ZRWNOWAONE NAWOENIE
ROLIN OGRODNICZYCH
Opracowanie zbiorowe pod redakcj
Dr. hab. Pawa Wjcika
Autorzy opracowania:
Dr Jacek Dyko
Prof. dr hab. Stanisaw Kaniszewski
Dr Waldemar Kowalczyk
Dr Jacek Nowak
Dr hab. Pawe Wjcik
Opracowanie redakcyjne:
Mgr Barbara Nowak
Mgr Joanna Miszczak
ISBN 978-83-89800-57-2
Instytut Ogrodnictwa, Skierniewice 2014
Wszelkie prawa zastrzeone. adna cz niniejszej monografii nie moe
by reprodukowana
w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposb bez pisemnej zgody
wydawcy.
Skierniewice 2014
SPIS TRECI
WSTP 4
I. NAWOENIE SADW I PLANTACJI 5
1. Analiza chemiczna gleby 5
1.1 Nawoenie fosforem, potasem i magnezem na podstawie analizy
gleby 5
1.2 Nawoenie azotem na podstawie analizy gleby 5
1.3 Wapnowanie na podstawie analizy gleby 5
2. Analiza chemiczna lici 5
3. Metoda oceny wizualnej rolin 5
4. Nawoenie przed zaoeniem sadu/plantacji 8
4.1 Nawoenie organiczne 8
4.2 Nawoenie mineralne 9
4.3 Wapnowanie 9
5. Nawoenie w pierwszych dwch latach prowadzenia sadu/plantacji
9
6. Nawoenie w owocujcym sadzie/plantacji 10
6.1 Nawoenie azotem 10
6.2 Nawoenie fosforem 10
6.3 Nawoenie potasem 10
6.4 Nawoenie magnezem 10
6.5 Nawoenie mikroskadnikami 11
6.6 Fertygacja 11
6.7 Dokarmianie dolistne 11
6.8 Wapnowanie 12
Tabele 13
II. NAWOENIE ROLIN WARZYWNYCH 19
1. Podozmian 19
2. Nawoenie warzyw w uprawach polowych 21
2.1 Nawoenie organiczne 21
2.2 Wapnowanie i nawoenie mineralne 26
3. Nawoenie warzyw w uprawach pod osonami 29
3.1 Nawoenie w tradycyjnych uprawach gruntowych 29
3.2. Nawoenie w uprawach bezglebowych 30
4. Nawoenie dolistne (pozakorzeniowe) 35
Tabele 36
III. NAWOENIE ROLIN OZDOBNYCH 41
1. Nawoenie pod osonami 41
1.1. Nawoenie podstawowe 41
1.2 Nawoenie pogwne 42
1.3 Nawozy do stosowania w uprawach pod osonami 44
1.4 Diagnostyka nawoenia i zalecenia nawozowe 44
1.5 Nawoenie w zamknitych systemach uprawy 49
1.6 Nawoenie nawozami o spowolnionym dziaaniu 49
2. Nawoenie w szkkach 50
2.1 Uprawa gruntowa 50
2.2 Uprawa kontenerowa (pojemnikowa) 50
3. Dokarmianie dolistne 50
Tabele 52
IV. METODY OKRELANIA POTRZEB NAWOZOWYCH ROLIN OGRODNICZYCH
57
1. Metoda Egnera-Riehma 57
2. Metoda Schachtschabela 57
3. Odczyn gleby 57
4. Metoda uniwersalna 58
5. Zasady pobierania prbek glebowych w uprawach rolin
sadowniczych 58
6. Zasady pobierania lici z upraw rolin sadowniczych 59
7. Pobieranie prbek glebowych z polowych upraw warzywnych i
rolin ozdobnych 60
8. Pobieranie prbek podoy w uprawach szklarniowych 60
9. Pobieranie prbek podoy z doniczek i piercieni uprawowych
61
10. Pobieranie prbek wody i poywki w uprawach bezglebowych
61
11. Pobieranie prbek materiau rolinnego warzyw i rolin ozdobnych
62
12. Metody analityczne oznaczania oglnych zawartoci skadnikw w
glebie i materiale rolinnym 62
Tabele 64
4
WSTP
Ogrodnictwo jest wanym sektorem produkcji rolinnej w Polsce.
Produkcja ogrodnicza
stanowi ponad 30% wartoci towarowej produkcji rolinnej w kraju.
Polska jest czoowym
producentem i eksporterem owocw, warzyw oraz kwiatw. Przewiduje
si, e produkcja ogrodnicza
w Europie (w tym w Polsce) bdzie stopniowo wzrastaa. Jest to
zwizane z coraz wikszym
popytem na produkty ogrodnicze w krajach Europy Wschodniej oraz
dostpnoci rynkw.
Nawoenie jest podstawowym zabiegiem agrotechnicznym, wpywajcym
zarwno na
produktywno rolin, jak i jako plonu. Szacuje si, e w warunkach
glebowo-klimatycznych
Polski udzia nawoenia w produktywnoci rolin wynosi 40-50%.
Jednoczenie niewaciwe
stosowanie nawozw obnia yzno gleby przez stymulowanie
zakwaszenia, zachwianie
rwnowagi jonowej midzy skadnikami, ograniczenie aktywnoci
mikrobiologicznej,
wprowadzenie szkodliwych substancji/pierwiastkw lub indukowanie
zasolenia. Nawoenie
moe take wpywa na eutrofizacj wd powierzchniowych i
zanieczyszczenie wd
gruntowych azotanami i azotynami, a nawet potgowa tzw. efekt
cieplarniany.
Biorc pod uwag potencjalne negatywne oddziaywanie nawozw na
rodowisko oraz
wysokie ceny nawozw mineralnych, podstawowym celem nawoenia nie
powinno by uzyskanie
maksymalnych plonw, lecz takich, przy ktrych zapewniona jest
opacalno produkcji oraz wysoka
jako plonu z jednoczenie minimalnym obcieniem rodowiska
naturalnego. Dodatkowym celem
nawoenia jest polepszenie lub podtrzymanie yznoci gleby, co
umoliwia uzyskiwanie wysokich
i stabilnych plonw przez dugi czas. Nawoenie, ktre realizuje
powysze cele okrelane jest
nawoeniem zrwnowaonym. W warunkach glebowo-klimatycznych Polski
nawoenie jednym
lub nawet dwoma skadnikami w wikszoci przypadkw nie daje dobrych
efektw produkcyjnych,
gdy pozostae, niezbdne dla rolin skadniki, na og s w glebie w
niewystarczajcych ilociach.
W konsekwencji prowadzi to do ograniczenia produktywnoci rolin
lub obnienia jakoci plonu.
Strategia nawoenia rolin ogrodniczych opiera si na znajomoci
potrzeb pokarmowych
poszczeglnych gatunkw rolin, ocenie wizualnej rolin oraz
wynikach testw glebowych
i rolinnych. Racjonalne (kontrolowane) stosowanie nawozw na
podstawie powyszych
kryteriw diagnostycznych nie tylko skutecznie zwiksza
produktywno rolin, ale take nie
stanowi istotnego zagroenia dla rodowiska naturalnego. Aby
nawoenie speniao oczekiwania
produkcyjne, a jednoczenie nadmiernie nie obciao rodowiska,
nawozy (zarwno mineralne
jak i organiczne/naturalne) musz by stosowane wedug okrelonych
zasad.
Biorc pod uwag zrnicowane wymagania pokarmowe rolin
sadowniczych,
warzywnych i ozdobnych (a nawet gatunkw w obrbie kadej z tych
grup rolin) oraz
odmienne systemy/technologie produkcji, strategie ich nawoenia
musz by rne. Z tego
powodu w niniejszej monografii opisane zostay zasady
zrwnowaonego nawoenia rolin
ogrodniczych z podziaem na roliny sadownicze, warzywne i
ozdobne.
5
I. NAWOENIE SADW I PLANTACJI
Dr hab. Pawe Wjcik
Strategia nawoenia rolin sadowniczych opiera si na wynikach
analizy gleby i lici oraz
na ocenie wizualnej rolin. W kompleksowym nawoeniu rolin naley
wykorzystywa
wszystkie powysze kryteria diagnostyczne, gdy ich wyniki
uzupeniaj si wzajemnie,
zwikszajc tym samym prawdopodobiestwo waciwego stosowania nawozw
w danych
warunkach glebowo-klimatycznych.
1. Analiza chemiczna gleby
Podstawowa analiza gleby obejmuje oznaczenie odczynu (pH) oraz
zawartoci przyswajalnego
fosforu (P), potasu (K) i magnezu (Mg). Uzasadnione jest take
oznaczenie zawartoci materii
organicznej oraz skadu granulometrycznego gleby.
1.1 Nawoenie fosforem, potasem i magnezem na podstawie analizy
gleby
Nawoenie powyszymi skadnikami prowadzone jest na podstawie
porwnania wynikw
analizy gleby z tzw. liczbami granicznymi zawartoci P, K i Mg
(tab. 1). W zalenoci od
kwalifikacji zawartoci skadnika w danej glebie do klasy
zasobnoci (klasa: niska, rednia lub
wysoka) podejmuje si decyzj o celowoci nawoenia danym skadnikiem
oraz jego dawce.
1.2 Nawoenie azotem na podstawie analizy gleby
Potrzeby nawozowe sadw/plantacji w stosunku do azotu (N) mona
oszacowa na podstawie
zawartoci materii organicznej w glebie (tab. 2). Podane dawki N
naley traktowa jako
orientacyjne, porwnujc je z si wzrostu rolin lub zawartoci N w
liciach.
1.3 Wapnowanie na podstawie analizy gleby
Ocena potrzeb wapnowania oraz dawka wapna zale od odczynu i
kategorii agronomicznej
gleby oraz okresu uycia wapna (tab. 3-5).
2. Analiza chemiczna lici
Analiza chemiczna lici koryguje strategi nawoenia sadw/plantacji
(szczeglnie w odniesieniu
do N) opart na analizie chemicznej gleby. W nawoeniu rolin
wykorzystuje si wyniki analizy
lici do porwnania zawartoci skadnikw w prbce z tzw. liczbami
granicznymi (tab. 6-14).
3. Metoda oceny wizualnej rolin
Metoda opiera si na ocenie kondycji rolin. W ocenie bierze si
pod uwag si wzrostu rolin,
wygld lici, intensywno kwitnienia, stopie zawizywania owocw,
jako i zdolno
przechowalnicz owocw oraz ich trwao w obrocie handlowym.
Poszczeglne skadniki
pokarmowe w mniejszym lub wikszym stopniu wpywaj na powysze
parametry.
Objawy braku i nadmiaru skadnikw
W warunkach glebowo-klimatycznych Polski obserwuje si objawy
niedoboru lub nadmiaru
wikszoci makro- i mikroskadnikw w uprawach sadowniczych. Objawy
niedoboru miedzi
(Cu) i siarki (S) w sadach/plantacjach nie byy do tej pory
obserwowane, poniewa powysze
skadniki stosowane s rutynowo w ochronie rolin przed patogenami
grzybowymi. Z tego
powodu poniej opisano objawy niedoboru i nadmiaru skadnikw,
pomijajc Cu i S.
6
Azot
Roliny niedostatecznie odywione N maj mae, cienkie i
jasnozielone licie, ktre w okresie
letnio-jesiennym przybieraj kolor to-zielony lub
czerwono-purpurowy i przedwczenie
opadaj. Ogonki liciowe maj barw czerwono-brunatn. Pierwsze
objawy niedoboru N pojawiaj
si na starszych liciach i stopniow obejmuj licie wyej pooone na
pdzie. Pdy s cienkie
i krtkie. Zawizywanie pkw kwiatowych jest ograniczone, co obnia
plonowanie rolin. Owoce
s drobne, mao smaczne, lecz jdrne i dobrze wybarwione (jabka).
Skrka jabek i gruszek
szybko traci zielon barw. Owoce maj tendencj do wczeniejszego
dojrzewania i opadania.
Nadmiar N w rolinie wywiera take negatywny wpyw na plonowanie
oraz jako owocw. Roliny
przenawoone N pniej wchodz w okres owocowania. Pdy s grube, a
ich wzrost jest silny. Pdy
pno kocz swj wzrost, zwikszajc ryzyko ich przemarznicia w
okresie zimowym. Licie
s due, grube i ciemnozielone. S podatne na wiele chorb
grzybowych oraz chtnie zasiedlane
przez szkodniki (gwnie mszyce i przdziorki). Przy drastycznym
przenawoeniu N wierzchoki
pdw wraz z najmodszymi limi zasychaj. Owoce s sabo wybarwione
(jabka), mikkie,
mao smaczne, podatne na pkanie oraz wykazuj ma zdolno
przechowalnicz i trwao
w obrocie handlowym. Jabka i gruszki s zielone, nawet gdy osign
dojrzao konsumpcyjn.
Fosfor
W warunkach polowych objawy niedoboru P s rzadko spotykane.
Niedobr tego skadnika
powoduje w pierwszej kolejnoci osabienie wzrostu pdw. Licie maj
przebarwienia
w kolorze karminowo-bordowym oraz s osadzone pod ostrym ktem na
pdach. Pki kwiatowe
czsto zamieraj. Owoce s drobne, sabo wybarwione (jabka), mikkie,
mao smaczne oraz
odznaczaj si ma zdolnoci przechowalnicz i trwaoci w obrocie
handlowym.
