صرفه برنامه اقتصادی های فرسوده بافت در مسکن ریزی نجف حجتی مریم آبادی ّ حق مهدی ، گل افسانه ،ی مکانی اصفهان

ریزی مسکن در بافت فرسودههای اقتصادی برنامهصرفه

مکانیی، افسانه گل، مهدی حقّآبادیمریم حجتی نجف

دانشگاه هنر اصفهان

[email protected]

چکیده

ها، دارای ماهیتی چند بعدی و پیچیده است. ایجاد ارتباط یت آنهای متفاوت و هداهماهنگی مابین تخصصمدیریت به معنای برقراری

موضوعی است که ضرورت ،های متضادی دارندگاهاً دیدگاه بوده و فعالیتی متفاوت هایزمینه ها وخاستگاه دارایهایی که مابین رشته

سازد.ها را آشکار میایجاد هماهنگی و جلوگیری از پراکندگی این برنامه

ی منابع محدود در سطح شهر به نیازهای نامحدود و در واقع ایجاد ریزی شدهی شهری از طریق تخصیص بهینه و برنامهکپارچهمدیریت ی

های مختلف یک شهر را باعث شود.های ناشی از این هماهنگی و همپوشانی بین حوزهجوییتواند صرفههماهنگی بین سطوح مختلف می

های مداخله در بافتگذاری و اجرا است. از سوی دیگر طرحتأمین مسکن در کشور در حال سیاست هایهاست که برنامهاکنون سال

. این در حالی است که شودمی پیگیری ت که به صورت جدی مطرح شده وسالی اس چند ،با هدف ساماندهی، بهسازی و نوسازی فرسوده

دهد که ها نشان میاما بررسی .نگی دارندی بوده و ارتباط بسیار تنگاتمشابه های تأمین مسکن و مداخله در بافت دارای اهدافبرنامه

توان ادعا نمود قسمت . میانداسخگویی به اهدافِ یکدیگر قرار نگرفتهده و در جهت پبرقرار نش این دو بینمناسبی هماهنگی تاکنون

گردد. ی مدیریت این دو برنامه منتهی میبه نحوه ی از این مسئلهاعظم

های پس از انقالب تاکنون به های تأمین مسکن و مداخله در بافت از سالبرنامهی از طریق بررسی و مقایسه ش حاضر بر آن است تاپژوه

نتایج اقتصادی این ها،پس از بیان ضرورت هماهنگی بین این برنامهدر پایان و نتایج حاصل از آن بپردازد. های ارتباط این برنامهنحوه

.کندمیبیان را هماهنگی

ریزی مسکنمدیریت یکپارچه، بافت فرسوده، برنامه واژه: کلید

مقدمه

یسو به "موجود وضع" از حرکت روند ت،یریمد. هاستسازمان ینابود ای یبالندگ و رشد ات،یح در عامل نیترمهم ت،یریمد

یدگیچیپ و یگستردگ(. 2: 5831)خشایی، تکاپوست در بهتر یاندهیآ جادیا یبرا لحظه، هر در و کندیم تیهدا را "مطلوب تیوضع"

همچون یموضوعات بر عالوه. است نموده لیتبد دشوار ایفهیوظ به را شهر امور تیریمد شهرها، روزافزون توسعه و رشد و یشهر مسائل یشهر سازنده عوامل بر ایکنندهنییتع و ندهیافز ریتأث که یمهم عوامل از یکی ،یشهر یزیربرنامه و یمنیا نقل، و حمل ست،یز طیمح

اداره و ندهیآ یزریبرنامه یبرا یعنصر آن رأس در که است الزم شود، گرفته نظر در یسازمان همچون شهر اگر. است یشهر تیریمد دارد،

شده مدیریت شهری برای هدایت و یان بطبق تعریف .(2: 5831 )سعیدنیا، دینام شهر تیریمد توانیم را عنصر نیا. ردیگ قرار یکنون امور

ای ها در ناحیهی فعالیتهدف ترکیب بهینه با گیرییند تصمیمریزی فرآبرنامه ریزی دارد.راهبری سیستم تحت کنترل خود نیاز به برنامه

-می هابین برنامه هنگیها به همامشخص است که با توجه به فشارهای ناشی از منابع موجود و اهداف تعیین شده و استفاده از سیاست

بهریزی مناسب با برنامهسعی دارد و بودهبا این فرآیند روبرو نیزتوان نتیجه گرفت که مدیریت شهری می .(51: 5833)زیاری، پردازد

. ست یابدبرداری بهینه از منابع موجود در سطح شهر دبهره

های تأمین مسکن های فرسوده و همچنین برنامهی احیای بافتن مسئلهتوادو موضوع عمده و مهم پیش روی مدیریت شهری ایران را میاند. از های فرسوده انجام شدهدر بافت غیرههای اخیر اقدامات مختلفی مانند بهسازی، بازسازی، توانمندسازی و در طی سال عنوان کرد.

کشور، ی متصل و منفصل شهرهایتوسعهفاوتی از جمله سوی دیگر مدیریت شهری برای پاسخگویی به نیاز مسکن خانوارها رویکردهای مت

ی شهرها اتخاذ نموده و به اجرا گذاشته است. این امردر محدودهسازی و غیره زمین، انبوه سازیآماده هایایجاد شهرهای جدید، پروژه

ها در رسیدن به اهداف تعیین این طرح کاراییاست. اما باید ی اهمیت و حساسیت این موضوعات برای مدیریت شهرهای کشور دهندهنشان

مدیریتی صحیح دست بتوان به فرآیندمورد توجه قرار گیرد تا ا با یکدیگر هبرنامههای مدیریتی دخیل در این هماهنگی سازمان نیز شده و

با . نامید غیرهروی انسانی و اقتصادی، نیتوان زمین، منابع منابع محدود در سطح شهر را می ،مدیریتبرای طبق تعریف ذکر شده. یافت

های . این مقاله تالش دارد تا با بررسی خصوصیات برنامهطلبدها حساسیت خاصی را میآن این منابع، به کارگیری توجه به محدودیت

ه دست یابد. ها بر یکدیگر به پیشنهاداتی جهت مدیریت این دو برنامهای تأثیر آنهای احیای بافت فرسوده و شیوهتأمین مسکن و طرح

ی مطلوب از منابع محدود در دسترس باشد.تواند گامی مفید در جهت استفادهاین اقدام می

اهمیت موضوع

ها مبنی بر اهداف پذیرد. هر کدام از این بخشها و نهادهای مختلفی در سیستم شهری تأثیر میی شهرها از عملکرد سازمانتوسعهامروزه

در نظر گرفته ها اهداف سایر بخش در این فرآیندکه ی در صورت .دشونمی هادر شهر باعث تغییراتی ،ازمانتعریف شده برای همان س خاصِ

دستیابی به هماهنگی سیستم مدیریت یکپارچه راهکاری برای .خواهیم بود مالی و فکری هایسرمایهبسیاری از شاهد هدر رفتن نشود،

است. دارراهمیت خاصی برخونقش و های فرسوده از های مداخله در بافتر مورد طرحاین موضوع د .استهای مختلف شهری بین سازمان

ها به این نکته اشاره ی اهمیت این بافتی توجه به بافت فرسوده از جهات مختلفی حائز اهمیت است. مهندس زنوزی در بیان مسئلهمسئله

. این تجدید خاطره شهروند ایرانی از زندگی مدنی در گذشته استمعرف پیشینه و وجه مادی و فضایی هاییچنین محدودهکند که می

-اند، اهمیت هماهنگهویت شدهاند و باعث ایجاد کالبدی بیی اخیر که تنها برای رفع نیاز بودههای شتابناک چند دههموضوع و توسعه

