SAĞLIK SEKTÖRÜNDE İŞ STRESİ - Hacettepe …PSİKOSOSYALRİSKLERİ VE STRESİ YÖNETEBİLMEK İÇİN E-REHBER İşle ilgili stres ve psikososyal riskleri, nedenlerini ve sonuçlarını

SAĞLIK SEKTÖRÜNDE İŞ STRESİ

Prof. Dr.Vedat Işıkhan

Hacettepe Üniversitesi

İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi

Sosyal Hizmet Bölümü

Öğretim Üyesi

[visikhan@hacettepe.edu.tr]

1

METODOLOJİ• Stres Nedir?

• Stresin Kaynakları, Nedenleri?

• Stresin Sonuçları

• İş Stresi-Tükenmişlik

• Sağlık Alanında Çalışanları Etkileyen Stres Faktörleri

• İş Stresinin Kurumsal ve Sosyal Sonuçları (Avrupa İşte Sağlık

ve Güvenlik Kurumu)

• Stresle Başa Çıkma

• Stres Yönetimi2

STRES NEDİR ?

• Organizmanın, fiziksel ve ruhsal sınırlarının tehdit

edilmesi veya zorlanması ile ortaya çıkan psikolojik

bir durumdur.

• Kişilerde meydana gelen ve onları normal

faaliyetlerinden sapmaya zorlayan durumdur.

• İŞ STRESİ: Kişinin kendisini rahatsız hissettiği ve

performansının normalden aşağıda veya çok

yukarıda olduğu psikolojik bir durumdur.3

BASKI > KAYNAK = STRES

STRESİN KAYNAĞI

STRESİN BİREY ÜZERİNDEKİ SONUÇLARIDavranışsal Sonuçlar: Alkol alma, aşırı yemek yeme,hata yapmak, agresif geri çekilmek, madde bağımlılığı vb.Fiziksel ve Zihinsel Sonuçları: Dolaşım sis., kalp ve damarhastalıkları, sindirim, üreme sistemi hastalıkları, tükenmişlik,şeker hastalığıPsikolojik Sonuçları: Kaygı, depresyon ve uykusuzluk.Zihinsel olayların damarlar ve iç organlar üzerindekietkilerini hep göz ardı edilmiştir. Ruhsal durumunfiziksel durumu ne şekilde etkilediği araştırılmamıştır.Bilişsel: Konsantrasyonda güçlük çekme, yeni şeyleröğrenememe, karar verememe ve olumsuz düşünmeİşle ilgili Olmayan Faktörler: Önemli yaşam olayları, ciddihastalıklar, kayıplar, vb.

6

STRES İLE İLGİLİ HASTALIKLAR

HEART DISESASES

ASTHMA

OBESITY

DIABETES

HEADACHES

Gastrointestinal problems

Alzheimer's disease

Accelerated aging (hızlandırılmış)

Premature death

KURUMSAL SONUÇLAR

•Performans Düşüklüğü

•Çalışan Devir Hızı (turnover)

•İşe Devamsızlık

(absenteeism)

•Yabancılaşma

9

TÜKENMİŞLİĞİN TANIMLANMASI

Stres ve tükenmişlik personel alma ve tutma

ve de bakım kalitesi üzerinde zarar verici

etkilere sahiptir ve en önemlisi çok ciddi

insani bedeller barındırmaktadır.

Çalışmalar; karmaşık fiziksel, psikolojik ve

manevi ihtiyaçları olan insanlara bakım

vermenin personelin stres düzeyini

yükselttiğini göstermiştir.10

11

•Tükenmişliğin bireyin başa

çıkma becerisi ile işyerinin

talepleri arasındaki

dengesizlikten ortaya çıktığı

düşünülmektedir.

12

•Edelwich ve Brodsky (1980): “Yardım edici mesleklerdeki insanların çalışma koşullarının bir sonucu olarak, idealizm, enerji ve amaçlarının azalma süreci”

•Shiron (1989): “Kişinin enerji kaynaklarının bitmesi”

Tükenme bu tür durumlara verilen bir TEPKİDİR

İŞ STRESİNİN KURUMSAL VE SOSYAL SONUÇL ARI( AVRUPA İŞTE SAĞLIK VE GÜVENLİK KURUMU)

Performans düşüklüğü

İşe devamsızlığın artması

Avrupa’da iş günü kaybının en önemli nedeni

strestir.

