SAĞLIK ÇALIŞANLARINA YÖNELİK PSİKOLOJİK ŞİDDET

SAĞLIK ÇALIŞANLARINA YÖNELİK PSİKOLOJİK ŞİDDET Av. Osman Fırat TURAN

“yaşamak şiddet mühendisliğidir”

Rekabet ve başarıya yönelik vurgu ne kadar yüksekse, o toplumda şiddet eğiliminin de o kadar yüksek olduğu görülüyor. Bunların yerine uyum ve uğraşma varsa, şiddet azalıyor.Yani uygarlığın gelişimi bizi ayakta tutan agresyonu, hayatımızı mahveden şiddete dönüştürdü.

Prof.Dr.Cengiz Güleç

PSİKOLOJİK ŞİDDET

Bireyin psikolojik sağlık durumunu olumsuz yönde etkileyen, onu üzen, rahatsız eden, bireyin kendisini baskı ve tehdit altında hissetmesine neden olan her türlü tutum ve davranış psikolojik anlamda şiddettir.

SAĞLIK ÇALIŞANLARINA YÖNELİK PSİKOLOJİK

ŞİDDETİN YAPISAL AÇIDAN ORTAYA

ÇIKIŞ BİÇİMLERİ

1- Yönetici kaynaklı psikolojik şiddet (Dikey/Basamaksal Mobbing)

2- Meslektaş kaynaklı psikolojik şiddet (Yatay/İşlevsel Mobbing)

3- Hasta ve hasta yakını kaynaklı psikolojik şiddet

MOBBİNG

1- Yönetici kaynaklı psikolojik şiddet (Dikey/Basamaksal Mobbing)

2- Meslektaş kaynaklı psikolojik şiddet (Yatay/İşlevsel Mobbing)

3- Hasta ve hasta yakını kaynaklı psikolojik şiddet

MO

BBİNG

/ YILDIRM

A KAVRAM

I

Bir işyerinde, bir yada birkaç çalışanın, sistematik bir biçimde ve etik dışıbir iletişim ile düşmanca davranışlarda bulunarak, diğer bir yada birkaç çalışanı, çaresiz ve savunmaz bırakıp, onlara duygusal yönden zarar verme durumudur.

Mobbing, işyerinde gerçekleştirilen psikolojik şiddet veya psikolojik terördür.

Mobbing örgütsel bir patalojidir.

Dikey/Basamaksal Mobbing Yatay/İşlevsel Mobbing

Farklı nedenlerden ötürü bir üst tarafından doğrudan doğruya kurbana yönelik, son derece saldırgan ve cezalandırıcı davranışların uygulanmasıdır.

Dedikodu çarkının çevrilmesi, yapılan olumlu işlerin üst düzeye iletilmemesi, sürekli olumsuz geri bildirim verme, işleri geciktirme, bazı işleri sabote etme…

Eşit statüde bulunanlar arasında söz konusu olan psikolojik şiddet. Kişilerin arasında işlevsel ilişki bulunmaktadır.

Kıskançlık, yarışma,çekememezlik gibi nedenlerden kaynaklanır.

Rekabet ve sosyo-kültürel farklılıklar yatay mobbingi tetikleyebilir….

MOBBİNGİN NEDENLERİ

Bireysel nedenler

(saldırganın ve mağdurun kişiliği)

Örgütsel nedenler

Sosyal nedenler

BİREYSEL NEDENLER Saldırganın Kişiliği Mağdurun Kişiliği - Narsist kişilik- Antipatik kişilik - Tehdit altında ben merkezci

kişilik- Önyargılı ve duygusal

kişilik- Kendi normlarını örgüt

politikaları haline getirmeye çalışan kişilik

- Aşırı kontrolcü, korkak, nevrotik

- İktidar açlığı

- İşini çok iyi yapan - İlişkileri olumlu, sevilen- Çalışma ilkeleri ve

değerleri sağlam- Dürüst, güvenilir, sadık- Saldırganın

yeteneklerinden üstün yeteneklere sahip

- Bağımsız ve yaratıcı- Bazen: sessiz, iletişim

kuramayan

SALDIRGAN VE KURBAN TİPLERİ Mobbingci Tipler Mağdur/Kurban Tipleri

• Fesat • Raslantısal • Pusuda bekleyen • Hiddetli • Megaloman• Hayal kırıklığına uğramış• Sadist• Eleştirici• Dalkavuk • Saman altından su yürüten• Zorba• Korkak• Kıskanç• Hırslı

