Staða neytendamála á Íslandi: Niðurstöður könnunar

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Staða neytendamála á Íslandi:Niðurstöður könnunar

Ásdís Aðalbjörg Arnalds

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Yfirlit• Framkvæmd og heimtur• Bakgrunnur þátttakenda• Niðurstöður • Umræða um niðurstöður• Tillögur um aðgerðir

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Framkvæmd og heimtur• Könnunin fór fram í febrúar og mars 2008 • Símakönnun• Úrtak:

– 1200 íslenskir ríkisborgarar á aldrinum 18-75 ára valdir af handahófi úr þjóðskrá

• Svörun: – 72 töldust til brottfalls– 693 svör– Nettósvörun: 61,4%

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Bakgrunnur svarenda

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Aldur• Svarendur 18-75 ára• Meðalaldur 44,5 ár (miðgildi=45, staðalfrávik=15)

13%

18%

20%

23%

18%

8%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

25 ára og yngri 26 til 35 ára 36 til 45 ára 46 til 55 ára 56 til 66 ára 67 eða eldri

Hlutfallsleg skipting svarenda eftir aldri

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Kyn

Karl; 49%

Kona; 51%

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Menntun

27%

21%

17%

27%

7%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

Grunnskóli eðaminna

Starfsnám ogIðnmenntun

Bóklegtframhaldsnám

Háskólapróf 3 áreða styttra

Háskólanám áframhaldsstigi

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Tekjur

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

Undir 200 þúsund 200 - 399 þúsund 400 - 599 þúsund 600 þúsund eða hærra

Heildartekjur einstaklinga

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

Undir 300 þúsund 300 - 499 þúsund 500 - 699 þúsund 700 - 899 þúsund 900 þúsund eðahærra

Heimilistekjur svarenda

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Innkaup

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hver sér yfirleitt um matarinnkaup á þínu heimili?

Greint eftir kyni

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

Ég sé um innkaupin Við makinn skiptuminnkaupunum á milli okkar

Makinn sér um innkaupin Foreldrar/forráðamenn sjáum innkaupin

Einhver annar sér uminnkaupin

Karlar

Konur

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hversu oft á viku eru að jafnaði gerð matarinnkaup á þínu heimili?

23%

34%

23%

10%9%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

1 x í viku eða sjaldnar 2 x í viku 3 x í viku 4 x í viku 5 x í viku eða oftar

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hve oft eða sjaldan skrifar þú innkaupalista áður en þú gerir matarinnkaup?

20% 21%

15%

24%

21%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

Alltaf Oft Stundum Sjaldan Aldrei

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Leitast þú við að versla þar sem verðið er lægst?

36%

44%

15%

5%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

Já, alltaf Já, oftast Já, stundum Nei, aldrei

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Tekjur skipta máli varðandi innkaup

• Tekjulægstu hóparnir kaupa sjaldan í matinn

• Tekjulægstu hóparnir skrifa innkaupalista

• Tekjulægstu hóparnir leitast við að versla þar sem verðið er lægst

39%

18%

32%

7%5%

26%

36%

21%

8% 8%

16%

42%

22%

10% 10%

18%

29%28%

14%

11%10%

25%

30%

25%

10%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

1 x í viku eða sjaldnar 2 x í viku 3 x í viku 4 x í viku 5 x í viku eða oftar

Undir 300 þúsund

300-499 þúsund

500-699 þúsund

700-899 þúsund

900 þúsund eða hærra

39%

25%

20%

7%9%

23%

17% 17%

21%23%

14%

28%

14%

29%

14%

11%

26%

16%

26%

22%

13%

20%

16%

30%

22%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

Alltaf Oft Stundum Sjaldan Aldrei

Undir 300 þúsund

300-499 þúsund

500-699 þúsund

700-899 þúsund

900 þúsund eða hærra

Hve oft á viku eru að jafnaði gerð matarinnkaup á þínu heimili?

Hve oft eða sjaldan skrifar þú innkaupalista áður en þú gerir matarinnkaup?

