Zeszyty Naukowe Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej ...

ZESZYTY NAUKOWE

Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie

KWARTALNIK

4 (50) / 2015

RADA NAUKOWA / SCIENTIFIC COUNCIL Prof. prof.: Kazimierz WORWA – przewodniczący, Maciej TANAŚ – sekretarz, Jewgenij BABO-SOW, Olga BAŁAKIRIEWA, Henryk BEDNARSKI, Ramiro Délio BORGES de MENESES, Wik-tor CZUŻIKOW, Nadieżda DIEJEWA, Józef FRĄŚ, Karl GRATZER, Diter GREY, Janusz GU-DOWSKI, Dietmar JAHNKE, Tatiana JEFIMIENKO, Mariusz JĘDRZEJKO, Norbert KANS-WOHL, Henryk KIRSCHNER, Anatolij KOŁOT, Wiesław KOWALCZEWSKI, Zbigniew KRAWCZYK, Vladimir KRĈMERY, Natalia KUTUZOWA, Stefan M. KWIATKOWSKI, Zbi-gniew LANDAU, Ella LIBANOWA, Jelena MAKAROWA, František MIHINA, Kiyokazu NAKA-TOMI, Witalij PRAUDE, Michaił ROMANIUK, Jurij S. RUDENKO, Władimir SUDAKOW, Jan SZCZEPAŃSKI, Janusz TANAŚ, Besrat TESFAYE, Zachraij WARNALIJ, Nonna ZINOWIEWA

ZESPÓŁ REDAKCYJNY / EDITIONAL TEAM

Zdzisław SIROJĆ – redaktor naczelny, Katarzyna BOCHEŃSKA-WŁOSTOWSKA – zastępca redaktora naczelnego, Maciej DĘBSKI – zastępca redaktora naczelnego, Agnieszka SZATKOWSKA – sekretarz redakcji, Jerzy CHORĄŻUK, Jakub Jerzy CZARKOWSKI, Krzysztof KANDEFER, Jurij KARIAGIN, Gustaw KONOPACKI, Edyta ŁYSZKOWSKA, Maciej SMUK, Magdalena WOŹNICZKO, Agnieszka ZIELIŃSKA

REDAKTORZY TEMATYCZNI / THEMATIC EDITORS Prof. prof.: Józef FRĄŚ, Marek GRENIEWSKI, Mariusz JĘDRZEJKO, Zbigniew KRAWCZYK, Zdzisław NOWAKOWSKI, Jan SZCZEPAŃSKI, Maciej TANAŚ

REDAKTORZY STATYSTYCZNI / STATISTICAL EDITORS Prof. Brunon GÓRECKI, Tadeusz MIŁOSZ

REDAKTORZY JĘZYKOWI / LANGUAGES EDITORS Jęz. pol. – Katarzyna BOCHEŃSKA-WŁOSTOWSKA, Katarzyna TOMASIŃSKA, jęz. ang – Małgorzata CZAPLEJEWICZ-KOŁODZIŃSKA, Małgorzata ŻYCKA, Marcin ŁĄCZEK, jęz. ang., ros. i ukr. – Susanna KITAJEWA, jęz. ang i hiszp. – Franciszek BIAŁY, jęz. ang., hiszp. i port. – Ramiro Délio BORGES de MENESES, jęz. ang. i franc. – Anna PENKOWSKA, jęz. ros. i białorus. – TAMARA JAKOWUK, jęz. niem. – Barbara KAZUBEK, jęz. ukr. – Jurij KARIAGIN, jęz. słow. i cz. – Ivan BALAŽ

REDAKTOR TECHNICZNY / TECHNICAL EDITORS Adam POLKOWSKI, [email protected]

DRUK I OPRAWA / PRINTERING AND BINDING Sowa Sp. z o.o.

01-209 Warszawa, ul. Hrubieszowska 6a

tel./fax /22/ 431 81 50; e-mail: [email protected]

WYDAWCA / PUBLISHER Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie

03-204 Warszawa, ul. Łabiszyńska 25 tel./fax /22/ 814 37 78; e-mail: [email protected]

© Copyright by Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie

Wersja papierowa pisma jest wersją pierwotną /The paper version of the journal is the initial release/

Nakład 50 egzemplarzy

ISSN 1897-2500

Spis treści / Contents

ROZPRAWY - ARTYKUŁY- STUDIA

DISSERTATIONS - ARTICLES - STUDIES

Kamil TOMKIEWICZ, Gabriela MAJCHROWSKA .......................................................... 9

Rodzaje i analiza sofizmatów na polu naukowym

Types and analysis of sophisms

Krzysztof KANDEFER, Jacek OLEKSIEJUK ................................................................... 19

Wybrane aspekty gospodarowania zasobami ludzkimi w branży motoryzacyjnej

Selected aspects of human resource management in the automotive industry

Zdzisław SIROJĆ ........................................................................................................................ 33

Młodzież i edukacja akademicka

Youth and academic education

Katarzyna BOCHEŃSKA-WŁOSTOWSKA ....................................................................... 59

Warszawa ‒ miasto edukacyjnych wycieczek turystycznych

Warsaw – city of educational tourism

Elżbieta BIERNAT ..................................................................................................................... 71

Czy pracownicy warszawskiej służby zdrowia mogą stanowić przykład

prozdrowotnych zachowań oraz promocji turystyki zdrowotnej w regionie?

Are health care workers Warsaw may be an example of healthy behaviours

and the promotion of health tourism in the region?

Blanka GOSIK ............................................................................................................................. 83

Wpływ wielkopowierzchniowego obiektu handlowego na średniej wielkości

miasto i jego region. Przykład galerii Focus Mall w Piotrkowie Trybunalskim

The influence of a shopping mall on a median city and its region,

as exampled by the Focus Mall in Piotrków Trybunalski


4

Justyna MACIĄG, Joanna KANTYKA .................................................................................. 99

Ocena jakości produktu sportowo-rekreacyjnego miasta przez seniorów

(na przykładzie Katowic)

Evaluation of the quality of the product and sport facilities of the city

by seniors citizens (for example of Katowice)

Piotr ZMYŚLONY, Natalia PIECHOTA ............................................................................ 131

Umiędzynarodowienie funkcji turystycznej polskich miast

Internationalization of Polish cities’ tourist function

Zbigniew ŚWIĄTKOWSKI .................................................................................................... 151

Turystyka jako potencjalne źródło rozwoju województwa lubuskiego

Tourism as a potential factor of development of the Lubuskie voivodeship

Halina KIRYLUK ...................................................................................................................... 173

Wpływ turystyki na rozwój regionu na przykładzie województwa podlaskiego

The influence of tourism on the regional development illustrated by the case of the Podlaskie region

Ewa FERENS ............................................................................................................................ 191

Czynniki warunkujące konkurencyjność terytorialną

na przykładzie gmin województwa mazowieckiego

Determinants of territorial competitiveness on the example of municipalities

of the Mazovian voivodeship

Małgorzata BUCZEK – KOWALIK .................................................................................... 209

Walory turystyczne a ruch turystyczny w województwie podkarpackim

w latach 2000-2011

Tourist attractions and tourist traffic in the Podkarpackie province in years 2000 - 2011


5

Magdalena WOŹNICZKO, Dominik ORŁOWSKI ......................................................... 237

Małopolski szlak wód mineralnych jako produkt turystyczny

w ofercie uzdrowiskowej regionu

Małopolska mineral water trail as a tourist product in the offer spa region

Justyna SYTA – KIERASIŃSKA .......................................................................................... 257

Walory turystyczne powiatu przysuskiego

Tourist attractions of the Przysucha district

Recenzenci Zeszytów Naukowych Uczelni Warszawskiej

im. Marii Skłodowskiej-Curie / Reviewers of Scientific Journals ........................ 275

Informacje dla autorów / Information for Authors .............................................. 277

ROZPRAWY ‒ ARTYKUŁY ‒ STUDIA

DISSERTATIONS ‒ ARTICLES ‒ STUDIES

ZESZYTY NAUKOWE Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie

Nr 4 (50) / 2015

[s. 9-17]

ISSN 1897-2500

Kamil TOMKIEWICZ, Gabriela MAJCHROWSKA

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie,

Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej,

Instytut Spraw Publicznych

Rodzaje i analiza sofizmatów na polu naukowym

Wprowadzenie

Celem niniejszego artykułu jest prezentacja wybranych sofizmatów. W artykule

zostaną zanalizowane następujące sofizmaty:

prawne,

z autorytetu,

konsensualistyczne,

konsekwencjonalizmu,

z wartości autotelicznych,

antropologiczne,

psychogenetyczne.

Ocena jest opinią na określony temat. Argumenty w dyskusji uzasadniają ocenę.

Najczęściej nie występują problemy z uzyskaniem oceny od dyskutanta, tylko z jej

racjonalnym uzasadnieniem. Wyróżniamy argumenty poprawne logicznie oraz ar-

gumenty z błędami czyli sofizmaty, paralogizmy. Często zdarza się, że argumenty

poprawnie logicznie są mniej wiarygodne niż sofizmaty. Wynika to nie z treści (war-


10

tości) argumentu ale jego atrakcyjnej formy. Zgodnie z definicją słownikową sofi-

zmatem jest rozumowanie na pozór poprawne, w którym popełniono błąd logiczny, (…) nada-

jący pozory prawdziwości fałszywemu stwierdzeniu1. Sofiści używają argumentów pozornie

poprawnych logicznie z pełną świadomością, manipulując w ten sposób dyskutan-

tem, w odróżnieniu od paralogizmatyka.

Samo pojęcie sofista z greckiego oznacza mądrość. Sofiści w starożytnej Grecji byli

prywatnymi nauczycielami. Jedni nauczyciele kształtowali logiczne myślenie swych

uczniów. Z kolei, inni sofiści uczyli chwytów erystycznych każdego ucznia, który

był w stanie za to zapłacić. Uczniowie sofistów dzięki pięknym i pustym przemo-

wom zyskiwali sobie szacunek oraz mądrość opinii publicznej2.

Rodzaje sofizmatów

Autorzy wyróżniają następujące rodzaje sofizmatów:

Sofizmat prawny. Występuje wtedy, gdy odwołujemy się do obowiązującej

normy prawnej, która faktycznie istnieje i obowiązuje daną jednostkę czy grupę. Akt

prawny stanowi w takiej argumentacji bezosobowy autorytet. Przepisy prawa mogą

stać się sofizmatem, gdy używamy ich jako argumentu w dyskusji a dobrze wiemy,

że są one nadinterpretowane (niesłuszne niesprawiedliwe, bardzo ogólne etc.). Na

przykład: recenzent przy ocenie rozprawy doktorskiej twierdzi, iż przecież każda

dysertacja doktorska stanowi <oryginalne rozwiązanie problemu naukowego>, gdyż nie ma

drugiej tak samo napisanej pracy doktorskiej. Stąd można wyciągnąć wniosek, że jest

ona unikatowa. Sofista wykorzystuje tutaj lukę w prawie. Gdyż prawodawca

w ustawie z 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz

o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.U. 2003 Nr 65 poz. 595), nie zdefiniował,

co to znaczy oryginalne rozwiązanie problemu naukowego. Dlatego niektórzy recenzenci

mogą to nieprecyzyjne sformułowanie interpretować w sposób arbitralny. Krótko

mówiąc w oryginalnym rozwiązaniu problemu naukowego chodzi przecież o sfor-

mułowanie nowego problemu badawczego lub/i zastosowanie nowej metody (tech-

1 Wielki słownik wyrazów obcych, Bańko M. (red.), Warszawa 2005, s. 1160. 2 J. Jacko, Erystyka jako sztuka unikania nieporozumień, „Podlaskie Zeszyty Pedagogiczne”, nr 3 Siedlce

2001, s. 165.

Rodzaje i analiza sofizmatów na polu naukowym 11

niki) badawczej3. Ponadto inni recenzenci zwracają uwagę na fakt, że w ustawie jest

stwierdzenie, iż rozprawa doktorska (…) powinna stanowić oryginalne rozwiązanie problemu

badawczego (…). Pojęcie powinna interpretuje się w kategoriach, że dobrze by było,

jakby rozprawa doktorska zawierała oryginalne podejście, ale nic się nie stanie jak

takiego innowacyjnego wkładu nie będzie zawierać4.

Sofizmat z autorytetu. Odwołujemy się do różnych rodzajów autorytetu (np.

naukowego, religijnego, przełożonego) lecz autorytet może być też odmiennie poj-

mowany. Dla dziecka będą to być może rodzice, dla podwładnego przełożony etc.

Jednostka musi uznać daną osobą za autorytet na podstawie przyjętych kryteriów

(np. dla autorytetu naukowego może to być tytuł naukowy). Jednostka stosuję sofi-

zmat, jeżeli odwołuje się do autorytetu z innej dziedziny niż ta, której dotyczy

temat dyskusji. Na przykład: uważam, że powinieneś zmienić temat rozprawy dok-

torskiej z zachowań obywatelskich w organizacji na style zarządzania, gdyż profesor

fizyki uważa, iż jest to mało innowacyjna problematyka. Oczywiście profesor fizyki

może mieć rację. Jednak jest autorytetem z fizyki a nie z socjologii organizacji czy

zarządzania. Dlatego jest autorytetem niewiarygodnym a pozornym. Prawdopodo-

bieństwo, że profesor fizyki ma rację jest mniejsze niż profesor socjologii organiza-

cji czy zarządzania w tym zakresie, J. Bocheński nazywa taki rodzaj autorytetu epi-

stemicznym (merytorycznym)5. Nauczyciel akademicki, aby zostać profesorem musi

spełnić wyśrubowane standardy naukowe (m.in. opublikować odpowiednią liczbę

książek naukowych z danej dziedziny). Stąd wniosek, że jest to sofizmat6.

Sofizmat konsensualistyczny7. Odwołujemy się do argumentu konsensuali-

stycznego, gdy powołujemy się na opinię grupy ludzi, do której często my sami

przynależymy. Grupę własną rozpatrujemy jak zagregowany autorytet. Z tą istotną

różnicą, iż nie weryfikujemy kompetencji autorytetu zbiorowego, tak jak w przypad-

3 A. Kraśniewski, Jak pisać rozprawę doktorską? [27.09.2014] <http://cygnus.tele.pw.edu.pl/

~andrzej/TPdokt/tpdokt.htm> 4 P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków 2007, s. 260. 5 J. Bocheński, Logika i filozofia: wybór pism, Baszniak T., et al. (przekł.), Warszawa 1993, s. 236. 6 J. Jacko, Typy i funkcje autorytetu w czasach nieufności, [w:] Komunikacja marketingowa w czasach nieufności,

Goban-Klas T. (red.), Radom 2007, s. 19-31. 7 J. Jacko, Języki demokracji: o uzasadnianiu przez consensus w etyce biznesu i etyce polityki, [w:] Komunikacja

marketingowa – kształtowanie społeczeństwa konsumpcyjnego, Goban-Klas T. (red.), Radom 2006, s. 173-91.


12

ku autorytetu osobowego (praktycznego, aksjologicznego). Często porównujemy się

do innych (tzw. grupa odniesienia, społeczny dowód słuszności). Nie zawsze odwo-

łanie się do opinii większości jest uczciwe. Na przykład: naukowiec odwołuje się do

badań, aby uzasadnić swoje stanowisko. Dyskutant nie zna badań, na które autorytet

naukowy się powołuje. Nie zdaje sobie sprawy, że mogą to być badania przeprowa-

dzone na niereprezentatywnej próbie. Dlatego nie jest uprawnione przenoszenie

wniosków z próby na całą populację. Po wtóre, sofizmat ten może wynikać z nie-

wiedzy. Urząd Miasta podejmuje decyzję wprowadzającą zakaz palenia w kotłach

grzewczych na terenie Krakowa, gdyż zanieczyszcza to powietrze. Uzasadniając

swoje postępowanie odwołuje się do badań opinii mieszkańców Krakowa. Jednak

świadomie zdaje sobie sprawę z tego, że mieszkańcy Krakowa nie posiadają wiedzy

na temat tego co powoduje główne zanieczyszczenie powietrza w Krakowie (tzw.

błędne założenie znawstwa)8, a mimo to powołuje się na vox populi.

Sofizmat konsekwencjonalizmu9. Odwołujemy się do tego argumentu, gdy

poddajemy analizie skutki korzystne i niekorzystne dla jednostki (utylitaryzm egoi-

styczny) lub grupy, narodu (utylitaryzm społeczny). Walorem takiej argumentacji

jest mocne osadzenie w zdroworozsądkowym rozumowaniu. Natomiast manka-

mentem konsekwencjonalizmu jest trudność w sumowaniu i porównaniu dobrych,

złych i neutralnych czynów. Każdy zły czyn pozostawia ślad na każdym dobrym

uczynku10. Na przykład: żyjący w biedzie socjolog dostaje zlecenie skonstruowania i

przeprowadzenia badania techniką ankietową. Pod niepodlegającym dyskusji wa-

runkiem, że badanie będzie tak skonstruowane, iż ma zweryfikować (pozytywnie)

problem badawczy. Socjolog przekonuje swojego kolegę moralistę, że przecież ma

na utrzymaniu dzieci i żonę, dlatego musi przyjąć to zlecenie. Socjolog prezentuje

swojemu koledze tylko korzystne konsekwencje podjęcia zlecenia, pomijając nieko-

rzystne konsekwencje. Na przykład, że wyniki tych badań wprowadzą w błąd inne

8 L. Gruszczyński, Kwestionariusze w socjologii, Katowice 2003, s. 34. 9 J. Jacko, Wprowadzenie do filozofii, [20.08.2014], http://jacko.econ.uj.edu.pl/Start/ Filozofia/ Filozo-

fia.htm 10 J. Bentham, Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa, Warszawa 1958, s. 57.


osoby oraz zaważą na jego karierze zawodowej w postaci odebrania uprawnień

wykonywania zawodu. Jest to sofizmat.

Sofizmat z wartości autotelicznych. Odwołujemy się do tego argumentu, gdy

powołujemy się, na wartości nie poddające się modom relatywistycznym11. Ludzie

bardzo często na skutek braku refleksji nad samym sobą zauważają tylko cele szcze-

gółowe (wartości instrumentalne). Nie dostrzegają celów nadrzędnych (wartości

autotelicznych)12. Można je w pełni nazwać wartościami ponadczasowymi, stano-

wiącymi dobro per se. Występuje kilka ponadczasowych teorii w etyce dotyczących

wartości autotelicznych: eudajmonii (Arystotelesa, szczęścia)13, agapizmu (Robinso-

na, miłości)14, antynomiznu (Sartre’a, wolności)15, personalizmu (K. Wojtyły, god-

ności)16 etc. Jednak w rozmowie zazwyczaj nie powołujemy się na ten rodzaj argu-

mentu poprzez odwołanie się do teorii aksjologicznych, tylko do sumienia rozmów-

cy. Gdy odwołujemy się do tego argumentu zakładamy, że rozmówca podziela te

wartości najczęściej poprzez kierowanie się nimi w życiu (np. miłością). W innym

przypadku, zastosowanie tego argumentu jest bezcelowe. Bardzo łatwo argument

z wartości autotelicznych przekształcić w sofizmat. Dlatego, że wartości są aksjoma-

tami. Z tego powodu wartości autoteliczne bardzo prosto mogą zostać poddane

w wątpliwość. Na przykład (argument poprawny logicznie): Naukowiec twierdzi, że

prowadzenie rzetelnych badań naukowych jest zawsze dobre. Drugi przykład (sofi-

zmat): Życie człowieka w zgodzie z naturą (w sposób zwierzęcy) jest dobrem per se,

dlatego należy uszanować taki wybór.

Sofizmat antropologiczny. Odwołujemy się do tego argumentu, gdy określone

zachowanie jest zgodne lub niezgodne z naturą człowieka. Argument antropolo-

giczny przekształca się w sofizmat, kiedy przywołujemy naturę człowieka do uspra-

wiedliwienia zachowań nieetycznych, niegodnych człowieka. Poza tym, człowiek

jest obdarzony wolną wolą (voluntas recta) i nie zawsze postępuje tak jak mu natura

11 A. MacIntyre, Dziedzictwo cnoty, Chmielewski A. (przekł.), Warszawa 1996, s. 257-259. 12 R. Tokarczyk, Współczesne doktryny polityczne, Warszawa 2010, s. 309-310. 13 W. Tatarkiewicz, O szczęściu, Warszawa 1990, s. 24. 14 J. Dębowski, S. Jedynaka i in., Mała encyklopedia filozofii, Lublin 2002, s. 11. 15 J. Kapuściak, Sens życia: antropologiczne aspekty rosyjskiego renesansu duchowego XX wieku w świetle

prawosławia, Kraków 2000, s. 235. 16 H. Piluś, Człowiek w filozofii Karola Wojtyły - Jana Pawła II, Warszawa 2002, s. 98, 153.


14

podpowiada. Nawet jeśli postępuje w zgodzie z naturą, to nie za każdym razem

musi to być dobre. Na przykład: wielu paranukowców dowodzi, iż chorób nie nale-

ży leczyć, gdyż są one zgodne z naturą człowieka. W ten sposób człowiek zyskuje

naturalną odporność organizmu. Po wtóre, ewolucjoniści uważają, że mężczyźni

zdradzają częściej niż kobiety. Dlatego, że w ich naturze leży inklinacja do przeka-

zania genów czyli zapłodnienia jak największej liczby kobiet. Natomiast podstawo-

wym zadaniem matek jest wychowanie potomstwa. Przytoczone przykłady są sofi-

zmatami, ponieważ odwołują się do natury człowieka w rozumieniu biologicznym a

nie metafizycznym. Metafizyczny aspekt człowieka odpowiada za nasz pierwiastek

człowieczeństwa a nie zwierzęcości.

Sofizmat psychogenetyczny17 (argumentum ad personam). Dyskutant łamie za-

sadę poszanowania godności interlokutora. Używa kontrargumentów nie mających

bezpośredniego związku ze stanowiskiem dyskutanta, tylko z jego wykształceniem,

psychiką, wiekiem, religią, płcią, miejscem pracy etc. Na przykład: nauczycielowi

akademickiemu nie wypada narzekać na jakość szkolnictwa wyższego i deprecjację

dyplomów na rynku pracy. W tym przykładzie sofista zwraca uwagę na związek

dyskutanta z jego miejscem pracy. Domniemywa się, że nauczyciel akademicki nie

może naruszyć zasady solidarności środowiskowej18. Często osoby lepiej wykształ-

cone czują się lepsze tylko z tego powodu, że posiadają dyplom renomowanej

uczelni. Na przykład: osoba X mówi: Moim zdaniem, nie można nawiązać równo-

rzędnej dyskusji na tematy ekonomiczne z osobą, która nawet nie ma skończonej

szkoły średniej. Reasumując, przedmiotem rozważań sofisty nie jest wartość mery-

toryczna argumentów dyskutanta tylko jego osoba lub segment jego osobowości19.

Podsumowanie

Summa summarum, w niniejszym artykule krótko wytłumaczyliśmy i zilustrowali-

śmy sześć sofizmatów: prawny, z autorytetu, konsesualistyczny, konsekwencjonali-

zmu, z wartości autotelicznych, antropologiczny i psychogenetyczny. Aby zweryfi-

17 R. Morawski, Etyczne aspekty działalności badawczej w naukach empirycznych, Warszawa 2011, s. 152-154. 18 P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków 2007, s. 133. 19 T. Hołówka, Kultura logiczna w przykładach, Warszawa 2005, s. 51.


kować, czy twierdzenia są logiczne musimy sprawdzić w argumencie następujące

kwestie w aspektach:

prawnym (m.in. czy przepisy prawa nie są czasem nadinterpretowane?)

z autorytetu (m.in. czy „autorytet” jest kompetentny?)

konsensualistycznym (m.in. jak konsensus został osiągnięty?)

z wartości autotelicznych (m.in. jak dyskutant rozumie wartości autotelicz-

ne?)

antropologicznym (m.in. do jakiej natury człowieka dyskutant się odwołuje?)

psychogenetycznym (m.in. czy aby na pewno argumenty dyskutanta dotyczą

jego treści czy też może osoby?).

Oczywiście przyjęty tu podział na różne rodzaje sofizmatów został dokonany

w sposób umowny w celu uporządkowania argumentów. Sofizmaty w praktyce

występują bardzo często w postaci mieszanej (np. aksjologiczno-prawny). Niniejszy

artykuł nie wyczerpuje wszystkich rodzajów sofizmatów, dlatego wymagane jest

prowadzenie dalszych badań na ten temat. Graficznie rodzaje sofizmatów prezentu-

je schemat 1.

Schemat 1. Rodzaje sofizmatów

Źródło: Opracowanie własne.

Sofi-zmaty

prawne

z autorytetu

konsensualistyczne

z wartości autotelicznych

antropolo-giczne

psychogene-

tyczne konsekwencjonalizmu


16

Bibliografia

[1] Bentham J., Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa. Warszawa 1958.

[2] Bocheński J., Logika i filozofia: wybór pism. (przekł.) Baszniak T. et al.,

Warszawa 1993.

