Månen som ville lyse som ei sol - nynorskbok.no · Bok på 1-2-3 Månen som ville lyse som ei sol Av Elin Grimstad Undervisningsopplegg for barnesteget i faga norsk, naturfag, samfunnsfag

Bok på 1-2-3Månen som ville lyse som ei solAv Elin Grimstad

Undervisningsopplegg for barnesteget i faga norsk, naturfag, samfunnsfag og kunst og handverk.

Tid: 90 minutt (pluss eventuelt etterarbeid)

Utstyr og førebuing• Kopleopppcmedtilgangtilinternettogprosjektør• Gjerebokaklarforskjermvisingiklasserommet• Leiteframkonkretar:

• Einglobus• Eisterklyskjelde(sola)• Einlitenball(månen)

• Lydspor:• RomeoandJuliet,No.13DanceoftheKnightsavProkofiev• ValseCapriceavDanielS.Wood

• Leiteframfilmaromdesseemna:• Sola,månenogsolmørkingaavElinGrimstad• KorleiseiunikbiletbokvarttilavDetNorskeSamlaget• Omsologstjerner,KråkeklubbenNRKSuper• Planeterogavstander,NRKskole•Månen,NRK• Denglødendesola,NRK• Tidevann-høyvannoglavvann,NRK

Detståringensidetaliboka,såioppleggetrefererervitiloppslag.Oppslag1erdetførsteoppslagetettertittelbladet.

Formål

Norsk• Gjeuttrykkforeignetankarogopplevingaravlitteratur

• Fremjeleselyst

Naturfag• Skildreogillustrerekorleisjorda,månenogsolarørersegiforholdtilkvarandre

Kunst og handverk• Blikjendmedarbeids-prosessenbakboka

• Impulsartilestetiskaktivitetoguttrykkibiletforteljing

Samfunnsfag• Gjedømepåkorleismenneskemeinerulikt,atmøtemellomulikemenneskekanverebådegjevandeogkonfliktfylte,ogsamtaleomempatiogmenneskeverd

• Drøfteoppfatningarkringlikeverd

NyNorskseNteret NasjoNalt seNter for NyNorsk i opplæriNga

Vi skapar forventing og får fram førkunnskapar. Elevane kan gjerne drøfte med ein læringspartnar. Vi gjev elevane snakketid til spørsmåla.

Framsidaavbokapåskjermvising.

Samtale om forfattaren og hennar motivasjon for arbeidet med boka.

Spørsmål• Kvaertittelenpåboka?(Månensomvillelysesomeisol)• Kvenerforfattarenogillustratøren?(ElinGrimstad)• Kvaereinforfattar?(Einforfattarskrivbøkerogandretekstar)• Kvaereinillustratør?(Einsomlagarellertekbiletesomut-trykkjereitbodskapellereinidé.Detkanveretildømeseiteikningellereitfoto)

• Kvafargarerbruktepåframsidaavboka?Kvifortrurdedessefarganeervalde?(Gultsomlyset.Detfargerikeiplanterogna-tur.Mørkfiolett,grønt,bruntogsvartfordetdunkleogmørke,mystiske.Farganeskildrardagognatt,detgodeogdetvonde,detgladeogdettriste/sinte)

• Kviforerdettosakserpåforsida?(AntydaratGrimstadharkliptutallefigurarogmiljøiillustrasjonane)

ElinGrimstaderforfattarogillustratør.Hoerføddi1976ogerfråGiskeiMøreogRomsdal.HoburogarbeideriOslo,ogharutdanningianimasjonsfilmogskrivingforbarn.UtdanningasiharhofråbådeNoregogStorbritannia.Hohartilnojobbamestmedanimasjonogillustrasjon(bilete)imøtemedfigurteater.Månen som ville lyse som ei solerdenførstebokahennar.

Spørsmål• KorerGiskeiMøreogRomsdal?(Detereinøykommunenord-vestforÅlesund)

• Kvaeranimasjonsfilm?(Deterstilleståandebiletesomgårieittutanavbryting.Vifåreitinntrykkavlivogrørsle)

• KorerStorbritannia?(DetereitkongedømmeiVest-Europa.DetomfattarEngland,Wales,Skottland,Nord-Irlandogdennord-austlegedelenavøyaIrland)

• Kvaerfigurteater?(Detereitsamlenamnpåuliketeaterformermeddokkerellerlevandeskodespelarar.Harvektpåscenografiogmaterialbruk)

1 Før lesing (45 minutt)

1 Før lesing (framhald)

KorleisharGrimstadfåtttilålagebileta?Hoharbrukteinteknikksomermestvanlegianimasjonsfilm.Hoharkliptutallefigurarogmiljø,ogplassertdeipåeitstortglasbord.Glasbordeter2,5meterhøgt,med10eller12glasplatermellomseg.Holysleggglasbordet,ogderetterfotografererho.