ند.کهای مداخله در بافت فرسوده را روشن میی شهری و برنامههای توسعهسازی برنامه

اهمیت حائز مسکن بسیار یتوسعه هایسیاست دیگر، عبارت به و مسکن یعرضه و تولید با های فرسودهبافت نوسازی و بهسازی ارتباط

در صورت هر در لیکن نیست، فرسوده هاینوسازی بافت و بهسازی اساسی و کلیدی اهداف جزو مسکن تولید معتقدند، برخی است. اگرچه

با سازی بناهای مقاوم و مرمت و سبز و عمومی فضاهای یسرانه ارتقای معابر، یشبکه و هاسطح دسترسی ارتقای انندم محصوالتی کنار

-می فراهم نوسازی و بهسازی هایطرح در مورد نظر با تراکم مسکن تولید برای زمین درصد 11 حداقل تاریخی و فرهنگی معماری، ارزش

نوسازی با (.5838، کند )زنوزیمی نمایان شهرها جمعیت سرریز اسکان برای فرسوده را هایبافتی محدوده ظرفیت این موضوع، شود.

که نحوی به دارد وجود باالیی بسیار پذیریجمعیت بارگذاری و امکان کشور، شهری یفرسوده هایبافت هکتاری هزار پنجاه یمحدوده

نیز طریق ازاین و بود نخواهد شهری هایمحدوده سطح افزایش به نیازی آینده سال 51 طی کشور افزایش جمعیت برای کرد ادعا توانمی

کرد. پیدا دست مربوط ملی هایصرفه به توانمی

های فرسوده با توجه به امکان تأمین ی مسکن نسبت به دیگر عوامل بیشتر است. از طرفی در بافتسهم قیمت زمین در قیمت تمام شده

ی مسکن، فرصت مناسبی برای تأمین مسکن ساکنین این حذف و یا کاهش سهم زمین در قیمت تمام شدهزمین مسکونی و در نتیجه

-تواند یکی از سیاستهای فرسوده میشود. بنابراین توجه به این قابلیت بافتدرآمد هستند، فراهم میهای کمها که عمدتاً شامل گروهبافت

آید. درآمد به حساب های تأمین مسکن گروه های کم

ضرورت مطالعه

، تأمین مسکن به عنوان نیازی غیر قابل انکار با مشکالت شهرهای و گسترش روزافزون محدودهجمعیت سرعت رشد امروزه با افزایش

های فرسوده بادر این میان بافت های زیادی است.زیادی روبرو شده است. تأمین منابع جهت پاسخگویی به نیازها دارای محدودیتها نسبت به استفاده از این پتانسیل گردند.محسوب می شهرها مورد نیاز تأمین مسکن برایبسیار زیاد خود منبع مناسبی هاییلپتانس

توان ضمن میهای تأمین مسکن و ساماندهی بافت برنامه هماهنگ بین یساز و کار با ایجاد های بسیاری است.سایر منابع دارای اولویت

وسعه برونزای شهرها جلوگیری نمود.های اضافی و مشکالت ناشی از ت، از هزینهنات و منابعاین امکااستفاده از

اهداف

های مداخله در بافت فرسوده شده ریزی مسکن در طرحی شهری موجب آشکار شدن نقش برنامههای فرسودههای نهفته در بافتویژگی

. از این جهت، هدف از نگارش این دکنآشکار میریزی مسکن از منظر برنامه را هااست. این موضوع نگاه ویژه به فرآیند احیای این بافت

نقش و این بررسی چگونگیاست و ریزی مسکن در سطح کالن مقاله، بیان ضرورت استفاده از بافت فرسوده در راستای اهداف برنامه

جایگاه مدیریت یکپارچه در به ثمر رساندن این فرآیند است.

بررسی های مختلف زمانیدر دورهی ارتباط این دو شده و نحوه های فرسوده در بهبود وضعیت مسکن پرداختهبافت نقشبه در گام اول

بیان شده و در ادامه راهکارهایی های ساماندهی بافت فرسودهطرح وریزی مسکن سپس مزایای مدیریت یکپارچه در بخش برنامه شود.می

.گرددبرای آن ارائه می

هاری و یافتهمبانی نظ

گیرد که شامل کلیه خدمات و تسهیالت ضروری مورد نیاز برای مسکن عالوه بر مکان فیزیکی، کل محیط مسکونی را نیز در بر میهای اشتغال، آموزش و بهداشت افراد است. در واقع تعریف و مفهوم عام مسکن یک واحد مسکونی نیست؛ بلکه بهزیستی خانواده و طرح

(.5831به نقل از پورمحمدی، 581: 5831گردد )حاتمی نژاد، نی را شامل میکل محیط مسکو

های شهری است. فرسودگی بافت و عناصر درونی آن مراد از فرسودگی، ناکارآمدی و کاهش کارایی یک بافت نسبت به کارآمدی سایر بافت

آید. پیامد فرسودگی بافت که در ی آن بافت به وجود میگیریا به سبب قدمت و یا به سبب فقدان برنامه توسعه و نظارت فنی بر شکل

پذیری و شود، در اشکال گوناگون از جمله کاهش و یا فقدان شرایط زیستنهایت به از بین رفتن منزلت آن در اذهان شهروندان منجر می

(.6: 5831است )شفائی، های کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و تأسیساتی قابل دریافت و شناسایی ایمنی و نیز نابسامانی

ی تأثیر هر دو زمین های تأمین مسکن مشترک بوده و حوزههای فرسوده و برنامههای ساماندهی بافتی فعالیتی طرحجایی که پهنهاز آن

منابع بسیار های فرسوده توان ادعا نمود این دو برنامه دارای موضع کاری یکسانی هستند. عالوه بر این بافتگردد، میشهری محسوب می

ی ادعای فوق ها باشند. این امر تأییدکنندهی فعالیتی بسیاری از این برنامهتوانند پهنهگردند و میمناسبی برای تأمین مسکن محسوب می

است.

ایی مانند گردد. به دنبال رویکردهای مشخص، تنها به کالبد محدود نمیهای تأمین مسکن و ساماندهی بافت بر حوزهتأثیرگذاری برنامه

شود گیرند. این مسئله سبب میعنوان راهکارهای اجرایی مورد استفاده قرار میی پایدار و غیره، این دو برنامه بهعدالت اجتماعی، توسعه

بسیاری از اهداف این دو برنامه یکسان بوده یا دارای اشتراکات فراوانی باشند.

های ساماندهی بافتمسکن و طرح های تأمینتطبیق اهداف برنامه -5ی جدول شماره

های ساماندهی بافت فرسودهاهداف برنامه های تأمین مسکناهداف برنامه

های مسکن، مانند طراحی، خلوت و خصوصیت، توجه به کیفیت

امنیت و ...

