Нэмэхээ диплом

Дипломын ажил Аж ахуй нэгжийн зээлжих чадварыг үнэлэх нь

Íýãä¿ãýýð á¿ëýã. Зээлийн онол арга зүйн үндэс

1.1 Çýýëèéí ìºí ÷àíàð áà àãóóëãà

Çýýë ãýäýã ¿ãèéã íýð òîìú¸îíûõ íü õóâüä òàéëáàðëàâàë “Credo” ãýñýí ëàòèí ãàðàëòàé

“Áè èòãýæ áàéíà” ãýñýí óòãàòàé ¿ã áºãººä òýð íü ÿâàí ÿâñààð “Áàðàà ¿éë÷èëãýýã îäîî öàãèéí

¿íýëãýýãýýð òóñãàé íºõöºëººð ò¿ð çýýëæ àâààä òîäîðõîé õýìæýýíèé íýìýãäýë á¿òýýãäýõ¿¿í

¿éë÷èëãýýíèé õàìò áóþó óã áàðàà ¿éë÷èëãýýã èðýýä¿é öàãèéí ¿íýëãýýãýýð òîîöîí áóöààí ºãºõ

ãýñýí àãóóëãûã ººðòºº øèíãýýæýý. Áàíêíû çýýë íü ÀÀÍÁ-óóäûí ýðãýëòèéí áîëîí ¿íäñýí õºðºíãèéí

íýìýãäýë õýìæýýã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõýä çîðèóëàí òîäîðõîé çîðèóëàëòòàé, ýðãýí òºëºãäºõ õóãàöààòàé,

çîõèõ õýìæýýíèé õ¿¿òýéãýýð õºðºíãº îëãîõòîé õîëáîîòîé ¿¿ñ÷ áàéãàà õàðèëöàà þì1. Àðèëæààíû

áàíêíû ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãàà íü àæ àõóé íýãæ áàéãóóëëàãà, èðãýäýä çýýëèéã ýðãýí òºëºãäºõ

áàòàëãààòàé, áàðüöààòàé, õ¿¿òýé, õóãàöààòàé, òîäîðõîé çîðèóëàëòòàé áàéõ çàð÷ìûã ¿íäýñëýí

îëãîõ ÿâäàë þì. Çýýëèéí ýíý ¿éë àæèëëàãàà íü çýýëèéí áîäëîãûí õ¿ðýýíä ÿâàãäàíà. Çýýëèéí áîäëîãûí

ýöñèéí çîðèëãî íü àðèëæààíû áàíêûã ñàíõ¿¿ òºëáºðèéí ÷àäâàðûí õóâüä ñàéí áàéëãàæ, àøèãòàé

àæèëëóóëæ çýýëèéí àëäàãäàëààñ õàìãààëàõàä îðøèíî. Çýýëèéí áîäëîãûã øèíýýð çýýë îëãîõ, óðüä

îëãîñîí çýýëèéã çîõèöóóëàí óäèðäàæ ýðãýí òºë¿¿ëýõ öààøèëáàë õóãàöàà õýòýð÷ áàòàëãàà àëäñàí

÷àíàðã¿é çýýë ¿¿ñ÷ áèé áîëîõîîñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõýä àøèãëàäàã. Çýýëèéí áîäëîãûí ¿íäñýí

÷èãëýëä äàðààõ ç¿éëñèéã òîäîðõîéëæ áîëíî.

Íèéò àêòèâò ýçëýõ çýýëèéí õóâü õýìæýý

Çýýëèéí õóãàöàà

Áàòàëãàà áàðüöàà

Çýýë, çýýëèéí õýìæýý

Çýýë, ñàíõ¿¿ãèéí áàðèìò áè÷èã

Ãàçàðç¿éí áàéðøëûí õóâüä ÿìàð çýýëäýã÷äýä ¿éë÷ëýõ

Áàòàëãààòàé áîëîí áàòàëãààã¿é çýýëýýñ õàìààðàí çýýëèéí àæèëòàí, îðîí íóòãèéí

ñàëáàðûí àæèëòàí, ñàëáàðûí çàõèðàë, çàõèðëûí çºâëºëèéí ýðõ ìýäëèéí õýìæýýíä

áàãòààí îëãîõ çýýëèéí õýìæýýíèé äýýä õÿçãààð

Çýýëèéí àæèëòíóóäûí ¿¿ðýã, õàðèóöëàãà

Çýýë îëãîõ õóãàöààíààñ õàìààðóóëàí òîãòîîñîí çýýëèéí õ¿¿, çýýë, õàäãàëàìæèéí

õ¿¿íèé ÿëãàâàðò õýìæýý áà çºð¿¿

1 Ë.Îþóí “Àðèëæààíû áàíêíû çýýë, çýýëèéí øèíæèëãýý” 72-ð хуудас

1БаЭЗ 446-р бүлэг Н.Нэмэхжаргал


Çýýë îëãîõ ¿éë àæèëëàãàà íü äàðààõ à÷ õîëáîãäîëûã ººðòºº àãóóëíà.

Çýýë íü áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû íýã òîìîîõîí õýëáýð. Èéìä çýýëèéã íàéäâàðòàé

çýýëäýã÷äýä îëãîõã¿é áîë çýýëèéí õîõèðîë íü àðèëæààíû áàíêíû îðøèí òîãòíîõ

ýñýõèéã òîäîðõîéëæ áîëçîøã¿é.

Çýýë íü áàíêíû ñèñòåìèéí íýã ¿íäñýí ¿¿ðýã þì.

Áàíêíû íèéãìèéí ºìíº õ¿ëýýñýí ¿¿ðýã íü ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí ¿éë àæèëëàãàà þì.

Çýýë íü ýäèéí çàñãèéí ÷óõàë õºø¿¿ðýã áîëîõûíõîî õóâüä äàðààõ ¿íäñýí 4 ¿¿ðýãòýé áàéíà.

Ìºíãºí õºðºíãèéã òºâëºð¿¿ëýõ

Çýýëèéí õàìãèéí ÷óõàë ýõ ¿¿ñâýð áîë áàíêíû ººðèéíõ íü ä¿ðìèéí ñàí áºãººä ýíý íü çýýëèéí ýõ

¿¿ñâýð¿¿äèéã òºâëºð¿¿ëæ áàéäãààð èëýðíý.

Õóâèàðëàõ äàõèí õóâèàðëàõ ¿¿ðýã

Ýíý íü ºìíºõ ìºíãºí õºðºíãèéí çýýë îëãîõ çàìààð õóâààðëàõòàé õîëáîãäñîí õàðèëöàà þì.

Çýýëëýãèéã ã¿éëãýýíèé àðãà õýðýãñýë áîëãîõ ¿¿ðýã

Áàíê íü óãòàà ã¿éëãýýíèé àæèë, ¿éë÷èëãýý ýðõëýõ áàéãóóëëàãà þì.

Õÿíàëò øàëãàëòûí ¿¿ðýã

Çýýë îëãîõ, çýýëèéã õýðýãëýõ ÿâöàä ýíýõ¿¿ ¿¿ðýã íü èëýðõèéëýãäýíý.

1.2 Çýýëèéí àíãèëàë

Çýýëèéí ¿éë àæèëëàãààíû öîãöîëáîð áîëîí áàíêíû õýìæýýíýýñ õàìààðàí çýýëèéí ôóíêö íü

çîõèîí áàéãóóëàãääàã. Çýýëèéã çýýëäýã÷èéí òºðºë, çîðèëãî, òýäíèé õ¿ëýýõ ðèñê áîëîí çýýëýý òºëºõ

÷àäâàð çýðãýýñ íü øàëòãààëàí îëîí òºðºëä àíãèëæ ¿çäýã. Çýýëèéã àíãèëàõ ãîë øààðäëàãà íü



çýýëèéã îëãîñíû äàðàà ò¿¿íèé ÿâöûã õÿíàæ ýðãýí òºëºõ ÷àäâàðòàé ýñýõèéã õÿíàõàä ÷óõàë à÷

õîëáîãäîëòîé2. Çýýëèéã õÿíàõ ãîë àðãà íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí òýíöýëèéã öàã ¿åä íü àâ÷ áàéõ

ÿâäàë áàéäàã. Òàéëàí ìýäýýã õ¿ëýýí àâìàãö àíõíû òºñºëòýé õàðüöóóëæ ¿çýõ øààðäëàãàòàé. Ýíý íü

àíõíû øèéäâýðèéã äàõèí õÿíàæ ¿çýõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëäýã áàéíà.

Çýýëèéã äîòîð íü

1. Áàíêíû çýýë

2. Àðèëæààíû çýýë

3. Õýðýãëýýíèé çýýë

4. Óëñûí çýýë

5. Îëîí óëñûí çýýë

Çýýëèéã õóãàöààíûõ íü õóâüä

- Áîãèíî õóãàöààòàé / 1 æèë õ¿ðòýëõ /

- Äóíä õóãàöààòàé / 1-3 æèë /

- Óðò õóãàöààòàé çýýëæ¿¿ëýëò / 3-ñ äýýø æèë / ãýæ àíãèëíà.

Áàíêíû çýýëèéã òºëºãäºõ õóãàöàà áà õîíîãèéí òîî õýòýðñýíýýñ íü õàìààð÷ äàðààõ áàéäëààð

àíãèëàí çýýëèéí áàãöûí ÷àíàðûã òîäîðõîéëäîã.

Õóãàöààíäàà áàéãàà áóþó õýâèéí çýýë

Õóãàöàà õýòýðñýí çýýë

Õýâèéí áóñ çýýë

Ýðãýëçýýòýé çýýë

Ìóó çýýë

Õýâèéí çýýë - Çýýë, áàòëàí äààëò, áàðüöààíû ãýðýý, çýýëèéí õóâèéí õýðãèéí á¿ðä¿¿ëýëò, õóóëü

òîãòîîìæèéí äàãóó á¿ðýí õèéãäñýí, çýýëèéí àøèãëàëò ãýðýýíèé äàãóó õýðýãæèæ áàéãàà, òóõàéí

çýýë ò¿¿íèé õ¿¿ãèéí òºëáºðò ãýðýýíä çààñàí òºëºãäºõ õóãàöàà íü áîëîîã¿é áóþó õóãàöààíäàà

2 Ë.Îþóí “Àðèëæààíû áàíêíû çýýë, çýýëèéí øèíæèëãýý” 16-ð хуудас



òºëºãäºæ áàéãàà, ýðãýæ òºëºãäºõ íü óã çýýëýýð ñàíõ¿¿æèãäýæ áàéãàà òºñëèéí ÿâö áàòëàí äààëò

áàðüöàà õºðºíãººð áàòàëãààæñàí çýðýã õýâ øèíæèéã àãóóëñàí çýýëèéã îðóóëíà.

×àíàðã¿é çýýëèéã çýýëèéí ¿íäñýí ä¿í áîëîí õ¿¿íèé òºëáºðèéí õóãàöàà õýòðýëòèéí õîíîãîîñ

øàëòãààëàí äîîðõè áàéäëààð àíãèëíà.

Õóãàöàà õýòýðñýí çýýë - Çýýëèéí ¿íäñýí ä¿í áîëîí õ¿¿ãèéí òºëáºðèéí àëü íýã íü çýýëèéí

ãýðýýãýýð òîõèðñîí õóãàöààíààñ 0-91 õîíîãîîð õýòýðñýí çýýëèéã õýëíý.

Õýâèéí áóñ çýýë - Çýýëèéí ¿íäñýí ¿ð ä¿í ýñâýë õ¿¿íèé òºëáºð çýýë òºëºõ ãýðýýò õóãàöààíààñ 91-

180 õîíîã õýòýðñýí áºãººä ÷àíàðã¿é çýýëèéí àëü íýã øèíæèéã àãóóëñàí, ýðã¿¿ëýí òºëºõ àæèëëàãàà

¿ðãýëæèëæ áàéãàà çýýëèéã õýëíý.

