2017 жылғы 24 ақпан Қазақстан TIMSS және PISA-2015 зерттеулерінде: нәтижелер мен ықпал ету факторлары Ақпараттық-талдау орталығы
2017 жылғы 24 ақпан
Қазақстан TIMSS және PISA-2015зерттеулерінде: нәтижелер мен
ықпал ету факторлары
Ақпараттық-талдау орталығы
TIMSS және PISA мемлекеттердің арасында мектептегі білім берудің сапасын салыстырудың бірден-бір жалпыға танымал құралдары болып табылады
Қазақстан бұл зерттеулерге үш рет қатысты
TIMSS және PISA арасындағы айырмашылықтар:
• TIMSS-ке 4-ші және 8-ші сынып оқушылары, ал PISA-ға15 жастағы мектеп оқушылары мен колледж студенттеріқатысады.
• TIMSS академиялық білімді 4 жылда 1 рет бағалайды(Не? Қайда? Қашан?). Тапсырмалардың 80%-ы алынғанбілімді көрсетуге бағытталады.
• PISA білім алушылардың құзыреттерін 3 жылда 1 ретбағалайды (Неге? Не үшін? Қалай?). PISA сұрақтарыныңжартысынан астамы алған білімді әртүрлі өмірлікжағдайда пайдалану деңгейін бағалайды.
2
3
Қазақстан TIMSS-2015 зерттеуінде көшбасшы елдердің қатарына кіріп, PISA-2015-те ілгерілік көрсетті
Қазақстанның PISA-2015-тегі нәтижелері жабық сұрақтар
бойынша берілген(жалпы санынан 70%)
TIMSS – 8-сынып
Математика Жаратылыстану1 Сингапур 1 Сингапур2 Оңтүстік Корея 2 Жапония
3 Қытайлық Тайбэй 3 Қытайлық Тайбэй
4 Гонконг 4 Оңтүстік Корея5 Жапония 7 Ресей6 Ресей 8 Англия
7 Қазақстан 9 Қазақстан8 Канада 10 Ирландия9 Ирландия 11 АҚШ
39 Сауд Арабиясы 39 Оңтүстік Африка
TIMSS – 4-сынып
Математика Жаратылыстану1 Сингапур 1 Сингапур
2 Гонконг 2 Оңтүстік Корея
3 Оңтүстік Корея 3 Жапония7 Ресей 4 Ресей
10 Англия 6 Қытайлық Тайбэй11 Бельгия 7 Финляндия
12 Қазақстан 8 Қазақстан13 Португалия 9 Польша14 АҚШ 10 АҚШ47 Кувейт 49 Кувейт
4
TIMSS және PISA білім сапасының өңірлер арасындағы үлкен дифференциациясын анықтады
Өңірлер арасында PISA-2015-тегі ең үлкенайырмашылық 91 балды құрайды, бұлоқудың 3 жылына тең
Халықаралық деректер қоры проблемалықтұстарды анықтау үшін өңірлердің ішкіталдауын өткізуге мүмкіндік береді
4-сынып
8-сынып
PISA-2015 TIMSS-2015
Қала мектептерінің оқушылары ауыл мектептеріндегі қатарластарынан шамамен бір жылға алда
5
TIMSS-2015РISА-2015
Жаратылыстану
Білімнің ауылдағы және қаладағы теңсіздігі келесімен шартталған:
6
Білім беру жүйесі «әлеуметтік лифт» ролін атқармайды, ол «айырғыш» сияқты жұмыс істеп,
қоғамның жіктелуін одан әрі күшейтеді
Отбасыпайызы
жоғары
8%
26%
орташа
77%
47%
төмен
15%
27%
Отбасының ресурстармен қамтамасыз етілу деңгейі
Оқу
шы
лар
ды
ң о
рта
ша
бал
ы
Жаратылыстану
7
ҚР 40%-ға дейін оқушылары функционалды сауатсыз (2-деңгейден төмен. Сингапур – 10% төмен), 50%-нан астам оқушы жоғары және ілгері деңгейдің тапсырмаларын шеше