[3] Dębowski J., Jedynaka S. i in., Mała encyklopedia filozofii, Lublin 2002.

[4] Gruszczyński L., Kwestionariusze w socjologii, Katowice 2003.

[5] Hołówka T., Kultura logiczna w przykładach, Warszawa 2005.

[6] Jacko J., Jezyki demokracji: o uzasadnianiu przez konsensus w etyce biznesu i etyce po-

lityki, [w:] Komunikacja marketingowa – kształtowanie społeczeństwa konsumpcyjne-

go, Goban-Klas T. (red.), Radom 2006.

[7] Jacko J., Typy i funkcje autorytetu w czasach nieufności, [w:] Komunikacja marketin-

gowa w czasach nieufności. Goban-Klas T. (red.), Radom 2007.

[8] Jacko J., Wprowadzenie do filozofii [dostęp 20.08.2014]< http://jacko.

econ.uj.edu.pl/Start/ Filozofia/Filozofia.htm>

[9] Jacko J., Erystyka jako sztuka unikania nieporozumień, „Podlaskie Zeszyty Pe-

dagogiczne”, nr 3, Siedlce 2001.

[10] Kapuściak J., Sens życia: antropologiczne aspekty rosyjskiego renesansu duchowego

XX wieku w świetle prawosławia, Kraków 2000.

[11] Kraśniewski A., Jak pisać rozprawę doktorską? [27.09.2014] <http://cygnus.

tele.pw.edu.pl/~andrzej/TPdokt/tpdokt.htm>

[12] MacIntyre A., Dziedzictwo cnoty, Chmielewski A. (przekł.), Warszawa 1996.

[13] Morawski R., Etyczne aspekty działalności badawczej w naukach empirycznych,

Warszawa 2011.

[14] Piluś H., Człowiek w filozofii Karola Wojtyły - Jana Pawła II, Warszawa 2002.

[15] Sztompka P., Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków 2007.

[16] Tatarkiewicz W., O szczęściu, Warszawa 1990.

[17] Tokarczyk R., Współczesne doktryny polityczne, Warszawa 2010.

[18] Wielki słownik wyrazów obcych, Bańko M. (red.), Warszawa 2005.


Streszczenie

Słowa kluczowe: sofizmat prawny, sofizmat z autorytetu, sofizmat konsensualistyczny,

sofizmat konsekwencjonalizmu, sofizmat psychogenetyczny, sofizmat antropologiczny, sofizmat

z wartości autotelicznych

Artykuł porusza kwestie związane z rodzajami sofizmatów. Są one często wykorzystywane

w życiu każdego człowieka. Poprzez szczegółową charakterystykę sofizmatów i podanie

przykładów, czytelnik może ocenić poprawność własnych argumentów, które przytacza podczas

codziennych rozmów.

Types and analysis of sophisms

Summary

Key words: sophism of legal, sophism of authority, sophism of consensual, sophism of consequen-

tialism, sophism psychogenetic, sophism of anthropological, sophism of autotelic

The article discusses issues related to the types of sophisms. They are often used in the life of eve-

ry human being. Through a details characterization of sophisms and give examples, the reader can

assess the correctness of their arguments, which are used in daily conversations.


Nr 4 (50) / 2015

[s. 19-32]

ISSN 1897-2500

Krzysztof KANDEFER

Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie

Jacek OLEKSIEJUK

Uczelnia Łazarskiego

Wybrane aspekty gospodarowania zasobami ludzkimi w branży motoryzacyjnej

Wstęp

W firmie, która funkcjonuje w gospodarce rynkowej, jednym z najważniejszych

zasobów jest personel. Pracownicy, realizując cele i strategię organizacji, mogą zo-

stać źródłem sukcesów lub też stanowić ograniczający element rozwoju i funkcjo-

nowania przedsiębiorstwa. Stąd wynika konieczność zatrudniania w firmie odpo-

wiednich ludzi o określonej wiedzy, doświadczeniu, postawach, uzdolnieniach.

Za pomocą licznych powiązanych ze sobą procesów działa wszechstronny sys-

tem zarządzania zasobami ludzkimi. Ważny staje się wybór właściwych metod re-

krutacji i selekcji poprzedzony planowaniem potrzeb personalnych, a także sprawne

systemy: motywowania oraz oceny pracowników. Ponadto firma powinna zapewnić

możliwości rozwoju i pełnej samorealizacji personelu.

Krzysztof KANDEFER, Jacek OLEKSIEJUK

20

Istota i zakres planowania zasobów ludzkich

Posiadanie wymaganej liczby odpowiednio zaangażowanych i kompetentnych

pracowników, wpływa na sukces każdego przedsiębiorstwa. „Zabezpieczeniu bieżą-

cych i przyszłych potrzeb personalnych przedsiębiorstwa służy w pierwszej kolejno-

ści planowanie zasobów ludzkich. Stanowi ono bowiem, punkt wyjścia w procesie

pozyskiwania i zwalniania pracowników oraz rozwijania ich potencjału pracy zgod-

nie z celami organizacji”1.

Planowanie zatrudnienia (planowanie zasobów ludzkich, planowanie personalne)

w literaturze przedmiotu przedstawiane jest w rozumieniu wąskim i szerokim.

W szerokim rozumieniu planowanie zatrudnienia to ogół decyzji dotyczących

działań i celów we wszystkich obszarach związanych z człowiekiem w procesie

pracy, tzn. w zakresie: bezpieczeństwa i higieny pracy, polityki kadrowej i płacowej,

kosztów pracy, działalności socjalnej2.

W węższym ujęciu planowanie zatrudnienia uwzględnia ustalenie potrzeb kadro-

wych w aspekcie: jakościowym (ustalenie umiejętności i kwalifikacji pracowników),

ilościowym (określenie niezbędnej liczby pracowników), czasowym (określenie

długości okresu zapotrzebowania na pracowników), przestrzennym (ustalenie miej-

sca zapotrzebowania na pracowników)3.

Działania te charakteryzuje się w inny sposób jako:

‒ określenie podaży pracowników,

‒ określenie popytu na pracowników,

‒ planowanie obsady stanowisk pracy4.

Planowanie zasobów ludzkich z punktu widzenia horyzontu czasowego przyjmu-

je charakter:

‒ planowania krótkoterminowego lub operacyjnego, obejmującego okres do

jednego roku,

1 L. Kozioł, A. Piechnik-Kurdziel, J. Kopeć, Zarządzanie zasobami ludzkimi w firmie. Teoria i praktyka,

Biblioteka Pracownicza, Warszawa 2000. 2 A. Pocztowski, Zarządzanie zasobami ludzkimi, Antykwa S.C., Kraków 2008. 3 Ibidem. 4 Ibidem.

Wybrane aspekty gospodarowania zasobami ludzkimi w branży motoryzacyjnej 21

‒ planowania średniookresowego lub taktycznego, obejmującego okres od ro-

ku do 3 lat,

‒ planowania długoterminowego lub strategicznego, obejmującego okres od 3

do 10 lat, takie planowanie nazywane jest często prognozowaniem zatrud-

nienia lub programowaniem.

Cel planowania zatrudnienia to zapewnienie organizacji właściwej liczby pracow-

ników na właściwych stanowiskach pracy, o właściwych cechach, w odpowiednim

czasie i w ramach określonych środków finansowych. Prowadzi się je po to, aby

z jednej strony – poprzez nadmiar pracowników nie dopuścić do wzrostu kosztów

pracy, a z drugiej strony zabezpieczyć przedsiębiorstwo przed niedoborem pracow-

ników niezbędnych do realizacji wyznaczonych celów5.

W przedsiębiorstwie w wyniku planowania zasobów ludzkich powstają programy

i plany zatrudnienia. Na ogół odrębnie sporządza się plan potrzeb i plan pokrycia

potrzeb personalnych6.

Plan potrzeb to zestawienie ilościowych, krótko, średnio i długookresowych oraz

jakościowych danych dotyczących pracowników przedsiębiorstwa, sklasyfikowanych

według następującego wzorca:

Potrzeby personalne – istniejące wewnątrz przedsiębiorstwa możliwości ich po-

krycia = zapotrzebowanie zgłaszane na zewnątrz7.

Plan potrzeb obejmuję odpowiednią rezerwę oraz niezbędne zatrudnienie.

Plan pokrycia potrzeb zawiera różne przedsięwzięcia zewnętrzne i wewnętrzne,

mające na celu zabezpieczenie przyszłych, ale również aktualnych potrzeb personal-

nych przedsiębiorstwa. W zakres tych przedsięwzięć wchodzą najczęściej: planowa-

nie awansów i karier zawodowych, planowanie szkolenia, oraz planowanie redukcji

pracowników. Komórka personalna przedsiębiorstwa jest podmiotem odpowiadają-

cym za opracowanie planu zatrudnienia i koordynację prac związanych z jego przy-

gotowaniem, a także jest współodpowiedzialna za budowanie takiej struktury za-

5 Ibidem. 6 H. Steinman, G. Schreyögg, Zarządzanie. Podstawy kierowania przedsiębiorstwem, koncepcja, funkcje, przykła-

dy, OWPW, Wrocław 2001. 7 M. Dębski, Architektura marek jako narzędzie budowania przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa, Marketing

i Rynek 5/2007, s. 16.


22

trudnienia, która nie tylko zapewnia efektywne wykonanie zadań planowanych, ale

również przyspiesza rozwój przedsiębiorstwa8.

Efektywność przedsiębiorstwa jest uzależniona nie tylko od liczby pracowników,

ale także od jego stanu jakościowego, czyli struktury zatrudnienia według określo-

nych, z reguły współzależnych kryteriów.

Niezmiernie ważne z punktu widzenia realizacji celów zarządzania zasobami

ludzkimi jest wyodrębnienie w przedsiębiorstwie grup zatrudnionych na podstawie9:

‒ specjalności i wykonywanego zawodu,

‒ stażu pracy i wykształcenia – poziomu kwalifikacji,

‒ cech demograficzno-społecznych,

‒ stopnia powiązania z organizacją usług lub produkcji oraz charakteru wyko-

nywanej pracy.

Pełne spożytkowanie potencjału kwalifikacyjnego pracowników jest jednym

z nadrzędnych celów zarządzania zasobami ludzkimi, dlatego istotnym elementem

w analizie zatrudnienia w przedsiębiorstwie jest ocena wykorzystania tego potencja-

łu10.

Analiza dynamiki zatrudnienia również mieści się w ramach analizy zasobów

ludzkich przedsiębiorstwa, polega ona na badaniu zmian liczebności personelu

zachodzących w czasie.

Do analizy zatrudnienia wykorzystuje się również analizę stabilności i ruchliwości

pracowników, w której bada się oba zjawiska za pomocą znanych współczynników

wymiany, zwolnień, przyjęć i stabilizacji11.

W przeprowadzanych analizach zatrudnienia coraz bardziej nawiązuje się do

koncepcji segmentacji rynku pracy. Przedsiębiorstwo traktuje się jako wewnątrzza-

kładowy rynek pracy, w obrębie którego wydziela się najczęściej dwa jego segmenty:

pierwotny rynek pracy, który cechuje się:

‒ stabilnością zatrudnienia,

8 L. Kozioł, A. Piechnik-Kurdziel, J. Kopeć, Zarządzanie zasobami ludzkimi w firmie. Teoria i praktyka,

op. cit. 9 Ibidem. 10 Ibidem. 11 Ibidem.


‒ lepszymi warunkami pracy,

‒ wysokim wynagrodzeniem,

‒ większymi możliwościami awansu i kariery zawodowej;

wtórny rynek pracy:

‒ gdzie przeważają gorsze warunki płacy i pracy,

‒ gdzie przewiduje się większe redukcje pracowników12.

Metody selekcji kandydatów

Proces selekcji ma początek po zakończeniu fazy rekrutacji i złożeniu ofert przez

kandydatów. Selekcja to etap oceny kandydatów opierającej się na charakterystyce

osobowej, przy użyciu informacji o kandydatach, uzyskanych dzięki zastosowaniu

różnych metod i narzędzi diagnostycznych. Od wielu czynników zależą techniki

stosowane przez firmy, aby wyselekcjonować najlepszych pracowników. Przede

wszystkim od wielkości i rodzaju firmy, środków przeznaczonych na rekrutację,

stopnia sformalizowania, kultury przedsiębiorstwa, jak również od profilu stanowi-

ska, na jakie kandydat jest poszukiwany. Inaczej taka procedura wygląda w dużych

korporacjach, a inaczej w kilkuosobowej firmie, jednakże pewne kroki i zastosowa-

ne metody są podobne.

Do najpopularniejszych metod można zaliczyć:

1) analizę życiorysu i ankiet biograficznych,

2) rozmowę kwalifikacyjną,

3) testy psychologiczne,

4) testy wiedzy,

5) centra oceny – assessment centre,

6) techniki symulacyjne:

próbki pracy,

symulacja o niskiej wierności,

dyskusje grupowe,

prezentacje i case study,

12 A. Pocztowski, Zarządzanie zasobami ludzkimi, op.cit.


24

gry decyzyjne,

7) sprawdzanie referencji13.

Rozwój i kariera zawodowa pracowników

Wyjątkowym kapitałem organizacji są ludzie, którzy warci są szczególnych zabie-

gów, dlatego inwestycja w zasoby ludzkie, pomimo że zwykle kosztowna, jest wyso-

ce opłacalna.

„Można nawet powiedzieć, że rozwój kadr stanowi zasadniczą strategię przeżycia

i rozwoju organizacji. Rozwój pracowników powinien więc być podstawową warto-

ścią zarówno dla organizacji, jak i dla niego samego”14.

Rozwój zasobu ludzkiego, zwłaszcza w czasie spowolnienia gospodarczego zy-

skuje obecnie coraz większe znaczenie. Podstawą przewagi konkurencyjnej przed-

siębiorstwa może stać się zdolność kadr do kreowania innowacji oraz opracowywa-

nia planów i implementacji długofalowych zmian rozwoju firmy.

Rozwój kadr zawiera wszystkie działania podejmowane w organizacji, które mają

za zadanie realizację i wsparcie procesu doskonalenia motywacji i kwalifikacji pra-

cowników (rys. 1.). Celem tego procesu jest „wyposażenie ich potencjału zawodo-

wego we właściwości niezbędne do wykonywania obecnych i przyszłych zadań.

W efekcie przyczynia się on do osiągnięcia celów przedsiębiorstwa i indywidualnych

celów pracownika”15.

Powinien kończyć się na: identyfikacji potrzeb, cech, celów, aspiracji pracownika,

przekazywania informacji o warunkach i perspektywach ich spełnienia w ramach

przedsiębiorstwa, ostatecznie do wzajemnego dostosowania możliwości i oczekiwań

obu podmiotów.

13 J. Czarnota-Bojarska, Selekcja zawodowa - przygotowanie, prowadzenie i podstawowe metody, op. cit. 14 T. Listwan, Kształtowanie kadry menedżerskiej firmy, KADRY, Wrocław 1998. 15 A. Pocztowski, Zarządzanie zasobami ludzkimi, op. cit.


Rys. 1. Elementy procesu rozwoju kadry w organizacji

Źródło: T. Listwan, Kształcenie kadry menedżerskiej firmy, Wrocław 1998, s. 73.

Obszar przedmiotowy rozwoju zawodowego łączy się ściśle z potencjałem pracy,

który oznacza pewien zakres zdolności, sprawności, możliwości, znajdujący się

w ludziach, przedsiębiorstwach, rzeczach16.

W wymiarze jakościowym zawiera on takie składniki jak: wiedza teoretyczna,

umiejętności praktyczne, zdrowie i motywację, zdolności a w wymiarze ilościowym

– czas pracy17.

Rozwój zawodowy to innymi słowy miara czasu oddanego na naukę, jak i później

zaoszczędzonego dzięki zwiększeniu wiedzy oraz miara możliwości czyli zdolności

każdego człowieka do pozyskiwania wiedzy.

Kierowanie ludźmi w branży motoryzacyjnej

W niewielkich warsztatach samochodowych, które nie stosują wiele narzędzi

marketingu-mix (reklamy, promocji, PR itd.) sukces zależy przede wszystkim od

16 Ibidem. 17 Ibidem.


26

ludzi. Klienci bardzo często chcą, aby obsługi czy naprawy ich samochodu doko-

nywała darzona zaufaniem, konkretna osoba w serwisie.

Cechy osobowości i umiejętności menedżera

Żeby usługa mogła być dobrze wykonana, należy umiejętnie dobierać i zarządzać

personelem.

Menedżer warsztatu jest stanowiskiem, który łączy w sobie z jednej strony prze-

łożonego pracowników zatrudnionych w warsztacie, a z drugiej osobę reprezentują-

cą firmę wobec klientów. Umiejętność komunikowania się to naturalnie nie wszyst-

ko, czego powinno wymagać się na stanowisku menedżera. Oprócz tego powinien

posiadać umiejętności kierowania zespołem pracowników (przewodzenie, motywo-

wanie, informowanie, kontrola), zdolność nawiązywania i podtrzymywania dobrych

relacji ze współpracownikami i klientami zewnętrznymi, asertywna postawa, wiedza

techniczna i doświadczenie zawodowe, ale również prowadząc warsztat powinien

dodatkowo posiadać umiejętności:

‒ projektowania i prowadzenia akcji marketingowych, poszukiwania klientów,

‒ prowadzenia lokalnych badań rynku i konkurencji,

‒ analizowania wyników sprzedaży i innych wskaźników,

‒ wprowadzania i zmiany pozycjonowania usług, egzekwowania planów osią-

gnięcia jakości i satysfakcji klienta, planów sprzedażowych.

Rolą jaką pełni menedżer jest kierowanie całym warsztatem, a więc i wszystkimi

w nim zatrudnionymi. Tymi zajmującymi się bezpośrednio czynnościami serwiso-

wymi: mechanikami, elektronikami, jak i pracownikami biura obsługującego klien-

tów oraz pomocniczymi (dostawca części).

Zespół jest grupą ludzi posiadających uzupełniające się umiejętności, zaangażo-

wanych w realizację wspólnego celu, przy pomocy ustalonych wspólnie standardów

działania, za których utrzymanie odpowiadają wzajemnie przed sobą. Menedżer

warsztatu jest liderem takiego zespołu i ponosi odpowiedzialność zarówno za at-

mosferę w nim panującą jak i realizację zadań stojących przed zespołem.

Odrębną kwestią jest, czy grupa pracowników stanowi zespół, czy tylko grupę

roboczą. Jeśli z grupy roboczej z czasem tworzy się zespół i dzieje się to pod rzą-


dami menedżera warsztatu, oznacza to, że umiejętnie postawił on wyraźne i zrozu-

miałe cele, określił standardy ich realizacji i role poszczególnych pracowników.

Wytworzył atmosferę bezpośredniej komunikacji, zapewniając jednocześnie możli-

wość rozwoju dla każdego członka zespołu.

Menedżer tworząc i umacniając zespół wypełnił dwa spośród siedmiu podsta-

wowych, stojących przed nim zadań w zakresie zarządzania zasobami ludzkimi.

‒ dobieranie pracowników,

‒ tworzenie i rozwijanie zespołu,

‒ motywacja pracowników,

‒ ocena pracowników,

‒ wynagradzanie ich,

‒ rozwiązywanie konfliktów,

‒ komunikowanie się.

Polityka kadrowa w przedsiębiorstwie motoryzacyjnym

Praktycznie bez przerwy trwa dobór pracowników do zespołu. Menedżer jest

obserwatorem postaw zawodowych pracowników stałych, biorąc pod uwagę ich

wzloty i chwilowe zniżki formy, analizując przyczyny jednych i drugich. Jego uwaga

kieruje się też w stronę uczniów, szukając wśród nich wartościowych członków

zespołu, których mogą stanowić w przyszłości. Wartościuje nowych pracowników

(zwłaszcza podczas pracy) przyjętych na okres próbny.

Odpowiednich osób, z właściwą motywacją i profilem zawodowym należy po-

szukiwać już w procesie rekrutacji i selekcji, a podczas rozmów kwalifikacyjnych

powinno nakreślić się im możliwe ścieżki rozwoju, prosząc o ustosunkowanie się do

nich. Istotnym etapem jest przyjęcie do pracy i pierwsze dni nowo zatrudnionej

osoby. Należy omówić z nią zakres odpowiedzialności, wprowadzić w obowiązki,

przeszkolić w standardach i procedurach, zaopatrzyć we właściwe narzędzia pracy,

zaznajomić z pozostałymi pracownikami i kulturą firmy.

Podczas pracy należy wysłuchiwać, co do powiedzenia ma pracownik oraz kon-

trolować jego pracę, oceniając ją na podstawie wcześniej ustalonych i zapisanych

celów. Należy również rozszerzać jego odpowiedzialność i zadania oraz doszkalać.


28

Tworzenie i rozwijanie zespołu to powszednia praca, na którą składają się w du-

żej mierze zarówno czynności wynikające z konieczności realizacji stojących przed

zespołem zadań, jak i doskonalenie jego umiejętności.

Ocenianie pracowników, nie polega tylko na wychwytywaniu ich niedociągnięć.

Zależy tutaj bardziej na zauważaniu ich sukcesów, choćby na pierwszy rzut oka

drobnych i bez znaczenia, ale to one właśnie dostrzeżone i ocenione mogą stanowić

podstawę do prawidłowego wynagradzania za pracę.

Zakładowy regulamin wynagradzania i sposób wynagradzania mają kluczowe

wręcz znaczenie nie tylko dla nowo rekrutowanych do pracy, ale przede wszystkim

dla już zatrudnionych. Dla warsztatu samochodowego najlepszym rozwiązaniem jest

prowizyjny system wynagradzania, im prostszy tym lepszy. W oparciu o ten system

każdy z pracowników powinien potrafić wyliczyć prowizyjną część swojego wyna-

grodzenia po każdym przepracowanym dniu. Prowizja jako fundamentalna część

systemu wynagrodzeń powinna być uzupełniona o dodatki (premie), które zależeć

będą od jakości i produktywności wykonanej pracy. Aby system przyznawania pre-

mii był klarowny liczba jej składników nie powinna być zbyt duża.

Powinna również dominować zasada korzyści a nie strat. Konstrukcja systemu

wynagradzania pracownika powinna wyglądać w taki sposób, aby wszelkie dodatki

i premie powiększały wypłatę. Wszelkie przewinienia, które mogą skutkować

zmniejszeniem wynagrodzenia należy naturalnie zapisać w regulaminie wynagradza-

nia, mogą to być np.: obciążenie za umyślnie zniszczone mienie lub narzędzia.

Wynagradzanie to nie tylko kwota pojawiająca się na koncie bankowym pracow-

nika i widniejąca co miesiąc na liście płac. Są to również swego rodzaju podzięko-

wania za dobrze wykonaną pracę, wyrażane publicznie pochwały, czy drobne na-

grody rzeczowe dla pracownika.

Motywacja, ocena i szkolenie pracowników branży motoryzacyjnej

Odpowiednia motywacja pracowników jest „motorem napędowym” dla pracow-

nika i inspiruje go do podjęcia wysiłku w dążeniu do wyznaczonego celu. Wpływa

również na efektywność pracy i jest jednym z najważniejszych czynników jej wzro-

stu.


Natomiast jeśli stosunki pomiędzy przełożonym a podwładnym nie są właściwe,

niemożliwe jest stworzenie i utrzymanie odpowiednich relacji między pracownikami

obsługi a klientami. Pracownik nie będzie się starał, jeśli ma świadomość, że firma

robi tak samo w stosunku do niego.

To menedżer serwisu podejmuję decyzję, czy kładzie nacisk na wymianę perso-

nelu, któremu brak motywacji, czy na kształcenie i rozwój pracowników. Obecnie

rynek pracy oferuję możliwość zastąpienia droższych, ale bardziej doświadczonych

pracowników, tańszymi. I menedżer, dla którego pracownicy wykonują stosunkowo

proste czynności obsługowe może skorzystać z tej możliwości. Jednak jeśli efek-

tywna i sprawna działalność firmy wymaga również pracy ludzi doświadczonych,

należy wziąć pod uwagę konsekwentne inwestowanie w rozwój załogi.

Pracownicy warsztatów mają świadomość tego, że dzisiejszy rynek motory-

zacyjny staje się bardzo wymagający, dlatego coraz chętniej biorą udział w różnego

rodzaju szkoleniach technicznych. Chcą pogłębiać swoją wiedzę z zakresu nowych

technologii i systemów pojawiającymi się w samochodach.

Podnoszenie kwalifikacji pracowników to zagadnienie, do którego coraz większą

wagę przykłada nie tylko pracodawca, ale i sami zainteresowani. W zawodach tech-

nicznych dokształcanie jest obecnie po prostu koniecznością. Zmieniające się tech-

nologie wymagają nabywania nowej wiedzy. Szczególnie widoczne jest to

w przypadku zawodu mechanika czy elektronika samochodowego. Współcześnie

nie wystarczy opierać się na wiedzy, którą wyniosło się ze szkoły kilka czy kil-

kanaście lat temu. Udoskonalane systemy elektroniczne, coraz nowsze i bardziej

zaawansowane technologicznie konstrukcje samochodów, czy też pojawiające się na

rynku nowe urządzenia będące obowiązkowym elementem wyposażenia serwisu

sprawiają, że pracownicy są zmuszeni do pogłębiania swojej wiedzy w tym zakresie.