Stresle ilgili hastalıkların neden olduğu sorunlardan

dolayı işten ayrılanların oranı daha fazladır

Kaza oranlarının artması

Varoluş sorunları

Yüksek iş değiştirme oranı (Turnover)

Sağlık bakım bedellerinin artması

PSİKOSOSYAL RİSK FAKTÖRLERİ (ILO)

14

PsikososyalRisk

Faktörleri

İş Doyumu

Çalışanların Uzmanlığı ve

Gereksinmeleri

Örgütsel ve

Çevresel Koşullar

İş Örgütlenmesi ve Yönetimi

AV RUPA İ ŞTE SA ĞLIK V E GÜV ENLİK KUR UMUNA GÖR E EN ÖNEMLİ PSİKOSOSYAL R İ SK FA KTÖRLERİ ( 2017):

İstikrarsız iş sözleşmeleri

İşe karşı güvensizlik duygusu

İşgücünün gittikçe yaşlanması

Uzun çalışma saatleri

Yüksek duygusal talepler

İş ve aile yaşamındaki dengesizlik

Sağlık ve Ruh Sağlığı (ILO)Ruh ve sosyal sağlığın %50’ye yakın bir bölümü de iş ve çalışma koşullarından

etkilenmektedir.

İş yaşamında ruh sağlığına etki yapabilecek etmenler yer almaktadır.

Çalışma ortamı

Çalışma süresi

Ücret

İş sağlığı ve güvenliği

Çalışan hakları

Örgütsel etmenler (vardiya, esnek çalışma vb.)

Sendikalaşma

Dezavantajlı çalışanlar (yaşlı, kadın, engelli vb)

Taciz

Stres

Ayrımcılık, baskı

16

ÇALIŞANLARI ETKİLEYEN İŞ STRES FAKTÖRLERİ (GENEL)

A-Çalışanların Sosyo-Demografik ve Çalışma Hayatıyla

İlgili Özellikleri

1.Yaş

2. Cinsiyet

3. Medeni Durum

4. Eğitim Durum

5. Hizmet Yılı (Kıdem)

17

6. İş Doyumu

7. Kişilik Özelliği (A veya B Tipi Kişilik Özelliği)

B- İş ve Örgüt Dışından Kaynaklanan Stres

Faktörleri

1.İşin Yapısı

2.İş Yükü

3. İşin Niteliği

18

A VE B TİPİ KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ

A Tipi Kişilik Özellikleri

Daima faaliyet

içerisindedir

Sabırsızdır

Hızlı yürür, hızlı konuşur

Aynı anda iki şeyi yapar

Atılgandır, rekabetçidir

Kendini zaman tehdidi

altında hisseder

B Tipi Kişilik Özellikleri

Sabırlıdır

Zaman tehdidi yoktur

Asla aceleci değildir

İşini yaparken eğlenir

Sıcakkanlı ve yumuşaktır

Ailesine ve sosyal yaşama zamanayırır

19

3. Yetersiz Liderlik

4. Görevin Çeşitliliği ya da Çok Yönlülüğü

5. Monotonluk (Değişkenlikten Yoksunluk)

6. Yetersiz Kaynaklar

C-Örgütsel Rolden Kaynaklanan Stres Faktörleri

1. Rol Çatışması

2. Rol Belirsizliği

3.Kariyer Gelişimi

20

D- İşteki Beşeri İlişkilerden Kaynaklanan

Stres Faktörleri

1. Müracaatçı, Hasta ve Astlarla İlgili

Duygusallık

2. Meslektaşlarla Olan Çatışmalar

3. Meslektaşların Desteğinden Uzaklaşma

(İzolasyon)

4. Amirlerle Çatışma Sıklıkları

5. Astları Değerlendirmek 21

E-Örgüt Yapısı ve İkliminden

Kaynaklanan Stres Faktörleri

1. Karar Vermede Güçsüzlük

2. Zayıf İletişim

3. Zaman Yönetimi

F- Örgüt Dışından (Aile Hayatı)

Kaynaklanan Stres Faktörleri

22

23

RİSK ALTINDA BULANANBAZI MESLEK GRUPLARI

• Doktorlar,

• Hemşireler,

• Ruh sağlığı çalışanları ,

• Konuşma ve dil patalogları,

• Acil yardım personeli,

• Polisler,

• Psikologlar,

• Sosyal Hizmet Uzmanları.

24

25

SAĞLIK ALANINDA TÜKENMİŞLİK

•Hastaların tıbbi tedaviden en üst düzeyde yararlanması, (işi tam anlamıyla yapma, işe kendini verme, hastaya zaman ayırmave yoğun bir ilgi gösterilmesi) ile

•Sağlıktan özveri verme arasındaki denge

26

SAĞLIK ALANINDA TÜKENMİŞLİK

•Personelin mesleğini uygularken, yaptıklarına kendi inancını, umudunu, yardım ettiği insana karşı ilgi ve duyarlılığı göstermesi gerekir.