алмайды (Сингапур – 29%)
8
Математика ЖаратылыстануОқу
сауаттылығыМатематика Жаратылыстану Математика Жаратылыстану
4-сынып 8-сынып
3 жыл және одан да артық уақыт бойы МДҰ-ға барды
3 жылдан аз уақыт бойы МДҰ-ға барды
Үйде жазумен және есеппен жиі айналысты
Үйде жазумен және есеппен
сирек айналысты/еш
қашан айналыспады
Үйде жазумен және есеппен
жиі айналысты
Үйде жазумен және есеппен
сирек айналысты/еш
қашан айналыспады
33% 14% 33% 20%
25% 29% 17% 29%
Баланы ерте жастан үйде және балабақшада дайындау оның мектептегі жетістіктерін айтарлықтай жақсартады
Оқушылардың пайызы
Математика 4-сынып 523 503 505 482
558 540 544 526
Казахстан Среднее по странамҚазақстан Мемлекеттер бойынша орташа көрсеткіш
Ор
таш
аб
алл
9
TIMSS-2015
10
Ата-аналардың білім деңгейі жоғарылаған сайын, олардың балалары соғұрлым жоғары нәтижелер
көрсетеді
28%25%
Негізгі орта ТжКБ Жоғары
37%38%
13%22%TIMSS
PISA
8-сынып4-сынып
Бір тілде білім алып, үйде басқа тілде қарым-қатынас жасайтын балалардың нәтижелері анағұрлым жоғары.
Есейген сайын айырмашылық артады
11
2015 ж.
2011 ж.
45%
40%.
3 сағаттан артық 45 минуттан 3 сағатқа дейін 45 минуттан кем
21%19%
34%
41%
Үй тапсырмасына арналған оңтайлы уақыт: 45 минуттан 3 сағатқа дейін. 45 минуттан кем – нашарлатады, ал 3
сағаттан артық – оқу үлгерімін жақсартпайды
12
13
КөрсеткішЖетістіктері
жоғарыЖетістіктері
төмен
МДҰ-ға3 жыл және одан да артық уақыт бойы
бардыбармады
Үйдегі кітаптардың саны 100-ден астам 15-тен кем
Ғаламтордың қолжетімділігіжәне өзінің жеке бөлмесі
бар жоқ
Ата-анасының жоғарыбілімінің болуы
біреуінде немесеекеуінде де бар
жоқ
Отбасындағы қарым-қатынасы
оқу тілінде оқу тілінде емес
Үй тапсырмасын орындауғажұмсайтын уақыты
45 минуттан 3 сағатқадейін
45 минуттан кем
Мектептің орналасуы қала ауыл
Тапсырмаларды орындайды ілгері деңгейлі төмен деңгейлі
Орташа статистикалық оқушы:
14
АТО ЭЫДҰ елдері нәтижелерінің Education at a glance-те жарияланған 130 контексттік факторларға
тәуелділігін зерттеді, 2016
• А: Білім беру мекемелері және оқушылардың білімнәтижелері (45 көрсеткіш)
• В: Білімге салынған қаржы және адами ресурстар
(33 көрсеткіш)
• С: Қолжетімділік, прогресс және білім беруге қатысу(26 көрсеткіш)
• D: Мектептердің оқыту ортасы мен ұйымдастырылуы(26 көрсеткіш)
15
Жоғары білімі бар ересек халықтың үлесі ұлғайған сайын, нәтижелер соғұрлым жақсы болады
PISA оқу сауаттылығының баллдары
Жо
ғар
ы б
ілім
і бар
ер
есек
хал
ықт
ың
үл
есі,
%
16
Бір оқушыға жұмсалатын қаржы неғұрлым көп болса, оқушының нәтижелері соғұрлым жоғары болады
Бір
оқу
шы
ға ж
ыл
ын
а ж
ұмса
лат
ын
қар
жы
, мы
ң д
ол
л.