در جهت شهری های فرسوده و ناکارآمدنوسازی و ساماندهی بافت

و محیطیتزیس خطرات کاهش شهری، محیط کیفیت ارتقاء

سکونت ایمنی ارتقای

ترغیب ساکنان به ماندن در محل زندگی هایارزش بازیابی منظور به تاریخی هایبافت احیای و بهسازی

شهری هویت ارتقای و تاریخی -فرهنگی

درآمدهای کمتأمین مسکن برای گروه

پذیر و همه تأمین مسکن براساس توان مالی خانوار و انعطاف

آن شمول ساختن

اسکان امکان نمودن فراهم و شهری فقر گسترش از جلوگیری

درآمدکم اقشار

ریزی برای تأسیسات زیربنایی، مصالح ساختمانی، نیروی برنامه

هاانسانی و ... جهت تأمین خدمات اولیه و رفع تبعیض

مناطق ساکنان کلیه برای شهری امکانات از یکسان برخورداری

اجتماعی لتعدا برقراری درجهت شهری

ریزی تراکم در جهت بهبود ارزش زمینبرنامه

رویبهره ی شهری/ ارتقایهای توسعهی بهینه از ظرفیتاستفاده

جمعیت سرریز اسکان برای ظرفیت ایجاد و شهری زمین از

شهرها محدوده گسترش بدون شهری

شهری کارآمد مدیریت به یابیدست اصالح ساختار سازمانی و قانونی

ی پایدارظ محیط زیست و حرکت در جهت توسعهحف شهرها انتظامی و امنیتی هایهزینه و نگهداری هایهزینه کاهش

شهرها هوای آلودگی و انرژی مصرف کاهش و

تأمین نیازهای مربوط به دسترسی و سایر نیازهای زیستی در

جهت تسهیل شرایط زیستی

ی و اقتصادی، ها، توجه به نیازهای کالبدحل مشکالت دسترسی

ارتقای کیفیت زندگی و گسترش حیات مدنی بافت در جهت

های زنده و فعال شهریپیوند با زندگی معاصر و سایر بافت 5836/ حبیبی و پوراحمد و مشکینی، 5831منابع: پورمحمدی،

نماید. این امر عات مشترک تبعیت میهای فرسوده بر موضع یکسان تأثیر گذاشته و از موضوهای تأمین مسکن و ساماندهی بافتبرنامه

طلبد، درصورت گر لزوم هماهنگی این دو برنامه با یکدیگر است. از آن جایی که هر یک از این دو برنامه الزامات اجرایی خاصی مینشان

تواند حتی تا تعارض امات میی ناهماهنگی این اقدرو خواهد بود. نتیجهفقدان این هماهنگی بافت شهری با اقدامات متعدد و متفاوتی روبه

سازد.ها را به روشنی خاطر نشان میها نیز پیش رود. این امر لزوم یکپارچه سازی مدیریت این برنامهبا رویکردهای اصلی برنامه

، یزیراست که از طریق برنامه هثر و کارآمد منابع انسانی و مادی بر مبنای یک نظام ارزشی پذیرفته شدؤمدیریت به کارگیری م

(.5)منبع اینترنتی گیردصورت می ،هدایت و کنترل عملیات برای دستیابی به اهداف تعیین شده ،بسیج منابع و امکانات ،سازماندهی

هایی ریزی و مدیریت قادر نخواهد بود تعدد و تکثری را که در ماهیت پدیدهمدیریت شهری یکپارچه گویای این است که سیستم برنامه

های عوامل مختلف هدایت کند. در چنین ها و سیاستسازی تصمیمنگری و یکپارچهناطق شهری وجود دارد بدون جامعچون شهرها و م

(.513: 5833پور، ریزی و مدیریت قابل تحقق نخواهد بود )برکشرایطی اهداف برنامه

ریزی شهری، سازی برنامهکند: یکپارچهی میی تعریف و مفهوم مدیریت شهری معرفعنوان اجزای سازندهمک گیل سه بعد کلیدی را به(. تمامی این ابعاد به یکپارچه سازی جهت 522: 5833پور، سازی نهادی و سازمانی )برکها و یکپارچهسازی تأمین زیرساختیکپارچه

نگر تأکید دارند.تحقق مدیرت شهری کل

های زیر دست پیدا کرد:توان به شاخصمی از بررسی تعاریف ارائه و خصوصیات ذکر شده برای مدیریت یکپارچه

کاریتوجه به همپوشانی اجزا سیستم و ممانعت از موازی -

های هم راستای منابع سیستم با توجه به پاسخگویی به نیازهای برنامهتخصیص بهینه -

ریزی در راستای جوابگویی حداکثر به نیازهاها و برنامهایجاد هماهنگی بین اهداف زیرسیستم -

در تمامی ابعادها در سراسر فرآیند طراحی نفعرکت ذیمشا -

. در است خارج سازمانیو ارتباطات های مختلفبخش تصمیمات ،اشخاص مستقل از الگوی مدیریت یکپارچه به دنبال طراحی چارچوبی-می . این مشارکتیابدمی ثر بر طرح افزایشؤامکان مشارکت عوامل م ی با کاهش تصمیمات مبتنی بر رأی و نظر شخصیچهارچوبچنین

. در نتیجه الگوی مدیریت یکپارچه هم در طول زمان و برای یک شود های مشارکتیاین الگو از مزایای طرح تواند منجر به برخورداری

کنند.های گوناگونی که از اصول این الگو پیروی میها و طرحو هم در پروژه است سیستم مدیریتی قابل تعریف

بافت و ساماندهی مسکن های تأمینبرنامه .استریزی ریزی شهری و دارای مفاهیم و تعاریف برنامهمسکن بخشی از برنامهریزی برنامه

گذارند. پیوستگی این ی عمل چندین نهاد مدیریت شهری تأثیر میدارای پیوستگی در اهداف خود هستند. این دو برنامه بر حوزه فرسوده

استفاده نمود. هاهای مدیریت یکپاچه در هدایت آنشود بتوان از شاخصی عمل باعث میبلیت اجرایی در حوزهدو برنامه در رویکردها و قا

های ساماندهی بافت فرسودههای تأمین مسکن و طرحی ارتباط بین برنامهبررسی پیشینه

ی کشور به ی پنج سالهای توسعهههای تأمین مسکن در قالب طرحهای بافت فرسوده و طرحدر این مرحله با بررسی طرح

شود. ی ارتباط آنها پرداخته میها و مقایسهی این دو برنامه در این سالبررسی پیشینه

قید این دو برنامهها، اقدامات و نتایج حاصل شده از رویکردها و سیاست بیان پس ازهای مختلف زمانی بعد از انقالب در دوره

های تأمین مسکن و ساماندهی بافت در مقایسه حکومت رویکرد متفاوتی را در برنامه از انقالب ی زمانی پسدر دوره .شده است

ی زمانی پرداخته شده های مذکور در این دورهی طرحبه بررسی پیشینه دلیل همین به های پیشین اتخاذ نموده است.با دولت

ها و مدیریت ی ارتباط بین آننحوهها ضروری است، ین این طرحساز و کار مدیریت یکپارچه بکارگیری از آنجا که لزوم به است.

شده است. ذکردر گذشته هابرنامه

دوره های ساماندهی بافتبرنامه های تأمین مسکنبرنامه

ی بین دو برنامهرابطه اقدامات و نتایج هارویکردهای و سیاست اقدامات و نتایج هارویکردها و سیاست