Ýðãýëçýýòýé çýýë - Çýýëèéí ¿íäñýí ¿ð ä¿í ýñâýë õ¿¿íèé òºëáºð çýýë òºëºõ ãýðýýò õóãàöààíààñ

180-270 õîíîã õýòýðñýí áºãººä ÷àíàðã¿é çýýëèéí àëü íýã øèíæèéã àãóóëñàí ýðã¿¿ëýí òºë¿¿ëýõ

àæèëëàãàà ¿ðãýëæèëæ áàéãàà çýýëèéã õýëíý.

Ìóó çýýë - Çýýëèéí ¿íäñýí ä¿í ýñâýë õ¿¿íèé òºëáºð çýýë òºëºõ ãýðýýò õóãàöààíààñ 271-ñ äýýø

õîíîãîîð õóãàöàà õýòýð÷ ¿ðãýëæèëæ áàéãàà ÷àíàðã¿é çýýëèéí øèíæèéã àãóóëñàí çýýëèéã õýëíý.

Çýýëèéã çýýëä¿¿ëýã÷èéí òîîí äýýð ¿íäýñëýí àíãèëæ áîëíî. ¯¿íä

1. Íýã áàíê

2. Ñèíäèêàò

3. Çýðýãöýí îëãîãäñîí çýýë

Óëñ îðíû ýäèéí çàñàã õºãæèõèéí õýðýýð íýã áàíêíû áîëîìæîîñ äàâñàí õýìæýýòýé çýýëèéí

õýðýãöýý ãàðäàã. Ýíý áàéäàë íü áàíêóóä íýãäýæ çýýë îëãîõ çàð÷ìûã áîëîâñðóóëàõàä õ¿ðãýäýã

áàéíà. Íýã çýýëäýã÷èäýä íýãýýñ îëîí áàíê îðîëöîí çýýë îëãîâîë ò¿¿íèéã ñèíäèêàò çýýë ãýæ íýðëýäýã.

Àëü íýã àæ àõóé íýãæèéí øààðäëàãàòàé áàéãàà çýýëèéã îëãîõûí òóëä ñèíäèêàòàä íýãäýæ áàéãàà

áàíêóóä ñóë ÷ºëººòýé áàéãàà ìºíãºí õºðºíãºº íýãòãýæ çýýë îëãîíî.

Ñèíäèêàò çýýë îëãîæ áàéãàà ¿åä ýðñäëèéã îðîëöîã÷ áàíêóóä õàìòðàí ¿¿ðäýã õàðèí ¿¿íèé

ýñðýã ýðñäëèéã õàìòðàí ¿¿ðýõã¿é òóñ òóñäàà õàðèóöäàã õàìòàðñàí çýýëèéí àðãûã çýðýãöýý

çýýëëýã ãýíý.



Àðèëæààíû áàíêíû çýýëèéã ìºí äàðààõ áàéäëààð àíãèëæ áîëíî.

Õ¿¿ãýýð íü

Ñàëáàðààð íü

Õýìæýýãýýð íü

Çýýëäýã÷ýýð íü

Õóãàöààãààð íü

Çîðèóëàëòààð íü

Áàðüöààãààð íü

Çýýëèéã òºëºãäºõ áàéäëààð íü

Çýýëèéí òºëºëòèéí õóãàöààãààð íü

Çýýëèéí òºëºëòèéí õóãàöàà õýòðýëòýýð íü ãýõ ìýò

Ìºí áàíêíû çýýëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã åðºíõèéä íü 4 àíãèëäàã áàéíà.

1. ¯éëäâýð àæ àõóé íýãæ¿¿äýä îëãîõ çýýë

- Äîòîîäûí ¿éëäâýð àæ àõóé íýãæ¿¿ä

- Ãàäààäûí ¿éëäâýð àæ àõóé íýãæ¿¿ä

2. Òºñºëä îëãîõ çýýë áóþó ñàíõ¿¿æèëòèéí çýýë

3. Òóñãààð óëñ áîëîí îðîí íóòãèéí çàñãèéí ãàçàðò îëãîõ çýýë

- Ãàäààäûí çàñãèéí ãàçàðò îëãîõ

- Ãàäààäûí îðîí íóòãèéí ãàçàðò îëãîõ

4. Õóâü õ¿í èðãýäýä îëãîõ çýýë

1.3 Çýýëèéí ýðñäýë, ò¿¿íä íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñ



Áàíê ãýäýã íü õóâü íèéë¿¿ëýã÷èäèéí õºðºíãººñ á¿ðäñýí ä¿ðìèéí ñàíòàé, íèéë¿¿ëñýí õºðºíãèéíõºº

õýìæýýãýýð õàðèóöëàãà õ¿ëýýäýã, áóñäûí ìºíãèéã õóðèìòëóóëæ õàäãàëàí, ººðèéíõºº íýðèéí ºìíººñ

çýýë îëãîæ, òºëáºð òîîöîî õèéäýã àøãèéí òºëºº õóóëèéí ýòãýýä þì3.

Áàíêíû õóâüä õàìãèéí òîì 4 ýðñäýë áàéäàã.

1. Õàðèëöàã÷àà àëäàõ

2. Õàäãàëàìæ ýçýìøèã÷ýý àëäàõ

3. Íàéäâàðã¿é çýýë îëãîëò

4. Òºëáºðèéí ÷àäâàðã¿é áîëæ äàìïóóðàõ çýðýã áîëíî.

Äýýðõè ýðñäýë¿¿äýýñ áàíêûã õàìãèéí èõ ýðñäýëä îðóóëæ äàìïóóðàõàä õ¿ðãýäýã íü

çýýëèéí ýðñäýë þì. Çýýëèéí ýðñäýë íü áàíêíû õóâüä õàìãèéí ÷óõàë ýðñäýë áàéäàã. Çýýëèéí

ýðñäýë íü áàíêíû áóñàä ýðñäýë¿¿äèéã (õºðâºõ ÷àäâàð, õºðºíãº îðóóëàëò) ºäººæ áàéäàã. Ýðñäýëèéí

ýíý õýëáýð íü çýýë á¿òíýýðýý ýñâýë õýñýã÷èëñýí áàéäëààð òºëºãäºõã¿é áàéõ ìºí çýýëèéí

õóãàöààã ñóíãàõ õýëáýðýýð èëýðíý. Çýýëèéí ýðñäýë ãýäýã íü çýýëýýñ àëäàãäàëä îðîõ áîëîí àøèãò

áàéäëûã ºíãºðººõ ìàãàäëàë þì4. Çýýëèéí ýðñäýë íü íýã òàëààñ çýýëñýí ìºíãº õ¿¿ãèéí õàìò òºëæ

÷àäàõã¿é áàéãàà çýýëäýã÷èéí ýðñäýë. Íºãºº òàëààñ îëãîñîí çýýëèéí õ¿¿ áîëîí ¿íäñýí ºð òºëºãäºõã¿é

áàéãààòàé õîëáîîòîé ãàð÷ èðæ áàéãàà çýýëäýã÷ áàíêíû ýðñäýë ãýæ òîäîðõîéëæ áîëíî. Àðèëæààíû

áàíêíû îëãîæ áàéãàà çýýëèéã ýðñäýëòýé áîëîõîä íºëººëäºã îëîí ç¿éë áàéäàã áà ýäãýýðèéã äîòîð íü

áîäèò áà áîäèò áóñ ãýæ àíãèëäàã.

Çýýëèéã ýðñäýëòýé áîëãîäîã áîäèò õ¿÷èí ç¿éë ãýäýã íü çýýëäýã÷èéí ¿éë àæèëëàãààíààñ

õàìààðàõã¿éãýýð çýýëèéã ýðñäýëòýé áîëãîäîã õ¿÷èí ç¿éëñ îðíî. ¯¿íä : Áàéãàëèéí ãàìøèã, ýäèéí

çàñãèéí õÿìðàë, õóóëü, ýðõç¿éí áîëîí óëñ òºðèéí îð÷èí

Çýýëèéã ýðñäýëòýé áîëãîäîã áîäèò áóñ õ¿÷èí ç¿éë ãýäýã çýýëäýã÷èéí ¿éë àæèëëàãààíààñ

õàìààð÷ çýýëèéã ýðñäýëòýé áîëãîõîä íºëººëäºã õ¿÷èí ç¿éëñèéã õàìààðóóëíà. Ýíý íü ò¿¿íèé

òºëáºðèéí ÷àäâàðààñ èõýýõýí õàìààðàëòàé.

Çýýëäýã÷ýýñ øóóä õàìààðàëòàé ýðñäýë- Çýýëäýã÷ íü áàíêíû ºìíº çýýëèéí ãýðýýãýýð õ¿ëýýñýí

¿¿ðãýýñýý ñàíààòàéãààð çàéëñõèéõ,

3 Ã.Áàëæ ” Ýðñäýëèéí óäèðäëàãà áà äààòãàë ” 2008 îí 52-ð хуудас4 Ë.Îþóí “Àðèëæààíû áàíêíû ìåíåæìåíò” 2006 îí 20-ð хуудас



Çýýëèéí ¿éë÷èëãýýã ýðñäýëã¿é çîõèîí áàéãóóëñàíààð áàíêíû áèçíåñèéí çîðèëòûã õàíãàõàä

øóóä íºëººëäºã. Çýýëèéí ýðñäýë íü áàíêíû àøãèéí õýìæýýã áóóðóóëàõ, òºëáºðèéí ÷àäâàðûã

èëýðõèéëýã÷ ãîë ¿ç¿¿ëýëò áîëñîí õºðâºõ ÷àäâàðûã àëäàãäóóëàõ ¿íäñýí íºõöºë áîëäîã5. Áàíêíû

çýýëèéí ýðãýöýä õàðèëöàã÷äûí ¿éëäâýðëýëèéí óëèðëûí íºëººëëººñ õàìààðàí ò¿ðãýñýõ ñààòàõ

¿çýãäýë áèé áîëîí ò¿¿íòýé õîëáîîòîéãîîð õºðâºõ ÷àäâàð àëäàãäàíà. Çýýëèéí ýðñäýëèéã òîäîðõîéëîõ

àæèëëàãàà íü çýýëèéí ¿éë ÿâöûã èæ á¿ðýí øèíæëýõ çàìààð õýðýãæèíý. Èæ á¿ðäýë çýýëèéí

õàðèëöàà íü çýýëèéí ºðãºäºë õ¿ëýýí àâñàíààð ýõýëæ òºëáºðèéã á¿ðýí áàðàãäóóëñàíààð äóóñãàâàð

áîëíî.

Çýýëèéí ýðñäýëèéí òºðºë

Ñõåì ¹1

Çýýëèéí ýðñäýë íü

áàíêíû äîòîîä õ¿÷

Çýýëèéí ýðñäýë íü áàíêíû äîòîîä õ¿÷èí ç¿éë, çýýëèéí áàãöûí óäèðäëàãà, çýýëä¿¿ëýã÷èä ñàíàë

áîëãîæ áóé çýýëèéí íºõöºëººñ õàìààð÷ áàíêíû äîòîîä çýýëèéí ýðñäýë ¿¿ñäýã. Õàðèëöàã÷èéí çýýëèéí

òºëáºðèéã ã¿éöýòãýõ ãýðýýíèé ¿¿ðã¿¿ä çºð÷èãäñºíººñ òºëáºðèéí ýðñäýë ¿¿ñäýã.