Wysoka zawarto P w glebie ogranicza pobieranie i transport cynku
(Zn) do nadziemnych czci
rolin. Zbyt wysoka zawarto P w jabkach moe pogarsza ich zdolno
przechowalnicz.
Potas
Przy umiarkowanym niedobrze K w rolinie licie s maych rozmiarw.
Przy wikszym
niedoborze na liciach, midzy gwnymi nerwami oraz na brzegu
blaszki liciowej, tworz si
chlorotyczne plamy. W krtkim czasie chloroza lici przechodzi w
nekroz o barwie brunatnej
lub czarnej. Brzegi lici podwijaj si ku grze. Przy duym
niedoborze K, nekroza obejmuje
prawie ca blaszk liciow. Pdy z ma zawartoci K s krtkie, cienkie
oraz podatne na
przemarzanie w okresie zimy. Owoce s drobne, sabo wybarwione
(jabka), mao smaczne,
lecz dobrze si przechowuj oraz s trwae w obrocie handlowym.
Zbyt wysoka zawarto K w glebie ogranicza pobieranie magnezu (Mg)
i wapnia (Ca),
powodujc ich niedobr w rolinie.
Magnez
W warunkach deficytu Mg midzy gwnymi nerwami lici tworz si
chlorotyczne plamy,
ktre nastpnie przechodz w nekroz. Licie szybko zasychaj i
opadaj. Na pdach pozostaj
tylko wierzchokowe licie. Pdy maj obnion wytrzymao na niskie
temperatury.
W wyniku przedwczesnego opadania lici plon owocw jest
zredukowany, owoce s drobne,
mao smaczne, sabo wybarwione (jabka) oraz maj nisk zdolno
przechowalnicz. Owoce
maj tendencj do wczeniejszego opadania.
7
Wysoka zawarto Mg moe prowadzi do ograniczenia pobierania K i
Ca. Nadmiar Mg
w jabkach zwiksza podatno na gorzk plamisto podskrn.
Wap
Objawy niedoboru Ca s rzadko obserwowane na czciach
wegetatywnych rolin
sadowniczych. Przy niedoborze Ca licie wierzchokowe s
jasnozielone z drobnymi plamkami
o barwie to-brzowej. Brzegi lici s czsto postrzpione. W
przypadku jabek i gruszek
maa zawarto Ca powoduje ich drobnienie, zwikszenie wraliwoci na
pkanie,
korkowacenie i oparzenia soneczne. Owoce przechowuj si krtko i s
mao trwae w obrocie
handlowym oraz podatne na wiele chorb fizjologicznych.
Nadmiar Ca w glebie moe powodowa niedobr K i Mg w rolinie. W
wyniku wapnowania,
podwyszajcego odczyn gleby do poziomu obojtnego lub zasadowego,
dochodzi do
niedoboru Zn, elaza (Fe), manganu (Mn), boru (B).
Bor
W warunkach niedoboru B pki kwiatowe rozwijaj si nieprawidowo,
co prowadzi do zamierania
kwiatw. Owoce s drobne, znieksztacone, ordzawione, skorkowaciae,
mao smaczne oraz maj
tendencj do wczesnego dojrzewania. Objawy na wegetatywnych
czciach rolin pojawiaj si
jedynie przy duym niedoborze B. Licie wierzchokowe s
chlorotyczne, wskie, kruche,
z nekrozami na brzegach. Wzrost pdw jest ograniczony, a w
skrajnych przypadkach dochodzi do
zamierania wierzchokw pdw. Kora pdw staje si chropowata, uszczy
si i czsto pka.
Przy nadmiarze B w rolinie zawizywanie owocw jest osabione.
Owoce s znieksztacone,
z tendencj do przedwczesnego dojrzewania. Na ogonkach liciowych
oraz dolnej stronie
blaszki liciowej tworz si liczne drobne zgrubienia koloru
bordowego. Wierzchoki pdw
obumieraj. U drzew pestkowych pojawiaj si wycieki (gumoza) na
pdach, konarach i pniach.
elazo
Objawy niedoboru Fe pojawiaj si na najmodszych liciach w postaci
chlorozy
midzyykowej (nerwy gwne pozostaj na og zielone). Przy silnym
niedoborze Fe
wierzchokowe licie przybieraj barw cytrynow. Blisko brzegw lici
mog pojawia si
nekrotyczne plamy. Licie wyginaj si ku grze wzdu nerwu gwnego.
Wzrost pdw jest
ograniczony. Przy duym i dugotrwaym niedoborze Fe wierzchoki
pdw, a nawet cae pdy,
zamieraj.
W warunkach polowych nadmiar Fe w rolinach sadowniczych nie jest
obserwowany, nawet
na glebach silnie zakwaszonych.
Mangan
Pierwsze objawy niedoboru Mn pojawiaj si na liciach w peni
wyronitych (w rodkowej
czci dugopdw) w postaci rozsianej chlorozy midzy gwnymi nerwami.
Chloroza
zaczyna si od brzegu blaszki liciowej i nie obejmuje jej nerww.
Wzrost pdw jest
ograniczony, a owoce s drobne, mao soczyste, lecz dobrze
wybarwione (jabka). Jabka
i gruszki o maej zawartoci Mn szybko trac zielon barw skrki.
Chloroza midzyykowa starszych lici jest wynikiem toksycznoci Mn.
Licie te kn,
a nastpnie zamieraj i opadaj. Wzrost pdw jest silnie
ograniczony, a kora na czciach
wieloletnich jest chropowata z licznymi plamami nekrotycznymi.
Na pniach oraz u podstawy
konarw drzew pestkowych obserwuje si wycieki.
8
Cynk
Niedobr Zn powoduje tzw. rozetkowato lici w postaci maych i
wskich lici
wierzchokowych, osadzonych na pdzie blisko siebie. Midzy gwnymi
nerwami lici oraz
na brzegu blaszki liciowej tworzy si chloroza w postaci
jasnozielonych rozmytych plam.
W warunkach duego niedoboru Zn wierzchoki pdw zamieraj, a pdy
wyrastajce z ich
wierzchokowej czci s krtkie i czsto zamieraj. Pki kwiatowe nie
rozwijaj si, co
prowadzi do sabego kwitnienia. Owoce s drobne, mao soczyste,
spaszczone i asymetryczne.
Objawem fitotoksycznoci Zn jest chloroza midzyykowa na starszych
liciach. Wzrost
pdw jest osabiony, a zawizywanie owocw ograniczone. Owoce s
drobne i mao soczyste.
Biorc pod uwag, e w sadach/plantacjach objawy niedoboru skadnikw
obserwowane s
znaczniej czciej ni symptomy ich nadmiaru, w tabeli 15
zamieszczono tylko
charakterystyczne objawy deficytu poszczeglnych skadnikw w
rolinie.
4. Nawoenie przed zaoeniem sadu/plantacji
4.1 Nawoenie organiczne
Zastosowanie nawozw naturalnych (pozyskiwanych z produkcji
zwierzcej) i organicznych
(pochodzcych z produkcji rolinnej) przed posadzeniem
drzewek/sadzonek na og polepsza
wzrost i plonowanie w pierwszych latach prowadzenia
sadu/plantacji. Pozytywny wpyw
nawoenia organicznego na wzrost i rozwj rolin sadowniczych
obserwuje si szczeglnie na
glebach lekkich, sabo prchnicznych, wykazujcych chorob
replantacyjn (zmczenie gleby).
Dziaanie nawozw naturalnych i organicznych w pierwszych latach
wzrostu rolin jest
wynikiem zarwno dostarczenia rolinom skadnikw mineralnych, jak i
polepszenia fizyko-
chemicznych i biologicznych waciwoci gleby.
Szczeglnie cennym nawozem naturalnym dla rolin sadowniczych jest
obornik. Roczna dawka
obornika, zastosowanego przed zaoeniem sadu/plantacji, nie moe
przekroczy 170 kg N na
ha. Nawz ten nie moe by zastosowany na glebach zalanych wod,
przykrytych niegiem lub
zamarznitych do gbokoci 30 cm. W celu ograniczenia strat N
zwizanych z ulatnianiem si
tego skadnika, po rozrzuceniu na pole obornik powinien by jak
najszybciej przykryty gleb.
Termin zastosowania obornika zaley od okresu zakadania
sadu/plantacji oraz kategorii
agronomicznej gleby. Na glebach lekkich nie naley stosowa go
jesieni. Gdy
drzewka/sadzonki bd sadzone jesieni, to obornik powinien by
zastosowany pod przedplon.
W przypadku zakadania sadu/plantacji wiosn na glebie lekkiej
dobrze przefermentowany
obornik najlepiej zastosowa bezporednio przed sadzeniem
drzewek/sadzonek.
Alternatyw dla obornika s tzw. nawozy zielone, czyli roliny
przeznaczone na przyoranie.
Warto nawozowa tych rolin zaley od wielkoci wyprodukowanej
biomasy oraz zawartoci
skadnikw mineralnych. Wysok warto nawozow wykazuj roliny
bobowate (strczkowe
i drobnonasienne). Zaleca si take wysiewa mieszanki rolin
bobowatych z innymi rolinami.
Najbardziej wartociowe nawozy zielone uzyskuje si z mieszanek
rolin strczkowych ze
zboowymi. W mieszance powinny by gatunki rolin o podobnych
wymaganiach glebowych.
Na glebach lekkich i rednich mona zastosowa mieszank ubinu tego
(140 kgha-1)
z seradel (25 kgha-1), ubinu tego (120 kgha-1) z peluszk (80
kgha-1) i seradel (20 kgha-1),
ubinu tego (120 kgha-1) z peluszk (60 kgha-1) i gorczyc (60
kgha-1) lub peluszki
9
(150 kgha-1) ze sonecznikiem (15 kgha-1). Na glebach cikich mona
uy np. mieszanki
skadajcej si z wyki jarej (120 kgha-1) z bobikiem (50 kgha-1)
lub peluszki (120 kgha-1)
z bobikiem (50 kgha-1). W zalenoci od warunkw
glebowo-klimatycznych skad mieszanki
oraz proporcje midzy komponentami mog by inne ni podano
wyej.
4.2 Nawoenie mineralne
Przed sadzeniem rolin moe by konieczne zastosowanie nawozw
fosforowych i potasowych.
O potrzebie nawoenia P i K oraz ich dawce decyduje zawarto tych
skadnikw w glebie (tab. 1).
Nawozy fosforowe mona zastosowa zarwno pod przedplon, jak i
bezporednio przed
sadzeniem rolin sadowniczych, natomiast nawozy potasowe
najlepiej zastosowa bezporednio
przed zaoeniem sadu/plantacji. Nawoenie K pod przedplon
uzasadnione jest jedynie
w przypadku stosowania wysokich dawek K w formie chlorkowej
(soli potasowej). Nawozy
fosforowe i potasowe musz by wymieszane z gleb przynajmniej na
gboko 20 cm.
4.3 Wapnowanie
Potrzeby wapnowania zale od aktualnego odczynu oraz kategorii
agronomicznej gleby (tab. 3
i 4). Wapnowanie najlepiej wykona rok przed zaoeniem
sadu/plantacji. Zbyt pne
wykonanie tego zabiegu uniemoliwia podwyszenie odczynu gleby do
wymaganej wartoci.
Przy koniecznoci podwyszenia, zarwno odczynu gleby jak i
zawartoci Mg, naley uy
wapna magnezowego w dawce wynikajcej z potrzeb wapnowania.
Na glebach lekkich poleca si uywa wapna w formie wglanowej, a na
glebach rednich
i cikich w formie tlenkowej (wapno palone) lub wodorotlenkowej
(wapno gaszone).
5. Nawoenie w pierwszych dwch latach prowadzenia
sadu/plantacji
Jeli przed zaoeniem sadu/plantacji nawoenie byo wykonane
prawidowo, to w pierwszych
dwch latach prowadzenia upraw nawoenie mineralne ogranicza si
tylko do N.
Dawka azotu
W zalenoci od zawartoci materii organicznej w glebie oraz
uprawianego gatunku roliny,
polecane dawki N wynosz 5-25 g na m2 powierzchni nawoonej (tab.
2). Dawki te dotycz
sadw/plantacji, w ktrych utrzymywany jest ugr mechaniczny na
caej powierzchni lub w pasach
wzdu rzdw drzew/krzeww. W przypadku utrzymywania murawy na caej
powierzchni
sadu/plantacji lub przy silnym zachwaszczeniu wok rolin, dawki N
powinny by zwikszone
o okoo 50%. Dawki N naley take zwikszy (o 30-50%), gdy w rzdach
drzew/krzeww bd
wykadane ciki organiczne o wysokim stosunku wgla do azotu (np.
soma, kora, cinki gazi).
Terminy nawoenia azotem
W pierwszym roku prowadzenia sadu/plantacji nawozy azotowe
stosuje si dwukrotnie. Pierwsz
dawk N, stanowic okoo 30% potrzeb nawozowych, rozsiewa si w
fazie nabrzmiewania-pkania
pkw, a pozosta cz (70%) - pod koniec czerwca. W drugim roku
wzrostu rolin zachodzi
take konieczno podzielenia rocznej dawki N na dwie czci. Pierwsz
dawk N, stanowic 50-
70% potrzeb nawozowych, stosuje si wczesn wiosn, a pozosta
(30-50%) - pod koniec czerwca.
