Transcript
DİYABET VE KADIN DİYABET VE KADIN SAĞLIĞISAĞLIĞI
Doç. Dr. E. Zeynep Tuzcular VuralDoç. Dr. E. Zeynep Tuzcular Vural
MENOPOZ
Kadında cinsel olgunluk çağından yaşlılığa geçiş dönemi
Menopoz Menopoz Yunancada
Meno: “ay” Poz:“son”
Pratik hayatta, menopoz= kadının doğurganlığının bitişi Östrojen azalmasına bağlı olarak adet
görmenin sonlanması genellikle 45-55 yaşları arasında
En az bir yıl adet görmemiş kadında kesinleşmiştir.
Türkiye’de Durum
Menopoz yaşı (yıl) 46.4 1.9
Menopoz süresi (yıl) 3.1 1.3 yaş
. 45 yaşın altı erken menopoz 55 yaşın üstü geç menopoz
Menopoz bir anda ortaya çıkmaz, yavaş yavaş ilerleyen bir süreçtir.
Menopoz Yaşını Etkileyen Menopoz Yaşını Etkileyen FaktörlerFaktörler
KKalıtımalıtım Irk Irk BeslenmeBeslenme Doğum sayısıDoğum sayısı Sigara Sigara AmeliyatlarAmeliyatlar Radyoterapi, kemoterapiRadyoterapi, kemoterapi Sosyoekonomik düzeySosyoekonomik düzey
Yumurta sayı/yanıtlarında düşüş
Östrojen azalır
Rahim iç duvarı uyarısı yok
Yumurtlama yokSarı cisim yok
Progesteron azalır
Rahim iç duvarıdeğişimi
olmaz
Kanama düzensizlikleri
Menopoz Belirtileri
Adet düzensizlikleri
Sıcak Basması Terleme Çarpıntı
Uyku bozukluğu– uykuya dalma zorlaşır– tüm uyuma süresi kısalır
Vaginal kuruluk, cinsel ilişkide ağrı, kaşıntı veya yanma
Duygudurum değişimleri– Depresyon,ağlama krizleri, sinirlilik
Cilt ve tırnaklarda incelme
Osteoporoz5. yıldan itibaren artmış kalça ve vertebra kırığı riski
Kalp ve kan yağları değişiklikleri– MI ve inme
Fiziksel Değişiklikler
Ateş basması, gece terlemeleri, çarpıntı Baş dönmesi, baş ağrıları, halsizlik Uyku bozuklukları Kas ve eklem ağrıları Cinsel organlarda çekilme, kuruluk, ağrılı ilişki Sık sık idrara çıkma veya idrar kaçırma İştah artışı ve kilo alma Tüylenme
Psikolojik Değişiklikler
Kaygı, depresyon Unutkanlık, sinirlilik, kolay ağlama, üzücü
olayları daha çok hatırlama Konsantrasyon eksikliği Cinsel istekte azalma
Menopoza ait belirtiler sadece bir ay sürebileceği gibi yıllarca da devam edebilir.
MENOPOZ VE KAN LİPİD MENOPOZ VE KAN LİPİD PROFİLİPROFİLİ
Total Kolesterol ⇑Total Kolesterol ⇑ LDL Kolesterol ⇑LDL Kolesterol ⇑ Lp (a) ⇑Lp (a) ⇑ Trigliseridler ⇑Trigliseridler ⇑ HDL Kolesterol ⇓HDL Kolesterol ⇓
Menopozda oluşabilecek Menopozda oluşabilecek problemlerproblemler
Kemik Hastalıkları
Yetersiz kalsiyum alımı, fiziksel aktivite azlığı, hormonal dengesizlik ve emilme yeteneğinin azalması nedeniyle kemiklerden kalsiyum çekilmesi artar.
Kalp ve damar hastalıkları
Östrojen düzeyini azalmasıyla birlikte kolesterol ( LDL düzeyi) artar. Aşırı kolesterol damarlarda tıkanma oluşturur. Kalp krizi ve felç riski artar.
