Η παρούσα εργασία αποτελεί μελέτη των βιοκλιματικών αρχών της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της Κύπρου, αλλά και άλλων παραδειγμάτων από την αρχαιότητα. Περιγράφει πως αυτές οι έννοιες μπόρουν να μεταφερθούν στην σύγχρονη αρχιτεκτονική βάσει των σύγχρονων κανονισμών, αναγκών και μορφών. Τα σημερινά κτίρια που μας περιβάλλουν δεν έχουν καμία σχέση με τα παραδοσιακά, όχι μόνο μορφολογικά, αλλά και βιοκλιματικά, σε σχέση με το μεσογειακό κλίμα που επικρατεί στην Κύπρο. Δεν κατασκευάζονται με βάση την τοπογραφία, τον προσανατολισμό και τα υλικά που προσφέρει η γη μας.
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ
1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 20
1
Εικόνα 24. Βυζαντινή περίοδος: Αθήνα: Aρχοντικό των Μπενιζέλων της οικογένειας Αγίας Φιλοθέης: Νότια όψη µε ηλιακό στο ισόγειο και στον όροφο. Πηγή: Παναγιώτης Τουλιάτος
Εικόνα 25. Βυζαντινή περίοδος: Αθήνα: Aρχοντικό των Μπενιζέλων της οικογένειας Αγίας Φιλοθέης: Λίθινη τοιχοποιία Ξύλινη τοιχοποιία Πηγή: Παναγιώτης Τουλιάτος
Εικόνα 26. Περίοδος Ενετοκρατίας-Φραγκοκρατίας: Ηλιακός στο ισόγειο και στον όροφο µε νότιο προσανατολισµό – Αρσέρα µε βορινό προσανατολισµό.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ
1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 21
1
κτίρια αλληλοσκιάζονται. Με αυτόν τον τρόπο δεν υπερθερµαίνονται τα κτίρια το
καλοκαίρι και είναι πιο εύκολη η διακίνηση των πεζών στο δρόµο. Ένα σηµαντικό
χαρακτηριστικό που εντάσσεται την περίοδο αυτή βάσει της διάταξης της εισόδου
στο όριο του δρόµου είναι το λεγόµενο “πόρτιο”. Είναι ένας κεντρικός χώρος, ο
οποίος συνδέεται µε τον νότιο εξωτερικό ηλιακό και διαδοχικά την εσωτερική αυλή.
Αυτή η τυπολογία προσφέρει καλύτερη θερµική άνεση σε όλους τους χώρους.
Προσφέρει διαµπερή αερισµό από τον εξωτερικό ηλιακό προς την θύρα εισόδου και
επαρκή φωτισµό. 19 (Εικόνα 8, 23) Την βυζαντινή περίοδο, µε την αλλαγή της
θρησκείας, αλλάζει και η µορφή της κατοικίας. Το εσωτερικό αίθριο ξεκινά να βγαίνει
προς τα έξω και να µετατρέπεται σε ηλιακό. Ένα όµοιο πρότυπο οικίας µε αυτό της
Κύπρου βρίσκεται στην Ελλάδα και συγκεκριµένα στην Αθήνα, το οποίο είναι το
αρχοντικό των Μπενιζέλων της οικογένειας Αγίας Φιλοθέης. (Εικόνα 24) Είναι µια
διώροφη κατοικία µε µεγάλα ανοίγµατα στον νότο και πιο µικρά στον βορρά.
Χρησιµοποιείτε ξύλινη κατασκευή στον νότο για να λαµβάνει περισσότερο τα θερµικά
κέρδη και λίθινη στον βορρά για να λειτουργεί ως θερµοµόνωση για τον χειµώνα.
Στον βορρά τοποθετεί τον εξώστη, σαχνισί, για να λειτουργεί ως δροσερός χώρος το
ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.1 Ο ΕΠΗΡΕΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΤΟΥΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥΣ
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
30
ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.2 Η ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΜΕΣΑ ΣΕ ΟΙΚΙΣΜΟ
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
31
Εικόνα 36. Προσανατολισµός
άλλα υπάρχει και η Λάρνακα, η Λεµεσός, η Κερύνεια και η Αµµόχωστος, οι οποίες
αναπτύχθηκαν λόγω των λιµανιών.28
2.2 Η Τοποθέτηση της κατοικίας µέσα σε οικισµό:
Η οργάνωση ενός οικισµού αντανακλά τις κοινωνικές επιδράσεις, τα έθιµα και την
τοπογραφία του τόπου. Η χωροθέτηση των κτιρίων σε ένα χωριό ή σε µια πόλη
µεταβάλλεται ανάλογα µε τις καιρικές συνθήκες είτε αυτές είναι φιλικές προς το
περιβάλλον είτε όχι. Η τοποθεσία των ορεινών οικισµών εξαρτάται από την ανάγκη
προστασίας τους από τους βορινούς ανέµους και την ανάγκη για ήλιο, ενώ στους
πεδινούς και αστικούς οικισµούς από την ύπαρξη του υγρού στοιχείου όπως ο
ποταµός και η θάλασσα και την ανάγκη για ήλιο. Η δόµηση στις ψυχρές περιοχές
είναι πυκνή και στα πιο εύκρατα κλίµατα οι οικισµοί έχουν πιο ελεύθερη διάταξη.29
2.2.1 Προσανατολισµός:
Για την σωστή τοποθέτηση του οικισµού σηµαντικό παράγοντα διαδραµατίζει η
τροχιά του ήλιου. Ο πιο ενεργειακός προσανατολισµός του οικισµού είναι ο νότιος και
νοτιοανατολικός. Παρέχει δροσερό αερισµό το καλοκαίρι από νοτιοδυτικά ή
νοτιοανατολικά. Ταυτόχρονα, βοηθά και στην δέσµευση της ηλιακής ακτινοβολίας τον
χειµώνα και την ηλιοπροστασία το καλοκαίρι, λόγω της κατεύθυνσης που έχουν οι
ακτίνες του ήλιου προς την νότια κατεύθυνση. Ο προσανατολισµός του οικισµού
ενδέχεται να καθορίζει την σκίαση του µέσω διάφορων παραγόντων που εξαρτώνται
από την τοποθεσία του. Σκίαση προσφέρουν τα δέντρα, οι λόφοι, οι ψηλοί
µαντρότοιχοι και οι όγκοι των κτιρίων που επιτυγχάνουν τον σκιασµό στους δρόµους. 30 (Εικόνα 36) Αξιοποιώντας τα ευνοϊκά στοιχεία του κλίµατος µέσω του
προσανατολισµού του οικισµού, τα κτίρια έχουν συνήθως βόρια προς νότια
κατεύθυνση. Στο βορρά συνήθως τοποθετείται ο χώρος εισόδου και στο νότο, η
εσωτερική αυλή. Οι χώροι του κτιρίου τοποθετούνται ανάλογα µε την λειτουργία τους
και την ανάγκη για θερµική άνεση. Ο καταλληλότερος προσανατολισµός για τους
χώρους µε την σηµαντικότερη λειτουργία είναι ο νότιος που παρέχει ολοχρονα
ηλιοφάνεια. Για την ολόχρονη θερµική άνεση των χώρων στο νότο λαµβάνει
σηµαντικό ρόλο η τοποθέτηση του ηλιακού. Τον χειµώνα ο ήλιος είναι πιο χαµηλός
και µε το µήκος προεξοχής του ηµιυπαίθριου στεγασµένου χώρου (ηλιακός), βοηθά
στην αποθήκευση της θερµότητας στην τοιχοποιία. Το καλοκαίρι, ο ηλιακός
προστατεύει την τοιχοποιία από την κατακόρυφη ηλιακή ακτινοβολία που φτάνει στις
77ο. (Εικόνα 1) Η λειτουργία του ηλιακού προσφέρει και δροσισµό, µέσω της
εσωτερικής αυλής και του υγρού στοιχείου, καθώς επίσης προσφέρει και φυσικό
φωτισµό σε όλους τους χώρους.
2.2.2 Διάταξη κτιρίων και τυπολογία:
Η κατοικία τοποθετείται σε σχέση µε το σχήµα και το µέγεθος του οικοπέδου, γι’
αυτό συνήθως είναι µακρόστενη, και η διάταξη της γίνεται µε την µεγάλη πλευρά να
εκτίθεται στο νότο, γιατί τον χειµώνα εξασφαλίζει θέρµανση, και η παράλληλη πλευρά
είναι εκτεθειµένη στο βορρά, που παρέχει δροσισµό το καλοκαίρι. Οι αστικοί οικισµοί
που έχουν συνεχή δόµηση ελαχιστοποιούν την έκθεση της επιφάνειας στην Ανατολή
και την Δύση, για την αποφυγή της υπερθέρµανσης. Το συµπαγές σχήµα του κτιρίου
και η συνεχής δόµηση των ορεινών οικισµών µειώνει την επιφάνεια του κτιρίου για
την αποφυγή της θερµικής απώλειας τον χειµώνα και της υπερθέρµανσης το
καλοκαίρι. Υπάρχουν δύο τρόποι κατασκευαστικής δόµησης: η µια είναι όταν τα δυο
σπίτια που έχουν κτιστεί κοντά το ένα µε το άλλο δεν έχουν την ίδια µεσοτοιχία,
δηµιουργώντας στενά δροµάκια πενήντα εκατοστών χωρίς ανοίγµατα, κάτι που
συνήθως συναντά κανείς στους πεδινούς οικισµούς και ο άλλος τρόπος είναι η
συνεχής δόµηση. 31 (Εικόνα 37)
Λόγω της ποικιλοµορφίας που έχουν τα εδάφη της Κύπρου δεν παρουσιάζονται οι
ίδιοι τύποι κτιρίων. Η τυπολογία ήταν απλή και δεν χρειαζόταν ο µάστορας να
σκεφτεί κάτι πολύπλοκο γιατί η κύρια ανάγκη του χρήστη ήταν ένας κλειστός χώρος,
το µακρινάρι, που να τον προστατεύει από τις καιρικές συνθήκες, και ένας
ηµιυπαίθριος χώρος, ο ηλιακός, για να του παρέχει την βιωσιµότητα στην κατοικία.
Ακολούθως, τοποθετούνται οι υπόλοιποι χώροι ανάλογα µε τις ανάγκες σε σχήµα
κάτοψης «Ι» ή «Γ» ή «Π», ώστε να παρέχουν σκιασµό και να αξιοποιούν ή να
αποκόπτουν τον άνεµο32.
Οι αγροτικοί οικισµοί διαµορφώνονται ανάλογα µε την τοπογραφία, όπως ο τύπος
της πεδινής, της ηµιορεινής και της ορεινής. Τα κτίρια συνήθως είναι
προσανατολισµένα στη νότια και νοτιοανατολική κατεύθυνση πάνω στο σύνορο του
οικοπέδου, ενώ οι µεταβατικοί χώροι βρίσκονται ανάµεσα στην ανατολή και την 31 Σ.Σίνου, Αναδροµή στην Λαική Αρχιτεκτονική της Κύπρου, Αθηνα 1976, σελ.25 32 Σ.Σίνου, ο.π., σελ.111
ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.2 Η ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΜΕΣΑ ΣΕ ΟΙΚΙΣΜΟ
ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.4 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΩΣ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
52
Εικόνα 63. Τοιχοποιία από πέτρα, ωµόπλινθο
ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.5 Η ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΤΟ ΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
53
απορροφούν όσο το άσπρο χρώµα. Το άσπρο χρώµα έχει την ιδιότητα να αντανακλά
την ηλιακή ακτινοβολία µικρού µήκους κύµατος.59
2.5 Η βιοκλιµατική στο δοµικό σύστηµα της κατοικίας:
Τα παραδοσιακά µας κτίρια κτιζόταν κυρίως από τα υλικά που µας πρόσφερε η
φύση και σε κάθε τόπο διέφεραν λόγω της διαφορετικής τοπογραφίας. Τα δοµικά
υλικά αυτά προέρχονταν από την φύση: το χώµα, η πέτρα, τα Φυτά: τα οποία είναι το
ξύλο, τα άχυρα, τρίχες ζώων. Τα υλικά που προαναφέρθηκαν όσο και το µέγεθος της
τοιχοποιίας έχουν διάφορες µονωτικές ιδιότητες που καθιστούν εφικτή την θερµική
άνεση.