Çýýëèéí òºâëºðèéí ýðñäýë íü 6

- Ãàçàðç¿éí õóâüä

5 Á.Öýðýíäîðæ “Ýðñäëèéí óäèðäëàãà” 149-ð хуудас6 Ã.Áàëæ ”Ýðñäýë áà äààòãàë”39-ð хуудас


Çýýëèéí ýðñäýë

Çýýëèéí ¿í

äñýí

òºë

áºð

èéí ýðñ

äýë

ðãø

ãõø

ãõ

Çýý

ëèé

í õ¿

¿ãè

éí

ýðñ

äýë

Çýý

ëèé

í àë

äàã

äàë

ûí

õºðâ

ºõ ý

ðñäý

ë

Çýý

ëèé

í ¿é

ë ÿâ

öûí

çá-û

í ýð

ñäýë

Çýý

ëèé

í õàìã

ààëàëòû

í ýð

ñäý

ë

Òºâ

ëºð

ëèé

í ýðñ

äýë

Õàí

øèé

í ýðñ

äýë

Õàð

èëö

àã÷

çýýë

èéí

òºëá

ºðºº

ñ ñà

íàà

òàé

çà

éëñ

õèé

õ

Ýäè

éí ç

àñãè

éí

íºõ

öºë

áà

éäë

ààñ

¿¿ñýõ ý

ðñäýë

Áàíêíû äîòîîä ýðñäýë Çýýëäýã÷ýýñ õàìààðàõ ýðñäýë


- Ñàëáàðûí õóâüä

- Íýã çýýëäýã÷èéí õóâüä

- Öàã õóãàöààíû õóâüä çýýëèéí òºâëºðºë áàéæ áîëîõã¿é.

Çýýëèéí ýðñäýëèéí óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëò

Áàíêíû ºðñºëäºõ ÷àäâàð òîãòâîðòîé ¿éë àæèëëàãààíä ò¿¿íèé çýýëèéí ýðñäýëèéã óäèðäàõ

òîãòîëöîîíîîñ õàìààðíà. Õàðèí àðèëæààíû áàíêíû íàéäâàðòàé áàéäàë íü ÿìàð íýã õýìæýýãýýð

ýðñäýëýý óäèðäàæ áàéãàà ÷àäâàðààñ íü õàìààðäàã. Ýðñäýëèéí óäèðäëàãà ãýäýã íü ýðñäýëèéã

áóóðóóëàõ àðãà õýðýãñýë¿¿äèéí íèéëáýð öîãö þì7. Ýðñäýëèéí óäèðäëàãûã ÷àíàðòàé ñàéí øóóðõàé

õèéñíýýð àðèëæààíû áàíêíû òîãòâîðòîé áàéäàë õàíãàãäàæ, ºðñºëäºõ ÷àäâàð íü ñàéæèðäàãèéã îëîí

óëñûí ñàéí àæèëëàãààòàé áàíêíû òóðøëàãà õàðóóëæ áàéíà. Çýýëèéí óäèðëàãà ãýäýãò çýýëèéí

óäèðëàãà, çýýëèéí áîäëîãî, çºâøººðºë, õÿíàëò, ìóó ºðèéí óäèðëàãà, çýýëèéí çýðýãëýë òîãòîîõ,

ïîðòôåëèéí ìåíåæåìåíò çýðýã ç¿éëñ õàìààðàãäàíà.

Çýýëèéí ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí ¿éë àæèëëàãààã

Áàíêíû äîòîîäîä çýýëèéí îíîâ÷òîé áàãöûã áóé áîëãîõ çàìààð çýýëèéí ýðñäýëèéã óäèðäàõ

Áàíê çýýëäýã÷èäòýé õàìòðàí àæèëëàæ õàìòûí óäèðäëàãûí çàð÷ìààð çýýëèéí ýðñäýëèйã

óäèðäàõ

Çàõèðãààíû ç¿ãýýñ çýýëèéí ýðñäýëä õÿíàëò òàâèõ çàìààð õýðýãæ¿¿ëíý.

Çýýëèéí ýðñäëèéí óäèðëàãûã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿íäñýí ñóóðü áàíêíû äîòîîä õ¿÷èí ç¿éë íü

áàíêíû õºðºíãèéí óäèðäëàãà þì. Ò¿¿íèé õ¿ðýýíä õýðýãæ¿¿ëýõ õºðºíãèéí áàãöûí óäèðäëàãà íü áàíêíû

çýýëèéí ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí äîòîîä õ¿÷èí ç¿éëä õàìààðàãäàíà.

Çýýëèéí ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí ñèñòåì

Ñõåì ¹2

7 Á.Öýðýíäîðæ “Ýðñäëèéí óäèðäëàãà” 150-ð хуудас


Çýýëèéí óäèðäëàãûí ñèñòåìèéí

Çýýëèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýõ ýðõ

Çýýëèéí óäèðäëàãûí

ìýäýýëëèéí ñèñòåì

Çýýëèéã ýðñäýëèéí ò¿âøèíãýýð íü

ýðýìáëýõ, ðåéòèíã òîãòîîõ

Çýýëèéí ¿éë àæèëëàãààíû çîõèîí

áàéãóóëàëò

Ëèìèò òîãòîîõ


Çýýëèéí ýðñäëèéã ñààðìàãæóóëàõ õ¿÷èí ç¿éëñ

- Çýýë òºëºõ ÷àäâàðûã ¿íýëýõ

- Çýýëèéí õýìæýýã çýýëèéí ýðñäýëòýé õîëáîæ òîãòîîõ

- Çýýëäýã÷èéí ººðèéíõ íü õºðºíãººñ òºñºëä îðóóëàõ

- Õóóëü ýðõç¿éí îð÷èíã ñàéæðóóëàõ

- Áàíêíû çîõèîí áàéãóóëàëòûí ¿éë àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõ

- Çýýëèéí ãýðýýã ñàéæðóóëàõ

- Àñóóäàëòàé çýýëòýé õîëáîîòîé àæèë çîõèîí àæèëëóóëàõ ãýõ ìýò áàéíà

1.4 Çýýëæèõ ÷àäâàðûí òóõàé åðºíõèé îéëãîëò,

Çýýëæèõ ÷àäâàð ãýäýã îéëãîëòîíä òóõàéí çýýëäýã÷èéí çýýëèéí òºëáºðºº ýðã¿¿ëýí òºëºõ

áîëîìæèéã àâ÷ ¿çäýã. ÀÀÍ-èéí òºëáºðèéí ÷àäâàð áóþó òóõàéí ÀÀÍ-èéí á¿õèé ë ºð òºëáºðèéã

áàðàãäóóëàõ ÷àäâàð áîëîìæ ãýñýí îéëãîëòòîé õàðüöóóëáàë çýýëæèõ ÷àäâàð íü èë¿¿ íàðèéí îéëãîëò

áèëýý. ÀÀÍ íü åðäèéí ºð òºëáºðºº èõýâ÷ëýí áîðëóóëàëòûí îðëîãîîñ òºëäºã áîë çýýëèéí ºð òºëáºðèéã

áàðàãäóóëàõ 3 ýõ ¿¿ñâýð áàéíà. ¯¿íä


Çýýëèéí óäèðäëàãûí ñèñòåìèéí

Çýýëèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýõ ýðõ

Çýýëèéí óäèðäëàãûí

ìýäýýëëèéí ñèñòåì


- Áàíêàíä çýýëèéí áàðüöààíä òàâüñàí õºðºíãèéã õóäàëäàí áîðëóóëñàíû îðëîãî

- Áóñàä áàíê áîëîí ÀÀÍ-èéí áàòàëãàà, áàòëàí äààëò

- Äààòãàëûí íºõºí òºëáºð

Çýýëæèõ ÷àäâàðûã ¿íýëäýã õýä õýäýí àðãà áàéäàã. Ýäãýýðýýñ õàìãèéí ºðãºí õýðýãëýãääýã

äàðààõ àðãóóä áàéíà.

- Ñàíõ¿¿ãèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí ñèñòåì äýýð òóëãóóðëàñàí øèíæèëãýý

- Ìºíãºí óðñãàëûí øèíæèëãýý

- ¯éë àæèëëàãààíû ýðñäýëèéí øèíæèëãýý

Ýäãýýð àðãóóä íü ººð ººðèéí îíöëîãòîé áºãººä õàðèëöàí áèå áèåíýý íºõäºã. Õýðýâ ¿éë àæèëëàãààíû

ýðñäýëèéí øèíæèëãýý íü çºâõºí íýã óäààãèéí çýýë îëãîõ ¿éë ÿâö áà ò¿¿íòýé õîëáîîòîé ìºíãºí óðñãàë

äýýð ¿íäýñëýãääýã áîë ñàíõ¿¿ãèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí ñèñòåì íü êîìïàíèéí íèéò ºð òºëáºð òîãòìîë,

äóíäàæ, ñòàíäàðò õàíäëàãûã òîîöîîëîí ýðñäýëèéã òîäîðõîéëäîã. Ìºíãºí óðñãàëûí øèíæèëãýý íü

çýýëäýã÷èéí çýýëæèõ ÷àäâàðûã ¿íýëýýä çîãñîõã¿é çýýë îëãîõ íºõöºë óðãàí ãàð÷ áîëîõ, øèíýýð

îëãîõ çýýëèéí äýýä õÿçãààð ìºí ò¿¿í÷ëýí êîìïàíèéí óäèðäëàãûí ñóë öýã¿¿äèéã ¿ç¿¿ëäýã. Äýëõèé

íèéòèéí ïðàêòèêààñ ¿çýõýä ñàíõ¿¿ãèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí ñèñòåìä ¿íäýñëýí çýýëæèõ ÷àäâàðûã

¿íýëýõ ¿åä äàðààõ 5 á¿ëýã ¿ç¿¿ëýëòèéã õýðýãëýäýã áàéíà. ¯¿íä

Õºðâºõ ÷àäâàðûí ¿ç¿¿ëýëò

¯ð àøèãò áàéäëûí /ýðãýöèéí/ ¿ç¿¿ëýëò

Ñàíõ¿¿ãèéí ëåâåðåæèéí /õºø¿¿ðýã/ ¿ç¿¿ëýëò

Àøèãò àæèëëàãààíû ¿ç¿¿ëýëò

ªð òºëáºðèéí ¿ç¿¿ëýëò

Çýýëæèõ ÷àäâàðûí øèíæèëãýý íü çýýëæ¿¿ëýõ øèéäâýð ãàðãàëò, çýýëèéí áîäëîãî, æóðàì

ñòàíäàðòûí äàãóó áàéõàä ÷èãëýãäýíý.

Çýýëæèõ ÷àäâàðûã òîäîðõîéëîõ äºðâºí õàíäëàãà áèé8.

Ñàëáàðûí õàíäëàãà : Ñàëáàðûí õºãæëèéí ÿâö ñàëáàð äàõü çýýëäýã÷èéí áàéð ñóóðü

Ñàíõ¿¿ãèéí õàíäëàãà : Çýýëèéã òºëºõ ¿íäñýí ýõ ¿¿ñâýð áîëîõ õàíäëàãàòàé ìºíãºí õºðºíãº

àâàõ ÷àäâàð ýñâýë øààðäëàãàòàé ¿åä áàðüöàà õºðºíãèéã õóäàëäàí áîðëóóëàõ

8 Ý.Ñàíäàãäîðæ “ Àðèëæààíû áàíêíû óäèðäëàãà, îíîë àðãàç¿é ”



Óäèðäëàãûí õàíäëàãà : Ìåíåæìåíòèéí ò¿âøèí íü áàéãóóëëàãûã óäèðäàõ á¿õ øàòíû

ìåíåæåð¿¿äèéí ìýäëýã, óð ÷àäâàð, õàìò îëíûã õýðõýí ¿ð àøèãòàé óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëæ

áàéãààãààð òîäîðõîéëîãäîíî.

Çýýëèéí õàíãàëòûí ÷àíàðûí õàíäëàãà : Áàíêíû ç¿ãýýñ çýýëèéí õàíãàëòûí ç¿éëä òàâèõ

õÿíàëòûí ò¿âøèí áà ò¿¿íèéã õóäàëäàí áîðëóóëàõ áîäèò ºðòºãèéã ãàðãàí àâàõ áîëîìæèéã

òîäîðõîéëíî.