IfilmenKorleis ei unik biletbok vart tilkandusjåkorleisbiletbokavartlaga:https://www.youtube.com/watch?v=7JmKUhOYl_o

Harelevanespørsmålellerkommentarartilfilmen?

1 Før lesing (framhald)

Samtale om forsida på boka.

MånenKvaveitduommånen?Samtalemedlæringspartnar.Snakketid.

Månenerjordasineinastenaturlegesatellitt.Hanerdenfemtestørstemånenisolsystemet.Solsystemetomfattaréistjerne–Sola–deiåttestoreplanetanemedmånar,deifemdvergplanetaneogmangeasteroidar,kometarogmeteoroidar,støvoggass.

ViserfilmenPlaneter og avstander.https://www.nrk.no/video/PS*4468(peikaraktiv05.04.19)

Ibokaermånentrist,misunnelegogbitter.Kvifordet?Kvaskjer?

Forsidaiboka:• Korermånen?Kvagjermånen?(Hanstårtilvenstrepåutsidaavbiletet/titteskapscena.Hanharpåsegskurkekostyme,sersintutogskjermarsegforsola)

• Kviforsermånensintut?(Herkjemdetsikkertmangeforslag.Ingenforslagerfeil.Nårdeharleseboka,kandegåtilbaketildettespørsmålet.Dåvilkanskjenokreelevarforeslåatmånenkjennersegmindreviktigennsola.Dettebørikkjelærarenforeslåherdersomdetikkjekjemfråelevanesjølve)

• Kviforharmånenpåsegsvartkappeogmaske?(Herundrarviosssaman)

ViserfilmenMånen.https://www.nrk.no/video/PS*4466(peikaraktiv05.04.19)

Harelevanespørsmålellerkommentarartilfilmen?

SolaKvaveitduomsola?Samtalemedlæringspartnar.Snakketid.

Solaereiglødandekuleavgass.Hoerdennærmastestjernatiljorda.HoburiMjølkevegen.Solastrålarutstoremengderenergisomergrunnlagetforaltlivpåjorda.Planetaneisolsystemetgåribanerundtsola,såhoerverkelegsåpopulær(dettekandetildømesdramatisere).

1 Før lesing (framhald)

Iboka:• Korersola?Kvagjersola?(Hoskinikulissenepåhimmelenititteskapteateret.Hostrålarogertilfreds)

• Korleissersolaibokaut?Truomsolaersnill?(Solaertilinspirasjonoggledeformange.Solaerblid,sjølvsikker,sterk,populærogupåverkeleg.Hoernokosjølvopptekenoggladimerksemd,menergladiåveresamanmedandre.Dersolaer,erdetlivogrøre)

ViserDen glødende sola.https://www.nrk.no/video/PS*4492(peikaraktiv05.04.19)

Harelevanespørsmålellerkommentarartilfilmen?

SolformørkingElinGrimstaderinteressertiforholdetmellomsologmåne.Atdenveslemånenkanklareåskuggefordengigantiskesolaieisol-formørking,tykkjerforfattarenerutruleg.

Proposisjonanepassarslikatmånensinavstandfråsolaogjorda,samtstorleikenpåmånen,gjerathanakkuratklararåskuggeforsola–deterunderfullt.Forfattarenundrarseg;kannokoellernokonståbak?Kvatrurelevane?Samtaleogrefleksjontverrfagleg.

Detblirsolformørkingnårmånenpasserermellomjordaogsola,ogmånenkastarskuggepåjorda.Vedtotalsolformørkingerheilesolskivadektavmånensettfråjorda.Dettehendersjeldan,fordidåmåsola,månenogjordaståheiltpålinje.Måneformørkingarskjernårjordakjemmellommånenogsolaslikatmånenkjeminniskuggentiljorda.Forståingakanutviklastvedbrukavdramatisering,modellarogsimuleringar.Tildømeseinmodellsomgjerbrukaveinglobus,eisterklyskjeldeogeinlitenballsomkanrepresenteremånen.