2.5.1 Τοιχοποιία:
Τα κύρια δοµικά υλικά που χρησιµοποιούνται στην Κύπρο για την κατασκευή της
τοιχοποιίας ενός κτιρίου είναι η πέτρα και ο ωµόπλινθος µε ξύλο σε µικρή ποσότητα,
κυρίως στους ορεινούς οικισµούς. Mε την πάροδο του χρόνου αναπτύχθηκαν
τεχνικές και τεχνογνωσίες ως προς την στατικότητα και την βιοκλιµατικότητα της
κατασκευής. (Εικόνα 63) Οι παραδοσιακές τοιχοποιίες επιχρίζονταν εξωτερικά µε
ασβεστοκονίαµα, -που παρέχει την ιδιότητα της εισροής του αέρα για να “αναπνέει”,
αλλά όχι της εισροής της βροχής, καθώς και εσωτερικά µε γυψοκονίαµα, για να
επιτρέπεται η φυσική αποµάκρυνση της υγρασίας από τους τοίχους.
Μια βιοκλιµατική στρατηγική που χρησιµοποιείται για το µεσογειακό µας κλίµα είναι
το σηµαντικό πάχος τοίχου, που προσφέρει θερµική αδράνεια στο κέλυφος. Λόγω
των υλικών που χρησιµοποιούνται στο κέλυφος που κτιρίου, έχουν πιο µεγάλη
θερµοχωρητικότητα. Το καλοκαίρι προστάτευαν την τοιχοποιία µέσω της σκίασης
από τον ηλιακό, εξωτερικά στέγαστρα, µπαλκόνια και γείσο. Ο λόγος είναι ότι ο ήλιος
είναι πιο ψηλά και η ακτινοβολία του πιο κάθετη, µε στόχο ο νυχτερινός δροσισµός
να µένει αποθηκευµένος στην τοιχοποιία και να υπάρχει φυσικός δροσισµός στο
κτίριο κατά την διάρκεια όλης της ηµέρας. 60
59 Σ. Σίνου, Αναδροµή στην Λαϊκή Αρχιτεκτονική της Κύπρου, Αθηνα 1976, σελ. 35. J John R.Goulding J.Owen lewis theo C.Steemers, Energy Conscious Design-A Primer for Architects, µετάφρ. Α. Μακρής – παιδεία Α.Ε., Ενεργειακός Σχεδιασµός, Εισαγωγή για Αρχιτέκτονες, Θεσσαλονίκη 2009, σελ. 91. 60 Ε. Ανδρεάκη–Χρονάκη, Βιοκλιµατική Αρχιτεκτονική, Παθητικά - Ηλιακά Συστήµατα, Θεσσαλονίκη 1985, σελ. 34- 60.
ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.5 Η ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΤΟ ΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
54
Εικόνα 64. Μαρώνι: Πέτρινη τοιχοποιία πάνω από θύρα
ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.5 Η ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΤΟ ΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
55
Εικόνα 65. Κίνηση ανέµου µέσα από την πέτρινη τοιχοποιία
Εικόνα 66. Μαρώνι: Τοιχοποιία από ωµόπλινθο µε πέτρινη θεµελίωση
Λιθοδοµή:
Η πέτρα ήταν από τα παλιά χρόνια ένα από τα πιο αξιοποιήσιµα υλικά κτισίµατος.
Υπάρχουν τρία είδη πέτρας: ο ασβεστιτικός, η πυρογενής και ο ιζηµατογενής λίθος.
Ο ασβεστόλιθος ήταν εύκολος στην επεξεργασία και έτσι τον επεξεργάζονταν σε
ορθολογικά σχήµατα, τα οποία είχαν µεγάλη στατική αντοχή. (Εικόνα 64) Τα
πυρογενή πετρώµατα όπως ο βασάλτης, ο γρανίτης και η πέτρα του τρόδους είναι
πιο σκληρά και δεν επεξεργάζονται τόσο εύκολα όσο ο ασβεστόλιθος. Έτσι,
τοποθετούνται µε χαλίκωµα για να αναπληρώνουν το κενό. Τα ιζηµατογενή
πετρώµατα είναι οι πωρόλιθοι.
Οι πέτρινοι τοίχοι κατασκευάζονταν από δεξιοτέχνες µαστόρους. Ήταν διπλοί και
την εξωτερική πλευρά έκτιζε ο µάστορας, διότι έπρεπε να ήταν πιο προσεγµένη ενώ
το εσωτερικό έκτιζε ένας βοηθός του µάστορα. Οι διπλοί τοίχοι ήταν γεµισµένοι στο
εσωτερικό µε χαλίκωµα και χώµα. Ο συνδυασµός των ιδιοτήτων όλων των υλικών
µαζί, καθώς και το πάχος της πέτρινης τοιχοποιίας, που κυµαίνεται συνήθως από 50
µέχρι 70 εκατοστά επιβραδύνει την απώλεια θερµότητας από εσωτερικά του κτιρίου
προς τα έξω και αντιστρόφως από έξω προς τα µέσα. Λόγω του χώµατος, το οποίο
είναι µονωτικό υλικό και λόγω του χαλικώµατος που τοποθετείται στο εσωτερικό της
τοιχοποιίας, το καλοκαίρι, ο δροσερός αέρας αποθηκεύεται στο εσωτερικό του
κτιρίου. Λόγω της µεγάλης απόστασης και της ακανόνιστης διάταξης των
χαλικωµάτων, τα οποία πρέπει να διασχίσει στην τοιχοποιία, επιβραδύνεται κατά την
µεταφορά του προς τα έξω. Το ίδιο γίνεται και το χειµώνα, κατά της βραδινές ώρες,
κάτι που προκαλείται λόγω της θερµότητας που αποθηκεύτηκε στο εσωτερικό του
κτιρίου κατά της µεσηµβρινές ώρες. 61 (Εικόνα 65)
Ωµόπλινθος:
Ο ωµόπλινθος ως υλικό χρησιµοποιείται ευρέως, διότι το κτίσιµο µε αυτό είναι από
τους πιο απλούς τρόπους. (Εικόνα 66)Τα συστατικά κατασκευής του ήταν µείγµα
χώµατος και αχύρου και σε µερικές περιπτώσεις έβαζαν τρίχες ζώων. Έχει
θερµοµονωτικές ιδιότητες λόγω των υλικών που χρησιµοποιεί, όπως το χώµα που
είναι µονωτικό υλικό και το άχυρο, λόγω του κενού που του παρέχει η διατοµή.
(Εικόνα 67) Το άχυρο, το επεξεργάζονταν για δύο εβδοµάδες µέχρι να αρχίσει η
σήψη. Ήταν το συνδετικό υλικό για να ενοποιηθούν τα υλικά. Το άχυρο το έβαζαν σε
ξύλινα καλούπια µε διαστάσεις περίπου 0,40 x 0,30 x 0,60.
61 Γ.Χ.Παπαχαραλάµπους, Η Κυπριακή Οικία, Λευκωσία 1968, σελ. 7.
ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.5 Η ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΤΟ ΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
56
Εικόνα 67. Κίνηση ανέµου µέσα από την πλίθινη τοιχοποιία
ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.5 Η ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΤΟ ΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
57
Εικόνα 68. Λευκωσία: Ξυλόπηκτη κατασκευή εσωτερικής τοιχοποιίας Πηγή: Νάσω Χρυσοχού
Εικόνα 69. Κίνηση ανέµου µέσα από την πέτρινη µε ξύλο τοιχοποιία
Η βάση του ωµόπλινθου συνήθως αποτελείται από πέτρα, λόγω της κακής του
σχέσης µε το νερό και την υγρασία, αλλά έχει πιο καλή στατική συµπεριφορά. Το
συνθετικό υλικό του πλίνθου ήταν ο πηλός. αλλά χρησιµοποιείτο και ο ασβέστης και
ο γύψος. Υπάρχει και η δόµηση χωρίς συνθετικό υλικό, που ήταν φηµισµένη για τις
µονωτικές και αντισεισµικές ιδιότητές της. Ο πλίνθος προσφέρει θερµική αδράνεια,
καθώς µειώνει την µεταφορά της εξωτερικής θερµοκρασίας προς τους εσωτερικούς
χώρους για να διατηρείται η επιθυµητή θερµοκρασία που διαµορφώνεται βάση των
ανοιγµάτων. 62
Ξύλο:
Τα ξύλα χρησιµοποιούνταν ανάλογα µε την αντοχή για να ενισχύσει την
τοιχοποιία. Το έκοβαν συγκεκριµένη εποχή για να µην σαπίζει. Στις πεδινές περιοχές,
το ξύλο περιορίζεται στην στέγη, στον ηλιακό και στο πάτωµα, στα ανώγια και στα
ανοίγµατα. Στις ορεινές περιοχές, αλλά και σε πολλά αστικά χωριά παρατηρούνται
πιο πολλές ξύλινες κατασκευές, κυρίως στον όροφο. (Εικόνα 68) Σε ορισµένες
περιπτώσεις, οι εξωτερικοί πέτρινοι τοίχοι επενδύονται εσωτερικά µε ξύλο, όπως τα
δάπεδα και οι οροφές. Αυτό συµβάλλει στην γρήγορη θέρµανση του εσωτερικού
χώρου. Μερικές φορές, οι εσωτερικοί, εξωτερικοί τοίχοι και τα κιόσκια
κατασκευάζονταν από ξύλινο σκελετό (ντολµάδες) και γεµίζονταν µε πλιθάρι, πέτρα
σε συνδυασµό µε τον γύψο, µε τον οποίο το επίχριζαν. Αυτός ο συνδυασµός
πρόσφερε αντισεισµικότητα στην κατασκευή.63 (Εικόνα 69)
62 Γ.Χ.Παπαχαραλάµπους, Η Κυπριακή Οικία, Λευκωσία 1968, σελ. 8. 63 Σ. Σίνου, Αναδροµή στην Λαϊκή Αρχιτεκτονική της Κύπρου, Αθήνα 1976, σελ. 83.
ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.5 Η ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΤΟ ΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
58
ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.5 Η ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΤΟ ΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
59
Εικόνα 70. ΣΤΕΓΑΣΗ
2.5.2 Στέγαση:
Οι τυπικές µορφές στεγάσεων των κατοικιών είναι τα δώµατα, τα οποία υπάρχουν
από την πρώτη κατοικία που φτιάχτηκε, οι κεκλιµένες µε κεραµίδι, οι οποίες
εµφανίστηκαν κυρίως στην Αγγλοκρατία, καθώς επίσης και σε µερικές περιπτώσεις
υπάρχουν και οι θολωτές. Η θολοδοµία χρησιµοποιούνταν συνήθως για πιο µεγάλα
σε κλίµακα και σηµαντικότητα κτίρια, ενώ στις κατοικίες σπανιότερα και συγκεκριµένα
σε υπόγειους χώρους, ενώ τα δώµατα και οι κεκλιµένες στέγες είναι πιο
συνηθισµένες. (Εικόνα 70)
Δώµα:
Ο τρόπος στέγασης της παραδοσιακής οικίας της Κύπρου είναι πανάρχαιος,
καθώς µαρτυρείται ήδη από την Νεολιθική περίοδο. Το “δώµα” αποτελείται από
δοκάρια (βολίτζια ή τάβλες) µε παχιά επίστρωση από καλάµι ή σανίδια ή χοντρά
κλαδιά. Στην συνέχεια, έστρωναν φύλλα ή φύκια, αλλά κυρίως χρησιµοποιούσαν
φύλλα ευκαλύπτου ή φύλλα µερσινίας, τα οποία έχουν αντισηπτικές ιδιότητες και δεν
τρώγονται από έντοµα. Άνωθεν, πρόσθεταν στρώσεις χώµατος που ήταν αργιλώδες.
