cydweithredwyr hanfodolwrth ddylunio prosiectau a’u rhoi ar waith. Cydgynhyrchu yw un o’r rhain, sydd wedidatblygu yng Nghymru yn benodol i wella’rffordd o ddylunio a darparu gwasanaethaucyhoeddus.

Mae Rhwydwaith Cydgynhyrchu Cymru yn eiddisgrifio fel ‘dull o weithio a seilir ar asedau sy’ngalluogi pobl sy’n darparu ac sy’n derbyngwasanaethau i rannu’r grym a’r cyfrifoldeb, ac igydweithio mewn perthynas gydradd, gyfatebol agofalgar.’ Mae dull a seilir ar asedau, yn hytrach nag ar ddiffyg,yn canolbwyntio ar ba adnoddau sydd gan bobl achymunedau neu’r adnoddau y gallant eu cynnig ynhytrach na’r hyn sydd ar goll. Enw arall ar hyn ywDatblygu Cymunedol yn Seiliedig ar Asedau.

Rôl Cydbenderfynu a Chydgynhyrchu

Adnoddau Defnyddiol

WCVA – adnoddau arlein am ddim ar weithio gydag eraill, rhwydweithiau, comisiynu a chontractau

NCVO – adnoddau arlein am ddim ar bartneriaethau a chydweithio gan gynnwys sefydlucytundebau gweithio a chonsortia

Good Practice Wales - safle ar-lein un man dim-am-elw cydweithredol sydd â’r nôd o rannu arferda a gwybodaeth yn y sector gyhoeddus yng Nghymru

Copronet.wales – mae’r Rhwydwaith Cydgynhyrchu yn cynnal Sylfaen Wybodaeth ac ynddi becynnaucymorth, ymchwil, tystiolaeth, gwybodaeth a ffynonellau dysgu eraill ynglŷn â chydgynhyrchu

IVAR - adroddiadau ac ymchwil ar heriau a buddion cydweithio

19

Cynnwys


Pam mae'n bwysig?

Mae meddylwyr blaenllaw megis Edgar Kahn, sylfaenydd TimeBanking, wedipwysleisio oferedd ceisio datrys problemau cymhleth, megis digartrefedd neudroseddu ymysg ieuenctid, heb gynnwys y bobl sy’n teimlo effaith y broblem dan sylw.

Gall y rheini yr effeithir arnynt nid yn unig rannu profiadauuniongyrchol o’u hachosion a’u heffeithiau ond hefyd ywybodaeth leol neu gymunedol i helpu i benderfynu paffactorau sy’n debygol o’u gwella neu eu gwaethygu, neu a allaihelpu i’w datrys yn llwyr. Mae llawer o bobl yn cytuno nad yw’r ‘profiad byw’ hwn wedi’iddefnyddio ddigon wrth ddatblygu gwasanaethau cyhoeddus apholisïau. Nid oes llawer o bobl sy’n dylunio gwasanaethau ynprofi sut mae’r gwasanaethau hynny wedyn yn cael eu darparuyn y gymuned na’r effeithiau maent yn eu cael. Drwy gynnwys pobl sydd wedi defnyddio’r gwasanaethau hyn,neu ‘arbenigwyr drwy brofiad’, mae potensial i fanteisio arffynonellau newydd o wybodaeth a safbwyntiau. Yn ogystal âchyfrannu at wasanaethau a pholisïau mwy gwybodus, gall hynhelpu dinasyddion i deimlo eu bod yn cael eu parchu ac ygwrandewir arnynt, a all yn ei dro helpu i gryfhau a grymusocymunedau.

Peidio â cheisio datrys problemau ar eich peneich hun ond deall y buddion a geir wrthgynnwys ystod mor eang â phosib o bobl wrthlunio’r penderfyniadau a’r gwasanaethau afydd yn effeithio ar eu bywydau.

Pwysigrwydd cynnwys personaueraill sydd â diddordeb mewncyrraedd y nodau llesiant a sicrhaubod y personau hynny’n adlewyrchuamrywiaeth y boblogaeth.

20

Adlewyrchir pwysigrwydd Cynnwys yn Neddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol acmae’n ymddangos bod cyflawni llawer o’r Dangosyddion Cenedlaethol ynddibynnol ar weithredu’r ffordd hon o weithio yn llwyddiannus, yn enwedigDangosydd 23: Y ganran sy’n teimlo’u bod yn gallu dylanwadu ar benderfyniadau sy’neffeithio ar eu hardal leol.

Er y ddadl argyhoeddiadol dros gynnwysdinasyddion wrth ddylunio gwasanaethau,mae hwn yn dal i fod yn faes y mae llawero fudiadau ac asiantaethau yn cyfaddef eubod yn ei gael yn anodd. Mae ymgynghori yn gysyniad cyfarwydd i’rmwyafrif ac mae’n golygu gwahoddsylwadau ar gynlluniau neu brosiectausydd eisoes yn ymffurfio neu mewn rhaiachosion wedi’u penderfynu yn barod. Serch hynny, mae hyn yn cynnwys pobl yny cam olaf bron o’r broses dylunio prosiectneu wasanaeth pan fo’n anodd newidpenderfyniadau neu ddylanwadu arnynt.