•Aksi taktirde yardım eden ve yardım alan arasındaki iyileştirici, tedavi edici bağ kurulamaz.

27

SAĞLIK ALANINDATÜKENMİŞLİK

Sağlık Personeli

Hasta

Hasta

HastaHasta

28

TÜKENMİŞLİĞİN ÖNLENMESİ

Duygusal kayganlığı erken

tanımlamak için

hizmeti sunan ile hasta

ilişkisinin kişileştirilmesinin

önlenmesi gerekir.

29

Doktor veya hemşire:

• “Hasta insanlardan hoşlanmıyorum”

• “Ağrı şikayeti olan insanlara katlanamıyorum”

SHU:

• “Serserilere yardım etmek istemiyorum”

30

SAĞLIK ALANINDA TÜKENMİŞLİK YARATAN BAZI FAKTÖRLER (1)

•Zor Hastalar ve Özel Hastalar

•Şekil Bozukluğu ve Şiddetli Düzeyde

Halsizliğe Maruz Kalan Hastalar

•Personelin Ölüme Verdiği Tepki

•Hastaların durumlarının ağır olması,

31

SAĞLIK ALANINDA TÜKENMİŞLİK YARATAN BAZI FAKTÖRLER (2)

• Hastaların beklentilerinde artma,

• Yeterince iyi bakım verememe,

• Yapılanların sonucunu kontrol edememe,

• Kronik ruh hastaları ile çalışmak,

• Hızla ilerleyen ve ölümcül hastalığı olan kişilerle

çalışmak,

32

SAĞLIK ALANINDA TÜKENMİŞLİK YARATAN BAZI FAKTÖRLER (3)

•Hastaların ölmesi,

•Hasta ve ailesine yönelik sorunlar,

• İş yükünün fazla olması,

•Ekip elemanları ile iletişim sorunları yaşama,

• İşe yeni başlama,

33

SAĞLIK ALANINDA TÜKENMİŞLİK YARATAN BAZI FAKTÖRLER (4)

•Hasta ve amirlerce yapılan

takdirlerin azalması,

•Araç, gereç ve eleman yetersizliği,

•İçapçı kalma ve rotasyon.

34

SAĞLIK ALANINDA TÜKENMİŞLİK ARAŞTIRMALARI

Işıkhan V. Özet, A. Arpacı F. Kömürcü, Ş.

Öztürk B. (1998, 2001)

35

KANSER HASTALARIYLA ÇALIŞAN SAĞLIK PERSONELİNİN İŞ STRESİ

VE BAŞA ÇIKMA YÖNTEMLERİ (2001)

• Medeni Durum (evli olmak), Yaş (21-36), Kıdem (1-10 yıl)

• Çalışmaların bir üst tarafından takdir edilmemesi,

• Yükselme olanaklarının adaletsiz oluşu,

• Görev ve yetkilerdeki dengesizlikler,

• Meslektaşlarla çatışmalar yaşama,

36

SAĞLIK PERSONELİNİ ETKİLEYEN İŞ STRES

FAKTÖRLERİ• Uzun ve yorucu çalışma saatleri,

• Yeterli araç ve gereçten yoksun olma,

• Aile ve sosyal yaşama yeterli zaman ayıramama,

• Hasta ve yakınlarıyla yaşanan sorunlar,

37

SAĞLIK PERSONELİNİ STRESE BAĞLI OLARAK ETKİLEYEN SAĞLIK

SORUNLARI Doktorlar %

• Başağrısı 24,8

• Aşırı sinirlilik 24,4

• Ülser türü raht. 19,4

• Uyku düzensizl. 14,7

• Yüksek Tans. 3,9

• Kolit 2,3

Hemşireler %

• Başağrısı 24,8

• Aşırı sinirlilik 19,0

• Uyku düzensizl. 16,1

• Ülser türü raht. 12,1

• Yüksek Tansiyon 4,7

• Hazımsızlık 3,5

38

HORTUM STRES MODELİ[THE WHİRLDWİND STRESS MODEL, KİVİSTO]

Stres Tepkisi

Fiziksel

Mesleki (İş)

ManeviSosyo

-kültürel

Zihinsel

Duygusal

Davranışsal

Psikolojik

Bir kişinin iyilik

halinin boyutları

Bilişsel

çevre çevre

çevre çevre

BAŞAÇIKMANIN AMAÇLARI

1.Sıkıntı yaratan problemi değiştirmek

veya yönetmek [Problem odaklı başa

çıkma]

2. Probleme karşı oluşan duygusal

yanıtları düzenlemek [Duygu odaklı

başaçıkma]39

40

STRESLE BAŞAÇIKMAK İÇİN STRATEJİLER

•Doğrudan Başaçıkma

Stresörle Mücadele

•Dolaylı Başaçıkma

Tepkilerle Başaçıkma

41

STRES YÖNETİMİ

•Yöntemi derece derece oluşturun.