Bel
Kalçalar
20 yıl
BMIBelKalçalarKalça/Bel orantısı
BMIBelKalçalarKalça/bel orantısı
Yaşla Birlikte Vücut Kitle İndeksi ArtışıYaşla Birlikte Vücut Kitle İndeksi Artışı
rölatif hiperandrogenizm Vücut yapısında değişim
E A premenopozal jinoidyağ dağılımı
seks hormonları Yağ dağılımı
AE
postmenopozal
Yağ dağılımında değişim
androidyağ dağılımı
EstroJenin azalmasına bağlı olarak devamlı bir androJen yüksekliği olur
Vücut Kitle İndeksi ArtışıVücut Kitle İndeksi Artışı
İdrar yolları ve cinsel İdrar yolları ve cinsel organlardaki değişikliklerorganlardaki değişiklikler
Vajinal BelirtilerVajinal Belirtiler KurulukKuruluk Ağrılı cinsel ilişkiAğrılı cinsel ilişki vajinal kanamalarvajinal kanamalar Tekrarlayan vajinal Tekrarlayan vajinal
iltihaplariltihaplar
Üriner BelirtilerÜriner Belirtiler Sıkışma Sıkışma Ağrılı işeme Ağrılı işeme Stresle idrar kaçırmaStresle idrar kaçırma Tekrarlayan idrar yolu Tekrarlayan idrar yolu
iltihaplarıiltihapları
Vajinal kurulukVajinal kuruluk Vajinal nemlendiricilerVajinal nemlendiriciler Vajinal lubrikanlarVajinal lubrikanlar Östrojenli kremler Östrojenli kremler Ağızdan hormon tedavisiAğızdan hormon tedavisi
Hormon tedavisi (HT)Amaç
Menopoz dönemindeki kadınlarda östrojen Menopoz dönemindeki kadınlarda östrojen eksikliğine bağlı semptomlarıeksikliğine bağlı semptomları
gidermekgidermek KADININ YAŞAM KALİTESİNİKADININ YAŞAM KALİTESİNİ YÜKSELTMEKYÜKSELTMEK
Östrojen + Progesteron siklik (kesintili –ardışık) kontinü(kesintisiz)
Hormon tedavisi (HT)
Ateş basmaları, Kadınlık organlarında çekilme ve işlev bozuklukları (atrofi) Kemik erimesinin önlenmesi için uygulanabilir. HT
ağızdan alınan ilaçlar, buruna sıkılan sprey, cilte sürülen krem veya yapıştırılan bantlar ya da vaginal fitillerle uygulanabilir.
Hormon tedavisi felç, kan pıhtılaşması ve meme kanseri
risklerini arttırabilir. Bu nedenle yaş, ırk, aile ve sağlık geçmişi
gibi faktörler göz önünde bulundurulmalıdır.
KİMLER HT KULLANAMAZ?KİMLER HT KULLANAMAZ?
Meme kanseriMeme kanseri Rahim kanseriRahim kanseri MelanomMelanom Tekrarlayan tromboembolik ataklar Tekrarlayan tromboembolik ataklar Tromboemboli (akut dönem)Tromboemboli (akut dönem) Akut dönemde miyokard enfarktüsüAkut dönemde miyokard enfarktüsü Karaciğer hastalıklarıKaraciğer hastalıkları
Tedavi kişiselleştirilmeli!Her hasta için özgün hedefler belirlenmeliHastanın beklentilerini karşılayacak en iyi tedavi seçeneği belirlenmeli
- Aile öyküsü (KVH, meme ca)- Hormonal/Nonhormonal- Doz,uygulama yolu
- Yaşam tarzı değişimleri (diyet, egzersiz…)
Yıllık kontrollara uyum sağlanmalı- Jinekolojik muayene ve pelvik USG- Vaginal smear- Kan biyokimyası- Mamografi
““Kemik miktarının azalması”Kemik miktarının azalması”
““İskeletin belirli kısımlarında, kırıklara İskeletin belirli kısımlarında, kırıklara aday aday
olacak veya hattaolacak veya hattakırık bulunacak şekilde incelmesine kırık bulunacak şekilde incelmesine
neden olacak derecede neden olacak derecede ilerlemiş kemik kaybı” ilerlemiş kemik kaybı”
Osteoporotik
Ağır Osteoporotik
Normal
Osteoporoz Osteoporoz ggelecekteki elecekteki sağlık ve yaşam sağlık ve yaşam kalitesini kalitesini etkileyecek ciddi etkileyecek ciddi sağlık sağlık problemlerine yol problemlerine yol açabilir. açabilir.