Αυτός ήταν ο λόγος που ήταν άσπρο το δώµα, και το διαµόρφωναν µε ελάχιστη
κλίση για να κυλά το νερό χωρίς να παρασέρνει µαζί του το χώµα 64. Η στέγη ήταν
επίπεδη µε ελάχιστη κλίση και χρησίµευε στις διάφορες γεωργικές εργασίες: για την
αποξήρανση διάφορων σπόρων και καρπών στον ήλιο. Επίσης, τα δώµατα
αξιοποιούνταν για την συλλογή των βρόχινων υδάτων, τα οποία οδηγούνταν απο τις
στέγες προς τις στέρνες για αποθήκευση. 65 (Εικόνα 71)
Κεκλιµένη µε κεραµίδια:
Κατά την διάρκεια της Αγγλοκρατίας εισέρχεται ο τύπος της κεκλιµένης ξύλινης
στέγασης µε ταβάνωµα. Οι πιο οικονοµικά εύποροι ξεκινούν να τοποθετούν κεραµίδι.
Οι κλίσεις των στεγών είναι ήπιες και καταλήγουν στο γείσο, που βρίσκεται
περιµετρικά του κτιρίου66. Η κεκλιµένη στέγη αποτελείται αποκλειστικά από ξύλινα
δοµικά στοιχεία. Το ξύλο είναι οργανικό και µη τοξικό υλικό.
Είναι η πιο σηµαντική φυσική ανανεώσιµη πρώτη ύλη που χρησιµοποιείται ως
κύριο δοµικό υλικό της στέγασης και έχει θερµοµονωτικές ιδιότητες. Τα είδη ξυλείας
που χρησιµοποιούνται είναι κυρίως το κυπαρίσσι και η λεύκη, τα οποία διατηρούνται
64 Συλλογικός Τόµος, ΚΥΠΡΟΣ Από την Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007, σελ. 34. 65 Γ.Χ.Παπαχαραλάµπους, Η Κυπριακή Οικία, Λευκωσία 1968, σελ. 4. 66 Σ. Σίνου, Αναδροµή στην Λαϊκή Αρχιτεκτονική της Κύπρου, Αθηνα 1976, σελ. 83-92.
ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.5 Η ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΤΟ ΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
60
ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.5 Η ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΤΟ ΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
61
Εικόνα 71. Δώµα
Εικόνα 72. Κεκλιµένη στέγη µε κεραµίδια
Εικόνα 73. Θολωτή
περισσότερο. Τα κεραµίδια βοηθούσαν στην αποµάκρυνση της βροχής. 67 Τα µέρη,
στα οποία υπήρχαν από πολύ παλιά οι επικλινείς στέγες είναι κάποια χωριά στο
Τρόδος, που βρίσκονται πάνω σε ψηλά βουνά. Ακολούθως, αυτές επεκτάθηκαν και
στην αστική αρχιτεκτονική.68 (Εικόνα 72)
Θολωτή:
Η θολωτή στέγαση δεν είναι συχνό φαινόµενο στις κατοικίες στην Κύπρο και αν
αυτή υπάρχει, συνήθως βρίσκεται σε ηµιυπόγειους χώρους. Οι λόγοι για τους
οποίους επιλέγεται η θολωτή στέγαση είναι για την καλύτερη στατικότητα βάσει του
εδάφους. Όταν η κατασκευή; βρίσκεται ηµιυπόγεια υπάρχει σταθερή θερµοκρασία
λόγω του εδάφους. Έχει υγρασία που δροσίζει την οικία τους καλοκαιρινούς µήνες,
ενώ αν τυχόν η στέγαση ήταν ξύλινη θα σάπιζε το ξύλο µέσα στο χώµα. Το
διατύπωσα σωστά έτσι; Αν υπάρχει λάθος το βλέπεις ξανά. (Εικόνα 73)
67 Γ.Χ.Παπαχαραλάµπους, Η Κυπριακή Οικία, Λευκωσία 1968, σελ. 10. 68 Σ. Σίνου, Αναδροµή στην Λαϊκή Αρχιτεκτονική της Κύπρου, Αθηνα 1976, σελ. 35.
ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.5 Η ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΤΟ ΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
62
Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ
3.1 Η µορφή της σύγχρονης κατοικίας 3.1.1 Μίµηση απο τα Ευρωπαικά πρότυπα 3.1.1.1 Μεγάλα υαλοστάσια 3.1.2 Τα σύγχρονα υλικά 3.1.2.1 Μπετόν 3.1.2.2 Μέταλλο
3.2 Οι βιοκλιµατικές αρχές από την παραδοσιακή στην σύγχρονη κατοικια 3.2.1 Φυσικός Φωτισµός _ Μέσο διανοµής του φωτος στο εσωτερικό 3.2.2 Φυσικός Αερισµός _ Φαινόµενο της καπνοδόχου 3.2.3 Στρατηγική Θέρµανση 3.2.3.1 Συλλογή και αποθήκευση της ηλιακής ακτινοβολίας _ Παθητικά συστυήµατα _ Άµεσα και Έµµεσα ηλιακά κέρδη 3.2.3.2 Διανοµή και Διατήρηση της θερµότητας στο εσωτερικό 3.2.4 Στρατηγική Ψύξη _ Σκίαση _ Εξαερισµός _ Προστασία του κελύφους
3.3 Κριτική των σύγχρονων κανονισµών 3.3.1 Κανονισµοί περί χωροθέτησης και αποστάσεων της κατοικίας
3.3.2 Αποστάσεις κατοικίας από το όριο του τεµαχίου. 3.3.3 Ορισµοί για υπαίθριους και ηµιυπαίθριους χώρους _ Εξώστες _ Βεράντες _
Στέγαστρα εισόδου
3.3.4 Καθορισµός ορόφων _ Επίπεδο και Επικλινές έδαφος _ Βπηθητικές οικοδοµές
3.3.5 Χώροι στάθµευσης _ Υπόστεγως και Στεγασµένος χώρος στάθµευσης
3.3.6 Χώρος στάθµευσης παραδοσιακών οικοδοµών
3.3.8 Πολεοδοµικοί κανονισµοί _ Απόσταση δρόµου, πεζόδροµου σε σχέση µε την
κατοικία
Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΑΜΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.1 Η ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ
3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
65
Εικόνα 74. Αυστραλία: Σπίτι από γυαλίι Πηγή: weandthecolor.com
3.1 Η µορφή της σύγχρονης κατοικίας:
Λόγω της παγκοσµιοποίησης που υπέστη η αρχιτεκτονική πλέον υπάρχει σε
µεγάλο ποσοστό µια πιο ελεύθερη διαµόρφωση της µορφής της σύγχρονης
κατοικίας. Τα υλικά τοποθετούνται επί το πλείστον βάσει της αισθητικής τους και όχι
της λειτουργίας τους. Οι περισότεροι αρχιτέκτονες δεν έχουν καµία ανησυχία για την
βιοκλιµατική λειτουργία και την δαπάνη ενέργειας που καταναλώνει το κτίριο. Η
αδιαφορία που υπάρχει από µερικούς αρχιτέκτονες για την θερµική άνεση στους
εσωτερικούς χώρους ενός κτιρίου έχει ως αποτέλεσµα την ανάγκη διάφορων
µηχανολογικών συστηµάτων. Πλέον, οι περισσότεροι αγνοούν τα βασικά στοιχεία
της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής που καθιστούν την κατοικία βιώσιµη βάσει του
κλίµατος.
3.1.1 Μίµηση από τα Ευρωπαϊκά πρότυπα:
Το µεγαλύτερο ποσοστό της σύγχρονης αρχιτεκτονικής της Κύπρου δυστυχώς
µιµείται σε µεγάλο βαθµό ξένα πρότυπα που δεν αρµόζουν στο κλίµα της Κύπρου.
(Εικόνα 74) Οι περισσότεροι αρχιτέκτονες δηµιουργούν κατοικίες που δεν
συµπεριλαµβάνουν κανένα βιοκλιµατικό στοιχείο της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.
Ο αρχιτέκτονας Ζήνωνας Σιερεπεκλή στα πλαίσια σεµιναρίου για τη σύγχρονη
αρχιτεκτονική στην Κύπρο, τον Νοέµβριο του 1996 έκανε µια περίληψη και
αναφέρεται κυρίως στο µοντέρνο κίνηµα. Αρχικά, αναφέρεται στο τέλος της περιόδου
του Δεύτερου Παγκόσµιου Πολέµου εώς το 1960, όπου θεµελιώνεται η µοντέρνα
αρχιτεκτονική της Κύπρου. Οι αρχιτέκτονες που πρωτοεµφανίστηκαν αυτή την
περίοδο, ήταν ελάχιστοι, µε σπουδές και πρότυπα από το εξωτερικό. Αυτό είχε ως
αποτέλεσµα η αρχιτεκτονική τους να µην ήταν επηρεασµένη από την κυπριακή
αρχιτεκτονική. Την περίοδο αυτή δυο προσωπικότητες ξεχώρισαν µε το έργο τους, ο
Νεοπτόλεµος Μιχαηλίδης και ο Πόλυς Μιχαηλίδης, οι οποίοι σύνδεσαν την τοπική
αρχιτεκτονική µε την µοντέρνα. 69
Μεγάλα υαλοστάσια:
Η παραγωγή του γυαλιού ξεκινά από την αρχαιότητα, χιλιετίες προ Χριστού. Η
σηµαντικότερη ιστορική ανάπτυξή του γυαλιού απαντάται στα µέσα του 18ου και
19ου αιώνα στην Ευρώπη. (Εικόνα 75) Η βιοµηχανική επανάσταση ανέπτυξε την
69 Ζ. Σιερεπεκλής, Διαδροµές της Μεταπολεµικής Αρχιτεκτονικής στην Κύπρο, CY ARCH Views on architecture &the city, (15.11.2015)
Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.1 Η ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ
3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
66
Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΑΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.1 Η ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ
Εικόνα 76. Το Crystal Palace χτίστηκε εξ ολοκλήρου από σίδερο και γυαλί από τον Joseph Paxton το 1851 στο Λονδίνο Πηγή: http://www.idanikospiti.gr (06.12.2015),
)
Εικόνα 77. Σύγχρονη αρχιτεκτονική: Glass House Πηγή: http://www.dallasvoice.com/late-gay-architect-philip-johnsons-famed-glass-house-offer-tours-10170570.html (06.12.2015)
τεχνολογία παραγωγής µετάλλου και γυαλιού για την δηµιουργία θερµοκηπίων στην
βόρεια και κεντρική Ευρώπη. Η αξιοποίηση στα θερµικά κέρδη γινόταν κυρίως στα
βόρεια γεωγραφικά πλάτη απ’ ό,τι στις νότιες περιοχές, λόγω της ανάγκης που
υπήρχε για θερµικά κέρδη. 70 (Εικόνα 76) Στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική της
Κύπρου παρατηρείται η αξιοποίηση του γυαλιού και ειδικότερα κατά την περίοδο της
Αγγλοκρατίας. Η γυάλινη επιφάνεια είναι απαραιτήτως αναγκαία για τον φυσικό
φωτισµό, αλλά πάντα προστατεύεται από τα κινητά παντζούρια, τον ηλιακό και
κάποιες εξοχές, όπως τα µπαλκόνια και το σαχνισί.