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hve oft eða sjaldan hafa auglýsingar um tilboð áhrif á það hvar þú verslar?

2%

14%

23%

39%

21%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

Alltaf Oft Stundum Sjaldan Aldrei

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hversu oft eða sjaldan athugar þú dagsetningar á pakkningum matvæla?

43%

35%

9% 9%

3%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

Alltaf Oft Stundum Sjaldan Aldrei

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hversu oft eða sjaldan skoðar þú matvöruna vel til að athuga hvort henni sé pakkað þannig að

ekki sjáist í verstu bitana?

27%29%

12%

18%

14%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

Alltaf Oft Stundum Sjaldan Aldrei

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Eru neytendur líklegir til að kvarta eða láta vita af galla í vöru eða þjónustu?

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hversu líkleg(ur) eða ólíkleg(ur) værir þú til að kvarta við eftirfarandi aðstæður...

31%

19%

42%

66%

64%

7%

3%

9%

5%

6%

62%

78%

49%

28%

31%

0% 10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

...ef þú þyrftir að bíða lengi eftir mat áveitingastað

...ef þú værir óánægð(ur) með matinn áveitingastað

...ef þú fengir slæma þjónustu í verslun

...ef þér blöskraði of hátt verðlag í verslun

...ef þér blöskraði of hátt verðlagheilbrigðisþjónustu eða lyfja

Mjög / frekar ólíkleg(ur)

Hvorki líkleg(ur) né ólíkleg(ur)

Mjög / frekar líkleg(ur)

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hefur þú lent í því að kaupa gallaða marvöru á undanförnum mánuðum?

Ef já....Barst þú gallann upp við seljanda vörunnar?

Já; 47%

Nei; 53%Já; 58%

Nei; 42%

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hefur þú lent í því að kaupa gallaða flík á undanförnum mánuðum?

Ef já...Barst þú gallann upp við seljanda vörunnar?

Já; 11%

Nei; 89%Já; 85%

Nei; 15%

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hefur þú tekið eftir því á undanförnum mánuðum að verðmerking í verslun var röng?

Ef já...Barst þú ranga verðmerkingu upp við seljanda vörunnar?

Já; 43%

Nei; 57%

Já; 72%

Nei; 28%

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hefur þú tekið eftir því á undanförnum mánuðum að verðmerkingu vantaði í verslun?

Ef já...Barst þú skort á verðmerkingu upp við seljanda vörunnar?

Já; 72%

Nei; 28% Já; 28%

Nei; 72%

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Siðræn neysla

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hefur þú heyrt um hugtakið Fair Trade?

Ef já...Telur þú þig hafa skýra hugmynd um það sem felst í Fair Trade?

Já; 45%

Nei; 55%Já; 57%

Nei; 43%

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Þegar val stendur á milli einhverra vörutegunda í tilteknum vöruflokki, athugar þú sérstaklega hver þeirra sé með Fair Trade merkinu?

Myndir þú kaupa Fair Trade vöruna frekar þótt hún væri dýrari en sambærileg vara?

3% 4%9%

85%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

J á, alltaf J á, oftast J á, stundum Nei, aldrei

7%

17%

27%

50%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

J á, alltaf J á, oftast J á, stundum Nei, aldrei

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hvaða hópar velja Fair Trade vörur fram yfir aðrar sambærilegar vörur?

• Yngstu neytendurnir (25 ára og yngri) eru síst líklegir til að kaupa vörur merktar Fair Trade

• Háskólamenntaðir eru líklegri en neytendur með grunn- eða framhaldsskólamenntun til að kaupa vörur merktar Fair Trade

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hversu miklar eða litlar áhyggjur hefur þú af því að velferð dýra sé ekki höfð að leiðarljósi við

framleiðslu vara sem þú kaupir á Íslandi?

12%

17%

11%

35%

25%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

Mjög miklaráhyggjur

Frekar mikilaráhyggjur

Hvorki miklar nélitlar áhyggjur

Frekar litlaráhyggjur

Mjög litlaráhyggjur

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hversu miklar eða litlar áhyggjur hefur þú af því að börn hafi unnið við framleiðslu vara sem

seldar eru á Íslandi?