Çýýëæ¿¿ëýõ ¿éë ÿâö íü çýýëèéã òîãòîîñîí õóãàöààíä ýðãýí òºëºõã¿é áàéõ îëîí òîîíû òºðºë

á¿ðèéí õýëáýð á¿õèé ýðñäýëèéí õ¿÷èí ç¿éëèéí íºëººëºëòýé õîëáîîòîé áàéäàã. Èéìýýñ çýýë îëãîõ ¿åä

áàíê íü çýýëæèõ ÷àäâàðûã ñóäëàõ ººðººð õýëáýë çýýë, õ¿¿ ýðãýí òºëºãäºõã¿é áàéõ ¿ð äàãàâàðûã

¿¿ñãýæ áîëîõ õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéã ñóäëàõ çàéëøã¿é øààðäëàãà ãàð÷ èðäýã. Çýýëæèõ ÷àäâàðûã

øèíý÷ëýõ çîðèëãî íü çýýë õ¿ñýã÷èéí õóâüä çýýëèéí òºëáºðºº öàã õóãàöààíä íü á¿ðýí ã¿éöýò

áàðàãäóóëàõ ÷àäâàð, áàíêíû õóâüä õ¿ëýýæ áîëîõ¿éö ýðñäýëèéí ò¿âøèí, òóõàéí íºõöºë áàéäàëä

îëãîæ áîëîõ çýýëèéí õýìæýý, ò¿¿íèé íºõöºë çýðãèéã òîäîðõîéëîõîä îðøäîã. Ýíý á¿õýí íü òóõàéí

çýýëäýã÷èéí òºëáºðèéí ÷àäâàðûã çºâõºí òîäîðõîé íýã ºäðººð áóñ èðýýä¿éí ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðòîé

áàéäëûã òîäîðõîéëîõûã íºõöºëä¿¿ëæ áàéäàã. Çýýëäýã÷èéí ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã áîäèòîîð

¿íýëýõ áà çýýëæ¿¿ëýõ ¿éë ÿâöûí áîëîìæèò ýðñäýë¿¿äèéã òîîöîõ íü áàíêàíä çýýëèéí õºðºíãèéã ¿ð

àøèãòàéãààð óäèðäàí àøèã îëîõîä ÷óõàë íºëººòýé.

Õî¸ðäóãààð á¿ëýã.Ñóäàëãààíû õýñýã

2.1 Ãàäààäûí áàíêóóäûí çýýëäýã÷èéã ñóäàëäàã àðãà÷ëàëóóä

Äýëõèéí ºíäºð õºãæèëòýé óëñ îðíóóäûí àðèëæààíû áàíêóóä çýýëæèõ ÷àäâàðûã äàðààõ àðãà

àðãà÷ëàëààð òîîöîí ¿íýëäýã áàéíà.

Òóõàéëáàë ÀÍÓ-ûí áàíêóóä 5Ñ ¿íýëãýýíèé ñèñòåìèéã àøèãëàí çýýëäýõ ÷àäâàð, çýýëèéí

ýðñäýëèéã òîîöäîã.

5ñ ¿íýëãýýíèé ñèñòåì

Customer character - Õàðèëöàã÷èéí íýð õ¿íä

Õàðèëöàã÷èéí ¿íýí÷ øóäàðãà, àæèë õýðýã÷ áàéäàë, çîõèîí áàéãóóëàõ óð ÷àäâàð, ºìíºõ

çýýëæèëòèéí ÿâö, ¿¿ðýã õàðèóöëàãà, õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ ÷àäâàð, áèåíåñèéí òóðøëàãà, õàìòðàí



àæèëëàõ áàãàà á¿ðä¿¿ëñýí áîëîâñîí õ¿÷íèé ñîíãîëò, òýäãýýðèéí àæèë ¿¿ðãèéí õóâààðèéí îíîâ÷òîé

áàéäàë çýðãèéã ¿íýëäýã. Ìºí õàðèëöàã÷ ººðèéí áèçíåñò õýð íèéöòýé ýñýõ íàñ, õ¿éñ, ìýðãýæèë,

ìýðãýæèëèéí áýëòãýãäñýí áàéäàë îðäîã.

Capacity to pay - Òºëáºðèéí ÷àäâàð

Áèçíåñèéí õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðýýñ òàñàëäàëã¿é õàíãàõ áîëîìæ ÷àäâàð ºð ººðèéí õºðºíãèéí

õàðüöàà õàìààðíà.

Capital - Õºðºíãº

Õàðèëöàã÷èéí õºðºíãº ãýäýã íü ºð òºëºõ áàòàëãàà áîëîõîîñ èë¿¿ ò¿¿íèé áèçíåñèéí òºðõèéã

òîäîðõîéëîõ ¿ç¿¿ëýëò áîëäîã. Õàðèëöàã÷èéí óðò õóãàöààíä õýðýãæ¿¿ëæ áóé õºðºíãº îðóóëàëòûí

òºñºëä ººðèéí õºðºíãººð õàðèóöëàãûã õ¿ëýýõ ÷àäâàðûã òîäîðõîéëîõ íü çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé .

Collateral - Çýýëèéí áàðüöàà áàòàëãàà

Õàðèëöàã÷èéí ýäèéí çàñãèéí îäîîãèéí íºõöºë áàéäàë öààøäûí òºëºâ, õàðèëöàã÷èéí áèçíåñèéí

îð÷èíä ìàêðî ýäèéí çàñãèéí îãöîì ººð÷ëºëò ãàðàõ ýñýõ, ¿éëäâýðëýëèéí ò¿¿õèé ýäèéã áýëòãýõ, áýëýí

á¿òýýãäýõ¿¿í áîðëóóëàëòûí íàéäâàðòàé òîãòîëöîî ñ¿ëæýý áèé áîëãîæ ÷àäñàí ýñýõ, àæèë õýðãèéí

ò¿íø¿¿äèéí õàðèëöàà õîëáîî õàìààðíà.

Èõ Áðèòàí

Èõ Áðèòàíèé áàíêóóä çýýëäýã÷èéí çýýëæèõ ÷àäâàðûã ¿íýëýõäýý CAMPARE, PARTS,

PARSER àðãóóäûã õýðýãëýäýã áàéíà.

PARTS

Purpose – Çýýëèéí çîðèëãî : Çýýëèéí çîðèóëàëò áîëîí çýýëèéã õýðõýí çàðöóóëàõ òóõàé

Amount - Çýýëèéí õýìæýý : Õýäèé õýìæýýíèé çýýë àâàõ áîëîí çýýëèéí çàõèðàí çàðöóóëàëòûí

òóõàé

Repayment – Çýýëèéí ýðãýí òºëºëò : Çýýëèéí õ¿¿, çýýëèéí õ¿¿ãèéí òºëáºðºº õýðõýí õèéæ

ã¿éöýòãýõ òóõàé

Term - Çýýëèéí õóãàöàà : Çýýëèéí õóãàöàà áîëîí çýýëèéí ýðãýí òºëºëòèéí õóãàöààíû òóõàé



Security - Çýýëèéí áàòàëãàà : Çýýëèéí áàòàëãàà õºðºíãº, áàðüöàà õºðºíãèéí òóõàé

PARSER

Person – Õàðèëöàã÷èéí íýð õ¿íä

Õàðèëöàã÷èéí íýð õ¿íä : Áàéãóóëëàãûí õóâüä òóõàéí ñàëáàðûí çàõ çýýëäýý ýçëýõ áàéð

ñóóðü

Amount - Çýýëèéí õýìæýý : Çýýëèéí õýìæýý áóþó õýäèéí õýìæýýíèé çýýë àâàõ

Repayment - Çýýëèéí ýðãýí òºëºëò íàéäâàðòàéã òîäîðõîéëîõ

Security - Çýýëèéí áàòàëãààòàé ýñýõ

Expendiency - Çýýëèéí çîðèëãî

Remuneration – Çýýëèéí òºëáºð : Çýýë çýýëèéí õ¿¿ã õýðõýí ã¿éöýòãýõ

CAMPARI

C - Character áóþó çýýëäýã÷èéí çàí òºëºâ, ò¿¿õ

- Çýýëäýã÷èéí ¿éë àæèëëàãààíû òóðøëàãà, ò¿¿õ

- Çýýëäýã÷èéí óäèðäëàãûí á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëò, ºì÷èéí õýëáýð øèéäâýð ãàðãàõ, ãàðûí

¿ñýã çóðàõ, ýðõ á¿õèé ýòãýýäèéí ýðõ ¿¿ðýã

- Óäèðäëàãûí óð ÷àäâàð ìýäëýã áîëîâñðîë

- Çýýëäýã÷èéí ãàäààä, äîòîîä õàðèëöàà

- Çýýëèéí ò¿¿õ çýýë àâ÷ áàéñàí ýñýõ / îäîî çýýëèéí ¿ëäýãäýëòýé ýñýõ/

- Õîëáîãäîõ ëàâëàãààã àâàõ

- Òóñ áàíêíû àæèëòàíòàé õîëáîîòîé ýñýõ

A- Çýýëäýã÷èéí íººö áîëîëöîî

- Õ¿íèé íººö

- Ñàíõ¿¿ãèéí íººö ÷àäâàð

- Çàõ çýýëèéí òºëºâ áàéäàë ºíººãèéí íºõöºë áàéäàë ºðñºëäººí

- Áàéãóóëëàãûí ä¿ð òºðõ, çàõ çýýëä ýçëýõ áàéð ñóóðü



- Õóäàëäàí àâàã÷ íèéë¿¿ëýã÷èéí õ¿ðýý òàðõàö

M-Mean

- Çýýëäýã÷èéí áèçíåñ òºëºâëºãºº ìàðêåòèíãèéí ãîë áîäëîãî

- Áýëýí ìºíãºíèé óðñãàëûí óäèðäëàãà

- Çýýëäýã÷èéí àêòèâèéí á¿òýö, áîãèíî õóãàöààò õºðºíãº îðóóëàëò, àâëàãà, ò¿¿õèé ýäèéí íººö,

áàðàà ìàòåðèàë, áèåò áîëîí áèåò áóñ õºðºíãº, áàëàíñàä òóñãàãäààã¿é õºðºíãº ãýõ ìýò

- ªð òºëáºðèéí á¿òýö áîãèíî áîëîí óðò õóãàöààò ºð òºëáºð

- ªºðèéí õºðºíãèéí á¿òýö ýçýìøèã÷èäèéí ºì÷ õóðèìòëàãäñàí àøèã

P – Purpose áóþó çîðèëãî à÷ õîëáîãäîë

- Çýýëèéí çîðèóëàëò

- Òºñëèéí áîëîí ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýíèé ãîë ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

- ¯éë àæèëëàãààíä ó÷èð÷ áîëîõ ýðñäýë äàâàí òóóëàõ àðãà çàì

A – Amount áóþó çýýëèéí õýìæýý : Çýýëèéí áîäèò ä¿í

R – Repayment áóþó çýýëèéí ýðãýí òºëºëò

- Áîäèò çýýëèéí õóãàöàà

- Çýýëèéí òºëáºð õýðõýí õèéõ / õýñýã÷èëñýí, õóãàöààíû ýöýñò, ìºíãºí õºðºíãèéí óðñãàëòàé

õîëáîãäóóëàí ãàðãàõ/

- Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä øèíæèëãýý õèéõ / ºð áàðàãäóóëàõ õàðüöàà , ººðèéí õºðºíãèéí ºãººæ,

áàðàà ìàòåðèàëûí ýðãýö, àâëàãà öóãëóóëàõ, äóíäàæ õóãàöàà , òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ

÷àäâàð, íºõºëòèéí êîýôôèöèåíò, ºð ººðèéí õºðºíãèéí õàðüöàà /

I – Insurance áóþó äààòãàë çýýëèéí õ¿¿ øèìòãýë áàðüöàà õºðºíãº

- Áîäèò çýýëèéí õ¿¿ãèéí õýìæýý

- Áàðüöàà õºðºíãèéí ¿íýëãýý, äààòãàë

- Çýýëäýã÷èéí àìü íàñíû äààòãàë

- Áèçíåñèéí äààòãàë



- Òîíîã òºõººðºìæèéí äààòãàë øèìòãýë çýðýã áîëíî.