Στην σύγχρονη αρχιτεκτονική, οι µεγάλες επιφάνειες διαδραµατίζουν σηµαντικό
ρόλο στον σχεδιασµό του κτιρίου. Στις βόρειες χώρες παρατηρείται η έντονη
αξιοποίηση του υαλοστασίου λόγω της ανάγκης που υπάρχει για τον ήλιο. (Εικόνα
77) Μερικά κτίρια βορινών χωών παρουσιάζονται ως πρότυπα της σύγχρονης
αρχιτεκτονικής, µε αποτέλεσµα πολλοί αρχιτέκτονες να τα µιµούνται ακόµη και στα
µεσογειακά κλίµατα, όπου η ανάγκη για ήλιο δεν είναι τόσο απαραίτητη.
Η δυνατότητα τοποθέτησης ενός µεγάλου ανοίγµατος δεν είναι απαραίτητα κακή,
αλλά αντιθέτως δίνει πολλές δυνατότητες σύνδεσης και απολαβής θερµικών κερδών.
Τα ανοίγµατα για να παρέχουν την σωστή βιοκλιµατική στα µεσογειακά κλίµατα
χρειάζονται να προστατευτούν κατά την καλοκαιρινή περίοδο, ούτως ώστε η
ακτινοβολία του ήλιου να εισέρχεται στο εσωτερικό µόνο κατά την περίοδο του
χειµώνα. Δυστυχώς, στην Κύπρο πολλοί αρχιτέκτονες δεν κατανοούν το µεσογειακό
κλίµα που επικρατεί µε τα έντονα καλοκαίρια. Διαµορφώνουν κτίρια µε γυάλινες
επιφάνειες χωρίς να λαµβάνουν µέτρα προστασίας, µε αποτέλεσµα να
δηµιουργούνται κτίρια- θερµοκήπια, ολόχρονα. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα την ανάγκη
µεγάλης ποσότητας δαπάνης ενέργειας για να γίνει το κτίριο βιώσιµο. Οι
αρχιτέκτονες θεωρούν ότι µε την τοποθέτηση ακριβών διπλών ή τριπλών
υαλοστασίων πως προστατεύονται από τις εξωτερικές καιρικές συνθήκες, ενώ
απλώς µειώνουν ελάχιστα την εισαγωγή της ηλιακής ακτινοβολίας. Μερικοί
προσπαθούν να το αντιµετωπίσουν µε προστατευτικές επιφάνειες στο εσωτερικό ή
µε κουρτίνες, µα δυστυχώς η ηλιακή ακτινοβολία πάλι φτάνει στο υαλοστάσιο και
H καταγραφή έχει ολοκληρωθεί πρόσφατα στο πλαίσιο του προγράµµατος SUSCON
(SUStainable CONstruction – Αειφόρος Κατασκευή) που υλοποιείται από το Τµήµα
Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πανεπιστηµίου Κύπρου, το
Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το ΕΤΕΚ και κατασκευαστικές εταιρείες και τεχνικούς
συµβουλευτικούς οίκους σε Κύπρο και Ελλάδα» 71.
3.1.2.2 Μέταλλο:
Κατά την περίοδο του 19ου και 20ου αιώνα µε την βιοµηχανική επανάσταση
αναπτύσσονται οι υλικές και οι εφευρετικές γνώσεις. Την περίοδο αυτή
δηµιουργήθηκαν οι υδροµεταλλουργικές µεθόδοι παραγωγής µετάλλων
διαµορφώνοντας και τα πρώτα κτίρια από µέταλλο. Συνήθως, οι κατασκευές από
µέταλλο εφαρµόζονταν σε κτίρια µε µεγάλα ανοίγµατα, όπως σταθµοί τρένων και
εργοστάσια. Η αρχική µορφή του µετάλλου ήταν κρυµένη πίσω από προσόψεις µε
µορφές της εποχής εκείνης. Ακολούθως, ξεκίνησε να ‘βγαίνει ο σκελετός’ προς τα
έξω και να λαµβάνει µέρος στην µορφή. Το µέταλλο ή ο χάλυβας βοήθησε στην
κατασκευή πολυώροφων κτιρίων, λόγω της αντοχής που προσέφερε, της ταχύτητας
της κατασκευής και της οικονοµίας 72 . Στην σύγχρονη αρχιτεκτονική το µέταλλο
χρησιµοποιείται σε µεγάλο βαθµό, λόγω των δυνατοτήτων που δίνει στις ανάγλυφες
µορφές, στα µεγάλα ανοίγµατα και στις µικρές διαστάσεις της διατοµής του. (Εικόνα
78)
3.2 Οι βιοκλιµατικές αρχές από την παραδοσιακή στην σύγχρονη κατοικία:
Μετά την έντονη ανάπτυξη και την εξέλιξη που είχε η µορφή της αρχιτεκτονικής
της Κύπρου κατά την Αγγλοκρατία διαµορφώθηκε η σηµερινή µορφή της. Η µορφή
της Κύπρου µετατράπηκε σε µεγάλο βαθµό σε µια σύγχρονη αρχιτεκτονική µε
µπετονένια κτίρια που δεν αρµόζουν στο περιβάλλον. Ελάχιστοι είναι οι αρχιτέκτονες
που έκαναν σύγχρονα κτίρια, τα οποία να έχουν σχέση µε το περιβάλλον της
Κύπρου και βιοκλιµατικά να είναι άρτια. Η έντονη ανάπτυξη της τεχνολογίας δεν είναι
απαραίτητα κακή λόγω των δυνατοτήτων που προσφέρει στην βιοκλιµατική
αρχιτεκτονική.
Στις µέρες µας υπάρχει µεγάλη ανάγκη για τον σχεδιασµό των κτιρίων βάσει τις
βιοκλιµατικές αρχές, την ένταξη βάσει της τοπογραφίας και του κλίµατος. Οι ανάγκες
αυτές µπορούν να υλοποιηθούν χρησιµοποιώντας τις βασικές βιοκλιµατικές αρχές 71 Τρείς τόνοι µπετόν ανά Κύπριο το χρόνο, Φιλελεύθερος, 23.8.2006 72 https://el.wikipedia.org
Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΑΜΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.1 Η ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ
3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
72
Εικόνα 80. Η διανοµή του φυσικού φωτισµού µέσω ανοιγµάτων στην τοιχοποιία Ακτινοβολία καλοκαιριού
Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΑΜΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.2 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ
3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
73
Εικόνα 81. Η διανοµή του φυσικού φωτισµού µέσω ανοιγµάτων στην οροφή Ακτινοβολία των χειµώνα
Εικόνα 82. Η διανοµή του φυσικού φωτισµού µέσω του εσωτερικού αιθρίου
και κανονισµούς της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Ο νόµος 2 του 101 του 2006
καθορίζει την ενεργειακή απόδοση της οικοδοµής. Καθορίζει την µόνωση, η οποία
είναι απαραίτητη σε µια κατοικία βάσει των υλικών που έχουν χρησιµοποιηθεί.
Μεγάλο ποσοστό ενέργειας ξοδεύεται µέσω των συστηµάτων θέρµανσης, το ζέσταµα
του νερού χρήσης, τη ψύξη, τον εξαερισµό και το φωτισµό, τα οποία υπολογίζονται
µεαριθµητικούς δέκτες. Ο υπολογισµός αυτός γίνεται βάσει της θερµικής µόνωσης
των δοµικών υλικών και των ανοιγµάτων, τα τεχνικά και ηλεκτροµηχανολογικά
συστήµατα, τον προσανατολισµό της οικοδοµής και τους κλιµατολογικούς
παράγοντες. Όλοι οι παράγοντες που προαναφέρθηκαν είναι αυτοί που καθορίζουν
την θερµική άνεση στο εσωτερικό της οικοδοµής. 73
3.2.1 Φυσικός Φωτισµός
Η σύγχρονη αρχιτεκτονική έχει ως µεγάλο ποσοστό πηγής φωτισµού τον τεχνητό
φωτισµό. Αντιθέτως, ο φυσικός φωτισµός πρέπει να έχει σηµαντικό ρόλο στον
σχεδιασµό ενός κτιρίου, καθώς προσφέρει λιγότερη δαπάνη ενέργειας. Το φυσικό
φως που εισέρχεται σε ένα χώρο πηγάζει από τρεις παράγοντες. Ο πρώτος
παράγοντας αποτελείται από το άµεσο φως που είναι ο ήλιος, ο δεύτερος
αποτελείται από το φώς που εισέρχεται από τον ουρανό και το οποίο διαχέεται από
τα αέρια στην ατµόσφαιρα και από τα σταγονίδια του νερού των συννέφων και ο
τρίτος παράγοντας είναι η αντανάκλαση από το έδαφος και άλλες περιµετρικές
επιφάνειες.74
Η διανοµή του φυσικού φωτισµού στο εσωτερικό της κατοικίας στα παραδοσιακά
κτίρια γινόταν µέσω των ανοιγµάτων και των ηµιυπαίθριων χώρων, όπως το πόρτιο
και ο ηλιακός, που πρόσφεραν φωτισµό µέχρι το εσωτερικό του κτιρίου. Ο τρόπος
διανοµής του φυσικού φωτισµού είναι παρόµοιος και στην σύγχρονη αρχιτεκτονική,
αλλά µε την δυνατότητα µεγάλων ανοιγµάτων και διαµπερή υλικών στην τοιχοποιία
και στην οροφή (Εικόνα 80, 81). Σηµαντικός παράγοντας για την οµοιόµορφη
διανοµή του φυσικού φωτισµού είναι ο προσανατολισµός, η γεωµετρία και η
οργάνωση των χώρων, το σχήµα και οι διαστάσεις των ανοιγµάτων, η τοποθεσία των
εσωτερικών διαχωριστικών που αποκόπτουν την διανοµή του φωτισµού. 75
73 Leginet (Κεφάλιο 96, οδοί και οικιοδοµές), σελ 3 74 John R.Goulding J.Owen lewis theo C.Steemers, Energy Conscious Design-A Primer for Architects, µετάφρ. Ερωτοκρίτου Π.Τσίγκα, Θεσσαλονίκη, σελ.110 - 114 75 John R.Goulding J.Owen lewis theo C.Steemers, ο.π, σελ.108
Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.2 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ
3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
74
Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.2 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ
3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
75
Εικόνα 83. Φαινόµενο της καπνοδόχου Αέρας
Στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική προσπαθούσαν να τοποθετούν όσο πιο πολλά και
µεγάλα ανοίγµατα τους επιτρέπαν οι διάφορες συνθήκες για την οµοιόµορφη διανοµή
των ανοιγµάτων. Με την τεχνολογία και τα σύγχρονα υλικά δίνονται οι δυνατότητες
της τοποθεσίας ανοιγµάτων, τα οποία δεν µπορούσαν να γίνουν προηγουµένως
στην παραδοσιακή, όπως είναι ο χώρος της στέγασης, όπου µπορείς να
διαµορφώσεις ένα ηµιυπαίθριο χώρο εσωτερικά του κτιρίου, κάτι που είναι αντίστοιχο
της εσωτερικής αυλής.76 (Εικόνα 82)
3.2.2 Φυσικός Αερισµός:
Ο φυσικός αερισµός από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική υποβοηθούσε τον
εξαερισµό, την µεταφορά του δροσερού αέρα και την θερµοκρασιακή διαβάθµιση. Ο
αέρας δίνει την δυνατότητα να εξαερίσουµε το χώρο µέσω των ανοιγµάτων. Η
τοποθέτηση του ανοίγµατος, καθώς και το µεγεθός του καθορίζουν την ταχύτητα του
αέρα που βοηθά τον εξαερισµό. Επίσης, ο αέρας µπόρει να δροσίσει το εσωτερικό
του κτιρίου. Ανάλογα από το πού περνά ο αέρας, όπως το αν υπάρχει υγρό στοιχείο
ή αν ο χώρος είναι σκιασµένος, αυτό βοηθά στον δροσισµό του αέρα. Άλλη
δυνατότητα που παρέχει ο αέρας είναι η θερµοκρασιακή διαβάθµιση της κατοικίας
που συµβαίνει: «...Όταν δύο αέριες µάζες έχουν διαφορετικές θερµοκρασίες, οι
πυκνότητες και οι πιέσεις τους είναι επίσης διαφορετικές και αυτό αυξάνει την κίνηση
του αέρα από την πυκνότερη (ψυχρότερη) στην λιγότερο πυκνή (θερµότερη)
ζώνη».77
Σηµαντικό χαρακτηριστικό διαµόρφωσης στην κατοικία για τον εξαερισµού του
αέρα είναι το φαινόµενο της καπνοδόχου. Έχει την ίδια τεχνοτροπία µε την
παραδοσιακή κατασκευή των κεκλιµένων στεγών, η οποία διατηρείται µέχρι σήµερα.