Mae llawer o’r farn ei bod yn llawer mwy cynhyrchiol,effeithlon a theg i gynnwys pobl o’r cychwyn cyntafac ym mhob cam o’r cylch prosiect, o ganfod angenamdano, ei gynllunio a’i ddylunio, holl ffordd at ei roiar waith a’i werthuso. Mae’r Rhwydwaith Cydgynhyrchu wedi dadlau bodhyn yn gofyn am newid mewn diwylliant ac ethos –‘Gweithio Gyda ac Nid Ar Gyfer’ neu ‘Gwneud Gyda acNid Gwneud Rhywbeth i Rywun’ – yn gymaint ânewidiadau mewn patrymau gweithio amecanweithiau ymgysylltu ymarferol.


Hyd yn oed pan fyddwn yn credu’n sicr ym mhwysigrwydd cynnwys, foddbynnag, mae yna dal lawer o rwystrau i’w goresgyn cyn y mae’n rhan annatodo’r broses dylunio a darparu gwasanaethau. Bydd yn cymryd amser i ddeall yffyrdd gorau o gynnwys cymuned yn ei holl amrywiaeth, o gofio y bydd gan ymwyafrif o gymunedau lawer o wahaniaethau diwylliannol, ieithyddol,demograffig a gwahaniaethau eraill. Gellir hwyluso’r broses hon drwy feithrina chynnal perthynas ag arweinwyr cymunedol neu ddarparwyr gwasanaethaueraill, a all fod yn gyfryngwyr y bydd y gymuned yn ymddiried ynddynt. Yn yr un modd â chydweithio, gall y pwysau i ddarparu canlyniadau arunwaith gyda llai a llai o arian olygu ei bod yn demtasiwn i hepgor cynnwyspobl mewn ffordd ystyrlon yn gynnar yn y broses, gan gynnal prosesymgynghori fwy arwynebol pan fo’r mwyafrif o benderfyniadau wedi’ugwneud yn fewnol.

Perygl hyn yw na fydd y canlyniad yn y pen draw wedi elwa o safbwyntiau’r rheini sy’ndefnyddio gwasanaethau presennol na’u syniadau i arloesi a gwneud gwelliannau. Ynwaeth, gall prosesau ymgynghori anfoddhaol wneud i bobl deimlo’n rhwystredig acyn ddi-rym a’u gwneud yn llai tebygol o fod eisiau cymryd rhan mewn prosesau tebygyn y dyfodol.

Mae sawl corff wedi datblygu ‘Ysgolion Cyfranogi’ i gynrychioli’r gwahanol lefelau hyno gynnwys, gan amlygu pethau amrywiol i’w hystyried o ran adnoddau, disgwyliadau alefelau perchnogaeth a rheolaeth, sydd ynghlwm wrth bob un. Ceir hefyd gyrsiauhyfforddi achrededig i ddeall y dulliau hyn ymhellach a sut i symud y tu hwnt iymgynghori at ffyrdd mwy cydgynhyrchiol o weithio.

21

Yn y pen draw, mae angen i ni gyd – cyrffcyhoeddus yn ogystal â mudiadau trydyddsector a chymunedau – gredu bod cynnwysdinasyddion wrth wneud penderfyniadau ynweithgaredd gwerth ei wneud a bod y buddiono ran gwasanaethau cyhoeddus mwy effeithiola grymuso a chryfhau cymunedau yn drech na’rcostau cychwynnol, yr ymdrech, yr hyfforddianta’r amserlenni hwy a all fod yn angenrheidiol iroi mecanweithiau cyfranogi effeithiol yn eu lle.

Un ffordd i fudiadau fynd ati i wneudhyn yw gwneud cynnwys yn rhanannatod o waith bob dydd eumudiadau a’u gwasanaethau ynhytrach na’i ystyried fel proses arwahân i’w defnyddio pan fo’r angen yncodi. Yn aml, mae gan staff rheng flaenymwybyddiaeth ddofn o angheniondefnyddwyr gwasanaethau a gallantgynnig llawer iawn o wybodaeth aphrofiad treiddgar. Gallant hefyd fodyn sianeli cyfathrebu effeithiol i gasglusyniadau ac adborth. Wrth gydnabod agwerthfawrogi rôl staff rheng flaen yn ybroses hon, a chanfod ffyrdd o sicrhaubod eu profiadau yn cyfrannu’nsystematig at brosesau penderfynu arlefelau eraill yn y mudiad, gellir helpu iwneud ‘profiad byw’ perthnasol ynrhan annatod o’r broses dylunio adarparu gwasanaethau.

Mae’r syniad hwn o gynnal deialogcyson – o fewn mudiadau a rhyngddynthwy a’u rhanddeiliaid – yn sail i’r sy’n darparucanllaw cam wrth gam i gynnwys ycyhoedd mewn ffordd ystyrlon. Mae hefyd wedi’i ddatblygu idimau farnu a ydych yn rhoi’regwyddorion ar waith yn gywir ac yn yffordd fwyaf effeithiol posib.