برنامهی س

هاتوسعه دهه الیانه

61

لزوم دخالت دولت در

زمین تأمین

شهریقانون زمین

ی بی حد اراضی عرضه

و ی شهرمحدوده

گسترش افقی آن

ها به عنوان تخریب زاغه

شاهیمیراث دوران ستم

حفاظت از میراث تاریخی-

احیای بافت تاریخی هایطرح

فرسودگی شهر/ افقیگسترش

ث های قدیمی فاقد میرابافت

اهماهنگی مابین دو برنامه و

های توجهی به پتانسیلبی

هریک جهت کمک به

اهداف یکدیگر

برنامه

اول توسعه 32

-

5863

سازیهای آمادهطرح

ی پیوسته یتوسعه

و شهرهای کوچک

منفصل شهرهای

متوسط

یی زمین دولتعرضه

-لزوم مطابقت کلیه طرح

های آماده سازی با

فرادست هایطرح

مستقل بهسازی و طرح

ی نوسازی جهت استفاده

هایرفیتحداکثری از ظ

رونید

های ازسازی و نوسازی خرابیب

جنگ تحمیلی

هسازی و نوسازی محورهای ب

تاریخی

ی ناهماهنگی مابین دو ادامه

ساماندهی بافت برنامه؛

درحد رفع فرسودگی و

تأمین مسکن از طریق

، جز دری برونزاتوسعه

جنگ ازهای پس بازسازی

برنامه دوم توسعه

5838-

33 آماده سازی اراضی

های نوسازی بافت

و تجمیع فرسوده

-قطعات در مناطق

شهری کشور

های نوسازی بافت

فرسوده و بازیافت زمین

نشینیرشد حاشیه

گسترش اقدامات ساخت و

ساز مسکن در درون

محالت شهری

گذاری در تالش برای سرمایه

بافت موجود شهری

های سازمانی در داث خانهاح

بافت فرسوده

عدم تحقق اهداف تعیین

شده به دلیل ناکارآمدی ساز

و و کارهای ساماندهی بافت

ی برونزاادامه یافتن توسعه

برنامه سوم توسعه 5831

– 38

آزادسازی بازار مسکن

و گسترش نقش بخش

خصوصی

مالیات بر اراضی بایر

افزایش انتظارات قیمت

زمین

شهرهار کالنتکثی

افزایش تراکم در نوسازی

ی شهریهای فرسودهبافت

ی ترویج سیاست توسعه

درونی

نهادسازی و تدوین قوانین

گذاری جهت تشویق سرمایه

های فرسودهدر بافت

ی مداخالت سودجویانه

بخش خصوصی و عدم

تناسب مسکن تولید شده در

فرآیند نوسازی با نیاز مؤثر

بازار

برنامه چهارم توسعه

5831-

33

ی مدیریت یکپارچه

زمین برای تأمین

در چارچوب مسکن

های توسعهطرح

تولید انبوه مسکن جهت

درآمد استقرار اقشار کم

در خارج از شهر

های نظری و توجه به پایه

علمی نوسازی

ای های حاشیهساماندهی بافت

-با رویکرد توانمندسازی، ایمن

سازی سازی و مقاوم

اهساختمان

بی توجهی به پتانسیل

های فرسوده جهت بافت

-تأمین مسکن اقشار کم

درآمد

برنامه پنجم توسعه

5833

تاکنوناختصاص نیمی از

اعتبارات بخش مسکن

های احیای به پروژه

بافت فرسوده

حمایت از بخش غیردولتی

در احیاء بافت فرسوده

درصد از 51احیاء سالیانه

های فرسودهبافت

ی دوم برنامه از های درونی در جهت تأمین نیازهای مسکن شهرپتانسیل بافتتوان نتیجه گرفت که وجه به جدول باال میبا ت

های مختلفی در جهت انجام این های بعدی سیاستو در طول برنامهتوجه مدیران شهری قرار گرفته توسعه به بعد مورد

یک در به طور کامل های مداخله در بافت فرسودهطرح و های تأمین مسکنامهتاکنون برن با این حالاست. اتخاذ شده رویکرد

ی ها بازنگری شده و شیوه. بنابراین الزم است در ساختار مدیریتی این برنامهاندی مطلوبی دست نیافتهو یا به نتیجه نبودهراستا

ها اتخاذ گردد.مناسبی جهت یکپارچه سازی مدیریت آن

دیگرهای ساماندهی بافت فرسوده بر یکهای تأمین مسکن و طرحابل برنامهبررسی اثرات متق

ی یکسانی اثر گذاشته، با اهداف های تأمین مسکن بر پهنههای ساماندهی بافت فرسوده و برنامهگونه که بیان شد، طرحهمان

ن دو برنامه با رویکرد گر لزوم هدایت اییانکار مشترکی هستند. این امر، بشود و عالوه بر این، دارای ابزار مشترکی دنبال می

های یاد شده در قالبی مشخص و هماهنگ قابل پیگیری است.کارگیری برنامهپارچه است. این مسئله با بهمدیریت یک

هاییها نسبت به برنامهاین طرحشوند. میها محسوب ترین سند تأثیرگذار بر این بافتهای ساماندهی بافت فرسوده مهمطرح

یافته ساختاری شکل نهادهای اجرایی آنتر و اهدافی فراتر هستند. که هدفشان فقط تأمین مسکن است، دارای دیدگاهی جامع

تواند راهکاری هایی میطرح ریزی مسکن در قالب چنینکارگیری برنامهداشته و از سطوح کالن تا خرد تعریف شده است. به

د. در ادامه به بررسی اثرات چنین اقدامی در پیشبرد اهداف هر یک از دو برنامه مناسب جهت اجرایی شدن اهداف فوق باش

پرداخته خواهد شد.

های تأمین مسکنهای ساماندهی بافت فرسوده بر برنامهتأثیرات طرحار و های بالقوه و بالفعل موجود در سطح شهر برای رسیدن به شهری پایدها و ظرفیتتوسعه درونی بکارگیری تمام توان

ارتقا ،کمی و پایدار ،کیفی یبرای رسیدن به تعادل را مشارکتی است و تمامی ساختارهای اجتماعی، کالبدی، سیاسی و اقتصادی

ی بافت شهر، باید دقت کرد تا داند که عالوه بر تعریف محدودهالزم می 5111. کمیسیون جوامع اروپایی در سال دهدمی

ای برای رسیدن به موجود آن صورت گیرد. این کمیسیون راه حل شهر فشرده را وسیله ی آتی شهر در داخل مرزهایتوسعه

ی شهری های فرسودهاز بافت (. استفاده5111)زاکس، داند میی فعلی ه و پراکندهدترسهای گتز حومهی پایدار و آنتیتوسعه

محیطی، باال بردن هویت در ش اثرات نامطلوب زیستبهینه از منابع، کاه تواند عالوه بر تأمین مسکن، منجر به استفادهمی

شود.غیره ها و بافت

ی شهری از مدتی پیش بر همگان روشن شده و مدتی است که اقداماتی نیز از این های فرسودهضرورت بهسازی و نوسازی بافت

ریق احیای بافت بدون نتیجه دهد که همچنان تالش در جهت تأمین مسکن از طها نشان میگیرد. اما بررسیطریق صورت می

توان به طور ی افقی شهرها، به صورت قانونی و یا غیر قانونی، نشان از این مسئله دارد. اگرچه نمیمانده و ادامه یافتن توسعه

ها مربوط دانست و های ساماندهی بافت را تنها به ضعف این برنامهقطع عدم تأمین کافی و مناسب مسکن از طریق برنامه

گردد، اما سازی زمین یکی از دالیل این مسئله محسوب میهای آمادهگذاری اندک در این بخش در مقایسه با طرحیهسرما

اند به طور کافی و مناسب های بهسازی و نوسازی اجرا شده نیز نتوانستهتوان از این نکته غافل ماند که اندک طرحنمی

گذاری ن، چندان دور از ذهن نیست اگر تمایل اندک دولت و مردم برای سرمایهپاسخگوی مسکن مورد انتظار باشند. عالوه بر ای

-های دیر بازده به طرحها از برنامهها در این زمینه و تبدیل شدن آنهای فرسوده را ناشی از عدم موفقیت این برنامهروی بافت

سازی زمین بدانیم.های زودبازدهِ آمادههای بدون بازده، در برابر طرح

های فرسوده است. بهسازی و نوسازی شهری چه بیان شد، نیاز به تأمین مسکن یکی از عمده دالیل ساماندهی بافتنابر آنب

ها از این طریق، یکی از ی بیرونی شهرها و به طور خاص، تأمین مسکن مورد نیاز آندالیل متعددی دارد که جلوگیری از توسعه