•Kendi stilinizi bulun.

•Düşünceleri değiştirebilmek için kendinize izin verin

•Kendinize yeniden başlamak için sürekli izin verin. Bıraktığınız yerden daha iyi bir şekilde tekrar başlayın

42

BAŞA ÇIKMAYI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

• STRESÖRE AİT ÖZELLİKLER

– Stresörün

şiddeti/yoğunluğu

– stresörün etkilediği

alan

– stresörün süresi

– stresörlerin yapısı

ve sayısı

• BİREYE AİT ÖZELLİKLER

– Cinsiyet

– Kişilik yapısı

– Gereksinim ve güdüler

– Birey için stresörün anlamı

– İnanç sistemleri

– Sosyo-ekonomik düzey

– Eğitim ve bilgi birikimine bağlı zihinsel

kaynaklar

43

STRESLE BAŞAÇIKMADAKULLANILAN YÖNTEMLER (GENEL)

• Başka bireylerle karşılaştırma

• Spiritualite [Din, dua etmek, yaşamın anlamını değerlendirmek]

• Duygusal boşalım; Hayal kurma

• Kendini suçlama; Bilgi arama;

• Mesafe bırakma; Kaçınma

• Planlı problem çözme

• Stresli olayı yeniden değerlendirme, problemi farklı bir bakış açısıyla değerlendirmek, mizahi bakış kullanmak 44

STRESLE BAŞAÇIKMADAKULLANILAN YANLIŞ

YÖNTEMLER

•Saldırganlık ve risk alma

•Olumlu ve yapıcı olmayan düşünceler

üretme

•Reddetme davranışı

•Gerçeklerden kaçış45

PSİKOSOSYAL RİSKLERİ VE STRESİ YÖNETEBİLMEK İÇİN E-REHBER

İşle ilgili stres ve psikososyal riskleri, nedenlerini ve sonuçlarını açıklamak

Kurumlar eğer küçükse pratik örnekler ve uygulamalara yer vermek

Endişe ve yanlış kanıların ifade edilmesine izin vermek

Stresin erken uyarıcılarını, semptomlarını tanıyabilmek,

Stresten korunmayla ilgili yolları tanımlamak,

Strese olumlu tepki verebilmeyle ilgili tutumların gelişmesini desteklemek,

Stresle ilgili nedenleri tanımlamak,

Kişinin kendisiyle ilgili stres ve aşırı yorgunlukla ilgili nedenleri belirlemek

BİREYSEL DÜZEYDE BAŞAÇIKMA YÖNTEMLERİ

İyi Beslenmek

Egzersiz [Beyin faaliyetlerini %25 artırır], Spor ve Masaj

Meditasyon [soluk alıp verme, kalbin kapasitesini genişletir]

Psikolojik Danışma ve Psikoterapi

Rahatlama [ yoğa, müzik ve grup terapisi], ruhsal süreci kapatmak.

Gereksiz Sorunlardan Kaçma

Strese Dayanıklı Kişilere Öykünmek

Biyolojik Geri Bildirim (Biyofeedback)

Sosyal Destek

Davranış Değiştirme

Oyun

EmpatikYaklaşımı kullanmak48

ÖRGÜTSEL DÜZEYDE BAŞA ÇIKMA YÖNTEMLERİ

Çalışanlar için yaşanabilir bir ücret düzeyi sağlamak

İnsan gücü planlaması yapmak

İş yükünü azaltmak

Esnek çalışma saatleri

Çalışanlara yönelik sosyal olanakları artırmak

Yapılan işin ağırlığı göz önüne alınarak yıpranma hakkı (asker ve polis gibi) verilebilmelidir.

Destekleyici Bir Örgüt İklimiYaratmak

İşi Zenginleştirerek Düzenlemek49

50

ÜNLÜ FİZİKÇİ ALBERT EİNSTEİN'IN MUTLULUK FORMÜLÜ

«Başarı peşinde koşmak ve bununla

beraber gelen sürekli huzursuzluğa

karşın, sakin ve alçak gönüllü bir

yaşantı daha fazla mutluluk

getirecektir»51

52

53

Huzur, huzur,huzur, huzur…..

sabrınız için teşekkürler

54