Fréamh = Ainm an Briathar

Fréamh = Ainm an Briathar

Bris

Glan

Oscail

Rith

Scríobh

Críochnaigh

Glan

Caith

Ith

Na Gutaí

• A Á• E É• I Í• O Ó• U Ú

Na Consain

Na litreacha nach bhfuil gutaí:-B, C, D, F, G, H, L, M, N, P, R, S, T

J, V, X i bhfocal nua a tháinig ón mBéarla

Msh. Vóta.

Níl Q, W, Y, nó Z sa Ghaeilge.

Caol

I, EIs gutaí tanaí iad.

• Mar sin is briathra caol iad bris agus éist.

I E

Leathan

A,O, UIs gutaí ramhar iad.

• Mar sin is briathra leathan iad glan agus ól.

A O U

An Aimsir Chaite

•Úsáideann tú An Aimsir Chaite nuair atá tú ag caint faoi rudaí atá thart.

Mar shamplaí•Inné, aréir, an tseachtain seo caite, anuraidh, ar maidin, cúpla lá ó shin, an mhí seo caite, agus coicís ó shin.

Consan + H

• Ghlan mé• Bhris tú• Chaith sé• Chríochnaigh sí• Thiteamar • Mhúch sibh• Dhún siad

Eisceachtaí Ná tabhair “H” do na litreacha seo aleanas:-• ELEANÓIR Mar níl cailín deas í.

• U Mar níl duine leithleach thú.

• ScMar tá na litreacha seo Scanrúil.

Guta + D’

• D’athraigh mé• D’ól tú• D’ith sé/sí• D’éisteamar • D’úsáid sibh/siad

F + D’ + H

Tá “fh” cosúil le guta sa Ghaeilge.

• D'fhág mé

• D’fhan tú

• D’fhreastail sé/sí

+

Ceist san Aimsir Chaite

AR + H roimh chonsan + ?• Ar ghlan tú?• Ar bhris sé?

Ar + gan athrú roimh ghuta + ?

• Ar ól sí?• Ar úsáid siad?

Freagra Diúltach San Aimsir Chaite

Níor + H roimh chonsan.• Níor ghlan mé.• Níor bhris sé.

Níor + gan athrú roimh ghuta.

• Níor ól sí.• Níor úsáid siad.

An Chéad Réimniú

• Seo an chéad ghrúpa de bhriathra san Aimsir Chaite.

• Is briathra aonshiollacha iad:- i.e. Tá fuaim amháin acu.

M.sh.-Glan-Bris-Tóg-Caith

An bhfuil na briathra seo caol nó leathan?

Bris – Briathar Caol + Consan

-Is deireadh caol é eamar. Caol le Caol

Bhris mé BhriseamarBhris tú Bhris sibhBhris sé/sí Bhris siadAr bhris tú? Bhris

Níor bhris mé.

Éist – Briathar Caol + Guta

-Is deireadh caol é eamar. Caol le Caol

D’éist mé D’éisteamar D’éist tú D’éist sibhD’éist sé/sí D’éist siadAr éist tú? D’éist

Níor éist mé.

Fill – Briathar Caol + F

-Is deireadh caol é eamar. Caol le Caol

D’fhill mé D’fhilleamar D’fhill tú D’fhill sibhD’fhill sé/sí D’fhill siadAr fhill tú? D’fhill

Níor fhill mé.

Glan – Briathar Leathan + Consan

-Is deireadh leathan é amar. Leathan le Leathan

Ghlan mé GhlanamarGhlan tú Ghlan sibhGhlan sé/sí Ghlan siadAr ghlan tú?

GhlanNíor ghlan mé.

Ól – Briathar Leathan + Guta

-Is deireadh leathan é amar. Leathan le Leathan

D’ól mé D’ólamar D’ól tú D’ól sibhD’ól sé/sí D’ól siadAr ól tú? D’ól

Níor ól mé

Fág – Briathar Leathan + F

-Is deireadh leathan é amar. Leathan le Leathan

D’fhág mé D’fhágamar D’fhág tú D’fhág sibhD’fhág sé/sí

D’fhág siad

Ar fhág tú? D’fhágNíor fhág mé

Cleachtadh 1

• Líon isteach na bearnaí thíos:-

Thóg mé Thógamar

Thóg siadAr thóg tú?

