ŞERIFGILisamveri.org/pdfdrg/D00130/1981_12/1981_12_TANSELFA.pdf · 2018-08-10 · ŞEHBENDER-ZADE A. HILMI'NIN ŞIIRLERI dan İstanbul'a gelmiş, neşre~tiği İttihad-ı islam gazetesiyle,

Yıl: 2 · Oilt: 2/12 Haziran 1981 '., 1>

- İÇİNDEKILER-

Prof. Dr. Arntran KURTKAN Taassubu Onteyen Islami. Değer Hükümteri Ve Sosyal Gelişıne •.. •••..•.. ... •. . . . . . . . . .• . . .•. . .. . .•••.. ..• . . . . • . . ...... 5 - 22

Rıza AKDEMiR isyantar, Hüsrantar ve Destanlar Ülkesi

. Polanya'nın :rarihine Bir Bakış ........................................... 23- 38 Jackson FLEMiNG

Çev: Emre A. E~KAN Türk Toprakları Için Mandalar ........ ... ......... ......................... 39 - 50

Erkln ALPTEKIN 3.2 Sene Sonra Gördüğ-üm Doğu Türkistan · ........... ........ ........ 51 - 57

llhan ŞAHIN . Batı Trakya· Türklerine Yapılan Baskılar ..... ,., •...•••••.•.•.•.•....• . 58 - 63

Enver M. ŞERIFGIL . -

. Ruriıeli'qe Eşkinci Yürüider .. ..... .. .. .. .. . .. .......... ......... ... .. ... 64 - 80 Amiral Ailf BUYOKTUGRUL .

Global Strateji'de Deniz Kuvvetleri 81 - 95

ŞEHBENDER-ZAE>E . AHMED HiLMI'NiN. _pZDEMIR MAHLASIVLE VAVIMLADIGI TÜRKLÜK-iSLAMLIK VE iSlAM BiRLIGI

MEFKÜRESİNİ MÜDAFAA ETTİGİ ŞiiRLERI

Fevzlye Abdullah TANSEL

· Yedi-sekiz yıl önce, Ba:yezid'deki sahhMlardan Necatt · Bey, benim için ayırdığı Hikmet gazetest kolleksiyonunu. vermişti1 ; Şehbender.:zade- Filibeli Ahmed Hilmi Bey'in İm­tiyaz Sahibi, Mes'ill Müdürü bulunduğu, ·· 1910-ll'de neşre­dilen bu haft~lık gazetedeki birçok tefrikalarm, hikaye, şiir, . makale, V.Q. muhtelif nevi'lerdeki yazılardan ÇOğunun mah­laslarla, rumuzla basılmış olmalan .göze çarpıyordu. Bunlar arasmda ~n çok dikkatimizi çeken, Özdemir. imzasıyle yayun:. lanan musahabe, hikaye, daha çok şiirlerdi. Vatani, milli,

1 Hikmet, İmtiyaz Sfıhibi ve Mes'üt Müdürü: Şehbender-zade Fili­beli Aluned Hilmi; sayı: ı-75, 10 Rebi' u., 1328/8 Nisan, 1326 (21. Nisa~; 1910)- 27 Ramazan, 1329/8 Eylül, 1327 (21 EylUl, 1911). Başlİğının üzerin­de, "Şimdilik her .Perşenbe neşrolunur, altında ise, "1ttihad hayattır,

tefrika memattır, cümlesi ve bunun Arabca'sı vardır. Milli KütüphA- . ne' deki bu ko:ıieksiyona göre (Eski· Harfli Türkçe Süreli Yayınlar Toplu Katalogu, Ankara, 1963, Milli Kütüphane Cilt ve Basım Atelyesr), kendi kitaplığımızdakinde dokuz sayı (1-3, 68-72, 75) · eksik; fazla olarak Pa­zartesi günleı;i neşredilmiş, sayıları kaydedilmemiş olan üç . Nuslia-i Fevka!l-ade (15 'İ'eşrinisani, ·24 OcakJ 14 Şubat, 13?6/28 Kasım, 191.0, 6 ve 24 Şubat, 911) vaı:dıi. Milli Kütüphane Katalogu'!).da, S~r-muharriri yine Şehbender-zade Filibeli Alun-ad Hilmi olan Hikmet adlı günlük ga­zetenin . h_aftalık Hikmet'in · devamı olduğu anlaşılıyor; bunun muhtelif tarihlere ait yedi sayısı bu kütüpiıanede bulunmaktadır. "Gazetenin örfl idare ~arafından sık-sık kapatılmasıyle adi ·sırayla Münakaşa, . Kanad, ·coşkun Kalender, Ni'met, tekrar Hikmet olmuştur. Her isim değiştiri­lişte !'den başlayarak n~ara almıştır. Hakkı Tarık Us Kütüphanesi'n­de, 11:5 nurnarada 1326-1338 (1328 ?): .1-77 sayı, ayrıca iki aded de Nusha-i Fevka'l-ade vardır,- bilgisi verilmiştir. .

-149-

FEVZiYE ABDULLAH TANSEL ·

.. .

. 'rürklük-İsl§.mlık mefkılresinin işlendiği, çok sade Türkçe;. he_men hepsi Hece vezni ile yazılan bu şiirlerden ba'zılan,

·soiiraları Genç Kalemler' de,_ Tü1·k Yui·du'nda neşredilen şiir-· leri andınyordu. Kendi kitaplığımızdaki iki eser de Özdemir ~asıyle basılmıştır: Türk Ruhu Nasıl Yapılıyor ·; Türk Ar­mağanı...._ Hikmet Matbaa-i İslamiyyesi'nde 1913, 1914'de neş­redilen bu eserlerden ilki m"Ems-q_rdur; eserin adı altında, "Her vatan-severden bu eserciği Türkler'e okumasını ve ok-utma- r

sim niyaz ediyoruz, cümlesi yer a~ştır. Gençler içm yazı­lan kitabın esas fikrini, Türklük rlliıunun üçyüz yıldanberi nasıl kaybolduğu, Türk'ün ma'nevi varlığını ·meydana ge­tiren şeyler ve bunların nasıl yok edilıneğe çalışıldığı, bu ru­hun canlandırılması için nasıl bir yol tutulacağı hakkındaki fikirler teşkil etmektedir2

• On şiiri iÇine alan .Türk ·Arma­ğanı'nda da aynı fikirler ele alınmıştır3• özdernir'.in bir mah­las olabileceğini d.üşünüyor, fakat kim tarafından kullanıl­dığını bulamıyorduk. Hikmet'teki dokuz şiirden dördünün

. '!ürk Armağanı'nda buluil:ması, bu eserin ve Türk Ruhu Na­sıl Yapılıyor'un bu gazete matbaasında basılması, bizi, Şeh­bender-zade Ahmed Hilmi'nin hayatı, eserle:ı,-i üzerinde araş­tırmaga yöneitti; bu mahlasın kime ait olduğu mes'e1.esini · çözebildik: ,

· Hilmi Bey (1865-1914) 'in hayat çizgisine, eserlerine dAir . · Bursalı Tahir Bey'in Osmanlı Jl.iüellifleri'nde kısaca bilgi ye­rilmiştir: Birçok benzerleri · gibi Hi1ml Bey de İkinci Meşru­tiyet'in i:lanından sonra, surgün edilmiş bulunduğu . Fizan'-

2 özdemir, TÜrk Rı1hn Nasıl Yapllıyor, _!kaz-ı Millet ·Kütüphanesi, Adet-ı, Darü'l-Hilafe Hikıİıet Matbaa-i tslfuniyyesi, 37 sayfa. ömer Sey­f!=!ddin'in Mektep Çocnklanna Türklük Mefkuresi adl.4 27 Mart, 1913-1 Ekim, 1914'de Çocuk D.ünyası mecmuasında tefrika edilen, aym yılda kitap hillnde basılan eseri fikir bakımından A. Hilmi'nin eserine çok yakındır (Ö. S., Arab harfleri ile 'Ayn.Sin "riımüzuyle basılan bu eser hakkında · bk., ömeı;- Seyfedıllıi'in Ölümünün Ellinci Yıldönümü Müna­sebetiyle 7"" Milli Kütüphane'deki ·Anma Töreni' ve B~inmeyen Bir Eş_eri: Türklük Mefkiiresi, Türk Ki,iltürü mec., nu. 90, :Nisan, 1970, s ... 7-14).

3 -Kuşe kağıda, basım san' atı bakımından öznilerek tertip edilmiş, · kendi kitaplığımızda mevcut bu eserin (Kostantaniyye, 1330, HilanJıt

Matbaa-i lslamiyyesi, 15 sayfa) dış kapağındaki Özdemir ıır.eti adı üze­rinde, iÇ kapağında ise ·bu adın . altında yanyana üç yıldız' *** şekli bu.., lunmaktadır; bununla, şairimizin ba'zan bu remzi de kullandığı ania­tılmak istenilmiş olabileceğini sanıyoruz · (Bk., aşağıd~ not-22).