• Dalgın• Neşeli• Gerçek dost• Günah keçisi • Bağımlı ve edilgen• Korkak• Alıngan• Kendini beğenmiş• Paranoyak • Tutsak• Uşak• Katı• Kendine güvenen• Acı çeken• Dürüst iş arkadaşı• İçe dönük• Hırslı • Hipokondriyak

SALDIRGANIN PSİKOLOJİSİ

(mobbingin altında yatan gerçekler)

1. Kişiyi bir grup kuralını kabul etmeye zorlama

2. Düşmanlıktan hoşlanma

3. Can sıkıntısı içinde zevk arayışı

4. Ön yargıları pekiştirmek

5. Ayrıcalıklı olduğuna inanmak

6. Bencillik

SALDIRGAN VE KURBANSaldırgan Kurban

Tek kişi

Birkaç kişi

İşletme

İşletme Yönetimi

Tüm bölüm

Meslektaş/İş

arkadaşı

Ast veya

Astlar

Tek kişi

Birkaç kişi

Yönetici

İş Arkadaşı/Meslektaş

Ast

Tüm Bölüm

ÖRGÜTSEL VE SOSYAL NEDENLERÖrgütsel Nedenler Sosyal Nedenler

İki Temel Koşul:- İyi örgütlenememe ve kötü

çalışma ortamı- İlgisiz ve kayıtsız yönetsel

basamaklar

Güç Kaynakları:- Etik Egoizm

Bireyin kendi çıkarlarına dönük olarak avantaj elde etmeye çalışması, yükselme isteği, itibar kazanma, göze girme, yetki ve güç sahibi olma isteği.

- Etik GörecelikÖrgütsel değer ve kuralların keyfi ve tutarsız bir biçimde uygulanması.

İş tasarımındaki belirsizlik Lider yetersizliği (yönetsel etik) Örgütteki ahlaki yetersizlik

- Yaşam tarzındaki değişiklikler- Teknolojik değişmeler- Değerlere bağlılığın azalması- Aşırı rekabet ve sınırlı

kaynakların paylaşımı sorunu- Aşırı verimlilik baskısı- Bencillik ve bireysellik- Ahlaki ilkelerde değer kaybı- Değişim ve belirsizlik- İletişimden kaynaklanan

nedenler- Statü farklılıkları

MO

BBİNG

PARAM

ETRELERİ

1. İş Ortamı

2. Süreklilik

3. Sıklık

4. Taraflar arasında düzeysel eşitsizlik (Denge)

5. Davranış tarzları (Çeşitlilik)

6. Süreçsel Gelişme

7. Saldırganlık/Zalimce Amaç

HEİNZ LEYMANN’A GÖRE MOBBİNG DAVRANIŞLARI

-LIPT “Leyman Psikolojik Terör Envanterine” göre Belirlenen-Birinci Kategori: Kendini ifade etme olanağına saldırı

İkinci Kategori: Sosyal ilişkilere saldırı

• Yönetici, kendimi ifade etmemi engelliyor.

• Sürekli sözümü kesiyor.• Çalışma arkadaşlarım kendimi

ifade etmeme olanak tanımıyor.• Bağırıyor, yüksek sesle küfür

ediyorlar.• Özel hayatım sürekli

eleştiriliyor.• Sessiz ve tehdit edici telefonlar

alıyorum. • Sözlü ve yazılı tehdit ediliyorum.• Aşağılayıcı bakış ve jestlerle

iletişim kurmam engelleniyor.• Doğrudan konuşulmuyor,

imalarla iletişim reddediliyor.