Cleachtadh 2

• Líon isteach na bearnaí thíos:-

Chuir tú Chuir sibhChuir sé/sí

ChuirNíor chuir mé

Cleachtadh 3

• Líon isteach na bearnaí thíos:-

Phós mé Phós sibh Phós sé/síAr phós tú?

Cleachtadh 4

• Líon isteach na bearnaí thíos:-

Bhuail mé BhuaileamarBhuail tú

BhuailNíor bhuail mé.

Cleachtadh 5

• Líon isteach na bearnaí thíos:-

D’íoc méD’íoc SibhD’íoc siad

Ar íoc tú?

Cleachtadh 6

• Líon isteach na bearnaí thíos:-

D’fhill mé D’fhilleamarD’fhill tú

D’fhillNíor fhill mé.

Cleachtadh 7

• Líon isteach na bearnaí thíos:-

Léim mé

Léim sé/sí Léim siadAr léim tú?

Cleachtadh 8

• Líon isteach na bearnaí thíos:-

Rith méRith sibh

Rith sé/síAr rith tú?

Cleachtadh 9• Cuir Gaeilge ar na habairtí thíos:-

1.I left my book in my locker. 2.She brushed her hair this morning. 3.He cut the bread in the kitchen.4.We paid for the tickets to the concert.5.He ran from the school to the church.6.They looked out the window.7.We put the food into the fridge.8.Did you sing in the choir?9.I did not take the money.10.I listened to the news this morning.

Cleachtadh 10• Scríobh amach na habairtí thíos san Aimsir Chaite gan

na lúibíní:-

1. (Ól mé) cupán tae ar maidin.2. (Fág sinn) an teach ag a naoi a chlog inné.3. (Níor tóg sé) a leabhair as a mhála aréir.4. (Ar dún tú) doras na cistine tar éis dinnéir.5. (Scuab sí) an t-urlár ar maidin.6. (Cuir mé) an leabhar ar an mbord sa rang ar maidin.7. (Ar fill tú) abhaile i ndiaidh scoile inné?8. (Ar íoc tú) as an traein ar maidin?9. (Ar bris tú) an gloine sin aréir?10.(Úsáid sinn) an leabharlann scoile don rang Gaeilge

inné.

An Dara Réimniú

• Seo an dara grúpa de bhriathra san Aimsir Chaite.

• Is briathra ilsiollacha iad:- i.e. Tá níos mó ná fuaim amháin acu.

M.sh.-Ceannaigh-Iompaigh-Bailigh-Imigh

An bhfuil na briathra seo caol nó leathan?

Bailigh – Briathar Caol + Consan

-Is deireadh caol é íomar. Caol le Caol

Bhailigh mé BhailíomarBhailigh tú Bhailigh sibhBhailigh sé/sí

Bhailigh siad

Ar bhailigh tú?

BhailighNíor bhailigh mé.

Imigh – Briathar Caol + Guta

-Is deireadh caol é íomar. Caol le Caol

D’imigh mé D’imíomar D’imigh tú D’imigh sibhD’imigh sé/sí

D’imigh siad

Ar imigh tú?

D’imighNíor imigh mé.

Fáiltigh – Briathar Caol + F

-Is deireadh caol é íomar. Caol le Caol

D'fháiltigh mé D'fháiltíomar D'fháiltigh tú D'fháiltigh sibhD'fháiltigh sé/sí

D'fháiltigh siad

Ar fháiltigh tú? D'fháiltigh mé.Níor fháiltigh mé.

Ceannaigh – Briathar Leathan + Consan

-Is deireadh leathan é aíomar.

Leathan le Leathan

Cheannaigh mé Cheannaíomar Cheannaigh tú Cheannaigh sibhCheannaigh sé/sí

Cheannaigh siad

Ar cheannaigh tú?

Cheannaigh mé.Níor cheannaigh mé.