0 20 50
Kemik Kitlesi
10 4030 60 70
Erkek
Kadın
Pik kemik kitlesine ulaşma
Konsolidasyon
Menopoz
Yaşa bağlı kemik kaybı
Yaş
Denge
Kemik yapımı - Osteoblast
Kemik yıkımı - Osteoklast
Omurlar
Kalça
Bilek
Menopoz sonrası en sık kırık;- Omurlar (%43)- Femur boynu (%17)- Radius distali (%13)
DEXADEXA
• İlerleyen yaş• Kalıtım• Östrojen eksikliği• Kalsiyum alımında yetersizlik • Zayıf vücut yapısı, boy-kilo oransızlığı• Sigara• Fazla kafein, alkol Hareketsizlik• Tiroid hastalıkları• Bazı ilaçlar (idrar söktürücüler, müshiller,
kortizon...)• Güneşe yetersiz maruz kalma
Yeterli kalsiyum alımı (günde en az Yeterli kalsiyum alımı (günde en az 600 mg) 600 mg) en en iyi kaynak süt ürünleriiyi kaynak süt ürünleri,,yeşil yapraklı sebzeler, yeşil yapraklı sebzeler, kurubaklagillerkurubaklagiller
EgzersizEgzersiz Erken yaşta başlanmalıErken yaşta başlanmalı Egzersiz alışkanlığı düşme ve buna Egzersiz alışkanlığı düşme ve buna bağlı kırıkları %25 azaltırbağlı kırıkları %25 azaltır
D Vitamini (D Vitamini (800 IU/gün800 IU/gün )) ÖstrojenÖstrojen
GGüneşlenüneşlenmeme
FlorFlorür alımıür alımı
Aşırı protein Aşırı protein ve ve tuztuz tüketiminden kaçınılmalıtüketiminden kaçınılmalı
Aşırı çay, kahve ve kola tüketiminden Aşırı çay, kahve ve kola tüketiminden kaçınılmalıkaçınılmalı
Sigara bırakılmalıSigara bırakılmalı
EEGZERGZERSİSİZZ YararlarıYararları: : bağışıklıkbağışıklık, , kalp-damarkalp-damar, , kemikkemik, ,
duygudurumduygudurum, , eklemlereklemler, , KŞKŞ, , sıcak basmalarısıcak basmaları Koruyucu:Koruyucu: osteoporo osteoporozz, , memememe kanserikanseri AerobiAerobikk
- 30-45 - 30-45 dak/dak/ 4-5 4-5 kez / haftakez / hafta Ağırlık çalışmalarıAğırlık çalışmaları
- 2- 2--33 kez kez// hafta hafta
EGZERSİZEGZERSİZ Vücudun insüline duyarlılığını arttırırVücudun insüline duyarlılığını arttırır İnsülin reseptör sayısını arttırırİnsülin reseptör sayısını arttırır İnsülin reseptörlerinin İnsülin reseptörlerinin duyarlılığını arttırırduyarlılığını arttırır Vücut yağını azaltır ve kas kütlesini arttırırVücut yağını azaltır ve kas kütlesini arttırır Bel-kalça yağ oranını azaltırBel-kalça yağ oranını azaltır Kolesterol ve TG düzeyini düşürürKolesterol ve TG düzeyini düşürür Kan basıncını düşürürKan basıncını düşürür
EVDE EGZERSİZEVDE EGZERSİZ Yerinde yürüyüş veya koşu (Yumuşak zemin Yerinde yürüyüş veya koşu (Yumuşak zemin
üzerinde)üzerinde) İp atlamak ( 10 ip atlama- 10 adım gezinti)İp atlamak ( 10 ip atlama- 10 adım gezinti) Basamak çıkma (40x40 üst yüzey ve 15-20 cm Basamak çıkma (40x40 üst yüzey ve 15-20 cm
yükseklik)yükseklik) Dans etmekDans etmek Kondüsyon bisikleti Kondüsyon bisikleti Koşu bandıKoşu bandı
Pratik önerilerPratik öneriler