ViseranimasjonsfilmenSola, månen og solmørkingaavElinGrimstad.https://www.youtube.com/watch?v=DYym--W2H0Q (peikaraktiv01.04.19)

Harelevanespørsmålellerkommentarartilfilmen?

2 Lesing og litterær samtale (45 minutt)

Les bokaLesheilebokaMånen som ville lyse som ei solforelevanemedvisingpåskjerm.

Litterær samtale om bokaNårdeharlesegjennomboka,gjennomførerdeeinlitterærsamtaleiklasserommetderelevanefårsamtaleomogbidramedeignetankarominnhaldogformibiletboka.

Forslagtilsamtalepunkt:• Visbileteavmånensomsitiutkantenavderstjerneneleikar,oppslag1.• Korleiskanvisjåatmånenertrist?(Augaertriste,munnenpeikarnedover,hansitsamankropeniskuggenforsegsjølv)

• Erdetnokopåbiletetsomseierossatmånenerutanforleiken?(Mangestjerner,sjødyroginsektleikariogvedvatnettil venstre i biletet)

• Kvagjermånen?(Hanskrivdikt)• Visbileteavsolaoglivetomdagenogmånenoglivetomnatta(oppslag2).• Korleiserlivetomdagen?(Leikogliv,lysogglede)• Korleisserandletatilstjerneneogdyrautomdagen?(Glade,livlege,oppspilte)

• Korleisserandletettilsolaut?(Salig)• Korleiserlivetomnatta?(Stille,roleg)• Korleisserandletatilstjerneneogdyrautomnatta?(Tenkjande,usikre,drøymande)

• Korleisserandletettilmånenut?(Trist)• Visbiletetdermånenundrarsegoverkviforaltblirstillenårhankjem(oppslag3).• Kvagjermånenomdagen?(Hansitiskuggenoggrublar)• Kvagjermånenogstjernenenårdetblirkveld?(Stjerneneavsluttarleikenoggårheim.Månenharhandlamatoggårtungsindiggjennomskogen)

• Visbiletederdeterkveld.Detlyner,detlyseriaugatilkatten,månenlyseritjernet(oppslag4).• Kvatykkjerduerfintmedmånen?(Månenstyrertidevatnet,floogfjøre.Visereinfilmsomforklarardette:Tidevann – høyvann og lavvann https://www.nrk.no/video/PS*5562(peikaraktiv05.04.19))

2 Lesing og litterær samtale (framhald)

• Visbiletedersoladansarogsjonglereraltpåbordet(oppslag5).• Kvaseiersolatilmånen?(Hoseieratmånenskinberrepågrunnavhenne.Hokallarhaneinfargelausstein)

• Korleistrurdumånenhardet?(Hanserstressa,tristogsintut)

• Visbiletedermånenblirurolegogsint.Tidevatnetgåroppognedifloogfjøre.Havetbølgjar(oppslag6).• Kvamusikktykkjerduhøvertildessebileta?(Uroleg,raskmusikk.Mørketonar.Tildømes«RomeoandJuliet,No.13DanceoftheKnights»avProkofiev)

• Visbiletedersoladansarlettoverkledapåeisnor(oppslag7).• Kvamusikktykkjerduhøvertildettebiletet?(Glade,lettetonar.Tildømes«ValseCaprice»,DanielS.Wood)

• Kvagjerstjernenepåbiletet?Korleisserdeiut?(Glade,kontaktsøkjandemotsola,leikande)

• Kvagjermånenpåbiletet?Korleisserhanut?(Tynnogliten.Iskuggenavsola)

• Visbiletedersolafortelomsolsystemet(oppslag8).• Kvaseiersolatilmånen?Korleisopplevereinvondeord?(Hoseieratmånenersålitenatingenvillemerkeomhanvarvekk.Månenkjennerseglitenoggrå)

• Visbileteoglesoppslag9og10.• Visbiletedermånenleggeinplanogutførerhan(oppslag11).

• Kandubeskrivekvasomskjer?(Månenarbeiderraskt.Hanerinnommatematikk,astronomiognaturfag.Hankastaralledeitristeordaogdiktahantidlegareharskrive.Hanutførereimåneformørking)

• Visbiletederbådemånenogsolaoppdagaratdeihartekefeilogblirforsona(oppslag16til18).• Kvaskjer?• Korleiskjennestdetåinnrømmefeil?(Einpustarrolegare,detkankjennastsomeingjevslepppåeitungbørtildømes).