-150-

ŞEHBENDER-ZADE A. HILMI'NIN ŞIIRLERI

dan İstanbul'a gelmiş, neşre~tiği İttihad-ı islam gazetesiyle, "Bir Müslümş.n siyasi muharriri olarak, ün kazanmıştır. Üs­lubunun sadelik, açıklık, kolayca anla~ılma, v.b. husüsiyet­leri, sağlam ve kuvvetli fikirleri dolayısıyle az zamanda oku­yanlarını artırmış, İkdam'da, Tasvir-i Efkar'da siyasi. fel­sefi makaleler yazmış, güzel ve te'sirli konuşmalan dolayı­sıyle konferanslan ile de. kendisini sevenleri çoğalmış, İslam alemi'nde de şöhret kazanmıştır. Tahlr Bey, onun Garb fel­sef~si ile İslam tasavvufu'ndaki derin bilgisini bıraktığı eser­lerinden casılı o!_anlarllllİl da isba·t ettiğini, ancak kendisini lüzlimundan çok siyasi cereyana kaptırdığını, genç denile­cek yaşta, H. 1332 (1914) 'de_ öldüğünü, Fatih Cami'i avlu­.sundaki etrafı dı var la çevrili hazireye' (mezarlığa) göinüldü­ğünü kaydetmiş, liste halinde kırkbir eserinin yalnız ad.ını vermiş, ba'zlarının yanına- na-tamam kelimesini yazmakla yetinmiştir. A. Hilmi'nin kullandığı mahUıslardan bahs_edil-

·. miyorsa da, sözüp.ü ettiğimiz listede Türk Ruhu Nasıl Yapı­lıyor ile Türk Armağanı'nın da. yer alması, Özdemir mahl:l'­sının A. Hilmi'ye ait olduğunu kesinlikle tesbitinlizi sağlamış bulunuyor. ,

Tahir Bey'in eserindeki listeye de dayanarak, A. Hilmi' J

nin başka İnahlaslarını da tesbit edebildi.k: Aşk-ı Bala5

, Bir Fedakar'ın Ölümü', Vay! Kız ~ekçiyi Se-

4 Osmanlı Müellifleri, c. ıı., !st., 1338, s. 156-57. !. Alaaddin 'Göv- . sa'nın bu eserden faydalandığı anlaşılır (Türk Meşhürları, Hilmi, Şeh­bender-zade Ahpıed mad., s. 175; Meşhür Adamlar, Hayatları, Eserleri, c. u., !st., 1933-1935, s. 722); ölüıİı tarihi 1913 gösterilmiştir. Nahid Sll"ri Örik, Ahmed Hilmi Bey, Şehbender-zade (1865-1915) maddesine, onun · Posta ve Telgıraf Nezareti hizmetinde çalıştığını, Beyrut Posta ve Tel­gıraf Müdürü iken Mısır'a kaçtıktan sonra !staİıbul'a geldiğini, ,Fizan'a 1901'de sürüldüğünü yazmıştır. Hikmet'in haftalık mecmua olduğu, ifa­desinin karışık, dağınık ve bilgi bakı.niından yetersizliği, v.b. hakkın-' . daki hükümleri gerçeğe aykırıdır.

5 Aşk-ı Bala, "Mukaffa parçaları iç~e alan iki perdelik piyes, (Hikmet gzt., nu. 47-56, 8 Rebi' I., 1329/24 Şubat, 326/9 Mart, 1911-12 Cumadil II., 1329/28 Nisan, 1327/11, Mayıs, 1911. !mzasız, sonuncu tefri­kada ma-ba.'di var kaydı görülür. Krş., Bursalı Tahir, s.e., s. 1'37, eser adının yanında na-tamam kelimesi vardır.

• 6 Şehbender-zade ·Ahmed Hilmi, Bir Fedakarın Ölümü, "Üç perde-

lik faciadır, . -Kostantaniyye, 1326, Müşterekü'l-Menfa'a Osmanlı Şirketi Matbaası, 68 sayfa. Hikmet'teki bir nandan 1910 yılı sonlannda ya­yımlanmış olduğu aQ.Iaşılmaktadır (Nu. 37, 26 Zi'l-hicce, 1328/15 Aralık,

-151-

FEVZIYE ABDULLAH TANSEL

. viyor7 adlı ÜÇ piyesi, A'mak-ı Hayrıza, Öksüz Turgud' isimli llq. romanı dS: bulunan A. Hilmi Bey'in Hikmet'te tefrika edi­ı~~ eserlerinden ba'zılannın ~asız, ba'zı ya~ılannın yan-.

326/29 Aralık, 1910). Aynı gazetedeki Kari'in-i · Kiramımıza başlıkir i'lan· da. bu nüsha ve Ramazarı.'da neşredilecek diğer iki gazetenin son sayfa· sındalti hediye kuponlarını . Hikmet !darehanesi'ne, veya Darüş-şafaka Kütüphanesi'ne getirenlere bu eserin, veya Müslümaolar'a Rehber-i Si· ~aset'in J:.ıeiliye edileceği bildirilmiştir (N~ . . 73, 14 Ramazan, 1329/25 Ağustos, 132717 Eylül, 1911). Bu eserin arka dış kapağında, müellifi­mizin ba'zı eserlerinin, Senusiler'in A'mak-ı Hayal'in birinci cüz'ü, l'f'Iüsl~a.nlar Dinleyiniz · cşeyli Mihr-i·. Din), V ay ~z Bekçiyi SeViyor adlı eserlerin basıldığı da i'lan edilmiştir. Bir Fedakar'ın Ö~ümü piye­sinde ele .alınap konunun .ana !1atları, vatan-sever, Cemiyet:-i ahrar'a mensub bir Harbiye talebesinin tevkı.fı, i'dam kararına boYun eğme-yerek kendi silaluyle canıİıa k,ıynuş olmasıdır. . ·

7 Bu eserin Hi!mıet'teki i'landa, "Körü:.körtıne Avrupa mukallidlik­lerimizden çıkan a~anac·ak neticelerden birini teniddi ve mizabi .süretie meydana koyan bir eserciktir. Kalender Geda'nın bu eser-Lmüfidi !dii,­rehane'mizden dahi alınabilir, denlliyor (Nu. 21, 4 Ramazan, . 1328/26 Ağustos, 1326/8 Eylül, 1910. Vay! Kız Bekçiyi Seviyor Milli Kütüphane'de vardır: 1 Perde, mudhlke (Tenkidi ve içtiına'i), !st., 1326, Matbaa-i Ebüz­ziya, 32 sayfa. (Milli Külüphane'de Mevcut Arab Harfi( Türkçe Kitap; lann Mnvakkat Kata!ogıı, c. ı., Fsk. v., Ankara, 1966, Milli Kütüphane. Cilt ve Bası.me~. s. 759); 1956 A(T) 1604 nurnarada kayıtlı eser Kalender . Geda adına kaydedilmiştj.r; bu mahlasın Ahmed Hilmi tarafından kUl­lanıldığının bilinınediği, doğum ve ölüm tarihinin boş b~akılmasından, Şehbender-z&de Ahmed Hilmi maddesine at:f yapılmamasından, bu mad­dede eserin yer almayışından da .t:ınlaşılmaktadır (A.e., c. ıı., fsk. 3:, s. 1455).

8 Hikmet'in 10 Haziran, 1S26 (23 Haziran, 1910) tarihli 10'.uncu .sa­yısında, müellif.inin adı verilmeksizin eserin sekiz saYfalık formalar hilinde, bu gazetenin abonelerine parasız olarak gönderileceği, sonraki sayılarmda da hangi formalarının basımı bittiği i'lan edilmiştir; 18'inci sayısındaki i'landan, Ön formadai:ı meydana gelen Birinci kit• rn'nm ta­mamlanıp satışa çıkanldığı anlaşılır (5 Ağustos ,1326/18 Ağustos, 1910) İst., 1326/1910, Ahined Sak! Bey Matbaası, 80 ·.sayfa, Hillınet'in 74:üncü .sayısında lkinci ltitab'm birinci formasının basıldığı i'lan edilmiş (21 Ramazan, 1329/1 Eylıll; 1327/14 Eylül, 1911), gazete bundan sonra an­cak üç sayı daha neşredilebilmiştir. A'mak-ı Hayal - Riot.nin Hatıraları,

müellifiınizin ölümünden sonra da basılmıştır (!st., 1341, Necm-i !stikbal Matbaası ,174 sayfa). Bu basım, Tercüman gazetesinin 1001 Temel Eser Serisi'nde yayımJanmıştır (Nu. 35). - . '

9 Şehbender-zade .Filibeli Ahmed Hil,m.i, Öksüz Turgud, ''Milli ve tarihi bir eserdir,; ' 'HasılAt-ı dafiyyesi Bursa Yetimler, mektebine he­diye edilmiştır (Kostantaniyye, 1326, Hikmet Matbaa~ı, 130 sayfa). Son Iormasının matbaaya verildiği, bir haftaya kadıı.r bas'ılacağı; abonelere.

- 152-

' ŞEHBENDER-ZADE A. HILMI'NIN" ŞIIRLERI

y;ana üç yıldız, A. H. (Ahmed Hilmi), F. A. H. (Filibeli Ah­med Hilmi) rümuzuyle basıldığıru10, Mihr-i Din, Mihr-i Din ArUs'i, Şeyh Mihr-i Din11

, Kalender Geda12, Şeyh Hüsn'i13

mahlaslarını da kullandığım söyleyelim." Hikmet'teki eser. lerini imzasız, .runnlz, başka-başka iğreti adlarla neşrinin başlıca sebebi, bu gazetede yayımlananlardan hemen hep­sinin, başkalanna ait pek azı dışında 3kendisi tarafından ya-. zılmış olmasıdır. Mes'ıll Müdürü bulupduğu Hikmet gazete­sindeki yazılannda kullandığı bu mahlaslarından yalruz, Öz­demir iJ:rizasıyle neşrettiği şiideri üzerinde duracağıZ. .