Äýýðõè ìýäýýëë¿¿äèéã ¿íäýñëýí 1-6 ãýñýí ¿íýëãýýãýýð ¿íýëýõ áà 1 ãýâýë õàìãèéí ñàéí …6 áîë

õàìãèéí ìóó ãýñýí ¿ã þì. ¯íýëãýý ºãñºíèéõºº äàðàà ýðñäýëèéí àíãèëàë, çýýëèéí ¿íýëãýýíèé àíãèëàë,

áàðüöàà õºðºíãèéí ¿íýëãýýíèé äóíäæóóäûã ãàðãàí äàðààõ õ¿ñíýãòýýñ çýýëèéí àíãèëàëûã òîîöíî.

Õ¿ñíýãò ¹1

Çýýëèéí ¿íýëãýýíèé àíãèëàëûí äóíäàæ

Áàðüöàà õºðºíãèéí ¿íýëãýý 1 2 3 4 5 6

100% 1 11 121 231 341 451 461

75%-100% 2 112 122 232 442 552 662

50%-75% 3 113 223 333 443 553 663

25%-50% 4 114 224 334 444 554 664

25% õ¿ðòýë 5 115 225 435 545 655 665

Áàðüöàà õºðºíãºã¿é 6 116 226 436 546 656 666

Äýëõèéí áàíê

CAMEL- Äýëõèéí áàíê ýíýõ¿¿ ñèñòåìèéã àøèãëàäàã.

Capital – ªºðèéí õºðºíãèéí õýìæýý

Assets – Õºðºíãº

Management- Ìýðãýæèëèéí óäèðäëàãà

Earning- Àøèãò àæèëëàãàà

Liquidity – Òºëáºðèéí ÷àäâàð

ßïîí

ßïîíû áàíêóóä çýýëäýã÷èääýý òîîí áóñ ¿ç¿¿ëýëòèéã ¿íäýñëýí çýýëäýã÷äýä ñóäàëãàà

øèíæèëãýýã çýýë îëãîõîîñ íü ºìíº õèéíý. ¯¿íä òóõàéí ÀÀÍ-èéí äàâóó áîëîí ñóë òàëûã íü òîäîðõîéëäîã

áàéíà.

Áèçíåñèéí ò¿¿õòýé íü òàíèëöàíà



Òóõàéí çýýëäýã÷èéí ñàëáàðûã íü ñóäàëæ îëãîõ çýýëèéã ñàëáàðûí õºäºëãººíòýé íü õîëáîæ

ºãºõ

Áàíêóóäòàé õàðèëöàõ õàðèëöàà íü ÿìàð áàéíà âý ? ãýäãèéã ñóäàëíà.

Òóõàéí áàéãóóëàãûã óäèðäàæ áóé õ¿íèé óð ÷àäâàð ÿìàð áàéíà.

Òóõàéí áàéãóóëëàãà íü ÿìàð òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ¿éëäâýðëýæ áàéãààã òîãòîîæ ºãºõ

Òóõàéí áàéãóóëëàãà ººðèéí ñàëáàðûí õóâüä ÿìàð ò¿âøèíä áàéíà âý ?

Óã àæ àõóé íýãæèéí òåõíîëîãèéí ò¿âøèí, íººö áîëîëöîî ïîòåíöèàëûã òîãòîîæ ¿çýõ

Îðîñûí õîëáîîíû óëñ

Ìàíàé õîéä õºðø áîëîõ ÎÕÓ-ûí áàíêóóä ººðèéí îðíû áàíêóóäûí õîëáîîíû ìýðãýæèëòí¿¿äèéí

áîëîâñðóóëñàí àðãà÷ëàëàààð çýýëäýã÷èéí çýýëæèõ ÷àäâàðûã ñóäàëæ áàéíà. Ýíý àðãà÷ëàëààð

çýýëæèõ ÷àäâàðûã õýä õýäýí ÷èãëýëýýð ¿íýëäýã áàéíà. ¯¿íä

Íýð õ¿íä – Óäèðäëàãûí õàðèóöëàãà, óðüä àâ÷ áàéñàí çýýëèéí òºëáºðºº õóãàöààíäàà õèéæ

áàéñàí ýñýõ

×àäâàð- Á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë áîëîí áîðëóóëàëò ìºí ò¿¿íèéã ºðñºëäºõ ÷àäâàðòàé

áàéëãàõ

Àøèãò áàéäàë- Òóõàéí çýýëäýã÷èä ñàíõ¿¿æèëò õèéñíýýð áóñàä çýýëäýã÷ýýñ þóãààð

äàâóó áîëîõ

Áîäèò áàéäàë- Òºñºë áèçíåñ òºëºâëºãººíèé ¿ð ä¿íä õ¿ðýõ áîäèòîé ÷àäâàð

¯íäýñëýëòýé áàéäàë – Õ¿ñ÷ áóé çýýëèéí ä¿í õýð ¿íäýñëýëòýé áàéäàë

Ýðãýí òºëºëò – Òºñºë áèåëýõã¿é òîõèîëäîëä çýýëäýã÷èéí ºì÷ ýä õºðºíãèéã áîðëóóëàõ

çàìààð çýýëèéã òºë¿¿ëýõ

Çýýëèéí õàíãàãäñàí áàéäàë – Çýýëäýã÷èéí õóóëü ç¿éí ýðõýýð çýýë õàíãàãäñàí áàéäàë

2.2 Ìîíãîëûí àðèëæààíû áàíêóóäûí çýýëæèõ ÷àäâàðûã ¿íýëäýã àðãà

Ìàíàé àðèëæààíû áàíêóóäûí îëîíõè íü çýýëèéí øèíæèëãýýíäýý çýýëèéí çàðöóóëàëò, çýýëäýã÷èéí

áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãàà, òóðøëàãà, óäèðäëàãûí áàãèéí óð ÷àäâàð, ºìíºõ çýýëèéí ò¿¿õ, ñàíõ¿¿ãèéí

áàéäàë, áàðüöàà õºðºíãèéí áàéäàë çýðãèéã õàðãàëçàí ¿çäýã áàéíà. Ãýõäýý àðèëæààíû áàíêóóä

çýýëäýã÷èäýý Ìîíãîë áàíêíû åðºíõèéëºã÷ ñàíõ¿¿ ýäèéí çàñãèéí ñàéäûí 2004 îíû 207/459 òîîò

õàìòàðñàí òóøààëûí äàãóó çýýëäýã÷äèéã ìºí ñóäàëäàã áºãººä ¿íýëãýý ºãºõäºº ñêîðèíã àðãûã ãîëäóó



àøèãëàäàã áàéíà. Ýíý àðãà íü îíîîíû ñèñòåìä ñóóðèëñàí àðãà áºãººä íýð õ¿íä, íàéäâàðòàé áàéäàë,

ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýý çýðýã ¿ç¿¿ëýëòýýð îíîî ºãºí ä¿ãíýæ øèéäâýð ãàðãàäàã àðãà÷ëàë þì

Õàðèí äýýð äóðüäñàí îëîí óëñàä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí àðãóóäààñ

ÃÎËÎÌÒ Áàíê - 5Ñ ¿íýëãýýíèé çàð÷ìûã àøèãëàæ áàéíà.

ÕÓÄÀËÄÀÀ ÕªÃÆËÈÉÍ Áàíê - Çýýëèéí ýðñäýë, áèåíåñèéí áàéãóóëëàãûí çýðýãëýë òîãòîîõäîî

òóõàéí áèåíåñèéã ñàëáàð ñàëáàðààð íü ¿íýëæ òîãòîîæ, îíöëîãîîñ õàìààðóóëàí òóñãàéëàí ýñâýë

åðºíõèéëºí àâ÷ çýýëèéí ýðñäýëèéí çýðýãëýë òîãòîîäîã áàéíà.

ÊÀÏÈÒÐÎÍ Áàíêíû õóâüä “ Çýýëæèõ ÷àäâàðò ðåéòèíã òîãòîîõ æóðàì” –ûíõàà äàãóó ÷àíàðûí áîëîí

òîîí ¿ç¿¿ëýëòýýð ðåéòèíã òîãòîîäîã.

Õàðèí ÇÎÎÑ Áàíê çýýëäýã÷èäýý CAMPARI ¿íýëãýýíèé ñèñòåìèéã àøèãëàäàã áàéñàí áàéíà.

Èíãýýä Ìîíãîëûí àðèëæààíû áàíêóóäààñ ÕÀÀÍ Áàíêíû çýýëäýã÷èéí ñóäàëäàã àðãûã äýëãýðýíã¿é

àâ÷ ¿çüå.

ÕÀÀÍ áàíêíû çýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ àðãà÷ëàë

Õààí áàíêíû çýýëèéí áîäëîãûí çîðèëãî

Áàíêíû çýýëèéí ¿éë àæèëëàãàà íü çýýë øààðäëàãàòàé áàéãàà àëèâàà èðãýä, àæ àõóé íýãæ,

õóóëèéí ýòãýýäýä øóóðõàé, áîëîâñîí, õàðèëöàã÷èéí ¿éë÷èëãýýíèé ºíäºð ò¿âøèíä õ¿ð÷ ¿éë÷ëýõèéí

çýðýãöýý õàðèóöëàãàòàé, íàéäâàðòàé çýýëäýã÷èäòýé óðò õóãàöààíä õàìòðàí àæèëëàõûã

÷èãëýëýý áîëãîíî9.

Çýýë îëãîõ àðãà÷ëàë, ¿å øàò

ªðãºäºë õ¿ëýýí àâàõ, ñóäàëãàà õèéõ

Çýýëèéí àæèëòàí óðüä÷èëñàí ÿðèëöëàãààð çýýë õ¿ñýã÷èéí ýðýëò õýðýãöýý, áèçíåñèéí

áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë, çýýë ýðã¿¿ëýí òºëºõ ýõ ¿¿ñâýð, õóâü õ¿íèé õ¿÷èí ç¿éë çýðãèéã

òîäîðõîéëæ, çýýëèéí áîäëîãîä çààñàí çàð÷ìóóäûã áàðèìòëàí çýýë ñóäëàõ ýñýõèéã øèéäâýðëýíý.

Çýýë õ¿ñýã÷ çýýëýý òºëæ ÷àäàõ ýñýõ íü ýðãýëçýýòýé, òºëáºðèéí ÷àäâàðã¿é çýðýã íü òîãòîîãäâîë

9 “Õààí áàíêíû çýýëèéí áîäëîãî”-ûí òóõàé æóðàì



çýýë îëãîõ áîëîìæã¿é òóõàé ìýäýãäýæ îéëãóóëíà. Çýýë ñóäëàõ áîëîìæòîé çýýë õ¿ñýã÷èéí ºðãºäëèéí

õóðààìæèéã òóøààëãàñàíààð ºðãºäºë ñóäëàõ ¿éë ÿâö ýõëýõ áºãººä çýýëäýã÷èéí àíêåòèéã áºãë¿¿ëíý.

Çýýëèéí àæèëòàí çýýë õ¿ñýã÷èéí õóâèéí çàí áàéäàë, íýð õ¿íä áà ñàíõ¿¿ãèéí øààðäëàãòàé

ìýäýýëýë, áàðüöàà õºðºíãèéí ÷àíàð áàéäàëä ¿íýëýëò õèéõ çîðèëãîîð àæëûí áàéð áîëîí îðøèí ñóóõ

ãàçðûã ººðèéí áèåýð î÷èæ ¿çýí, ãàçàð äýýð íü øàëãàæ áàðèìòæóóëíà. Çýýëèéí ñóäàëãàà

øèíæèëãýý õèéõ ÿâöäàà àíõíû ÿðèëöëàãà áîëîí ãàçàð äýýðõè ¿çëýãýýð îëæ àâñàí ìýäýýëýë¿¿äýý

áàòàëãààæóóëæ õºíäëºíãèéí ýòãýýäýýñ ìýäýýëýë öóãëóóëàõ çàìààð çýýëèéí ñàíàëàà áîëîâñðóóëíà.