Sposb nawoenia azotem
W pierwszych dwch latach po posadzeniu drzewek/sadzonek, nawozy
azotowe stosuje si wok
rolin w promieniu okoo 1,5 razy wikszym ni zasig korony. Przy
gstym sadzeniu drzewek
oraz na plantacjach rolin jagodowych nawozy azotowe rozsiewa si
pasowo wzdu rzdw rolin.
10
6. Nawoenie w owocujcym sadzie/plantacji
6.1 Nawoenie azotem
W zalenoci od zawartoci materii organicznej w glebie oraz
uprawianego gatunku roliny
orientacyjne dawki N dla owocujcych sadw/plantacji wahaj si od
20 do 120 kg na ha
(tab. 2). Dawki te odnosz si do sadw/plantacji, w ktrych
utrzymuje si ugr
herbicydowy/mechaniczny wzdu rzdw rolin. W uprawach, w ktrych na
caej powierzchni
utrzymywana jest murawa lub, gdy w rzdach rolin stosuje si ciki
organiczne o wysokim
stosunku wgla do azotu, dawki N naley zwikszy o 30-50%.
Orientacyjne dawki N dla
owocujcych sadw/plantacji, wynikajce z poziomu zawartoci materii
organicznej w glebie,
musz by weryfikowane przy pomocy wynikw analizy lici (tab.
6-14)
W wikszoci przypadkw nawozy azotowe stosuje si jednorazowo
wczesn wiosn. Na
terenach naraonych na wiosenne przymrozki wskazane jest
podzielenie dawki N na dwie
czci. Pierwsz, stanowic 50-70% rocznej dawki, stosuje si wczesn
wiosn, a drug (30-
50%) 2-3 tygodnie po kwitnieniu. Jeli przymrozki wiosenne
spowoduj due uszkodzenia
kwiatw/zawizkw, to rezygnuje si ze stosowania drugiej dawki
N.
W owocujcym sadzie/plantacji nawozy azotowe rozsiewa si na caej
powierzchni lub pasowo
wzdu rzdw rolin. Pasowe nawoenie N moe by polecane jedynie, gdy
w kolejnym roku
nawoenie tym skadnikiem bdzie wykonane na caej powierzchni
sadu/plantacji.
6.2 Nawoenie fosforem
Nawoenie P wykonuje si, gdy wyniki analizy gleby/lici wyka zbyt
ma jego zawarto
(tab. 1, 6-14), lub gdy pojawi si objawy niedoboru tego skadnika
na rolinie. W powyszych
przypadkach nawozy fosforowe stosuje si drog pozakorzeniow. W
sadach nawozy
fosforowe mona rozsia na powierzchni gleby wzdu rzdw rolin, a
nastpnie wymiesza
je z gleb do gbokoci okoo 5 cm. Dawka P przy jego wymieszaniu z
powierzchniow
warstw gleby wynosi 5-10 g P2O5 na m2 powierzchni nawoonej.
6.3 Nawoenie potasem
Jeli przed sadzeniem rolin gleba bya waciwie przygotowana, to
nawozy potasowe
najczciej stosuje si od trzeciego roku prowadzenia
sadu/plantacji. O koniecznoci nawoenia
K oraz jego dawce decyduje zawarto K w glebie i liciach (tab. 1,
6-14). Dawki K podane
w powyszych tabelach odnosz si do sadw/plantacji, w ktrych
utrzymywany jest ugr
herbicydowy wzdu rzdw rolin. W przypadku utrzymywania murawy na
caej powierzchni
sadu/plantacji lub silnego zachwaszczenia wok rolin dawk K naley
zwikszy o 30-50%.
Nawozy potasowe stosuje si wiosn lub jesieni. Wiosenne nawoenie
K poleca si na gleby
lekkie, a jesienne na gleby rednie i cikie. Jesienne nawoenie K
uzasadnione jest take przy
stosowaniu soli potasowej.
Nawozy potasowe mog by rozsiewane na caej powierzchni
sadu/plantacji lub tylko w pasach
ugoru herbicydowego/mechanicznego. Drugi sposb aplikacji musi by
powizany
z przemiennym stosowaniem K na caej powierzchni sadu; w jednym
roku nawozy potasowe
rozsiewa si wzdu rzdw rolin, a w kolejnym sezonie na caej
powierzchni uprawy.
6.4 Nawoenie magnezem
Stosowanie nawozw magnezowych moe by uzasadnione od 3-4 roku po
zaoeniu sadu/plantacji,
pod warunkiem, e w czasie sadzenia rolin zawarto Mg w glebie bya
odpowiednia (klasa
11
zasobnoci rednia lub wysoka). O celowoci nawoenia Mg decyduje
analiza gleby (tab. 1),
zawarto Mg w liciach (tab. 6-14) oraz wygld rolin. Jeli zachodzi
potrzeba zwikszenia
zawartoci Mg w glebie, to jego dawki wynosz 6-12 g MgO na m2
powierzchni nawoonej (tab. 1).
Biorc pod uwag, e nawozy magnezowe s drogie, nawoenie tym
skadnikiem mona
ograniczy do powierzchni gleby wzdu rzdw rolin. W tym przypadku
nawozy magnezowe
rozsiewa si w pasach o szerokoci 1,5 razy wikszej ni rednica
koron/krzewu. Nawozy
magnezowe naley stosowa wczesn wiosn.
Jeli w sadzie/plantacji zachodzi konieczno zwikszenia zawartoci
Mg oraz podwyszenia
odczynu gleby, to naley uy wapna magnezowego. Dawki nawozw
wapniowo-
magnezowych, termin oraz sposb ich stosowania wynikaj z potrzeb
wapnowania.
6.5 Nawoenie mikroskadnikami
O celowoci zasilania rolin mikroskadnikami decyduje analiza
chemiczna lici (tab. 6-8, 10)
oraz ocena wizualna lici, pdw, owocw. Jeli analiza chemiczna
lici wykae niedostateczn
zawarto mikroskadnikw, to uzasadnione bdzie nawoenie tymi
skadnikami. Gdy nawozy
bd stosowane doglebowo, to dawki mikroskadnikw dla
sadw/plantacji wynosz: 1-4 kg B,
20-40 kg Fe, 10-20 kg Mn oraz 6-11 kg Zn na ha (Wjcik 2009). W
przypadku dolistnego
dokarmiania rolin mikroskadnikami dawki nawozw musz by zgodne z
instrukcj stosowania.
6.6 Fertygacja
Jest to sposb nawoenia polegajcy na zasilaniu rolin skadnikami
przez system nawodnieniowy.
Przy tym systemie nawoenia stosuje si tylko nawozy dobrze
rozpuszczalne w wodzie.
W przeciwnym razie dochodzi do zapychania emiterw. Fertygacja
daje dobre efekty produkcyjne
jeli fizyczno-chemiczne waciwoci gleby s optymalne dla wzrostu
systemu korzeniowego
uprawianego gatunku roliny. Z tego powodu przed przystpieniem do
fertygacji gleba musi
mie odpowiedni odczyn oraz zawiera wystarczajce iloci
przyswajalnych skadnikw.
Dotyczy to nie tylko pasw gleby wzdu rzdw rolin, ale take gleby
w midzyrzdziach.
Dawki skadnikw stosowanych w systemie fertygacji s kilkakrotnie
mniejsze od dawek
polecanych w nawoeniu metod tradycyjn (Treder 2003). Fertygacj
rolin prowadzi si od
pierwszych dni maja do poowy sierpnia, z czstotliwoci co 5-7
dni. Najlepsze efekty
produkcyjne uzyskuje si przy cznym stosowaniu fertygacji z
nawoeniem metod tradycyjn
(w dawkach obnionych o okoo 50%).
6.7 Dokarmianie dolistne
Nawoenie dolistne naley traktowa jako uzupenienie nawoenia
doglebowego. Zabieg ten
wykonuje si, gdy rolina nie moe pobra lub przetransportowa
odpowiedniej iloci
skadnika do organw/tkanek w okresie najwikszego zapotrzebowania.
Moe to wynika
z ograniczonej aktywnoci korzeni (silne zakwaszenie gleby, zbyt
dua zwizo gleby, stres
tlenowy, uszkodzenie korzeni przez mrz lub gryzonie),
wystpowania w glebie skadnika
w trudno przyswajalnej formie, antagonizmu jonowego w roztworze
glebowym, czciowego
uszkodzenia tkanek pni, konarw lub pdw, specyficznego transportu
skadnika do
poszczeglnych organw rolin oraz pojawienia si objaww niedoboru
danego skadnika na
rolinie. Roliny mog by take zasilane dolistnie niektrymi
skadnikami (gwnie N) w celu
wzmocnienia pkw kwiatowych w okresie pnojesiennym.
12
W uprawie jaboni i gruszy due znaczenie maj opryski Ca (Wjcik
2009). Wynika to z faktu,
e niedobr Ca w jabkach i gruszkach pogarsza zdolno
przechowalnicz i trwao w obrocie
handlowym oraz zwiksza podatno na pkanie, poparzenia soneczne i
niektre choroby
fizjologiczne. Maa zawarto Ca w miszu jabek i gruszek jest
zwizana z ograniczonym
transportem tego skadnika do zawizkw.
6.8 Wapnowanie
Jeli w czasie sadzenia rolin odczyn gleby by odpowiedni dla
danego gatunku roliny, to
wapnowanie naley wykona po kolejnych 3-4 latach. W zalenoci od
kategorii agronomicznej
gleby oraz aktualnego jej odczynu, polecane dawki nawozw
wapniowych w sadzie/plantacji
wahaj si od 500 do 2500 kg CaO na ha (tab. 5). Przy okresowym
wapnowaniu roliny
podlegaj wahaniom odczynu gleby, co moe osabia ich wzrost lub
obnia plonowanie.
Z tego powodu lepiej utrzymywa odczyn gleby na optymalnym
poziomie przez cay okres
eksploatacji sadu/plantacji. W celu stabilizacji kwasowoci gleby
naley stosowa corocznie
okoo 300 kg CaO na ha (po wczeniejszym osigniciu optymalnego
odczynu gleby).
Wapnowanie wykonuje si wczesn wiosn lub pn jesieni. W wiosennym
terminie wapno
rozsiewa si, gdy powierzchniowa warstwa gleby jest rozmarznita,
a drzewa/krzewy nie
wytworzyy jeszcze lici. Jesienne wapnowanie najlepiej wykona od
koca padziernika do
pierwszej poowy listopada.
Do wapnowania naley uywa tylko rodkw odkwaszajcych, majcych
certyfikat
upowaniajcy do stosowania ich w rolnictwie. Przestrzeganie tego
prawa jest szczeglnie
wane, gdy wapno moe by pozyskiwane z wielu gazi przemysowych,
jako produkt
uboczny, zawierajcy znaczne iloci metali cikich.
Literatura
Kossowski W. 1972. Nawoenie rolin sadowniczych. PWRiL,
Warszawa.
Sadowski A., Nurzyski J., Pacholak E., Smolarz K. 1990.
Okrelenie potrzeb nawoenia rolin
sadowniczych. SGGW-AR, Warszawa.
Treder W. 2003. Wpyw fertygacji nawozami azotowym i
wieloskadnikowym na zmiany chemiczne
gleby oraz wzrost i owocowanie jaboni. Monografie i Rozprawy,
ISK, Skierniewice.
Wjcik P. 2009. Nawozy i nawoenie drzew owocowych. Hortpress,
Warszawa.