. A. Hilın.tnin Hikmet'teki Özdemir mahlasıyle yayımla­dığı şiirlerinden ilki, ~9 ·Ocak 1911'de basılan Türk Çocuğu adlı ~ayesidir; askere giden babasını özleyen bir çocukla, .onu teselliye çalışan dedesiniiı konuşmalarını içine alan bu hikayede, dine, vatan topraklanna bağlılık, millet yolunda · fedakarlık fikirleri işlenmiştir:

''bu hafta,· gönderileceğinin i'lanı: Hikmet gtz., nu. 36, 19 Zi'l-hicce, 1328/9 Aralık, 1.326 (22 Aralık, 1910); 4 Muharrem, 1328 (1-329)-23 Ka-nıinıevvel, 1326/5 Ocak, 1911. ·

10 Yanyana üç yıldız remzi için bk., yukandaki not-3. A. H. rem­zini Hikmet'in Şükran ve Minneti (Nu. 21, 26 Ağustos, 1326/8 EylUl, 1910), makale, musahabe, v.b. yazılannda; F.A.H.'yı Tasavvıif-ı Islami ve Fu­nı1n-ı Cedide ve Felsefe (Nu. 4, 29 Nisan; 1326/12 Mayıs, 1910-Nu. 74, 1 EylUl, 1327/14 EylUl, 1911); Biitmller (Nu. 5, 6 Mayıs, 1326/19 Mayıs, 1910-Nu. 74, 1 Eylül, 1327/14 Eylül, 1911); Din ve Hikmet Karşısında Feminizm; ba'zı Kadınlarm Biiis-i Felaketi Olan Meslek-i NisaiyGn (Nu. 6-14, 13 Mayıs-S Ternın uz, 1326-26 Mayıs-21 · Temmuz, 1910) adlı

· eserlerinin tefrikasında kullanmıştır; bu remz ile ."makale ,musahabe-leri de. vardır. ·

11 Hikmet'teki musahabelerden, baş-makalelerden birkısnu, Hutbe­lerimiz başlıklı yazılardan ba'zıları, dini birkaç şiir bu mahlasl~: neşre­dilmiştir; sayıca az olmayan bu mahlaslı yazıların listesiiıi, konumuzun sınırını aşmamak için vermiyoruz.

12 Bk.,_ yukarıdaki not-7. . 13 Yunus Emre adlı tamamlanmamış eseri (Bursalı Tahir, a.e., c. ıı.,

s. 156), Hikmet'te bu iğreti adla tefrika olunmuştur (Nu. ·62, 9 Haziran, 1327/22 Haziran, 1911-Nu. 67,_16 Temmuz, 1327/29 'İ'enımuz,. 1911), sonun­daMa-ba'di var kaydı görülmektedir.

153-

.·-

, . : ı

FEVZIYE ABDULLAH TANSEL

TüRK ÇOCUGU.

I - Yılok bir ev köşesinde, beli bükük· bir dede Gözü yaşlı bir çocuğu okşuyordu eliyle, Avutmağa çalışırdı onu tatlı diliyle; Lakin çocuk susmuyordu, soruyordu, "Nerede?,;

"Yavriıcağzmi ne ağlarsın?, diyor idi ihtiyar; Kirli bir bez parçasıyle siliyordu g~~Ü. 'Diyordu ve kesiyordu 'torununun sözünü:

:· "Söyle oğlum, sÖyle Ahmed, söyle bana, neyin var?,

Yavruı:ağız söylüy<?rdu: "Üç ay oldu şimdi tari)., "Evimizden gitti şenlik, karanlıklar kapladı: "Hani o· gün ••• Geldi biri, babaları topladı, "Dede'ciğim .söyle bana, . ner'de kaldı ... Ah::. Babam! ,

- !htiyatın gözünde yaş taneleri belirdi Dedi, "'Oğlum, merak etme, gelir elbette birgün; "O gidçli çok olmadı, kaç gün oldu, daha dün!, Sonra diri bir ses ile,sözü şöyle çevirdi:

"Oğlum, baban asker oldu, artık ağlama, .Yeter, "J'anrı içün, vatan içün, millet içün gitti o; "Tanrı içün diyorwiı, bak, artık ağlaİnağı ko, ''Tanrı içün, gitmez misin, gel, asker ol deseler?, . . . .

"Tanrı'rnız mı? Evet, evet, hani bizi yaradan, "Tanrı içün gitmemek mi? Onu nasıl ederim; · 1'Senin gibi, emmim gibi, babam gibi giderim!, BÖyle dedi, yüzü güldü! vaz geçti ağlamadan14 ! ·

. A. Hilmi'nin Özdemir iğreti. adıyle ·şürleriı;ıi neşrettiği sıralarda ba'zı . toptaklarıınızı kaybetmeınize yol aç·~cak sa­vaşlann belirtileri-görülmekte idi; .16 Aİalık, 1910'daki Yu­n~m yeni seçimlerinde Venizelos'un ezici çoğunluk ·sağlama .. . sı, bu aYın_'i7'sinde · sırbistan'da Bulgaristan'la birleşm~ dü .. . ş üncelerinin belirmesi; 24'ünde Osmaİllı ·Millet Meclisi' nde,

·BoŞc>'nun Rum ve Bulgar Meb'üslan'nın işbirliği yapması luzfunu hakkında konuşması, ı91l'de Ocak başlaİ:ııida Kerek,

. .

14 Nıı. · 40, ıs Muharrem, 1328 (1329)-6 KanUnısani, 1326/.19 Ocak, 1910; başlığın yukarısında Sade Sözler ifadesi vardır. Tarihlerinin doğ:. rusunu, siyah olarak parantez içerisine aldık;~ gazetede Hicri tarih 28 Safer'den, Miladi'si ı Şubat'tan başlayar8.k · 1329-, ' 1911 otarak düzeıtÜ­miştir.

-154-.

ŞEHBENDER-ZADE A. HiLMI'NIN ŞIIRLERI

Ma'an, :'Asir ve Yeİnen ayaklanmal~n, 4 Ocakta, · İtalyan Hü­kfuneti'nin Garb-Tıra:blusu Valimiz'den şikayetleri, v.b. siyasi hadiseler15 Tıra:blus, Balkan, Yemen savaşlarının başlamak üzre olduğunu· anl_!ttıyordu, Özdemir'in Türk Çocuğu adlı şiiri gibi, Türk Mezarı ile Kayalar Marşı da bu sıralarda, ayru tarihlerde 26 Ocak, 191l'de neşredilmiştir .

. Türk Mezarı'nda önce, yurdumuziln bir. ucu Altaylar'­dan Tuna'yadek, bir. ucu Arab-ili'ne dayanan sınırları çizil­nıiŞ, bu vatanın kan dökme.k babasına alındığı, Türk'ün bu yerlere de sığmaz er olduğu, denizierin de şehidlerimizle dol.­duğı.İ, bir Türk kalıncaya kadar savaşacağımız, bu yurdun elden çıkmayacağı hakkında düşünce ve du:Ygı,üar te'sirli, he-

. yecanlı olarak ifade· edilmiştir.

. Manastır Vilayeti'nin Serfiçe-sancağı'nda kaza merkezi olan; Selanik Vilayeti ile sırurlanan Kayalar kasabasındaki Beşinci Bölük için, yazdığı Kayalar Marşı'nda işlenilen fikir­ler Tür-k Mezarı'İıda.:kilerinin h~men-hem(m aynıdır. ilham kaynağını, Kayalar'daki Beşinci Bölük askerleri ağiından

yazılan, 31 Kanfuııevvel, 1326 {13 Ocak, 19Ü) tarihli, İbra­him Edhem imzalı mektup teşkil etmektedir: Hamiyyet-i Mil­Ziyye-Bir Mektup ki Vicdansızıara Seyf-i kaza başlığıyle neşredilen bu mektupta vatan ve isl~miyet'i.İı saadet ve se­lametini te'min etmek için donanmamızın kuvvetlenınesi lazım geldiği, vatan-sever ·geçinenlerin bu uğurda yardımla­rını esirgedi:kleri, ba'zı kansızıarın · susmasına ra~men vatan eviadlarının çalıştıklan aniatıldıktan soll!a, · Osmanlı asker­l~rinin duygularını yansıtan. bir örnek de· verilmiştir:

6 Ocak, 191l'de, Cuma gününün dinlenme gecesinde, · "Beşi)1ci Bölük Zabitan Dairesi'nde arkadaşlarla gıramofon ·çalarak ,eğlenirken, donanmarun ihyası ])akkındaki pilak ça­lınmağa bllşlar.:.başlamaz arkadaşlardan biri · tarafından kes.:­ti.rilmiş_ ve derhal niuzayede başlalnış idi. Bu sırada bir ar­kadaşımız da saatini terk etti~den, saat müzayede ediİe­rek hitamında nutuk dinlenmek istenmiş ise de, saat müza­yedesinde dışanda bulunup hamİyy'et..i vataniyyesirun gale­yanını zaptedemeyen Posta Onbaşısı Mehnied de iştirak e.de:.. . .