Ο θερµός αέρας µέσω των ανοιγµάτων πήγαινε προς τα πάνω για να εξαερίζεται ο
χώρος. Το φαινόµενο της καπνοδόχου είναι ένας κεντρικός ηµιυπαίθριος χώρος που
καταλήγει σε ένα άνοιγµα στο κέντρο της στέγης, όπου µέσω των πλαϊνών
ανοιγµάτων εισέρχεται ο αέρας και φεύγει προς τα πάνω για να εξαερίσει και να
δροσίσει ένα χώρο.78 (Εικόνα 83)
76 John R.Goulding J.Owen lewis theo C.Steemers, ο.π, σελ.115 77 ο.π., σελ.98 78 ο.π., σελ.98
Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.2 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ
3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
76
Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.2 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ
3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
77
Εικόνα 84. Άµεσα ηλιακά κέρδη του κελύφους Ακτινοβολία ήλιου Κέλυφος
3.2.3 Στρατηγική Θέρµανσης:
Ο ήλιος είναι µία ανεξάντλητη πηγή ενέργειας, ειδικά στα µεσογειακά κλίµατα,
όπως είναι αυτό της Κύπρου που µπορεί να δώσει µεγάλα ποσά θερµότητας και να
µείωσει την δαπάνη κόστους για ενέργεια ηλεκτρικών συστηµάτων σε µεγάλο βαθµό.
Η θερµική ενέργεια µπορεί να συλλέγεται µέσω του κελύφους, να διατηρείται και να
διανέµεται στο εσωτερικό του κτιρίου.79 Ο τρόπος διανοµής της ηλιακής ακτινοβολίας
χωρίζεται σε άµεσο ή απευθείας ηλιακό κέρδος και το έµµεσο για την συλλογή και
µεταφορά θερµότητας. Ο τρόπος συλλογής και αποθήκευσης της ηλιακής
ακτινοβολίας από το κέλυφος γίνεται µέσω των υλικών δόµησης και των ανοιγµάτων.
(Εικόνα 84) Η συλλογή ηλιακής θερµότητας στο κέλυφος κατά µεγάλο µέρος γίνεται
µέσω της απευθείας επαφής των δοµικών υλικών µε άµεση ηλιακή ακτινοβολία.
Σηµαντικό παράγοντα λαµβάνει ο συντελεστής θερµοχωρητικότητας και η µάζα
αποθήκευσης του υλικού που διαφέρει βάση της πυκνότητας των µορίων. Τα υλικά
που έχουν µεγάλη θερµοχωρητικότητα χρειάζονται µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα να
αποθηκεύσουν την θερµότητα κατά την διάρκεια της ηµέρας, κατά την περίοδο του
χειµώνα. Επίσης, χρειάζονται µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα για να αποβάλουν την
θερµότητα κατά την διάρκεια της νύχτας. Για την µέγιστη απολαβή θερµότητας των
δοµικών υλικών στην κατοικία σηµαντικό ρόλο διαδραµατίζει ο προσανατολισµός.
Επίσης, σηµαντικός παράγοντας για την συλλογή ηλιακής θερµότητας του
κελύφους στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική µέχρι και την σύγχρονη είναι τα
ανοίγµατα και συγκεκριµένα η γυάλινη επιφάνεια. Η ηλιακή ακτινοβολία καθώς
διαχέεται στο υλικό, αποθηκεύεται στην µάζα των δοµικών υλικών και µεταδίδεται
στο εσωτερικό του κτιρίου. Τα άνοιγµα είναι ένα σηµαντικό µορφολογικό
χαρακτηριστικό της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, και κυρίως τα µεγάλα ανοίγµατα. Δεν
είναι απαραίτητα κακό ; χαρακτηριστικό αν χρησιµοποιηθεί σωστά και προστατευτεί.
Το γυαλί στην κατοικία δίνει δυνατότητες σύνδεσης του εσωτερικού χώρου µε το
εξωτερικό φυσικό περιβάλλον. Ο συνδυασµός του υαλοστασίου µε την έννοια του
ηλιακού ως ηµιυπαίθριος χώρος προσφέρει σηµαντικά; θερµικά κέρδη στην κατοικία.
Η τεχνολογική εξέλιξη προσφέρει την δυνατότητα επιλογής µέσα από πολλά είδη
γυαλιών µε διαφορετική µόνωση.80 (Εικόνα 85)
Ένας άλλος τρόπος συστήµατος για άµεση συλλογή θερµότητας είναι το
φαινόµενο του θερµοκηπίου. Το σύστηµα αυτό συλλέγει την θερµότητα µέσω του
υπάρχει ανάγκη γυάλινου κελύφους. Η ηλιακή ακτινοβολία που διαπερνά την
ατµόσφαιρα και καταλήγει στην επιφάνεια της γης είναι περίπου το 51% της αρχικής
ακτινοβολίας, την οποία εκπέµπει ο ήλιος. Η ηλιακή ακτινοβολία που φτάνει στη γη
µε µικρό µήκος κύµατος και συλλέγεται µέσω του γυάλινου κελύφους, απορροφάται
στα δοµικά υλικά του κτιρίου και επανεκπέµπεται µε µεγάλο µήκος κύµατος στο
περιβάλλον. (Εικόνα 86) Η συλλογή της θερµότητας χρειάζεται κυρίως τους
χειµερινούς µήνες, όταν για θερµότητα. Ο προσανατολισµός του γυάλινου κελύφους
είναι συνήθως προς το νότο ή µε απόκλιση 30ο . Επίσης, η γυάλινη επιφάνεια έχει
µεγάλη θερµική µάζα για να µπορεί να απορροφήσει τις µεταβολές της
θερµοκρασίας.81
Παράλληλα, η έµµεση ηλιακή αποθήκευση γίνεται κυρίως µε δύο τρόπους. Ο ένας
τρόπος είναι η απορρόφηση θερµότητας µέσω άλλων θερµότερων στοιχείων, όπως
είναι οι τοίχοι και τα δάπεδα. Άλλος τρόπος είναι µέσω της µεταφοράς θερµότητας
από τον περιβάλλοντα αέρα. Η µεταφορά της θερµότητας από τον περιβάλλοντα
αέρα γίνεται λόγω της διαφοράς της θερµοκρασίας του αέρα και των δοµικών
στοιχείων του κτιρίου. Οι ανώµαλες επιφάνειες έχουν µεγαλύτερη έκταση και µε την
ταχύτητα του αέρα βοηθούν στην µεταφορά της θερµότητας. 82
Η διανοµή και η διατήρηση της θερµότητας στους εσωτερικούς χώρους γίνεται
µέσω της της άµεσης ηλιακής ακτινοβολίας σε µία επιφάνεια που αποθηκεύει την
θερµότητα και ακολούθως ανάλογα µε την θερµοκρασιακή διαφορά εκπέµπει την
θερµότητα διανέµοντας την στο εσωτερικό. Η διατήρηση της θερµότητας στην
επιφάνεια εξαρτάται από την θερµοχωρητικότητα του υλικού. Για τη διανοµή της
θερµότητας στο εσωτερικό σηµαντικό παράγοντα διαδραµατίζουν τα ανοίγµατα.
Λόγω της ανάγκης για διακίνηση του θερµού αέρα χρειάζονται τα ανοίγµατα για να
µεταφέρουν την θερµότητα στο εσωτερικό. 83 (Εικόνα 87)
3.2.4 Στρατηγική Ψύξης:
Η στρατηγική ψύξης είναι πολύ σηµαντική σε ένα κλίµα όπως είναι αυτό της
Κύπρου. Από τα παλιά χρόνια διαµόρφωναν τα κτίρια, έτσι ώστε να λαµβάνουν τον
δυνατότερο εφικτό δροσισµό, στο εσωτερικό του κτιρίου. Σηµαντικός παράγοντας για
τον δροσισµό ενός κτιρίου ήταν η προστασία του κελύφους και των ανοιγµάτων από
81 John R.Goulding J.Owen lewis theo C.Steemers, Energy Conscious Design-A Primer for Architects, µετάφρ. Ερωτοκρίτου Π.Τσίγκα, Θεσσαλονίκη, σελ.58 82 John R.Goulding J.Owen lewis theo C.Steemers, ο.π,, σελ.64 83 ο.π,, σελ.68
Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.2 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ
3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
80
Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΑΜΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.2 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ
3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
81
Εικόνα 88. Προσπίπτουσα ηλιακή ακτινοβολία: Χρήση προστατευτικών σκιάστρων και περσίδων
Εικόνα 89. Διασταυρούµενος αέρας Δροσερός αέερας Ακτινοβολία του ήλιου
Εικόνα 90. Προστασία του κτιρίου απο την άµεση ηλιακή ακτινοβολία Ακτινοβολία ήλιου 77ο
Μόνωση εξωτερική Θερµοµονωµένος Τοίχος
τον ήλιο. Αυτό επιτυγχανόταν µε την ύπαρξη του ηλιακού και το µπαλκόνι, το οποίο
σκίαζε τα ανοίγµατα. Σήµερα η τεχνολογία προσφέρει σκίαστρα, που είτε είναι µέρος
του κτιρίου είτε είναι επιπρόσθετα, και µπόρουν να χρησιµοποιηθούν µόνιµα ή κινητά
ανάλογα µε την εποχή και τις καιρικές συνθήκες.
Επίσης, η προστασία ενός ανοίγµατος έχει σχέση µε το µέγεθός του και το µήκος
του σταθερού προβολικού σκιάστρου. Υπάρχουν πολλά είδη κινητών ρυθµιζόµενων
σκιάστρων. Ένα είδος είναι αυτό που θεωρείται η εξέλιξη των ξύλινων περσίδων. Το
είδος αυτό περιλαµβάνει πιο µικρές και πιο πολλές περσίδες, οι οποίες µπορούν να
καλύψουν µεγάλες επιφάνειες, εµποδίζοντας την ηλιακή ακτινοβολία και
επιτρέποντας στο φως να εισέλθει στο εσωτερικό του κτιρίου. Οι ξύλινες περσίδες
είναι αρκετά προστατευτικές λόγω του υλικού τους που είναι θερµοµονωτικό προς
τον ήλιο. Οι µεταλλικές περσίδες αντανακλούν πίσω την ακτινοβολία του ήλιου λόγω
της αντανακλαστικής επιφάνειας του υλικού. 84 (Εικόνα 88)
Άλλος τρόπος είναι ο διασταυρούµενος αερισµός, ο οποίος είναι ο
καταλληλότερος για τα θερµά, ξηρά κλίµατα και είναι η εξέλιξη του παραδοσιακού
τρόπου εξαερισµού µε άνοιγµα στην κεκλιµένη στέγη. Ο διασταυρούµενος αερισµός
επιτυγχάνεται µέσω παράλληλων ανοιγµάτων και από τις δύο πλευρές, που
εξαερίζουν και δροσίζουν το χώρο. Λόγω του ότι ο θερµός αέρας είναι πιο πυκνός
και ανεβαίνει προς τα πάνω, µε αυτό τον τρόπο µπορεί να αποβληθεί ο θερµός
αέρας και να εισβάλει δροσερός.85 (Εικόνα 89)
Ένα από τα σηµαντικότερα χαρακτηριστικά της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, το
οποίο µεταφέρεται στην σύγχρονη είναι η µορφή του ηλιακού µε τοποθέτηση
υαλοστασίου. Το υαλοστάσιο δίνει την ευελιξία να καθοριστεί το εαν ο ηλιακός θα
είναι κλειστός ή ανοικτός. Με το άνοιγµα του υαλοστασίου και την τοποθέτηση
ανοιγµάτων στην τοιχοποιία προσφέρεται δροσισµός στο εσωτερικό του κτιρίου
µέσω του στεγασµένου ηµιυπαίθριου χώρου, προστατεύοντας έτσι την τοιχοποιία
από την άµεση ηλιακή ακτινοβολία. Η δυνατότητα φύτευσης, -όπως και στην
παραδοσιακή αρχιτεκτονική- καθιστά τον αέρα που θα εισέλθει δροσερό, µέσω της
σκίασης και των υγρών φυλλωµάτων. (Εικόνα 90)
84 Ό.π,, σελ.79 -103. 85 Ό.π,, σελ. 104.
Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΑΜΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.2 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ
3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
82
Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.2 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ
3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
83
Εικόνα 91. Απόσταση 3,00 µέτρα από το όριο του τεµαχίου
3,00 µ. 3,00 µ.
3.3 Κριτική των σύγχρονων κανονισµών:
Οι κανονισµοί έχουν κατοχυρωθεί κυρίως κατά την Αγγλοκρατία επηρεασµένοι
από τους αγγλικούς κανονισµούς. Από τον 19ο αιώνα µέχρι σήµερα είναι
ανεπίτρεπτο να διατηρούνται και να µην εκσυγχρονίζονται βάσει των αναγκών και σε
συσχετισµό µε τους παραδοσιακούς κανονισµούς που αρµόζουν στο κλίµα της
Κύπρου. Οι σύγχρονοι κανονισµοί δεν έχουν καµία συσχέτιση µε τους κανονισµούς
της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της Κύπρου, σε τόσο µεγάλο σηµείο που να µην
επιτρέπεται η µεταφορά των βιοκλιµατικών παραδοσιακών κανονισµών στην
σύγχρονη αρχιτεκτονική.
3.3.1 Κανονισµοί περί χωροθέτησης και αποστάσεων της κατοικίας
Σηµαντικό χαρακτηριστικό των σύγχρονων κανονισµών είναι η µεγάλη αντίθεση
τους σχετικά µε τους παραδοσιακούς κανονισµούς. Οι σύγχρονες ανάγκες των
ανθρώπων διαφοροποίησαν σε µεγάλο βαθµό την πολεοδοµία και την χωροθέτηση
σε σχέση µε την παραδοσιακή πολεοδοµία. Μερικές απο τις σύγχρονες ανάγκες είναι
ο χώρος στάθµευσης και τα διάφορα σύγχρονα υλικά.
3.3.2 Αποστάσεις κατοικίας από το όριο του τεµαχίου:
Η απόσταση που πρέπει να υπάρχει περιµετρικά της κατοικίας σε σχέση µε το
όριο του τεµαχίου είναι τουλάχιστον 3 µέτρα. (Εικόνα 91) Όταν υπάρχουν δύο
οικοδοµές στο ίδιο τεµάχιο πρέπει να υπάρχουν 6 µέτρα απόστασης µεταξύ τους.
Όταν υπάρχουν άλλες ελαφριές κατασκευές, όπως εξώστες, στέγαστρα και βεράντες
µπόρουν να ενταχθούν στα 3 µέτρα, αλλά µε άλλα καθοριστικά µέτρα απόστασης
ανάλογα και µε την κατασκευή. Ανάλογα πάλι µε τους επιτρεπόµενους ορόφους του
συντελεστή δόµησης της περιοχής ορίζονται και οι αποστάσεις από τα σύνορα του
τεµαχίου. Μέχρι τους τρεις ορόφους πρέπει να απέχει 3µ. απόσταση η οικοδοµή,
µέχρι τον τέταρτο όροφο 4µ. και για τους υπερκείµενους 5µ. 86
Οι παραδοσιακές κατοικίες όριζαν την πύκνωση και τις αποστάσεις τους ανάλογα
µε τις καιρικές συνθήκες της τοποθεσίας τους. Οι ορεινοί οικισµοί χρειάζονται την
συνεχή δόµηση και εφαπτοµενική γειτνίαση µε το γειτονικό κτίριο για να µην
υπάρχουν οι απώλειες της θερµότητας και αυτό βοηθά στο να µην είναι αναγκαίες οι
κλιµατιστικές συσκευές για την θερµότητα και να δαπανάται ενέργεια άσκοπα.
Εικόνα 102. Κατοικία Κάνθου Θεοδότου: Νότια Πρόσοψη οικίας Πηγή: http://www.cy-arch.com/diadromes-metapolemikis-arrhitektonikis-stin-kipro/
Εικόνα 103. Κατοικία Κάνθου Θεοδότου: Ανατολική όψη από την αυλή Πηγή: http://www.cy-arch.com/diadromes-metapolemikis-arrhitektonikis-stin-kipro/
4.1 Νεοπτόλεµος Μιχαηλίδης:
Ο Νεοπτόλεµος Μιχαηλίδης γεννήθηκε στην Λευκωσία το 1920. Πήγε για σπουδές
την δεκαετία του ‘40 στο Μιλάνο της Ιταλίας κοντά σε σηµαντικούς αρχιτέκτονες που
του µαθαίνουν την σηµαντικότητα της αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς. Επιστρέφει πίσω
στην Κύπρο, στο τέλος του Β΄ παγκόσµιου πόλεµου µε την αρχιτεκτονική του να
συνεχίζει την αρχιτεκτονική κληρονοµιά, ιδρύοντας τον Παγκύπριο Οργανισµό
Αρχιτεκτονικής Κληρονοµιάς. (Εικόνα 101) Η σοφία του διαµορφώθηκε µέσα από την
µελέτη της κυπριακής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, εξελίσσοντας την µέσα από µια
σύγχρονη µατιά. Δηµιούργησε αρχιτεκτονική που ανταποκρινόταν στο κλίµα της
Κύπρου διαµορφώνοντας την εσωτερική αυλή και τον ηµίκλειστο ηλιακό, αλλά και µε
την ένταξη των σύγχρονων υλικών, όπως το γυαλί και το µπετόν.102
4.1.1 Κατοικία Κάνθου Θεοδότου
Η κατοικία του Κάνθου Θεοδότου υλοποιήθηκε το 1952 και είναι η πρώτη κατοικία
που σχεδίασε και υλοποίησε ο Νεοπτόλεµος Μιχαηλίδης. Οι µεθοδολογίες
σχεδιασµού βασίζονται στην σύγχρονη αρχιτεκτονική, σε στοιχεία της παραδοσιακής
αρχιτεκτονικής και στους κανονισµούς που υπήρχαν την εποχή εκείνη. Το κύριο
στοιχείο που χαρακτηρίζει την κατοικία αυτή είναι η σχέση και η µετάβαση από τον
κλειστό στον ηµιυπαίθριο χώρο.
Ο Νεοπτόλεµος Μιχαηλίδης ήταν επηρεασµένος σε µεγάλο βαθµό από την
παραδοσιακή αρχιτεκτονική διατηρώντας τις αρχές της στον σχεδιασµό του. Αυτό
φαίνεται στις πιο βασικές αρχές, όπως η τοποθέτηση του κτιρίου στο τεµάχιο,
νοτιοανατολικά. Άλλες αρχές σχεδιασµού είναι η τοποθέτηση των δηµόσιων χώρων
στο ισόγειο και των πιο ιδωτικών χώρων στον όροφο. Στην κατοικία αυτή, ο
Νεοπτόλεµος Μιχαηλίδης χρησιµοποίησε και βιοκλιµατικά χαρακτηριστικά της
παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Ένα από τα βιοκλιµατικά χαρακτηριστικά είναι ο
ηλιακός, τον οποίο αντικαθιστά µε τον χώρο του καθιστικού στα νοτιοανατολικά, κάτι
που βοηθά στον φυσικό φωτισµό και την θέρµανση του χώρου. Επίσης,
χρησιµοποιεί τζάκι στον χώρο του καθιστικού για θέρµανση. Άλλο χαρακτηριστικό
είναι η αποκοπή των βορινών ανέµων µέσω της ελαχιστοποίησης των ανοιγµάτων
και της τοποθέτησης βοηθητικών χώρων, ούτως ώστε να µειώνονται οι θερµικές
απώλειες, τον χειµώνα. Στον όροφο, στον οποίο βρίσκονται τα δωµάτια υπάρχει ένα
102 Α.Μιχαήλ, Αρχιτέκτονας Νεοπτόλεµος Μιχαηλίδης, Η βιοκλιµατική διάσταση στο έργο, Αθήνα 2013, σελ.6-7.
ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΑΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ _ 4.1 ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ
4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
98
ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ _ 4.1 ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ
4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
99
Εικόνα 104. Φωτογραφία του κήπου µε την λίµνη Πηγή: Περιοδικό αρχιτεκτονικής το 1966
Εικόνα 105. Διαγραµµατική τοµή της κατοικίας: Πηγή: Α.Μιχαήλ
Εικόνα 106.Κάτοψη ισογείου Πηγή: Α.Μιχαήλ
Β
νότιο δωµάτιο για τους χειµωνιάτικους µήνες και ένα βορινό για τους
καλοκαιρινούς µήνες. Εξωτερικά του κτιρίου τα βιοκλιµατικά χαρακτηριστικά που
χρησιµοποιούνται είναι το στοιχείο του νερού υπό µορφή λίµνης στην καλυµένη αυλή
και δεξαµενής στην οροφή του ισόγειου χώρου. (Εικόνα 104) Το στοιχείο του νερού
µέσω της έντονης θερµοκρασίας που υπάρχει το καλοκαίρι στην Λευκωσία
εξατµίζεται µε αποτέλεσµα να δροσίζεται ο χώρος. Επίσης, χρησιµοποιείται για τον
ίδιο λόγο το στοιχείο του νερού στην οροφή, αλλά και για µονωτικούς σκοπούς.
Επίσης, στην αυλή χρησιµοποιείται βλάστηση, που βοηθά στον δροσισµό του
χώρου, αλλά και την ηλιοπροστασία των ανοιγµάτων. Στα υλικά δόµησης της
κατοικίας χρησιµοποιείται πορόπετρα και πέτρα της θάλασσας για να ταιριάξει το
παλιό στοιχείο µε το καινούργιο.
Η κατοικία έχει σύγχρονη µορφή και σχεδιάστηκε βάσει των σύγχρονων υλικών
και τις σύγχρονες ανάγκες των κατοίκων. Τα σύγχρονα δοµικά υλικά που
χρησιµοποιεί ο Νεοπτόλεµος Μιχαηλίδης είναι το οπλισµένο σκυρόδεµα και η
οπτοπλινθοδοµή µε µόνωση στο εσωτερικό. Μία από τις σύγχρονες ανάγκες των
κατοίκων είναι ο χώρος στάθµευσης, ο οποίος συνδυάζεται µε τον ηµιυπαίθριο χώρο
στην νότια όψη. (Εικόνα 102) Στον χώρο εισόδου υπάρχει ένας µεταβατικός χώρος
µε κλιµακοστάσιο, του οποίου η ανατολική του όψη αποτελείται από µεγάλα
υαλοστάσια µε άµεση οπτική επαφή µε την αυλή. Η διώροφη αυτή επιφάνεια
δηµιουργεί το φαινόµενο του θερµοκηπίου, το οποίο θερµαίνει τον χώρο το χειµώνα.