به گردد، دستیابی به این هدف از این رهآورد تقریباًدر سطوح اجرایی مشاهده می چهچنان ترین این دالیل است. امامهم

های تاریخی و نو شدن ها، حفظ ارزشسازی ساختمانجهت ساماندهی آن، مقاوم فراموشی سپرده شده و احیای بافت صرفاً

-ی اندکی جهت اجرای چنین طرح، بودجهجایی که سودآوری این موارد چندان روشن نیستپذیرد. از آنکالبد محله انجام می

های اجرایی نیز نتوانستند بازده مورد انتظار را داشته، کند. اما هنگامی که همین طرحها اختصاص پیدا میهایی به مجریان آن

ر یابد. دها کاهش میگذاری در آنهای عمومی و خصوصی جهت سرمایهمسکن مناسب را تأمین نمایند، باز هم تمایل بخش

دهد. های ساماندهی بافت نشان میتری به برنامهسازی داده و همچنان رغبت کمهای باالی آمادهنتیجه دولت تن به هزینه

تنها پذیر ساختن تأمین مسکن کافی و مناسب از این رهگذر، نههای ساماندهی بافت و امکانبنابراین سودمند کردن برنامه

.است به این بخش و رونق یافتن آن جهت جذب سرمایه نیز گردد، بلکه راهکاریاقدامی جهت تأمین مسکن محسوب می

های فتهای ساماندهی بابا توجه به مطالب عنوان شده، پیش گرفتن راهکاری مناسب و مقتضی جهت هدفمند نمودن طرح

ریزی مسکن در قالب رسد. اما این مهم جز با برنامهها به سمت تأمین مسکن ضروری به نظر میآن کردندار فرسوده و جهت

آید. دالیل این امر به شرح زیر است؛های ساماندهی بافت به دست نمیطرح

دهد، مداخله در این ی مسکونی تشکیل میودهی شهری ایران را بافت فرسهای فرسودهتمامی بافت با توجه به آن که تقریباً .5

ها اگر بتواند مثمر ثمر واقع شود، منجر به ایجاد تغییراتی در وضعیت بافت گردد، در وضعیت مسکن، به خصوص در بافت

ردد، ها در تأمین مسکن معین نگسطح محلی بدون تأثیر نخواهد بود. بنابراین اگر جایگاه و نقش مورد انتظار برای این بافت

این تأثیرات کور و بدون نقش مطلوب بوده و ممکن است حتی بر خالف اهداف تأمین مسکن در سطح کالن عمل نماید.

تر کردن تعداد و هرچه بهتر ساختن ریزی مسکن تنها تالش در جهت هرچه بیشقابل توجه است که منظور از برنامه

شود، جهت فراهم آوردن تعداد و نوعی مشخص از مسکن می کیفیت آن نیست؛ بلکه اختصاص دادن منابع محدود محسوب

های هدف و کنترل بازار. بنابراین نه تنها تعداد، بلکه نوع مسکن مورد نیاز نیز باید در راستای پاسخگویی به نیازهای گروه

دار شدن جهت توسط اسناد فرادست مشخص گردد تا جایگاه بافت در تأمین مسکن نیز روشن گردد. این کار نه تنها به

تواند به عنوان یکی از رساند، بلکه میهای ساماندهی بافت در راستای تأمین مسکن مناسب و کافی یاری میبرنامه

ها عمل نماید.بندی مداخله در بافتمعیارهای اولویت

سناد فرادست محدود های ساماندهی تنها به تعیین جایگاه بافت برای تأمین مسکن در اریزی مسکن در طرحضرورت برنامه .2

های تأمین مسکن و ساماندهی بافت و تقابل اهداف این دو برنامه در این سطح، امریست که گردد. ماهیت اجرایی برنامهنمی

-های مختلف این مداخالت را قابل بررسی میهای ساماندهی بافت و در مقیاسریزی مسکن در قالب طرحنیاز به برنامه

نماید.

های ساماندهی بافت فرسوده مشترک بوده یا ریزی مسکن و طرحسیاری از اهداف بیان شده برای برنامهرغم آن که بعلی

توانند در جهات متفاوتی عمل نموده و یا حتی رو در دارای هماهنگی باالیی هستند، اهداف اجرایی و اقدامات این دو می

ست؛دیگر قرار گیرند. برخی از این تقابالت به شرح زیر اروی یک

تر خدمات است. اما در ساماندهی بافت، تالش در جهت هرچه بهتر ساختن امکانات و شرایط بافت و بهبود هر چه بیش -

های هدف و تغییرات ایجاد های اقتصادی ساکنین و گروهریزی مسکن تمامی این امکانات و خدمات با تواناییدر برنامه

تواند به محدود شدن امکانات مورد استفاده جهت مناسب ین مسئله میشود. اها سنجیده میشده در وضعیت سکونتی آن

سازی آن با شرایط سکونتی بینجامد.

جراحی در آن در برخی مواردبا دخالت و سازی آن برای زندگی، لزوماًبرخی اقدامات ضروری جهت بهبود بافت و مناسب -

گردند که ترین این اقدامات محسوب میورد نیاز، مهمهمراه است. تعریض معابر و تغییر کاربری جهت تأمین خدمات م

گیرند. این ها قرار میدر ارتباط با این طرح به طور مستقیمهایی همراه است که ناچار با تخریب یا کاهش ارزش دانه

دهد.ریزی مسکن در این سطح را نشان میمسئله به روشنی لزوم برنامه

-سازی و انبوههایی مانند کوچکارد به دنبال افزایش استفاده از زمین و سیاستریزی مسکن در بسیاری مواگرچه برنامه -

های فرهنگی و تاریخی بافت قرار گیرد. برای مثال، تواند در تقابل با اهداف کیفی و ارزشسازی است، اما این مسئله می

حریم یک اثر تاریخی، منجر به اندازی نامطلوب منتهی گشته یا کاهش ارتفاع درافزایش تراکم ممکن است به سایه

های ریزی مسکن در این سطح به معنای چیره ساختن دیدگاه سوداگری در طرحکاهش ارزش سکونت در آن شود. برنامه

های آن نیست. بلکه تالشی در جهت دیده شدن الزامات و نتایج هر های بافت و در نتیجه کاهش کیفیتمداخله به ارزش

.است دیگرها در کنار یکگیری برای آنصمیمها و تدوی این برنامه

های ساماندهی بافت فرسوده به تعیین نقش بافت در تأمین نیازهای ریزی مسکن در سطوح مختلف اجرایی برنامهبرنامه

های هر یک تواند در صورت لزوم به تأمین جایگزین جهت ارتقای ارزشهای بافت انجامیده و میسکونتی در کنار حفظ ارزش

تواند به فراهم ساختن الزامات اجرایی آن تر ساخته و میبینجامد. این امر، اقدامات در بافت فرسوده را به واقعیت نزدیک

های ساماندهی بافت فرسوده، نه تنها منجر به بینجامد. یادآوری این نکته الزامیست که عدم تأمین مسکن مورد نیاز در طرح

-های خارجی شهر و تأمین مسکن به این صورت و بازتولید بافتدد، بلکه به افزایش توسعهگرها میغیر اجرایی شدن این طرح

های فرسوده خواهد انجامید.