15 Yusuf Hikmet Bayur, Türk lnkılabı Tarihi, c. ıı., Kısım ıv., An-kara, 1952, s. 694 v.d. ·

__:.., 155 .. -

FEVZIYE ABDULLAH TANSEL

;ı:ek, üzerinde tekarrür ettiğinden, saatin kendisine ta'likı

hııs\lsu da ayrıca müzayede edilmiş ve bu sılretl~ nutuk din­l~nmiş idi, deniliyor. Bu nutkti dinleyerek coşan Beşinci ~ölük efradı da · arkadaşlan adına Baş-çavuş ile i~i çavuşü cia göndererek aylıklannın yarısını, Osmanlı donanınası ek­si.kliklerinin tamamlanması için bıraktıklarını, İslam Hali­fesi ve Meş:rütiyet'ten yana Sultan Reşad'ın Marş'ı ile, Na­riıık Kemal'in Kalkın ey ehl-i vatan manzfunesini dinlemek için gıramofonun k~ndiİerine verilinesini reça ettiklerini söy­lem.işler, onlann 'bu dilekleri zabitlere gözyaşı döktürmüş­tür. Mektuptan, zabitlerden 1452, efraddan 977, tutan 2429 kuruş toplandığı, bunun Donanmay-f Osmaru Muavenet-i Ivfilliyye ·cemiyeti Merkez-i U~Omi'sine verilmek üzre, Hi~­met gazetesi narnma gönderildiği de anlaşılıyor. Mektup metninin neşrinden sonra, · Hikmet adına, Kayalar'daki mü­cahidlerimize teşekkür edilmiş,· bu münasebetle Özdemir ta­rafından yazildığı, milli bestekarlarımızın. bu marşı bestele­yip, kahramanlarimızın cömerdlik hatıralarını yaşatmak için notasının elden-ele geçmesi dileğinde bulunulmuş ve ilha~ kaynağını aniatmağa çalıştığımız bu marş yayımlanmrştır. · Daha iyi anlaşılabilmeleri için, ne zaman, ·ne münasebetle­yazı!dıklan hakkında ·bilgi vermeğe çalıştığımız Türk Me­zarı ile Kayalar Marşı'nın metinlerini veriyoruz:

'.fÜRK MEZARI

II - Türk mezarı beş-on arşın yer değil, Altay(lar)'dan 16 Tuna'yadek bir ucu, Gün-batısı, Arab-ili bir bucu, · · Türk, bu yere, kolay sığar er değil!

Topraklan sıksan akar Türk kanı, Yeri kazsan çıkar bir Türk kemiği, Türk canı mı bu feleğin yediği, Ne tükenmez, bu Türkler'in kurbanı!

Karaiara sığmamış nu ne olmuş, Denizleri sanki mezar edinmiş; · ·

16 Metnin aslında bir bece eksik, Altay'dan şeklindedir; böyle ter­tip yanlışlarlllf düzeltirken 'kendi eklediklerimi parantez işareti içeri­sinde gösterdik.

- · 156 -

· ŞEHBENDER-ZADE A. HILMI'NIN ŞiiRLERi

Ak-deniz'i kefen diye giyinmiş, Denizler de Türk şehidiyle dolmuş!

Yurdumuzu bilsin almak isteyen, Para ile alınmadı bil vatan; · Kanla sattı bize bu yurdu satan, Gelsin alsın, varsa canından bezen!

Bir tek kalıncaya· kadar pazarlık,• Bu yurt gitmez, biricik Türk kalırsa, Gider, belki gider amma, olursa

' Türkler içün baştan-başa mezarlık17 !

KAYALAR MARŞI

Ili - Osmanlı'yız, alem bilir, erleriz, Feleklere meydab okur askerizi Arslan gibi yurdumuzu belderiz, Feleklere meydan okur askerizi

Korku nedir içimizde bilinmez, · Kanla yazdık şanımızı, .. silirunez, Biz var iken bu vatana· gelinmez, Feleklere meydan ·okur askeriz!

Çekinmeyiz şeba.dete ermeden, Seve-seve .canİmızı vermeden, Biz ölmeyiz onar düşman sermeden, Feleklere meydan oki.ır asker iz i ·

Sevemeyiz vatanını satanı, Can veririz, kurtarınz vataru, Şefi' tuttuk Medine'de yatanı, Feleklete meyd~n okur asker iz!

Tanrı büyük, yine birgün olur biz Atina'dan Tuna'yadek geliriz; Yurdumuzun sınurını biliriz, Feleklere meytlan okur askeriz 18!

. Özc;iemir'in öksiiz. başlıklı 2 Şubat, 1911'de neş;redilen iç­tima.'i şiiri, kimsesiz ve aç, yan çıplak, fırtınalı bir kış. ge-·

', 17 Nu. 41, 25 Muharrem, 1328 (1329)-13 Kanünisanı, 1326/26 Ocak,

1910 (i911); başlığı yukarısında Sade Sözler üadesi vardır. Türk Ar­mağanı, s. 14 v.d. ·

· · 18 ffikmet, nu. :41.

157

. :.

FEVZIY~. ABDULLAH TANSEL . ·

_ cesinde ekmek dilendiği dükkanlardan, _barınınak için ·sığm­. ~ ~ çiığı kahveden k oğul~, sokakta oturduğu bir taŞ üzerinde

. :donan bir çocuğun canlandınldığı, yardım ellerini uzatmak­. ::tan ~ksünen kimseleri iğneleyici 'bir hikayedir:

ÖKSVZ

. I.

IV - Bir soğuk gün ... Yaklaşıyorken gece, Bir zavallı söylüyordu şöylece: "Efendiler! B alan açım, .çıplağim, "Pek küçüğüm; işim de yok ... Aylağım 19•

"ÜşUyorum, titriyorum ... Ç* soğuk,· "Bü~n yerler buz kesilmiş hep donuk. ~'Beş, param yok biraz ekmek alayım; "Elbisem yok vücüdümü sarayım. "Dükkanlara gidip ekmek dilendim, "Çok ağl_;ıdım ... K oğdular ve ilendim20•

"Evet, beni köpelt gibi attılar; "Dertlerime Y:eni · acı kattıÜır. "Isınayım diye gittim )ı::ahvey~, "Dineldimdi oturmadım peykeye. "Tekm~ledi beni, dedi kahveci: · "Ner'de polis, alsın bu murdar pisi... "Aman Tanrı'm, polis becl tutarsa,· "'Fena çocuk samp habse atarsa ":Oiye_ kaçtım ve oturdum burada, "Taş üstünde ... Furtınada ... Borada ... "Söyleyiniz nerelere kaçayım; · "Avucumu aceb kime açayım;

-.. "Efendiler, öksüzilin · ben, kimsesiZ! "EvHidınız başı için b~a siz, "Bir metelik ,biraz elpnek veriniz! ~'Tanrı için ... Bana imdad ediniz!,

Sustu ... Zira donmuş idi yavrucuk; Yalın ayak, yan çıplak, baş açık71 !

Öksüz adlı ş~in Hikmet ve_ Türk Armağanı neşrinde, başlığının altında "I, rakamının b-ulunması _bu seride bir başka şiirinin de · olacağını anlatır; Hikmet'in, Öksüz'ün ya.

19 tşsiz (Not:_A. Hilmi). 2o Bed-dua (Not-A. Hilmi). 21 Ni.ı. 42, 2 Safer, 1328 (İ329)-20 Ocak, 1326/2 Şubat, 1911; Sahife-i

Edebiye sutünunda basılmıştır. Türk Armağanı, s. ll v.d. ·.

-158-

ŞEHBENDER-ZADE· A. HILMI'NIN ŞIIRLERL

· yınılandığı sayısından sonraki . 9 Şubat, 1911 tarihli nüsha­sında, Yine Sahife-i Edebiyye sütunundaki Öksüzler adlı, im- -za yerinde yanyana üç yıldız bulunan şiirin Ahmed Hilmi'nin . olduğunu samyoruz. Türk Armağanı'nın dış kapağındaki Özdemir iğreti adı üzerinde; iç kapağında ise bu adın altın­da üç yıldız remziiıin bulunı;nası bu talıminimizi kuvvetlen­dirmektedir. Öksüz gibi; Öksüzler de, içtima'i bir hikayedir; bu da fırtınalı, şimşekler çakan bir gecenin canlandırılması ile başlar. Ağıiın· sessiz, ölüm dolu karanlığında, . .

İki öküz, altı koyun, bir merkebcik, bir davar Karanlıkta ışıldayan gözleriyle bakıyor· ... · Onlarda da bir korku var, aniaşıian .duyglı var Ki ot yemek isteİniyor, düşünüyor, ~atlyor ...

tki çocuk: Biri altı, birl yedi yaşında, Sarılmışlar yatıyorlar; uzun-uzun · saçları Direkteki bir ışıitın aydınlığı altındŞ P~ncereden giren yelle titreşiyor ... Başları

Birbirine o kadar da karışmış ki göreİller Bir ipekten bulut inmiş, dalgalanmış sanacak! . \ .