• Benimle artık konuşmuyorlar.• Kendileriyle konuşmama

olanak tanımıyorlar.• Çalışma arkadaşlarımın

uzağında bir odaya oturtuyorlar.

• Çalışma arkadaşlarımın benimle konuşması yasaklanıyor.

• Yokmuşum gibi davranılıyor.

Üçüncü Kategori: Sosyal itibara saldırı

Dördüncü Kategori: Meslek ve özel yaşam kalitesine saldırı

• Arkamdan kötü konuşuyorlar.• Dedikodular yayılıyor.• Gülünç duruma düşürülüyorum.• Ruh hastasıymışım şüphesi yayılıyor.• Psikiyatrik muayeneye zorluyorlar.• Sakatlığımla alay ediyorlar. • Yürüyüşümü, sesimi, jestlerimi taklit

ediyorlar.• Politik görüşüme, inancıma

karışıyorlar.• Özel hayatımla alay ediyorlar.• Milliyetimle alay ediyorlar.• Kendime güvenimi sarsacak işler

yapmaya zorluyorlar.• Çalışma tarzımı kırıcı şekilde

eleştiriyorlar.• Kararlarımı sorguluyorlar.• Hakaret niteliğinde ifadeler

kullanıyorlar.• Cinsel yakınlaşmalarda bulunuyorlar

yada sözlü cinsel tekliflerde bulunuyorlar.

• Bana görev vermiyorlar. • İş yerinde bana öyle görevler

veriyorlar ki işimi düşünemez oluyorum.

• Bana anlamsız işler veriyorlar.• Yeteneklerimin altında işler veriyorlar.• Bana durmadan yeni işler veriyorlar. • Beni aşağılamak için kalifikasyonumu

aşan işler veriyorlar.• Beni rencide edici işler veriyorlar.

• Sağlığı zarara uğratan işlere zorlama.• Bedensel şiddet ile tehdit.• Hafif şiddet uygulama.• Bedensel istismar.• Zarar verecek masraflar çıkarma.• Ruhsal zarar verme.• Cinsel el şakaları.

Beşinci Kategori: Sağlığa Saldırı

MOBBİNG SÜRECİ

Birinci AşamaAnlaşmazlık Aşaması

İkinci AşamaSaldırgan Eylemler Aşaması

Üçüncü AşamaYönetimin Katılımı Aşaması

Dördüncü AşamaYanlış Yakıştırmalarla Damgalanma Aşaması

Beşinci Aşamaİşe Son Verilmesi Aşaması

SAĞLIK ÇALIŞANLARININ MESLEKİ GÜÇLÜKLERİ(mobbinge zemin hazırlayan çalışma zorlukları)

Belirsiz ve kritik yaşam süreçleri ile karşı karşıya olmak,

Ruhsal yük ve yapılacak hatanın, hastada daimi zararlara yol açabilir olması,

Hiyerarşinin katılığı,

Nöbet sistemi ile çalışmak,

Fazla çalışmak,

Hastaların kısa sürede taburcu edilmeleri yaklaşımı nedeniyle iş yükünün yoğunlaşması,

Kayıt tutma ve bürokrasi yükü,

Rekabet ve iş olanağının azlığı,

Toplumda ve çalışma ortamında hakedilen saygıyı görememe…

SAĞLIK KURULUŞLARINDA DİKEY/BASAMAKSAL MOBBİNG

Yönetici

Çalışan

Başhekim -Başhekim yardımcıları

Hekim - Hemşire -Diğer Sağlık Çalışanları

Hekim

Asistan –Hemşire - Diğer Sağlık Çalışanları

SAĞLIK KURULUŞLARINDA YATAY/İŞLEVSEL MOBBİNG

MESLEKTAŞ

MESLEKTAŞ

HEKİM

HEKİM

HEMŞİRE

HEMŞİRE

SAĞLIK KURULUŞLARINDA EN SIK GÖRÜNEN PSİKOLOJİK ŞİDDET DAVRANIŞLARI

-LIPT “Leyman Psikolojik Terör Envanterine” göre Belirlenen-Yapılan işin eleştirilmesi.