Arabanızı gideceğiniz yerden uzağa park edin. Arabanızı gideceğiniz yerden uzağa park edin. Yürüyen merdiven-asansör yerine merdiven kullanın.Yürüyen merdiven-asansör yerine merdiven kullanın. Yürüyerek gidebilecekseniz araba kullanmayın.Yürüyerek gidebilecekseniz araba kullanmayın. Alışverişinizi uzak yerden yapın. Alışverişinizi uzak yerden yapın. Otobüse bir durak sonra binin veya bir durak önce inin.Otobüse bir durak sonra binin veya bir durak önce inin. Haftanın 3-4 günü düzenli olarak yürüyün.Haftanın 3-4 günü düzenli olarak yürüyün. Ev ve bahçe işleri yapınEv ve bahçe işleri yapın
Beslenme önerileriBeslenme önerileri ↓ yağ, iyi yağ (Zeytin yağı, keten tohumu,Omega-3 yağ asitleri) ↑ lif İşlenmemiş gıdalar Meyve- sebze Tahıllar, baklagiller, yağlı tohumlar Su Kafein, alkol, şeker ø Destekler
Ca 1200 mg/g Vitamin D 800 ünite/g Magnezyum Multivitaminler Antioksidanlar
İyi beslenme, iyi yaşamİyi beslenme, iyi yaşam Bitkiler ve Bitkiler ve VitaminVitaminlerler
• SoySoyaa • Keten tohumuKeten tohumu• HohoşHohoş • kırmızı yoncakırmızı yonca• Melek otuMelek otu• Kedi otuKedi otu• Çuha çiçeğiÇuha çiçeği• Vit E 800u/Vit E 800u/güngün• Vit C 1200mg/Vit C 1200mg/güngün• KKalalssiiyyum 1200-1500 mg/um 1200-1500 mg/güngün
SSRI’SSRI’larlar (Prozac, Zoloft, Celexa, Lexapro (Prozac, Zoloft, Celexa, Lexapro vsvs)) EEgzgzererssiizz
HT alternatifleri Sıcak basmaları
Bitkisel ajanlar: Keşke!!!!Bitkisel ajanlar: Keşke!!!!
Kesin kanıtlar ve güvenlik??Kesin kanıtlar ve güvenlik?? Etkinlikle ilgili kanıtlar??Etkinlikle ilgili kanıtlar?? Kalite standartları??Kalite standartları??
Kedi otuKedi otuValerian Root (Valeriana Valerian Root (Valeriana
officinalis)officinalis)
Uykusuzluk, endişeUykusuzluk, endişe
Melissa otu Melissa otu Lemon Balm (Melissa officinalis)Lemon Balm (Melissa officinalis)
Rahatlatıcı etkiRahatlatıcı etki
Black cohosh Black cohosh HohoşHohoş (yılanotu, kızılderili otu, tahta biti (yılanotu, kızılderili otu, tahta biti
otu)otu)
Ateş basmaları
Keten tohumuKeten tohumuFlax Seed , LinseedFlax Seed , Linseed
KabızlıkKabızlıkKolesterol yüksekliğiKolesterol yüksekliğiSıcak basmalarıSıcak basmaları
Taze öğütülmüş olarak Taze öğütülmüş olarak tüketilirtüketilir 2 çorba kaşığı/gün2 çorba kaşığı/gün
Soya fasulyesi izoflavonlarıSoya fasulyesi izoflavonları soy isoflavonessoy isoflavones
Sıcak basmalarıKemik kaybı yavaşlarKısa ve uzun dönem hafıza düzelir Lipid profilinde iyileşme
Türkiye'de yetiştiği halde tıbbi olarak pek kullanılmayan bitkilerdendir.
Sarı kantaron,Sarı kantaron, St. John's wortSt. John's wort
DepresyonDepresyon EndişeEndişe Sıcak basmaları Sıcak basmaları
(binbirdelik otu, kanotu, kılıçotu, koyunkıran, kuzukıran, mayasılotu, yaraotu)
Stres Stres YönetimiYönetimi DoğaDoğa Destek guruplarıDestek gurupları DanışmanlıkDanışmanlık Aile ve arkadaşlarAile ve arkadaşlar Umutlar ve hayallerUmutlar ve hayaller Manevi uğraşlarManevi uğraşlar
Üçü de 50 Üçü de 50 YAŞINDA!YAŞINDA!