13
Tabela 1. Wartoci graniczne zawartoci fosforu (P), potasu (K) i
magnezu (Mg) w glebie oraz wysoko
dawki do stosowania przed zaoeniem sadu/plantacji lub w trakcie
prowadzenia upraw
(Sadowski i in. 1990)
Wyszczeglnienie Klasa zasobnoci
niska rednia wysoka
Zawarto fosforu (mg Pkg-1)
Dla wszystkim gleb:
- warstwa orna
- warstwa podorna
30
Nawoenie:
- przed zaoeniem sadu
- przed zaoeniem plantacji
Dawka fosforu (kg P2O5ha-1)
300 100-200 -
100 100 -
Zawarto potasu (mg Kkg-1)
Warstwa orna:
35% czci spawialnych
Warstwa podorna:
35% czci spawialnych
130
Nawoenie:
- przed zaoeniem sadu lub plantacji porzeczek i agrestu
- przed zaoeniem plantacji malin i truskawek
- w owocujcym sadzie lub plantacji
Dawka potasu (kg K2Oha-1)
150-300
100-180
80-120
100-200
60-120
50-80
-
-
-
Dla obu warstw gleby:
6,0 3,6-6,0 3,5
14
Tabela 2. Orientacyjne dawki azotu (N) w sadach/plantacjach w
zalenoci od zawartoci materii
organicznej w glebie
Sad/plantacja
Zawarto materii organicznej (%)
0,5-1,5 1,6-2,5 2,6-3,5
Roczna dawka azotu
Pierwsze 2 lata prowadzenia sadu 15-20* 10-15* 5-10*
Pierwsze 2 lata prowadzenia
plantacji porzeczek i agrestu 20-25* 15-20* 10-15*
Pierwsze 2 lata prowadzenia
plantacji malin 10-12* 8-10* 6-8*
Pierwszy rok prowadzenia
plantacji truskawek:
- sadzenie wiosenne lub jesienne
- sadzenie wczesno letnie
50-60**
30-40**
40-50**
20-30**
20-30**
10-20**
Sady starsze ni 2 lata 60-80** 40-60** 20-40**
Plantacje porzeczek i agrestu
starsze ni 2 lata 100-120** 80-100** 60-80**
Plantacje malin starsze ni 2 lata:
- owocujce na pdach dwuletnich
- owocujce na pdach jednorocznych
60-80**
80-100**
40-60**
60-80**
20-40**
40-60**
Plantacje truskawek w 2 i 3 roku 40-50** 30-40** 20-30**
* dawki N w gm-2 powierzchni nawoonej
** dawki N w kgha-1 powierzchni nawoonej
Tabela 3. Ocena potrzeb wapnowania gleb mineralnych w zalenoci
od kategorii agronomicznej gleby
oraz jej odczynu (wg IUNG)
Potrzeby
wapnowania
pH
Kategoria agronomiczna gleby
bardzo lekka lekka rednia cika
konieczne 7,0
Tabela 4. Zalecane dawki nawozw wapniowych w zalenoci od
kategorii agronomicznej gleby oraz
jej odczynu (wg IUNG)*
Potrzeby
wapnowania
Dawka CaO (tha-1)
Kategoria agronomiczna gleby
bardzo lekka lekka rednia cika
konieczne 3,0 3,5 4,5 6,0
potrzebne 2,0 2,5 3,0 3,0
wskazane 1,0 1,5 1,7 2,0
ograniczone - - 1,0 1,0
* podane dawki naley stosowa tylko przed zaoeniem
sadu/plantacji, najlepiej pod przedplon
15
Tabela 5. Maksymalne dawki nawozw wapniowych stosowane
jednorazowo w sadzie/plantacji (Sadowski
i in. 1990)
Odczyn gleby
Kategoria agronomiczna gleby
lekka rednia cika
Dawka CaO (kgha-1)
0,25
0
K (%)
Dawka K2O (kgha-1)
1,70
0
Mg (%)
Dawka MgO (kgha-1) 0,30
0
B (ppm*)
Dawka B (kgha-1) 50
0
Mn (ppm)
Dawka Mn (kgha-1) 100
0
Zn (ppm)
Dawka Zn (kgha-1) 60
0
* ppm jedna cz na milion
16
Tabela 8. Liczby graniczne zawartoci podstawowych makroskadnikw
w liciach czereni
(wg Kossowskiego 1972, zmodyfikowane przez Sadowskiego i in.
1990) oraz polecane
dawki skadnikw
Skadnik/dawka
skadnika
Zakres zawartoci skadnika w liciach
deficytowy niski optymalny wysoki
Zawarto skadnika w suchej masie
N (%)
Dawka N (kgha-1) 2,50
0-50
P (%)
Dawka P2O5 (kgha-1)
- 0,45
0
K (%)
Dawka K2O (kgha-1)
1,90
0
Mg (%)
Dawka MgO (kgha-1) 0,60
0
B (ppm*)
Dawka B (kgha-1) -
160
0
Mn (ppm)
Dawka Mn (kgha-1) 70
0
* ppm jedna cz na milion
Tabela 9. Liczby graniczne zawartoci podstawowych makroskadnikw
w liciach wini
(wg Kossowskiego 1972, zmodyfikowane przez Sadowskiego i in.
1990) oraz polecane
dawki skadnikw
Skadnik/dawka
skadnika
Zakres zawartoci skadnika w liciach
deficytowy niski optymalny wysoki
Zawarto skadnika w suchej masie
N (%)
Dawka N (kgha-1) 2,80
0-50
P (%)
Dawka P2O5 (kgha-1)
- 0,30
0
K (%)
Dawka K2O (kgha-1)
1,80
0
Mg (%)
Dawka MgO (kgha-1) 0,40
0
Tabela 10. Liczby graniczne zawartoci podstawowych makroskadnikw
w liciach liwy
(wg Kossowskiego 1972, zmodyfikowane przez Sadowskiego i in.
1990) oraz polecane
dawki skadnikw
Skadnik/dawka
skadnika
Zakres zawartoci skadnika w liciach
deficytowy niski optymalny wysoki
Zawarto skadnika w suchej masie
N (%)
Dawka N (kgha-1) 3,60
0-50
P (%)
Dawka P2O5 (kgha-1)
- 0,60
0
K (%)
Dawka K2O (kgha-1)
3,25
0
Mg (%)
Dawka MgO (kgha-1) 0,70
0
B (ppm*)
Dawka B (kgha-1) -
60
0
Mn (ppm)
Dawka Mn (kgha-1) -
140
0
* ppm jedna cz na milion
17
Tabela 11. Liczby graniczne zawartoci podstawowych makroskadnikw
w liciach porzeczki czarnej
(wg Kossowskiego 1972, zmodyfikowane przez Sadowskiego i in.
1990) oraz polecane
dawki skadnikw
Skadnik/dawka
skadnika
Zakres zawartoci skadnika w liciach
deficytowy niski optymalny wysoki
Zawarto skadnika w suchej masie
N (%)
Dawka N (kgha-1) 3,20
0-80
P (%)
Dawka P2O5 (kgha-1)
- 0,30
0
K (%)
Dawka K2O (kgha-1)
1,70
0
Mg (%)
Dawka MgO (kgha-1) 0,45
0
Tabela 12. Liczby graniczne zawartoci podstawowych makroskadnikw
w liciach agrestu
(wg Kossowskiego 1972, zmodyfikowane przez Sadowskiego i in.
1990) oraz polecane
dawki skadnikw
Skadnik/dawka
skadnika
Zakres zawartoci skadnika w liciach
deficytowy niski optymalny wysoki
Zawarto skadnika w suchej masie
N (%)
Dawka N (kgha-1) 2,50
0-80
P (%)
Dawka P2O5 (kgha-1)
- 0,25
0
K (%)
Dawka K2O (kgha-1)
2,00
0
Mg (%)
Dawka MgO (kgha-1) 0,30
0
Tabela 13. Liczby graniczne zawartoci podstawowych makroskadnikw
w liciach malin
(wg Kossowskiego 1972, zmodyfikowane przez Sadowskiego i in.
1990) oraz polecane
dawki skadnikw
Skadnik/dawka skadnika
Zakres zawartoci skadnika w liciach
deficytowy niski optymalny wysoki
Zawarto skadnika w suchej masie
N (%)
Dawka N (kgha-1):
dla odmian owocujcych na pdach dwuletnich
dla odmian owocujcych na pdach jednorocznych
3,30
0-40
0-60
P (%)
Dawka P2O5 (kgha-1)
- 0,30
0
K (%)
Dawka K2O (kgha-1)
1,89
0
Mg (%)
Dawka MgO (kgha-1) 0,45
0
18
Tabela 14. Liczby graniczne zawartoci podstawowych makroskadnikw
w liciach truskawki
(wg Kossowskiego 1972, zmodyfikowane przez Sadowskiego i in.
1990) oraz polecane
dawki skadnikw
Skadnik/dawka skadnika
Zakres zawartoci skadnika w liciach
deficytowy niski optymalny wysoki
Zawarto skadnika w suchej masie
N (%)
Dawka N (kgha-1) 2,60
0-30
P (%)
Dawka P2O5 (kgha-1)
- 0,30
0
K (%)
Dawka K2O (kgha-1)
1,80
0
Mg (%)
Dawka MgO (kgha-1) 0,27
0
Tabela 15. Charakterystyczne objawy niedoboru poszczeglnych
skadnikw na rolinach sadowniczych
Skadnik Objawy
Pdy Licie Owoce
Azot
cienkie
z krtkimi
przyrostami
mae, jasnozielone (lub te);
pierwsze objawy pojawiaj si na
starszych liciach
jabka i gruszki szybko trac
zielon barw skrki; maj
tendencj do wczeniejszego
dojrzewania i opadania
Fosfor
mae, ciemno-zielone lub karminowo-
bordowe; objawy tworz si
najczciej w rodkowej czci pdu
sabo wybarwione, mikkie
Potas
chloroza rozpoczynajca si od brzegu
blaszki liciowej, brzegi blaszki czsto
podwijaj si ku grze; objawy
powstaj najpierw u podstawy pdw
drobne, sabo wybarwione
Magnez
plamy chlorotyczne midzy gwnymi
nerwami blaszki liciowej; objawy
powstaj najpierw u podstawy pdu;
licie szybko opadaj
Wap
podwyszona podatno na
liczne choroby fizjologiczne,
niska zdolno
przechowalnicza, maa
trwao w obrocie
handlowym
Bor
drobne, znieksztacone,
skorkowaciae, ordzawione,
spkane
elazo kremowo-te licie wierzchokowe
z zielonymi nerwami gwnymi
Mangan chloroza na liciach w rodkowej
czci pdu
jabka i gruszki szybko trac
zielon barw skrki
Cynk bardzo krtkie
przyrosty
mae, wskie, z chloroz w postaci
jasnozielonych plam midzy nerwami;
objawy te dotycz lici
wierzchokowych
19
II. NAWOENIE ROLIN WARZYWNYCH
Dr Jacek Dyko, prof. dr hab. Stanisaw Kaniszewski
1. Podozmian
Podozmian, czyli zaplanowane na wiele lat nastpstwo rolin po
sobie, spenia istotn rol
w nawoeniu warzyw. Pierwszym zasadniczym celem jest zachowanie i
systematyczne
podnoszenie yznoci gleby, co gwarantuje uzyskiwanie dobrych
plonw przy ograniczonym
stosowaniu nawozw sztucznych. Prawidowo uoony podozmian w
gospodarstwie jest
podstaw zachowania naturalnej rwnowagi w rodowisku, zapobiega
erozji powodowanej
przez wod i wiatr oraz przeciwdziaa wypukiwaniu skadnikw
pokarmowych z profilu
glebowego.
Uprawa jednego gatunku na tym samym polu przez 24 lata wpywa
niekorzystnie na plon oraz
zdrowotno rolin i gleby. Skutkiem braku zmianowania jest
stopniowy spadek i pogorszenie
jakoci plonu. Zjawisko to jest powszechnie okrelane jako
zmczenie gleby. Podstawow
zasad jest, aby ten sam gatunek lub roliny z gatunkw
spokrewnionych nie byy uprawiane
na tym samym polu czciej ni co 4 lata. Zatem minimalna liczba
gatunkw w podozmianie
powinna wynosi 4, a dla gleb ciszych nawet 5. Ze wzgldw
fitosanitarnych lepiej jest
uprawia rne gatunki rolin rolniczych i warzyw. Warto pamita, e
nadmierne wyduanie
podozmianu ogranicza specjalizacj produkcji, gwnie w maych
gospodarstwach.
Dla kadego podozmianu powinno si przeprowadzi bilans substancji
organicznej na
podstawie wskanikw reprodukcji lub degradacji materii
organicznej, okrelonych dla kadej
grupy rolin. Korzystnymi rolinami w podozmianie o dodatnim
wskaniku reprodukcji s:
wszystkie roliny z rodziny bobowatych, trawy oraz roliny
uprawiane na nawz zielony. Suma
wspczynnikw dla caego cyklu podozmianu powinna by dodatnia lub
co najmniej rwna
zeru. Ujemna warto wiadczy o nieprawidowym doborze poszczeglnych
gatunkw
i niekorzystnym wpywie na gleb. W bilansie uwzgldnia si te
nawozy naturalne
i organiczne, charakteryzujce si dodatnim wskanikiem, czyli
zwikszajce zawarto
materii organicznej w glebie. W gospodarstwach prowadzcych
produkcj integrowan
podstawow zasad jest ograniczenie zuycia nawozw mineralnych, co
prowadzi do obnienia
kosztw produkcji.
Dobr gatunkw rolin
W podozmianie istotny jest dobr gatunkw, waciwe nastpstwo rolin
i dugo trwania
caego cyklu. Najwiksze znaczenie w kadym podozmianie maj roliny
bobowate, ktre
dziki symbiozie z bakteriami z rodzaju Rhizobium s rdem azotu
wizanego bezporednio
z atmosfery. Maj rwnie dobrze rozwinity system korzeniowy,
penetrujcy gbsze warstwy
gleby, dziki czemu przyczyniaj si do poprawy struktury, a po
rozkadzie resztek poniwnych
do udostpniania skadnikw pokarmowych rolinom uprawianym w
nastpnych latach. Ich
udzia w podozmianie powinien wynosi 2530%. Roliny bobowate mog
by uprawiane
w czystym siewie lub w mieszance z trawami. Uprawa w mieszankach
jest bardziej polecana,
gdy zmniejsza ryzyko zmczenia gleby, spowodowanego czstym
uprawianiem po sobie tych
samych gatunkw rolin bobowatych.
20
Drug wan grup rolin w podozmianie s zboa, ktre s bardzo dobrym
przedplonem dla
wikszoci warzyw. S rwnie bardzo dobrym komponentem nawozw
zielonych. Ich udzia
woglnej powierzchni zasieww nie powinien przekracza 50%.
Trzeci grup s roliny okopowe. Ich oddziaywanie na gleb nie jest
korzystne, gdy
pogarszaj jej struktur oraz wpywaj na szybsz mineralizacj masy
organicznej w glebie.
