Monetarizm Ve Rasyonel Beklentiler Teorisi

Prof. Dr. Coşkun Can Aktan

MONETARİZM VE

RASYONEL BEKLENTİLER TEORİSİ

MONETARİZM

Monetarizm,üretim fiyatlarının

belirlenmesinde birinci önemli faktörün

‘para’ olduğunu savunan çağdaş iktisadi

düşüncelerden birisidir.

Para arzındaki büyüme oranı ile nominal

gelirinin büyüme oranı arasında bir ilişki

bulunmaktadır.

Para arzındaki artışların geliri etkilemesi zaman alır.

para arzındaki artış,nominal gelirleri 6 ve 9 ay arasında

etkiler.

Nominal gelirin büyüme oranındaki artış etkisi ilk

olarak üretim üzerinde görülür.

MONETARİZMİN TEMEL İLKELERİ

Fiyat etkisi 6 ve 9 ay arasında ortaya çıkar. Para

arzındaki artış ile enflasyon arasındaki toplam gecikme

ortalama 12-18 ay arasındadır.

Para arzındaki artışın nominal gelirlere ve fiyatlara

yansıması ilişkisi ‘çok kesin ve belirli’ değildir.

Kısa dönemde(5 veya 10 ay kadar bir sürede) para

arzındaki gelişmeler öncelikle üretimi etkiler.10 ayı

aşan bir sürede para arzının büyümesi fiyatları etkiler.

Kamu finansman açığı başlıca beş ayrı

yoldan karşılanmaya çalışılmaktadır.

Vergileme

İç borçlanma

Dış borçlanma

Para basma

Döviz rezervlerinin kullanılması

Parasal genişlemenin nedenleri,

etkileri ve sonuçları

1)Kamu ekonomisinin görev ve fonksiyonlarının genişlemesi.

2)Kamu harcamalarının tamamen vergi ile finanse edilmemesi.

3)Giderek artan dış borçlanma sayesinde ödemeler bilançosunda

denge bozulabilir.

PARASAL GENİŞLEME VE FİYATLAR GENEL SEVİYESİ

ARASINDAKİ İLİŞKİ

Parasal genişleme ve fiyatlar genel seviyesi arasındaki

ilişkiler literatürde Miktar Teorisi olarak

adlandırılmaktadır.

Paranın miktarındaki artışlar enflasyona yol açar.

Paranın miktarındaki azalma ise deflasyona yol açar.

KLASİK MİKTAR TEORİSİ

Para miktarındaki değişmelerin doğrudan

doğruya fiyatlar genel seviyesindeki

değişiklere yansıyacağını ifade eder.

FİSHER YAKLAŞIMI

z

p 1

p 2

M M(s)

E

E 1

Para Arzı

Fiy

atl

ar

Gen

el S

eviy

esi

Şekil 2:Para Arzı ile Fiyatlar Genel Seviyesi Arasındaki İlişki

Fisher’in miktar teorisi ile ilgili formulü:

PT = MV + M’V’

M :Efektif para (nakit para yada itibari para)

M’:Kaydi para

V :Efektif paranın dolaşım hızı

V’ :Kaydi paranın dolaşım hızı

P :Fiyatlar genel seviyesi

T :Ticari (işlemler) hızı

M+M’= toplam para arzını gösterir.

Fisher denklemine göre varsayımlar

M ile M’ arasında istikrarlı bir ilişki vardır.

V, V’ ve T kurumsal yapı tarafından ve teknik koşullarca

belirlenir.

M/M’ oranı sabittir.

Para miktarındaki artış doğrudan doğruya ve aynı

oranda fiyatlar genel seviyesini artırır.

CAMBRİDGE YAKLAŞIMINDA MİKTAR TEORİSİ

M =M = k.P.Y

Cambridge denklemi ile Fisher denklemi

arasında önemli farklılıklar ortaya

Çıkmaktadır.Bunlar;

Fisher yaklaşımının denkleminde

işlemler hacmi(T) yer alırken,Cambridge

yaklaşımında ulusal gelir(Y) yer almaktadır.

Fisher yaklaşımında paranın dolaşım hızı

Cambridge yaklaşımında paranın gelir

dolaşım hızı söz konusudur.

Cambridge yaklaşımındaki k katsayısı

elde tutulmak istenen para miktarını gösterir.

Cambridge yaklaşımı fisher yaklaşımına

göre farklılıklar içerir;

Cambridge yaklaşımında vurgu para

arzından para talebine yönelmiştir.