19251925 20052005
Daha fazla hareketSigara Ø Dengeli beslen,kilona dikkat etDüzenli check-up(Pap smear, KB, boy ölçümü, kemik yoğunluğu, görme, kalp,diyabet kontrolü)
Kalsiyum, vitamin D kullanKan şekerini ve yağlarını düzenleMeme muayenesi ol,mammografi çektir…
Hormon kullansam da kullanmasam da daha iyi bir yaşam için ne yapmalıyım?
MEME KANSERİMEME KANSERİRisk FaktörleriRisk Faktörleri
DeğiştirilemezDeğiştirilemez CinsiyetCinsiyet YaşYaş Genetik YatkınlıkGenetik Yatkınlık Meme değişiklikleriMeme değişiklikleri IrkIrk Çevresel etkenlerÇevresel etkenler İlk adet-menopoz yaşıİlk adet-menopoz yaşı
DeğiştirilebilirDeğiştirilebilir İlk doğum yaşıİlk doğum yaşı HRT kullanımıHRT kullanımı Alkol kullanımıAlkol kullanımı KiloKilo
Değiştirilemez Risk FaktörüDeğiştirilemez Risk Faktörü
CinsiyetCinsiyet
K=100x
Değiştirilemez Risk FaktörleriDeğiştirilemez Risk Faktörleri
YaşYaş
Risk Düşük
Risk Fazla
YaşYaş RiskRisk
20-3020-30 1/21521/2152
30-4030-40 1/2511/251
40-5040-50 1/691/69
50-6050-60 1/361/36
60-7060-70 1/261/26
70-8070-80 1/231/23
Yaşam boyuYaşam boyu 1/71/7ACS,2003
Değiştirilemez Risk FaktörleriDeğiştirilemez Risk Faktörleri
GenetikGenetik
Yaşam boyu %80 RR 3.0-7.0Yaşam boyu %80 RR 3.0-7.0
Meme Kanserlerinin - %5-10Meme Kanserlerinin - %5-10
Değiştirilemez Risk FaktörleriDeğiştirilemez Risk Faktörleri
Aile hikayesiAile hikayesi
1 birinci dereceden akrabada - RR 1.5-2.01 birinci dereceden akrabada - RR 1.5-2.0 2 birinci dereceden akrabada - RR 5.02 birinci dereceden akrabada - RR 5.0 %80’inde aile hikayesi yok%80’inde aile hikayesi yok
Değiştirilemez Risk FaktörleriDeğiştirilemez Risk Faktörleri
Çevresel FaktörlerÇevresel Faktörler
Özellikle genç yaşta10-20 yaş – RR >2020-30 yaş – RR 15 50 yaş – RR 1.0
Endüstriyel bölgeye yakın yaşama
Bazı gaz ve metaller
Değiştirilemez / Değiştirilebilir Değiştirilemez / Değiştirilebilir Risk FaktörleriRisk FaktörleriHormonal FaktörlerHormonal Faktörler
Riski ArttıranRiski Arttıran İlk adet: 12 y. önce (RR 1.5)İlk adet: 12 y. önce (RR 1.5) Menopoz: 55 y. sonra (RR 2.0)Menopoz: 55 y. sonra (RR 2.0) İlk gebelik yaşı: 35 y. sonra (RR 2-3.5)İlk gebelik yaşı: 35 y. sonra (RR 2-3.5) HRT – 5 yıldan fazla (RR 1.2-1.4)HRT – 5 yıldan fazla (RR 1.2-1.4)
Premenopozal
Riski AzaltanRiski Azaltan İlk doğum: 20 y. önceİlk doğum: 20 y. önce Emzirme > 16 ayEmzirme > 16 ay
Değiştirilebilir Risk FaktörleriDeğiştirilebilir Risk Faktörleri
BeslenmeBeslenme
Yağlı beslenmeYağlı beslenme
Aşırı kiloAşırı kilo
Fazla alkol kullanımı 1/günde – hafifFazla alkol kullanımı 1/günde – hafif
2-5/günde – 1.52-5/günde – 1.5
Kendi Kendine Meme MuayenesiKendi Kendine Meme Muayenesi KKMMKKMM
