Znacaj i ograničenja kvantitativnih metoda analize tržišta poštanskih usluga lidija gligoric

Lidija Gligorić, viši savetnik Regulatorna agencija za elektronske komunikacije i poštanske usluge*

*Ovde izneti stavovi predstavlјaju lični stav autora i ne predstavlјaju nužno i stavove Regulatorne agencije za elektronske komunikacije i poštanske usluge

XXXI I I Simpozijum o novim tehnologijama u poštanskom i telekomunikacionom saobraćaju - PosTel 2015.

- Poštanske usluge predstavljaju osnovno sredstvo za razmenu pošiljaka i dostavu robe;

- Možemo reći da se svaki građanin oslanja na poštanske usluge bilo kao pošilјalac i/ili primalac;

- Prema podacima jednog od sprovedenih istraživanja (Copenhagen Economics, 2010) svake godine se u zemljama EU pošalje oko 135 hiljada milijardi poštanskih pošilјaka preko poštanskih operatora, koji zapošljavaju preko 1.6 miliona radnika;

- Poštanske usluge su konstantno evoluirale tokom vekova. Sa jedne strane, tradicionalne pismonosne pošiljke su u stalnom opadanju u većini evropskih zemalјa (ovaj pad je povezan sa razvojem elektronskih supstituta). Povećanje e-supstitucije i elektronske trgovine će verovatno i u budućnosti imati uticaja na potrebe potrošača u vezi poštanskih usluga;

-Merenje potreba korisnika poštanskog tržišta svakako je izazovan zadatak koji zahteva pažlјivo razmatranje, kao i osnovu ekonomskog razumevanja osnovnih potreba potrošača poštanskih usluga.

Tržišta mrežnih industrija, zbog značajnog opšteg interesa i velikih kapitalnih ulaganja, dovode do značajnijih tržišnih neprilagođenosti, što zahteva srazmernu i kontinuiranu regulaciju.

TRŽIŠTA U VEĆOJ ILI MANJOJ MERI ISKAZUJU NESAVRŠENOSTI

NEOPHODNA ODREĐENA DOZA REGULACIJE

REGULACIJA TRŽIŠTADONOŠENJE PRAVILA

PONAŠANJA TRŽIŠNIH AKTERA

širenje konkurencije, podizanje nivoa kvaliteta usluga, adekvatna zaštita potrošača i zadovol enje potreba potrošačaј

- Ex post regulacija podrazumeva delovanje regulatora nakon što su konstatovane određene nesavršenosti na tržištu, odnosno kada već postoje posledice ovih nesavršenosti;

- Ex ante regulacija podrazumeva svojevrsno preventivno regulatorno delovanje koje sprečava nastajanje posledica tržišnih nesavršenosti. Kako bi ex ante regulacija dala adekvatne rezultate neophodno je, na što precizniji način, unapred odrediti sve relevantne tržišne indikatore, kao i njihov pojedinačni značaj za eventualnu regulaciju;

- Pristupa se sačinjavaju odgovarajućih modela tržišta i neophodnih podataka za razvijanje ovih modela u cil u pretpostavl anja kretanja na realnom tržištu poštanskih ј јusluga;

- Jednako važan mehanizam je i praćenje uporedivih tržišta koja se nalaze na višem nivou razvoja i to kroz analiziranje efekata regulacije na ovim tržištima i utvrđivanju regulatornih mehanizama koji su dali najbol e rezultate (tzv. ј best practice);

- Jedan od zadataka nacionalnih regulatornih tela nadležnih za poštanske usluge je

praćenje evolucije poštanskog tržišta i prikupl anje statističkih podatakaј ;

- U skladu sa Direktivama EU i nacionalnim zakonima, poštanski operatori imaju obavezu da na zahtev nacionalnih regulatornih agencija dostavl aju tražene јinformacije.