Üğey annelerinin ahırqa yatırdığı bu iki çocuk ölen an­nelerinin fırtına ve yağmurdan zarar görüp-görmediği- .üze­rinde konuşarak, biribirin~ sarılıp uyurlar; fırtınanın dinip, güneşli bir günün sabahını, tabiat güzelliklerini ·anlatan şai­rimiz, bu iki çocuğun annelerinlıı mezarina gidişlerini, ora.., daki herşeyi geceleyin sel alıp. götürmüş olduğUnu görünce · nasıl ağladıklarını tasvir etmiş, hikayesini, n_asıl t~selli bul- .' .

_duklarını· sezdiren, ·

Çizli bir ses işittiler, bir öğüd mü aldılar,

Onlara da birşey dedi fırtınalar yaradan!

!msrAlan ile bitirmiştir22• Kan Birliği, Diri Birliği · 16 Şubat, 191l'de n~şredilmiş:..

tir. üç bölümÜ içine al:;ın bu şiirde önce, Tij.rkler gibi Ural­Altay ırkından olan zümreleri kayde~miş, . bunların ·kardeş­

. liği unuttuğunu, bu yüzden kendi yurtlarında düşmanlan tarafınd-an öksüz gibi yaşatılclıklarını- anlatmıştİr; ikinci bö­lümde birlik teşkil etmeyişimizin zararlannı, düşmanlanmı-

22 Nu. 4~, 10 Safer,,1328 (1329)-27 Kanfuıisani, 1326.

-159-

FEVZIYE ABDULLAH TANSEL

:2:ın bizi es:lr ve yok etmeğe çalışmalanna karşılık derin uy­'k;uda . olduğumuzu kaydetmiştir. ·son bölümde, rucu sari'atı .yaparak bu . yerınelerinden döndüğÜ, milletin uyandığı, üç­. yüz milyon din ·kardeşimiz de bulunduğu, birlik zamanının artık geldiği üzerinde durduğu görülür:

KAN BlRLlöt, DlN BlRLlöl

V : -:-- Türk ulusu bin obaya ayrılır, Kimi Kırgız, kimi Tatar, çağ(ı)rılır; Kimi özbeg, kimi Uyg•ır, ya Kaçar,. Kimi Moğol, kimisi Fin, ya Macar! Bir babanın oğulları, yardaşı . Değil miyiz, hepimiz kan kardaşı! Evet, fakat ner'de o şanlı günler; Yasa döndü yazık olsun düğünlerı Kardaşlığı unuttuk, bak, ne oldu, Yürekler(i)miz bütün zehirle doldu. Yurdwnuzu, malımızı soydular; Yurdumuzda bizi öksüz koydular. Düşman bizi tekm~eyor, fakat biz Sanki taşız, duygusuz ve habersiz!

Yazık,. yazık! Anlamadık dirliği,

Derdimize ilaç olan bi!liği! · Arslan: gibi, dünya ile savaştık; Yüksekliğin yükseğine ulaştık.

Arslan idik, onlar kedi idiler, Neye bizim kolumuzu büktillerı Küçük iken, peşin neye büyüdük, Büyük iken, neden şimdi küçüldük! Paylaşacak n:e var bilmem ortada, Böyle iken yine bizler kavgada .. Belılları san:ki paylaşmaktayız; Birbirimiz ile uğraşmaktayız. Boynumuzda, koca zincir takılı, Ölüm hükiDü, göğsümüzde asılı. Böyle iken kardaşlarıln yine biz Ölü gibi..: Derin bir uykudayız.

· Hayır; hayır, şiJ.kür millet uyandı, •Bıç~k zira kemiklere dayandır Geçen geçti, unut&lım ge~şi, Bi,r olalım, başaralim her işi. ·­Hangimiz' ki bu doğru yoldan sapar, Sürü dışı gideni kurdlar kapar! Askeriyiz, temeliyiz devletin,

- i60-

ŞEHBENDER-ZADE A. HILMI'NiN ŞIIRLERI

Kurbimıyız, bekçiı;iyiz milletin. Vardır bu yolda yoldaşı Tü.rkler'in, üç.Yüi milyon dili kardaşı Türider'ini Arab, A.cem, bu dinin bir direği; · A"rnavud, Kürd gözürnüzüıi bebeği. Hindili, Çinli, Efgan, Cavı, Magribi, Bizim için elde beş parmak gibi... Ne hakim var, ne.mah.h.-Lun var, biriz bir, Bu sözleri bana Tanrı söyletir. ~

Kardaşlarım, geç·en geri dönemez, Birlik günü. doğdu, artik sönemez23!

1 Şubat, 326

Ejder, yılana benzeyen, · fakat dört· ayaklı. ·ve kan~dlı olan, ağzından alevler püskürdüğüne matıılan. mevhfun bir hayvan· .adıd+r; Sultan· Mahmud· tarafından Sucari ala yı Ej­der namıyle kurulduğu bilgisini veren A. I-IU.mi, aşağıdaki şiirlerden ilkini, Ejder Suvari Marşı'ni, bunun yayımlandığı 24 Şubat, 1911'de Siroz'da bulunan Yirmibeşinci Suvari Ala­Yı için yazmıştır. Bununla aynı sıralarda yayımlanan bir şi-iri daha vardır: Düş ... - · .· .

Ahmed Hilmi bu hikayesine, gazetelerde Yunan, Eu.L gar, · Kafadağlılar'ın birleştiği, SırPlar'ın tekin du,rmadığJ. h~­berlerini okuyunca, buı dirliksiz insanlann· bizden rie iste­diİderi}ıi·, Balkanlılar'la, bizimle kardeşce yaşamağı engelle­yen düşmanlarımız yüzünden birlik teşkil edemediğimizi dü­şünmeğe daldığım, bir düş gördüğünü anıatmakla başlamış­tır. Ru;yasında -yalçın kaya bir tepe üzerinde, savaşmaktan üstü-başı de~-deşik, genç-irisi kahraman · bir er, aşağıda hırçi.İı, Şımank çocuklar, ba'zı kimseler görmüştür. ·çocuklar onu, vaktiyle kendilerinin olanı l;iu tepeyi ele geçirmes·i Yü- . zünden suçlu gördüklerini, artık yalmz yakaladıklan· için tepeleyeceklerini söylerler; erin, "Daha önce kimin idi7, sua­J,ine kulak asmayıp, şimdi güçlü, biİlik halinde · olduklan ce­vabını verirler. Er, bunun üzerine . tepeyi ateşler, hepsi, o yerler param-parça uçup yok olur. A. Hilmi'niiı hayAl gücü bakımından önceki şürlerinden üstün olan Düş'd.e, tasvir edilen tepe ve er ile, vatanımızın . son ferdiiıin de, ölüncey"e kadar onu koruroağa çalışacağı iü:iıatılmak istenilmiştir. ·

23 Nu. 44, 17 Safer, 1329/3 Şıibat, 1326; Türk Arinağanı, s. 8 v.d. Baş­lığının yukarısındaki Sade Sözler ifadesi, şiirin sonunqaki · karşılığı 14

· · Şubat, 1911 olan tarih. Türk Armağanı basırninda yol~.

-161-

FEVZiYE ABDULLAH TANSEL

Hikmet'in Düş'ün yer aldığı: 17 Şubat, · ıgıı tarihli nüs­::l)asınct'a, Ahmed Hilmi'nin, Şeyh Mihr-i Din iğreti adıyle, . ifutbelerimiz başlıklı, Kardeşlerim hitabıyle başy~ısı var­dır. Bu dikkate değer ma-kalesinde, "Bir Bulgar, ne vakit ~ulgar denilirse, yalnız Bulgaristan'da sakin olan milletdaş­larını fehm etmiyor, dünyada, müteaddid akvam ve vatan­da bulunan bütün kardaşiarını der~hatır ediyor. Bir Yunanlı, . ta Amerika'nın bucağında kalan bir . vatandaşının fikir ve

· haline :iştirak e_diyor fikrini öne sürmüş, cedlerimizin hem­cinsimize acımak meziyyetini de az-çok kaybettiğimize do­kunmuştur. "Yedi-Su ve Elmatu'da, karlar üzerinde aç ve çıplak inleyen hem-cinsinize, bi-çara milletdaşlarımıza, za­vallı Türkler'e muavenet elinizi uzatımz; eğer herbirimiz onar para · gibi na-çiz bir meblag ihda etsek, yekfuıu bize milli bir şeref teşkil edecek dereceye balig olur, diyor. Hik~ met'in bu ta.rihlerdeki başka sayılarinaa yardım listeleri neş­redilmiş, Tatar talebelerinin öne düşmesiyle verilen konfe­ransta Emniyyet~i Umfuniyye Dairesi Reis Muavini Hasan Ali Bey' in, kendisine Şehzade Yusuf . İzzeddin · tarafından hediye edilen, ma'neVi. k~ymeti de büyük saatini, bu fel~ket ~olayısıyle "kan · ve din kardeşlerimiZ, için yardım maksa ... . dıyle bıraktığından bahsedilmiştir. ;

. EJDE.R SUVARl ALAY! MARŞI

VI - .Bu milletin, şanlı bir as~eriyiz, Ejder Suvari Alayı eriyiz, Vatan bekçisiyiz, Ejderleri'yiz, Ejder Suvari Alayı eriyiZ!

Ejder atlısı çılonca meyciliina, ·Korlcu bilmez, sürer . atı dört yana, Arslan gibi kılıç atar düşmana,

Ejder Suvari Alayı eriyiz!