Inaczej nie podołają wymaganiom rynku.

Dla warsztatów samochodowych oferta szkoleniowa jest ogromna. Są to

zarówno szkolenia teoretyczne, jak i praktyczne. Najczęściej są one związane

z obsługą urządzeń czy zasadami działania konkretnych systemów. Nie brakuje też

szkoleń z tzw. umiejętności miękkich, czyli zagadnień marketingowych, sprzeda-


30

żowych czy kontaktów z klientem. Największym zainteresowaniem wśród pra-

cowników cieszą się szkolenia techniczne. Wiele firm na rynku, zwłaszcza pro-

ducenci różnego rodzaju części, urządzeń czy systemów, mają w swojej ofercie

często darmowe szkolenia. Dla pracowników, którzy uczestniczą w takich szkole-

niach ważne jest, aby były one prowadzone przez praktyków, czyli osoby doskonale

znające się na danej tematyce. Pozwala to uczestnikom nie tylko mieć możliwość

wysłuchania uwag i wskazówek, ale również zadawania szczegółowych pytań

i rozwiązywania konkretnych problemów. Wszystko, co jest potrzebne do pro-

wadzenia zajęć praktycznych znajduje się do dyspozycji uczestników w specjalnych

centrach, które firmy szkoleniowe tworzą tylko do tego celu. Dużo firm zajmu-

jących się szkoleniami przygotowuje specjalne programy dydaktyczne, które są

przeznaczone nie tylko dla samych mechaników, ale również studentów czy też

uczniów szkół samochodowych. Teraz w celu wykonywania napraw systemów

elektronicznych sterujących pracą współczesnych pojazdów niezbędna jest nie tylko

doskonała znajomość podstawowych zasad działania tych systemów, ale także

wysoka umiejętność wykorzystywania w codziennej pracy w warsztacie testerów

diagnostycznych.

Uzupełnieniem prowadzonych szkoleń są nie tylko materiały szkoleniowe two-

rzone dla uczestników, ale także często możliwość korzystania przez nich ze spe-

cjalnych portali internetowych, będących źródłem wiedzy technicznej.

Rozwiązywanie konfliktów z pozoru nie ma ciągłego charakteru. Jeżeli menedżer

reaguje dopiero wtedy, gdy konflikt jest nabrzmiały, dezorganizuje wtedy pracę, co

obniża efektywność nie tylko bezpośrednich uczestników konfliktu, ale i całego

zespołu. Zapobieganie narastaniu konfliktów, wychwytywanie i rozwiązywanie

przyczyn rodzących się konfliktów niemalże u ich źródła nie dosyć, że ma już cha-

rakter ciągły, ale jeszcze, wbrew pozorom, przynosi lepsze rezultaty i zajmuję mniej

czasu.

Komunikowanie się ma wielopłaszczyznowy charakter. Komunikacja wewnętrz-

na, która zachodzi pomiędzy pracownikami firmy służy przekazowi informacji

w dół, ale i w górę struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa. W tym przypadku rola


doradcy serwisowego jest kluczowa zarówno w przekazie decyzji menedżera firmy

do szeregowych pracowników, którzy tę decyzję mają zrealizować, jak w informo-

waniu menedżera o nastrojach i sygnałach płynących od pracowników, a mających

znaczenie dla realizacji celów organizacji. Komunikacja zewnętrzna przebiega zaś

pomiędzy organizacją, a jej otoczeniem (klientami, dostawcami, kooperantami).

Zakończenie

W obecnych czasach, umiejętnie zmotywowani i pokierowani pracownicy w sil-

nie konkurencyjnym środowisku, w jakim przychodzi funkcjonować wielu firmom,

umożliwiają uzyskanie przewagi konkurencyjnej nad innymi znajdującymi się na

rynku firmami. Efektywny i skuteczny personel umożliwia zapewnienie wysokiej

jakości usług, co przekłada się na zadowolenie klientów. Kwalifikacje, wiedza, wy-

trwałość oraz twórczość ludzi to najważniejsze strategiczne czynniki sukcesu przed-

siębiorstwa.

W branży motoryzacyjnej główną rolę odgrywają ludzie, bez nich firma nie mo-

głaby funkcjonować. Coraz częściej właściciele małych firm zdają sobie sprawę, że

profesjonalne zarządzanie zasobami ludzkimi w ich firmach może przynieść więcej

korzyści.

Bibliografia

[1] Armstrong M., Zarządzanie zasobami ludzkimi, Wolters Kluwer, Warszawa

2011.

[2] Bąk M. (red.), Zostań Mentorem, IPED, Warszawa 2013.

[3] Czekaj J. (red.), Metody organizacji i zarządzania, Wydawnictwo AE w Krako-

wie, Kraków 2007.

[4] Dębski M., Architektura marek jako narzędzie budowania przewagi konkurencyjnej

przedsiębiorstwa, Marketing i Rynek 5/2007.

[5] Frączek M., Kaleta J., Podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracowników, Wiedza

i Praktyka, Warszawa 2014.

[6] Fryca J., Współczesne przedsiębiorstwo, CeDeWu, Warszawa 2009.

[7] Golnau W. (red.), Zarządzanie zasobami ludzkimi, CeDeWu, Warszawa 2007.


32

[8] Griffin R. W., Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 2013.

[9] Jasiński Z. (red.), Motywowanie w przedsiębiorstwie, Agencja Wydawnicza Placet,

Warszawa 2007.

[10] Kowalczyk S., Organizacja i zarządzanie przedsiębiorstwem samochodowym, WSiP,

Warszawa 2010.

[11] Parsloe E., Wray M., Trener i mentor, Wolters Kluwer, Warszawa 2002.

[12] Sobczyk G. (red.), Ekonomika małych i średnich przedsiębiorstw, Difin, Warszawa

2004.

Streszczenie

Słowa kluczowe: zarządzanie zasobami ludzkimi, branża motoryzacyjna

W artykule autorzy charakteryzują zarządzanie zasobami ludzkimi w branży motory-

zacyjnej. Podkreślają wyjątkowe zaczenie, jakie przywiązują menedżerowie firm motoryzacyjnych

do gospodarowania kapitałem ludzkim.

Selected aspects of human resource management in the automotive industry

Key words: human resource management, automotive industry

In the article, the authors characterize the human resource management in the automotive indus-

try. Emphasize the exceptional importance they attach to the managers of comparies human capital

management.


Nr 4 (50) / 2015

[s. 33-57]

ISSN 1897-2500

Zdzisław SIROJĆ

Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej - Curie

Młodzież i edukacja akademicka

Młodzież jako kategoria społeczna

Zdefiniowanie terminu „młodzież” w naukach społecznych napotyka na okre-

ślone trudności. Najczęściej definiuje się ją jako specyficzną kategorię społeczno-

demograficzną i umiejscawia okres młodości między dzieciństwem a dorosłością

człowieka. Ale, jak pisze J. Tischner, nie da się ustalić dokładnych granic między

tymi okresami (4, s. 103.; zob. także: 6, s. 1.).

W literaturze przedmiotu można zauważyć stosowanie różnych kryteriów defini-

cyjnych młodzieży:

‒ biologicznych,

‒ psychologicznych,

‒ pedagogicznych,

‒ społecznych,

‒ ekonomicznych,

‒ prawnych (1, s. 328.; zob. także: 8, s. 2-5.).

Współcześnie obserwujemy wydłużanie się czasu młodości, chociaż niektórzy

badacze ukonkretniają ten czas (np. B. Fatyga, zob. 2 oraz 6, s. 2.) i umiejscowiają

go między 15. a 25. rokiem życia, co jest wygodne ze względów badawczych.

Zdzisław SIROJĆ

34

W psychologii młodość wiąże się z osiąganiem dojrzałości intelektualnej i emo-

cjonalnej, w pedagogice natomiast z edukacją i pozyskiwaniem wiedzy.

Kryterium społeczne wiąże się z wypełnianiem określonych ról społecznych

przez młodego człowieka, w tym przypadku roli ucznia i studenta.

Podstawą kryterium ekonomicznego jest proces usamodzielniania się ludzi mło-

dych, natomiast kryterium prawne odnosi się do uzyskania przez nich zdolności

prawnych. Do 18. roku życia posiadają oni ograniczoną, a powyżej tego wieku pełną

zdolność prawną (1, ibidem).

Przyjmujemy tu za A. Wrzesińskim (5, s. 40; za: 13, s. 9.), że młodzież to katego-

ria społeczna charakteryzująca się następującymi cechami:

‒ nieokreślonymi ramami wieku, byciem w stanie określającym przejściową fa-

zę życia pomiędzy dzieciństwem a dorosłością,

‒ uczeniem się i wprowadzaniem w kulturę, przystosowywaniem się do peł-

nienia ról ludzi dorosłych i kreacją tych ról,

‒ negacją ról narzuconych przez system normatywny społeczeństwa (zwycza-

je, prawo),

‒ manipulacją i zmianą przynależności grupowej,

‒ wspólnotą norm i wartości, które owocują powstaniem poczucia przynależ-

ności i tożsamości społecznej.

Problemy współczesnej młodzieży

W warunkach globalizacji wolność młodych jest przez nich inaczej pojmowana.

Wolność to „wolność w konsumpcji”. Głównym czynnikiem, obok rynku, kreują-

cym tożsamość współczesnej młodzieży są mass media i ich natychmiastowość

komunikacji. Z. Melosik nazywa to „kulturą typu instant” (3, s. 214.).

W państwach Europy Środkowej i Wschodniej (także w Azji Środkowej) na pro-

ces globalizacji nałożyły się procesy transformacji systemowej. Współczesne bada-

nia nad młodzieżą okresu transformacji pokazują, iż obecną młodzież cechuje:

‒ poczucie zagubienia w chaosie gwałtownie zmieniającej się rzeczywistości;

‒ niepokój i niepewność wobec najbliższej przyszłości;

‒ obawa przed bezrobociem po ukończeniu szkoły;

Młodzież i edukacja akademicka 35

‒ poczucie anomii i kryzysu norm i wartości takich jak: prawda, uczciwość,

sprawiedliwość;

‒ brak poczucia bezpieczeństwa, trudne warunki materialne, poczucie depry-

macji;

‒ poczucie zagrożenia wzrostem przestępczości i agresji;

‒ odwrócenie od przeszłości, która jest już rozdziałem zamkniętym;

‒ rozsądne, pragmatyczne, realistyczne przystosowanie do istniejących warun-

ków;

‒ wycofanie z szerszej aktywności społecznej, orientacja bardziej indywidualna

niż wspólnotowa;

‒ zorientowanie na konsumpcję i wygodne życie, a także przyjemności

i rozrywki;

‒ niechętny stosunek do rosnących nierówności społecznych;

‒ nastawienie na edukację i równość szans edukacyjnych; domaganie się po-

wszechnego dostępu do bezpłatnych studiów wyższych;

‒ świadomość, że szanse edukacyjne zależą w dużej mierze od sytuacji mate-

rialnej rodziców;

‒ wewnętrzne zróżnicowanie na „dzieci lepszych i gorszych szans”;

‒ nastawienie na zmiany i technologie informacyjne;

‒ „świadomość medialna”;

‒ akceptacja dla przemian demokratycznych i poszerzenie swobód obywatel-

skich, przy ambiwalentnym stosunku do zmiany ekonomicznej, której efek-

tami są m. in. bezrobocie i rosnące nierówności;

‒ dostrzeganie zarówno pozytywnych, jak i negatywnych skutków zmiany spo-

łecznej;

‒ orientacja na rodzinę, z jednoczesnym odraczaniem decyzji o małżeństwie

i rodzicielstwie;

‒ kryzys tożsamości, poczucie zerwania ciągłości tradycji kulturowej w sytuacji

gwałtownej zmiany;

Zdzisław SIROJĆ

36

‒ poszukiwania „nowych projektów życia duchowego” (1, s. 335.-336.; zob.

także: 14, s. 2.-3.).

Młodzież akademicka jako przyszła elita społeczna

Specyfika młodzieży akademickiej jako kategorii (subkategorii) społecznej wynika

ze specyfiki szkoły wyższej.

Wyjątkowość studentów jako kategorii społecznej A. Zandecki określa m. in.

w następujący sposób:

‒ posiadają status społeczny studenta,

‒ status ten ma przejściowy charakter,

‒ stanowią względnie homogeniczną kategorię,

‒ posiadają indywidualne i grupowe interesy (7, s. 34.-38.).

Proces kształcenia na poziomie wyższym w znacznym stopniu opiera się na sa-

modzielnej pracy i aktywności młodzieży. Podczas studiów precyzują się jej plany

i aspiracje życiowe. Studiujący nabywają określone kompetencje zawodowe. Okres

między 18. a 25. rokiem życia to także czas kształtowania się istotnych składników

osobowości.

Na studentów jako kategorię społeczną należy spojrzeć także przez pryzmat

kształtowania się przyszłej elity społecznej. Ukończenie studiów to duża szansa

znalezienia się wśród klasy średniej, poprawienia swojej dotychczasowej pozycji

społecznej, spełnienia swoich aspiracji życiowych.

Studenci to przyszłe kadry kierownicze gospodarki i kultury. Dlatego tak istotne

znaczenie ma jakość kształcenia na poziomie wyższym, a potem jak najszybsze

włączenie absolwentów wyższych uczelni do rynku pracy. Niestety, poziom kształ-

cenia w polskich uczelniach wg rankingów światowych jest niski, a wysokie bezro-

bocie wśród młodzieży (około 30,0 %) nie napawa optymizmem.

Szkolnictwo wyższe w Polsce i w Rosji

Systemy edukacji w okresie transformacji zarówno w Polsce jak i w Rosji prze-

szły znaczne przeobrażenia. Przede wszystkim w uczelniach obu państw zwiększyła

się znacznie liczba studiujących. W Polsce ponad 50 % młodzieży podejmuje naukę


na poziomie wyższym, a w Rosji około 70 %. W obu krajach powstało wiele uczelni

prywatnych, które skupiają znaczny odsetek studentów. Oba systemy kształcenia na

poziomie wyższym wdrażają zalecenia wynikające z Deklaracji Bolońskiej, umożli-

wiając studentom m. in. porównywalność kształcenia.

Zarówno w Polsce jak i w Rosji kształcenie na poziomie wyższym odbywa się

w systemie trójstopniowości: licencjat, magisterium i doktorat. Studia licencjackie

(lub inżynierskie) trwają w Polsce 3 – 4 lata, w Rosji – 4 lata. Następny stopień

stanowią dwuletnie studia magisterskie uzupełniające. Oprócz tego istnieją pięcio-

letnie studia magisterskie (w Polsce) i 5 – 6 – letnie studia dyplomowe w Rosji.

Edukację na poziomie wyższym kończą studia doktoranckie, trwające 3 ‒ 4 lata.

Po ukończeniu I stopnia edukacji na poziomie wyższym otrzymuje się tytuł za-

wodowy licencjata lub inżyniera w Polsce, a bakaławra w Rosji. Po ukończeniu II

stopnia edukacji uzyskuje się tytuł magistra zarówno w Polsce jak i w Rosji. Po

ukończeniu pięcioletnich jednolitych studiów magisterskich w Polsce także uzyskuje

się tytuł magistra, a w Rosji tytuł specjalisty. Po ukończeniu studiów doktoranckich

i obronie pracy dyplomowej otrzymuje się stopień naukowy doktora (w Polsce) lub

kandydata nauk (w Rosji).

Edukacja akademicka w Polsce i w Rosji – wybrane rezultaty badania

Badani studenci, zarówno polscy jak i rosyjscy, są zadowoleni z dokonanego wy-

boru kierunku studiów (tab. 1.). Odpowiedzi „zdecydowanie tak” i „tak” udzieliło

180 badanych studentów polskich (94,7 %) i 197 studentów rosyjskich (91,6 %).

Tab. 1. Zadowolenie studentów z wyboru kierunku studiów

Polska Rosja

Ilość odp. [%] Ilość odp. [%]

1. zdecydowanie tak 91 47,9 99 46,0

2. raczej tak 89 46,8 98 45,6

3. raczej nie 8 4,2 16 7,4

4. zdecydowanie nie 2 1,1 2 0,9

Razem 190 100,0 215 100,0

Zdzisław SIROJĆ

38

Z wyboru kierunku studiów było zadowolonych 94,3 % polskich studentek i 92,0

% rosyjskich, natomiast studenci polscy wykazali zadowolenie w 100,0 %, a rosyjscy

w 97,7 % (tab. 2.), ale stanowili oni zdecydowaną mniejszość.

Tab. 2. Zadowolenie studentów z wyboru kierunku studiów wg płci

Płeć

studentka student

polska rosyjska polski rosyjski

Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%]

1. zdecydowanie tak

84 48,3 77 44,0 6 40,0 18 56,3

2. raczej tak 80 46,0 84 48,0 9 60,0 10 31,3

3. raczej nie 8 4,6 12 6,9 0 0,0 4 12,5

4. zdecydowanie nie

2 1,1 2 1,1 0 0,0 0 0,0

Razem 174 100,0 175 100,0 15 100,0 32 100,0

Studenci młodsi (do 25. lat) stanowili zdecydowaną większość badanych. Szcze-

gólną przewagę mieli tu studenci i studentki z Rosji (tab. 3.). Zdecydowanego zado-

wolenia nie wyrażały jedynie studentki polskie (tylko 32,1 % odpowiedzi „zdecydo-

wanie tak”).

Tab. 3. Wiek studentów i ich zadowolenie z wyboru kierunku studiów

Wiek

do 25 lat 26 i więcej lat

Polska Rosja Polska Rosja

Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%]

1. zdecydowanie tak

25 32,1 92 45,8 64 58,2 2 40,0

2. raczej tak 46 59,0 93 46,3 43 39,1 1 20,0

3. raczej nie 5 6,4 16 8,0 3 2,7 0 0,0

4. zdecydowanie nie

2 2,6 0 0,0 0 0,0 2 40,0

Razem 78 100,0 201 100,0 110 100,0 5 100,0


Poglądy studentów na zadowolenie z wyboru kierunku studiów wg ich stanu ro-

dzinnego pokazuje tab. 4. Jak widać, zdecydowanego zachwytu ze swojego wyboru

nie wykazują polskie studentki stanu wolnego.

Tab. 4. Zadowolenie studentów z wyboru kierunku studiów wg stanu ro-

dzinnego

Stan rodzinny badanych

kawaler/panna + stan wolny mężatka/żonaty


Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%]

1. zdecydowanie tak

35 34,7 87 45,8 55 63,2 6 40,0

2. raczej tak 58 57,4 88 46,3 30 34,5 7 46,7

3. raczej nie 6 5,9 15 7,9 2 2,3 1 6,7

4. zdecydowanie nie

2 2,0 0 0,0 0 0,0 1 6,7

Razem 101 100,0 190 100,0 87 100,0 15 100,0

Studenci studiów I i II stopnia w podobny sposób wyrażali zadowolenie z wybo-

ru kierunku studiów (tab. 5.). Jedynie studenci rosyjscy studiów magisterskich byli w

znacznym stopniu niezadowoleni (32,1 %).

W podobny sposób, co zastanawiające, wyrażali swoje poglądy na tę kwestię stu-

denci studiujący zaocznie i w trybie studiów dziennych (tab. 6.), pamiętać musimy

jednak, że w przeważającej większości badani Rosjanie studiowali w trybie dzien-

nym, a Polacy w zaocznym.

W podobny sposób o swoim wyborze kierunku studiów wypowiadali się studenci

z miast i wsi (tab. 7.), za wyjątkiem młodych mężczyzn ze wsi rosyjskich (tylko 30,0

% zdecydowanie zadowolonych i aż 16,7 % niezadowolonych).

Zdzisław SIROJĆ

40

Tab. 5. Zadowolenie studentów z wyboru kierunku studiów wg stopnia nau-

czania

Rok studiów

I, II, III IV, V


Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%]

1. zdecydowanie tak

60 46,2 85 47,5 29 51,8 10 35,7

2. raczej tak 63 48,5 87 48,6 24 42,9 7 25,0

3. raczej nie 6 4,6 7 3,9 2 3,6 9 32,1

4. zdecydowanie nie

1 0,8 0 0,0 1 1,8 2 7,1

Razem 130 100,0 179 100,0 56 100,0 28 100,0

Tab. 6. Zadowolenie studentów z wyboru kierunku studiów wg trybu stu-

diowania

Tryb studiowania

stacjonarny zaoczny


Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%]

1. zdecydowanie tak

2 40,0 92 45,8 87 47,8 2 66,7

2. raczej tak 3 60,0 92 45,8 85 46,7 0 0,0

3. raczej nie 0 0,0 16 8,0 8 4,4 0 0,0

4. zdecydowanie nie

0 0,0 1 0,5 2 1,1 1 33,3

Razem 5 100,0 201 100,0 182 100,0 3 100,0


Tab. 7. Zadowolenie z wyboru kierunku studiów wg miejsca zamieszkania

Miejsce zamieszkania

miasto wieś


Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%]

1. zdecydowanie tak

71 49,0 90 48,6 20 44,4 9 30,0

2. raczej tak 68 46,9 83 44,9 21 46,7 15 50,0

3. raczej nie 5 3,4 11 5,9 3 6,7 5 16,7

4. zdecydowanie nie

1 0,7 1 0,5 1 2,2 1 3,3

Razem 145 100,0 185 100,0 45 100,0 30 100,0

O wyborze kierunku studiów przez studentów polskich najczęściej decydowały

następujące czynniki:

‒ zainteresowanie problematyką studiów ( 98 odpowiedzi – 51,6 % badanych),

‒ predyspozycje zawodowe (71 odpowiedzi – 37,4 % badanych),

a wśród studentów rosyjskich:

‒ zainteresowanie problematyką studiów (87 odpowiedzi – 40,7 % badanych,

‒ rodzice/rodzina (76 odpowiedzi – 35,5 %),

‒ predyspozycje zawodowe (61 odpowiedzi – 28,5 %),

‒ przypadek (45 odpowiedzi, co stanowiło 21,0 % ankietowanych), (tab. 8.).

Tab. 8. Czynniki mające wpływ na wybór kierunku studiów przez ankieto-

wanych

Młodzież polska Młodzież rosyjska

Ilość odp. [%]* Ilość odp. [%]*

1. rodzice / rodzina 13 6,8 76 35,5

2. przyjaciele / koledzy 31 16,3 18 8,4

3. przypadek 24 12,6 45 21,0

4. rodzinne tradycje związane z kierun-kiem studiów

5 2,6 5 2,3

Zdzisław SIROJĆ

42

Młodzież polska Młodzież rosyjska

Ilość odp. [%]* Ilość odp. [%]*

5. doradcy zawodowi 2 1,1 3 1,4

6. zainteresowanie tą tematyką 98 51,6 87 40,7

7. predyspozycje zawodowe 71 37,4 61 28,5

8. oceny na świadectwie maturalnym 2 1,1 2 0,9

9. reklama w mediach 5 2,6 0 0,0

10. łatwość znalezienia pracy po tym kierunku studiów

29 15,3 30 14,0

11. wysokie zarobki w przyszłości 3 1,6 22 10,3

12. renoma uczelni 6 3,2 12 5,6

13. przekonanie, że to łatwy kierunek studiów

10 5,3 7 3,3

14. coś innego 13 6,8 16 7,5

*wartości nie sumują się, gdyż istniała możliwość wielu wyborów (także w tab. 9.-14.).

Jeśli chodzi o czynniki decydujące o wyborze kierunku studiów, to zarówno stu-

dentki, jak i studenci odpowiadali podobnie (tab. 9.). W odpowiedziach młodzieży

rosyjskiej należy zauważyć znaczny wpływ rodziców bądź rodziny na wybór kierun-

ku studiów (36,0 % ‒ Rosjanki, 33,1 % ‒ Rosjanie).

Podobnie kształtowała się sprawa wyboru kierunku studiów u studentów do lat

25 i wśród studentów starszych, chociaż warto podkreślić większe znaczenie wpły-

wu rodziców wśród studentów młodszych, a przyjaciół wśród studentów starszych

(tab. 10.).

Co się zaś tyczy stanu rodzinnego (tab. 11.), to można zauważyć podobieństwo

odpowiedzi jak w przypadku studentek i studentów (zob. tab. 9.).

Podobnie jak w powyżej zaprezentowanych opiniach kwestia ta wyglądała wśród

studentów I i II stopnia (tab. 12.) oraz wśród studiujących zaocznie i na studiach

dziennych (tab. 13.).

Jeśli chodzi o studentów ze wsi i z miasta, to sytuacja wyglądała następująco (tab.

14.): wpływ rodziców na wybór kierunku studiów wśród młodzieży wiejskiej, szcze-

gólnie rosyjskiej, był większy niż wśród młodzieży miejskiej, a predyspozycje zawo-

dowe dominowały wśród miejskiej młodzieży polskiej (41,4 %).