32%

26%

8%

22%

12%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

Mjög miklaráhyggjur

Frekar mikilaráhyggjur

Hvorki miklar nélitlar áhyggjur

Frekar litlaráhyggjur

M jög litlar áhyggjur

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Konur hafa meiri áhyggjur en karlar af velferð dýra og vinnu barna við framleiðslu vara sem

seldar eru á Íslandi

9%

16%

11%

33%31%

14%

18%

12%

37%

20%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

Mjög miklar áhyggjur Frekar miklar áhyggjur Hvorki miklar né litlaráhyggjur

Frekar litlar áhyggjur Mjög litlar áhyggjur

Karlar

Konur

24%27%

9%

24%

16%

39%

26%

8%

19%

8%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

Mjög miklar áhyggjur Frekar miklar áhyggjur Hvorki miklar né litlaráhyggjur

Frekar litlar áhyggjur Mjög litlar áhyggjur

Karlar

Konur

Hversu miklar eða litlar áhyggjur hefur þú af því að velferð dýrasé ekki höfð að leiðarljósi við framleiðslu vara sem þú kaupir áÍslandi?

Hversu miklar eða litlar áhyggjur hefur þú af því að börn hafi unniðvið framleiðslu vara sem þú kaupir á Íslandi?

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hefur þú einhvern tíma sniðgengið fyrirtæki í mótmælaskyni?

Hefur þú einhvern tíma sniðgengið tiltekna vöru í mótmælaskyni?

Já; 38%

Nei; 62%

Já; 46%

Nei; 54%

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hvaða hópar hafa sniðgengið fyrirtæki og vörur í mótmælaskyni?

• Elstu (67 ára og eldri) og yngstu (25 ára og yngri) neytendurnir hafa síður sniðgengið fyrirtæki og vörur en aðrir neytendur

• Háskólamenntaðir hafa frekar sniðgengið fyrirtæki og vörur en neytendur með grunn- eða framhaldsskólapróf

• Tekjuháir neytendur hafa frekar sniðgengið fyrirtæki og vörur en tekjulægri neytendur

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Fjármálastjórn

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hve oft eða sjaldan gerir þú áætlun yfir útgjöldin þín?

Hversu vel eða illa fylgist þú með eyðslu þinni?

16%15% 15%

30%

25%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

Alltaf Oft Stundum Sjaldan Aldrei

33%

45%

8%11%

4%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

Mjög vel Frekar vel Hvorki vel né illa Frekar illa M jög illa

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

66%

21%

86%

90%

4%

4%

4%

4%

31%

76%

10%

6%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Ég hef oft keypt vöru sem mig vantaðiekki þó ég vissi að ég ætti litla peninga

eftir

Ég læt enda ná saman í hverjummánuði þó það þýði að ég þurfi að neita

mér um hluti sem mig langar í

Ef mig langaði í eitthvað sem ég hefðiekki efni á setti ég það bara á

raðgreiðslur

Ef mig langaði í eitthvað sem ég hefðiekki efni á tæki ég bara lán

Mjög / frekar ósammála

Hvorki sammála né ósammála

Mjög / frekar sammála

Hversu sammála eða ósammála ertu eftirfarandi fullyrðingum...

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Aldur skiptir máli varðandi fjármálastjórn

• Yngri neytendur fylgjast verr með eyðslu sinni en eldri neytendur

• Yngri neytendur kaupa frekar en hinir eldri vörur sem þá langar í þó þeir eigi litla peninga eftir

72%

8%

20%

71%

14% 15%

74%

8%18%

81%

5%13%

85%

7% 8%

89%

11%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

Mjög / frekar vel Hvorki vel né illa Mjög / frekar illa

Hversu vel eða illa fylgist þú með eyðslu þinni?