TIMSS математика баллдары, 4-сынып
17
R = 0,66
Мұғалімнің еңбекақысы неғұрлым жоғары болса, оқушылардың нәтижелері соғұрлым жоғары болады
TIMSS математика баллдары, 8-сынып
Мұғ
алім
нің
жы
лд
ық
ор
таш
а ең
бек
ақы
сы,
мы
ң д
ол
л.
18
Қазақстанның TIMSS-2015 және РISА-2015-тегі нәтижелері келесідей негізгі проблемалық тұстарды
анықтады:
Білім сапасындағы өңіраралық жоғары айырмашылықунитарлы мемлекет үшін тиімсіз.
Келесі оқушылардың білім деңгейі мен функционалдыққұзыреттіліктерінде үлкен айырмашылық сақталуда: қала және ауыл мектептері мен колледждерінде оқитын
оқушылар арасында әртүрлі әлеуметтік топқа жататын оқушылар арасында қазақ және орыс тілдерінде оқитын оқушылар арасында
PISA-да функционалды сауатсыздардың үлесі (2-деңгейдентөмен) әлі де жоғары – 40%-ға дейін. Жоғары және ілгерідеңгейдің тапсырмаларын орындаушылардың пайызыTIMSS-те әлі де төмен – 50%-дан кем.
19
• Мектепке дейінгі дайындықтың болмауы мектептегіжетістіктерге кері әсер етеді
• Екі тілде сөйлейтін оқушылардың, бір тілде сөйлейтіноқушыларға қарағанда нәтижелері анағұрлым жақсы
• Ата-аналардың білім деңгейі олардың балаларыныңнәтижелеріне ықпал етеді. Жоғары білімі бар ата-аналардың үлесі көп болса, TIMSS және PISA нәтижелерісоғұрлым жақсы болады
• Үй тапсырмасына жұмсалатын оңтайлы уақыт 45 минуттан3 сағатқа дейін.
• Мұғалімдердің еңбекақысы мен білім беруге жұмсалатынмемлекеттік қаржыны ұлғайту, оның сапасынпропорционалды түрде арттырады
Білім беру сапасының контексттік факторлары
• Назарды әлсіз мектептер мен оқу үлгерімі нашар оқушылар топтарынааудару, атап айтқанда:• Мықты мектептердің директорларын әлсіз мектептерге ауысуға
ынталандыратын жүйесін құру• Мықты мұғалімдерді әлсіз мектептерге ынталандыру, оларды дамыту,
қолдау және сол мектептерде ұстап қалу тетігін құру (мысалы, «Teachfor Kazakhstan» бағдарламасын іске асыру)
• Төмен нәтижелі оқушыларды алдын-ала анықтау және тиісті түзетукөмегін көрсететін ұлттық жүйесін енгізу
• Халықтың осал топтарынан шыққан балаларды мектепке дейінгібіліммен қамтуды мемлекеттік тапсырыс есебінен ұлғайту
• Білім беруге жұмсалатын мемлекеттік қаржыны қайта қарастыру:• Мұғалімдердің орташа айлық жалақысын ЭЫДҰ-ның орташа
жалақысына теңестіру (кем дегенде мемелекеттік орташа айлықжалақының 85%-ына)
• Білім беруге жұмсалатын қаржыны ЖІӨ-нің 4-6% дейін және/немесежалпы мемлекеттік шығыстардың 15-20% кем емес болатындай етіпарттыру
• Жоғары білімнің қолжетімділігін арттыру• Басқарушылық шешім қабылдау үшін білім сапасы дифференциациясының
себептерін анықтайтын жүйелі зерттеулер өткізу 20
TIMSS және PISA нәтижелері БҒДМБ-на келесі өзгерістерді енгізуге негіз береді:
Назарларыңызға рахмет!
«Ақпараттық-талдау орталығы» АҚҚазақстан Республикасы, Астана қ-сы,Достық к-сі, 18-үй, «Moskva» бизнесорталығы, 10-қабат http://iac.kz/
21