Egwyddorion Cenedlaethol ar gyferYmgysylltu â’r Cyhoedd,

offeryn Asesu

Mae taer angen newid y ffordd yr ydym yndarparu gwasanaethau cyhoeddus i bobl yngNghymru gan fod y galw am wasanaethau acíwtar gynnydd, nid yw eu cyllidebau wedi’ublaenoriaethu ac mae gwasanaethau cymunedolyn cael eu torri. Yn 2014 argymhellodd Comisiwn Williams arWasanaethau Cyhoeddus ddiwygiadau amrywiol,gan nodi: 'Bydd modelau darparu newydd sy'ncanolbwyntio ar atal, ymyrryd yn gynnar a rheoligalw drwy gydgynhyrchu ac ymgysylltu âdinasyddion yn hanfodol.'

Pam mae hyn yn bwysig i’r

trydydd sector...

22

Cydnabyddir na all y sector cyhoeddus ar ei benei hun ddarparu ansawdd bywyd. Yn gynyddol,chwilir am bartneriaid o sectorau eraill i helpu iddarparu gwasanaethau cyhoeddus a chynnwyspobl fel dinasyddion gweithgar a gwirfoddolwyra all gryfhau gallu cymunedau i ymdopi â llu obethau amrywiol o unigedd i lifogydd. Mae gan y trydydd sector eisoes draddodiadcryf o gynnwys y bobl yr ydym yn eugwasanaethu ac mae wedi bod yn arwain gwaithi archwilio gwahanol ffyrdd o gasglu straeon aphrofiadau unigol.

O ystyried perthynas y sector â’r cymunedau yr ydym yn eu gwasanaethu, a’n profiad o roi prawf arddulliau ymgysylltu mwy modern, efallai y gwelwn fwy o gyrff cyhoeddus yn dod atom yn amlach i fod ycyfryngwyr y mae cymunedau yn ymddiried ynddynt, rhyngddynt hwy a dinasyddion. Mae hyn yn rhanbwysig o’n rôl. Fel sector, fodd bynnag, mae angen i ni fod yn glir bod allgymorth ychwanegol nad yw eisoes yn rhano’n rhaglenni gwaith yn gofyn am amser, ynni ac adnoddau ychwanegol a bod angen ein cynnwysninnau, o’r cychwyn cyntaf, wrth ddylunio unrhyw raglenni cynnwys y gofynnir i ni helpu i’w rhoi arwaith. Bydd hyn yn helpu hefyd i ledaenu diwylliant ac ethos cydgynhyrchu a galluogi i’w fuddion fod ynfwy gweledol a chael eu deall yn ehangach.

Useful Resources

Mae Arfer Da Cymru yn cynnal y sydd ag adroddiadau ymchwil,astudiaethau achos, offer ymarferol a gwefannau.

Catalog Cydgynhyrchu Mae hefyd yn cynnal rhestr o adroddiadauymchwil amrywiol ar ffyrdd amgen o gynnig gwasanaethau.

Mae gan raglen WCVA astudiaethau achos a phecynnau cymorth ymarferol defnyddiol argynnwys a’r Egwyddorion Cenedlaethol ar gyfer Ymgysylltu â’r Cyhoedd. Mae WCVA hefyd yndarparu hyfforddiant ar gynnwys.

Elusen yw Involve sy’n hybu cyfranogi cyhoeddus a’i chenhadaeth yw rhoi pobl wrth wraiddpenderfyniadau. Mae ei chronfa wybodaeth yn egluro gwahanol dermau a chysyniadaudemocratiaeth, yn chwalu chwedlau ynglŷn â chyfranogi cyhoeddus megis mae’n rhy ddrudneu’n ddiangen, ac yn darparu tystiolaeth o effaith.

Mae International Association for Public Participation (IAP2) yn cynnig adnoddau ahyfforddiant ar gyfranogi cyhoeddus, yn enwedig datblygiad proffesiynol parhaus i ymarferwyrcyfranogi

Gall fod yn anodd dirnad a chofnodi hanfod profiad byw rhywun drwy holiadur arlein neu arolwg drwy’rpost ac yna ei ddehongli mewn ffyrdd a all gyfiawnhau penderfyniadau penodol. Serch hynny, maeystod eang o offer ymgysylltu ar gael a all ein helpu i wneud synnwyr o’r hyn y mae pobl yn ei gynnig.Mae Cyngor Gwirfoddol Sirol Rhondda Cynon Taf, Interlink, wedi arddangos llawer o’r rhain drwy eibrosiect ac wedi defnyddio yn llwyddiannus yn eibrosiect Gwrando ar gyfer Pobl Hŷn.

Cynnwys ar gyfer Iechyd Meddwl Sensemaker

23

0+ ) !%-$%) ! &!,% (- !(! & !-$ .6+ 0) )&3 0'+...newid hinsawdd yng Nghymru. Mae edrych i’r hirdymor yn dasg heriol. Mae neilltuo amser i feddwl yn yr hirdymor yn gallu teimlo fel

Documents