Amaç-Kendi meme dokumuzu daha iyi tanımak, Amaç-Kendi meme dokumuzu daha iyi tanımak,
memelerde oluşabilecek farklılıkları erken tanımak memelerde oluşabilecek farklılıkları erken tanımak
Ne zaman yapılmalıNe zaman yapılmalı?? Adet görüyor ise:Adet görüyor ise:
En iyi dönem adet bitiminden 5-7 gün sonraEn iyi dönem adet bitiminden 5-7 gün sonra
Adet görmüyor ise:Adet görmüyor ise: Her ayın belli bir günüHer ayın belli bir günü
KKMM - GözlemKKMM - Gözlem
GözlemGözlem 3 yönden (ön-yan)3 yönden (ön-yan)
Meme:Meme:• BüyüklüğüBüyüklüğü• ŞekliŞekli• Kontür – hatlarıKontür – hatları• SimetriSimetri
Meme uçları:Meme uçları:• SimetriSimetri• YönYön
Ciltte renk değişikliğiCiltte renk değişikliği Ciltte çökme/çekilmeCiltte çökme/çekilme Meme ucunda akıntıMeme ucunda akıntı
Belirti ve BulgularBelirti ve Bulgular
KKMM - PalpasyonKKMM - Palpasyon
Basınç• Hafif – alttaki dokuyu hareket ettirmeden cilt
üzerine• Orta – o bölgedeki dokuya • Güçlü – kaburgalara doğru
KKMM’siniKKMM’siniDUŞ ALIRKENDUŞ ALIRKENYATARKENYATARKEN kolunuzun kolunuzun
altına bir altına bir YastıkYastık alarak yapabilirsiniz.alarak yapabilirsiniz.
KKMM - PalpasyonKKMM - Palpasyon
MemeMeme Lenf bezleriLenf bezleri 9/10 kitle kanser 9/10 kitle kanser
değildeğil
BulgularBulgular Oval ve dıştan sert, fakat içi ezilebilen tek bir kitleOval ve dıştan sert, fakat içi ezilebilen tek bir kitle
KistKist HareketliHareketli Dolgunluk ağırısıDolgunluk ağırısı Farklı boyut – iğne ucu-nohutFarklı boyut – iğne ucu-nohut 35-50 yaş sık35-50 yaş sık
Kauçuktan yapılmış topa benzeyen ve hareket ettirilebilen tek Kauçuktan yapılmış topa benzeyen ve hareket ettirilebilen tek sert bir kitlesert bir kitle
Fibroadenom Fibroadenom Bağ dokusuBağ dokusu AğrısızAğrısız Boyutu farklı olabilir – bilye – limonBoyutu farklı olabilir – bilye – limon
BulgularBulgular
Hareket etmeyen tek sert bir kitleHareket etmeyen tek sert bir kitle Sert, Sert, Kenarları düzensiz, Kenarları düzensiz, Tek memede Tek memede Adet - boyutu değişmiyor,Adet - boyutu değişmiyor, Ciltte çökme Ciltte çökme HareketsizHareketsiz Meme kanseri olabilirMeme kanseri olabilir
Memeninbüyüklüğünde ve
şeklinde değişiklik
Memede Anormal BulgularMemede Anormal Bulgular
Hekimebaşvurmalı
Memede kitle
Meme ucunda akıntı veya hassasiyet
Meme dokusunda
değişiklikler
Klinik Klinik MMeme eme MMuayenesiuayenesi
20-39 yaş20-39 yaş3 yılda bir3 yılda bir
> 40 yaş> 40 yaş YıllıkYıllık
MammografiMammografi
> 40 y. Yıllık
Yaşam tarzı değişiklikleri
Alkolü azaltmak / bırakmak Sigaranın bırakılması Düzenli fizik egzersiz
yapmak Kilo vermek Diyet (daha fazla sebze-
meyve, daha az yağlı gıda) Kan basıncının azaltılması Diyabet ve lipid kontrolü
TEŞEKKÜR EDERİM…TEŞEKKÜR EDERİM…
top related