Ztego wzgldu ich udzia nie powinien przekracza 2025%. W
podozmianach warzywnych
ta grupa rolin moe by ograniczona do wczesnych ziemniakw lub
mona j pomin.
Ostatni najbardziej zrnicowan gatunkowo grup s roliny warzywne.
Niektre z nich, jak
fasola, groch, bb naley traktowa jak inne roliny bobowate. Ze
wzgldu na przynaleno
do rnych rodzin botanicznych naley przestrzega odpowiedniego
nastpstwa rolin,
szczeglnie w podozmianach o duym udziale warzyw. Nieodpowiednia
rolina przedplonowa
moe przyczyni si do zwikszonego wystpowania chorb i szkodnikw.
Niewaciwym
przedplonem bdzie te rolina pozostawiajca sabe stanowisko pod
wzgldem zasobnoci,
struktury, zachwaszczenia lub z pozostaociami szkodliwych
herbicydw.
Roliny warzywne maj bardzo zrnicowane wymagania pokarmowe. Naley
dy, aby
gatunki o rnych wymaganiach uprawiane byy na zmian. Bezporednia
uprawa po sobie
gatunkw o duych wymaganiach pokarmowych moe doprowadzi do
nadmiernego
wyczerpania skadnikw mineralnych z gleby. Niedobr skadnikw
mineralnych moe nie
dotyczy caego profilu glebowego, ale tylko poszczeglnych warstw.
Z tego powodu naley
uprawia na przemian roliny o gbokim i pytkim systemie
korzeniowym, co zapobiega
wymywaniu skadnikw mineralnych do gbszych warstw i pozwala
racjonalnie je
wykorzystywa. Do rolin warzywnych o gbokim systemie korzeniowym
nale warzywa
korzeniowe, kapusty, jarmu, pomidory. Typowymi rolinami o pytkim
systemie
korzeniowym s: rzodkiewka, szpinak, ogrek, kalarepa.
Roliny o duych wymaganiach pokarmowych powinny by uprawiane na
stanowiskach, na
ktrych stosowano obornik, kompost lub przyorano roliny bobowate.
Dotyczy to gwnie
warzyw o bardzo duych wymaganiach w stosunku do azotu, ktry jest
skadnikiem istotnie
wpywajcym na wysoko plonu, a rwnoczenie atwo ulegajcym wymyciu w
gb profilu
glebowego (tab. 1).
Na og roliny o bardzo duym i duym zapotrzebowaniu na azot
potrzebuj lepszego
zaopatrzenia w fosfor i potas. Wiksze potrzeby maj rwnie fasola
i groch, chocia ich
wymagania w stosunku do azotu s mae. Niektre gleby s z natury do
zasobne w fosfor
i potas. Dlatego znaczenie tych skadnikw w ukadaniu podozmianu
jest duo mniejsze ni
azotu.
rdem skadnikw mineralnych dla uprawianych rolin s rwnie resztki
poniwne,
trafiajce do gleby po kadej uprawie. Najbardziej wartociowe s
roliny bobowate i roliny
o gbokim systemie korzeniowym. Resztki poniwne niektrych warzyw
s bogatym rdem
skadnikw pokarmowych, dostarczajc samego azotu 30150 kg na
hektar.
Kady podozmian powinien by dostosowany do warunkw glebowych,
potrzeb gospodarstwa
i rynku. Bardziej racjonalne s podozmiany mieszane, w ktrych
uwzgldnia si roliny
rolnicze i warzywa. W pobliu miast, w gospodarstwach
nastawionych wycznie na produkcj
warzyw, moliwe jest zaplanowanie podozmianu warzywnego. Jest to
jednak trudniejsze, gdy
21
warzywa maj na og wiksze wymagania pokarmowe ni roliny rolnicze,
a niektre gatunki
warzyw, nawet nie spokrewnione z sob, mog by atakowane przez te
same choroby
iszkodniki.
Stosujc si do podanych zasad mona rozpocz planowanie podozmianu,
uwzgldniajc
dotychczasowy profil produkcji, opacalno poszczeglnych upraw
oraz podzia pl iwarunki
glebowe. Pola zajmowane przez poszczeglne uprawy powinny by
podobnej wielkoci. Cz
pl moe by na trwae wyczona z podozmianu lub przeznaczona na
specjalne uprawy.
Przyjo si, e ukadanie podozmianu zaczyna si od stanowiska
najbardziej zasobnego,
tj. nawoonego obornikiem lub z przyoranymi mieszankami rolin
bobowatych, a nastpnie
przechodzi do stanowisk mniej zasobnych i rolin mniej
wymagajcych. Przy podozmianach
duszych ni 45 lat konieczne jest ponowne wprowadzenie rolin
nawoonych obornikiem,
kompostem lub uprawa mieszanek rolin bobowatych.
2. Nawoenie warzyw w uprawach polowych
2.1 Nawoenie organiczne
Celem stosowanego nawoenia organicznego jest nie tylko
dostarczenie rolinom niezbdnych
skadnikw pokarmowych, ale rwnie budowanie trwaej yznoci gleby,
jej ycia
biologicznego i zapobieganie erozji gleb.
Obornik
Stanowi doskonae rdo skadnikw pokarmowych i materii organicznej.
Jest mieszanin
przefermentowanych odchodw zwierzcych (staych i pynnych) oraz
ciki.
Znaczenie obornika w gospodarstwie wynika nie tylko z zawartoci
skadnikw pokarmowych,
ale take z jego wartoci jako rodka uyniania gleby i rda materii
organicznej. Zawarto
skadnikw pokarmowych w oborniku moe by rna i zaley od rodzaju i
wieku zwierzt,
sposobu ich ywienia i uytkowania oraz iloci i skadu chemicznego
ciki. Jest ona jednak
trudna do okrelenia przez rolnikw, dlatego do kalkulacji iloci
skadnikw wnoszonych do
gleby wraz z obornikiem przyjmuje si wartoci rednie. redni skad
chemiczny dobrze
rozoonego i racjonalnie przechowywanego obornika podano w tab.
2.
Obornik jest nawozem zawierajcym duo wody. rednia jej zawarto
wynosi 75%, ale
wahania s due. Zawarto substancji organicznej wynosi okoo 20%, a
zwizkw
mineralnych 56%.
Okoo 50% azotu w wieym oborniku bydlcym i 75% azotu w nawozie
drobiowym wystpuje
w formie amoniaku. Na skutek ulatniania si amoniaku nastpuj
straty azotu, jeli obornik nie
jest wymieszany z gleb bezporednio po rozoeniu. W glebie amoniak
ulega przemianom,
a azot w nim zawarty przechodzi w form azotanow i staje si
dostpny dla rolin. Forma
azotanowa atwo ulega wymywaniu z gleby, dlatego powinno si unika
stosowania wysokich
dawek obornika, przekraczajcych potrzeby pokarmowe rolin. wiey
obornik powinien by
stosowany ostronie. Proces kompostowania stabilizuje azot
zawarty w oborniku.
Obornik stosowany jest tylko w okrelonych terminach, dlatego
musi by gromadzony
i przechowywany w gospodarstwie. Sposb przechowywania wpywa
znaczco na skad
chemiczny obornika, gdy ulega w tym czasie przemianom na skutek
zachodzcych procesw
biochemicznych i chemicznych.
22
Gwn czci skadow suchej masy obornika s organiczne zwizki
bezazotowe
(wglowodany i tuszcze), ktrych rozkad prowadzi do znacznego
zmniejszenia masy obornika
(1530% w przeliczeniu na such mas) oraz zmniejszenia stosunku
wgla do azotu (C : N).
Gwnymi produktami rozpadu tych zwizkw jest dwutlenek wgla
(ulatniajcy si do
atmosfery) i woda. Rwnolegle z rozkadem organicznych zwizkw
bezazotowych zachodz
przemiany zwizkw azotowych. Straty azotu z obornika na skutek
tych przemian nastpuj
przez:
wypukiwanie rozpuszczalnych zwizkw azotowych powstajcych w
procesie nitryfikacji
(formy azotanowe),
ulatnianie si amoniaku powstajcego w procesie amonifikacji,
ulatnianie si wolnego azotu w procesie denitryfikacji.
Najwiksze straty azotu podczas przechowywania obornika zachodz w
wyniku ulatniania si
amoniaku i mog one dochodzi nawet do 50% zawartoci azotu. Przy
racjonalnym
przechowywaniu mona je ograniczy do 10%. Najczciej obornik
przechowuje si na
gnojowni, ktra powinna by odpowiednio zlokalizowana, stosownie
do obowizujcych
przepisw sanitarnych. Obornik usuwany codziennie z pomieszcze
inwentarskich ukada si
w pryzmach (do wysokoci najwyej 2 m), warstwami gruboci 20-30
cm, ubijajc kad nowo
naoon warstw. Ubijanie obornika zapobiega zbytniemu
przewietrzaniu i przesuszaniu
pryzmy oraz zmniejsza straty azotu i substancji organicznej.
Utrudnia te zagrzewanie si
obornika, przez co temperatura w stosie dochodzi tylko do 40 C.
Jest to tzw. zimna
fermentacja o spowolnionym rozkadzie obornika.
Dla szybkiego uzyskania dobrze rozoonego obornika stosuje si
fermentacj gorc. W tym
celu obornik na gnojowni ukada si w lunej pryzmie, umoliwiajc
duy dostp powietrza
i rozwj bakterii termofilnych oraz podwyszenie temperatury do
60-65 C. Ten sposb
fermentowania obornika zmniejsza ilo bakterii chorobotwrczych i
nasion chwastw
zdolnych do kiekowania. Ujemn stron tej metody jest zwikszenie
strat azotu amoniakalnego
i mniejsza warto nawozowa takiego obornika.
Wielko dawek obornika dostosowuje si do wymaga rolin oraz
fizycznych i chemicznych
cech gleby. W glebach lekkich obornik rozkada si szybko, a
poniewa charakteryzuj one si
mniejszymi waciwociami sorpcyjnymi, dlatego stosuje si mniejsze
dawki, ale czciej. Na
glebach zwizych, o wikszej zdolnoci sorbowania skadnikw
pokarmowych, mona
stosowa dawki wysze, ale rzadziej.
Obornik powinien by wymieszany z gleb wkrtce po wywiezieniu w
pole. Pozostawienie na
polu rozoonego obornika bez wymieszania z gleb, nawet przez
kilka godzin, powoduje duy
ubytek jego wartoci nawozowej, gwnie przez straty azotu na
skutek ulatniania si. Ju
w okresie 6 godzin od rozoenia na polu jego dziaanie nawozowe
obnia si o 1015%,
a w okresie dwch tygodni obornik rozoony na powierzchni pola
traci poow swej wartoci
nawozowej. Jeli nie wymiesza si obornika z gleb jego warto
nawozowa bdzie niewielka,
chyba e jest zastosowany jako mulczowanie gleby w bardzo
wysokiej dawce (warstwa
>25 cm).
Najkorzystniejszym terminem stosowania obornika jest okres okoo
2 tygodni przed upraw
rolin. Pozwala to na czciowy rozkad obornika, przez co zawa si
stosunek C : N
23
we wniesionej masie organicznej i zmniejsza prawdopodobiestwo
niedoboru azotu na skutek
uwstecznienia. Termin ten jest te korzystny dla przejcia formy
amonowej azotu w form
saletrzan. Obornik jest stosunkowo bogaty w azot, w zwizku z tym
istnieje moliwo
akumulacji formy amonowej wkrtce po zastosowaniu, szczeglnie
jeli gleba jest zimna na
wiosn. Toksyczno dla rolin formy amonowej, okrelana jako
przypalenie, wystpuje przy
stosowaniu nawozu kurzego. Jest on bogaty w form amonow i zbyt
krtki okres pomidzy
jego stosowaniem a upraw moe powodowa znaczce uszkodzenia
kiekujcych nasion lub
rozsady. W okresie dwch tygodni od wymieszania obornika z gleb
atwo rozkadajca si
frakcja masy organicznej jest ju rozoona i obnia si ryzyko
uszkodzenia nasion lub siewek.
Ilo stosowanego obornika zaley od celu nawoenia, jakoci i
stopnia rozkadu obornika oraz
od uprawy, w ktrej ma by stosowany. Najczciej stosowane dawki
obornika wynosz 20-
40 ton na hektar.
Wykorzystanie skadnikw pokarmowych zawartych w oborniku rozkada
si na kilka lat,
w zalenoci od rodzaju gleby. Na glebach cikich nawozowe dziaanie
obornika utrzymuje
si przez 4 lata, a na glebach lekkich skadniki mog by zuyte w
okresie 2 lat (tab. 3).
Okoo poowa azotu, jedna czwarta fosforu i prawie caa ilo potasu
s dostpne dla rolin
w pierwszym sezonie uprawowym. Czsto ilo dostpnego azotu wynosi
tylko 10-25%
oglnej iloci tego skadnika w nawozie, w zwizku z czym moe
wystpowa obnienie
wysokoci plonu. Jeli obornik jest wiey i charakteryzuje si duym
udziaem ciki, jego
wprowadzenie do gleby moe by przyczyn unieruchamiania azotu
glebowego przez
mikroorganizmy rozkadajce mas organiczn. Ma warto nawozow ma
rwnie obornik,
z ktrego dua cz dostpnego azotu zostaa wymyta przez wody
opadowe.