25 ára og yngri

26 til 35 ára

36 til 45 ára

46 til 55 ára

56 til 66 ára

67 eða eldri

50%

3%

47%

33%

5%

62%

33%

5%

62%

26%

2%

72%

24%

5%

71%

14%

86%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

Mjög / frekar sammála Hvorki sammála néósammála

Mjög / frekar ósammála

Ég hef oft keypt vöru sem mig vantaði ekki þó ég vissi að ég ætti litla peninga eftir

25 ára og yngri

26 til 35 ára

36 til 45 ára

46 til 55 ára

56 til 66 ára

67 eða eldri

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Verðlagsvitund

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Fylgist þú með verðbreytingum á matvöru?

Veist þú í hvaða verslunum verðlag er hátt og hvar það er lágt?

10%

22%

31%

37%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

J á, alltaf J á, oftast J á, stundum Nei, aldrei

Já; 3%

Nei; 97%

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Velferð

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hve oft eða sjaldan athugar þú næringarinnihald vöru?

Ef alltaf, oft, stundum eða sjaldan...Telur þú næringarinnihald matvæla nægilega vel merkt á Íslandi?

7%

30%

18%

25%

21%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

Alltaf Oft Stundum Sjaldan Aldrei

Já; 33%

Nei; 67%

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hversu sammála eða ósammála ertu því að of margar auglýsingar eða markaðsherferðir

beinist að börnum á Íslandi?

11%9% 8%

23%

49%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Mjög ósammála Frekar ósammála Hvorki sammála néósammála

Frekar sammála Mjög sammála

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hversu sammála eða ósammála ertu því að banna ætti auglýsingar í sjónvarpi sem beinast

að börnum og unglingum?

9%

16% 16%

24%

35%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

Mjög ósammála Frekar ósammála Hvorki sammála néósammála

Frekar sammála Mjög sammála

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hversu mikinn eða lítinn þrýsting upplifir þú frá barninu þínu að kaupa vörur sem hafa verið

auglýstar eða markaðssettar með börn í huga?

21%

31%

8%

25%

15%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

Mjög lítinn Frekar lítinn Hvorki lítinn némikinn

Frekar mikinn Mjög mikinn

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Ímynd neytendamála

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hversu sammála eða ósammála ertu eftirfarandi fullyrðingum...

4%

88%

43%

92%

1%

3%

24%

3%

95%

9%

32%

5%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Það er mikilvægt að fylgjast vel með verðlagi

Það er óþarfi fyrir mig að fylgjast meðneytendamálum

Neytendamál á Íslandi eru í réttum farvegi

Umræða um neytendamál kemur mér ekki við

Mjög / frekar ósammála

Hvorki sammála né ósammála

Mjög / frekar sammála

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Hversu sammála eða ósammála ertu eftirfarandi fullyrðingum...

76%

67%

55%

88%

8%

8%

5%

1%

16%

25%

40%

10%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Umræða um neytendamál á Íslandi er hallærisleg

Umræða um neytendamál á Íslandi er leiðinleg

Það hefur ekkert upp á sig að kvarta á Íslandi

Það er ekki við hæfi að kvarta ef maður er ósátturvið vöru eða þjónustu

Mjög / frekar ósammála

Hvorki sammála né ósammála

Mjög / frekar sammála

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Umræða um niðurstöður

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

• ...virkni íslenskra neytenda?

• ...fjármálastjórn íslenskra neytenda?

• ...ímynd neytendamála hér á landi?

• ...þörf á aukinni velferð neytenda?

Hvað geta niðurstöður könnunarinnar sagt okkur um...

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ

Tillögur um aðgerðir

• Hvetja þarf íslenska neytendur til að fylgjast betur með verðbreytingum og nýta sér mátt fjöldans

• Brýna þarf fyrir neytendum að Neytendastofa og Neytendasamtökin taka við ábendingum um ófullnægjandi verðupplýsingar eða ósanngjarnt verðlag

• Styðja ætti framtak talsmanns neytenda og umboðsmanns barna um að takmarka markaðssókn að börnum

• Bæta þarf merkingar á næringarinnihaldi matvöru

• Auka þarf fjármagn til þverfaglegra rannsókna á neytendamálum á Íslandi

FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN HÍ