• Kvifortrengsolamånen?(Foråspeglelysnårdeternatt)• Kvagjermånenomnatta?(Hanskin.Hanvekkjerdraumarimåneglans)

• Visbiletedermånenharfunnefredogsolakosarsegmeddikt-samlingatilmånen(oppslag19).• Korleisharmånenogsoladetno?(Beggeharfunnefredogtrivselisegsjølvogkvarandre.SLUTT–medgladending)

Tilsamtaleogrefleksjon.

Månenbleibitterpåsola.Kvaeråverebitter?Detkanvereeikjenslemellomsintogtrist.Denkjenslakankomeavåkjennesegurettvistbehandla.Einkjennersegkanskjemakteslausogikkjelyttatil.Kanskjenåreinikkjeeitviktigmålsomeinharjobbamykjefor.Einkjennersegskuffaogbyrjarågruble.Kanskjekjennereinsegellerereinsam.

Kvavardetsomgjordeatmånenbleitilfreds?Solaforstodtilsluttatmånenkjendesegmindreverdennhenne.Hokjenteempatiformånen,ogsaogsåathohaddehandlaurettmotmånen.Deibadkvarandreomtilgjeving,oginnrømdesinefeil.Empatieråkunneleveseginni,haevnetilåsjåogforstå,respektere,andremenneskesinekjenslerogreaksjonar.

Korleiskjendemånenlikeverdmedsola?Kvaskjedde?Kvaerlikeverd?Likeverdogmenneskeverdereitverdisynsomseieratallemenneskeharlikestorverdiogerverdifulle,trassidetmenneskelegemangfaldetogvariasjonenviharimellomannaeigenskapar.

KjelderStorenorskeleksikonNaturfag.no

3 Etterarbeid (samfunnsfag)

Innhald og tema: Papirklippe-verkstad.Viforvandlarpapirtilkunstogfårinnblikkiarbeidsprosessensomliggbakboka.

Rammefaktorar: AlleelevanefårutdelttrefargapapirarkistorleikA4(helststerkefargar).EittkvittpapirarkistorleikA3.Saksoglim.

Mål:Giimpulsartilnyeestetiskeaktivitetaroguttrykkibilet-forteljing.

Arbeidsmetode: • ÅforteljeomMatisse.

• SomgamalmannbyrjaMatisseåklippeistadenforåmale.Matissesatdåirullestol.Hanelskaåklippeogsahankjendesegsomeitbarnigjen.Hanlagastore,fargerikeogleiknebilete(visgjernebileteavnokreavklippebiletahans)ogplanlaikkjekvahanskulleklippe(demonstrerkorleiseinsnurrarpåarketnåreinklipper).

• Matissemåttebrukefantasien.Herereinparallelltilmånensomreflektererlysogminnerossomdraumarogfantasi.Haldoppfantasifigurenduharkliptoglaelevaneseiekvadeitykkjerhanliknarpå(eiku,eisky,eindrake,einsko...).

• Elevanefårioppgåveåklippeeiformutanåtenkjeetterkvadeiklipper.Lærarenteltiltre.Allemåhasaksaferdigipapiret:Klar,ferdig,gå!Deiflestebliroverraskaoverkvadeiharkliptut.

• Deretterklippervidetandrefargaarketogtilsistdettredje.NoharelevanetrefigurarsomdeikanleggepådetkviteA3-arketogbrukefantasiforåfinneutkvadetkanbli(ikkjelimfastførallebitarogdetaljarerklipteut).

• Såstartardeimedåleggetildetaljarpåfiguren:Auge,munn,prikkarogliknandepådeiulikefargaarka.

• Tilslutt,nårdeteromlag15minuttattavtimen,fårdeilovtilålimealledelanepåarket.Erdetikkjeflottogoverraskandedetbornaharskapt?

ElinGrimstadhaddeerfartatmangeelevarharliterøynslemedåbrukesaks.Meddenneaktivitetenvilbornasjåatallekanlageeitkunstverk.Deterviktigataltsomskalveremedpåbiletet,vertkliptutførdetvertlimt.Somlærarkandumedfordelventemedådeleutlim.

3 Etterarbeid (kunstoghandverk)