Tab. 9. Płeć a czynniki wpływu na wybór kierunku studiów przez ankieto-

wanych

Płeć

studentka student

Polka Rosjanka Polak Rosjanin

Ilość odp.

[%]* Ilość odp.

[%]* Ilość odp.

[%]* Ilość odp.

[%]*

1. rodzice / ro-dzina

12 6,9 63 36,0 1 6,7 10 31,3

2. przyjaciele / koledzy

29 16,7 13 7,4 1 6,7 4 12,5

3. przypadek 20 11,5 36 20,6 4 26,7 7 21,9

4. rodzinne trady-cje związane z kierunkiem stu-diów

5 2,9 4 2,3 0 0,0 1 3,1

5. doradcy zawo-dowi

1 0,6 1 0,6 1 6,7 2 6,3

6. zainteresowanie tą tematyką

89 51,1 74 42,3 9 60,0 10 31,3

7. predyspozycje zawodowe

68 39,1 45 25,7 3 20,0 14 43,8

8. oceny na świa-dectwie matural-nym

2 1,1 1 0,6 0 0,0 1 3,1

9. reklama w mediach

5 2,9 0 0,0 0 0,0 0 0,0

10. łatwość znale-zienia pracy po tym kierunku studiów

27 15,5 27 15,4 2 13,3 2 6,3

11. wysokie za-robki w przyszło-ści

2 1,1 20 11,4 1 6,7 1 3,1

12. renoma uczel-ni

5 2,9 9 5,1 1 6,7 3 9,4

13. przekonanie, że to łatwy kieru-nek studiów

10 5,7 7 4,0 0 0,0 0 0,0

14. coś innego 13 7,5 12 6,9 0 0,0 4 12,5

Zdzisław SIROJĆ

44

Tab. 10. Wiek ankietowanych a ich zadowolenie z wyboru kierunku studiów

Wiek


Polacy Rosjanie Polacy Rosjanie

Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%]

1. rodzice / rodzina 10 12,8 73 36,3 3 2,7 1 20,0

2. przyjaciele / koledzy 10 12,8 17 8,5 20 18,2 0 0,0

3. przypadek 16 20,5 41 20,4 8 7,3 2 40,0

4. rodzinne tradycje zwią-zane z kierun-kiem studiów

3 3,8 5 2,5 2 1,8 0 0,0

5. doradcy zawodowi

1 1,3 3 1,5 1 0,9 0 0,0

6. zaintereso-wanie tą tema-tyką

46 59,0 82 40,8 51 46,4 0 0,0

7. predyspozy-cje zawodowe

19 24,4 59 29,4 52 47,3 0 0,0

8. oceny na świadectwie maturalnym

2 2,6 2 1,0 0 0,0 0 0,0


4 5,1 0 0,0 1 0,9 0 0,0

10. łatwość znalezienia pracy po tym kierunku stu-diów

12 15,4 29 14,4 17 15,5 0 0,0

11. wysokie zarobki w przyszłości

3 3,8 20 10,0 0 0,0 1 20,0

12. renoma uczelni

5 6,4 11 5,5 1 0,9 1 20,0

13. przekona-nie, że to łatwy kierunek stu-diów

7 9,0 6 3,0 3 2,7 1 20,0


Wiek



Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%]

14. coś innego 3 3,8 16 8,0 10 9,1 0 0,0

Tab. 11. Stan rodzinny a wybór kierunku studiów przez ankietowanych

Stan rodzinny studentów



Ilość odp.

[%]* Ilość odp.

[%]* Ilość odp.

[%]* Ilość odp.

[%]*

1. rodzice / rodzina

9 8,9 70 36,8 4 4,6 3 20,0


15 14,9 16 8,4 15 17,2 1 6,7

3. przypadek 19 18,8 40 21,1 5 5,7 4 26,7

4. rodzinne tradycje związa-ne z kierunkiem studiów

3 3,0 4 2,1 2 2,3 1 6,7

5. doradcy zawodowi

1 1,0 3 1,6 1 1,1 0 0,0

6. zaintereso-wanie tą tema-tyką

53 52,5 76 40,0 44 50,6 6 40,0

7. predyspozy-cje zawodowe

27 26,7 51 26,8 44 50,6 6 40,0


2 2,0 2 1,1 0 0,0 0 0,0


3 3,0 0 0,0 2 2,3 0 0,0

10. łatwość znalezienia pracy po tym kierunku stu-diów

19 18,8 26 13,7 10 11,5 2 13,3

Zdzisław SIROJĆ

46

Stan rodzinny studentów



Ilość odp.

[%]* Ilość odp.

[%]* Ilość odp.

[%]* Ilość odp.

[%]*

11. wysokie zarobki w przyszłości

3 3,0 20 10,5 0 0,0 1 6,7

12. renoma uczelni

4 4,0 12 6,3 2 2,3 0 0,0

13. przekona-nie, że to łatwy kierunek stu-diów

9 8,9 5 2,6 1 1,1 1 6,7

14. coś innego 5 5,0 14 7,4 8 9,2 1 6,7

Tab. 12. Stopnie studiów a opinie studentów o wyborze kierunku nauki

Rok studiów

I, II, III IV, V


Ilość odp. [%]* Ilość odp. [%]* Ilość odp. [%*] Ilość odp. [%]*

1. rodzice / rodzina

8 6,2 65 36,3 5 8,9 9 32,1


25 19,2 16 8,9 5 8,9 1 3,6

3. przypadek 19 14,6 35 19,6 5 8,9 8 28,6

4. rodzinne tradycje związa-ne z kierunkiem studiów

2 1,5 4 2,2 2 3,6 1 3,6

5. doradcy za-wodowi

2 1,5 3 1,7 0 0,0 0 0,0

6. zainteresowa-nie tą tematyką

67 51,5 77 43,0 31 55,4 6 21,4


43 33,1 53 29,6 26 46,4 6 21,4


1 0,8 1 0,6 1 1,8 1 3,6


Rok studiów

I, II, III IV, V


Ilość odp. [%]* Ilość odp. [%]* Ilość odp. [%*] Ilość odp. [%]*


2 1,5 0 0,0 3 5,4 0 0,0

10. łatwość znalezienia pracy po tym kierunku studiów

15 11,5 25 14,0 13 23,2 4 14,3

11. wysokie zarobki w przy-szłości

3 2,3 20 11,2 0 0,0 1 3,6

12. renoma uczelni

3 2,3 11 6,1 3 5,4 1 3,6

13. przekonanie, że to łatwy kierunek studiów

6 4,6 2 1,1 4 7,1 5 17,9

14. coś innego 8 6,2 15 8,4 5 8,9 1 3,6

Tab. 13. Tryb studiowania a opinie o wyborze kierunku studiów

Tryb studiowania

Stacjonarny Zaoczny


Ilość odp. [%]* Ilość odp. [%]* Ilość odp. [%]* Ilość odp. [%]*

1. rodzice / rodzi-na

1 20,0 72 35,8 12 6,6 0 0,0


2 40,0 17 8,5 28 15,4 0 0,0

3. przypadek 1 20,0 39 19,4 22 12,1 2 66,7

4. rodzinne trady-cje związane z kierunkiem stu-diów

0 0,0 5 2,5 5 2,7 0 0,0


1 20,0 3 1,5 1 0,5 0 0,0


0 0,0 83 41,3 98 53,8 0 0,0

Zdzisław SIROJĆ

48

Tryb studiowania

Stacjonarny Zaoczny




1 20,0 58 28,9 69 37,9 1 33,3


0 0,0 2 1,0 2 1,1 0 0,0


0 0,0 0 0,0 5 2,7 0 0,0

10. łatwość znale-zienia pracy po tym kierunku studiów

0 0,0 29 14,4 29 15,9 0 0,0


0 0,0 21 10,4 3 1,6 0 0,0

12. renoma uczelni 0 0,0 12 6,0 6 3,3 0 0,0


0 0,0 7 3,5 10 5,5 0 0,0

14. coś innego 0 0,0 16 8,0 13 7,1 0 0,0

Tab. 14. Miejsce zamieszkania a opinie młodzieży o wyborze kierunku stu-

diów


miasto wieś



1. rodzice / rodzi-na

8 5,5 63 34,1 5 11,1 13 43,3


23 15,9 16 8,6 8 17,8 2 6,7

3. przypadek 15 10,3 40 21,6 9 20,0 5 16,7

4. rodzinne trady-cje związane z tym kierunkiem stu-diów

4 2,8 5 2,7 1 2,2 0 0,0



miasto wieś




2 1,4 3 1,6 0 0,0 0 0,0


74 51,0 80 43,2 24 53,3 7 23,3


60 41,4 55 29,7 11 24,4 6 20,0


1 0,7 2 1,1 1 2,2 0 0,0


2 1,4 0 0,0 3 6,7 0 0,0

10. łatwość znale-zienia pracy po studiach na tym kierunku studiów

20 13,8 27 14,6 9 20,0 3 10,0


2 1,4 18 9,7 1 2,2 4 13,3

12. renoma uczelni 3 2,1 9 4,9 3 6,7 3 10,0


7 4,8 6 3,2 3 6,7 1 3,3

14. coś innego 10 6,9 15 8,1 3 6,7 1 3,3

Ocenie poddane zostało kształcenie w uczelni. Zarówno studenci polscy jaki ro-

syjscy oceniają je pozytywnie. 2/3 studentów polskich odpowiedziało: „raczej tak”

(51,6 %) i „zdecydowanie tak” (16,8 %), natomiast aż ¾ studentów rosyjskich od-

powiedziało w ten sposób: „raczej tak” (51,9 %) i „zdecydowanie tak” (25,2 %),

(tab. 15.).

Zdzisław SIROJĆ

50

Tab. 15. Ocena kształcenia w uczelni w opinii studentów

Polska Rosja


1. zdecydowanie tak 32 16,8 54 25,2

2. raczej tak 98 51,6 111 51,9

3. raczej nie 22 11,6 14 6,5

4. zdecydowanie nie 6 3,2 4 1,9

5. trudno powiedzieć 32 16,8 31 14,5

Razem 190 100,0 214 100,0

Tabele 16. – 21. zawierają oceny kształcenia w badanych uczelniach wg cech spo-

łeczno - demograficznych.

Tab. 16. Ocena kształcenia w badanych uczelniach wg płci studentów

Płeć

studentka student

polska rosyjska polski rosyjski

Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%]

1. zdecydowanie tak 29 16,7 41 23,7 3 20,0 9 27,3

2. raczej tak 88 50,6 96 55,5 9 60,0 14 42,4

3. raczej nie 19 10,9 8 4,6 3 20,0 5 15,2

4. zdecydowanie nie 6 3,4 3 1,7 0 0,0 0 0,0

5. trudno powie-dzieć 32 18,4 25 14,5 0 0,0 5 15,2

Razem 174 100,0 173 100,0 15 100,0 33 100,0


Tab. 17. Ocena kształcenia w badanych uczelniach wg wieku studentów

Wiek



Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%]

1. zdecydowanie tak

11 14,1 47 23,5 21 19,1 1 20,0

2. raczej tak 35 44,9 109 54,5 61 55,5 2 40,0

3. raczej nie 10 12,8 13 6,5 12 10,9 0 0,0

4. zdecydowanie nie

4 5,1 1 0,5 2 1,8 2 40,0

5. trudno powie-dzieć

18 23,1 30 15,0 14 12,7 0 0,0

Razem 78 100,0 200 100,0 110 100,0 5 100,0

Tab. 18. Ocena kształcenia w badanych uczelniach wg stanu rodzinnego

Stan rodzinny


Młodzież polska

Młodzież rosyjska Mł. polska Mł. Rosyjska

Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%]

1. zdecydowanie tak

14 13,9 46 24,3 18 20,7 3 20,0

2. raczej tak 47 46,5 102 54,0 50 57,5 7 46,7

3. raczej nie 14 13,9 13 6,9 8 9,2 0 0,0

4. zdecydowanie nie

5 5,0 2 1,1 0 0,0 1 6,7


21 20,8 26 13,8 11 12,6 4 26,7

Razem 101 100,0 189 100,0 87 100,0 15 100,0

Zdzisław SIROJĆ

52

Tab. 19. Ocena kształcenia w badanych uczelniach wg stopnia studiów an-

kietowanych

Rok studiów

I, II, III IV, V


Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%]

1. zdecydowanie tak 25 19,2 46 25,8 6 10,7 4 14,3

2. raczej tak 68 52,3 100 56,2 28 50,0 10 35,7

3. raczej nie 9 6,9 8 4,5 13 23,2 5 17,9

4. zdecydowanie nie 4 3,1 1 0,6 2 3,6 2 7,1


24 18,5 23 12,9 7 12,5 7 25,0

Razem 130 100,0 178 100,0 56 100,0 28 100,0

Tab. 20. Ocena kształcenia w badanych uczelniach wg trybu studiowania

ankietowanych

Tryb studiowania

stacjonarny zaoczny


Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%]

1. zdecydowanie tak

1 20,0 47 23,5 31 17,0 1 33,3

2. raczej tak 3 60,0 109 54,5 92 50,5 1 33,3

3. raczej nie 1 20,0 13 6,5 21 11,5 0 0,0

4. zdecydowanie nie

0 0,0 2 1,0 6 3,3 1 33,3


0 0,0 29 14,5 32 17,6 0 0,0

Razem 5 100,0 200 100,0 182 100,0 3 100,0


Tab. 21. Ocena kształcenia w badanych uczelniach wg miejsca zamieszkania

studentów


Miasto Wieś


Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%] Ilość odp.

[%]

1. zdecydowanie tak

23 16,1 42 24,7 9 20,0 6 20,7

2. raczej tak 79 55,2 91 53,5 17 37,8 17 58,6

3. raczej nie 17 11,9 12 7,1 5 11,1 1 3,4

4. zdecydowanie nie

2 1,4 2 1,2 4 8,9 1 3,4


22 15,4 23 13,5 10 22,2 4 13,8

Razem 143 100,0 170 100,0 45 100,0 29 100,0

Bardziej krytyczne w ocenie kształcenia są studentki polskie, szczególnie te do 25

lat. Bardziej krytycznie patrzą na jakość kształcenia studenci studiów magisterskich

i stacjonarnych. Także polscy studenci ze wsi byli mniej zachwyceni kształceniem

w badanych uczelniach, mimo iż większość z nich pozytywnie oceniła to kształce-

nie.

Dobrym sprawdzianem jakości kształcenia jest stosowanie najnowszych technik i

narzędzi dydaktycznych. Na pytanie, czy w ciągu ostatniego roku akademickiego

studenci uczyli się za pomocą e – learningu, odpowiedzi były w połowie pozytywne

(tab. 22.).

Tab. 22. E – learning w nauczaniu w badanych uczelniach w opinii studen-

tów

Polska Rosja


1. tak 94 50,3 89 42,6

2. nie 93 49,7 120 57,4

Razem 187 100,0 209 100,0

Zdzisław SIROJĆ

54

W analizie nie uwzględniono zbyt małej ilości odpowiedzi w niektórych katego-

riach badanych studentów.

Wnioski

Edukacja, w szczególności ta poziomie wyższym, w istotny sposób wpływa na

rozwój młodzieży i ich przygotowanie do życia w społeczeństwie. Niniejsze badanie

uwzględniło tylko niektóre aspekty tego kształcenia, analizą zaś objęto tylko znaczą-

ce wielkości odpowiedzi ankietowanych studentów. Nie można zatem, na podstawie

tego badania wyciągać zbyt daleko idących wniosków odnośnie szeroko pojmowa-

nej edukacji akademickiej. Możemy jedynie przeanalizować jego rezultaty dotyczące

badanych uczelni i studiującej w nich młodzieży.

Zadowolenie z wyboru kierunku studiów wyraziła zdecydowana większość bada-

nych (studenci polscy – 94,7 %, studenci rosyjscy ‒ 91,6 %), przy czym bardziej

zadowoleni byli mężczyźni, aniżeli kobiety. Mniejsze zadowolenie w stosunku do

pozostałych wyrażały także młodsze polskie studentki stanu wolnego. Nie było

zasadniczych różnic w zadowoleniu z wyboru kierunku studiów wśród studentów

studiujących zaocznie jak i w trybie studiów dziennych.

Studenci polscy i rosyjscy wysoko oceniają kształcenie w uczelni (68,4 % ocen

pozytywnych studiujących Polaków i 77,1 % Rosjan). Bardziej krytyczne w swoich

ocenach w stosunku do pozostałych były młodsze studentki polskie oraz studenci

i studentki studiów stacjonarnych i magisterskich. Trudno wyjaśnić motywację

dziewcząt, natomiast bardziej krytyczne spojrzenie starszych i bardziej doświadczo-

nych studentów oraz studentów przebywających dłużej w murach uczelni jest zro-

zumiałe.

W trakcie studiów zarówno studenci polscy jak i rosyjscy mają możliwość korzy-

stania z nowoczesnych mediów. Stosowanie e – learningu w nauczaniu potwierdziła

jednak tylko połowa badanej młodzieży. Powszechne stosowanie technik kompute-

rowych podczas zajęć w badanych uczelniach nie świadczy jeszcze o innowacyjności

w nauczaniu oraz o właściwej ocenie nabywanych kompetencji społecznych i zawo-

dowych przez studentów. Warto w tym przypadku zwrócić uwagę na osiągnięcia

Finów w tym zakresie i spróbować wdrażać ich koncepcje (zob.: 12; 15).


Zainteresowanie problematyką studiów i predyspozycje zawodowe stanowiły

w 89,0 % źródło decyzji studentów polskich o podjęciu edukacji na poziomie wyż-

szym, nieco mniej wśród studentów rosyjskich 69,5 %. Istotną rolę w podejmowa-

niu decyzji w tej kwestii odegrali: wśród studentów rosyjskich – rodzice i rodzina

(35,5 %) oraz przyjaciele i koledzy – wśród studentów polskich (16,5 %). Zarówno

studenci jak i studentki odpowiadali w tej kwestii podobnie. Na znaczący wpływ

rodziców na wybór studiów wskazywali studenci młodsi oraz młodzież wiejska.

Wśród młodzieży miejskiej większe znaczenie miały natomiast predyspozycje za-

wodowe (41,4 %). W obu badanych uczelniach łatwość znalezienia pracy po stu-

diowanych kierunkach odegrała mniejszą rolę (u studentów polskich – 15,3 %

i rosyjskich 14,0 %), (zob.: 9; 10).

Zastanawiający jest także fakt, iż wśród studentów rosyjskich 21,0 % badanych

wskazało, iż wybrało kierunek studiów przez przypadek, mimo to są z niego

w przeważającej części zadowoleni. Możliwe, że wpływ na to ma „ucieczka” przed

poborem do armii, bowiem podjęcie studiów zwalnia z tego obowiązku. Potwier-

dzać może to m. in. fakt niezadowolenia młodych Rosjan pochodzących ze wsi

z wyboru kierunku studiów.

Badanie pokazało, iż w dalszym ciągu brakuje młodzieży profesjonalnego wspar-

cia w wyborze kierunku studiów i ewentualnego przyszłego zawodu. Rola doradz-

twa zawodowego jest w obu badanych przypadkach znikoma (u Polaków – 1,1 %,

u Rosjan – 1,4 %).

Bibliografia

Druki zwarte

[1] Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, t. III, Warszawa 2004.

[2] Fatyga B., Dzieci z naszej ulicy. Antropologia kultury młodzieżowej, Warszawa

2005.

[3] Melosik Z., Kultura popularna jako czynnik socjalizacji, w: Pedagogika XX wieku,

Kwieciński Z., Śliwerski B. (red.), PWN, Warszawa 2003.

[4] Tischner J., Spór o istnienie człowieka, Kraków 1998.

Zdzisław SIROJĆ

56

[5] Wrzesiński W., Jednostka – rodzina –pokolenie, Poznań 2003.

[6] Wysocka E., Młodzież w zmieniającej się rzeczywistości – wizerunek własny w per-

spektywie subiektywnej, w: Młodzi w społeczeństwie zmiany. Studia polsko – ukraiń-

skie, Sroczyńska M., Paczkowski J. (red.), WSU, Kielce2010.

[7] Zandecki A., Struktura społeczna w środowisku młodzieży akademickiej, UAM,

Poznań 1989.

Czasopisma

[1] Pawliczuk W., Definicje terminu „młodzież” – przegląd koncepcji, „Postępy Nauk

Medycznych” 6/2006.

[2] Sirojć Z., Edukacja młodych Polaków i Rosjan a rynek pracy, „Zeszyty Naukowe

Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej – Curie 2/2014.

[3] Sirojć Z., Wybrane aspekty badania życia studentów polskich i rosyjskich (edukacja,

czas wolny, perspektywy zatrudnienia), Studia Społeczne 1/2014.

Źródła elektroniczne

[1] Hanse – Parlament e. V., Systemy oświatowe w krajach nadbałtyckich,

http://www.dualtraining.eu/resources/Gesamtkonzept_Bildung_170806_pl

.pdf

[2] Jagiełło – Rusiłowski A., Fiński model kształcenia i oceniania kompetencji społecz-

nych – inspiracje dla polskich interesariuszy szkolnictwa wyższego, biblioteka-krk-

ibe.edu.pl/opac_css/doc_num.php?expium_id=305

[3] Kędzior J., Młodzież jako specyficzna kategoria społeczna,

www.dops.wroc.pl/publikacje/eros.pdf

[4] Maraj M., Młodzież jako odrębna kategoria społeczna,

www.rzeszow.oaza.pl/dokument.php?id=321

Inne

[1] Biały F., Narodowy System Innowacji w Finlandii jako wzór dla Polski, praca magi-

sterska w Szkole Głównej Handlowej, Warszawa 2013.


Streszczenie

Słowa kluczowe: młodzież akademicka, edukacja, Polska, Rosja

Artykuł poświęcony jest wybranym aspektom badania polskiej i rosyjskiej młodzieży akade-

mickiej w okresie transformacji. Pokazuje podobieństwa i różnice w podejściu do edukacji przez

młodzież dwóch różnych uczelni – polskiej prywatnej i rosyjskiej państwowej. Podobieństw jest

jednak znacznie więcej niż różnic. Wskazuje to na podobieństwo niektórych procesów społecznych

zachodzących w Polsce i w Rosji w czasie transformacji.

Youth and academic education

Summary

Key words: university students, education, Poland, Russia

The article is devoted to selected aspects of the study of Polish and Russian academic youth in

transition. Shows the similarities and differences in the approach to education by young people of

two different schools – Polish and Russian. The similarities, however, is much than differences.

This points to the similarity of some of the processes taking place in the Polish and Russian socie-

ties in transition.


Nr 4 (50) / 2015

[s. 59-70]

ISSN 1897-2500

Katarzyna BOCHEŃSKA-WŁOSTOWSKA

Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie

Warszawa ‒ miasto edukacyjnych wycieczek turystycznych

Wstęp

Pojęcia „turystyka” i „turysta” sięgają swoimi korzeniami XIX wieku. To w tym

czasie podróżowanie zaczęło nabierać nowego poznawczego charakteru. Pojęcie

turystyki wywodzi się z języka francuskiego tour, które oznacza wycieczkę, podróż

kończącą się powrotem do miejsca skąd nastąpił wyjazd. Lucjan Turos uważa zaś,

że turystyka to „świadome, dobrowolne, indywidualne lub grupowe, pozaprofesjo-

nalne, dokonywane w ramach wolnego czasu, organizowane lub spontaniczne,

podróżowanie, mające na celu zaspokojenie zainteresowań poznawczych, i uzyska-

nie doświadczeń oraz przeżyć (estetycznych, rekreacyjnych, intelektualnych), któ-

rych źródłem są regiony, obiekty i środowiska ludzkie”1. Natomiast Międzynarodo-

wa Konferencja Statystyki Turystycznej w Ottawie w 1991 roku głosem ekspertów

uznała, że turystykę należy traktować jako „ogół czynności osób, które podróżują

i przebywają w celach wypoczynkowych, służbowych lub innych, nie dłużej niż

1 L. Turos, Wprowadzenie do wiedzy o turystyce edukacyjnej, IPSYLON, Warszawa 2001.


60

przez rok bez przerwy, poza swoim codziennym otoczeniem, z wyłączeniem wyjaz-

dów, w których głównym celem jest działalność zarobkowa”2.

Nas w niniejszych rozważaniach najbardziej interesuje charakterystyczna odmia-

na podróżowania, a mianowicie turystyka edukacyjna. Zdefiniowaniem tego pojęcia

nie zajmuje się zbyt wielu badaczy. Termin edukacyjna częściej postrzegana jest jako

funkcja, zadanie turystyki aniżeli jej typ. Niemniej jednak znajdziemy w literaturze

przedmiotu jasne wyjaśnienie tego typu wyjazdów poza miejsce zamieszkania.