Ata biner ve kuş gibi uçarız, Dilşmanlara korku, ölüm saçarız, Piyadeye şan yolunu açarız, Ejder Suvari Alayı eriyiz!

Sultan· Mahniud bu alay'ın başıdır,

Devletin, askeri temel taşıdır .

. -162-

ŞEH~ENDER-ZADE~ A. HILMi'NiN ŞiiRLERI

Hep erenler alayın yoldaşıdır, Ejder Suvari Alayı eriyi.z,24 !

D VŞ

VTI - "Yunan, Bulgar birlik olmuş... Kara-dağ'da beraber, "Sırb da tekin dui:maz imiş ... , Dana ve daha neler Yazıyordu gazeteler, okumuştum ve dalgın, Düşünüyor ve diyordum, yürek kırık ve dargın,

• Aceb bizden ne istiyor bu dirliksiz kimsel~r, Ne olurdu Balkanlılar kardaşlığa girseler! Kardaş gibi birleşeydik kırk rİlilyoriluk olurduk, Kurtulurduk oyunlardan, ibiz de rahat b,ulw:duk. Lakin ... Yazık.· .. Bırakmazlar: .. Düşünürken dalmışım, Bir düş gördüm ... ~Anlaşılan uyumuşum .kalmışım ...

Yalçın kaya bir tepede, yiğit bi.ı: genç-irisi, Savaşmad~n üstü-başı delik-deşiJc birisi Duruyordu... Aşağıda çevresinde var idi Birkaç hırçın Yüzlü çocuk ve daha birkaç kişi: "Neden 'üşüştünüz böyle, derdiniz ne, söyleyin?, Diyordu genç, "Durun or'da, tepeleriıp, gelmeyin!, Hı,rçın yü'zlü çocuklar hep bir ağızdan bağırdı, Sövıİıe-sayma hep sözleri, belki daha ağırdı. Diyorlardı, · ·

"Yapa-yalnız yakaladık liepimiz, . "!stiyoruz tepelemek, aniadın mı, seni biz!, "Pek'iy amma suçum nedir?,

"Bilmiyorsun ... Ha ... Dinle,

"Kimden aldın o tepeyi, oralartla işin ne?,· "J?ana kaldı babamdan bu, dedeler(i)min mirası!, "Evet amma, daha önce bizim idi orası!, "Daha önce kimin idi?, ·

. "Onu bırak, şimdi biz . , "Hem güclüyüz ve hem birlik ... Sen ise pek kimsesiZ!, "Kulak asın öyle ise kims~sizin fendine, "Peşin urur düşrrianını, sonra kıyar kendine!, Böyle dedi, ateşledi ... Havalandı o yerler, Hepsi parça-parça uçtu; hepsi oldu beraber!

24 Nu. 45, 24 Safer, 1329/10 Şubat, 1326/24 Şubat, 1911; .T ürk Ai-ma -. ğam, . s. 13 v.d. "Büyük . Padişahımız Sultan Mı;ılimud 'Han-ı Adli tara­fından Ejder nam-ı c~ladet-unvanıyle te'sis huyurulup el-yevm Siroz'da ar~in-saz olan Yirmibeşinci Sı,ıvari Alayı'na itibaf olunmuştur, notu Bilan et'te şiirin başında, Türk · Armağanı'nda dip-not olarak yer al­mıştır.

163 -

·· .. ı

FEVZIVE ABDULLAH TANSEL · .......

Bu tepenin adı· vatan, kardaşlarım, onu biz Beraberce uçmayınca hlç kimseye vermeyiz25!

12 Şubat, 326 (25 Şubat, 1911) ... Ahmed Hilmi'nin orçl.umuza sunduğu Bayrak Marşı fi­

kir balrnnından. zengin ve kuvvetli- sayılamaz; sa'l,'aşlarda ve başka münasebetlerle kullanılan, ortasll).da ·Allah kelimesi­nin de. bulunduğu Hilafet' Bayrağı Üe, da~a çok kırmızı, ay-

: yıldızlı_ bayrağıriıızı tasvirle hiçbir zaman yer·e düşmeyecek . · olan bu şanıı· bayrağın uyandırdığı sevgi, bağlılık duygula- . ı:ını ifade etmiştir.

BAYRAK MARŞI

Şanlı Ord~n~a TuJ:ıfe~i Nacizane!

. VIII - Arslanlarız, adımız Osmanlı'dır,

Bayrağunız her bayraktan şanlıc4r, Okşar .yiğitleri saİıki canlıdır, Bayrağımız her bayraktan ş aniıdır!

Bu sevgili bayraktan.nurlar akar, Dosta nur, düşmana· yıldırım çakar, Ortasında Yaradan'm adı var, Bayrağımız her bayraktan şanlıdır!

Göktür yeri bi.ı Yıldız'ın, bu Ay'ın Düşmez yere gökten gelen, korkriıayın,

·.Ölür de, ·b.ayrağa olmayız hain,· Bayrağımız her bayraktan şanlıdır!

Al reng(iyle) dalgalanır· şan gelir, Sanki başlar üstünde arslan gelir, Dostlara gül, düşmanİara ·kan gelir, Ba)rrağımız her bayraktan şıinlıdırı

Al reng, bu şanlı milletin rengidir, · Al reng, sabah güneşinin dengidir; Osmanlı'mn bu' na'ra gillbang'iwr;

. Bayrağımız her bayraktan şanJ:fur26 !

25 Hikmet, Nusha-i Fevka'lade-Hasılat-ı safiyesi Elmatu felaket-ze­deganui~ ·mahsfrstur (28 Safer, 1329/14 Şubat, 1326/24 (27) Şubat, ünıı: . Söziinü · ettiği.qliz Hntbelerimiz başlıklı baş-makale ile, konferans hak-kındaki. -l'tizar.:_ başlıklı ·yazı da bu nushadadır. ·

~6· Nu. 53, 21 Rebi' ll., 1329/7 Nisan, 1327/20 Nisan1

1911.

-164-

ŞEHBENDER-ZADE A. !1iLMI'NiN ŞIIRLERI

AŞağıdaki şür başlrksız, bundan öncekiler gibi riıustakil değil, İctimaiytit-Türk ve Osmanlı· Türkleri adlı imzasız makalenin sonunda, "Özdemir bir-"iniltisinde diyordu,; den:il­miş, onun bu şiirindeki fikirlerinde haklı olduğu da öne sü:.. rülerek 24 Ağustos, l911'de neşreclilmiştir. Makalede üzerin­de durulan esas fikir, Osmanlı Türkleri'nin. artık uyanma­lan lazım ~eldiğidir: Coğrafi bakımctan muhtelif yerlerde yaşayan Türkler'in gittikçe uyanclıklan, Çin-Türltistan'ında çıkarılan İli gazetesinin neşrindenberi Avrupa'nın Doğu ve Gillıey'ine kadar uzayan büyük Türk. sahalarında yüz~erce gazetenin yayİmlanmakta · olduğu, · Kazan, Buhara, Kafkas­ya Türkleri'nin milli vatanlarında ve yabancı . yerlerde · düş-

• ~ 4 • .

manlanyle uğraştıkları, hatta başarı kazandıkları, O~manlı Türkleri'nin ise. kendi vatanlannda iktisadi bakımdan başka · .un.Surlarm mağlub ve esiri bulunduğu, bundan böyle mukad­·aeratla~rım zuhürattan, tevekkül içinde bekleıriemeleıi ·ge:.. rekli bulunduğu -Q.zerinde durulmuştur.

IX -=- Osmanlılar, kardaşlarım,

Açın artık gözünüzü; Bilgi ile bezeyiniz Cahil kalan özünüzü ...

Yol almayan, yoldan kalır, Çalışmayan yola girmez,

. istemeyen yoksul gider, Ağlamayan süde irmez ...

Duygumuz yok Ölü gibi, . Vatan harab, sanki mezar; Biz bu yolda gider isek

· Tarih ·bize la'net yazar!

Uyku yeter kardaşlarım Yaşayalım, savaşalım,

Türk kardaşHır(ıro), haydi artık Kutluluğa uıaşaiım27! . ·

Ahmed Hilnu'nin, üzerinde durduğumuz, Özdemir iğreti adını kullandığı dokuz şiiri, Hikmet'te, 19 .Ocak-.24 Ağustos, 1911 tarihleri arasında yayıntlanmıştır. İttihad ve Terakki Partisi'nin İkinci Meşrutiyet'in İ'lanından sonra yürüttüğü

27 Nu. 71, 29 Şa'ban, 1.329/11 Ağustos, 1327/24 Ağustos, 1911.

- -165-

FEVZIVE ABDULLAH TANSEL

. Osmanlılık ·(İttihad-ı Anasır) politikasının iflas etmek üzre ' Ç>lduğu, Türk olmayan kavimlerde istiklal fikirlerinin kuv­. ~etıenmeğe ba§ladığı, Türklük ve Turancılık, İslamlık mil­liyet anlayışına · yönelnienin faydalarını daha iyi kavradığı-İnız sıralarda neşredildikleri anlaşılır. Libya (Garb Trab­lusu) için Türık-İtalyan Savaşı'ndan (29 EylUl, 19iı - 15 Ekim, 1912) önce, 8 Ekim, 1912'de Balkan Harbi'nin henüz başlamadığı, fakat ayaklanma hazırlıklannın. sürdüğü za-

. manda: ·neşredilen bu şiirlerin fikir kaynağı Türklük-İslam­lık mefküresinin siyasi pa:kımdan, ma'nen ayakta tutmağa en elverişli milliyet mefküresi olduğudur. Bu şiirlerde, bu mefküreyi besleyip kuvvetlendirecek olan maziye bağlılık, vat3:n-severlik, yurt uğrunda fedakarlık, kahramanlı:k, yar­dımseverlik, soy ve din birliği; cahillikten kurtulup uyanma zamanının geldiği,_ hatta geçmek üzre olduğu, v.b. fikirler ele alınmıştır. Çoğu Sade Sözler başlıklı sütünda yer alan, hece· vezni il~ yazılan, alışılmamış yabancı kelimeleri · içine almayan, herkesin .anlayabileceği sade TQrkçe'nin kul~nıl-.. dığı bu şiirlerde yadırganacak Türkçe birkaç kelimeye yer verildiği için bunların anlamı dip-not olarak kaydedilmiştir.