Çýýë õ¿ñýã÷ýýñ çýýëèéí ñóäàëãàà øèíæèëãýýíä øààðäëàãàòàé áàðèìò ìàòåðèàëûã àâ÷

ñòàíäàðò ìàÿãòóóäûã àøèãëàí òàéëàí òýíöýë, îðëîãûí òàéëàí, ñàð á¿ðèéí ìºíãºí ã¿éëãýýíèé

òàéëàíãèéí õýëáýðò îðóóëàõ áà ñàíõ¿¿ãèéí õàðüöààíû øèíæèëãýýíèé àðãóóäûã àøèãëàí ºðãºäëèéã

øèíæèëæ çýýëèéí ñàíàë áîëîâñðóóëíà.

Çýýëèéí àæèëòàí äàðààõ áàéäëààð ñóäàëãààã õèéæ çýýë îëãîõ ýñýõ ñàíàëàà áîëîâñðóóëíà.

Çýýëäýã÷èéí çàí ÷àíàð

Çýýëäýã÷èéí ¿íýí÷ øóäàðãà áàéäàë, çýýë òºëºõ ñîíèðõîë çýðãèéã ºìíºõ çýýëèéí ò¿¿õ,

ãóðàâäàã÷ ýòãýýäýýñ öóãëóóëñàí ìýäýýëýë çýýëäýã÷èäòýé õàðèëöàí ÿðèëöàõ çýðãýýð

ìýäýõ áîëîìæòîé áàéäàã. Çýýë ýðã¿¿ëýí òºëºõ íü çýýëäýã÷èéí áèçíåñèéí îðëîãîòîé óÿëäàõ

áîëîí çýýëýý ýðã¿¿ëýí òºëºõ ñîíèðõîë áàéãàà ýñýõèéã õàìãèéí ò¿ð¿¿í òîäîðõîéëîõ

øààðäëàãàòàé .

Ñõåì ¹ 3


Òóõàéí îðîí íóòàãò õàìò îëíû äóíä õýð íýð õ¿íäòýé òàëààð ìýäýýëýë îëæ àâàõ

Çýýëäýã÷èéí çàí ÷àíàðûí

òàëààðõè ìýäýýëýë

Çýýëäýã÷èäòýé

ÿðèëöàõ

Ãóðàâäàã÷ ýòãýýäýýñ ìýäýýëýë îëæ àâàõ

Çýýë àâñàí ò¿¿õèéã áàòàëãààæóóëñàí áàíêíû áàðèìò


Îðëîãî îëîõ ÷àäâàð

Çýýëäýã÷èéí îðëîãî îðîõ ÷àäâàðààð íü çýýë ýðã¿¿ëýí òºëºõ ÷àäâàðûã õàðóóëíà.

Õàðèëöàã÷èäûí íàñ, ýð¿¿ë ìýíä, òîãòâîð ñóóðøèëòàé àæèëëàæ áàéãàà ýñýõ, îðëîãî

çàðëàãûí ìýä¿¿ëýã, íèéãìèéí áàéäàë, ºð òºëáºðèéí òàëààðõè ìýäýýëýë çýðãýýð òóõàéí

çýýëäýã÷èéí îðëîãî îëîõ ÷àäâàðûã òîäîðõîéëíî.

Ñõåì ¹4

Õºðºíãèéí áàéäàë

Çýýëäýã÷ òîäîðõîé õýìæýýíèé õºðºíãèéã ººðººñºº ãàðãàõ ÷àäâàðòàé ýñýõ, õºðºíãº áèé

áîëîõîä òîäîðõîé õýìæýýíèé òóðøëàãà ñóóñàí ýñýõèéã òîäîðõîéëäîã.


Ñàëáàðûí òàëààðõ õýâëýëèéí ìýäýýëýë

Ñóäàëãààíû àãåíòóóäûí ìýäýýëýë

Áóñàä ñàëáàðóóäòàé õàðüöóóëñàí ìýäýýëýë

Çýýëäýã÷èéí ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëýë

Òàòâàðûí àëáàíû

ìýäýýëýë¿¿äÁàíêàíä òóñãàéëàí

áîëîâñðóóëñàí ìýäýýëýë

Ñàíõ¿¿ãèéí çàâñàðûí òàéëàí

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíÇýýë àâñàí ò¿¿õèéã

áàòàëãààæóóëñàí áàðèìò


Ñõåì ¹5

Áèçíåñèéí îð÷èí

Ìèêðî îð÷èí áîëîí ìàêðî îð÷èíä çýýëäýã÷èéí áèçíåñò øóóä íºëººëºõ¿éö õ¿÷èí ç¿éë

áàéäàã.

Ñõåì ¹6


Ýäèéí çàñãèéí áàéäàë íºëººëºõ ýñýõ

Óëñ òºðèéí íºëººëºë áàéãàà ýñýõ

ªðñºëäººíèé òàëààðõ ìýäýýëýë

Çýýëäýã÷èéí áèçíåñèéí îð÷èí

Ãàäààä îð÷íû áóñàä õ¿÷èí ç¿éë

Õóóëü ýðõç¿éí áàéäëûí ìýäýýëýë

Õóäàëäàí àâàã÷èéí ìýäýýëýë

Áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷èéí ìýäýýëýë

Òóõàéí ñàëáàð íýãæèéí ¿éë àæèëëàãàà

Çýýëäýã÷èéí õºðºíãèéí ìýäýýëýë

Õàìòðàí ýçýìøèã÷ íàðààñ ìýäýýëýë àâàõ

ªºðèéí ýçýìøèë áîëîõûã íîòëîõ

Õýäèé õýìæýýíèé õºðºíãº

ãàðãàõ ÷àäâàðòàé áàéíà.

Õºðºíãèéí áè÷èã áàðèìòòàé òàíèëöàõ

Áèçíåñèéí ¿.à-íûõàà ¿ð øèìýýð õºðºíãº áèé áîëãîñîí

ýñýõ


Áàðüöàà õºðºíãº

Çýýëèéã òºëºãäºæ äóóñàõ õ¿ðòýë õóãàöààíä áàíê áàðüöàà õºðºíãèéã çýýëäýã÷ýýñ

àâàõ áºãººä ýíý íü ¿ë õºäëºõ, õºäëºõ õºðºíãº, áàòëàí äààëò

õýëáýðýýð áàéäàã.

Ñõåì ¹7

Çýýëèéí õóâèéí õýðýã

Çýýëèéí õóâèéí õýðýãò äàðààõ ìàòåðèàëóóä áàéõ ¸ñòîé.

1. Çýýë îëãîõ ã¿éëãýý õèéõèéí ºìíºõ øàëãàõ áàëàíñ

2. Çýýëèéí áàðüöààíû áàòëàí äààëòûí ãýðýý /íîòàðèàòààð áàòàëãààæñàí/

3. Çýýë îëãîñíû äàðààõ ÿâöûí õÿíàëòòàé õîëáîîòîé õºòºëñºí ìàÿãòóóä

4. ªðãºäëèéí õóðààìæ òóøààñàí îðëîãûí ìýä¿¿ëýã

5. Çýýë õ¿ñýã÷èéí ãàðààð áè÷ñýí ºðãºäºë

6. Çýýëäýã÷èéí ãàðààð áºãëºñºí àíêåò, õîðîîíû çàñàã äàðãûí òîäîðõîéëñîíîîð àì á¿ëèéí

òîäîðõîéëîëòûã õàâñàðãàíà.

7. Áèåèéí áàéöààëòûí õóóëáàð / çýýëäýã÷, ãýð á¿ëèéí õ¿í, õàìòðàí çýýëäýã÷/

8. ¯éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ çºâøººðëèéí õóóëáàð


ººðèéí ýçýìøèë áîëîõûã øàëãàõÒóõàéí õºðºíãèéí òàëààð

ýðõèéí á¿ðòãýëèéí áàéãóóëëàãààñ ëàâëàãàà

àâàõ

Áóñäàä áàðüöààëàãäñàí ýñýõèéã ëàâëàñàí ÌÁ-íû

ëàâëàãàà

Õàìòðàí ýçýìøèã÷ íàðààñ ìýäýýëýë àâàõ

Ñàíàë áîëãîæ áàéãàà õºðºíãèéí áàéðøèë ÷àíàð Çýýëäýã÷èéí áàðüöàà

õºðºíãèéí ìýäýýëýë

Áàðüöàà õºðºíãèéí áè÷èã áàðèìòòàé òàíèëöàõ

Áàðüöàà õºðºíãº á¿ðò áàðèìòëàõ ÷èã áàðèìæààã

òîãòîîõ

Ãàäàð äýýð íü î÷èæ ÷àíàð áàéäëûã øàëãàõ


9. Çýýë îëãîõîä òîîöîîëëûã õýðõýí àøèãëàñàí ìàòåðèàëûí õóóëáàð, ãàð òýìäýãëýë, íýìýëò

ìàòåðèàë, òîîëëîãî õèéñýí àêò çýðãèéã õàâñàðãàíà.

10. Áóñàä áàíê áîëîí áàíê áóñ ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäûí çýýëèéí ìýäýýëëèéí ñàíãààñ àâñàí

ìýäýýëýë

11. ¯ë õºäëºõ õºðºíãº áàðüöààëæ áàéãàà áîë ¯ÕÝÕÁÃàçðûí òîäîðõîéëîëò,

/ óã ¿ë õºäëºõ õºðºíãèéã ººð çýýëèéí áàðüöààíä òàâèàã¿é áîëîõûã òîäîðõîéëñîí/ ,

øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä ºì÷ëºõ ýðõ á¿õèé òàëáàéí òîäîðõîéëîëò, ñõåì çóðàã

12. Áàðüöàà õºðºíãèéí áàðèìò áè÷ãèéí õóóëáàðóóä / áàòëàãäñàí ìàÿãòûã áºãë¿¿ëñýí

íîòàðèàòààð áàòëàãäñàí /

13. Áàðüöàà õºðºíãèéí õàìòðàí ýçýìøèã÷èäýýñ áè÷ãýýð àâñàí çºâøººðºë

14. Áàòëàí äààã÷òàé áîë ò¿¿íèéã çýýëäýã÷èéí àäèë øàëãàñàí áàðèìò

15. Õýðýâ çýýëäýã÷ íü ÀÀÍ áîë êîìïàíèéí ãýð÷èëãýý, ä¿ðýì, ñ¿¿ëèéí óëèðëóóäûí òàéëàíãóóä

16. Áóñàä çýýëèéí õóâèéí õýðýã íü çýýëèéã ýðãýí òºë¿¿ëºõºä áýðõøýýë ó÷èðñàí òîõèîëîëä

çýýëä¿¿ëýã÷ àðèëæààíû áàíê áîë ò¿¿íèéã õóóëü ç¿éí äàãóó øèéäâýðëýõýä ÷óõàë ¿¿ðýã

ã¿éöýòãýíý.