-Kvantitativnim metodama istraživanja podaci se prikupl aju na osnovu јstandardizovanog i strukturiranog upitnika;

- Kvantitativne metode istraživanja rezultiraju podacima koji se mogu kvantifikovati, standardizovati, analizirati primenom statističkih metoda i međusobno upoređivati;

-Kvantitativne metode tumače pojave za koje se veruje da imaju objektivnu sliku nezavisnu od viđenja posmatrača.

Osnovni preduslovi za adekvatno i efikasno prikupl anje podatakaј

-identifikovanje „moći” nezavisnih regulatornih agencija da prikupl aju podatke o uslugama јiz opsega univerzalne poštanske usluge, kao i o poštanskim uslugama van ovog opsega;

-identifikovanje opsega poštanskih usluga i opsega univerzalne poštanske usluge u zeml ama članicama EU;ј

-identifikovanje režima licenciranja poštanskih operatora;-identifikovanje kl učnih indikatora za praćenje razvoja poštanskog tržišta;ј-voditi računa o poverl ivosti podataka;ј-obavezno navođenje izvora podataka.

Grupa evropskih regulatora za poštanske usluge (ERGP) utvrdila je osnovne indikatore (19 indikatora, sedam oblasti) za praćenje tržišta poštanskih usluga.

2004-2012

Eurostat prikuplja podatke

ERGP formira WG End-user satisfaction and monitoring

of market outcomes

Eurostat odlučio da obustavi prikupljanje podataka

ERGP odlučuje da ne preuzima prikupljanje

podataka

2012 2013 2014

DG MARKT(Internal Market and Services

Directorate General )preuzima prikupljanje podataka

Dijagram - Razvoj mehanizma prikupl anja podataka vezanih za poštansko tržište zemalja EU u јperiodu 2004-2014. godine

- Regulacija znači veću stabilnost, transparentnost, predvidljivost tehnološkog razvoja države i lokalne zajednice, kao i pravnog sistema. Nagli i ubrzan tehnološki razvoj i izazovi koje predstavlja konvergencija tehnologija dovode u pitanje tradicionalne stavove u vezi sa ulogom regulatora u implementaciji strategije ujednačenog pružanja usluga;

- Jedan od ključnih izazova jeste osiguravanje mera za zaštitu korisnika usluga i konkurenata od nelojalne konkurencije;

- U cilju što efikasnije regulacije i nadgledanja tržišta, regulator mora razviti sposobnost prilagođavanja okruženju podložnom promenama. U tom procesu, regulator će koristiti mehanizme koji će omogućiti da efikasno realizuje zadatke koje odredi kreator politike delovanja, s jedne strane, dok će s druge stvoriti preduslove koji će omogućiti pozitivna tržišna kretanja;

-Da bi regulatorne reforme donele korist, regulatorni mehanizmi moraju biti transparentni, koherentni i sveobuhvatni, od uspostavljanja prikladnog institucionalnog okvira do liberalizacije industrija, zastupanja i sprovođenja politike konkurencije.

Svakako da je mikroekonomski model ponude i potražnje na individualnom tržištu obavezan početak za građenje makromodela;

Međutim, ekonomska aktivnost je veoma često nepostojana i veoma živa pa je potrebno da se u konstruisanju makromodela imaju na umu složeniji odnosi koji vladaju na tržištu inputa i autputa, uvoza i izvoza, kao i ekonomskih transakcija koje postoje između domaćinstava i firmi;

Neophodno je posmatrati više vremenskih regresija u isto vreme i ispitivati njihovu povezanost (mora se ispitati kointegracija);

Potrebno je utvrditi veličinu vremenske serije, broj varijabli, koliko bi faktora ukl učili u model (u јobzir se moraju uzeti one varijable za koje imamo isti vremenski opseg - minimum pet godina, mesečni podaci).