های فرسودههای ساماندهی بافتریزی مسکن بر طرحتأثیرات برنامه

های ساماندهی در طرح ریزی مسکن در بافت فرسوده، باید توجه داشت که سطح اجرایی این مسئلههنگام تبیین ضرورت برنامه

رسد. هایی امری الزامی به نظر میریزی مسکن در پیشبرد اهداف چنین طرحگیرد. بنابراین بررسی نقش برنامهبافت صورت می

شود.در ادامه به شرح این مسئله پرداخته می

-نان آنان است. ترک چنین بافتها به نیازهای ساکهای تاریخی، عدم پاسخگویی این بافتیکی از دالیل فرسوده شدن بافت -

اجتماعی و اقتصادی متفاوت و بدون تعلق درآمد، با خصوصیات ها با اقشار کمهایی توسط ساکنان قدیمی و جایگزینی آن

مهندسین مشاور بوم سازگان، انجامد. )ها میخاطر به محل سکونت جدید خود، امریست که به تشدید فرسودگی این بافت

(.5831د، پوراحم، 52: 5831

ها به دلیل مشکالت داخلی مسکن نبوده و شامل ضعف در خدمات و دسترسی اگرچه ترک بافت توسط ساکنان قدیمی صرفاً

ایست غافل ماند. این امر، مسئله توان از نقش مسکن در این میانشود، نمی)و سایر موارد وابسته به محیط مسکونی( نیز می

نمایاند.ی خود را به روشنی میای نیز چهرههای حاشیهریخی، مانند بافتی غیر تاهای فرسودهکه در بافت

ها تأثیر هایی، مانند سطح زیربنا و تراکم، امریست که در فرسوده شناخته شدن آنهای خاص مسکن در چنین بافتشاخص

ی اسکان بوده یخی، صرفا مسئلهی غیر تارهای فرسودهدلیل به وجود آمدن بافت خصوص که معموالًاست؛ بهباالیی داشته

هایی ریزی مسکن در راستای قابل سکونت ساختن چنین بافتتوان انتظار داشت که با استفاده از برنامهاست. بنابراین می

ها برداشت.ها، گامی مهم در جهت ساماندهی و بهسازی و نوسازی آنبرای ساکنان آن

توان نتیجه دهد، میی موجود ایران را بافت مسکونی تشکیل میهای فرسودهجایی که عمده فضای بافتاز دید کمی، از آن -

-تواند در بافتترین فرسودگی نیز، حداقل از نظر کمی مربوط به کاربری مسکونی است. این امر را حتی میگرفت که بیش

ز از نظر تجاری یا مذهبی تأثیر های مهم دیگری نیز هستند، مانند مراکز قدیمی برخی شهرها که هنوهایی که دارای کاربری

های غیر مسکونی باال و پر رونق هایی، اگرچه فعالیت کاربریزیادی بر بافت پیرامون خود دارند، مشاهده نمود. در چنین بافت

شود. این امر از این لحاظ قابل توجه ی آن، بافت همچنان فرسوده محسوب میباشد، اما به دلیل فرسودگی قسمت عمده

-ها تشکیل میهایی را ساکنان آنکنندگان از چنین بافتترین، تأثیرگذارترین و تاثیرپذیرترین گروه استفادهعمده است که

رسد.نظر می، بدون درنظر گرفتن چنین افرادی کاری محال و بیهوده بهدهد و احیای بافت

توان از نقش ضعیت مسکن و محیط مسکونی، نمیریزی مسکن در ایجاد تغییرات در واز طرف دیگر، با توجه به اهمیت برنامه

تواند بر احیای بافت بگذارد، غافل شد.آن در شناخت و کنترل جمعیت ساکن محدوده و تأثیری که می

ی شهری، جلوگیری از گسترش فقر شهری، های فرسودههمان گونه که عنوان شد، ازجمله اهداف بهسازی و نوسازی بافت -

درآمد و تأمین عدالت اجتماعی است.رار اقشار کمفراهم نمودن امکان استق

ها عنوان ی شهری، تأمین شرایط زیستی مطلوب برای ساکنین این بافتهای فرسودهبا آن که هدف اصلی از بهسازی بافت

به های پرسود نوسازی و انتقال آنشود، اما معموال پس از اجرای طرح و موفقیت آن، با خارج شدن ساکنان از چرخهمی

باشد، به دلیل افزایش ای در زمان اجرا از صاحب آن خریداری نشدهتر مواجهیم. در این بین، حتی اگر خانهمحالت فرودست

رو هستیم.گذاران خارج از بافت روبهقیمت زمین، با فروش آن توسط ساکنان قدیمی به سرمایه

عنوان عمده سهام و پرداخته و با اعمال اثر بر روی مسکن، بهتواند به بررسی این موضوع ریزی مسکن در این سطح میبرنامه

هایی بپردازد.ی ساکنان در نوسازی، به تأمین منافع چنین گروهسرمایه

ها بر بافت رسد تأثیر این گونه طرحای جامع و تفصیلی، به نظر میبا توجه به تجربیات اخیر شهرسازی شامل ضوابط منطقه -

ها نبوده، بلکه عمالً تعریف این ضوابط به معنای مقاومت بافت ساخته شده در برابر ناکارآمدی آنفرسوده، نه تنها بهبود

توان در دو بخش ضوابط مربوط به تعریض و ضوابط است. این مسئله را میقوانین جدید و پایانِ کار ساخت و ساز آن بوده

مرتبط با تغییر کاربری به وضوح مشاهده نمود.

ی شهری است، مشکل غیرممکن بودن ساخت و ساز های فرسودهگیر بهسازی و نوسازی بافتکه گریبان ازجمله مسائلی

های فرسوده که بخش ها است. برای مثال، درمورد خانهالگوهای موجود با توجه به ضوابط تغییر سطح تعیین شده بر روی آن

درصد زمین است. با توجه به این که اکثر این 18تا 21ن ها صد متر زمین دارند، بازسازی مستلزم از دست دادمهمی از آن

ای برای نوسازی باقی شوند. بنابراین انگیزهدرصد تراکم می 521تر از سه متر واقع هستند، شامل های کمها در کوچهدانه

(.511: 5835ماند )ربیع، نمی

ای است که مانع راف آن، پس از اجرای طرح، مسئلههای اطعملی نشدن طرح تعریض به دلیل نادیده گرفته شدن مساحت دانه

-ای را میریزی ویژهشود. در این میان، کاربری مسکونی به دالیل زیر، توجه و برنامهها میاز اجرایی شدن بسیاری از این طرح

طلبد؛

ط این کاربریای از بافت توسهای تعریض با توجه به اشغال سطح گستردهتأثیرپذیری باالی بخش مسکن، از طرح

پذیری بخش عمومی نسبت به تغییرات ایجاد شده از تعریض به معنای تغییر کاربری و یا تأمین سطح مورد نیاز از انعطاف

ها پذیری بخش مسکن و اشتغال نسبت به تغییرات ایجاد شده در سطح زیربنا به دلیل وابستگی آنمنابع دیگر/ عدم انعطاف

به بخش خصوصی

ی ساکنان و همچنین مصرفی بودن ترین سرمایهبه عنوان عمده بر تغییر، به دلیل ریسک باالی بخش مسکنمقاومت در برا

این کاال برای آنان

ها معموالً گیرد نیز باید مورد توجه قرار گیرد. چرا که این دانهها کاربری خدماتی قرار میهایی که بر روی آناین، دانه برعالوه

انجامد، باید بدون تغییر، بدون خرید و فروش و بدون ساخت و ساز که گاهی به چندین سال به طول می تا زمان اجرای طرح،

گیرند.تر پیش میباقی مانده و در حقیقت، روال فرسودگی را بسیار سریع

مکانات و مسائل و ها به اتوجهی آنهای مداخله در بافت فرسوده بیگونه که عنوان شد، عمده دلیل به اجرا نرسیدن طرحهمان