Şairimizin Türk Armağanı'ndaki on ·şiirinden dördü. Kan Birliği, Din [Jirliği ile Öksüz, Ejder Suvtiri Alayı, Türk Mezarı daha ·önce Hikmet'te Özdemir iğreti adıyle neşred.ilim­lerdir. Geri kalan. Büyük Tur k (Fatih Listinından), Türk Hit4bı, Bir Türk'ün Arz-ı Hali, Genç Türk. ne Demek, Baba Öğüdü, Ondördüncü Buvarı Alayı Marşı adlı şiirlerde de, Hikmet'te neşre.dilenlerdeki ·fikirler işlerıniiştir; fakat Özde­mir iğreti adıyle neşredilen Türk Armağanı'ndaki bu altı şii­rin önce nerede basıldıklarını henüz tesbit edemediğimiz için üzerinde durmuyoruz; Türk Armağanı'nın dış ' kapağın-

. da, Özdemir adı üzerinde, iç kapağındş. bu adın altında yan­yana üç yıldız işareti bulunduğundan o şiirielin bü remz ile yayınılanmış olabileceği ihtimalini · de gözönün~ ·aldığımız için, şimdilik onlan bir yana bırakıyoruz.

Ahmed ~ Özdemir iğreti adını şiirlerinden önce, yine Hikmet'teki; birkaçı Derdleşme ve Sade Sözler başlıkl,ı, Türklük'le ilgili mi:isahabelerinde, bir hikayesinde kullan­mıştır: Derdleşme-Türk Kardeşlerime-ı. Barcumuz, 2. Bor­cumuz, 3. Biz Kimiz, Neler Yaptık ve Neler Yapmalıyız, 4.

-166 -

ŞEHBENDER-ZADE A. HiLMI'NIN ŞiiRLERI ·'

Sevgili Kardaşlarım28,' Sade Sözler- Türk K ardaşlarıma­ZenginleTimizi Uyandıralım,- Türk Kardaşlanma- Bir hi­kayecik, - Türk ~ardaşlarıma __: Biraz da Gülelim2

'; Bir Nutk-ı Samit-Sessiz Sôyleniş- Musaha:be- Türk kardaşla. rıma31,' Mebahis-i Müfide - Türklük'ün Fiyatı32 başlıklı bu yazıları da ineelenrneğe değer; falkat Hikmet'te yalnız bu mahla,.sla yayımlanan şiirlerini ele aldığımız için, şimdilik bu nevi'deki yazılan üzerinde durmayaca'gız . .

Ahmed Hilmi yalnız Özdemir imzalı şür ve musatıabele­rinde değil, kendi adiyle neşrettiği makalelerinden ba'zıla..: rında da Türklük-İsl&mhk mefkfuesini yayınağa çalışan, Türk Yurdu Cemiyeti'nin kurulmasında.' şahsen emeği ge­çen, te'sip olan fikir adamlarımızdandır. Bir yana bırakıl-

. rp.aması ger,ekli Türklük ve Türkler adlı baş-makalesinde

Türkler'in Osmanlılık'ın temeli, Azınlıklar'ı birleştiriCi ·baş­lıca unsur olduğunu, bu vazifesini hakkıyle başarabilmek iÇin kuvvetl~nmesi lazım geldiğini, Türklük hakkında se­batlı ve devanıJı yazıların bulunmadığını, gazete sutfuıların­da ara-sıra öğmelerden, öğ'ütlerden ibaret birkaç cümle ile geçiştirilen . Türklük'ün daha iyi hale getirilmesi, yükseltil­mesi için fikir adamlanmızın yeterince çalışmadıklarını öne sürmüştür: "Bir taraftan terakki ve tekamül diye -bağırılı­

yor, , öte yandan genç şairlerimiz anlaşılmaz, senbolik, hiç­bir ihtiyacı karşılamayan şürler, milliyetçilim. zedeleyeh eserler yazıyorlar. Henüz öğretim ve okuma metodlarına, ge­rekli en ibtida'i kitaplar-a bile malik olm:ayan Türk kitlesi için böyle eserler; "açlıktan ölen bir adama bir lokma ek­mek verecek yerde gazel okumak kadar garip ve ma'nasız-.

dır,. Türkler birkaç. asırdanb~ri sürekli ayakla~~rın bas­tırılmasında, Yemen-çölleri'nde, Ttına-boyları'nda 'sürün­mekte vakit geçirdiklerinden fikir ve ~tisat bak:ıınpld~n ilet­lemek için hiçbir şey yapamamıŞlar, fakirlik, sefillik yetiş-

· 28 Bu musababeler biribirmin devamıclır; sırasıyle bk., nu. 6.:.8, 13, 20, 27 Mayıs, 1326/26 Mayıs, 2 ve. 9 . Haziraiı, 19İO; nu. io, 10 Haziran; 1326/23 H<ıziran, 1910. ·

29 Nu. ll, 17 :s;aziran, 1326/29 Haziran, 1910; nu. 13, 16, 1 ve 22 Temmuz, 1326/14 Temmuz ve 4 Ağustos, 1910.

30 Nu. 15, 15 Temmuz, 1326/28. Temmuz, 1910. 31 Nu. 20, 19 Ağustos, 1326/1 EylUl, 1910. 32 Nu. 36, 9 Kamiruevvel, 1326/22 ·Aralık, 1910. -

-167 - ·

FEVZIYE ABDULI:.AH TANSEL

.. ı:p.iyormuş gibi, düşWkleri zevk ve s.efillik, ahlak çöküntüle-ti;Ile de yol açmıştır. Gaflet, cahillik içinde b:ulunan Türk-

. l~r'in, bu hallerini daha ciddi düşünmekle de kalmayarak iş ve teşebbü.se girişmeleri zamarlı gelmiştir. Türkler kadar,

· · ~endileri için faydalİ telkinleri iyi niyetle karşılayan insan yoktur; bugünki hallerinden ~es'ill olan . Türkler değil, on­lan idare edenler, yol gösterenlerdir. Türkler kendi unsurla­ri.ı-ıa ait işleri, artık, kendi varlıklarından olan ferdierinden beklemelidir; "Türkler, tarihin verdiği hak ve vaz'iyet icabı olı:i:rak, yalmz. Osmanlı urısurlarına değil, bütün Müslüman~ lar'a hizmet etmekle yükümlüdürler. Bu vazifeyi, bir yana bıraktıklan ,gün, Türklük ölmüş sayılır; lakin bu vazife:Yi ifa ~çin Türkler'in maddi ve ma'nevi setaletten kurtulmasi ge­reklidir. Türklük'Un içiilde bulunulan halinin Türk gençle­rini, Türk fikir adamıarım vazife başına çağırdığını, bu ça­ğırılmamn gençler tarafından işitildiğini de bir ornek vere­rek anlatİnıştır:

Darü~l-Fumln ve yüksek mektep talebeleri adına Hile-.. met İdarehanesi'rie başvuran yüzlerce genç, siyasetten ve şahsi fikirlerden sıyrılmış, yalnız milli irfan (kültür) üze­rinde çalışacak bir cemiyet kurulmasını istemişlerdir. İyt· karşıladıkları bu teklif dolayısıyle, "Biz de bu iıey'etin teklifi .: vechile, Türkçe Şiirler nazJ111ı Mehmed Emin Bey,- Darü'l­FunUrı muallimin-i muhteremesinden. Hikmet, Agayet ve

·Türk mü tefekkir lerinden Akçura Beyler' e, , ba'iı arkadaşla- . nmıza başvurdUk. Okuma-yazınağı kolaylaştırma, mektep­l~p' çoğaltma, faydalı kitapları elde etme, Türkler'i kendi­kendilerine kendi kültürlerini yükseltrneğe çağırmak gibi aziz emelleri içine alacak bir nizam-n·ame tertibine çalıŞılaca . . ğını, bu işde bütün Turk aydınlanmn çalışmalan gerekli olduğunu, bu .niaksada ait yazılan, görüşmek isteyenleri de Hikmet İdarehanesi'nde minnet ·ve te_şekk!irle kabili edecek.:

· lerini, fikir adamlanmızın yardım ve yol göstermelerine · muhtac olduklarını yazmıştır33,

A. Hilmi'nin Türklük ve Türkler adlı,. dikkate değer bu . . ı

makalesi 9 EylUl, 1911-'de Garb-Tırablusu (Libya) dolayısıy-le İtalya'nın · Osma~ıı· İmparatorluğu'na savaş i'lanından uç : ay önce neşredil.mJ.ş bulunuyor; Türk Yurdu Ceıhiyeti,ise, bu

•33 Nu . . 60; ıı Cumad~ ll., 1329/26 Mayıs, 327/9 Haziı:an, 1911. . .