Neophodno je uraditi analizu tržišta po segmentima i utvrditi npr:

•koja je donja granica do koje će padati obim tradicionalnih pismonosnih usluga;•koji je udeo paketa iz lanca elektronske trgovine u ukupnom obimu paketa;•koja je granica do koje može rasti obim paketa iz lanca elektronske trgovine;•koja je granica do koje može rasti obim paketskih usluga...

Naravno, na model utiču i interni faktori - faktori uticaja politike Vlade na stanje nacionalne ekonomije - sprovođenje monetarne i fiskalne politike, politike dohodaka i politike ekonomskih odnosa sa inostranstvom, kao i eksterni faktori - demografski faktor, klimatski uticaji , inostrani proizvod...

Ekonometrijski modeli za prognozu makroekonomskih indikatora na primeru tržišta poštanskih usluga

- Poštanski sistem je veliki i složen, sa velikim brojem kanala ulaza i izlaza kojima sa okruženjem razmenjuje informacije. Okruženje predstavl a skup faktora izvan sistema, koji deluju na sistem, odnosno sa јkojima su sistem i njegovi podsistemi međuzavisni;

-Niz faktora iz okruženja deluje na poštanski sistem – ekonomski, demografski, tehnološki, pravni, obnovivi i neobnovivi resursi, promena zahteva korisnika...

- Poštanski sistem je pod jakim uticajem tehnološkog nivoa društva i demografskih faktora. Kako se društvo razvija, tako se se razvijaju i žel e i zahtevi u smislu kvaliteta pruženih usluga. To kao posledicu ima јpojavu novih usluga;

- Poštanski sistem je dinamički sistem. Dinamički sistem se karakteriše time što ima sposobnost da prelazi iz jednog u drugo stanje, a da pri tome zadržava svoje osnovne karakteristike. Primenu dinamičkog sistema u poštanskom sistemu možemo definisati tako da se pod dejstvom kako okruženja i/ili samog sistema, ulazne i izlazne veličine i stanja menjaju. Postoje stalne promene kod potražnje usluga i tehnoloških procesa;

- Poštanski sistem se može posmatrati i kao složeni deterministički i stohastički sistem. Ova podela se odnosi na mogućnost predviđanja ponašanja sistema;

- Kod determinističkih sistema je unapred poznato njihovo ponašanje, dok kod stohastičkih sistema ponašanje ima karakter verovatnoće;

- Ukoliko posmatramo potražnju poštanskih usluga i mogući broj korisnika koji će zahtevati neku od tih usluga, poštanski sistem možemo posmatrati i kao stohastički sistem. Tu bi morali primeniti odgovarajuće matematičko-statističke modele kako bi govorili o verovatnoći potražnje.

- Koliko god bile dobre i detaljne ni kvantitativne ni kvalitativne metode istraživanja nisu dovoljne za kompletno opisivanje obrazaca na određenom tržištu;

- Kod kvalitativne metode istraživanja primetna je tendencija da predvidi mnogo faktora koji utiču na donošenje odluke za korišćenje neke usluge ili kupovinu proizvoda, dok se većina kvantitativnih metoda istraživanja obavlja uz upotrebu pojednostavljenih linearnih modela;

- Uz pomoć ovih modela dolazimo do pretpostavki koje ne odgovaraju realnom stanju. Svakako da bi neki od alata kvalitativne analize dobro došli – kao npr. studija slučaja, histobiografija, etnografija...

- Možemo zaključiti da je najbolje koristiti kombinaciju kvantitativnih i kvalitativnih metoda;

- Prognoziranje budućih događaja predstavlja ključnu osnovu u planiranju i donošenju regulatornih odluka;

- Istovremeno, proučavanje kako agregiranih ekonomskih varijabli, tako i bihejvioralnih faktora na posmatranom tržištu uz pokušaj njihovog povezivanja u jedinstven model, može biti put, koji kako sa naučnog aspekta, a još više sa aspekta javne politike i regulacije, obećava najbolje rezultate.

UMESTO ZAKLJUČKA