هایی توان انتظار داشت که با الگوسازی، تعیین تکلیف قطعی و ایجاد مشوق ساخت برای دانهمشکالت موجود است. بنابراین می

پذیری طرح را توان رغبت ساکنان را برای نوسازی افزایش داده، تحققگیرند، میها در ارتباط قرار میطور مستقیم با طرحکه به

سازد.ریزی مسکن در این خصوص را به خوبی مشخص میود. این امر، ضرورت برنامهتسهیل نم

دهند. مسکن برای این افراد کاالیی مصرفی محسوب درآمد تشکیل میی شهری را اقشار کمهای فرسودهاکثر ساکنان بافت -

ها جهت سکونت است.تنها فضای در اختیار آن شده و عمدتاً

شود، کاربری مسکونی است. تأمین مسکن موقت یا جایگزین که در زمان اجرا با طرح درگیر میترین بخشی بیش معموالً

ایست که در طی چند سال ها، مسئلههایی آناند، متناسب با نیاز و تواناییبرای افرادی که در چنین فضاهایی سکنی گزیده

مداخله و الزم ساختن مسئولین اجرایی به در نظر های گذشته مورد توجه قرار گرفته است. وارد کردن این بخش به طرح

ها و جلوگیری از پذیر نمودن طرحعنوان گامی مهم در راستای تأمین عدالت اجتماعی، تحققتواند بهگرفتن این بخش، می

ی جدید، تلقی گردد.های فرسودهایجاد بافت

های محرک توسعه است. ایجاد زمینه برای ف پروژهی شهری، تعریهای فرسودهیکی از راهکارهای بهسازی و نوسازی بافت -

تواند تأثیر باالیی بر محیط اطراف گذاشته، با ایجاد ارزش افزوده و تأمین دخالت مستقیم بخش عمومی در بخشی که می

گردد.های الزم، منجر به نوسازی خودجوش در سرتاسر بافت میزیرساخت

ی جدید و شرایط حاکم بر بافت امری الزامی و غیر قابل اجتناب اط مابین پروژههای محرک توسعه ایجاد ارتبدر تعریف پروژه

: 5832 هفت شهر،ود )های مجاور امیدوار بتوان بر پایداری بازسازی و الگوبرداری بافترسد؛ در غیر این صورت نمینظر میبه

11.)

اکنان، نیازهای واقعی آنان در این خصوص را تشخیص تواند با بررسی محیط مسکونی و سریزی مسکن در این راستا میبرنامه

ی محرک توسعه و ایجاد ارتباط با محیط اطراف مورد استفاده قرار گیرد. ضرورت این امر، هنگام استفاده داده و در تعریف پروژه

گردد.چندان می دو هایی، متناسب با شرایط فعلی مسکن در بافت،ی مسکونی و تعریف شرایط سکونت در چنین پروژهاز پروژه

نتایج

ی ی شهری از جمله توسعهی درونزا دارای مزایای متعددی نسبت به دیگر انواع توسعههای فرسوده در جهت توسعهاستفاده از بافت

ز منابع در ی بهینه اریزی مسکن با توجه به همپوشانی اهداف منجر به استفادهدر برنامه منفصل و متصل است. از طرفی مدیریت یکپارچه

ها و شود. در این قسمت به بیان برخی دیگر از این مزیتجهت رسیدن به پاسخی جامع به نیازهای شهری در سطوح خرد و کالن می

شود.های اقتصادی آن پرداخته میصرفه

های اسکان جمعیت هش هزینهتوان به کاهای فرسوده میریزی مسکن در بافتکارگیری اصول مدیریت شهری در برنامهنتایج به از جمله

سازی زمین، شامل تأمین های آمادهی درونی شهر و ممانعت از گسترش افقی اراضی آن با حذف هزینهاشاره کرد. با استفاده از توسعه

هایی به ینههای اضافی جلوگیری نمود. چنین هزتوان از تحمیل هزینههای زیربنایی، میهای مورد نیاز و شبکهی ایجاد زیرساختهزینه

های رفت و آمد و غیره به صورت مستقیم یا غیر مستقیم ی تجهیزات امنیتی و نگهداری، خدمات، هزینههای مربوط به تهیههمراه هزینه

گردد. به مردم تحمیل می

ی از گسترش افقی و توسعهتوان باشد، میوری از زمین شهری که منبع تجدیدناپذیری برای تأمین مسکن میعالوه بر این با ارتقای بهره

های باال برای فراهم آوردن خدمات مورد نیاز را کاهش گذاریی چندباره از زمین نیاز به سرمایهی شهرها جلوگیری نمود. با استفادهرویهبی

ردن رویکردها در تواند راهکاری مناسب برای همسو کریزی مسکن میوری رسید. همچنین برنامهتوان به باالترین حد بهرهداده، می

ی درونزا باشد. های بایر و توسعهاستفاده از زمین

های فرسوده، عالوه بر تأمین مسکن، از صرف زمان و های مداخله در بافتریزی مسکن در طرحکارگیری مناسب برنامه بنابراین با به

کاهد. با کاهش مصرف انرژی ناشی از این اقدام و نرژی میآید. این امر به میزان زیادی از مصرف اهای اضافی جلوگیری به عمل میهزینه

توان گامی بزرگ در جهت حفظ محیط زیست برداشت. عالوه بر های شهر، میهای مسکونی به خارج از محدودهجلوگیری از تجاوز پهنه

گیرد.تفاده قرار میهای فرسوده مورد اسی ملی اقتصادی نهفته در بافتمحیطی، از این طریق سرمایهآثار مثبت زیست

گیریبحث و نتیجه

های تأمین های فرسوده به عنوان فرصتی برای تأمین مسکن و ابزاری در دست مدیران برای رهایی از اثرات و هزینهضرورت توجه به بافت

ا باید مدیریت این فرآیند های بیرونی، مدتی است که مورد توجه مدیران و مسئولین این حوزه قرار گرفته است. اممسکن به صورت توسعه

وجه قرار گیرد. این پاسخ باید تمامی جوانب تأمین مسکن و همچنین شرایط خاص تو تالش در جهت رسیدن به پاسخی همه جانبه مورد

فرهنگی بافت های فرسوده را مورد توجه قرار دهد. -اجتماعی

شود. مسکن در کنار خوراک و پوشاک یکی از ناگونی ناشی میها و معضالت خاصی است که از عوامل گوبازار مسکن دارای پیچیدگی

نیازهای اساسی شمرده شده و دارای ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و کالبدی گوناگونی است. این مسئله، پاسخگویی به این نیاز را با

ای درخور تواند به نتیجهها نمیابعاد و پیچیدگی نظر گرفتن این ن دروبا این موضوع بد هرو ساخته است. مواجهمتغیرهای گوناگونی روبه

انجامیده، پاسخگوی نیاز مسکن در شهرها باشد.