Çýýë àâàõàä á¿ðä¿¿ëýõ ìàòåðèàë

1. Çýýëèéí õ¿ñýëò

-Õóóëèéí ýòãýýäèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí ãýð÷èëãýý

-Õóóëèéí ýòãýýäèéí ä¿ðýì

-¯¿ñãýí áàéãóóëñàí ãýðýý

-Ñàíõ¿¿ãèéí áàðèìòàíä ãàðûí ¿ñýã çóðàõ ýðõ á¿õèé ýòãýýäèéí òîâ÷ àíêåò

2. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí

- Àóäèòûí áàéãóóëëàãà, òàòâàðûí àëáààð õÿíàãäñàí 3 æèëèéí òàéëàí

- Áàëàíñ, îðëîãî, ìºíãºí ã¿éëãýýíèé, õóðèìòëàãäñàí àøãèéí òàéëàí

3. Çýýëèéí áàðüöààíû áàðèìò

- Çýýëä áàðüöààëàãäñàí ýñýõ òîäîðõîéëîëò

-Çýýëä õºðºíãèéã áàðüöààëàõûã çºâøººðñºí àëáàí áè÷èã



-Áàðüöàà õºðºíãèéã ýçýìøèõ ºì÷ëºõ ýðõèéí áè÷èãèéí ýõ õóâü

-Ãàçðûí çºâøººðºë øààðäëàãàòàé áîë ãàçðûí çóðàã ñõåì

4. Çýýëýýð ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ ãýðýýíèé áàðèìò áè÷èã¿¿ä

- Òºñëèéí òåõíèê ýäèéí çàñãèéí ¿íäýñëýë

-Çýýëèéã ýðãýí òºë¿¿ëºõ ýõ ¿¿ñâýðèéí òîîöîî

-Çýýëýýð ñàíõ¿¿æèãäýõ òºñºë àðãà õýìæýý

-Íèéò ìºíãºí õºðºíãèéí òºñºë òºëºâëºãºº

5. Áóñàä øààðäëàãòàé áîëîõ áàðèìò áè÷èã, òîîöîî, ñóäàëãàà ìýäýýëýë

Ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýý

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãóóä íü çýýëäýã÷èéí ºíãºðñºí ¿åèéí ìýäýýëýë äýýð ¿íäýñëýãäñýí áàéäàã

áºãººä èðýýä¿éä ÿìàð áàéð ñóóðüòàé áàéõûã õàðóóëñàí áàéíà. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ýðñäëèéã

áàãàñãàõ ¿¿äíýýñ çýýë õ¿ñýã÷èéí ìýäýýëë¿¿ä õýð áîäèòîé ¿íýí çºâ áîëîõûã øàëãàíà. Ñàíõ¿¿ãèéí

ìýäýýëýë íü áèçíåñ ýðõëýã÷èéí õºðºíãº, ºð òºëáºð ºíãºðñºí ¿åèéí àøèã, îðëîãî, çàðëàãà òàòàí àâàëò

áèçíåñòýé õîëáîãäîí ãàðàõ çàðäàë çýðãèéã òóñãàñàí áàðèìò áàéõ áºãººä ýíý íü èõýíõ òîõèîëäîëä

áèçíåñ ýðõëýã÷èéí ººðèéí òàéëàí òýíöýë, õàð äýâòýð ã¿éëãýý õèéñýí áàðèìòóóä áàéäàã.

1. Òàéëàí òýíöýë

Òàéëàí òýíöýë íü òîäîðõîé òàéëàíò õóãàöààãààð òàñàëáàð áîëãîí ò¿¿õýí, ïðîôîðìà, òºñººëºë ãýñýí 3

¿å øàòààð ìýäýýëýë òîîöîîëîëûã õèéäýã.

2. Îðëîãûí òàéëàí

Îðëîãûí òàéëàí íü òàéëàíò õóãàöààíä òàñàëáàð áîëîí ò¿¿õýí òºñººëºë ãýñýí ¿å øàòààð ìýäýýëýë

òîîöîîëîëûã õèéíý.

3. Ìºíãºí óðñãàëûí òàéëàí

Ìºíãºí óðñãàëûí òàéëàí íü ò¿¿õýí áîëîí òºñººëºë ãýñýí 2 ¿å øàòààð ìýäýýëýë òîîöîî õèéíý.



Ò¿¿õýí ìýäýýëëèéã áýëòãýõäýý ºìíºõ 1-2 æèëèéí ìýäýýëëèéã ºðãºäºëèéí ìàÿãò äýýðõè òàéëàí

òýíöýëèéã îðëîãûí òàéëàí áîëîí ìºíãºí óðñãàëûí òàéëàíä øèëæ¿¿ëíý. Òºñººëºë ãýäýã íü ºìíºõ ¿åèéí

ìýäýýëýëä ¿íäýñëýí ãàðàõ áºãººä èðýýä¿éä îðæ èðýõ îðëîãûã áîäèòîé òóñãàæ ºãºõ, ìºí áèçíåñèéí ¿éë

àæèëëàãààíû öàã ¿åèéí õ¿÷èí ç¿éë¿¿äýýñ øàëòãààëàõ ººð÷ëºëò çýðãèéã çýýëäýã÷èéí õýòèéí

òºëºâëºãººíä ¿íäýñëýí õèéõ øààðäëàãàòàé. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí àøèãëàí øèíæèëãýý õèéñíýýð òóõàéí

èðãýí, àæ àõóé íýãæ áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãàà, õºãæëèéí ÷èã õàíäëàãà, ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí

òàëààðõ ¿íý öýíýòýé ìýäýýëëèéã àâ÷ áîëíî.



ÀÀÍ-èéí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí øèíæèëãýý õèéõ òîîöîî òîìú¸îëîë

Õ¿ñíýãò ¹2

Øèíæèëãýý Øèíæèëãýýíèé

¿ç¿¿ëýëò

Òîîöîîëîë õèéõ àðãà÷ëàë ¯ç¿¿ëýëòèéí óòãà, àãóóëãà Óòãà

Òºë

áºðè

éí ÷

àäâà

ðûí ø

èíæ

èëãý

ý

Ýðãýëòèéí õàðüöààÝðãýëòèéí õºðºíãº

ÁÕªÒ

Ýíý íü ÁÕªÒ-¿¿ä ÝÕ-ººð

õýðõýí áàòàëãààæñàíûã

õàðóóëäàã.

ÝÕ 2-3 õîîðîíä

áàéâàë õýâèéí

ãýæ ¿çíý.

Ò¿ðãýí õºðâºõ

õºðºíãèéí õàðüöàà

Àâëàãà+ÒÁ ¯ Ö+ ÌºíãºÁÕªÒ

Òºëáºð áàðàãäóóëàõàä

ýõëýýä äàé÷ëàãääàã

õºðºíã¿¿ä õ¿ðýëöýõ¿éö

áàéãàà ýñýõèéã õàðóóëíà.

0.8-1.0 õîîðîíä


ãýæ ¿çíý.

¯íýìëýõ¿é õºðâºõ

õºðºíãèéí õàðüöàà

Ìºíãº+ÒÁ ¯ ÖÁÕªÒ

Òºëáºðèéí ºíººãèéí áîëîìæèéã

õàðóóëíà.

0.2-ñ áàãàã¿é


ãýæ ¿çíý.

ÝÕ-èéí õóâèéí æèíÝðãýëòèéí õºðºíãº

ÁàëàíñÁàëàíñàä ÝÕ-èéí ýçëýõ

õóâü õýìæýýã õàðóóëíà.

ÖÝÕ-èéí õóâèéí

æèí

Öýâýð ýðãýëòèéí õºðºíãºÍèéò ýðãýëòèéí õºðºíãº

Îí äàìæñàí áîëîí

õóãàöàà õýòýðñýí

ºð òºëáºðèéí õóâü

Õóãàöààõýòýðñýí ºðÍèéòºð

Íèéò ºð òºëáºðèéí ä¿íä ýçëýõ

õóãàöàà õýòýðñýí ºð

òºëáºðèéã õàðóóëíà.

ºíäºð õóâèéã çààõ

òóñàñ òºëáºðèéí

÷àäâàð ìóó áàéíà

ãýñýí ¿ã.

Ñàí

õ¿¿ã

èéí

òîãò

âîðò

îé á

àéäë

ûí Áèå äààëòûí

êîåôôèöèåíò

ªºðèéí êàïèòàëÍèéò õºðºíãº

Ãàäààä ýõ ¿¿ñâýðýýñ

õàðààò áóñààð çºâõºí ººðèéí

ñàíõ¿¿æèëòýýð ¿éë

àæèëëàãàà ÿâóóëàõ

÷àäâàðûã õàðóóëíà.

0.5-ñ äýýø áàéþàë

ñàéí ãýæ ¿çíý.



øèíæ

èëãý

ýÑàíõ¿¿ãèéí õàðààò

áàéäëûí êîåôôèöèåíò

Íèéò õºðºíãºªºðèéí êàïèòàë

Ýíý ¿ç¿¿ëýëò íü ãàäààä ýõ

¿¿ñâýðèéí îðîëöîîã õàðóóëíà.

1-2 õîîðîíä áàéâàë

õýâèéí ãýæ ¿çíý.

Ýõ ¿¿ñâýðèéí êóâîòÃàäíû êàïèòàëªºðèéí êàïèòàë

ªºðèéí êàïèòàëä ýçëýõ ãàäíû

êàïèòàëûí õýìæýýã

õàðóóëíà.

Óðò õóãàöààò ºð

òºëáºðèéí îðîëöîî

Óðòõóãàöààò ºðÁàëàíñ

Áàëàíñàä ýçëýõ óðò

õóãàöààò ºð òºëáºðèéí

õýìæýýã õàðóóëíà.

Áàãà áàéõ

òóñàìàà çîõèñòîé

ãýæ ¿çíý.

Õ¿¿ òºëºõ ÷àäâàðÒª àøèã+Õ /çàðäàë

Õ /çàðäàë3-4 õîîðîíä áàéâàë

õýâèéí ãýæ ¿çíý.

Õºð

ºíãº

êàï

èòàë

àøè

ãëàë

òûí ø

èíæ

èëãý

ý

Ýðãýëòèéí õºðºíãèéí

ýðãýö

Áîðëóóëàëò îðëîãîÝðãýëòèéí õºðºíãº

Àâëàãûí ýðãýö

/òîîãîîð/ Áîðëóóëàëòûí îðëîãîÀâëàãà

Àâëàãûí

ýðãýö/óäààãààð/

365Àâëàãûí ýðãýö

Óäààí ã¿éëãýýòýé

õºðºíãèéí à÷ààëàë

Áîðëóóëàëòûí îðëîãîÓÃÕ

ººðèéí êàïèòàëûí

à÷ààëàë

Áîðëóóëàëòûí îðëîãîªºðèéí êàïèòàë

Áàéíãûí êàïèòàëûí

à÷ààëàë

Áîðëóóëàëòûí îðëîãîÁàéíãûí êàïèòàë

Îðëî

ãûí á

¿òýö

á¿ð

ýëäý

õ¿¿í

, àøè

ãò

àæèë

ëàãà

àíû

øèíæ

èëãý

ý

Íèéò àøãèéí õóâüÍèéò àøèã

Áîðëóóëàëò

ÁÊ-ûí àøèãò

àæèëëàãàà

Öýâýð àøèã+ÝÕØÁàéíãûí õºðºíãº

ÍÕ-èéí àøèãò

àæèëëàãààíû ò¿âøèí

ÕÒªÀøèãÍèéò õºðºíãº



ªºðèéí êàïèòàëûí

àøèãò àæèëëàãàà

Öýâýð àøèãªºðèéí êàïèòàë

Äàì

ïóóð

àëûí

øèí

æèë

ãýý

Àëüòìàíû èíäåêñ Z=1.2*x1+1.4*x2+3.3*x3+0.6*x4+1*x5

2.675-ñ èõ áàéâàë ñàéí áàãà

áàéâàë äàìïóóðàõ

ìàãàäëàëòàé

Áèâåðèéí äàìïóóðàëûã òîäîðõîéëîõ çàãâàðÕýâèéí ¿éë

àæèëëàãààòàé

4-5æèëèéí

äîòîð

äàìïóóðàõ

1 æèëèéí

äîòîð

äàìïóóðàõ

Áèâåðèéí


Öýâýð àøèã−ÝëýãäýëÓÕªÒ+ ÁÕªÒ

0.4-0.45 0.17 -0.15

Õºðºíãèéí àøèãò

àæèëëàãàà Öýâýð àøèãÍèéò õºðºíãº

*100% 6-8 4 -22

Ñàíõ¿¿ãèéí ëåâåðåæÍèéò ºð òºëáºðÍèéòõºðºíãº

37-ñ áàãà 50-ñ áàãà 80-ñ áàãà

Íºõºëòèéí


Ýðãýëòèéí õºðºíãºÁÕªÒ

3.2-ñ áàãà 2-ñ áàãà 1-ñ áàãà

Ñàíõ¿¿ãèéí õàðüöààíû øèíæèëãýý

Òàéëàí òýíöëýýñ ãàðàõ õàðüöààíóóä

Äîîðõè õàðüöààíóóä íü ºð òºëáºðºº òºëæ ÷àäàõ áîëîí íèéò õºðºíãèéí õè÷íýýíèéã çýýëýýð

ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ áàéãààã õàðóóëíà.