Éalaigh – Briathar Leathan + Guta

-Is deireadh leathan é aíomar. Leathan le Leathan

D’éalaigh mé D’éalaíomar D’éalaigh tú D’éalaigh sibhD’éalaigh sé/sí D’éalaigh siadAr éalaigh tú? D’éalaigh mé

Níor éalaigh mé.

Fostaigh – Briathar Leathan + F

-Is deireadh caol é aíomar. Caol le Caol

D’fhostaigh mé D’fhostaíomar D’fhostaigh tú D’fhostaigh sibhD’fhostaigh sé/sí

D’fhostaigh siad

Ar fhostaigh tú? D’fhostaigh mé.Níor fhostaigh mé.

Cleachtadh 11

• Líon isteach na bearnaí thíos:-

Mhínigh méMhínigh siad

Mhínigh mé.Níor mhínigh mé.

Cleachtadh 12

• Líon isteach na bearnaí thíos:-

D’aontaigh mé

D’aontaíomar

D’aontaigh sibh

Ar aontaigh tú?

Cleachtadh 13

• Líon isteach na bearnaí thíos:-

D'ísligh tú D’ísligh sibhD'ísligh sé/sí

D’ísligh méNíor ísligh mé

Cleachtadh 14

• Líon isteach na bearnaí thíos:-

Scrúdaigh mé

Scrúdaigh siadAr scrúdaigh tú?

Cleachtadh 15

• Líon isteach na bearnaí thíos:-

D’éalaíomar D’éalaigh túD’éalaigh sé/sí

D’éalaigh méNíor éalaigh mé

Cleachtadh 16

• Líon isteach na bearnaí thíos:-

D’éirigh mé D’éirigh sibhD'éirigh siad

Ar éirigh tú?

Cleachtadh 17

• Líon isteach na bearnaí thíos:-

D’fhoilsigh mé D’fhoilsigh túD’fhoilsigh sé/sí

D’fhoilsigh méNíor fhoilsigh mé

Cleachtadh 18

• Líon isteach na bearnaí thíos:-

Chabhraigh mé Chabhraigh sibh

Chabhraigh sé/sí

Chabhraigh méNíor chabhraigh mé

Cleachtadh 19• Cuir Gaeilge ar na habairtí thíos:-

1.I finished my homework at 7.30p.m.2.He bought a new car.3.She escaped from the fire.4.You killed Kenny!5.We started the match at 5.00p.m.6.I collected the copies in the classroom.7.They helped the teacher.8.We decorated the hall for the party.9.I worked in a clothes shop last summer.10.He published his first book.

Cleachtadh 20• Scríobh amach na habairtí thíos san Aimsir Chaite

gan na lúibíní:-

1. (Tosaigh sé) ag obair san ollmhargadh an tseachtain seo caite.

2. (Gortaigh mé) mo chos ag an gcluiche peile inné.3. (Ullmhaigh sinn) an dinnéar don chlann an

Domhnach seo caite.4. (Ceannaigh sé) bronntanas do a mháthair inné.5. (Sleamhnaigh siad) ar an leac oighir ar maidin.6. (Níor oibrigh sibh) sa bhanc an samhradh seo caite.7. (Níor dúisigh sinn) go luath ar maidin.8. (Ar bailigh tú) na cóipleabhair don mhúinteoir?9. (Éirigh sí) ar a hocht a chlog ar maidin/10.(Maisigh siad) halla na scoile don oíche ghradaim.

An Dara Réimniú • Tá briathra eile sa dara réimniú

freisin a chríochnaíonn le:- – ir – imir– ail - ceangail– is - inis– il – cuimil– air – freagair

An Dara Réimniú • Déanann tú coimriú ar na briathra seo nuair atá tú ag

cur iad san aimsir chaite le sinn.

• i.e. Tógann tú amach gutaí “ai” nó “i” leis an mbriathar a dhéanamh níos giorra.

