W Y K Ł A D D R U G I

W Y K Ł A D D R U G I

Prawo precedensów

Porównanie systemów prawnych

SYSTEM PRAWA ANGLIA, XIII w.

PRECEDENS

WYROKI SĄDOWE

COMMON LAW

(BEZ)PRECEDENSOWE SYTUACJE

PRECEDENS PRAWNY

Precedens – z łac. praecedens – ‘poprzedzający’

Precedens prawny – zasada lub reguła prawna stworzona przez sąd obowiązująca we wszystkich sprawach podobnych rozstrzyganych w przyszłości

1. zasada lub reguła prawna (norma)

2. stworzona przez sąd (wyrok)

3. obowiązująca w przyszłości (efekt wiążący)

4. we wszystkich sprawach podobnych (podobieństwo faktów)

NORMA PRAWNA PRECEDENSU

WYROK W KONKRETNEJ SPRAWIE(Kowalski ukradł z ogródka Nowaka leżak

wielofunkcyjny, sąd skazał go na 2 lata więzienia) norma indywidualna

PRZEPIS USTAWY(Kto przywłaszcza sobie czyjąś własność podlega

karze pozbawienia wolności do lat dziesięciu)norma generalna

PRECEDENS(Nie wolno przywłaszczać niczyjej własności

ponieważ jest to niezgodne z prawem)norma indywidualna o charakterze generalnym w

przyszłości

ZASADA STARE DECISIS

(„STARE DECISIS ET NON QUIETA MOVERE”)

(„LET THE DECISION STAND”)

STÓJ PRZY SWOJEJ DECYZJI I JEJ NIE ZMIENIAJ

MERTON (1237): nolumus leges Angliae mutari (nie chcemy zmieniać praw Anglii)

1. Decyzja sądu wyższej instancji jest wiążąca dla sądów niższych instancji

2. Sąd nie powinien zmieniać swoich własnych decyzji, chyba że istnieje ku temu ważna przyczyna

PRECEDENS

WIĄŻĄCY (binding)

NIEWIĄŻĄCY (persuasive)

SĄD NAJWYŻSZY

Sądy Okręgow

e

Sąd Najwyższy stanu

Sąd Apelacyjny stanu

Sąd I

instancji

Sądy Dystrykto

we

MOC PRECEDENSÓW SĄDU NAJWYŻSZEGO

- moc wiążąca względem wszystkich sądów niższej instancji (stanowych i federalnych)

- stare decisis czy orzekanie z duchem czasów ?* ciągłość prawa* przewidywalność orzeczeń* niemożność usunięcia ‘złych’ decyzji* obowiązywanie ‘skostniałych’

przepisów

- przykłady odejścia przez Sąd Najwyższy od zasady stare decisis:

Plessy v. Ferguson

(1896)

„separate but equal”

Brown v. Board of Education (1954)

wszyscy równi wobec prawa

Furman v. Georgia (1972)

zawieszenie kary śmierci

Gregg v. Georgia (1976)

kara śmierci w gestii stanów

Dred Scott v. Sandford

(1857)

usankcjonowanie niewolnictwa

XIII Poprawka

zniesienie niewolnictwa

Chisholm v. Georgia (1793) – XI Poprawka (1795)

Pollock v. Farmers’ Loan & Trust Co. (1895) – XVI

Poprawka (1916)

Oregon v. Mitchell (1970) – XXVI Poprawka (1971)

Korematsu v. United States

(1944)

obozy internowania

WSPÓŁCZESNEKONTROWERSJE:

- Engel v. Vitale (1962) – modlitwa w szkołach

- Miranda v. Arizona (1966) – prawa oskarżonego

- Roe v. Wade (1973) – aborcja

- Vacco v. Quill (1997) – palenie flagi

- Grutter v. Bollinger (2003) – akcja afirmatywna

- Citizens’ United v. Federal Election Commission (2010) – finansowanie kampanii

?

PRECEDENS

HOLDING + RATIO DECIDENDI + (DICTUM)

wiążąca częśćprecedensu

reguła prawna

podstawa prawna

niewiążąca częśćprecedensu

hipotetycznasytuacja

reason of the decision

WE HOLD THAT BURNING THE FLAG IS NOT A VIOLATIONOF THE FIRST AMENDMENT TO THE CONSTITUTION

FAKTY

MATERIALNEmają znaczenie dla

rozstrzygnięcia sprawy

Kto?Co zrobił?

W jaki sposób?(Dlaczego?)

(Kiedy?)(Gdzie?)

NIEMATERIALNEnie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy

Kolor włosówWzrostPogodaUbiór

STOSOWANIE PRECEDENSU

A + B + C = D

A – fakt materialny, B – fakt materialny, C – fakt niematerialny

A + B + E = D

A – fakt materialny, B – fakt materialny, E – fakt niematerialny

A + B + F = GA – fakt materialny, B – fakt materialny, F – fakt

materialny