Sahip olduğundan daha az yetenek gerektiren işler verilmesi.

Kişinin varlığına,kişiliğine önem verilmemesi.

İyi niyetli çabaların başkaları tarafından yanlış anlaşılması.

Niteliklere uygun olarak verilen özel bir görevin olmaması.

Mesleğin in icrasi ile ilgili hakkında asılsız söylentiler çıkarılması.

Birlikte çalıştığı insanların kişiye bağırması.

Amirin diğer çalışanlarla iletişim kurmasına olanak tanımaması.

Anlamsız görevler verilmesi .

Kişinin kararlarının sürekli sorgulanması, eleştirilmesi.

Dünyada Sağlık İşyerlerinde Yapılan Psikolojik Şiddet Araştırmaları

İngiltere•Hemşireler üzerine yapılan bir çalışma. Psikolojik şiddete maruz kalanların oranı %44

Brezilya•Sağlık Çalışanlarına psikolojik şiddet %55

Portekiz•Sağlık Çalışanlarına psikolojik şiddet %74

Lübnan•Sağlık Çalışanlarına psikolojik şiddet %63

Tayland •Sağlık Çalışanlarına psikolojik şiddet %58

Avusturya•Sağlık Çalışanlarına psikolojik şiddet %26.6

Finlandiya•Sağlık Çalışanlarına psikolojik şiddet %6

Jamaica•Sağlık Çalışanlarına psikolojik şiddet %46

Bulgaristan•Sağlık Çalışanlarına psikolojik şiddet % 62

AB •Tüm sektörler %9

G.Afrika•Sağlık Çalışanlarına psikolojik şiddet 63-%70

DEĞİŞKENLER %Cinsiyet Kadın 68.1 Erkek 31.9Hastane Mülkiyeti Özel Hastane 18.3 Tıp Fakültesi Hastanesi 30.9 Devlet Hastanesi 50.8Meslek Hekim 26.6 Hemşire 38.5 Diğer Sağlık Çalışanı 35.0

Yaş 32.3Toplam Çalışma Süresi 9.7SAĞLIK ÇALIŞANLARININ KİŞİSEL VE MESLEKİ ÖZELLİKLERİ

Bolu İli Merkezi

bir devlet, bir üniversite, iki özel hastane

Doç.Dr.Bayram ŞahinUzm.Tuğba Dündar(SBF Dergi - 66/1)

OLASI MOBBİNG DAVRANIŞLARI MOBBİNGEMARUZKALANLAR

MOBBİNGEMARUZKALMAYANLAR

İletişim Kurma Olanağını Hedef Almaya YönelikMobbing Davranışları Boyutu

%66.3 %33.7

Sosyal Hayatı Hedef Almaya Yönelik Mobbing Davranışları Boyutu

%32.5 %67.5

İtibarı ve Saygınlığı Hedef Almaya Yönelik Mobbing Davranışları Boyutu

%52.9 %47.1

Mesleki Durumu Hedef Almaya Yönelik Mobbing Davranışları Boyutu

%44.2 %55.8

Fiziksel Sağlığı Hedef Almaya Yönelik MobbingDavranışları Boyutu

%14.2 %85.8

Genel Mobbing Durumu %70.4 %29.6

Sağlık Kurumu

TIP FAKÜLTES

İ%77.4

DEVLET HASTANESİ

67.8

ÖZEL HASTANE

%66

Yaş Grubu Cinsiyet

19-30 YAŞ

•%72.8

31-57 YAŞ

•%68.3

Kadın

•%69.4

Erkek

•%72.6

Meslek GrubuHekim

%68.4

Diğer Sağlık Çalışanı

%71.2

İdari GörevOlan

%89.5

Olmayan

%69.7

Eğitim Durumu

Sağlık Meslek Lisesi

%74.6Önlisans%66.4

Lisansüstü%69.4

Lisans%72.8

2008 yılında Muğla ilinde yapılan bir araştırma- iki devlet, dört özel hastane-

(Yrd.Doç.Dr.Serap ÖZEN ÇÖL-SBF Dergi-2008/4)