Gnojwka
Jest przefermentowanym moczem zwierzt gospodarskich. Gnojwka ma
odczyn zasadowy
i zabarwienie ciemnobrunatne. Skad chemiczny gnojwki zaley od
sposobu jej zbierania
i przechowywania. Zwizki azotowe zawarte w gnojwce ulegaj
szybkiemu rozkadowi,
w wyniku ktrego wytwarzaj si due iloci amoniaku. Dobrze
przechowywana gnojwka
zawiera przecitnie 1-3% suchej masy, 0,3-0,6% N, 0,8-1,0% K2O i
poniej 0,04% P2O5. Jest
wic przede wszystkim nawozem azotowo-potasowym. Azot znajdujcy
si w gnojwce
wystpuje w formie amonowej, a potas w formie atwo dostpnej dla
rolin. W gnojwce
wystpuj rwnie substancje stymulujce wzrost rolin oraz zwizki
organiczne.
Gnojwk mona stosowa do bezporedniego nawoenia rolin przed upraw
lub do nawoenia
pogwnego. W tym ostatnim przypadku wymaga rozcieczenia w
stosunku 1 : 3 lub 1 : 5. Jeli
zawarto azotu i potasu jest dua stosuje si wiksze rozcieczenie.
Penoskadnikowy nawz
do dokarmiania pogwnego, szczeglnie w uprawach pod osonami,
uzyskuje si z gnojwki
wzbogaconej dodatkiem mczki fosforytowej i poddanej fermentacji
przez okoo 2 tygodnie.
Kompost
Stanowi idealn form nawozu. Zwiksza yzno gleby i zapewnia wysok
jako biologiczn
uzyskiwanych produktw rolinnych. Kompost jest najbogatszym rdem
materii organicznej
w formie prchnicy, ktra dostarcza rolinom niezbdnych skadnikw
pokarmowych, a glebie
przywraca i utrzymuje rwnowag biologiczn.
24
Istot kompostowania jest rozkad materii organicznej przez
organizmy glebowe (bakterie, grzyby,
promieniowce, nicienie, ddownice, owady) i wytworzenie, w drodze
biologicznego procesu,
specyficznej dla gleby substancji organicznej zwanej prchnic
(humus). Kompostowanie, czyli
humifikacja ma miejsce tylko przy dostpie tlenu. Przy jego braku
zachodz procesy gnilne
(fermentacja w warunkach beztlenowych) i znaczne obnienie jakoci
uzyskanego kompostu.
Regularny dodatek kompostu do gleby, stosowany w duszym okresie,
zwiksza zawarto
materii organicznej i prchnicy, poniewa kompostowana materia
organiczna jest stosunkowo
odporna na dalszy rozkad w glebie. W przeciwiestwie do nawozw
zielonych zawiera
stosunkowo mao atwo rozkadanego wgla i dostpnego azotu.
Stosowanie kompostu poprawia struktur gleby, zmniejszajc jej
gsto waciw
i zwikszajc porowato, co sprzyja gbszej penetracji korzeni.
Przyczynia si te do
zwikszenia wymiany gazowej w glebie, przenikania wody i zdolnoci
jej zatrzymywania
w strefie korzenienia si rolin. Kompost zwiksza pojemno wymienn
gleby oraz stabilno
struktury gruzekowej, zalenej od zawartoci humusu. Nawoenie
kompostem jest szczeglnie
wane w okresie przestawiania gospodarstwa z produkcji
konwencjonalnej na produkcj
ekologiczn, ze wzgldu na jego du rol w przywracaniu rwnowagi
biologicznej gleby.
Kompost jest nawozem odpowiednim dla kadego rodzaju gleby, o
wiele lepszym od obornika,
gdy zawiera sporo gotowej i atwo rozpuszczalnej prchnicy, a
pozostaa silnie rozoona
masa organiczna w krtkim czasie przechodzi w prchnic waciw.
Skadniki pokarmowe
znajdujce si w kompocie w duej czci wystpuj w formie atwo
przyswajalnej dla rolin.
Ilo dostpnego azotu w gotowym kompocie jest zazwyczaj nisza ni w
oborniku, ale nawz
ten stosuje si w wyszych dawkach, w zwizku z czym wprowadza si
do gleby wicej materii
organicznej. Uycie kompostu jako rda skadnikw pokarmowych,
zamiast obornika,
polepsza waciwoci fizyczne gleby.
Zawarto skadnikw pokarmowych w kompocie zaley w duej mierze od
tego, z jakich
materiaw zosta przygotowany. Chemiczny skad przecitnego kompostu
jest zbliony do
skadu obornika. Komposty z odpadw gospodarskich i obornika
zawieraj rednio 0,62% N,
0,28% P2O5 oraz 0,34% K2O.
Dawka stosowanego kompostu pod uprawian rolin powinno by
obliczana jedynie na podstawie
zawartoci azotu dostpnego dla rolin. Jeli w tych kalkulacjach
uwzgldnia si cay azot oglny,
uprawiane roliny mog odczuwa brak tego skadnika, gdy w skad
azotu oglnego wchodzi
take forma organiczna, z ktrej roliny nie korzystaj bezporednio,
a dopiero po mineralizacji
w glebie, najczciej w nastpnym roku. Dawka kompostu w uprawie
warzyw wynosi okoo 20-
30 ton na ha, w zalenoci od zasobnoci gleby w skadniki pokarmowe
oraz gatunku warzyw.
Do nawoenia, szczeglnie wiosennego, powinno si stosowa kompost
zupenie dojrzay,
o wskim stosunku C : N. Kompost niedojrzay lub sabej jakoci, o
stosunku C : N wyszym ni
20 : 1, w pocztkowym okresie po zastosowaniu wie azot glebowy i
obnia dostpno tego
skadnika dla uprawianej roliny. W kompocie o wskim stosunku C :
N (8-14 : 1) dua cz
zawartego azotu jest dostpna dla rolin. Uwzgldnienie wspczynnika
dostpnoci azotu
w kompocie pozwala na zaplanowanie odpowiednich dawek nawozu dla
uprawianych gatunkw.
25
Nawozy zielone
S niezbdnym elementem programu nawoenia i zmianowania w
gospodarstwie, jako gwne
rdo dostpnego azotu i materii organicznej. Szczeglnie znaczenie
maj w gospodarstwach,
w ktrych wystpuje niedobr obornika i kompostw. Nawozy zielone
speniaj
w gospodarstwie wielorakie funkcje, a mianowicie: s rdem materii
organicznej
i dostpnych skadnikw pokarmowych, zaopatruj uprawiane warzywa w
azot (szczeglnie
roliny bobowate), poprawiaj waciwoci fizyczne i chemiczne
gbszych warstw gleby.
Zwikszaj liczb gatunkw w zmianowaniu i uatwiaj dobr nastpstwa
rolin po sobie,
przeduaj pokrycie gleby rolinnoci i osaniaj powierzchni gleby,
przez co zapobiegaj
wymywaniu skadnikw w okresie zimy, zaguszaj chwasty i ograniczaj
problem szkodnikw
i chorb. Niektre z nich maj take dziaanie fitosanitarne obniaj
poziom zainfekowania
gleby mikroorganizmami patogenicznymi. Nawozy zielone dostarczaj
te materiau do
cikowania i kompostowania.
Rola nawozw zielonych to kompleksowe oddziaywanie uprawianych
rolin i mikroorganizmw
glebowych na waciwoci fizyczne, chemiczne i biologiczne gleby.
Podstawowym czynnikiem
uyniajcym nawozw zielonych jest masa organiczna wprowadzona do
gleby, gdzie ulega
rozkadowi w drodze humifikacji i mineralizacji. Po zastosowaniu
nawozw zielonych wzrasta
aktywno biologiczna gleby w wyniku rozkadu przyoranej masy przez
mikroorganizmy glebowe.
Rozkad masy organicznej jest do szybki, gdy stosunek C : N w
wieej masie rolinnej jest wski.
Warto nawozow poszczeglnych rolin okrela si wytworzon przez nie
mas organiczn
i zawartymi w niej skadnikami. Wrd rolin uprawianych na nawozy
zielone szczeglnie cenne
s roliny bobowate, ze wzgldu na ich zdolno do wizania wolnego
azotu z atmosfery. Zalet
tej grupy rolin, oprcz produkcji duej masy organicznej i
moliwoci wizania wolnego azotu
z powietrza, jest gbokie korzenienie si i zwizana z tym zdolno
do pobierania skadnikw
z gbszych warstw gleby i przemieszczania ich do warstwy ornej
(po przyoraniu rolin).
Bobowate drobnonasienne (koniczyny, wyka, lucerna, seradela)
uwaane s za korzystniejsze
ni bobowate grubonasienne (strczkowe ubiny, peluszka, bobik).
Roliny bobowate uprawia
si w czystym siewie lub w mieszankach z innymi rolinami,
najczciej trawami lub zboami.
Na zielony nawz wykorzystuje si rwnie inne roliny, ktre szybko
rosn i w krtkim czasie
daj wysoki plon zielonej masy (gorczyca, facelia, rzepak,
rzodkiew, gryka, zboa i trawy).
Nawozy zielone mona uprawia jako plon gwny lub midzyplony
(wsiewki poplonowe,
poplony letnie i ozime). Kada przerwa w uprawie warzyw w cigu
roku powinna by
wykorzystana do uprawy rolin na przyoranie. O doborze sposobu i
terminu uprawy oraz gatunku
roliny decyduj warunki glebowe, miejsce jakie przeznacza si
nawozom zielonym
w podozmianie i nastpstwo rolin w zmianowaniu oraz czas jaki
pozostaje midzy planowanymi
uprawami. Wiele rolin, wykorzystywanych jako nawozy zielone,
naley do tych samych
rodzin botanicznych, co uprawiane gatunki warzyw. Roliny
spokrewnione nie powinny by
stosowane w przerwie miedzy dwiema kolejnymi uprawami. Dotyczy
to rolin z rodziny
kapustowatych (gorczyca, rzepak, rzodkiew), ktre s spokrewnione
ze wszystkimi kapustnymi,
rzodkiewk, rzodkwi, brukwi. Roliny bobowate nie powinny by
uprawiane na zielony nawz
bezporednio przed fasol i grochem. Idealn rolin na zielony nawz,
niespokrewnion z adnym
gatunkiem warzyw, jest facelia, ktra moe by uprawiana w cigu
caego okresu wegetacji.
26
2.2 Wapnowanie i nawoenie mineralne
Gleba jest podstawowym medium uprawowym warzyw w uprawie
polowej. Gleba zaopatruje
roliny w wod i mineralne skadniki pokarmowe, a jej yzno zaley od
skadu
mechanicznego, waciwoci fizyko-chemicznych i biologicznych oraz
w znacznej mierze od
prowadzonej gospodarki nawozowej.
Wapnowanie
Jednym z najistotniejszych czynnikw decydujcych o sprawnoci,
urodzajnoci, przebiegu
procesw chemicznych i biochemicznych, yznoci oraz walorach
uytkowych gleb jest jej
kwasowo mierzona odczynem pH. Odczyn gleb reguluje waciwe
pobieranie skadnikw
pokarmowych oraz spenia funkcj fitosanitarn i ekologiczn.
Zakwaszenie przyspiesza wiele
procesw, ktrych nastpstwem jest zuboenie gleb w jony zasadowe
(wap, magnez, potas) oraz
uwalnia z kompleksu sorpcyjnego do roztworu glebowego skadniki
szkodliwe dla rolin (glin,
mangan), a take zwiksza mobilno i dostpno dla rolin metali
cikich i pierwiastkw
ladowych (ow, kadm, rt, chrom, arsen itp.) Gleby o odczynie
kwanym uznaje si za
chemicznie zdegradowane, w ktrych zamiera ycie biologiczne, gin
poyteczne drobnoustroje
i bakterie, a rozwijaj si grzyby. Zakwaszenie gleb w warunkach
glebowo-klimatycznych Polski
jest procesem naturalnym. Niestety procesy te w ostatnich latach
znacznie przyspieszaj rne
czynniki antropogeniczne, w szczeglnoci nieracjonalne stosowanie
nawozw mineralnych.
Waciwy odczyn gleby wpywa istotnie na skuteczno nawoenia i stan
odywienia rolin.
Wikszo rolin warzywnych dla waciwego pobierania skadnikw
pokarmowych wymaga
odczynu od lekko kwanego do obojtnego (pH 6,0-7,0). Zakresy
optymalnego odczynu (pH
w H2O) gleb dla poszczeglnych gatunkw warzyw podano w tabeli
4.
Oznaczenie wartoci pH nie wskazuje nam jak ilo nawozu wapniowego
naley zastosowa,
aby doprowadzi gleb do odpowiedniego odczynu. Gleby kwane o
takiej samej wartoci pH,
ale o odmiennych zdolnociach buforowych bd wymagay rnych dawek
nawozw
wapniowych. Dawki nawozw wapniowych mona obliczy na podstawie
oznaczenia
kwasowoci hydrolitycznej lub na zasadzie wyznaczenia krzywej
zobojtniajcej gleb.