• Déanann tú é seo ionas nach mbeadh sé rófhada + deacair le rá. Mar shampla D’fhreagairaíomar X

Mar shamplaí – • Imir D’imríomar• Ceangail Cheanglaíomar• Inis D’insíomar• Cuimil Chuimlíomar• Freagair D’fhreagraíomar

An bhfuil na briathra seo caol nó leathan?

A + I

Imir – Briathar Caol + guta

-Baineann tú an “i” amach do “sinn”agus cuireann tú an deireadh caolíomar leis.Caol le Caol

D’imir mé D’imríomar D’imir tú D’imir sibhD’imir sé/sí D’imir siadAr imir tú? D’imir mé.

Níor imir mé.

Ceangail – Briathar leathan + Consan

-Baineann tú an “ai” amach do “sinn”

agus cuireann tú an deireadh leathanaíomar leis.Leathan le Leathan

Cheangail mé Cheanglaíomar Cheangail tú Cheangail sibhCheangail sé/sí Cheangail siadAr cheangail tú?

Cheangail mé.Níor cheangail mé.

Freagair – Briathar Leathan + F

-Baineann tú an “ai” amach do “sinn”

agus cuireann tú an deireadh leathanaíomar leis.Leathan le Leathan

D’fhreagair mé D’fhreagraíomar

D’fhreagair tú D’fhreagair sibhD’fhreagair sé/sí

D’fhreagair siad

Ar fhreagair tú?

D’fhreagair mé.Níor fhreagair mé.

Cleachtadh 21

• Líon isteach na bearnaí thíos:-

D’inis mé D’inis sibhD’inis siad

Ar inis tú?

Cleachtadh 22

• Líon isteach na bearnaí thíos:-

D’oscail túD’oscail sé/sí D’oscail siad

D’oscail méNíor oscail tú

Cleachtadh 23

• Líon isteach na bearnaí thíos:-

Chuimil mé Chuimil sibh

Chuimil sé/síAr chuimil tú

Cleachtadh 24• Cuir Gaeilge ar na habairtí thíos:-

1.He spoke to the principal this morning.2.We answered the questions in class yesterday.3.She opened the book on page 22 in class this

morning.4.They told us a story in the library last week.5.We played tennis last night.6.We slept in a tent last weekend.7.We opened the windows in the classroom this

morning.8. I played golf yesterday.9.She answered the telephone late last night.10.You (Pl) played basketball last year.

Cleachtadh 25• Scríobh amach na habairtí thíos san Aimsir Chaite gan na

lúibíní:-

1. (Freagair siad) na ceisteanna sa rang.2. (Imir sé) ar fhoireann cispheile na scoile.3. (Codail sí) go sámh aréir.4. (Oscail sinn) na fuinneoga ar fad sa seomra tíos.5. (Freagair sinn) an guthán nuair a (buail sé).6. (Ar labhair sinn) leis an bpríomhoide ag an cruinniú de

chomhairle na mac léinn?7. (Níor imir sinn) an cluiche peile mar bhí an aimsir go

dona. 8. (Ar codail sinn) ar an suíomh campála áitiúla aréir?9. (Labhair sé) le mo thuismitheoirí nuair a bhris mé

fuinneog sa seomra ranga.10.(Cuimil mé) an margairín isteach sa mheascán.

Na briathra Neamhrialta• Tá 11 briathar ann – nach nglacann

leis na rialacha seo. Glaoitear na briathra neamhrialta orthu:-

1. Abair 7. Feic

2. Beir 8. Ith

3. Bí 9. Tabhair

4. Clois 10. Tar

5. Déan 11. Téigh

6. Faigh

AbairDúirt mé Dúramar Dúirt tú Dúirt sibhDúirt sé/sí Dúirt siadAn ndúirt tú? Dúirt mé.

Ní dúirt mé.

Cén fáth gur bhriathar neamhrialta é? Cad iad na difríochtaí atá ann?

BeirRug mé Rugamar Rug tú Rug sibhRug sé/sí Rug siadAr rug tú? Rug mé.

Níor rug.

Cén fáth gur bhriathar neamhrialta é? Cad iad na difríochtaí atá ann?

BíBhí mé Bhíomar Bhí tú Bhí sibhBhí sé/sí Bhí siadAn raibh tú? Bhí mé.