DOKTOR

%33.3

HEMŞİRE

%35.9

TKNS.MEM

URU%27.5

HASTA BAKICI%23.1

İDARİ PERSO

NEL%34.9

DİĞER PERSO

NEL%40

Saldırganların Özellikler

DOKTOR

%22

HEMŞİRE%21

TEKNİSYE

SAĞLIK MEMU

RU%9

HASTA

BAKICI

%3

İDARİ PERSONEL%22

DİĞER%22

YÖNETİCİ%32

MEMUR%25İŞÇİ%32

GEÇİCİ

PERSONEL

%4

TAŞERON

İŞÇİSİ%2

DİĞER%7

PSİKOLOJİK ŞİDDETE HUKUKSAL BAKIŞ

ANAYASA Kişinin özgürlük, yaşama, çalışma ve

güvenlik hakkı

Birarada yaşamahakkı

Onur kırıcı davranma yasağı

Ayrımcılık ve kışkırtma yasağı

İş Hukuku Ekseninde Psikolojik Şiddet Başta İsveç olmak üzere, İskandinav ülkeleri ile Fransa da mobbing suç olarak yasalarda tanımlanmış, bir çok Avrupa ülkesinde ise Sosyal Güvelik ve İşMevzuatlarına dahil edilmiştir.

Ülkemizde özel olarak düzenlemese de, genel düzenlemeler ve Yeni BK. Bu anlamda umut vericidir.

YBK. m.417İşveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür.

İş K.m.77/1 (İşverenin gözetme yükümlülüğü)İşverenler işyerinde işçi sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmakla yükümlüdürler.

Mobbing hedefi “çalışanın saygınlığı ve onurudur”

Çalışanın onur ve saygınlığı, çalışanın kişilik haklarının temel değerlerindendir.

a) İşveren tarafından çalışanın, kişilik hakları, onur ve saygınlığı “gözetme borcu” kapsamında korunmak zorundadır (İK.m.77 ve YBK.m.417), b) İşveren tüm çalışanlara eşit davranmalı (İK.m.5/1), c) Dürüstlük kurallarını (MK.m.2) gözetmeli,d) Yönetim yetkisini kötüye kullanmamalıdır.

Çalışanın kişilik hakkı;a) Haksız bir eylem (MK.m.24),b) Yada sözleşmeye (borca) aykırılıkla ihlal edilebilir (MK.m.23).

Kişilik Haklarının İhlali

Haklı Nedenlerle Sözleşmenin Feshi

(İK.m.24/II)

TespitÖnleme

Durdurma Davaları (MK.m. 25 )

Maddi Manevi Tazminat

Davaları (MK.m.25/3)

Özel Sektörde Çalışan Bir Sağlık Çalışanın Yatay Psikolojik Şiddete Uğraması

İŞVERENE DURUMUN

BİLDİRİLMESİ

Özel Sektörde Çalışan Bir Sağlık Çalışanının Dikey Psikolojik Şiddete Uğraması

Kamu Sektöründe Çalışan Bir Sağlık Çalışanın Yatay ve Dikey Psikolojik Şiddete Uğraması

Başhekim/Bakanlık – Dekanlık / RektörlükDurumu Bildirme

Disiplin ve Ceza

yönlerindenİnceleme ve soruşturma

evresi

Görev yeri değişikliği talep etme

Kişisel hukuksal yollara başvuru

Hukuksal Açıdan Dikkat Edilmesi Gerekli Hususlar

• Mobbingin somut olarak tespitini sağlamak amacıyla gerekli kanıtları toplamalı, olaylarla ilgili tanıklık yapacak kişileri belirlemelidir.

• Sözlü olarak verilen emir ve talimatların yazılı olarak verilmesini talep etmelidir.

• Şiddetin devamı halinde, bu durumun sonuçlarının işletmeye önemli zarar vereceğini belirtmelidir.

• Uzman hukukçulardan yardım ve destek almalı, hukuksal koruma yollarına başvurmalıdır.