Odkwaszanie gleb bardzo kwanych prowadzi si w kilku etapach, gdy
jednorazowa dawka
nawozw wapniowych w przeliczeniu na CaO nie powinna przekracza 1
t na ha dla gleb
bardzo lekkich, 1,5 t na ha dla gleb lekkich, 2 t na ha dla gleb
rednich oraz 2,5 t na ha dla
cikich. Wiksze dawki nawozw wapniowych powoduj nadmiern
mineralizacj substancji
organicznej i przejciowo mog pogarsza waciwoci fizyczne i
chemiczne podoa.
Na gleby rednie i cikie o duych waciwociach buforowych, gdy
zachodzi konieczno
szybkiej zmiany odczynu, zaleca si nawozy tlenkowe i
wodorotlenkowe. Nawozy te naley
stosowa nie pniej ni 23 tygodnie przed siewem lub sadzeniem
rolin. Na gleby lekkie
zaleca si stosowa nawozy zawierajce wglany wapnia i magnezu. Na
glebach tych nie stosuje
si nawozw tlenkowych, poniewa istnieje moliwo przewapnowania,
zniszczenia struktury
gruzekowej i niekorzystnego przyspieszenia mineralizacji zwizkw
organicznych. Nawozy
wapniowe najlepiej stosowa latem po zbiorze rolin lub jesieni po
zbiorze rolin. Nawozy
wapniowe naley stosowa na gleb such i dokadnie wymiesza z ca
warstw orn gleby. Od
dokadnego wymieszania nawozw wapniowych z gleb zaley efektywno
ich dziaania. Niektre
roliny warzywne jak: fasola, groch, ogrek, marchew, pomidor,
pietruszka i seler s wraliwe na
27
wapnowanie bezporednio przed ich upraw, dlatego zabieg ten naley
wykona przed uprawianym
przedplonem. Wapnowania nie stosuje si jednoczenie z obornikiem
i nawozami fosforowymi,
poniewa prowadzi to do strat azotu oraz uwstecznienia fosforu.
Prawidowo wykonane
wapnowanie poprawia struktur i yzno gleb kwanych, wpywa
korzystnie na rozwj mikroflory
glebowej i zachodzce procesy mikrobiologiczne w glebie oraz
poprawia waciwoci fizyko-
chemiczne, przyczyniajc si do lepszego wykorzystania przez
roliny skadnikw pokarmowych.
Nawoenie azotem
Spord wszystkich skadnikw pokarmowych pobieranych przez roliny
najwaniejsze
znaczenie ma azot. Uywanie nawozw azotowych przyczynio si w
znacznym stopniu do
zwikszenia produkcji rolnej. Jednak niezalenie od uzyskiwanych
korzyci nadmierne
stosowanie nawozw azotowych jest zawsze zwizane z moliwoci
zanieczyszczenia
rodowiska naturalnego. Niekorzystne dla rodowiska jest
nagromadzenie si w glebie duej iloci
azotu mineralnego, zwaszcza azotanw. Decydujcy wpyw na zawarto
azotanw w rolinach i
wodach ma poziom nawoenia azotem. Nawoenie w dawkach optymalnych
nie powoduje zmian
w rodowisku glebowym, natomiast stosowanie duych dawek nawozw
azotowych powoduje
skaenie rolin i wd azotanami. Azot pochodzcy z nawozw
mineralnych jest wczany w cykl
przemian azotu glebowego. Z dostarczonej dawki roliny
wykorzystuj okoo poowy azotu, 20%
jest unieruchamiane, a 25% stanowi straty. W nawoeniu rolin azot
jest stosowany w postaci
nawozw mineralnych w formie azotanowej, amonowej lub amidowej
(mocznikowej). Azotanowa
forma azotu (N-NO3) jest stosunkowo atwo przyswajalna dla rolin.
Anion NO3- nie podlega
sorpcji wymiennej w glebie, a wic jest podatny na wymywanie
przez wody opadowe w gb profilu
glebowego. W efekcie tego procesu azot w formie azotanowej
przedostaje si do wd gruntowych
i powierzchniowych zbiornikw wodnych. Wysokie stenie jonu NO3- w
powierzchniowych
zbiornikach wodnych powoduje nadmierny rozwj glonw oraz obnienie
stenia tlenu,
przyczyniajc si do ich eutrofizacji. Forma amonowa azotu (N-NH4)
jest natomiast sorbowana przez
glebowy kompleks sorpcyjny. Wysokie stenie jonw NH4+ utrudnia
lub cakowicie uniemoliwia
rozwj bakterii nitryfikacyjnych. Problem nawoenia azotowego
nabiera duego znaczenia
w uprawie rolin warzywnych, w ktrej stosujemy due dawki nawozw
azotowych. Ponadto
zwikszenie iloci dostpnego azotu moe si przyczyni do nadmiernej
akumulacji azotanw
w rolinie. Standardowe zawartoci azotu w polowej produkcji
warzyw zamieszczono w tabeli 4.
Przy ustalaniu potrzeb nawoenia azotem naley uwzgldni:
zawarto azotu mineralnego w glebie ( na podstawie analizy
gleby),
azot z mineralizacji substancji organicznej (naley zna typ gleby
oraz bada zawarto
substancji organicznej analiza wykonywana co 4 lata),
azot pobrany przez roliny przy przewidywanym plonie (dla kadego
gatunku oddzielnie, tab. 5),
straty azotu mineralnego powstae w trakcie okresu uprawowego
(przemieszczanie si do wd
gruntowych, ulatnianie si form gazowych do atmosfery od 15 do
30%).
Ponadto nawoenie azotem zaley od zmianowania, rodzaju przedplonu
i wielkoci dawki
azotu pod przedplon oraz od warunkw pogodowych.
Ustalon dawk nawozu, szczeglnie dla rolin o krtkim okresie
wegetacji, stosuje si bezporednio
przed siewem lub sadzeniem rolin. Rolin warzywnych o krtkim
okresie wegetacji nie naley
28
nawozi pogwnie, gdy zachodzi obawa nadmiernej akumulacji
azotanw. Przedwegetacyjna
dawka azotu zaley od wraliwoci rolin na stenie soli w glebie,
rodzaju gleby oraz jej wilgotnoci.
Do nawoenia pogwnego najlepsze s saletry. Nawozw amonowych i
mocznika nie mona
stosowa na glebach o odczynie kwanym. Na glebach o uregulowanym
odczynie
z moliwoci ich przykrycia mona stosowa kady rodzaj nawozw
azotowych. Mocznik
stosuje si przedsiewnie i pogwnie, szczeglnie u rolin o dugim
okresie wegetacji, a take
dolistnie w formie opryskiwania roztworem o steniu 0,5-5%, w
zalenoci od gatunku.
Nawozy azotowe mona rozsiewa zarwno na caej powierzchni uprawnej
lub pasowo
(nawoenie przedwegetacyjne i pogwne), jak i stosowa w sposb
zlokalizowany. Nawoenie
zlokalizowane polega na umieszczeniu nawozu wgbnie w rzdzie pod
nasionami lub sadzonymi
rolinami, albo obok rzdu, co uatwia szybkie dotarcie korzeni do
skadnikw pokarmowych.
Nawozy azotowe mog by rwnie rozprowadzane w formie pynnej przez
fertygacj
kroplow. Do nawoenia pynnego nadaj si nawozy cakowicie
rozpuszczalne w wodzie
(pynna saletra amonowa oraz saletry wapniowa, potasowa i
magnezowa). Pynne nawoenie,
przez lepsze wykorzystanie skadnikw pokarmowych, zwiksza plon,
pozwala na
zmniejszenie zuycia nawozw oraz zanieczyszczenia wd
gruntowych.
Nawoenie fosforem
rdem fosforu dla rolin s atwo rozpuszczalne fosforany, znajdujce
si w glebie. Jest gwnie
pobierany w formie jonw kwasu ortofosforowego. Pobranie fosforu
przez roliny zaley w duym
stopniu od zawartoci dostpnych jego form w glebie. Zasadniczym
czynnikiem ograniczajcym
przystpno fosforu jest zakwaszenie gleby. Obecno substancji
organicznej w glebie zapobiega
przechodzeniu form rozpuszczalnych w formy niedostpne dla rolin,
przez tworzenie
kompleksowych pocze fosforanw ze zwizkami prchnicowymi. Nawozy
fosforowe stosowane
w nadmiernej iloci mog by rdem zanieczyszcze, majcych negatywny
wpyw na rodowisko
naturalne. Wprowadzenie fosforu do wd moe powodowa
siedmiokrotnie wikszy wzrost suchej
masy glonw ni wprowadzenie takiej samej iloci azotu. Zwizki
fosforu obecne w wodach
powierzchniowych intensyfikuj proces eutrofizacji w zbiornikach
wodnych. Dodatkowo, na skutek
dziaalnoci czowieka, rozmieszczenie zasobw fosforu zmienia si w
sposb niekorzystny dla
ekosystemw. Fosfor wraz ze spywem powierzchniowym przedostaje si
w duych ilociach do
wd, powodujc ich nadmierne uynianie, co indukuje cay acuch
niekorzystnych zmian zarwno
w rodowisku wodnym, jak i glebowym. Z jednej strony mog by one
powodem eutrofizacji
zbiornikw wodnych, z drugiej strony mog by rdem metali cikich w
glebie. Obecnie mimo
spadku zuycia nawozw fosforowych w rolnictwie zanieczyszczenie
wd nie maleje. Waciwoci
sorpcyjne gleb pozwalay tylko do pewnego momentu na akumulacj
fosforu. Jednak w ostatnich latach
obserwuje si wysycenie moliwoci sorpcyjnych gleb, co skutkuje
uwalnianiem fosforu. Zjawisko to
nosi nazw chemicznych bomb czasowych. Polska jest na pierwszym
miejscu spord krajw
nadbatyckich w zanieczyszczeniu Batyku i odpowiada za 34% zrzutw
fosforu i 27% azotu do morza.
Roliny pobieraj fosfor gwnie w formie anionw H2PO4- lub HPO4
-2. Fosfor decyduje bardziej
o rozwoju czci generatywnych ni wegetatywnych oraz o rozwoju
systemu korzeniowego. Na
brak fosforu naraone s przede wszystkim roliny w pocztkowym
okresie wzrostu, wwczas
reakcja na nawoenie fosforem jest najwiksza. Pobieranie fosforu
w duym stopniu uzalenione
29
jest od temperatury. Przy niskiej temperaturze, w pocztkowym
okresie wzrostu, czsto
obserwujemy antocyjanowe zabarwienie nadziemnych czci rolin,
wiadczce o braku fosforu.
Fosfor jest skadnikiem stosunkowo mao mobilnym w glebie.
Zwaszcza w glebach bardzo
kwanych i zasadowych przechodzi w formy sabo rozpuszczalne,
niedostpne dla rolin.
Zwykle w glebie znajduje si od 80 do 90% fosforu w postaci
trudno dostpnej, okoo 10% to
zwizki powoli przyswajalne, a tylko 1% przypada na zwizki atwo
dostpne. Przy obliczaniu
dawki nawozw fosforowych naley uwzgldnia wspczynnik sorpcji tego
skadnika
w glebie, ktrego warto zaley od odczynu oraz od zawartoci jonw
Fe, Ca i Al. Jony te
reaguj z jonami H2PO4-, tworzc trudno rozpuszczalne fosforany.
Poszczeglne gatunki
warzyw odznaczaj si rn zdolnoci pobierania fosforu z gleby.
Dobrze wykorzystuj
fosfor z gleby roliny bobowate oraz niektre warzywa korzeniowe.
Do rolin wraliwych na
niedobr fosforu nale: pomidor, ogrek, saata oraz roliny
kapustne.
Nawoenie fosforem stosujemy jesieni lub wczesn wiosn,
rwnomiernie rozrzucajc nawozy
na powierzchni uprawn, a nastpnie mieszamy je z gleb. Nie naley
wysiewa nawozw
fosforowych rwnoczenie z nawozami zawierajcymi wap, gdy fosfor
ulegnie uwstecznieniu.
Nawoenie potasem
Potas pobierany jest przez roliny w formie jonw K+, gwnie z
roztworu glebowego.
Zwikszona ilo potasu w glebie przyczynia si do wikszego
pobierania i gromadzenia tego
pierwiastka przez roliny. Potas bardzo atwo przemieszcza si w
rolinie. Standardowe
zawartoci potasu w glebie dla poszczeglnych rolin warzywnych
podano w tabeli 4.
3. Nawoenie warzyw w uprawach pod osonami
3.1 Nawoenie w tradycyjnych uprawach gruntowych
W ostatnich latach w nowobudowanych obiektach pod osonami,
szczeglnie szklarniowych,
bardzo rzadko do uprawy rolin wykorzystuje si macierzyst gleb
znajdujc si w tym obiekcie.
Wybudowanie oraz prowadzenie upraw w szklarniach jest inwestycj
wysoce kosztown, dlatego
te maksymalizacja plonowania jest podstawowym celem tego typu
upraw. Grunt szklarni nie jest
najlepszym rodowiskiem dla upraw szklarniowych. Bardzo szybko na
skutek upraw
monokulturowych (brak waciwego zmianowania) dochodzi do zmczenia
gleby i znacznego
obnienia plonowania. W uprawach pod osonami wzbogaca si gleb w
substancj organiczn,
wykorzystuje si specjalnie przygotowywane ziemie ogrodnicze oraz
rnego rodzaju podoa. Na
podstawie analizy chemicznej ustala si potrzeby nawozowe,
zgodnie z wymaganiami
pokarmowymi danego gatunku roliny warzywnej (a nawet odmiany),
uwzgldniajc okres
uprawy, faz wzrostu rolin, a take waciwoci fizyczne podoa. Dla
rolin warzywnych o dugim
okresie wzrostu (pomidor, papryka, ogrek) bardzo istotne jest
nawoenie pogwne (zwane
dokarmianiem) stosowane w caym okresie wzrostu rolin. W uprawie
pod osonami kolejne
nawoenia pogwne s korygowane na podstawie analizy chemicznej
czci wskanikowej roliny.