های فرسوده دارای ابعاد گوناگونی است و تأمین محل مناسب برای زندگی نیز یکی از از سوی دیگر باید توجه داشت که حل معضل بافتنقش آنتواند در ساماندهی گذارد و از این نظر میی بر خصوصیات اجتماعی بافت میشود. مسکن تأثیرات قابل توجهاین ابعاد شمرده می

وجودبههای طرح بسیاری از جنبه تأثیرگذاری بر های فرسوده امکانهای ساماندهی بافتریزی مسکن در طرحمؤثری ایفا نماید. با برنامه

.بکاهد هاییطرح چنین از مشکالت اجرایی توانداین امر می آید.می

ی پنجم ای که در برنامهگونههای تأمین مسکن، استفاده از بافت فرسوده مورد توجه خاصی قرار گرفته است؛ بهدر حال حاضر در برنامه

های فرسوده تأکید شده است. در چنین موقعیتی های تأمین مسکن در بافت( بر اجرای نیمی از برنامه5833ی جمهوری اسالمی )توسعه

ی بهینه و حداکثری از این ی شهری امری ضروری است. استفادههای فرسودههای ساماندهی بافتدر ساز و کارهای اجرایی طرح بازنگری

تواند به اتالف نیرو و منابع انجامیده و حتی به توجهی به این مسئله میها و تقویت نقاط قوت آن است. بیها مستلزم شناخت ضعفطرح

ند.مشکالت موجود دامن بز

های تأمین مسکن به نگاهی جامع نسبت به این دو برنامه انجامیده و های ساماندهی بافت فرسوده و برنامهسازی مدیریت طرحیکپارچه

های بهسازی و ریزی مسکن و الزامات آن در طرحکارگیری برنامهشود. در همین راستا بهراهکاری جهت نیل به اهداف هریک محسوب می

تواند از هدر رفتن منابع جلوگیری نموده، اقدامات صورت گرفته های امر فوق میعنوان یکی از شیوه ی شهری بهای فرسودههنوسازی بافت

ها بوده و انجام آن بدون تطبیق مسئله با شرایط و خصوصیات این امر مستلزم بازنگری در ساختار مدیریتی این برنامه .را به نتیجه برساند

پذیر نخواهد بود.وضع موجود امکان

پیشنهادات

ها به وجود آورده است. درصورتی که جهت های پیرامونی آن، مشکالت بسیار زیادی را برای شهرها و محیطامروزه گسترش بیش از اندازه

ی زم است توسعهی درونزا الی شهرها به درون معطوف نگردد این مشکالت روز به روز افزایش خواهد یافت. برای دستیابی به توسعهتوسعه

ها اختصاص یابد. اما این اقدام برای وری آنهای درونی و افزایش بهرهپیرامونی شهر محدود گشته و منابع مالی و انسانی به استفاده از بافت

های فرسوده و تأمین مسکن کافی نیست.نیل به هدف بهسازی و نوسازی بافت

های فرسوده و تأمین نیاز مسکن از این طریق الزم است تأمین مسکن کافی و مناسب های ساماندهی بافتبرای به نتیجه رساندن طرح

ها مد نظر قرار گرفته و ساختار مدیریتی متناسب با آن طراحی و پیاده شود. این ساختار باید با دیدگاهی جامع به جزو اهداف این طرح

گردد؛ردازد. در این راستا پیشنهادات زیر ارائه میها بپهای مذکور و ایجاد ارتباط بین آنهماهنگی مابین برنامه

های ی شهری، با توجه به تأکید قانون ساماندهی و حمایت از بافتهای فرسودهقرارگیری مطالعات مسکن در شرح خدمات احیای بافت -

فرسوده و ناکارآمد شهری

ی مناسب از امکانات موجود و تولید مسکن متناسب دهها، استفاسازی طرحهای مشارکتی با ساکنین بافت جهت بهینهاتخاذ سیاست -

با نیاز استفاده کنندگان

های هدف های گروههای اجرایی جهت پاسخگویی به نیازها و توانمندیهای مسکن در طرحتوجه به شاخص -

مردمی ابتکارهای و یهخیر مؤسسات تقویت و ایجاد از حمایت و نیازمند و درآمدکم هایگروه مسکن تأمین درجهت ریزیبرنامه -

-ی خدمات و زیرساختهای تأمین کنندههای مدیریتی و مالی جهت هماهنگی مابین سازمانایجاد بسترهای حقوقی و ایجاد وابستگی -

هاهای فرسوده، همراه با بهسازی و نوسازی این بافتهای شهری جهت فراهم آوردن نیازهای مسکونی بافت

های مالیجهت تأمین مسکن از طریق حمایت های ساماندهی بافتتشویق طرح -

ی های تأمین کنندهها و سازمانهای ساماندهی بافت فرسوده و ایجاد ارتباط مابین این طرحبازنگری در ساختارهای اجرایی طرح -

مسکن در سطوح کالن

هایت تأمین مسکن شهرها به آنهای بافت فرسوده در سطوح محلی و سپردن بخشی از مسئولهای مجری طرحتقویت ساختار سازمان -

منابع

فاضالب و آب یمهندس شرکت، فاضالب و آب یهاشرکت در تیریمد کنترل کپارچهی نظام استقرار و یطراح ی، مسعود،خشائ .5

5831، المللی مدیریت، ارائه شده در چهارمین کنفرانس بینکشور

5831 های کشور،ها و دهیاریشهرداری سازمان ،55جلد ها،کتاب سبز شهرداری احمد، سعیدنیا، .2

5833ای، نشر دانشگاه تهران، ریزی منطقههای برنامهزیاری، کرامت ا...، اصول و روش .8

5831، طرح جامع مسکن زمین ی مدیریتبرنامهوزارت مسکن و شهرسازی، .1

5832های غیر رسمی، سند ملی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه .1

5833مدیریت و حکمروایی شهری، نشر معاونت پژوهشی دانشگاه هنر، ایرج، ی،، اسد، ناصرپوربرک .6

5831ریزی مسکن، انتشارات سمت، چاپ هفتم، ، برنامهپورمحمدی، محمدرضا .3

های کهن شهری، حبیبی، کیومرث، پور احمد، احمد، مشکینی، ابوالفضل، انتشارات دانشگاه کردستان، بهسازی و نوسازی بافت .3

5836

5833درآمد و اسکان غیر رسمی در ایران، های کمپرویز، مسکن گروه پیران، .1

5831پردازان فن و هنر، های فرسوده، شرکت ایدهراهنمای شناسایی و مداخله در بافتشفائی، سپیده، .51کردستان، های کهن شهری، حبیبی، کیومرث، پور احمد، احمد، مشکینی، ابوالفضل، انتشارات دانشگاه بهسازی و نوسازی بافت .55

5836

5831 ،انشگاه تهران، دبهسازی و نوسازی شهری از دیدگاه علم جغرافیاپوراحمد، احمد، شمایی، علی، .52

5838خبرگزاری میراث فرهنگی، مصاحبه با فرخ زنوزی، .58

ی درونی شهرها و شاخص های اندازه گیری آن، سایت شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری، توسعهزاکس، اینیاسی .51

5111ایران،

5835 علیرضا،ربیع، .51

5832هفت شهر، .56

منابع اینترنتی:

1. http://www.urbanmanagement.ir 2. http://www.umic.ir

Economical profits of house planning in worn out fabric

Maryam Hojati Najafabadi, Mahdi haghi, Afsaneh Golmakani

Arts university of Esfahan

[email protected]

Abstract

Management that means the coordination among various experts and directing them has

complex and multidimensional entity. establishing connection among fields containing

different grounds and origins and occasionally contradictory viewpoints is a matter that

reveals the necessity of coordination and preventing from dispersion of these plans.

Integrated urban management can economize coordination and overlapping among various

ranges of a city through allocating optimum and programmed limited sources of city to the

unlimited lacks and also coordinating among different levels.

housing has been performing in Iran for many years. However, the plans involving in worn

out tissues has became propounded and fallowed seriously for a few years and its aim is

reforming, mending and bookkeeping. While housing and involving in worn out tissues are in

common aims and have very close relations with each other. Yet, studies show that there

hasn’t been agreeable coordination between them till now. It is claimed that most of this

problem leads to management methods of these two plans.

This paper will study the obtained results and relations among these plans by investigating

and comparing the housing programs and intervention in tissue from after Islamic Revolution

till now.

Key words: Integrated urban management, worn out fabric, house planning