L. Turos traktuje wycieczki o charakterze edukacyjnym jako wyjazdy służące wzbo-

gacaniu wiedzy, poznawaniu architektury, zabytków, kultury, mentalności ludzi

zamieszkujących dany region, a my moglibyśmy do tego dodać poznawanie przyro-

dy, historii. Najistotniejsze w turystyce edukacyjnej jest to, że uczestnicy tych eska-

pad mogą wiedzę teoretyczną zestawić z poznaniem w naturalnym środowisku

i skonfrontować informacje z obu źródeł.

Turystyka edukacyjna już dawno temu została dostrzeżona jako ważna forma

wspierania procesu kształcenia. A i zaczyna być coraz bardziej doceniania ze wzglę-

dów ekonomicznych danego regionu. I tak np. Sejmik Dolnego Śląska przychylając

się do wniosku Dolnośląskiej Organizacji Turystycznej ogłosił rok 2013 rokiem

Dolnośląskiej Turystyki Edukacyjnej3.

Poznanie i wiedza stanowią zwieńczenie potrzeb człowieka. A więc turystyka

w formie edukacyjnej może zadość uczynić takim oczekiwaniom. Omawiany typ

turystyki bywa realizowany na kilka sposobów: wycieczki przedmiotowe, wycieczki

turystyczne lub krajoznawczo-turystyczne, obozy wędrowne, imprezy wyjazdowe

czy szkoły językowe. W Polsce organizatorami ponad 30% wycieczek edukacyjnych

są szkoły. To one biorą na siebie odpowiedzialność za organizację, bezpieczeństwo

i jakość tego typu wypraw. Jak podają nauczyciele4 zasadniczym powodem samoor-

ganizacji wyjazdów edukacyjnych stały się koszty. W wypadku, kiedy rezygnują

z pośrednictwa biura podróży udaje się im obniżyć wydatki, jakie muszą ponieść

2 Za: http://www.wycieczkiznami.pl/index.php/Edukacyjne-funkcje-turystyki/edukacyjne-funkcje-

turystyki.html 3 http://wroclaw.gazeta.pl/wroclaw/1,35771,12366033,2013_rokiem_turystyki_edukacyjnej_na_

Dolnym_Slasku.html [21.01.2013]. 4 Badania własne.

Warszawa ‒ miasto edukacyjnych wycieczek turystycznych 61

uczestnicy. Czy w ślad za obniżeniem kosztów idzie jakość i skuteczność, to już

inna kwestia.

Wycieczki edukacyjne mogą pełnić wiele zadań. Po pierwsze poszerzają horyzon-

ty, umożliwiają poprzez bezpośrednie doświadczenie zdobywanie wiedzy innej niż

podręcznikowa, kształtują postawy między innymi patriotyczne, kształcą szacunek

do wielokulturowości, dają podłoże do identyfikacji z miejscem czy kulturą. Celowo

zaplanowana i przeprowadzona wycieczka daje szanse na pobudzenie instynktu

badawczego uczestników.

Turystyka edukacyjna może być realizowana zarówno w mieście jak i na otwartej

przestrzeni. Duże miasta już dawno odkryły w turystyce edukacyjnej źródło docho-

du. A ponieważ edukacja może być realizowana na różnych płaszczyznach i wielo-

ma sposobami, wystarczy mieć co zaoferować i wiedzieć jak to zrobić. Z tego zada-

nia świetnie wywiązują się Paryż, Londyn czy choćby czeska Praga. Proponują nie-

zwykle ciekawe atrakcje turystyczne, których odbiorcami może być zarówno turysta

indywidualny jak i grupy zorganizowane.

Warszawa miastem turystyki edukacyjnej?

Myśląc o turystyce edukacyjnej automatycznie przypisujemy ją do wycieczek

szkolnych, grup studentów, a rzadziej myślimy w kategoriach form skierowanych do

rodzin czy turystów zagranicznych. Jak podaje raport przygotowany przez TNS

Polska w styczniu 2013 roku5, Warszawa ciągle przegrywa z Paryżem, Barceloną czy

Berlinem, ale powoli dostrzega się w tym mieście coś więcej niż relatywnie dobre

ceny za pobyt czy wyżywienie. „Wszystkim respondentom, którzy wzięli udział

w badaniu Warszawa najbardziej kojarzy się z wielością zabytków historycznych

i miastem o bogatej historii. Bogata oferta kulturalna zyskała niewiele mniej pozy-

tywnych wskazań”6.

Przybywający do Warszawy uczestnicy wycieczek edukacyjnych najczęściej od-

wiedzają muzea, centra nauki, teatry, kina, sejm, rzadziej ogrody botaniczne, ogród

5 http://www.bip.warszawa.pl/dokumenty/radamiasta/interpelacje/2013_1556/05_02_2013_1556

_odp_zal_2_Krajewski.pdf [2.02.2013]. 6 Ibidem.


62

zoologiczny, Narodowy Bank Polski, obiekty sportowe7. Często koncentrują się na

jednym wydarzeniu, a pozostały czas spędzają (niestety) w centrach handlowych.

98% uczestników wycieczek (na poziomie gimnazjum) szkolnych edukacyjnych nie

korzystało z wiedzy przewodników8. Czasu dzielącego wizytę w wybranych miejscu

‒ np. muzeum a odjazdem do domu, nie wykorzystywali na realizację spaceru po

mieście. Respondenci podawali najczęściej jako cel wycieczki edukacyjnej: Muzeum

Powstania Warszawskiego i Centrum Nauki Kopernik. Z wiedzy i doświadczenia

przewodników częściej korzystają młodsi turyści9. Często do Warszawy przyjeżdżają

w celach turystyczno-edukacyjnych po kilka razy. Za każdym razem odwiedzając

inne miejsce. Żadna z pytanych osób nie zwiedzała tego miasta z audioprzewodni-

kiem. Gimnazjalistom brakowało w tych wycieczkach ciekawego kontekstu, aby

poznać historię miasta. Warszawa kojarzy im się z obiektami, ale nie anegdotami,

barwnie opowiedzianymi historiami, klimatem poprzednich epok. Turystyka eduka-

cyjna, w której uczestniczyli, raczej nie wyposażyła ich w wiedzę na temat wielokul-

turowości, z jaką się stykali, ani nie pozwoliła utożsamiać się z miejscem czy ludźmi.

Warszawa oferuje cały szereg muzeów, centrów zaprojektowanych i wyposażo-

nych w najnowocześniejsze media i rozwiązania (zob. schemat 1.). Jest to niewąt-

pliwy atut. Odwiedzający doceniają np. rozmach Centrum Nauki Kopernik, którego

koszt budowy wyniósł 365 mln zł, z czego 207 mln zł to środki z Unii Europejskiej.

CNK jest wspólną inicjatywą miasta st. Warszawa, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa

Wyższego oraz Ministerstwa Edukacji Narodowej10.

Za walory edukacyjne doceniane jest Muzeum Powstania Warszawskiego. Cieka-

we ekspozycje, specjalnie przygotowywane lekcje i wykłady, sala dla najmłodszych,

stawianie na interaktywność ze zwiedzającym, to siła tego obiektu muzealnego11.

W badanej grupie nikt nie był jeszcze w Muzeum Chopina, ale za to wszyscy odwie-

7 Badania własne. 8 Grupa ankietowa to 115 uczniów gimnazjum z Wielkopolski i Mazowsza. 9 Badania własne. 10 http://warszawa.naszemiasto.pl/artykul/1598495,dwa-lata-temu-otwarto-centrum-nauki-

kopernik,id,t.htm [10.02.2013]. 11 http://www.1944.pl/edukacja_i_kultura/dla_dzieci [10.02.2013].


dzili taras Pałacu Kultury. Co prawda niewiele z tej wyprawy wynieśli, bo „wjechali-

śmy windą na górę, pokręciliśmy się w kółko i z powrotem na dół”12.

Schemat 1. Obiekty muzealne Warszawy

Źródło: Dane urządu miasta stołecznego Warszawy.

12 Wypowiedź respondenta.

Muzea

Techniczne Artystyczne

Biograficzne Przyrodnicze

Wojskowe Martylologiczne

Literackie Etnograficzne

Historyczne


64

Ciekawe rozwiązania turystyki edukacyjnej w Warszawie

Warszawa potrafi inspirować swoją historią do odbywania nietuzinkowych wy-

cieczek edukacyjnych. Można wędrować szlakiem pomników historii tradycyjnie

zaczynając od Pałacu Kultury, potem zmierzając na Stare Miasto i do Grobu Nie-

znanego Żołnierza. Biura podróży też przygotowały atrakcyjną tematykę dla upra-

wiania turystyki edukacyjnej13. Ale można też wykorzystać inny sposób poznawania

kultury, historii.

Taką propozycją są z całą pewnością audioprzewodniki. Projekt Miejska ścieżka

wydaje się być propozycją trafioną w przysłowiową dziesiątkę (foto 1 i 2). Sami

twórcy mówią o nim: „To mieszkańcy miasta tworzą jego klimat. To oni decydują,

gdzie wypada bywać, jadać i spotykać się. To oni codziennie krążą po ulicach zała-

twiając swoje codzienne sprawy. Oficjalna historia toczy się w tle, zmienia nastroje

ulicy i wpływa na życie zwykłych ludzi. Ale to właśnie oni są bohaterami naszych

miejskich ścieżek. Wysłuchaj wspomnień mieszkańców i poczuj klimat tego miasta.

Poznaj Warszawę”14. Audioprzewodniki przygotowano z następujących tematów:

Narodziny Ursynowa, Warszawa opozycjonistek, Lata 60. w Warszawie, Dwudzie-

stolecie Międzywojenne, Kryminalna Warszawa, Wielokulturowa Praga. Omawiane

audioprzewodniki poszły o krok dalej aniżeli inne tego typu materiały, z którymi

zwiedzający mogą się spotkać np. na Wawelu czy w Oświęcimiu. Dodano do nich

poza informacja także materiał publicystyczny, co czyni je ciekawymi i poznawczo

bogatszymi. Przeprowadzenie wycieczki edukacyjnej z udziałem nagrań audio wyda-

je się atrakcyjne z kilku powodów.

Każdy uczestnik ma możliwość dostosowania tempa wycieczki do siebie, po dru-

gie dobrze słyszy to co zamieszczono w materiale, sama forma jest atrakcyjna

i daleka od naszych przyzwyczajeń i skojarzeń z nudnym zwiedzaniem. Jedynym

problemem niestety jest to, że tego typu audiorzewodników jest stosunkowo niewie-

le. Często tworzy się je okazjonalnie, np. z racji obchodów roku Chopina15.

13 Np. http://www.korneluk.com.pl/sciezki_dydaktyczne_po_warszawie [9.02.2013]. 14 http://miejskasciezka.pl/ [dostęp z dnia 13.02.2013]. 15 http://chopin2010.pl/pl/strona/baza-wiedzy/materialy-edukacyjne/entry/2853-audio-przewodnik-

po-warszawie-fryderyka-chopina.html [ dostęp z 14.02.2013].


Foto 1 i 2. Zdjęcia wykonane na jednej ze Ścieżek Miejskich

Autorka: K. Bocheńska-Włostowska.

Takie audioprzewodniki mogłyby pozwalać promować te rejony Warszawy, które

pozostają na uboczu szlaków turystycznych, a mające do zaoferowania ciekawą

historię czy kulturę. Wędrówka szlakami fortów, świątyń, rozwiązań urbanistycz-

nych mogłoby być interesujące i wysoce edukacyjne.

Zwiedzanie Powązek, Wilanowa, Łazienek z audioprzewodnikiem też zapewne

byłoby ciekawe, bo pozwoliłoby skupić się na treści nagranego komunikatu i wyeli-

minowało otaczające szumy, dekoncentrujące i blokujące pełne oddanie się pozna-

waniu miejsca.

Warszawa należy do niewielu miast w Polsce, w której turyści nastawieni na wa-

lory edukacyjne mogą uczestniczyć w grach miejskich. Specjalizuje się w tym między

innymi Fundacja Varsaviana16. Twórcy tej organizacji stawiają na ludzi młodych,

a w misję wpisali sobie upowszechnianie wiedzy o tradycji, kulturze miasta. W ofer-

cie mają też nietuzinkowe spacerki po Warszawie a oto przykładowa tematyka: Ulica

Chłodna z panną Andzią i Józiem od pączków, Praga żydowska Judyty i Szmula Jakubowicza

zwanego Zbytkowerem. Gry miejskie służą poznawaniu miasta poprzez odkrywanie,

zabawę17. Gry miejskie realizowane w Warszawie mają coraz bardziej finezyjne

rozwiązania18. Nie wędrujemy już tylko śladami bohaterów literackich lub miejsc od

16 http://www.fundacjavarsaviana.pl/[ dostęp z 18.02.2013]. 17 http://www.fundacjavarsaviana.pl/gallery.php [18.02.2013]. 18 http://www.dzieckowwarszawie.pl/artykul/impreza-gra-miejska-16022013 [18.02.2013].


66

wieków pisanych w historię stolicy. Jak piszą na swojej stronie twórcy gier miejskich

„Gra miejska to coś więcej niż spacer, zwiedzanie, czy lekcja z przewodnikiem.

Intryga, prawdziwa historia oraz fabuła gry pozwalają odkrywać i poznawać miasto

nie tylko turystom, ale i jego mieszkańcom”19.

Poza grami miejskimi i zwiedzaniem miasta z audioprzewodnikiem można po-

znawać różne aspekty naszej wspólnej historii podążając tzw. ścieżkami edukacyj-

nymi. Jest ich w Warszawie nieco. I tak chcącym poznać postać Marii Skłodowskiej-

Curie warto polecić ścieżkę edukacyjną usytuowaną u zbiegu ulicy Wawelskiej

i M. Skłodowskiej-Curie. Bogatą ofertę edukacyjną oferuje Ogród Botaniczny. Od-

wiedzając Warszawę można odbyć wyprawę siedmioma ścieżkami edukacyjnymi

o charakterze botanicznym. Uważane są za jedną z większych atrakcji tego miejsca.

Ponadto w stolicy znalazła swoje miejsce ścieżka edukacyjna Ryszarda Kapuściń-

skiego. Ma ponad dwa kilometry. I wiedzie przez Pola Mokotowskie. „Ścieżka to

specjalnie zaprojektowana aleja wijąca się przez park. Co kilkaset metrów w podło-

żu umieszczono cytaty z książek Kapuścińskiego. Są też podświetlane słupy tworzą-

ce „rozdziały” poświęcone jego twórczości - państwom, o których pisał, czy pre-

zentujące część fotografii wykonanych przez pisarza”20.

Edukacja ma szansę powodzenia tylko wtedy, kiedy oferowana nam wiedza koja-

rzy się z doświadczeniem własnym, odbierana jest wieloma zmysłami i pozwala

poznającym jej tajniki przekazywać dalej zdobytą wiedzę i wykształcone umiejętno-

ści. Na szlaku turystycznym o charakterze edukacyjnym zapewne mogłoby się zna-

leźć Muzeum Karykatury imienia Eryka Lipińskiego. „Jest to jedyna placówka tego

typu w Polsce, a na całym świecie jest ich zaledwie około pięćdziesięciu. Początko-

wo skromny zbiór rysunków zgromadzonych w Muzeum wynosił około 2500

obiektów, a obecnie rozrósł się on do kolekcji ponad 18-tysięcznej. Uwzględniając

zaś depozyty stałe liczy on ponad 25 tysięcy rysunków, a także obiekty z zakresu

malarstwa i rzeźby. Zbiory te zawierają wiele cimeliów karykatury polskiej i świato-

wej, od XVIII-wiecznych po najnowsze. W kolekcji znajdują się prace tak wybit-

19 http://zebraprojekt.pl/ [20.02.2013]. 20 http://wyborcza.pl/1,76842,8100206,Jest_w_Warszawie_sciezka_Ryszarda_Kapuscinskiego.html

[19.02.2013].


nych artystów obcych, jak m.in.: W. Hogarth, H. Daumier, J. Effel, H. Sandberg

i R. Topor. Oczywiście przeważają w niej prace autorów polskich, od miedziorytów

D. Chodowieckiego z XVIII w. poczynając. Na szczególną uwagę zasługują dzieła:

F. Kostrzewskiego, K. Sichulskiego, Z. Czermańskego, B. W. Linkego, J. Zaruby

i M. Berezowskiej. Rzecz jasna najbogatszy jest zbiór polskiej karykatury współcze-

snej. Długą listę autorów tworzą tu takie indywidualności jak: E. Lipiński, J. Bohda-

nowicz, A. Czeczot, A. Dudziński, J. Flisak, Z. Jujka, Sz. Kobyliński, A. Krauze,

Z. Lengren, E. Lutczyn, A. Mleczko, S. Mrożek, J. Stanny. W zbiorach muzeum

znajdują się także prace najbardziej dziś popularnych rysowników młodszej genera-

cji z: J. Gawłowskim, M. Raczkowskim i H. Sawką na czele21. Działalność edukacyj-

na Muzeum wpisuje się niezwykle ciekawie w ścieżkę turystyczną peregrynacji mło-

dych i bardziej dojrzałych ludzi. Niewątpliwie na plus jest także cena biletów upo-

ważniających do zwiedzania Muzeum.

Myśląc o edukacji realizowanej z udziałem wypraw turystycznych często podą-

żamy utartymi szlakami, zaglądając do centrum miasta. Tymczasem poszerzanie

horyzontów spokojnie można realizować schodząc z utartego szlaku. Warszawa i jej

okolice dają taką możliwość. Wystarczy przemieścić się do Natolina, by podziwiać

piękny zespół pałacowo-parkowy. „Park Natoliński w Warszawie zajmuje ponad sto

hektarów (dla porównania Łazienki Królewskie to „zaledwie” 76 ha)”22. Zobaczenie

tego zespołu jest niezwykłą gratką, albowiem nie jest on udostępniony do zwiedza-

nia na co dzień. Tylko nieliczni mogą pod czujnym okiem przewodnika przemierzyć

ten teren. A jest to miejsce niezwykłe, kryjące za strzegącymi je murami cenne

obiekty architektoniczne, dzieła sztuki i cenne obiekty przyrodnicze. „Dolny park

od 1991 roku jest rezerwatem przyrody. Długi staw z wyspą, położony tuż pod

skarpą, stanowi jego ozdobę i siedlisko licznie zamieszkujących park ptaków”23. Idąc

tropem szlaków warto na chwile wytchnąć w Parku Skaryszewskim. A potem pozo-

21 http://muzeumkarykatury.pl/joomla/index.php?option=com_content&view=article&id=74&

Itemid=78 [dostęp 2 września 2013]. 22 http://www.eogrody.pl/Ogrody/56,113379,10369094,Zobacz_koniecznie_Park_Natolin___co_

sie_kryje_za_murami_.html [2 września 2013] 23 http://www.e-ogrody.pl/Ogrody/56,113379,10369094,Park_Natolinski_w_Warszawie__Strumien_

i_wyspa_ w_dolnym,,11.html [12 sierpnia 2013].


68

staje już tylko ruszyć do Centrum Edukacji Kampinoskiego Parku Narodowe-

go.

Skuteczność turystyki edukacyjnej zależy od kilku czynników. Między innymi wa-

ży na jej efektywności osoba organizatora, następną składową jest nastawienie

uczestników i naturalnie trzecia rzecz to atrakcyjność miejsca do jakiego się udajemy

i jego adekwatność do wieku i oczekiwań turystów.

Wędrując po Warszawie poznajemy miasto nie tylko od strony topograficznej,

administracyjnej i historycznej. Przemierzając Warszawę odkrywamy karty historii

w szerszym kontekście. I to jest ta kolejna zaleta wycieczek edukacyjnych. Stolica

ma wiele do zaoferowania w kontekście poznawczym, warto np. pomyśleć o haśle

lub motywie przewodnim zwiedzania. Można podążyć więc szlakiem pomników,

obrać azymut na ciekawe fontanny lub przejść szlakiem miejsc utrwalonych

w literaturze.

Turystyka edukacyjna organizowana indywidualnie nie ogranicza się wyłącznie do

poznawania miejsc, to także kształcenie umiejętności w zakresie organizacji wolnego

czasu, logistyki czy komunikacji międzyludzkiej, komunikacji międzykulturowej,

zbierania, sortowania a także przetwarzania informacji. Rzadko bierzemy pod uwagę

wymienione elementy. A warto na problem spojrzeć i w ten sposób. Warszawa

z racji rozbudowanej infrastruktury dużego miasta i wielości oferowanych instytucji

umożliwiających turystyczne peregrynacje otwiera przed potencjalnymi uczestnikami

nieograniczone możliwości kształcenia w zakresie wiedzy i umiejętności.

Wnioski

Warszawa z całą pewnością nadaje się na miasto wycieczek edukacyjnych. Warto

jednak zadbać o promocję kolejnych rozwiązań służących turystom. Warszawa ma

potencjał po temu, aby ściągnąć więcej turystów ‒ zarówno indywidualnych jak

zorganizowanych. Bogata historia tego miasta, wielość barwnych postaci, która była

z tym miejscem związana to siła turystyczna.

W prezentowanych przykładach turystyki edukacyjnej wyakcentowano te rozwią-

zania-materiały i formy, które zdają się iść z duchem czasów i wydobywają z otacza-

jącego nas szumu informacyjnego ciekawe i nietuzinkowe treści.


Turystyka edukacyjna to nie tylko poszerzanie wiedzy, ale także kształtowanie

kultury turystycznej i umiejętności czynnego poznawania nowych miejsc, ludzi,

historii itd. Turystyka edukacyjna nie może być postrzegana w kategorii przydużych

kapci muzealnych, nudnych ekspozycji pilnowanych przez znużone tym obowiąz-

kiem osoby. Ten typ odbywania podróży w przeszłość powinien być jak najbardziej

plastyczny, powinien przemawiać do adresata na wiele sposobów, trafiając do jego

bogatej palety zmysłów.

Literatura

[1] Turos L., Turystyka edukacyjna i transgresja, Wszechnica Polska – Szkoła Wyższa

TWP w Warszawie, Warszawa 2003

[2] Turos L., Wprowadzenie do wiedzy o turystyce edukacyjnej, IPSYLON, Warszawa 2001

[3] http://www.wycieczkiznami.pl/index.php/Edukacyjne-funkcje-

turystyki/edukacyjne-funkcje-turystyki.html

[4] http://wroclaw.gazeta.pl/wroclaw/1,35771,12366033,2013_rokiem_turystyki_ed

ukacyjnej_na_Dolnym_Slasku.html

[5] http://www.bip.warszawa.pl/dokumenty/radamiasta/interpelacje/2013_1556/0

5_02_2013_1556_odp_zal_2_Krajewski.pdf

[6] http://www.fundacjavarsaviana.pl/gallery.php

[7] http://www.dzieckowwarszawie.pl/artykul/impreza-gra-miejska-16022013

[8] http://zebraprojekt.pl/

[9] http://wyborcza.pl/1,76842,8100206,Jest_w_Warszawie_sciezka_Ryszarda_Kap

uscinskiego.html

[10] http://www.korneluk.com.pl/sciezki_dydaktyczne_po_warszawie

[11] http://miejskasciezka.pl/

[12] http://chopin2010.pl/pl/strona/baza-wiedzy/materialy-edukacyjne/entry/2853-

audio-przewodnik-po-warszawie-fryderyka-chopina.html

[13] http://www.e-

ogrody.pl/Ogrody/56,113379,10369094,Park_Natolinski_w_Warszawie__Strum

ien_i_wyspa_w_dolnym,,11.html


70

[14] http://wyborcza.pl/1,76842,8100206,Jest_w_Warszawie_sciezka_Ryszarda_Kap

uscinskiego.html

[15] http://muzeumkarykatury.pl/joomla/index.php?option=com_content&view=ar

ticle&id=74&Itemid=78

[16] http://www.eogrody.pl/Ogrody/56,113379,10369094,Zobacz_koniecznie_Park

_Natolin___co_sie_kryje_za_murami_.html

Streszczenie

Słowa kluczowe: turystyka edukacyjna, Warszawa

Turystyka edukacyjna realizowana może być w różnych miejscach. Przybiera również wielora-

ką postać. Niniejszy artykuł stawia sobie za cel prześledzenie, w jaki sposób Warszawa może

realizować idee turystyki edukacyjnej. Rozważania prowadzone są w dwóch kierunkach. Z jednej

strony staramy się odpowiedzieć na pytanie, czym stolica wyróżnia się w przedmiotowej kwestii od

innych miast oraz jakie formy tematyczne można realizować w tym mieście. Autorka skoncentro-

wała się na przykładowych rozwiązaniach. Celem nie było bowiem, opisanie wszystkiego, a raczej

scharakteryzowanie dostępnych form, tej nieco bardziej innowacyjnej i mogącej wyznaczać nowy

kierunek rozwoju turystyki edukacyjnej.

Warsaw – city of educational tourism

Summary

Key words: educational tourism, Warsaw

Educational turism can take many forms. The aim of the article is to characterize currently

forms of educational tourism in Warsaw.


Nr 4 (50) / 2015

[s. 71-82]

ISSN 1897-2500

Elżbieta BIERNAT

Katedra Turystyki Kolegium Gospodarki Światowej,

Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

Czy pracownicy warszawskiej służby zdrowia mogą stanowić przykład prozdrowotnych zachowań

oraz promocji turystyki zdrowotnej w regionie?