Standardowe zawartoci skadnikw mineralnych w glebie dla rolin
uprawianych pod osonami
przedstawiono w tabeli 6. Przy nawoeniu rolin pod osonami, ze
wzgldu na waciwoci sorpcyjne
gleb wzbogaconych w substancje organiczne, naley uwzgldnia
wspczynniki sorpcji (tab. 7).
W uprawie rolin pod osonami do czsto dochodzi do wzrostu
zasolenia, spowodowanego
intensywnym nawoeniem mineralnym stosowanym prawie przez cay
okres uprawowy. Dlatego
30
te przed kad kolejn upraw w danym roku naley wykona analiz
podoa, okrelajc
zasolenie oraz pH. W zasadzie dla wszystkich uprawianych rolin
warzywnych pod osonami
mona przyj pH na poziomie 5,5-6,5. Przy niszej zawartoci pH
naley zastosowa wapniowy
nawz wglanowy, ktry wolno zmienia odczyn podoa, dostarczajc
jednoczenie duych
iloci wapnia. Zbyt wysoki odczyn obniamy przez mieszanie podoa z
materiaami organicznymi
o odczynie kwanym, np. torfem wysokim lub niekompostowan kor
drzew sosnowych.
Optymalne stenie w glebach i podoach szklarniowych powinno
wynosi od 1 do 3 g NaCl
na dm3. Nadmierne zasolenie mona usun przez wymieszanie
substancji organicznej ubogiej
w skadniki pokarmowe (odkwaszony torf, surowa kora, trociny
itp.) z gleb lub podoem
o nadmiernej koncentracji skadnikw pokarmowych. Na glebach
lejszych zasolenie mona
zmniejszy przez wypukanie soli do gbszych warstw za pomoc
polewania gleby duymi
dawkami wody.
Warzywa uprawiane pod osonami pod wzgldem sposobu nawoenia moemy
podzieli na dwie
grupy. Pierwsza to warzywa o krtkim okresie wegetacji (saata,
rzodkiewka), wymagajce
doprowadzenia zasobnoci gleby do wymaganego poziomu przed
sadzeniem lub siewem. Druga
grupa to warzywa o dugim okresie wegetacji (pomidor, ogrek,
papryka), ktre przy wczesnych
nasadzeniach w miesicach zimowych w zych warunkach wietlnych, w
pierwszym okresie
wzrostu wymagaj maych iloci skadnikw pokarmowych. W pniejszym
okresie, podczas
silnego wzrostu i kwitnienia, wymagaj znacznie wikszych iloci
skadnikw pokarmowych,
a jeszcze wiksze zapotrzebowanie przypada na owocowanie
rolin.
Znacznie wiksz ilo skadnikw naley dostarczy pogwnie ni podczas
nawoenia
podstawowego. Nawoenie pogwne w trakcie wegetacji mona prowadzi
posypowo nawozami
staymi lub podawa skadniki pokarmowe w formie fertygacji
(podlewanie rolin roztworem
rozpuszczonych nawozw) przy kadym nawadnianiu, nie wystpuj
wwczas okresowe
niedobory skadnikw pokarmowych w podou. Przy posypowym nawoeniu
nawozimy roliny
w odstpach 2-3-tygodniowych, zapobiega to nadmiernemu zasoleniu
podoa. Jeeli nawozi si
nawozami staymi, to ich jednorazowa dawka nie powinna przekracza
wartoci zamieszczonych
w tabeli 8. Pod osonami, gdzie warzywa uprawiane s w gruncie, a
nawoone s duymi
dawkami obornika lub kompostu, nie ma potrzeby dostarczania
rolinom mikroelementw,
gdy znajduj si w wystarczajcej iloci w nawozach organicznych. W
przypadku uprawy
warzyw bez nawoenia organicznego nawoenie mikroelementami jest
konieczne.
Przy fertygacji warzyw uprawianych w gruncie pod osonami naley
stosowa stenia
hydroponiczne skadnikw pokarmowych tak, jak jest to stosowane w
uprawach
bezglebowych. Zastosowanie fertygacji umoliwia stosowanie
programw nawoeniowych,
ktre uwzgldniaj nie tylko dawki nawozw, ale take optymalne dla
rolin stenie
i proporcje skadnikw mineralnych w poszczeglnych fazach
wzrostu.
3.2. Nawoenie w uprawach bezglebowych
W ostatnich latach zwiksza si powierzchnia upraw pod osonami
prowadzona metodami
bezglebowymi. Metody te mog by stosowane we wszystkich
obiektach, ale koniczne s
w tych gospodarstwach, gdzie ze wzgldu na zakaenie, bez
dezynfekcji dalsza uprawa nie
byaby moliwa. W ramach upraw bezglebowych wyrnia si uprawy
hydroponiczne bez
31
podoa (hydroponika stagnujca, cienkowarstwowe kultury przepywowe
NFT, aeroponika)
oraz hydroponiki z podoami (mineralnymi, syntetycznymi i
organicznymi).
Uprawy bezglebowe, w porwnaniu z tradycyjnymi uprawami w gruncie
szklarni czy tunelu
foliowym, zapewniaj wczeniejsze plonowanie, wysze i jakociowo
lepsze plony,
przeduenie okresu uprawowego (ze wzgldu na lepsz zdrowotno i
moliwoci waciwego
odywiania rolin), zmniejszenie poraenia rolin przez szkodniki i
choroby odglebowe.
Wszystkie te metody wymagaj systematycznego nawadniania wraz z
dozowaniem
kompletnych poywek, w ktrych zawarto skadnikw pokarmowych musi
by dostarczona
w odpowiednich proporcjach w zalenoci od fazy rozwojowej rolin
oraz odmiany. W uprawach
tych naley precyzyjnie ustala skad poywek oraz waciwie je
dozowa. Roliny dla
prawidowego wzrostu i rozwoju potrzebuj 16 podstawowych
skadnikw, ktre pobieraj
z powietrza, wody i nawozw. W skad tych skadnikw wchodz: wgiel
(C), wodr (H), tlen (O),
fosfor (P), potas (K), azot (N), siarka (S), wap (Ca), magnez
(Mg), elazo (Fe), bor (B),
mangan (Mn), mied (Cu), cynk (Zn), molibden (Mo) i chlor (Cl).
Pierwiastkiem poytecznym (ale
nie koniecznym) w hydroponicznej uprawie pomidora jest rwnie
krzem (Si), ktry, stosowany
w niewielkich ilociach, wpywa na popraw wzrostu rolin. Jeeli
brakuje ktrego z niezbdnych
skadnikw pokarmowych lub wystpuje on w niewystarczajcej bd
nadmiernej iloci,
powstaj zakcenia w metabolizmie rolin. Czsto te zaburzenia
wywouj widoczne objawy,
takie jak knicie i zasychanie lici i s przyczyn zamierania rolin
bd znacznej obniki plonu.
Wgiel, wodr i tlen wchodz w skad wszystkich zwizkw organicznych
wystpujcych
w rolinach. W odrnieniu od pozostaych skadnikw pokarmowych
pobierane s przez
roliny (z nielicznymi wyjtkami) w formach niejonowych jako CO2,
H2O i O2. Pozostae
skadniki pobierane s w postaci jonowej. Do przygotowania poywki
o okrelonej koncentracji
skadnikw konieczna jest dokadna znajomo skadu chemicznego wody.
W Polsce do
przygotowywania poywek wykorzystuje si wody o bardzo zrnicowanym
skadzie
chemicznym, poniewa nie obowizuj normy okrelajce dopuszczalne
stenie skadnikw
w wodzie. W wielu wypadkach uywa si wody bardzo zej jakoci (o
wysokim odczynie
i nadmiernej zawartoci wodorowglanw HCO3- oraz zbyt duej oglnej
zawartoci soli).
Oglna zawarto soli w wodzie nie powinna przekracza 160 mgdm-3
dla rolin bardzo
wraliwych oraz 800 mgdm-3 dla rolin tolerujcych wysokie
zasolenie. Przy obliczaniu skadu
poywek naley uwzgldni wszystkie skadniki zawarte w wodzie. Naley
zwrci szczegln
uwag na zawarto wapnia, magnezu, siarczanw i chlorkw. Najatwiej
przygotowa poywk
z wody zwierajcej minimalne zawartoci makro- i mikroelementw.
Poywki sporzdzane z wd
o wysokim pH (powyej 7,5) i o wysokiej koncentracji skadnikw (EC
powyej 1,0 mScm-1) s
na og le zbilansowane. Jeeli ustalono dobrze podstawowe
skadniki, to zawyono zawarto
siarczanw lub chlorkw.
Due trudnoci w prawidowym przygotowaniu poywek sprawiaj
wystpujce w wodzie
w nadmiernych ilociach niektre mikroelementy (np. mangan, bor).
Zdarza si, e te skadniki
wystpuj w ilociach toksycznych dla rolin. Aby tak wod mona byo
wykorzysta do
sporzdzania roztworw nawozowych, naley j uzdatni, np. przez
zmieszanie z wod
deszczow zbieran z dachw szklarni.
32
Odczyn wody ma cisy zwizek z iloci kwanych wglanw (HCO3-). Wraz
ze wzrostem
odczynu wzrasta zawarto kwanych wglanw. W zakresie pH od 5,5 do
7,0 zaleno ta ma
charakter zbliony do prostoliniowego. Najlepsza przyswajalno
wikszoci skadnikw
w uprawach hydroponicznych jest przy pH 5,55,8. Dla
doprowadzenia wody do wymaganego
odczynu naley wyznaczy krzyw zakwaszenia wody za pomoc jednego z
kwasw (azotowego,
fosforowego lub solnego). Znajc stenie kwanych wglanw w wodzie
mona w przyblieniu
obliczy ilo kwasw (HNO3, H3PO4, HCl) potrzebn do obnienia pH
wody do 5,5 stosujc wzr:
gdzie:
V objto kwasu na 1000 dm3 wody,
3HCOm - zawarto HCO3
- w wodzie w mgdm-3,
50 przy tej zawartoci wglanw odczyn wody wynosi 5,5,
3HCOM - masa czsteczkowa HCO3
- = 61,
3HNOM masa czsteczkowa HNO3 = 63,
%C HNO3 stenie procentowe kwasu azotowego,
3HNOd gsto kwasu azotowego.
Przy odkwaszaniu wody wraz z kwasami podanymi w tabeli 9
wprowadzamy do poywki
rwnie skadniki pokarmowe (w zalenoci od kwasu: azot, fosfor lub
chlor), ktrych
zawarto mona obliczy korzystajc z nastpujcych wzorw:
(1) kk VdCm %
gdzie:
km masa kwasu,
d gsto kwasu,
kV objto kwasu uyta do regulacji odczynu.
(2) Zawarto N w 1000
10%)/(3
NmlmgHNO k
(3) 100:%3 HNON MMN
gdzie:
% N procentowa zawarto azotu w kwasie azotowym,
NM masa atomowa azotu = 14,
3HNOM masa czsteczkowa HNO3 = 63.
Uwzgldniajc skadniki zawarte w wodzie, a take w kwasach uytych
do korekty odczynu,
moemy obliczy ilo nawozw potrzebnych do sporzdzenia poywki (w g
na 1000 dm3
wody) wg wzoru:
Brakujca ilo nawozu (g) = brakujca ilo skadnikw w mgdm-3 objto
wody
% zawarto skadnika w nawozie 10
33
3
3
3
3 %
50
HNOHNO
HNO
HCO
HCO
HNOdC
Mx
M
mV
33
Stabilizacj pH poywki mona rwnie uzyska przez zmiany stenia jonu
amonowego
(NH4+) w roztworze, ktry dziaa zakwaszajco. Zwikszenie zawartoci
formy amonowej
w roztworze powoduje obnienie odczynu. Naley jednak utrzymywa
niskie stenia NH4+
w roztworze, tylko do kilkunastu mgdm-3 poywki, gdy wiksze
zawartoci, szczeglnie na
podoach inertnych i w czystych hydroponikach, mog by toksyczne
dla rolin.
Koncentracj skadnikw pokarmowych w poywce mierzy si
przewodnictwem waciwym
roztworu EC i wyraa w mScm-1. Przecitne zawartoci skadnikw
pokarmowych
w poywkach hydroponicznych wynosz od 1,5 do 4,5 mScm-1.
Oprcz makroelementw (tab. 10) do przygotowywania poywek
wykorzystuje si mikronawozy
uwzgldniajce 6 mikroelementw (tab. 11). Stosowane s nawozy
mikroelementowe
jednoskadnikowe: elazowe, manganowe, miedziowe, cynkowe, borowe
i molibdenowe oraz
nawozy mikroelementowe wieloskadnikowe, zawierajce dwa lub wicej
mikroelementw.
Ze wzgldu na