Στην κατοικία ο αρχιτέκτονας τοποθετεί πολλά µεγάλα ανοίγµατα, φεγγίτες και
ανοίγµατα στην οροφή για φυσικό φωτισµό, αλλά τα προστατεύει από την έντονη
ακτινοβολία του καλοκαιριού µέσω προβόλων, εξωτερικών οριζόντιων ρολών και µε
εσωτερικές κουρτίνες. (Εικόνα 105, 106) Επίσης, τα ανοίγµατα βοηθούν στον
εξαερισµό και τον δροσισµό του χώρου.103
Οι κανονισµοί την περίοδο εκείνη δεν έχουν µεγάλη διαφορά µε τους σηµερινούς.
Δεν υπήρχαν αντισεισµικοί κανονισµοί, οπότε η διατοµή του σκελετού ήταν αρκετά
µικρή και αυτό έδινε µια ελαφριά διαµόρφωση στην κατοικία. Η κατοικία βρίσκεται
στο κέντρο του τεµαχίου µε τρία µέτρα απόσταση περιµετρικά και προσπαθεί να
καλύψει τα βιοκλιµατικά προνόµια της συνεχούς δόµησης µε πυκνή φύτευση.
103 Α.Μιχαήλ, Αρχιτέκτονας Νεοπτόλεµος Μιχαηλίδης βιοκλιµατική διάσταση στο έργο, Αθήνα 2013, σελ.44 – 49.
ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ _ 4.1 ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ
4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
100
ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ _ 4.1 ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ
4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
101
Εικόνα 107. Νοτιοδυτική άποψη της κατοικίας του Νεοπτόλεµου Μιχαηλίδη: Διακρίνονται τα οριζόντια επίπεδα Πηγή: http://www.cy-arch.com/diadromes-metapolemikis-arrhitektonikis-stin-kipro/
Εικόνα 108. Βορειοδυτική όψη της κατοικία του Νεοπτόλεµου Μιχαηλίδη Πηγή: http://www.cy-arch.com/diadromes-metapolemikis-arrhitektonikis-stin-kipro/
οικιακής χρήσης όπως εστίες, λεκάνες, γούρνες. Επίσης, σε µερικές περιπτώσεις
εµφανίζεται ένας επιπρόσθετος χώρος σαν “σέντε”, το οποίο στηριζόταν πάνω σε
πέτρινους στύλους.Η κατασκευή της τοιχοποιίας γινόταν από λίθους -στο κάτω
µέρος, όπου είναι το θεµέλιο- για να προστατέψει την τοιχοποιία από το νερό. Η
τοιχοποιία ήταν από πηλό ανάµεικτο µε άχυρο στεγνωµένο στον ήλιο. Τέλος, τον
τοίχο τον επίχριζαν µε άσπρο χρώµα.
108 Συλλογικός Τόµος, ΚΥΠΡΟΣ Από την Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007, σελ.1 – 4. 109 Α.Παυλίδης , Α.Ερκολάνι , Ιστορία της Κύπρου του Φλώριου Βουστρώνιου, Λευκωσία 1998, σελ. In΄. 110 Συλλογικός Τόµος, ΚΥΠΡΟΣ Από την Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007, σελ. 8.
Αλυκών και η λέξη Λάρνακα στην ελληνική γλώσσα σηµαίνει τάφος (σαρκοφάγος).
Η πόλη είχε ασφαλές λιµάνι και η είσοδος της ήταν κοντά στην αλυκή. 119 Τα
αρχαιότερα αρχιτεκτονικά κατάλυµατα που βρέθηκαν από ανασκαφές
χρονολογούνται τον 13ο αιώνα π.Χ. Περιβαλλόταν από «Κυκλώπειο» τείχος, όπως η
Έγκωµη, η οποία χρονολογείται στα τέλη του 13ου αιώνα π.Χ. ( Εικόνα 126)
Στην περιοχή ΙΙ στο Κίτιον βρέθηκαν από ανασκαφές διάφορα δηµόσια κτίρια.
Μερικά από αυτά ήταν δύο ιερά του ίδιου τύπου µε έναν ορθογώνιο υπαίθριο
περίβολο. Η είσοδος στον περίβολο γινόταν από µια στενή πλευρά του ιερού
τοποθετηµένη εκτός του κύριου άξονα. Στην άλλη πλευρά υπάρχει ένας στεγασµένος
χώρος. Τα ιερά κτιζόντουσαν ανεξάρτητα από τα γύρω κτίρια. Στον περιβάλλοντα
χώρο των ιερών βρέθηκαν εργαστήρια µεταλλουργίας και υφαντουργίας. Αυτή η
σχέση οδήγησε στο πόρισµα πως τα ιερατεία είχαν τον έλεγχο της παραγωγής.120
Οι ανασκαφές της περιοχής Παµπούλας δηλώνουν ότι η περιοχή έχει κατοικηθεί
από την Γεωµετρική µέχρι την Ελληνιστική Περίοδο, εφόσον βρέθηκαν εκεί ένα ιερό
και άλλα κτίσµατα. Από την αναπαράσταση του χώρου που είχε κάνει ο αρχαιολόγος
O.Callot, παρουσιάζεται το ιερό να είναι τοποθετηµένο κοντά στην κύρια είσοδο του
οικισµού, στα βόρεια ενός δρόµου, έχοντας ένα µεταβατικό περίβολο. Στο κεντρικό
µέρος ήταν η αυλή. Στην ανατολική της πλευρά βρισκόταν µια στοά και στη δυτική
µια σειρά δωµατίων και ανοιχτών χώρων, οι οποίοι φαίνεται πως προορίζονταν για
βιοτεχνικές δραστηριότητες (υφαντική και µεταλλουργία). Αυτή η διάταξη απηχούσε
το σχέδιο του ιερού στην Καθαρή της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, µε τα υφαντικά
και µεταλλουργικά εργαστήρια. Άλλος λατρευτικός εξοπλισµός είναι η ασβεστολιθική
λάρνακα και οι άγκυρες, που ήταν τοποθετηµένες στο αύλειο δάπεδο του ιερού της
Παµπούλας.121
Αρχαϊκή και Κλασική περίοδος (725 – 475 π.Χ.)
Τα αστικά κέντρα είχαν γίνει πόλεις και εξελίχθηκαν σε πόλεις – κράτη,
οργανωµένα ως βασίλεια. Αρχικά, υπήρχαν δέκα κρατίδια και ακολούθως άρχισαν να
µειωνόνται. Τα κρατίδια που είχαν µείνει οχυρώθηκαν µε ισχυρά τείχη λόγω του
θανάτου του Μεγάλου Αλέξανδρου. Τα βασίλεια ήταν οχυρωµένα και οι πλείστοι
ανθρώποι δεν είχαν µόνιµες οικίες λόγω του φόβου που επικρατούσε. Αυτό
µαρτυρείται και από κάποια ειδώλια της εποχής αυτής. ( Εικόνα 127)
119 Α.Παυλίδης , Α.Ερκολανι , Ιστορία της Κύπρου του Φλώριου Βουστρώνιου, Λευκωσία 1998, σελ.11 120 Συλλογικός Τόµος, ΚΥΠΡΟΣ Από την Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007, σελ.12,13 121 Ιστοσελίδα Τµήµατος αρχαιοτήτων (02/09/2015)
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
1
123
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
1
124
Εικόνα 127: Μετακινήσεις µε ζώα Πηγή: V.Karageorghis, Aspects of everyday life in ancient Cyprus, Λευκωσία 2006, σελ. 192.
Από µια αρχαία περιγραφή στον Πλούταρχο καταλαβαίνουµε πως δεν έδιναν
ιδιαίτερη σηµασία στις συνθήκες διαβίωσης, αλλά στις οχυρώσεις «... Ο (Αθηναίος
νοµοθέτης) Σόλωνας ταξίδεψε µε πλοίο στην Κύπρο και έγινε φίλος µε τον
Φιλόκυπρο ... που ήταν βασιλιάς µιας πολύ µικρής πόλης... Ήταν χτισµένη σε µέρος
που προστατευόταν από τους εχθρούς, αλλά αυτό ήταν άγονο. Τον έπεισε λοιπόν ο
Σόλωνας, µιας και πιο κάτω υπήρχε ωραία πεδιάδα, να µεταφέρει εκεί την πόλη και
να την φτιάξει πιο όµορφη και πιο µεγάλη. Και φρόντισε τον συνοικισµό; ο ίδιος
προσωπικά...» .
Στο Κίτιον βρέθηκαν Νεώρια του πολεµικού στόλου στην Παµπούλα, του οποίου
το κάτω µέρος του βυθιζόταν στο νερό του λιµανιού για να συντηρούνται τα πολεµικά
σκάφη και ο χώρος στεγαζόταν από ξύλινα στέγαστρα. Τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα
των ιερών που έχουν ανασκαφεί είναι συνήθως φτωχά. Ίσως αυτό έχει σχέση µε τον
κύριο αρχιτεκτονικό τύπο των ιερών, ο οποίος ήταν ένας υπαίθριος περίκλειστος
χώρος από περίβολο. Η λατρεία γινόταν στον υπαίθριο χώρο µε θυσίες σε κτιστούς
βωµούς. Στην Ταµασσό κατασκεύασαν τάφους για τις ανώτερες κοινωνικές τάξεις.
Ευρήµατα υποδεικνύουν τις τεχνικές της περιόδου αυτής, καθώς χρησιµοποιούσαν
πελεκητά κιονόκρανα ως φέροντα στοιχεία.122
Ελληνιστική περίοδος (323 – 50 π.Χ)
Η Κύπρος υπό τους Πτολεµαίους έχει πρωτεύουσα της την Πάφο. Δίνεται
περισσότερη σηµασία στις οικοδοµές της πρωτεύουσας. 123 Αυτή την περίοδο
εισάγονται νέες αντιλήψεις από την Ελλάδα όσον αφορά την καλλιέργεια του
πνεύµατος και την οργάνωση του ελεύθερου χρόνου. Στην Κύπρο εισάγονται στα
αστικά κέντρα, η ενασχόληση µε την εκπαίδευση και τα θέατρα. Διάφορες γραπτές
µαρτυρίες πιστοποιούν την ύπαρξη Γυµνασίων σε διάφορες πόλεις, αν και δεν έχουν
εντοπιστεί µέχρι σήµερα. Ένα από τα µεγαλύτερα αµφιθέατρα που κατασκευάστηκαν
αυτή την περίοδο είναι αυτό της Νέας Πάφου.