Parasal sorunlar para arzı ve para talebi

kavramları ile analiz edinmeye başlanmıştır.

k katsayısının kurumsal ve ekonomik

faktörlerden etkilenen değişken olduğu

belirtilmektedir.

MODERN MİKTAR

TEORİSİ:MONETARİZM

Klasik miktar teorisinin yeni bir

yorumudur.

M.Friedman para miktarı ve fiyatlar genel

seviyesi üzerinde yaptığı teorik ve ampirik

çalışmalar literatürde monetarizm olarak

bilinir.

MONETARİZMİN PARASAL İSTİKRARI

SAĞLAMAYA YÖNELİK ÖNERİLERİ Friedman’a göre parasal otoritenin para stokunu

belirlenen sabit oranda artırmasına izin veren bir siyasal

düzenleme yapılmalıdır.

Mevcut koşullarda en iyi çözüm parasal otoritenin parasal

tabanın büyüme oranını sabit bir şekilde artırmalarına

izin veren öneridir

Para miktarı ile milli gelir ve fiyatlar arasında yakın ve

düzenli bir ilişki vardır.

Ilımlı büyüme öngören bir para politikasının

benimsenmesiyle parasal otorite, enflasyon ve

deflasyondan kaçınmış olur.

Parasal istikrar için ihtiyari para politikalarına

son verilmeli ve siyasi otoritenin parasal otorite

üzerindeki müdahaleleri kaldırılmalıdır.

Parasal istikrar:

Açık piyasa işlemlerinin yönetimi parasal büyüme kuralına

uygun olarak yürütülmelidir.

Merkez Bankası ticari bankaların kendi kasasında bulunan

mevduatlarına piyasa faiz oranları kadar faiz ödemelidir.

Merkez Bankasının zorunlu rezerv oranlarını değiştirme

imkanı ortadan kaldırılmalıdır.

MONETARİZME YÖNELİK ELEŞTİRİLER VE

STRÜKTÜRALİZM

Sadece para arzındaki artışlarla enflasyon

olgusunun açıklanamayacağını ve çözümün de

sadece ekonomideki gelişmelerle paralel bir

para arzı büyümesi olmadığını savunan bazı

iktisatçılar monetarizme bir tepki olarak

Strüktüralizm adını verdikleri bir görüşü

gündeme getirmişlerdir

Strüktüralistlere göre az gelişmiş

ekonomilerin sahip olduğu başlıca yapısal

bozukluk ve darboğazlar şunlardır ;

1. Tarımsal Ürünler Arzının Yeterince Esnek Olmaması

2. Dış Ticaret Dengesinin Sürekli Açık Vermesi

3. Ekonomik Kurumların Yetersizliği

Rasyonel beklentiler teorisi ilk olarak 1961 yılında J. Muth’

un “Rasyonel Beklentiler ve Fiyat Hareketleri Teorisi” adıyla

yayınlamış olduğu makalesi ile ortaya çıkmıştır.

Muth, yayınladığı bu çalışmasında enflasyonist dönemlerde

ekonomik birimlerin “uyumcu beklentiler” den ziyade

“rasyonel beklentiler” e sahip olduğunu açıklamıştır.

RASYONEL BEKLENTİLER TEORİSİ

.

hipotez Nobel Ekonomi Ödülü sahibi Kenneth J. Arrow

tarafından başlıca şu açılardan eleştirilmiştir.

1. Rasyonel beklentiler tezinde ekonomik birimler ekonominin

gelecek dengesini analiz etme yeteneğine sahip, süper

istatistikçiler olarak kabul edilmektedir.

2. Arrow’ a göre fiyat beklentilerine ilişkin tahminler çoğunlukla

sermaye birikimi konusundaki kararlar için doğrudur.

Sermayenin akışına ilişkin kararlarda ise fiyat beklentileri önemli

hatalar içerebilir.

SONUÇ

1980’ li yılların başlarından itibaren dünyada

adından sıkça söz ettiren Monetarizm, özü

itibariyle klasik politik iktisadın para teorisi

alanındaki görüşlerinin yeniden

yorumlanmasıdır.

Monetarizme aynı zamanda Modern Miktar Teorisi adı da

verilmektedir.

Rasyonel Beklentiler ise Monetarizm’ den hareketle

geliştirilmiş bir teoridir.

Bu teorinin iktisat bilimine getirdiği katkı ve yenilik “fiyat

beklentileri” konusunda olmuştur.

Prof.Dr.Coşkun Can Aktan

Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği

http://www.sobiad.org

Dokuz Eylül Üniversitesi, İİBF

http://www.canaktan.org