Óðñãàë õàðüöàà =Íèéò ýðãýëòèéí õºðºíãº

Áîãèíî õóãàöààò ºð òºëáºð

Óðñãàë õàðüöàà íü òóõàéí òàéëàíò õóãàöààíû òóðø çºâõºí ýðãýëòèéí õºðºíãººñ áîãèíî

õóãàöààò ºð òºëáºðºº òºëæ ÷àäàõ ýñýõ ÷àäâàðûã õàðóóëäàã. Ýíýõ¿¿ õàðüöàà íü 1-ñ äýýø

¿ç¿¿ëýëòòýé ãàðñàí òîõèîëäîëä ýíýõ¿¿ õàðüöààã õàíãàæ áàéíà ãýæ ¿çíý.



Øóóðõàé õàðüöàà =Íèéò ýðãýëòèéí õºðºíãº−Áàðàà ìàòåðèàë

Áîãèíî õóãàöààò ºð òºëáºð

Ýíýõ¿¿ õàðüöàà íü òóõàéí òàéëàíò õóãàöààíû òóðø çºâõºí öýâýð ýðãýëòèéí õºðºíãººñ áîãèíî

õóãàöààò ºð òºëáºðºº òºëæ ÷àäàõ ýñýõ ÷àäâàðûã õàðóóëäàã. Ýíýõ¿¿ õàðüöàà íü 1-ñ äýýø

¿ç¿¿ëýëòòýé ãàðñàí òîõèîëäîëä ýíýõ¿¿ õàðüöààã õàíãàæ áàéíà ãýæ ¿çäýã.

ªð àêòèâûí õàðüöàà =Íèéò ºð

Íèéò àêòèâ

Íèéò àêòèâûí õýäýí õóâü íü ºð çýýëýýñ á¿ðäýæ áàéãààã õàðóóëàõ õàðüöàà þì. Ýíý õàðüöàà

ºíäºð áàéõ òóñàì çýýëäýã÷èéí áèçíåñèéí èõýíõè õóâü íü çýýëýýð ñàíõ¿¿æèãäýæ áàéíà ãýäãèéã

õàðóóëíà.

ªð, ººðèéí õºðºíãèéí õàðüöàà =Íèéòºð

ªºðèéí õºðºíãº

ªºðèéí õºðºíãººðºº ºð òºëáºðºº òºëæ ÷àäàõ ÷àäâàð ÿìàð áàéãààã õàðóóëíà. Òºëáºðèéí ýäãýýð

õàðüöààíóóä íü íèéò ºð òºëáºðºº ººðèéí õºðºíãèéí 70%-ñ õýòð¿¿ëýõã¿é áàéõ øààðäëàãûã õàíãàæ,

òóõàéí çýýëäýã÷èéí çýýë òºëºõ ÷àäâàð ñàéí áàéãààã õàðóóëíà.

Îðëîãûí òàéëàíãààñ ãàðàõ õàðüöààíóóä

Ýðãýí òºëºëòèéí õàðüöàà =ªð òºëºõºä çàðöóóëàãäàõáîëîìæòîé íèéò ìºíãº

Íèéò çýýëèéí òºëáºð

ªð òºëºõºä áîëîìæòîé íèéò ìºíãº=Öýâýð àøèã + õ¿¿ãèéí òºëáºð + ýëýãäýë

Ýðãýí òºëºëòèéí õàðüöàà íü òàéëàíò õóãàöààíû çýýëèéí òºëáºðèéã òºëºõºä õ¿ðýëöýõ¿éö

áàéãàà ýñýõèéã õàðóóëíà. Ýíýõ¿¿ õàðüöàà íü 1-ñ äýýø ãàðñàí òîõèîëäîëä çýýëäýã÷ çýýëýý

ýðã¿¿ëýí òºëºõ ÷àäâàðòàé áàéãààã õàðóóëíà.

Íèéò àøèã % =Íèéò àøèã

Áîðëóóëàëòûí îðëîãî



Õ¿¿ òàòâàðûí ºìíºõ àøèã % =Òàòâàðûí ºìíºõ àøèãÁîðëóóëàëòûí îðëîãî

Öýâýð àøèã % =Öýâýð àøèã

Áîðëóóëàëòûí îðëîãî

Ýäãýýð õàðüöààíóóä íü òóõàéí òàéëàíò õóãàöààíä õýäýí õóâèéí àøèãòàé àæèëëàæ áàéãààã

õàðóóëàõ þì.

Ìºíãºí óðñãàëûí òàéëàíãààñ ãàðàõ ñàíõ¿¿ãèéí õàðüöààíóóä

Öýâýð áýëýí ìºíãººñ ýðãýí òºëºõ õàðüöàà =Öýâýð ÁÌ óðñãàë−Çýýë òºëáºð

Çýýëèéí òºëáºð

Òóõàéí òàéëàíò õóãàöààíä îðñîí öýâýð áýëýí ìºíãººñ òóõàéí òàéëàíò õóãàöààíä òºëºõ çýýë õ¿¿ãèéí

òºëáºðºº òºëæ ÷àäàõ ÷àäâàðûã õàðóóëäàã.

Öýâýð ÁÌ-èéí Ñ2 ýðãýí òºëºõ õàðüöàà =Öýâýð ÁÌ Ñ 2−çýýë òºëáºð

Çýýëèéí òºëáºð

Òàéëàíò õóãàöààíû òóðøèä õóðèìòëàãäñàí öýâýð áýëýí ìºíãººñ òóõàéí òàéëàíò õóãàöààíä

òºëºõ çýýë õ¿¿ãèéí òºëáºðºº òºëæ ÷àäàõ ÷àäâàðûã õàðóóëäàã. Ýíýõ¿¿ õàðüöàà íü 1-ñ äýýø ãàðñàí

òîõèîëäîëä çýýëäýã÷ çýýëýý ýðã¿¿ëýí òºëºõ ÷àäâàðòàé áàéãààã õàðóóëíà.

Çýýëæèõ ÷àäâàðûã ¿íýëýõ åðºíõèé ¿íýëãýý

×àíàðûí õ¿÷èí ç¿éëñèéí ¿íýëãýý

Õ¿ñíýãò ¹3

¹ Õ¿÷èí ç¿éëñ Àâñàí óòãóóä îíîî

Íýã. Çýýë õ¿ñýã÷èéí òîäîðõîéëîëò

1.1 Ãàçàðç¿éí áàéðëàë Íýí àøèãòàé áàéðëàë 5

Áîëîìæèéí áàéðëàë 3



Àøèã ìóóòàé áàéðëàë 1

Õî¸ð. Áàíêòàé õàðüöäàã áàéäàë

2.1 Çýýëèéí õ¿¿

Õî¸ð áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø óäàà çýýë àâ÷

áàéñàí áºãººä çýýëèéí õóãàöààã 3 áîëîí

ò¿¿íýýñ äýýø õóãàöààãààð ñóíãàæ áàéñàí

10

Íýã óäàà çýýë àâ÷ áàéñàí áºãººä õóãàöààã

íýã óäàà ò¿¿íýýñ äîîø óäàà ñóíãàæ áàéñàí.5

2.2

Ìàíàé áàíêíààñ àâ÷ áàéñàí

çýýë¿¿äèéí õóãàöàà

ñóíãàñàí áàéäàë

5 õîíîã õ¿ðòýë 5

6-30 õîíîã 4

31-180 3

180 áà ò¿¿íýýñ äýýø 1

ªìíºõ çýýë áîëîí õ¿¿ãèéí

òºëáºðèéã çýýëýýð

ñàíõ¿¿æèãäñýí ¿éë

àæèëëàãààíû àøèãààð òºëñºí

ýñýõ

70%-100% 10

40%-69% 7

39% ò¿¿íýýñ äîîø 3

Çýýëýýð ñàíõ¿¿æèãäñýí

á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éë÷èëãýýíèé

áîðëóóëàëò áîëîîä çàõ

çýýëèéí áàéäàë

Áîðëóóëàëòûí ò¿âøèí òîãòìîë ºñ÷ áàéãàà áà

çàõ çýýëèéí ýðýëò õýðýãöýý ºíäºð áàéíà5

Áîðëóóëàëòûí ò¿âøèí ºìíº íü òºëºâëºñíèé

äàãóó òîãòìîë ÿâàãäàæ áàéíà.4

Áîðëóóëàëòûí õýìæýý áóóð÷ áàéíà. 1

2.3 Çýýëèéí ºíººãèéí áàéäàë Îäîîãèéí áàéäëààð ÿìàð íýãýí áàíêàíä

çýýëèéí ¿ëäýãäýëã¿é

5



Àëü íýã áàíêàíä õýâèéí çýýëòýé 3

×àíàðã¿é çýýëòýé áàéãàà 0

2.4Õýäèé õýð õóãàöààíä ìàíàé

áàíêíû õýðýãëýã÷ áàéíà âý?

3 áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø æèë 5

1-2 æèë 4

1 æèëýýñ áàãà õóãàöààíä 1

2.5 Õàðèëöàõ äàíñíû ã¿éëãýý

Æèëèéí íèéò ìºíãºí ýðãýëòèéí 50%-ñ

äýýøèõ íü õàðèëöàõ äàíñààð õèéãäñýí10

30%-50% õ¿ðòýëõ íü 8

30%-ñ äîîø 3

Ãóðàâ. Çýýëèéí òºñëèéí òîäîðõîéëîëò

3.1 Çýýëèéí õýìæýý

Õ¿ññýí çýýëèéí õýìæýý íü ººðèéí õºðºíãººñ

30% ò¿¿íýýñ áàãà õóâü10

Õ¿ññýí çýýëèéí õýìæýý íü ººðèéí

õºðºíãºòýé îéð7

Õ¿ññýí çýýëèéí õýìæýý íü ººðèéí õºðºíãººñ

30% ò¿¿íýýñ èõ õóâü3

3.2

Çýýëèéí ñàíõ¿¿æèãäýõ ¿éë

àæèëëàãààíû çàõ çýýëèéí

áîëîìæ

Çýõ çýýëä øèíý òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í

áàéäàã õýäèé ÷ ýðýëò õýðýãöýý ºíäºð10

Øèíý á¿òýýãäýõ¿¿í õýäèé ÷ õ¿ëýýëò ºíäºð 8

Çàõ çýýëèéí áîëîìæ äóíä çýðýã 4

Äºðºâ. Áàðüöàà õºðºíãº

4.1 Áàðüöàà õºðºíãèéí ÷àíàð Õºðºíãèéí ýëýãäýë áàãà, àøèãëàëòûí

áàéäàë ñàéí, çàõ çýýëèéí ¿íý íü òîãòâîðòîé

10



áóþó ºñºõ õàíäëàãàòàé

Õºðºíãèéí ýëýãäýë äóíä çýðýã, àøèãëàëòûí

áàéäàë äóíä, çàõ çýýëèéí ¿íý íü òîãòâîðòîé7

Õºðºíãèéí ýëýãäýëèéí ò¿âøèí ºíäºð çàõ

çýýëèéí ¿íý íü óíàæ áàéãàà1

4.2 Áàðüöàà õºðºíãèéí ¿íýëãýý

Áàðüöàà õºðºíãº çýýë áîëîí õ¿¿ãèéí

íèéëáýðýýñ ò¿¿íýýñ äýýø õóâü15

Áàðüöàà õºðºíãº íü çýýë áîëîí õ¿¿ãèéí

íèéëáýðòýé îéð12

Áàðüöàà õºðºíãº íü çýýë áîëîí õ¿¿ãèéí

íèéëáýðýýñ áàãà8

×àíàðûí ¿íýëãýýíèé íèéëáýð ä¿í 100


Нэмэхээ диплом

Documents

repayment

amount

campari

security