Ní raibh mé.

Cén fáth gur bhriathar neamhrialta é? Cad iad na difríochtaí atá ann?

CloisChuala mé Chualamar Chuala tú Chuala sibhChuala sé/sí Chuala siadAr chuala tú? Chuala mé.

Níor chuala mé.

Cén fáth gur bhriathar neamhrialta é? Cad iad na difríochtaí atá ann?

DéanRinne mé RinneamarRinne tú Rinne sibhRinne sé/sí Rinne siadAn ndearna tú? Rinne mé.

Ní dhearna mé.

Cén fáth gur bhriathar neamhrialta é? Cad iad na difríochtaí atá ann?

FaighFuair mé FuaireamarFuair tú Fuair sibhFuair sé/sí Fuair siadAn bhfuair tú? Fuair mé.

Ní bhfuair mé.

Cén fáth gur bhriathar neamhrialta é? Cad iad na difríochtaí atá ann?

FeicChonaic mé Chonaiceamar Chonaic tú Chonaic sibhChonaic sé/sí Chonaic siadAn bhfaca tú? Chonaic mé.

Ní fhaca mé.

Cén fáth gur bhriathar neamhrialta é? Cad iad na difríochtaí atá ann?

IthD’ith mé D'itheamarD’ith tú D’ith sibhD’ith sé/sí D’ith siadAr ith tú? D’ith mé.

Níor ith mé.

Cén fáth gur bhriathar neamhrialta é? Cad iad na difríochtaí atá ann?

TabhairThug mé ThugamarThug tú Thug sibhThug sé/sí Thug siadAr thug tú? Thug mé.

Níor thug mé.

Cén fáth gur bhriathar neamhrialta é? Cad iad na difríochtaí atá ann?

TarTháinig mé ThángamarTháinig tú Tháinig sibhTháinig sé/sí Tháinig siadAr tháinig tú? Tháinig mé.

Níor tháinig mé.

Cén fáth gur bhriathar neamhrialta é? Cad iad na difríochtaí atá ann?

TéighChuaigh mé Chuamar Chuaigh tú Chuaigh sibhChuaigh sé/sí Chuaigh siadAn ndeachaigh tú?

Chuaigh mé.Ní dheachaigh mé.

Cén fáth gur bhriathar neamhrialta é? Cad iad na difríochtaí atá ann?

Cleachtadh 26

• Líon isteach na bearnaí thíos:-

Tháinig mé Tháinig sibh

Tháinig sé/síAr tháinig tú?

Cleachtadh 27

• Líon isteach na bearnaí thíos:-

D’ith túD’ith sé/sí D’ith siad

D’ith mé.Níor ith mé.

Cleachtadh 28

• Líon isteach na bearnaí thíos:-

Bhíomar Bhí tú

Bhí siadAn raibh tú?

Cleachtadh 29• Cuir Gaeilge ar na habairtí thíos:-

1.I did my homework after school.2.The teacher gave us sweets.3.He went to school on his bike yesterday.4.They ate cake at the party.5.We saw the film in the cinema yesterday.6.I caught the ball at the match.7.I got an injection from the doctor last week.8.I heard the school bell this morning.9.I came to school on the bus this morning.10.I was sick and my mother gave me medicine.

Cleachtadh 30• Scríobh amach na habairtí thíos san Aimsir Chaite

gan na lúibíní:-

1. (Ní déan sé) an obair bhaile tíos inné.2. (Níor beir) na gardaí ar an ngadaí aréir.3. (Feic sinn) na hiascairí ag dul amach ag

iascaireacht inné.4. (An téigh) Pádraig go dtí an cluiche an tseachtain

seo caite?5. (Faigh) Aoife torthaí maithe sa scrúdú anuraidh.6. (Abair) an múinteoir go raibh an obair go dona.7. (Tabhair mé) bronntanas do mo chara nuair a (bí) a

bhreithlá ann.8. (Ith sí) a dinnéar tar éis scoile.9. (Déan mé) mo dhinnéar agus (ith mé) é.