Wstęp

Środowisko medyczne z racji posiadanej wiedzy, prestiżu społecznego i roli spo-

łecznej ma niebagatelny wpływ na zmianę zachowań społeczeństwa. Styl życia leka-

rzy, pielęgniarek i innych pracowników służby zdrowia, ich zachowania zdrowotne

i sposób spędzania czasu wolnego stanowią ważny wskaźnik postępowania ich

pacjentów1. W konsekwencji zachowania tej grupy zawodowej, mogą być istotnym

wyznacznikiem kierunku przeprowadzania prozdrowotnych strategii oraz rozwoju

(wspierających to działanie) sektorów gospodarki.

Dotychczasowe badania dotyczące środowiska medycznego koncentrują się

głównie na analizie palenia tytoniu, spożywania alkoholu2 i aktywności fizycznej3.

1 R. Davis, When doctors smoke, Tab Control 1993; 2:187-188. 2 G.A. Kenna, M.D. Wood, Alcohol use by healthcare professionals, Drug Alcohol Depend 2004; 75: 107-116;

K.B. Wells, C.E. Lewis, B. Leake, J.E. Ware Jr., Do physicians preach what they practice? A study of physi-cians’ health habits and counseling practices. JAMA 1984; 252: 2846-2902; T. Ohida, H. Sakurai, Y. Mochi-zuki, A.M. Kamal, S. Takemura, M. Minowa, S. Kawahara, Smoking prevalence and attitudes toward smo-king among Japanese physicians, JAMA 2001; 285: 26432648; P. Sabo, M.B. Gallacci, C. Goehring,

Elżbieta BIERNAT

72

Z niektórych doniesień wynika, że jest to grupa godna naśladowania. Na przykład

Amerykanie pokazują, że aż 69,7% lekarzy podejmuje aktywność fizyczną co naj-

mniej 2 razy w tygodniu przez 30 i więcej minut4. Niestety inne prozdrowotne za-

chowania lekarzy nie są aż tak dobrze znane. Niewiele wiadomo na temat podej-

mowania przez nich turystyki zdrowotnej. A wiedza tego typu, może dostarczyć

dość istotnych informacji o przyszłych działaniach ich pacjentów, o rozwoju tego

sektora gospodarki. Dlatego celem niniejszej pracy jest nie tylko ocena pozytywnych

mierników zdrowia przedstawicieli warszawskiej służby zdrowia, jakimi są: poziom

aktywności fizycznej i wskaźnik Body Mass Index, ale i analiza ich uczestnictwa

w turystyce zdrowotnej.

Materiał i metody

Badaniami objęto 764 losowo wybranych pracowników warszawskiej służby

zdrowia (343 lekarzy, 284 pielęgniarek i 137 innego personelu medycznego, to jest:

fizjoterapeutów, techników rtg, protetyków, laborantów, ratowników medycznych,

salowych, pomocy stomatologicznej, administracji medycznej, rejestracji). Charakte-

rystykę badanej grupy przedstawiono w tabeli 1.

B. Künzi, P.A. Bovier, Use of tobacco and alcohol by Swiss primary care physicians: a cross-sectional survey, BMC Public Health 2007; 7: 5; P.H. Hughes, N. Brandenburg, D.C.J. Baldwin, C.L. Storr, K. Willliams, J.C. Anthony, D.V. Sheehan, Prevalence of substance use among US physicians, JAMA 1992; 267: 1705-1714; U. John, M. Hanke, Tabacco-smoking prevalence among physicians and nurses in countries with different tobacco-control activities, Eur J Cancer Prev 2003; 12: 235-237; J. Juntunen, S. Asp, M. Olkinuora, M. Aarimaa, L. Strid, K. Kauttu, Doctors’ drinking habits and consumption of alcohol, BMJ 1988; 267: 2333-2339; W.E. McAuliffe, M. Rohman, P. Breer, G. Wyshak, S. Santangelo, E. Magnuson, Alkohol use and abuse in random samples of physicians and medical students, BMJ 1988; 297: 951-954; N.C. Barengo, H. P. Sandstrom, V.J. Jorman-ainen, M.T. Myllykangas, Attitudes and behaviours in smoking cessation among general practitioners in Finland 2001, Soz Preventimed 2005; 50: 355-360.

3 M. Rady, S.M. Sabbour, Behavioral risk factors among physicians working at Faculty of Medicine – Ain Shams University, J Egypt Health Assoc 1997; 72: 233-56; E. Frank, C. Segura, Health practices of Canadian physi-cians, Can Fam Physician 2009; 55: 810-811; I. James, A. Smith, T. Smith, E. Kirby, Ph. Press, P. Doherty, Randomized controlled trial of effectiveness of pedometers on practitioners’ attitudes to engagement in and promotion of physical activity, J Sports Sciences 2009; 27: 753-758; J. Jatkinson, R.B. Goody, C.A. Walker, Walking at work: a pedometer study assessing the activity levels of doctors, Scott Med J 2005; 50: 73-74; E. Bier-nat, A. Poznańska, A.K. Gajewski, Is Physical Activity of Medical Personnel a Role Model for Their Patients, AAEM 2012; 19(4): 707-710.

4 S.K. Hull, L.F. DiLalla, J.K. Dorsey, Prevalence of Health – Related Behaviors Among Physicians and Medical Trainees, AP 2008; 32: 31-38.



73

Tab. 1. Charakterystyka badanych pracowników warszawskiej służby zdro-

wia

Charakterystyka grupy

Lekarze (n=343)

Pielęgniarki/arze (n=284)

Inny personel medyczny (n=137)

Ogółem (n=764)

n % n % n % n %

Płeć

Mężczyzna 186 54,2 8 2,8 46 33,6 240 31,4

Kobieta 157 45,8 276 97,2 91 66,4 524 68,6

Wiek

21-30 lat 62 18,1 36 12,7 35 25,7 133 17,5

31-40 lat 118 34,5 109 38,4 38 27,9 265 34,8

41-50 lat 79 23,1 96 33,8 31 22,8 206 27,0

51-60 lat 56 16,4 39 13,7 25 18,4 120 15,7

60+lat 27 7,9 4 1,4 7 5,1 38 5,0

Stan cywilny

W stałym związku (mężatka/ żonaty; partnerstwo)

234 68,8 196 69,5 87 64,4 517 68,3

Wolny (kawaler/ panna; rozwiedzio-ny/a; wdowieca)

106 31,2 86 30,5 48 35,6 240 31,7

Wykształcenie

Wyższe 343 100 31 11,0 37 27,0 411 53,9

Średnie - - 251 88,7 95 69,3 346 45,3

Zawodowe/ Pod-stawowe

- - 1 0,4 5 3,6 6 0,8

Dochód brutto na osobę w rodzinie

<1300 zł 45 16,4 146 55,5 57 45,6 248 37,4

1300-2100 zł 102 37,1 88 33,5 29 23,2 219 33,0

2100-2700zł 73 26,5 22 8,4 24 19,2 119 17,9

>2700zł 55 20,0 7 2,7 15 12,0 77 11,6

Elżbieta BIERNAT

74

Losowanie miało charakter dwustopniowy. Pierwszy stopień polegał na wyloso-

waniu trzech szpitali oraz 10 przychodni rejonowych, spośród wszystkich placówek

danego rodzaju w Warszawie. Po czym, losowano respondentów w szpitalach

(z listy pracowników) oraz w przychodniach (wszystkich obecnych w pracy w czasie

2 dni prowadzenia badań w danej placówce). Procent odmowy udzielenia wywiadu

w szpitalach był niewielki i zamykał się przedziale 3-5%. W przychodniach, udziele-

nia wywiadu odmówiło około 25% lekarzy (ze względu na brak czasu). Wywiady

prowadzili przeszkoleni ankieterzy.

Badanie miało charakter ankietowy. Kwestionariusz składał się z dwóch części.

Pierwsza część – oprócz danych osobowych – zawierała pytania dotyczące uczest-

nictwa w turystyce w ciągu ostatniego roku. Pytano o rodzaj wyjazdów (jednodnio-

we, krótkookresowe i długookresowe) oraz o ich cel. Wyjazdy zdrowotne (leczni-

cze) obejmowały konsultacje lekarskie poza miejscem zamieszkania, pobyty/zabiegi

w szpitalach, sanatoriach, uzdrowiskach, SPA i Wellness, czy na wczasach odchu-

dzających. Druga część to polska wersja Międzynarodowego Kwestionariusza Ak-

tywności Fizycznej (IPAQ)5, za pomocą której zbierano informacje o podejmowa-

nych wysiłkach (umiarkowanych, intensywnych, chodzeniu) w ostatnim tygodniu.

Każdy z wysiłków wyrażono w jednostkach MET–min./tydzień, mnożąc przypisa-

ny im współczynnik (tab. 2), przez liczbę dni ich wykonywania w tygodniu oraz czas

trwania w minutach na dzień6.

Tab. 2. Wartości współczynnika MET dla różnych rodzajów wysiłków

fizycznych

Rodzaj wysiłku Wartości współczynnika MET

Chodzenie 3,3

Wysiłki umiarkowane 4,0

Wysiłki intensywne 8,0

5 E. Biernat, R. Stupnicki, A.K. Gajewski, Międzynarodowy Kwestionariusz Aktywności Fizycznej (IPAQ) –

wersja polska. Phys Edu Sport 2007; 6-7: 4-10. 6 Scoring protocol, www.ipaq.ki.se



75

Na podstawie uzyskanych wyników obliczono Total Physical Activity (TPA) oraz po-

ziom aktywności fizycznej respondentów. Wyróżniono trzy poziomy:

Wysoki (do którego klasyfikowano osoby, spełniające jeden z poniższych

kryteriów):

‒ 3 lub więcej dni intensywnych wysiłków fizycznych, łącznie co najmniej

1500 MET-min/tydzień,

‒ 7 lub więcej dni którejkolwiek kombinacji aktywności fizycznej (chodzenia,

umiarkowanych lub intensywnych wysiłków) przekraczającej 3000 MET-

min/tydzień.

Umiarkowany (do którego klasyfikowano osoby, spełniające jeden z poniższych

kryteriów):

‒ 3 lub więcej dni intensywnych wysiłków fizycznych, nie mniej niż 20 minut

dziennie,

‒ 5 lub więcej dni umiarkowanych wysiłków lub chodzenia, nie mniej niż 30

minut dziennie,

‒ 5 lub więcej dni którejkolwiek kombinacji aktywności fizycznej (chodzenia,

umiarkowanych lub intensywnych wysiłków) przekraczającej 600 MET-

min/tydzień.

Niski (do którego klasyfikowano osoby, niewykazujące żadnej aktywności fi-

zycznej, bądź niespełniające warunków dla poziomu wystarczającego i wysokiego).

Zgodnie z metodologią IPAQ, badania prowadzono wyłącznie w marcu

i listopadzie. W wyznaczonych miesiącach przeciętne temperatury i opady są zbliżo-

ne. Nie jest to okres wzmożonej aktywności fizycznej (np. wakacji, ferii, czy urlo-

pów) w związku z czym mierzona aktywność fizyczna może być określana jako

aktywność nawykowa. Z badań wykluczono tydzień związany ze Świętem Zmar-

łych, podczas którego notuje się zwiększoną aktywność fizyczną (odwiedzanie

cmentarzy, wzmożone spacery, wizyty, przejścia do kościoła itp.).

Analizy statystycznej dokonano za pomocą pakietu komputerowego IBM®

SPSS® Statistics w wersji 21. Wnioskowanie statystyczne opierało się na teście Chi2.

W ocenie istotności efektów przyjęto poziom istotności p<0,05.

Elżbieta BIERNAT

76

Wyniki

Prawie 90% badanych pracowników służby zdrowia deklarowało uczestnictwo

w turystyce. Na jeden dzień wyjeżdżało 84,3% lekarzy, 86,6% pielęgniarek/arzy

i 88,3% osób z innego personelu medycznego (nie stwierdzono istotnych różnic

między nimi w tym względzie). Wykazano natomiast, że na krótkie wyjazdy relatyw-

nie częściej (Chi2=12,36; df=2; p=0,002) decydowali się lekarze (91,0%), niż pozo-

stali pracownicy służby zdrowia (pielęgniarki/arze – 81,7% czy inny personel me-

dyczny – 83,2%). Podobnie wyjazdy długookresowe – częściej dotyczyły

(Chi2=19,64; df=2; p=0,000) lekarzy (91,8%) niż pielęgniarek/arzy (80,6%) i innego

personelu medycznego (80,3%).

Najczęstszym celem wyjazdów respondentów była turystyka i wypoczynek (jed-

nodniowych – 63,8%, krótkookresowych – 74,8% i długookresowych – 89,9%),

odwiedziny krewnych i znajomych (odpowiednio 63,6; 48,8 i 19,1%) oraz sprawy

zawodowe (odpowiednio 31,9; 32,7 i 13,1%). Wyjazdy zdrowotne (krótko i długoo-

kresowe) deklarowało 2,1%, a jednodniowe – 5,3%. Przy czym, jednodniowe wy-

jazdy zdrowotne statystycznie częściej (Chi2=8,71; df=2; p=0,013) odnotowano

wśród pracowników innego personelu medycznego (10,7%), niż pozostałych tzn.

pielęgniarek/arzy – 4,5% i lekarzy – 3,8% (ryc. 1).

Stwierdzono, że prawie 30% pracowników warszawskiej służby zdrowia ma

nadwagę, a ponad 6% należy do osób otyłych (tab. 3). Jednak dowiedziono, że

stanowisko pracy różnicuje respondentów pod tym względem (Chi2=14,69; df=6;

p=0,023). To znaczy, nadwagę relatywnie częściej stwierdza się wśród lekarzy

(35,3%) niż wśród pielęgniarek/arzy (23,7%), czy wśród innego personelu medycz-

nego (27,9%). Otyłość zaś, częściej charakteryzuje pielęgniarki/arzy (7,6%) niż

pozostałych (inny personel medyczny – 5,9% i lekarzy – 5,3%).

Istotne różnice (Chi2=23,84; df=4; p=0,000) zaobserwowano także w poziomie

aktywności fizycznej respondentów (tab. 3). I tak, niski poziom aktywności fizycznej

najczęściej dotyczył lekarzy (51,5%), a wysoki – pielęgniarki/arzy (14,9%).



77

Ryc. 1. Wyjazdy zdrowotne (jednodniowe, krótkookresowe, długookresowe)

pracowników służby zdrowia z regionu warszawskiego

0

2

4

6

8

10

12

Lekarze Pielęgniarki/arze Inny personel medyczny

3,84,5

10,7

1,9 1,7

3,5

2,22,6

0,9

Jednodniowe

Krótkookresowe

Długookresowe

*Istotnie różne (p<0,05) od pielęgniarek/arzy i lekarzy

Tab. 3. Body Mass Index i poziom aktywności fizycznej warszawskich pra-

cowników służby zdrowia w zależności od ich stanowiska pracy

Wyjazdy

Lekarze (n=343)

Pielęgniarki/arze (n=284)

Inny personel medyczny (n=137)

Ogółem (n=764)

n % n % n % n %

BMI

Niedowaga (<20) 26 7,6 39 14,0 14 10,3 79 10,5

Norma (20-24,9) 176 51,8 152 54,7 76 55,9 404 53,6

Nadwaga (25,0-29,9)

120 35,3* 66 23,7 38 27,9 224 29,7

Otyłość (≥30) 18 5,3 21 7,6* 8 5,9 47 6,2

Poziom aktywności fizycznej

Wysoki 17 5,2 42 14,9* 9 6,7 68 9,1

Umiarkowany 143 43,3 133 47,2 65 48,5 341 45,7

Niski 170 51,5* 107 37,9 60 44,8 337 45,2

* Istotnie różne (p<0,05) od pozostałych stanowisk pracy.

*

Elżbieta BIERNAT

78

Dyskusja

Wysoka świadomość środowiska medycznego zobowiązuje do przekazywania

wiedzy, sugerowania i wartościowania odpowiednich zachowań oraz do skuteczne-

go motywowania tego działania. Odpowiedzialność za zdrowie innych, obliguje

bowiem służby medyczne do kształtowania świadomości i nawyków aktywnego

spędzania czasu wolnego społeczeństwa, poprzez własne wzorce osobowe. Niniej-

sze badania pokazują jednak, że jeżeli chodzi o dbałość o własne zdrowie, warszaw-

ska służba zdrowia nie może stanowić wzoru dla swoich pacjentów. Nie może być

także propagatorem turystyki zdrowotnej. Ponad połowę warszawskich lekarzy

(51,5%) charakteryzuje niski poziom aktywności fizycznej, ponad 1/3 cechuje nad-

waga (35,3%), a 5,3% – wręcz otyłość. Nie jest to zjawisko odosobnione, gdyż jak

donoszą inne światowe badania, aż 84% lekarzy z Ain Shams University preferuje

siedzący styl życia (ćwiczy nieregularnie, albo nie podejmuje żadnej aktywności

fizycznej)7. Podobnie – kanadyjscy lekarze nie spełniają rekomendacji American

College of Sports Medicine and American Heart Association (≥30 min. codziennej umiar-

kowanej aktywności fizycznej)8. Lekarze nie wykonują również innych zaleceń – np.

10 000 kroków dziennie9. Tymczasem badania Biernat i in.10 wskazują na oczywisty

związek niedostatecznej aktywności fizycznej służby zdrowia z ich otyłością. Wy-

dawałoby się zatem, że – w związku z deklarowanym przez lekarzy codziennym

brakiem czasu11 – pewnego rodzaju wyjściem z sytuacji będą wyjazdy zdrowotne,

podczas których możliwe będzie podreperowanie zdrowia, poprawa sprawności

i kondycji fizycznej, zmniejszenie masy ciała, czy podtrzymanie korzystnego wyglą-

du i dobrego samopoczucia. Turystyka zdrowotna stwarza doskonałą szansę na

7 M. Rady, S.M. Sabbour, Behavioral risk factors among physicians working at Faculty of Medicine – Ain Shams

University, J Egypt Health Assoc 1997; 72: 233-56. 8 E. Frank, C. Segura, Health practices of Canadian physicians, Can Fam Physician 2009; 55: 810-811. 9 I. James, A. Smith, T. Smith, E. Kirby, Ph. Press, P. Doherty, Randomized controlled trial of effectiveness of

pedometers on practitioners’ attitudes to engagement in and promotion of physical activity, J Sports Sciences 2009; 27: 753-758; J. Jatkinson, R.B. Goody, C.A. Walker, Walking at work: a pedometer study assessing the activity lev-els of doctors, Scott Med J 2005; 50: 73-74.

10 E. Biernat, A. Poznańska, A.K. Gajewski Is Physical Activity of Medical Personnel a Role Model for Their Patients, AAEM 2012; 19(4): 707-710.

11 Ibidem.



79

realizację – coraz silniejszego w dzisiejszych czasach – zapotrzebowania na tego

typu usługi. Niestety okazuje się, że tylko znikomy procent pracowników warszaw-

skiej służby zdrowia deklaruje taki właśnie powód wyjazdów (2,1% – krótko i dłu-

gookresowych; 5,3% – jednodniowych). W dodatku, częściej (p<0,05) korzystają

z takich wyjazdów pracownicy innego personelu medycznego (10,7%), niż pielę-

gniarki/arze – 4,5%, czy lekarze – 3,8%.

Takie zachowania pracowników służby zdrowia mogą mieć negatywny wpływ na

ich doradztwo. Nie wydaje się bowiem prawdopodobne, aby lekarze propagowali

obcy dla nich styl życia i rekomendowali aktywny wypoczynek – jako środek służący

poprawie zdrowia, przeciwdziałający chorobom cywilizacyjnym. Nie można zatem

także powiedzieć, że wspierają rozwój turystyki zdrowotnej12.

Piśmiennictwo

[1] Barengo N.C., Sandstrom H.P., Jormanainen V.J., Myllykangas M.T., Atti-

tudes and behaviours in smoking cessation among general practitioners in Finland 2001,

Soz Preventimed 2005; 50: 355-360.

[2] Biernat E., Poznańska A., Gajewski A.K., Is Physical Activity of Medical Person-

nel a Role Model for Their Patients, AAEM 2012; 19(4): 707-710.

[3] Biernat E., Stupnicki R., Gajewski A.K., Międzynarodowy Kwestionariusz

Aktywności Fizycznej (IPAQ) – wersja polska, Phys Edu Sport 2007; 6-7: 4-10.

[4] Davis R., When doctors smoke, Tab Control 1993; 2: 187-188.

[5] Frank E., Segura C., Health practices of Canadian physicians, Can Fam Physician

2009; 55: 810-811.

[6] Hughes P.H., Brandenburg N., Baldwin D.C.J., Storr C.L., Willliams K., An-

thony J.C., Sheehan D.V., Prevalence of substance use among US physicians, JAMA

1992; 267: 1705-1714.

[7] Hull S.K., DiLalla L.F., Dorsey J.K., Prevalence of Health – Related Behaviors

Among Physicians and Medical Trainees, AP 2008; 32: 31-38.

12 Praca finansowana z tematu AWF i MNiSW (grant DS-86) oraz z grantu z Funduszu Rektora SGH

Warszawa.

Elżbieta BIERNAT

80

[8] James I., Smith A., Smith T., Kirby E., Press Ph., Doherty P., Randomized

controlled trial of effectiveness of pedometers on practitioners’ attitudes to engagement in

and promotion of physical activity, J Sports Sciences 2009; 27: 753-758.

[9] Jatkinson J., Goody R.B., Walker C.A., Walking at work: a pedometer study as-

sessing the activity levels of doctors, Scott Med J 2005; 50: 73-74.

[10] John U., Hanke M., Tabacco-smoking prevalence among physicians and nurses in coun-

tries with different tobacco-control activities, Eur J Cancer Prev 2003; 12: 235-237.

[11] Juntunen J., Asp S., Olkinuora M., Aarimaa M., Strid L., Kauttu K., Doctors’

drinking habits and consumption of alcohol, BMJ 1988; 267: 2333-2339.

[12] Kenna G.A., Wood M.D., Alcohol use by healthcare professionals, Drug Alcohol

Depend 2004; 75: 107-116.

[13] McAuliffe W.E., Rohman M., Breer P., Wyshak G., Santangelo S., Mag-

nuson E., Alkohol use and abuse in random samples of physicians and medical stu-

dents, BMJ 1988; 297: 951-954.

[14] Ohida T., Sakurai H., Mochizuki Y., Kamal A.M., Takemura S., Minowa M.,

Kawahara S., Smoking prevalence and attitudes toward smoking among Japanese physi-

cians, JAMA 2001; 285: 26432648.

[15] Rady M., Sabbour S.M., Behavioral risk factors among physicians working at Faculty

of Medicine – Ain Shams University, J Egypt Health Assoc 1997; 72: 233-56.

[16] Sabo P., Gallacci M.B., Goehring C., Künzi B., Bovier P.A., Use of tobacco and

alcohol by Swiss primary care physicians: a cross-sectional survey. BMC Public Health

2007; 7: 5.

[17] Scoring protocol, www.ipaq.ki.se

[18] Wells K.B., Lewis C.E., Leake B., Ware J.E. Jr., Do physicians preach what they

practice? A study of physicians’ health habits and counseling practices, JAMA 1984;

252: 2846-2902.



81

Streszczenie

Słowa kluczowe: Służba zdrowia, prozdrowotne zachowania, turystyka zdrowotna

Cel pracy. Celem pracy jest ocena poziomu aktywności fizycznej, wskaźnika BMI oraz uczest-

nictwa w turystyce zdrowotnej przedstawicieli warszawskiej służby zdrowia. Styl życia środowiska

medycznego (w tym zachowania zdrowotne, sposób spędzania czasu wolnego) stanowi istotny

wskaźnik postępowania ich pacjentów. W konsekwencji, może być pewnego rodzaju wyznaczni-

kiem co do konieczności przeprowadzania prozdrowotnych strategii i rozwoju (wspierających te

działania) sektorów gospodarki.

Materiał i metody. Badaniami objęto 764 losowo wybranych pracowników służby zdrowia

(343 lekarzy, 284 pielęgniarek i 137 innego personelu medycznego). Zastosowano dwuczęściowy

kwestionariusz. Pierwsza część dotyczyła uczestnictwa badanych w turystyce w ciągu ostatniego

roku, druga – to polska wersja IPAQ, oceniająca ich poziom aktywności fizycznej. Wnioskowa-

nie statystyczne opierało się na teście Chi2. W ocenie istotności efektów przyjęto poziom istotności

p<0,05.

Wyniki. Prawie 90% respondentów uczestniczyło w turystyce. Wyjazdy zdrowotne (krótko

i długookresowe) deklarowało 2,1%, a jednodniowe – 5,3%. U prawie 30% stwierdzono nadwa-

gę, a u 6% otyłość. Nadwaga częściej (p<0,05) dotyczyła lekarzy (35,3%) niż pielęgniarki/arzy

(23,7%) i inny personel medyczny (27,9%), otyłość zaś – pielęgniarki/arzy (7,6% vs. inny

personel medyczny – 5,9%; lekarze – 5,3%). Niski poziom aktywności fizycznej najczęściej

(p<0,05) dotyczył lekarzy (51,5%), a wysoki – pielęgniarki/arzy (14,9%).