Από τις κατοικίες της ανώτερης τάξης καµία δεν έχει ανασκαφεί ή µελετηθεί
πλήρως. Μία οικία που διασώθηκε βρίσκεται στην Νέα Πάφο και κατασκευάστηκε
στα τέλη του 2ου αιώνα π.Χ. Είναι µια µεγάλη οικοδοµή µε κεντρική αυλή και
περιστύλιο. Η κεντρική αίθουσα έχει διακοσµηµένο πάτωµα από ψηφιδωτά. Αυτό και
άλλα που βρέθηκαν φανερώνουν τις στενές σχέσεις που είχε η Κύπρος µε την
Ελλάδα. Άλλο χαρακτηριστικό που µεταφέρθηκε από την Ελλάδα είναι οι λαξευτοί
122 Συλλογικός Τόµος, ΚΥΠΡΟΣ Από την Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007, σελ.14 -21. 123 Α.Παυλίδης , Α.Ερκολανι, Ιστορία της Κύπρου του Φλώριου Βουστρώνιου, Λευκωσία 1998, σελ. Iθ΄
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
1
125
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
1
126
Εικόνα 128. Τάφοι των Βασιλέων: Εσωτερικό αίθριο Πηγή: pafos.org.cy
ναοί που υπάρχουν σε διάφορα σηµεία της Κύπρου. Ιδιαίτερη εξέλιξη αυτή την
περίοδο παρουσιάζει η ταφική αρχιτεκτονική. Ο δοµηµένος χώρος οργανώνεται σε
έναν κάνναβο από δρόµους και στον κεντρικό άξονα βρίσκεται το αποχετευτικό
κανάλι. Οι δρόµοι ορίζονται από τα όρια των κτιρίων. 124 Πιθανόν να
πρωτοεµφανίζεται την ελληνιστική περίοδο ο ηλιακός στην οικιστική αρχιτεκτονική,
αφού µέχρι τώρα υπήρχε η µορφή µε το περιστύλιο.125
Τάφοι των Βασιλέων
Οι τάφοι των Βασιλέων βρίσκονται στο βόρειο τµήµα της Νέας Πάφου και
αποτελούν µια σηµαντική εξέλιξη της ιστορίας. Ήταν τάφοι για τους ανώτερους
αξιωµατούχους και για τους ευγενείς. Οι θαλάµοι είναι υπόγειοι σε λαξευµένο φυσικό
βράχο. Δηµιουργούν εσωτερικό αίθριο, ώστε ο ήλιος να κατεβαίνει µέχρι τους
τάφους. Αυτό ήταν χαρακτηριστικό στοιχείο της περιόδου αυτής της οικιστικής
αρχιτεκτονικής. Από έναν κλιµακωτό δρόµο οδηγείται κανείς στο εσωτερικό αίθριο, το
οποίο περιβάλλει µια υπόγεια, υπαίθρια αυλή περιµετρικά, µε κίονες δωρικού
ρυθµού, χαρακτηριστικός τύπος της περιόδου αυτής.126 ( Εικόνα 128)
Αυτήν την περίοδο ανατέθηκε σε Φράγκους αρχιτέκτονες η µετατροπή των
αστικών κέντρων της Κύπρου. Τα αστικά κέντρα της Λευκωσίας και της Αµµοχώστου
έγιναν φράγκικες πόλεις µε την ανέγερση καθεδρικών ναών και δηµόσιων κτιρίων σε
γοτθικούς ρυθµούς.133 Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας και της Ενετοκρατίας
γίνονταν τα οχυρωµατικά έργα για τα τείχη της Λευκωσίας. Η πόλη σταδιακά αρχίζει
να αποκτά τον αστικό χαρακτήρα της. Η Ν. Χρυσοχού αναφέρει πως κατά την
Λατινοκρατία απαγορεύεται οι Κύπριοι να κατοικούν εντός των τειχών µε αποτέλεσµα
µόνα κτίρια που οικοδοµούνται να είναι αρχοντικά για τις τάξεις των ευγενών. Ξεκινά
να αυξάνεται το πλάτος των κεντρικών δρόµων και αρχίζει η οργάνωση των σπιτιών
σε σειρές. Βάσει περιγραφών διαφόρων περιηγητών που επισκεφτήκαν την Κύπρο
έχουµε αναφορές πως οι αστικές κατοικίες ξεχώριζαν µε διαφορετικά µεγέθη λόγω
της εµφάνισης διώροφων οικιστικών µονάδων.134
Οθωµανική κατοχή (1570 – 1878 µ.Χ.)
Οι Οθωµανοί καταλαµβάνουν την Κύπρο και µένουν στο νησί για τρεις περίπου
αιώνες, µε αποτέλεσµα να µεταδώσουν και τον τρόπο ζωής τους στους Κυπρίους.
Κατά την Οθωµανική περίοδο, τα σπίτια διαχωρίζονται σε µικρότερα τεµάχια και οι
επεµβάσεις που γίνονται στα υφιστάµενα σπίτια είναι φτηνές κατασκευές από
ωµόπλινθο και ξύλο. Ο µεσαιωνικός ιστός στην Λευκωσία διαχωρίζεται για να
δηµιουργηθούν µικρότερα τεµάχια, αναπληρώνοντας τον κενό χώρο και
δηµιουργώντας στενά δροµάκια για την πρόσβαση προς το κέντρο, όπου
βρισκόντουσαν τα νέα οικιστικά σύνολα. Τα κτίρια γίνονται ακόµη πιο εσωστρεφή για
132 Μ.Φιλοκύπρου, Α.Μιχαήλ, Η Βιοκλιµατική Διάσταση της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής της Κύπρου, Λευκωσία 2014, σελ.13 133 Συλλογικός Τόµος, ΚΥΠΡΟΣ Από την Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007, σελ.34 134 Μ.Φιλοκύπρου, Α.Μιχαήλ, Η Βιοκλιµατική Διάσταση της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής της Κύπρου, Λευκωσία 2014, σελ.13 - 14
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
1
131
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
1
132
Εικόνα 131. Οικία Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου:
Εσωτερική όψη του σαχνισί
λόγους ασφάλειας και αλλάζει η διάταξη στο εσωτερικό για να είναι πιο
συγκεντρωµένα τα δωµάτια. Κτίζονται διάφορα κτίρια, όπως λουτρά, χανιά, ισλαµικές
εκκλησίες και εκπαιδευτικά ιδρύµατα135. Ένα σηµαντικό βιοκλιµατικό χαρακτηριστικό
που εµφανίζεται την οθωµανική περίοδο στις διώροφες κατοικίες είναι το σαχνισί
(κιόσκι). ( Εικόνα 130) Το σαχνισί είναι ένας χώρος που προεξέχει από τον δεύτερο
όροφο και έχει πολλά µεγάλα ανοίγµατα. Επίσης, εµφανίζονται και τα παράθυρα µε
παρµάτζια. Τα παρµάτζια είναι διακοσµηµένα κατακόρυφα κοµµάτια ξύλου µε
διάκενο µεταξύ τους. Η επικρατέστερη τυπολογία αυτή την περίοδο είναι η «Γ» λόγω
της ανάγκης για επαφή µε τον δρόµο 136.
Οικία Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου
Η οικία του Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου είναι από τα πιο χαρακτηριστικά δείγµατα
της κυπριακής αστικής αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνα. Ο Χατζηγεωργάκης Κορνέσιος
ήταν δραγουµάνος, δηλαδή διερµηνέας µεταξύ των Χριστιανών και των Οθωµανών.
Το αξίωµα που του έδωσαν οι Οθωµανοί τον καταξίωσε να κάνει µεγάλη περιουσία.
Η οικία του αντιπροσώπευε τον πλούτο του. Η οικία του κατασκευάστηκε το 1793,
όπως αναγράφεται στην είσοδο. Υπάρχουν διάφορα στοιχεία που µαρτυρούν πως το
µέγεθος της οικίας αρχικά ήταν µεγαλύτερο. Αναπτύσσεται σε σχήµα Π περιµετρικά
της εσωτερικής εισόδου. Στον ισόγειο χώρο υπάρχουν περιµετρικά του αιθρίου,
στοές. Στο κέντρο της αυλής υπάρχει µια µνηµειακή κρήνη και ένα ιδιωτικό τουρκικό
“χαµάµ”. Είναι διώροφη κατοικία και στον ισόγειο χώρο βρίσκονται οι βοηθητικοί
χώροι, η κουζίνα, οι στάβλοι κ.ά. Από την εσωτερική αυλή µέσω µιας ξύλινης σκάλας
µε πέτρινη βάση οδηγείται κανείς στην αίθουσα εισόδου στον όροφο. Η επίσηµη
αίθουσα υποδοχής βρίσκεται στην ανατολική πτέρυγα µε πλούσια ξυλόγλυπτη
επιχρυσωµένη διακόσµηση. Ο ισόγειος χώρος και η µια πλευρά του κτιρίου είναι από
λιθοδοµή. Ο υπόλοιπος χώρος είναι από ελαφριά κατασκευή, από ξύλο. Ένα
σηµαντικό µορφολογικό στοιχείο της περιόδου αυτής, το ”σαχνισί”, βρίσκεται στον
όροφο του προβαλλόµενου όγκου προς τον δρόµο.137 ( Εικόνα 131)
135 Α.Θεοδοσίου, Α.Πίττας, Οικισµοί Αρχιτεκτονική Ακάµα, Λευκωσία 1996, σελ.116 136 Μ.Φιλοκύπρου, Α.Μιχαήλ, Η Βιοκλιµατική Διάσταση της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής της Κύπρου, Λευκωσία 2014, σελ.14 137 Τµήµα Αρχαιοτήτων: http://www.mcw.gov.cy ( 09.10.2015 )
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
1
133
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
1
134
Εικόνα 132. Αγγλοκρατία: Λευκωσία
Αγγλοκρατία (1878 – 1960 µ.Χ.)
Την περίοδο της Αγγλοκρατίας µεταφέρονται νέες τεχνικές και εφαρµογές στην
Κύπρο, εφαρµόζονται νέοι κανονισµοί, µερικοί από τους οποίους υπάρχουν µέχρι
σήµερα. Με την άφιξη των Βρετανών, στα τέλη του 19ου αιώνα, ο ιστός της πόλης
ολοκληρώθηκε καλύπτοντας όλους τους κενούς χώρους. Επίσης, και η Λεµεσός
γνώρισε µεγάλη ακµή αυτή την περίοδο λόγω του λιµανιού και του εµπορίου µε
αποτέλεσµα την ραγδαία εξέλιξη της αστικής αρχιτεκτονικής µε νεογεννησιακά,
πρωτοποριακά και ποικιλόµορφα στοιχεία. Το ίδιο συνέβηκε και στην Λάρνακα.Η
παραδοσιακή κατοικία µε αυλή αντικαταστάθηκε από κατοικίες σε σειρά, όπου
τοποθετούνται όλες οι λειτουργίες, αλλά σε µικρότερη κλίµακα. Ακολούθως έγινε ο
νέος τύπος µε νέα παραδοσιακή κατοικία µε αυλή. Ο νέος αυτός τύπος οικοδοµείται
στο όριο του οδικού δικτύου, όπου οι χώροι τοποθετούνται στα όρια του τεµαχίου
περιµετρικά από την αυλή. Εισάγονται οι ξύλινες στέγες µε τα κεραµίδια που
αξιοποιούνται πολύ γρήγορα από τους Κύπριους. Κάποια άλλα χαρακτηριστικά που
µεταφέρονται είναι η συµµετρική στέγη, οι στρογγυλεµένες µορφές και ο
ανεµιστήρας – ο εξαεριστήρας στο αέτωµα. 138 ( Εικόνα 132)
Ανεξαρτησία (1960- σήµερα)
Η περίοδος της Ανεξαρτησίας ήταν σταθµός για τον πολιτισµό της Κύπρου, καθώς
ξεκίνησε η ραγδαία οικονοµική ανάπτυξη. Η περίοδος της βιοµηχανικής ανάπτυξης
επέφερε αρνητικές επιδράσεις στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Κύπρου.
Σοβαρή πληγή για την Κύπρο υπήρξε επίσης η Τούρκικη εισβολή, το 1974.
138 Μ.Φιλοκύπρου, Α.Μιχαήλ, Η Βιοκλιµατική Διάσταση της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής της Κύπρου, Λευκωσία 2014, σελ.14
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
1
135
”Αρσέρα”: Φωταγωγός ( Από το ιταλικό 'arcella' )
”Δίχωρο”: Δωµάτιο µε κύρια βάση ως επί το πλείστων ορθογώνια, το οποίο είναι
χωρισµένο σε δύο χώρους.
”Δώµα”: Επίπεδη στέγη
”Μακρυνάρι” : Δωµάτιο µε βάση ορθογώνια
¨Παρµάτζια”: Ξύλινα κάγκελα διαφόρων σχηµάτων, προσαρµοζόµενα σαν
κιγκλίδωµα στα παράθυρα για να εµποδίζουν την πρόσβαση.
“Σέντε”: Αποθήκη σιτηρών
“Σώσπιτον”: Το εσωτερικό σπίτι, δωµάτιο που βρίσκεται εφαπτοµενικά µε το κύριο
δωµάτιο της οικίας.
¨ Τσιµινιά”: τζάκι, νισκιά, κτυστή στον τοίχο θερµάστρα, καπνοδόχο