-168-

.· ŞEHBENDER-ZADE A. HILMI'NIN ŞiiRLER!

yazının yayımlanmasından üç hafta kadar sonra, 3 Tem­muz, 19ll'de çalışmalarına başlamış, bu çalışmalar sonunda Türk Ocağı 25 Mart, 1912'de resmen kurulabilmiştir. Ahmed -ı-Iilmi'nin, yüksek öğretim ·gençlerlıiin kendisiİle başvurarak 'Türk kültürü üzerinde uğr~şacak bir cemiyet kurulmasına dair tekliflerini takdir ettiği için onlann bu isteklerini ilet­tiği adı geçen şahsiyetlerin, ileride 'Bürk Ocağı kurucuları, a'zalan olduğu görülür. öte yandan, A,.. Hilmi'ı:ıin Türklük­İslamlık pıefkuresiriin öncülerinden olduğu da anlaşılmak~ tadır34• Türkler'in Osmanlılık'ın temeli, bunu meydana ge­tiren unsurlara· hizmetle yükümlü olduğunu öne sürmek1e beraber, bir bakıma . Osmanlılı'k-Türklük-:İslamlık, . aslında ·ise Türklük-İslamlılık milliyet · anlayıŞım müdafaa etmiştir; yazısına Türklük ve Türkler· adını venneşi de bu mefkure­den yana olduğu fikrini kuvvetlendirir.

Osmanlılı~ milliyet anlayışı 1912 yılı sonlarında, Bal­kan Savaşı'nın ikinci devresinde de uğradığırtuz bozgundan son:ra ehemmiyetini da:ha çok kaybetmiştir. Ziya Gökalp'in Türkleşmek-İslamlaşmak-Muasırlaşmalc adlı, 1913 Mar­yayırnla.mnağa başlayan, bir İslam Türklüğü yaratılmasım müdafaa ettiği makale dizisi ile, Fuad Köprülü'nün aynı sı­rada neşredilen Türlclük-İsltimlık-Osmanlılık başlıklı- maka-

• · • 34 Ahlned Hilmi'nin Türk ~urdJ Cerniyeti'niİı kurulması iÇin ça­lışmalarından .hlç bahsetmeyen Yusuf Akçura, 20 Haziran, 19ll'de Tıb­biye'den 231 talebe adına gelen Hüseyin Fikret ile Remzı Osman Bey­ler'in ve öğrenicilerin başvurmasını kabül. ederek, Mehmed ·Emin Yur­dakul, Ferid (Londra Elçisi)~ Mehmed Ali T~vfik, .Emin Bülend, Fuad · S&bit, Ağaoğlu Ahmed Beyler'in toplandığını; kurulacak cemiye~ adını Türk Ocağı olarak kararlaşhrdıklannı, irurucularını, geçici idare hey'e­tini seçtiklerini yazmışhr. Türk Oca~ı'run bu fi'len kurulınasıpın 20 Haziran, 327 (19fl) Pazartesi'ye rastladığını bildl:"rniştir '(Türk Yılı, lst., 1928, s. 443 v.d.). Y. -Akçura, kaydettiği bu iki tarih dolayısıyle bir bala.ma- çelişltiye düşmüştür: 20 Haziran, 1911 ve 20 Haziran, 1327 (1911) tarihlerinden ikincisi doğrudur (Taltvimü's-Sinin 'e göre, 20 Haziran, 1327 Mill . tarihi, 3 Temmuz, l911'~, Pazartesi'ye rastlar). Türk Ocağı, daha önceki Türkçü dernekler hakkında Mehmed Emin Yuı·dakul'wı

Eserleri-I., Şiirler adlı kitabımızda bilgi verilmiştir (Ank.ara, 1969, T*k Tarih Kurumu Basımevi, s. xxxıv v.d. Bu basımda tertip yan).ışı olarak Türk Derne~'nin çalışınağa başladığı tarih 16 Mart, 1916'dır; doğı·usu: 16 Mart, 1914 olacaktır).

169-

FEVZiYE ABDULLAH iANSEL

-.~e serisinden yaW.aşık iki yıl kadar önce, aynı fikirlerin Ah-~ed Hil.mi tarafından ele alındığını söyleyebiliriZ35

•

. · .~ Ziya Gökalp'in, aynı soydan gelen, çok eski maziye sa, Jıip, tarihleri kahramanlıklarla, öğünülecek vak'alarla dolu <?lan Türkler'in bir tek millet teşkil ettiğini, kan birliğini, muhtelif Türk zümrelerinın birleşmelerini, vatanlarının Tür­kiye ve Türkistan. değil, bütün Türkler'i içine alan- Turan olduğunu müdaf.aa ettiğ~ şiirlerinden Genç Kalemler'deki . :Turan ·başlıklısı 17 Şubat, 19ll'de yazılmış, bu yılın 17 Mar-

. tı'nda yayımlanmağa ba~layan, bir İslam Türklüğü yaratıl­Altun. Destan 1912 Ocak'ında neşredil.miştir36• Ahmed Hilmi' nin aynı fikirleri Gökalp'ten önce müdafaa etmiş olması, Türk .. nilliyetçjliğinin tarih boyunca gelişmesi bakimmdan üzerinde ehemmiyetle durulmağa değer: Turart'ın yazılışın­dan üç hafta, neŞrinden bir-buçuk ay kadar önce, 26 Ocak, 19ll'de yayımlanan Türk Mezarı'nda, Ttıran kelimesini ·klJl­lanmama:kla beraber, vatanımızın şınırlarını,

Altaylar'dan Tuna'yadek bir ucu, Gün-ba.tısı, Arab-ili bir bucu

mısralarıyle çizmiştir. 14 Şubat, 191l'de yazdığı, bu tariht~ri \iki gün sonra neşrettiği Kan Birliği, Din Birliği'ndeki,

Türk ulusu bin obaya a:v.rılır, Kimi Kırgız, kimi Tatar çağ(ı)rılır; Kimi Özbeg, kimi Uygur, ya Kaçar, Kimi Mogol, kimisi Fin, ya Macar! Bii: babaru.n oğulları, yArdaşı Değil miyiz, hepimiz kan karda ş ı!

mısralarında görüldüğü gibi, aynı soydan gelen kavimlerin bir bütün teşkil ettiklerini, birleşmeleri fikrini öne şürmüş-t

.. . ur.

Türk Yurdu Cemiyeti'nin, dolayısıyle Türk Ocağı'nın

kuruluşunda fi'len de emeği geçen Şehbender-zade Filibeli Ahmed Hilıpi'nin, Genç Kalemler'in ve Türk Yurdu mec-

35 Bu makale dizileri, bunlarda üzerinde durulan fikirler haklonda Ziya Gökalp Külliyatı-1., Şiirler ve Halk Masallan adlı eserimizde daha geniş bilgi verilmiştir (İkinci Basım, Ankara, 1977, Türk Tarih Kurumu Basımevi, s. xxıı; Terimler, Lugatler, öz-Adİar Dizgisi).

36 .A.e., s. XLII., ayrıca bk. Notlar ve Muhtelif Dizgiler bölümü.

170 .-

ŞEHBENDER-ZADE A. HILMI'NiN ŞiiRLERi

muasinın neşrinden önce yayımladığı Hikmet gazetesin_deki Özdemir mahlaslı şiirlerinde, ba'zı makale, musahabe, hutbe ve konferanslarında Türklük-İslamlık, Türk v~ İslam Birliği mefkftresini' savunan, üzerinde durıilmağa değer fikir adam­latımızdan olduğu anlaşılır. Günümüze kadar onun dikkati çekmeyen bu yönü dışında hayat çizgisi, başka sahadaki e'serleri de incelenmiş · değildir. Onll!l bu bakımlardan ele alınıp iricelenmesl sonunda, Türklük-İslamlık idealinin ge­lişmesinde 1910-11 • yıllarına ait ba'zı boşluklar doldurula-· cak, milliyetçilik tarihimizde bir yana· bırakılıp unutuıina­ı,nası g~rekli mühim bir şahsiyet olduğu daha iyi aydınla.n­mış olacaktır37•

Ankara-19 EylUl, 1980 '

37 Bu incelememiz çok kısaltılmış olarak, Şehbender-zaae Ahmed Hilmi'nin Gözden Kaçan özdemir Mahlasıyle Yayımladığı, Türklük-ls­lamlık Mefkftresini Müdaf~a Ettiği Şfuleri (19 Ocak-24 Ağııstos, 1911) başlığıyle, !stanbul üniv'ersıtesi Edebiyat Fakültesi Türkiyat .Enstitü­sü'nce tertiplenen, 6-10 Ekim'deki III. Milli Türkoloji Kongresi'ne su­

·nulmuş,tur; bu tebliğ henüz yayımlaruruş değlldir.

-171-