Wnioski. Warszawska służba zdrowia nie może stanowić wzoru prozdrowotnego stylu życia dla

swoich pacjentów. Nie może być także środowiskiem, które wspomaga rozwój turystyki zdrowot-

nej.

Elżbieta BIERNAT

82

Are health care workers Warsaw may be an example of healthy behaviours and the promotion of health tourism in the region?

Key words: health behaviors, health tourism

The results of empirical studies have shown that the Warsaw health care can not be a model

healthy lifestyle for their patients. Mor than half o the Warsaw physicians characterized by low

levels of physical activity, overweight has mor than 1/3.


Nr 4 (50) / 2015

[s. 83-98]

Blanka GOSIK

Instytut Turystyki i Rozwoju Gospodarczego

Filia Uniwersytetu Łódzkiego w Tomaszowie Mazowieckim

Wpływ wielkopowierzchniowego obiektu handlowego na średniej wielkości miasto i jego region.

Przykład galerii Focus Mall w Piotrkowie Trybunalskim

Wstęp i cele opracowania

Centra handlowe stają się współcześnie głównymi centrami życia usługowo-

handlowego, a także życia kulturalnego. Są generatorami życia społecznego, miej-

scem rozrywki, spotkań towarzyskich, miejscem spędzania wolnego czasu. Wpro-

wadzają nową jakość zarówno na płaszczyźnie społecznej jak i przestrzennej miasta.

Jednak centra handlowe wpływają również na okolice miasta, w którym znajduje się

obiekt tego typu. Jako przykład wybrano Galerię Focus Mall w Piotrkowie Trybu-

nalskim, średniej wielkości mieście województwa łódzkiego.

Celem artykułu jest ukazanie, jak wielkopowierzchniowy obiekt handlowy od-

działuje na średnie miasto i jego region. Zarówno na płaszczyźnie ekonomicznej,

społecznej i przestrzennej. Analizie poddano mieszkańców Piotrkowa Trybunal-

skiego i okolic. Przeprowadzono wśród nich ankiety, dzięki którym poznano stosu-

nek ankietowanych do wielkopowierzchniowego obiektu handlowego, jakim jest

Focus Mall. Dodatkowo ankieta pozwoliła zbadać opinię respondentów na temat

Blanka GOSIK

84

wpływu galerii handlowej na upadłość okolicznych firm handlowo-usługowych.

Ponadto ankietowani ocenili wpływ Focus Mall, na zmiany centrum handlowo-

usługowo-kulturalnego w Piotrkowie na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat.

Miasto jako miejsce świadczenia pracy i usług

Miasto od początków swego istnienia wywierało na swoje otoczenie i jego

mieszkańców ogromny wpływ. Było dla otaczających terenów ośrodkiem handlo-

wym i usługowym, religijnym i oświatowym, a także pożądanym miejscem emigra-

cji1. Podstawową i najbardziej powszechną funkcją jaką miasto macierzyste pełniło

na rzecz okolicy, była funkcja handlowa. Organizowanie targów i jarmarków za-

pewniało różnorakie kontakty gospodarcze między miastem a otaczającym go ob-

szarem wiejskim. Miasto oprócz usług rzemieślniczych, oferowało również te nie-

dostępne na wsi, do których należały usługi lichwiarskie, kancelaryjne (pisarz miej-

ski), prawne (wójt, ławnicy) i medyczne. Kościół w mieście był jednocześnie parafią,

dla okolicznych wsi. Miasto przyciągało zatem ludność podmiejską także

w niedziele, święta i odpusty. Zapewniało kontakty kulturalne, a także rozrywkę.

Zakres wpływów miasta był bardzo różny i zależał od jego pozycji. W miastach

prywatnych i kościelnych pokrywał się z dobrami właściciela. Ośrodki o funkcjach

administracyjnych, politycznych czy sądowniczych, obejmowały swym oddziaływa-

niem tereny jednostek administracyjnych a nawet państwowych2. Piotrków Trybu-

nalski prawa miejskie jako miasto monarsze uzyskał w 1313 r. Do roku 1567 miasto

było miejscem sejmów i synodów, a w latach 1578-1792 miejscem Trybunału Ko-

ronnego dla Wielkopolski. Według B. Baranowskiego (1977), w zasięgu gospodar-

czych i kulturalnych wpływów Piotrkowa, od XV do pierwszej połowy XVII wieku,

znajdował się obszar obejmujący około 40-50 tys. km². W najlepszym zaś okresie,

ze względu na pełnione funkcje, miasto swym zasięgiem obejmowało całe państwo

polskie3.

1 P. Miodunka, 2006, Miasteczko a wiejska okolica w czasach nowożytnych, [w:] Miasteczko i okolica od

średniowiecza do współczesności, J. Hoff (red.), Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej, Kolbuszowa. 2 M. Bogucka, H. Samsonowicz, 1986, Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Ossolineum,

Wrocław. 3 B. Baranowski, 1977, Geneza i powstanie regionu piotrkowskiego, Studia Regionalne, t. I (VI).



85

Współczesne miasto jest miejscem świadczenia usług centralnych, na rzecz oko-

licy. Centralność jest zjawiskiem złożonym, polegającym na ogniskowaniu się

w ośrodku miejskim wszelkiego rodzaju dziedzin życia, zjawisk gospodarczych,

administracyjnych i kulturalnych. Na centralność zwrócił uwagę w latach trzydzie-

stych W. Christaller, który sformułował teorię rozwoju miast jako tzw. Central Place

System. Zakłada ona hierarchizację osiedli, które można podzielić na: ośrodki targo-

we, administracyjne pierwszego stopnia, powiatowe, subregionalne, regionalne,

prowincji i ośrodek stołeczny4. Piotrków Trybunalskim w tej typologii, należy do

ośrodków regionalnych, pełniących na rzecz otaczających terenów różnorakie funk-

cje o charakterze centralnym. Obecnie Piotrków Trybunalski jest miastem powiato-

wym, pełniącym funkcje przemysłowe, usługowe i kulturalno-oświatowe. Na prze-

łomie kilku ostatnich lat w mieście i jego regionie dynamicznie rozwijają się usługi

logistyczne5. Ponadto miasto jest miejscem korzystania z wielorakich usług, zarów-

no podstawowych, jak i tych okazjonalnych. Mieszkańcy okolic dojeżdżają do Piotr-

kowa, aby zrobić zakupy, skorzystać z służby zdrowia czy usług bankowych, ale

także aby spędzić w nich swój wolny czas. Nie bez znaczenia jest dla tych relacji fakt

powstania w Piotrkowie wielkopowierzchniowego obiektu handlowego, jakim jest

galeria Focus Mall. Galeria stała się generatorem życia społeczno-kulturalnego i

miejscem usługowo-handlowym, nie tylko dla mieszkańców Piotrkowa Trybunal-

skiego, ale również dla mieszkańców zamieszkujących region miasta.

Wielkopowierzchniowe obiekty handlowe

Wielkopowierzchniowe obiekty handlowe to obiekty o powierzchni sprzedaży

przekraczającej 400 m², w których prowadzona jest jakakolwiek działalność han-

dlowa6. Lokalizowane są najczęściej wewnątrz miast bądź w ich strefach podmiej-

skich i odgrywają coraz istotniejszą rolę jako nowe węzły rozwoju społeczno-

ekonomicznego.

4 M. Kiełczewska-Zalewska, 1972, Geografia osadnictwa, PWN, Warszawa. 5 B. Gosik, 2009, Procesy urbanizacyjne zachodzące w strefach podmiejskich Pabianic, Bełchatowa i Piotrkowa

Trybunalskiego, Prace Geograficzne, z. 121, Kraków, s. 169-170. 6 J. Dzieciuchowicz, 2012, Wielkie centrum handlowe w przestrzeni miejskiej i podmiejskiej. Manufaktura w Łodzi

i Ptak w Rzgowie, Wydawnictwo UŁ, Łódź, s. 8.

Blanka GOSIK

86

Geneza obiektów wielkopowierzchniowych obiektów handlowych sięga domów

towarowych (department store), które powstawały w Europie Zachodniej w drugiej

połowie XIX wieku. Przykładem może być paryski dom towarowy Bon Marche,

otwarty w 1852 roku. Z kolei w Stanach Zjednoczonych powstał w roku 1916

pierwszy sklep samoobsługowy Piggly Wiggly. Cieszył się on tak dużą popularno-

ścią, że zdecydowano o stworzeniu sieci tego typu sklepów7. W tym samym czasie

w Stanach Zjednoczonych powstawały pierwsze centra handlowe: kompleks han-

dlowo-biurowy Country Club Plaza w Kansas City (1922) i Highland Park Shopping

Village w Dallas (1931). Aby dostosować się do potrzeb klientów w Europie zaczęły

powstawać hipermarkety, czyli galerie handlowe połączone z supermarketem. Ko-

lejnym etapem w rozwoju placówek handlowych, było wprowadzenie do centrum

handlowego alejek dla pieszych. W konsekwencji zaczęły powstawać mall’e, których

nazwa pochodzi od angielskiego słowa oznaczającego deptak, promenadę, alejkę8.

Największym na świecie obiektem typu mall jest kanadyjski West Edmonton Mall

o powierzchni ponad 500 tys. m² i Mall of America w Bloomington o powierzchni

400 tys. m².

W Polsce za pierwsze obiekty wielkopowierzchniowe można uznać Sieć Domów

Towarowych Centrum, a także supersamy Społem. Pierwszy klasyczny supermarket

powstał dopiero w roku 1990 i był to supermarket wybudowany przez niemiecką

firmę Billa. Pięć lat później powstało w naszym kraju pierwsze centrum handlowe

w Jankach koło Warszawy, wybudowane przez skandynawski koncern IKEA9.

Obecnie w przestrzeni miejskiej, zarówno w Polsce jak i krajach zachodnich,

funkcjonuje szereg placówek handlowych rożnego typu. Funkcjonują one w formie

różnych rodzajów skupień, które klasyfikowane są według różnych kryteriów: wiel-

kości, genezy, specjalizacji czy kształtowania przestrzeni. Najbardziej podstawowy

podział wielkopowierzchniowych obiektów handlowych dzieli je na tradycyjne i

7 J. Kostecka, 2007, Kompleks Manufaktura-nowa przestrzeń turystyczno-rekreacyjna w Łodzi, [w:]Turystyka

i Hotelarstwo, s. 12. 8 Ibidem, s. 13. 9 Ibidem.



87

nowoczesne10. Do tradycyjnych możemy zaliczyć: targowiska miejskie, hale targowe,

ulice handlowe, dzielnice handlowe. Z kolei nowoczesne obiekty tego typu, w wa-

runkach polskich, reprezentowane są przez: sklepy dyskontowe, supermarkety,

hipermarkety, galerie i centra handlowe.

Centrum handlowe to największy obiekt handlowy wielkopowierzchniowy. We-

dług Międzynarodowej Rady Centrów Handlowych (ICSC), centrum handlowe jest

to obiekt handlowy zaplanowany, wybudowany i zarządzany jako odrębna całość,

grupujący placówki handlowe, usługowe i część wspólną o minimalnej powierzchni

najmu (brutto) 5000 m². Podobnie centra handlowe definiowane są przez Polską

Radę Centrów Handlowych. Podkreśla się też wielowymiarową integralność i spój-

ność pod względem własnościowym, administracyjnym, organizacyjnym, asorty-

mentowym i architektonicznym, a także przystosowanie do obsługi klientów zmo-

toryzowanych. Zgodnie z taką definicją pod pojęciem centrum handlowe, można

rozumieć zarówno obiekty złożone z super- bądź hipermarketu i niewielkiej galerii

handlowej, jak również obiekty, w skład których wchodzą także punkty usługowe,

kina, kręgielnie i inne punkty charakterze rozrywkowym i rekreacyjnym11.

Uroczyste otwarcie Centrum handlowego Focus Mall w Piotrkowie Trybunal-

skim miało miejsce 13 listopada 2009. Właścicielem centrum jest Aviva Inwestors,

firma zajmująca się zarządzaniem aktywami, a będąca częścią ubezpieczeniowej

Grupy Aviva. Obecnie zarządcą centrum jest funkcjonująca na rynku polskim od

2005 roku firma Alfa Asset Management. Focus Mall w Piotrkowie Trybunalskim to

obiekt o powierzchni 75 tys. m², mieszczący się na skrzyżowaniu ulicy Słowackiego i

ulicy Kostromskiej. Łączna powierzchnia najmu wynosi 35 tys. m². Dla klientów

zmotoryzowanych przygotowanych jest 740 miejsc parkingowych. W skład centrum

wchodzi 110 punktów handlowych i usługowych. Wśród najważniejszych można

wymienić takie marki jak: H&M, Reserved, Marks&Spencer, C&A, Solar, Sizeer, 4F,

Puma, Deichmann, Heavy Duty, Ecco, CCC, But S, Wojas, YES, Apart, Rossman i

10 D. Kociuba, 2006, Nowe przestrzenie handlowe Lublina, [w:] Nowe przestrzenie w miastach. Ich organizacja

i funkcje, Jażdżewska I. (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź. 11 D. Celińska-Janowicz, 2011, Centra handlowe wobec miejskiej przestrzeni publicznej, [w:] Człowiek w

przestrzeni publicznej miasta, Jażdżewska I. (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 150.

Blanka GOSIK

88

Douglas, Media Markt, Vobis. Znajduje się tu również supermarket Savia (marka z

grupy Tesco). Rozrywkę reprezentuje pięciosalowe kino Helios, a gastronomię:

KFC, Hana Sushi, Zen Thai, Solo Pizza, Grycan, Cukiernia Sowa.

Wielopowierzchniowy obiekt handlowy jako miejsce korzystania z usług,

handlu i rozrywki

Na potrzeby artykułu zbadano opinię respondentów na temat galerii Focus Mall

jako miejsca robienia zakupów, spędzania wolnego czasu i korzystania z usług,

Zbadano częstotliwość odwiedzania badanego centrum handlowego i cel odwiedzin.

Te same pytania zadano mieszkańcom Piotrkowa Trybunalskiego i mieszkańcom

regionu miasta.

Pierwsze pytanie dotyczyło miejsca wykonywania zakupów przez respondentów.

Celem autorki było sprawdzenie czy dla ankietowanych, centrum handlowe jest

dobrym miejscem na zakupy. Wyniki pokazały dość duże różnice pomiędzy odpo-

wiedziami mieszkańców Piotrkowa, a odpowiedziami mieszkańców okolic (Rys. 1).

Większość mieszkańców miasta chodzi na zakupy do centrum handlowego (38,4%).

Dalsze wskazania mieszkańców Piotrkowa dotyczyły pobliskiego sklepu (30,8%) i

marketu spożywczego (23,1%). Z kolei mieszkańcy regionu, zdecydowanie wskazali

na market spożywczy (42,4%) i pobliski sklep (31,3%).

Kolejne pytanie dotyczyło już konkretnego centrum handlowego. Respondenci

zostali zapytani, czy odwiedzają galerię Focus Mall. W przypadku tego pytania,

również wyraźnie widać różnicę pomiędzy odpowiedziami mieszkańców Piotrkowa

Trybunalskiego, a odpowiedziami mieszkańców regionu (Rys. 2.). Zdecydowana

większość mieszkańców miasta deklaruje odwiedzanie galerii Focus Mall (91,4%).

W przypadku mieszkańców okolic Piotrkowa 58,2% badanych potwierdziło,

a 41,8% zaprzeczyło, iż odwiedza galerię.

Rys. 1. Miejsce wykonywania zakupów przez respondentów



89

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań.

Rys. 2 . Odwiedziny centrum handlowego Focus Mall


Ważnym pytaniem, było pytanie na temat celu odwiedzin galerii Focus Mall. Od-

powiedzi potwierdziły przypuszczenia, że galeria zaczyna odgrywać ważną rolę jako

centrum handlowo-usługowe, a także kulturalne, nie tylko dla mieszkańców Piotr-

kowa Trybunalskiego, ale również jego okolic (Rys. 3.). Wyniki wyraźnie wskazują,

że dla mieszkańców Piotrkowa, Focus Mall jest przede wszystkim miejscem spędza-

nia wolnego czasu (37,7%) i robienia zakupów (34,5%). Wielu respondentów od-

powiedziało również, że odwiedza galerię aby spotkać się ze znajomy-

mi/przyjaciółmi (28,9%), a także w celach konsumpcyjnych (21,9%). Dla mieszkań-

0 10 20 30 40 50

W markecie spożywczym

W pobliskim sklepie

W centrum handlowym

Na targowisku

W innym miejscu

Mieszkańcy okolic

Mieszkańcy PiotrkowaTryb.

0 20 40 60 80 100

Tak

Nie

Mieszkańcy okolic

Mieszkańcy Piotrkowa Tryb.

Blanka GOSIK

90

ców okolic Piotrkowa, Focus Mall jest przede wszystkim miejscem robienia zaku-

pów (46,7%). Dalsze odpowiedzi wskazywały na miejsce spędzania wolnego czasu

(34,7%), miejsce konsumpcji (17,1%) i miejsce spotkań ze znajomymi/przyjaciółmi

(15,6%).

Rys. 3. Cel odwiedzin centrum handlowego Focus Mall (możliwość wyboru

więcej niż jednej odpowiedzi, wyniki nie sumują się do 100%)


Kolejne pytania zawarte w ankiecie dotyczyły częstotliwości odwiedzin i dni ty-

godnia w których ankietowani odwiedzają galerię Focus Mall. W przypadku zadekla-

rowanej częstotliwości, wyraźnie widać, iż mieszkańcy Piotrkowa Trybunalskiego,

zdecydowanie częściej odwiedzają galerię (Rys. 4.). Wyniki takie nie dziwią, gdyż

mieszkańcy miasta nie muszą włożyć większego wysiłku aby odwiedzić Focus Mall.

Galeria znajduje się w centrum miasta, do którego bez większego problemu można

dojechać komunikacją miejską. Mieszkańcy Piotrowa, najczęściej odpowiadali, że

odwiedzają galerię kilka razy w miesiącu (32,5%) i raz w miesiącu (25,6%). Stosun-

kowo częste były również odpowiedzi – kilka razy w tygodniu (17,3%), a nawet

codziennie (9,8%).

0 10 20 30 40 50

Zrobić zakupy

Spotkać się zprzyjaciółmi/znajomymi

W celach konsumpcyjnych

Aby pójść do kina

Spędzić czas wolny

Bez celu

W innym celu

Mieszkańcy okolic




91

Odmiennie przedstawiały się odpowiedzi mieszkańców regionu. W tym przypad-

ku najwięcej wskazań padło na odpowiedź ‒ raz w miesiącu (41,3%) i kilka razy

w roku (35,5%). W przypadku respondentów mieszkających poza Piotrkowem

częsta była również odpowiedź – rzadziej niż raz w roku (17,6%).

Rys. 4. Częstotliwość odwiedzin centrum handlowego Focus Mall

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań

Różnice pomiędzy odpowiedziami mieszkańców Piotrkowa Trybunalskiego,

a odpowiedziami mieszkańców regionu, widoczne są również we wskazaniach dni

tygodnia, w których respondenci odwiedzają galerię Focus Mall (Rys. 5.). Mieszkań-

cy Piotrkowa galerię odwiedzają najczęściej w weekendy (niedziela – 35,7%, sobota

– 21,4%), ale również w ciągu tygodnia od poniedziałku do czwartku (28,6%).

Z kolei mieszkańcy okolic Piotrkowa, galerię odwiedzają przede wszystkim w nie-

dziele (44,9%) i soboty (34,8%). W tygodniu, od poniedziałku do czwartku odwie-

dzają Focus Mall o wiele rzadziej niż mieszkańcy miasta.

0 10 20 30 40 50

Kilka razy dziennie

Codziennie

Kilka razy w tygodniu

Kilka razy w miesiącu

Raz w miesiącu

Kilka razy w roku

Rzadziej

Mieszkańcy okolic


Blanka GOSIK

92

Rys. 5. Dni tygodnia, w których respondenci odwiedzają centrum handlowe

Focus Mall


Wpływ wielkopowierzchniowego obiektu handlowego na zmiany miej-

skiego centrum handlowo-usługowo-kulturalnego

Wyniki przeprowadzonych badań, pozwalają stwierdzić, że powstanie centrum

Focus Mall w Piotrkowie Trybunalskim, w dużej mierze przyczyniło się do przesu-

nięcia centrum handlowo-usługowo-kulturalnego miasta. Współcześnie obiekty

wielkopowierzchniowe bardzo często lokalizowane są w centrach miast, gdzie two-

rzą węzły rozwoju społeczno-ekonomicznego. Tak również stało się w przypadku

Focus Mall w Piotrkowie Trybunalskim. Zapytani o to zagadnienie ankietowani,

potwierdzili przypuszczenie. Rysunki 6 i 7 obrazują zmiany centrum handlowo-

usługowego, a również kulturalnego w Piotrkowie Trybunalskim na przestrzeni

ostatnich kilkudziesięciu lat w opinii badanych. Respondenci poproszeni zostali

o określenie centrum handlowo-usługowo-kulturalnego Piotrkowa 20 lat temu, 10

lat temu i obecnie.

0 10 20 30 40 50

Poniedziałek-czwartek

Piątek

Sobota

Niedziela

Mieszkańcy okolic




93

Rys. 6. Zmiany miejskiego centrum handlowo-usługowo-kulturalnego

w opinii mieszkańców Piotrkowa Trybunalskiego


Rys. 7. Zmiany miejskiego centrum handlowo-usługowo-kulturalnego

w opinii mieszkańców regionu Piotrkowa Trybunalskiego


0 10 20 30 40 50

Sezam/Sienkiewicza

Merkury

Ul. Słowackiego

Stare Miasto

Hala Targowa

Focus Mall

Inne cenrum handlowe

Inne miejse

20 lat temu

10 lat temu

Obecnie

0 10 20 30 40 50

Sezam/Sienkiewicza

Merkury

Ul. Słowackiego

Stare Miasto

Hala Targowa

Focus Mall

Inne cenrum handlowe

Inne miejse

20 lat temu

10 lat temu

Obecnie

Blanka GOSIK

94

Dwadzieścia lat temu centrum miasta koncentrowało się na wschód od linii kole-

jowej przecinającej miasto z północy na wschód. Znajdowało się w okolicach hali

targowej i domu handlowego Sezam przy ul. Sienkiewicza. W tamtych latach waż-

nymi miejscami w przestrzeni miasta były również Stare Miasto i ul. Słowackiego,

stanowiąca jeden z głównych ciągów komunikacyjnych pomiędzy Starym Miastem,

a nową, zachodnią częścią Piotrkowa Trybunalskiego. Takiego zdania byli zarówno

mieszkańcy Piotrkowa Tryb., jak i mieszkańcy okolic miasta. Dziesięć lat temu

punkt ciężkości nadal znajdował się przy domu handlowym Sezam. Jednak w tym

czasie jako centrum handlowo-usługowe miasta, zaczęto postrzegać jeszcze jeden

dom handlowy - Merkury przy ul. Słowackiego. Wzrosło wtedy też znaczenie ul.

Słowackiego, która stała się główną ulicą handlowo-usługową Piotrkowa Trybunal-

skiego. Niestety zdeklasowało się znaczenie Starego Miasta. W znacznym stopniu

przyczynił się do tego fakt mocno zdegradowanej wówczas tkanki mieszkaniowej

i nieciekawej struktury społecznej mieszkańców Starego Miasta. Obecnie, zarówno

w opinii mieszkańców (45,1%) jak i regionu (39,1%) centrum handlowo-usługowe,

a także kulturalne znajduje się w galerii Focus Mall. Kolejne miejsca oznaczane

przez respondentów jako centra handlowo-usługowe w mieście, to inne centra

handlowe, takie jak: Real, Kaufland czy Piotr i Paweł. Poprawiła się w opinii bada-

nych nieznacznie pozycja Starego Miasta. Stało się tak za sprawą działań rewitaliza-

cyjnych, prowadzonych z dużym powodzeniem od kilku lat na Starym Mieście.

Ciekawym spostrzeżeniem, jest fakt znaczenia Hali Targowej dla mieszkańców

regionu Piotrkowa Tryb. Respondenci z okolic miasta wskazywali to miejsce jako

centrum 20 lat temu (21,8%), 10 lat temu (6,9%) i jako obecne centrum (1,6%).

Wpływ wielkopowierzchniowego obiektu handlowego na upadłość przed-

siębiorstw handlowo-usługowych

Centra handlowe są w sferze ekonomicznej ogromną konkurencją dla tradycyj-

nych ulic handlowych. Poprzez zmianę potoków ruchu zarówno kołowego jaki

pieszego, centra handlowe zabierają klientów sklepom umiejscowionym przy ulicach



95

handlowych. Tym samym zmniejszają ich obroty i rentowność12. Taka sytuacja

nastąpiła również w Piotrkowie Trybunalskim po otwarciu galerii Focus Mall.