• Konuyla ilgilenen STK ile temasa geçmelidir.

• Psikolojik şiddetin başkaları tarafından da fark edilmesini sağlamalıdır.

Yargısal İçtihatlarda Psikolojik ŞiddetAmir konumundaki kişinin mağduru nedensiz yere işini yapmamakla suçlaması

Mağdurun yetersiz olarak değerlendirilip aşağılanması

En basit olaylarda dahi yazılı savunma istenerek taciz edilmesi

İşverenin şahsi nedenlerle birlikte çalışmak istemediği işçiyi psikolojik olarak yıpratıp onu işten ayrılmaya zorlaması

Haksız disiplin cezaları

Yargıtay 4. ve 9.Hukuk Dairelerinin çeşitli kararları

HASTA VE HASTA YAKINI KAYNAKLI PSİKOLOJİ ŞİDDET

1- Yönetici kaynaklı psikolojik şiddet (Dikey/Basamaksal Mobbing)

2- Meslektaş kaynaklı psikolojik şiddet (Yatay/İşlevsel Mobbing)

3- Hasta ve hasta yakını kaynaklı psikolojik şiddet

Tüm bunlara karşın, ne var ki hasta ve/veya hasta yakınları sağlık çalışanlarına karşı haksız şekillerde psikolojik şiddet uygulamaktadır.

Hasta ve/veya hasta yakınları sağlık çalışanlarına uyguladıkları psikolojik şiddet ile;

1- Sağlık çalışanlarının kişilik haklarını ihlal ederek moral, motivasyon ve konsantrasyonlarını bozmakta,

2- İş veriminde azalmaya sebebiyet vererek, yardımsever çalışma iklimini yok etmekte,

3- Diğer hastaların ve kendilerinin sağlık hizmetlerinden gereği gibi yararlanmasını engellemekte,

4- Maliyetleri artırarak ülke ekonomisini zarara uğratmakta,

5- Hatalı tıbbi uygulamalara neden olmaktadırlar.

Suç Teşkil Eden Eylemler• TCK.m.122 “Ayrımcılık”“Bir hizmetin icrasını veya hizmetten yararlanılmasını engelleyen…” “Kişinin olağan bir

ekonomik etkinlikte bulunmasını engelleyen….” kimse altı aydan bir yıla kadar…

• TCK.m.123 “Kişilerin huzur ve sükununu bozmak” “Sırf huzur ve sükunu bozmak maksadıyla bir

kimseye ısrarla; telefon edilmesi, gürültü yapılması ya da aynı maksatla hukuka aykırı başka bir

davranışta bulunulması halinde, mağdurun şikayeti üzerine faile üç aydan bir yıla…”

• TCK.m.125 “Hakaret”

• TCK.m.134 “Özel hayatın gizliliğini ihlal”

• TCK.m.135-140 “Kişisel verilerin kaydedilmesi”

• TCK.m. “İftira”

• Kabahatler Kanunu m.36 “Gürültü”

• Kabahatler Kanunu m.37 “Rahatsız Etme”

Sağlık Kurumu Yöneticilerine Düşen1) Bireyler arası çatışmaları ve

anlaşmazlıkları minimalize ederek, olumsuz ve egoist örgüt ikliminden uzak, yardımsevere bir örgüt yapısı oluşturmak,

2) İş yerinde güven ortamını yaratarak, çalışanların işlerine, işyerlerine ve mesleklerine olan genel saygı duygularını artırmaya çalışmaktır.

S O R U

L A R

1- Sağlık çalışanlarına yönelik psikolojik şiddet, fiziksel şiddetin öncüsü müdür ?

2- Hasta ve hasta yakınları tarafında yoğun psikolojik ve fiziksel şiddete maruz kalan sağlık çalışanlarının, dikey ve yatay psikolojik şiddetin azalmasını sağlayarak moral, motivasyon ve konsantrasyonlarını artırma çabasında olmaları gerekmez mi ?

Şükranlarımı sunarım...Av. Osman Fırat TURAN