Wyniki wyraźnie wskazują, iż mieszkańcy Piotrkowa Tryb. widzą negatywny

wpływ centrów handlowych na funkcjonowanie innych przedsiębiorstw handlowo-

usługowych znajdujących się w ich sąsiedztwie (Rys. 8).

Rys. 8. Wpływ powstania centrum handlowego na upadłość okolicznych

przedsiębiorstw handlowo-usługowych


Aż 71,5% ankietowanych uważa, że galeria Focus Mall przyczyniła się do upa-

dłości i rotacji mniejszych obiektów handlowych i usługowych. Tylko 19,7% bada-

nych nie widzi związku pomiędzy otwarciem centrum handlowego, a zamknięciem

działalności mniejszych jednostek tego typu. Niewiele osób (8,8%) nie ma zadnia na

badane zagadnienie.

Nieco inaczej zagadnienie postrzegają okoliczni mieszkańcy. W tym przypadku

osób dostrzegających związek pomiędzy powstaniem centrum Focus Mall,

12 D. Celińska-Janowicz, 2011, Centra handlowe wobec miejskiej przestrzeni publicznej, [w:] Człowiek

w przestrzeni publicznej miasta, I. Jażdżewska (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s.153.

0 20 40 60 80

Tak

Nie

Nie mam zdania

Mieszkańcy okolic


Blanka GOSIK

96

a upadłością firm handlowo-usługowych znajdujących się w jego sąsiedztwie, jest o

wiele mniej, 42,7% badanych udzieliło odpowiedzi twierdzącej. Wynik taki nie dzi-

wi, gdyż osoby nie mieszkające na co dzień w Piotrkowie Tryb., nie posiadają takiej

orientacji w zmianach, jakie zachodzą w życiu miasta.

Podsumowanie

Ostatnie lata wyraźnie pokazały, że wielkopowierzchniowe obiekty handlowe

z powodzeniem przejmują funkcje centrów usługowo-handlowych, a także kultural-

nych miast. Generują życie społeczne, są miejscem rozrywki, miejscem spędzania

wolnego czasu i spotkań towarzyskich. Istnieje wiele badań dotyczących wpływu

centrów handlowych na życie mieszkańców wielkich miast. Niniejsze opracowanie

jest próbą sprawdzenia jak wielkopowierzchniowe obiekty handlowe oddziałują na

miasto średniej wielkości i jego region.

Wyniki jednoznacznie potwierdzają wcześniejsze przypuszczenia autorki. Pod

względem społecznym, Focus Mall w Piotrkowie Trybunalskim w znacznym stop-

niu wpływa na mieszkańców miasta i jego okolic. Ponad 90% mieszkańców Piotr-

kowa deklaruje odwiedzanie tego centrum handlowego. Głównie w celu spędzania

wolnego czasu, a także spotkania ze znajomymi i przyjaciółmi. Również dla miesz-

kańców regionu, Focus Mall, pomimo, iż jest przede wszystkim miejscem robienia

zakupów, to jest także miejscem spędzania wolnego czasu, konsumpcji i miejscem

spotkań.

Pod względem ekonomicznym, galeria Focus Mall znacząco wpłynęła na upa-

dłość i rotację w przedsiębiorstwach handlowych i usługowych znajdujących się

w jego sąsiedztwie. Głównie na ulicach Słowackiego i Wojska Polskiego. Dostrzega

ten fakt 71,5% mieszkańców Piotrkowa Trybunalskiego i 42,7% mieszkańców re-

gionu.

Bardzo istotne jest także znaczenie galerii Focus Mall na zmiany w przestrzeni

miasta. Budowa galerii wpłynęła na przesunięcie centrum handlowo-usługowego,

a także kulturalnego miasta. Focus Mall jest uważany za takie centrum przez 45,1%

mieszkańców Piotrkowa i 39,1% mieszkańców regionu.



97

Bibliografia

[1] Baranowski B., 1977, Geneza i powstanie regionu piotrkowskiego, Studia Regional-

ne, t. I (VI).

[2] Bogucka M., Samsonowicz H., 1986, Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przed-

rozbiorowej, Ossolineum, Wrocław.

[3] Celińska-Janowicz D., 2011, Centra handlowe wobec miejskiej przestrzeni publicznej,

[w:] Człowiek w przestrzeni publicznej miasta, Jażdżewska I. (red.), Wydawnictwo

Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

[4] Dzieciuchowicz J., 2012, Wielkie centrum handlowe w przestrzeni miejskiej

i podmiejskiej. Manufaktura w Łodzi i Ptak w Rzgowie, Wydawnictwo UŁ, Łódź.

[5] Gosik B., 2009, Procesy urbanizacyjne zachodzące w strefach podmiejskich Pabianic,

Bełchatowa i Piotrkowa Trybunalskiego, Prace Geograficzne, z. 121, Kraków.

[6] Kiełczewska-Zalewska M., 1972, Geografia osadnictwa, PWN, Warszawa.

[7] Miodunka P., 2006, Miasteczko a wiejska okolica w czasach nowożytnych, [w:] Mia-

steczko i okolica od średniowiecza do współczesności, J. Hoff, red., Muzeum Kultury

Ludowej w Kolbuszowej, Kolbuszowa.

[8] Kociuba D., 2006, Nowe przestrzenie handlowe Lublina, [w:] Nowe przestrzenie w

miastach. Ich organizacja i funkcje, Jażdżewska I. (red.), Wydawnictwo Uniwersy-

tetu Łódzkiego, Łódź.

[9] Kostecka J., 2007, Kompleks Manufaktura ‒ nowa przestrzeń turystyczno-

rekreacyjna w Łodzi, [w:] Turystyka i Hotelarstwo.

Streszczenie

Słowa kluczowe: wielkopowierzchniowy obiekt handlowy, region miasta

Centra handlowe stają się współcześnie głównymi centrami życia usługowo-handlowego, a także

życia kulturalnego. Są generatorami życia społecznego, miejscem rozrywki, spotkań towarzyskich,

miejscem spędzania wolnego czasu. Wprowadzają nową jakość zarówno na płaszczyźnie społecz-

nej jak i przestrzennej miasta. Jednak centra handlowe wpływają również na okolice miasta, w

którym znajduje się obiekt tego typu. Celem artykułu jest ukazanie, jak wielkopowierzchniowy

Blanka GOSIK

98

obiekt handlowy oddziałuje na miasto i jego region. Zarówno na płaszczyźnie ekonomicznej,

społecznej, rekreacyjnej i przestrzennej. Jako przykład wybrano Galerię Focus Mall w Piotrkowie

Trybunalskim.

The influence of a shopping mall on a median city and its region, as exampled by the Focus Mall in Piotrków Trybunalski

Summary

Key words: shopping mall, town region

Nowadays, shopping mall have the hubs for service and retail sectors, as well as centers for cul-

tural life. They are centers for social interactions, places of entertainment, and destinations for

a local population to enjoy free time. Mall sadd value and quality to a local community not only on

a social level, but also on a spacial organisation level. Additionally, shopping center shave a huge

impact on the areas surrounding the city, in which they are located.

The purpose of this article is to investigate the effects a shopping mall has on a city and on a re-

gion in which it is located. The study is conducted on an economical, social, and recreational level.

The Focus Mall in Piotrków Trybunalski, a medium city in Lodz voivodeship, isused as a case

study this article.


Nr 4 (50) / 2015

[s. 99-129]

Justyna MACIĄG

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

Joanna KANTYKA

Akademia Wychowania Fizycznego w Katowicach

Ocena jakości produktu sportowo-rekreacyjnego miasta przez seniorów (na przykładzie Katowic)

Wstęp

Aktywne starzenie staje się nowym paradygmatem w rozwoju społeczno - eko-

nomicznym. Seniorzy wyłaniają się jako nowa grupa aktywnych konsumentów na

rynku produktów sportowo-rekreacyjnych. Mając na uwadze specyfikę produktu

sportowo-rekreacyjnego oraz udział jednostek samorządu terytorialnego w jego

tworzeniu, stworzona została nowa koncepcja rozwoju miast i gmin – koncepcja

miast przyjaznych seniorom (Age-friendly Cities and Communities). Przewodnią ideą tej

koncepcji jest zaangażowanie władz lokalnych w tworzenie fizycznych i społecz-

nych środowisk miejskich promujących zdrowe i aktywne starzenie się, oraz dobrą

jakość życia dla starszych mieszkańców. Kompleksowość podejmowanych działań

powoduje, iż problematyka tworzenia produktu sportowo-rekreacyjnego mia-

sta/gminy wymaga przyjęcia nowego podejścia opartego na paradygmacie siecio-

wym. Stawia to nowe wyznawania w obszarze zarządzania i oceny jakości produktu

sportowo-rekreacyjnego jednostki terytorialnej.

Justyna MACIĄG, Joanna KANTYKA

100

Celem artykułu jest prezentacja koncepcji oceny jakości produktu sportowo-

rekreacyjnego oraz wyników badań w tym zakresie przeprowadzonych wśród osób

w wieku 55+ (na przykładzie miasta Katowice). Zakres podmiotowy badań objął

studentów Uniwersytetu Trzeciego Wieku działającego przy Uniwersytecie Ekono-

micznym w Katowicach. Zakres przedmiotowy badań objął następujące zagadnie-

nia: diagnozę motywów, model zachowań i barier w zakresie aktywności sportowo-

rekreacyjnej seniorów oraz identyfikację wymagań dotyczących struktury produktu,

ceny, dystrybucji oraz promocji produktu sportowo-rekreacyjnego badanej grupy

wiekowej.

W artykule sformułowano tezę, iż produkt sportowo-rekreacyjny miasta jest pro-

duktem sieciowym, co wymaga zastosowania nowego podejścia do oceny jego jako-

ści.

Artykuł ma charakter koncepcyjno-badawczy. Utrzymany jest w nurcie badań

strategicznych nad sieciami oraz zarządzania jakością. Ze względu na złożoność

analizowanej problematyki artykuł podzielono na dwie integralne części. Część

pierwsza – koncepcyjna charakteryzuje przesłanki zmian na rynku usług sportowo-

rekreacyjnych wynikające ze zjawiska starzenia się społeczeństw. W części tej sfo-

mułowano też definicję sieciowego produktu sportowo-rekreacyjnego oraz sfomu-

łowano założenia do koncepcji jego oceny. Część druga artykułu zawiera wyniki

przeprowadzonych badań w zakresie oceny jakości produktu sportowo-

rekreacyjnego miasta Katowice. W zakończeniu przedstawiono najważniejsze kie-

runki doskonalenia jakości sieciowego produktu sportowo-rekreacyjnego Katowic.

Aktywne starzenie się jako nowy paradygmat w rozwoju produktu sporto-

wo-rekreacyjnego miasta/gminy

Współczesne czasy wyznacza intensywne tempo przemian o charakterze kultu-

rowym, społecznym, środowiskowym jak i przede wszystkim ekonomicznym.

Zmiany te obejmują nie tylko warunki życia, lecz także poglądy, postawy w niemal

wszystkich obszarach aktywności człowieka w tym i postaw w zakresie aktywności

Ocena jakości produktu sportowo-rekreacyjnego miasta przez seniorów (na przykładzie Katowic) 101

sportowo-rekreacyjnej1. Współczesne społeczeństwo przywiązuje coraz większe

znaczenie do takich wartości jak: młodość, zdrowie, dobre samopoczucie, atrakcyj-

ny wygląd, kondycja fizyczna, ekologia. Coraz większego znaczenia nabierają różne

formy sportu, przede wszystkim rekreacji fizycznej, w zagospodarowaniu czasu

wolnego2. Wzrost średniej długość życia oraz potrzeba zachowania zdrowia powo-

dują, iż wzrasta liczba zainteresowanych utrzymaniem wysokiej sprawności fizycznej

w wieku produkcyjnym3 i poprodukcyjnym4. Jak wynika z wielu obserwacji świato-

wego rynku rekreacyjnego zauważa się zwiększającą ilość uczestników zajęć rucho-

wych powyżej 50 roku życia, nazwanych „rynkiem srebrnych głów” (silver head mar-

ket)5.

Zjawisko starzejącego się społeczeństwa nasila się także w polskim społeczeń-

stwie. Jak wynika z Raportu GUS do roku 2035 udział osób w wieku 65 i więcej lat

(65 lat powszechnie przyjmuje się jako umowną granicę starości) zbliży się do ¼6.

Na znaczeniu zyskuje zatem rozumienie terminu „starzenie się7” w kontekście pro-

wadzenia aktywnej polityki społecznej wobec starzenia się populacji. Wskazuje się

zatem na trzy istotne obszary w polityce państwa, jednym z nich jest aktywność

zawodowa, drugim społeczna, a trzecim szeroko rozumiana jakość życia w powią-

zaniu z dobrym zdrowiem.

W opozycji do zwykłego starzenia się (usual aging) i związanych z wiekiem

problemów zdrowotnych oraz różnego rodzaju ograniczeń powstała koncepcja

1 W. Alejziak, Turystyka w obliczu wyzwań XXI wieku, Wydawnictwo Albis, Kraków 2000. 2 Na rynku istnieje wiele substytutów spędzania czasu wolnego (telewizja, Internet, zakupy, itd.) oraz

istnieje duża dysproporcja pomiędzy ilością czasu przeznaczonego na aktywność fizyczną a tzw. bier-ny odpoczynek. B. Woynarowska, J. Mazur, Zachowania zdrowotne, zdrowie i postrzeganie szkoły przez mło-dzież w Polsce w 2002 roku. Raport techniczny z badań, Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu Warszawskie-go, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2002.

3 Wiek zdolności do pracy, tj. dla mężczyzn grupa wieku 18-64 lata, dla kobiet - 18-59 lat. 4 Wiek, w którym osoby zazwyczaj kończą pracę zawodową, tj. dla mężczyzn - 65 lat i więcej, dla

kobiet - 60 lat i więcej. 5 W. Mynarski, Czynniki i prognozowane kierunki rozwoju rekreacji fizycznej, [w:] Teoretyczne i empiryczne

zagadnienia rekreacji i turystyki, W. Mynarski (red.), Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego im. J. Kukuczki w Katowicach, Katowice 2008, s.15.

6 Rocznik Demograficzny, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2008, tab. 55. 7 Pojęcie „starzenie się” rozumiane w celach powyższego artykułu to „proces postępującego upośle-

dzenia funkcji życiowych organizmu oraz utratą zdolności adaptacyjnych do zmian środowiskowych wraz ze zwiększającym się prawdopodobieństwem zgonu”, Za: T.B. Kirkwood, Human Senescence, “BioEssay” 1996, 18(12).


102

„pomyślnej starości” (successful aging), a najbardziej współczesna jej forma to

„aktywne starzenie się” (active aging). Komisja Europejska jako propagator tej

koncepcji na stronie Europejskiego Roku Aktywności Osób Starszych i Solidarności

Międzypokoleniowej zwróciła szczególną uwagę na utrzymanie solidarności

międzypokoleniowej w społeczeństwach, w których liczba osób starszych szybko

wzrasta. Wskazuje także, że działania skoncentrowane na zapewnianiu warunków

sprzyjających aktywności osób starszych powinny być realizowane w ramach

polityki zatrudnienia, opieki zdrowotnej, usług społecznych w zakresie sportu

i rekreacji, programów szkolenia dorosłych, wolontariatu, dostępu do mieszkań,

technologii informacyjnych i transportu8. Takie podejście do „aktywnego starzenia

się” oznacza konieczność przedefiniowania całej polityki państwa, a także działań

samorządów regionalnych i lokalnych.

Jedną z propozycji innowacyjnych działań, których głównym inicjatorem powin-

ny być władze lokalne, gdyż to one tworzą ramy do współpracy i zaangażowania

seniorów, jest program Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), w którym zawarto

postulat wprowadzenia zmian umożliwiających ułatwienie seniorom codzienne

funkcjonowanie. WHO proponuje samorządom planowanie miast tak, by były one

„przyjazne wiekowi” (z ang. Age-friendly Cities and Communities). Koncepcja ta zakła-

da, iż miasta starają się być bardziej przyjazne osobom starszym w różnorodnych

kontekstach kulturowych i społeczno-ekonomicznych. Ich cechą wspólną jest pra-

gnienie i zaangażowanie w tworzenie fizycznych i społecznych środowisk miejskich

promujących zdrowe i aktywne starzenie się, oraz dobrą jakość życia dla starszych

mieszkańców. Program ten wskazuje główne powody, dla których ta idea powinna

być propagowana9:

a. pierwszy z nich to wpływ zmian demograficznych na potrzeby mieszkańców

miast,

8 http://senior.gov.pl/source/raport_osoby%20starsze.pdf 9 Ibidem.


b. drugi dotyczy idei starzenia się w miejscu zamieszkania10, co jest powiązane

zarówno z dyskusją o ekonomiczności poszczególnych form wsparcia, ale

także z kolejnym powodem, jakim jest debata o dobrym starzeniu się i od-

powiednich ku temu warunkach.

c. czynnikiem jest wpływ zmian przestrzeni miejskiej na warunki życia i inte-

grację, bądź wykluczenie osób starszych.

Należy stwierdzić, iż stworzenie miast przyjaznych seniorom to jednocześnie

miasta przyjazne ludziom w każdym wieku. Przestrzeń bez barier architektonicz-

nych to jednocześnie przestrzeń przyjazna osobom niepełnosprawnym (bez wzglę-

du na wiek). Zapewnienie bezpieczeństwa jest istotne dla wszystkich mieszkańców,

w tym matek i dzieci, a dobra opieka medyczna i wsparcie środowiskowe dla osób

starszych to też możliwość większej mobilności pozostałych członków rodziny

opiekujących się danym seniorem11.

Te i wiele innych udogodnień mają szansę sprawić, że osoby starsze poczują, że

ich potrzeby są zauważane i zaspokajane. Punktem wyjścia do podejmowania po-

wyższych działań jest pomoc osobom starszym, pomoc udzielana lokalnie, ale mają-

ca bardzo istotny wpływ na ich zdrowie, dobrostan czyli ogólnie jakość życia.

Zmiany te dotyczyć powinny również lepszej dostępności seniorów do sportu

i rekreacji w gminach czy miastach, za zadania te odpowiada między innymi władza

lokalna. Artykuł 7. ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminny zawiera

wyszczególnioną listę obejmującą zadania własne gminy, wśród których ustawodaw-

ca wymienia między innymi sprawy związane z kulturą fizyczną i turystyką12. Samo-

rządy są zobowiązane do tworzenie warunków, sprzyjających rozwojowi sportu,

współdziałania z organami administracji rządowej, innymi jednostkami samorządo-

wymi oraz klubami sportowymi w celu tworzenia warunków prawno-

organizacyjnych i ekonomicznych dla rozwoju kultury fizycznej i rekreacji oraz

tworzenia odpowiednich warunków materialno-technicznych dla ich rozwoju13.

10 C.W. Lui, J.A. Everingham, J. Warburton, M. Cuthill, and H. Bartlett, What Makes a Community Age-

Friendly: A Review of International Literature, Australasian Journal on Ageing 28(3) 2009, s. 116–121. 11 http://senior.gov.pl/source/raport_osoby%20starsze.pdf 12 Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz. U. 1990, nr 16, poz. 50 z późn. zm., art. 6-7. 13 Ustawa z 25 czerwca 2010 r. o sporcie, rozdz. 6 art. 27.


104

Współcześnie infrastruktura sportowo-rekreacyjna oraz oferta zajęć dla seniorów

jest niewystarczająca i nie zaspokaja potrzeb tej grupy wiekowej. Ośrodki sportowo-

rekreacyjne nie posiadają wind, brak jest zabezpieczeń antypoślizgowych i podjaz-

dów dla niepełnosprawnych. Punkty usługowe często nie są zlokalizowana na parte-

rze. Oferta zajęć skierowana jest raczej do młodszych grup wiekowych, których

potrzeby uprawiania rekreacji znacznie różnią się od potrzeb seniorów. Kadra nie

posiada odpowiednich kwalifikacji do prowadzenia zajęć z osobami starszymi, które

charakteryzują się specyficznymi potrzebami i wymaganiami wynikającymi przede

wszystkim z ograniczeń wiekowych. Jak wynika z dotychczasowych badań wła-

snych14 przeprowadzonych na grupie wiekowej osób 56 lat i więcej (grupa ta stano-

wiła 8% badanych) dotyczących ich zachowań rekreacyjnych zaobserwowano zna-

czące różnice w zachowaniach w porównaniu grupami młodszymi15. Istnieje, zatem

potrzeba zróżnicowania form aktywności fizycznej, programów zajęć, intensywno-

ści tych zajęć, odpowiedniego wyposażenia obiektów oraz całej bazy rekreacyjno –

sportowej w celu lepszego dostosowania do potrzeb ruchowych i zdrowotnych

każdej grupy wiekowej a w szczególności seniorów. Zatem problematyka kształto-

wania i oceny jakości produktu sportowo-rekreacyjnego zarówno na poziomie po-

szczególnych organizacji jak i jednostki terytorialnej staje sprawą aktualną i ważną

wymagającą wypracowania odpowiednich koncepcji teoretycznych oraz pogłębio-

nych badan naukowych. Jak podkreśla W. Alejziak konsumenci usług sportowo-

14 Czteroletni projekt badawczy realizowany na Wydziale Zarządzania Sportem i Turystyką w Akademii

Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach w ramach badań własnych, którego ce-lem była ocena determinant stanu i rozwoju rynku usług rekreacyjnych wellness na Górnym Śląsku.

15 Wyniki badań wykazały, iż osoby w wieku starszym podejmują aktywność fizyczną w celu „poprawy sprawności fizycznej”, w celu „spędzania czasu wolnego” oraz „potrzebę aktywności fizycznej” a w grupie młodszej były to motywy „redukcja nadwagi”, „sprawdzenie się” czy „chęć rywalizacji sportowej”. Czynnikami ekonomicznymi, które determinują aktywność rekreacyjną osób starszych były „kompetencje pracowników”, „obsługa klienta” oraz „jakość i cena usług”. Młodsi respondenci także wskazywali na „jakość usług” ale i na „wizerunek ośrodka” czy „zróżnicowanie usług”. Podob-ne czynniki organizacyjne, które ułatwiają podejmowanie aktywności rekreacyjne okazały się istotne dla wszystkich grup wiekowych a były nimi; „bezpieczeństwo”, „standard urządzeń i obiektów”, „czystość sanitariów”.

15. J. Kantyka, A. Hadzik, W. Chudy, Determinanty wyboru oferty wellness organizacji rekreacyjnych na przykładzie zachowań konsumentów z Górnego Śląska, [w:] Welleness jako forma kultury fizycznej i turystyki-aspekty zdrowotne i ekonomiczne, J. Kantyka (red.), Wyd. Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Ka-towicach, 2013, s. 155-186.


rekreacyjnych w podeszłym wieku będą stanowili grupę liczniejszą niż kiedykolwiek

i będą to również najzdrowsi i najbogatsi „starcy” w dziejach ludzkości16.

Produkt sportowo – rekreacyjnych jako sieciowy produkt obszarowy

Usługę sportowo - rekreacyjną można zdefiniować jako wszelką działalność –

profit lub nonprofit – prowadzoną z myślą o zaspokojeniu potrzeb człowieka w obsza-

rze17: rozwoju somatycznego, utrzymania i poprawy zdrowia, usprawnienia rehabili-

tacyjnego i aktywności ruchowej, prestiżu i uznania za osiągnięcia sportowe, prze-

bywania w grupie i wspólnego przeżywania emocji, aktywnego spędzania czasu

wolnego w połączeniu z wysiłkiem fizycznym, doskonalenia sylwetki, piękna ruchu

itd. Pojęciem szerszym od usługi jest produkt sportowo-rekreacyjny. Modelowe

ujęcie produktu sportowego wskazuje na istnienie dwóch podstawowych współtwo-

rzących go elementów18:

dobra sportowe (produkcja wyposażenia, sprzętu i odzieży sportowej oraz

ich dystrybucja, infrastruktura sportowo-rekreacyjna),

usługi sportowo-rekreacyjne, które mogą być realizowane w formie:

‒ pojedynczej usługi na rzecz jednego odbiorcy (np. indywidualna nauka

jazdy na nartach) lub grupy odbiorców (np. stałe zespoły ćwiczeniowe

o charakterze gimnastycznym,

‒ imprezy sportowo-rekreacyjnej, tj. festyn, spartakiada, turniej, zawody

i inne.

Istotnym z punktu widzenia dalszych rozważań jest podział produktów sporto-

wo-rekreacyjnych na tworzone przez pojedyncze organizacje (produkt prosty, pakie-

ty ‒ usługi wiązane) oraz produkty będące efektem różnych form współpracy opar-

tej na integracji organizacyjnej i/lub przestrzennej19 procesów związanych z obsługą

16 W. Alejziak, Turystyka w obliczu wyzwań XXI wieku, Wydawnictwo Albis, Karków 2000. 17 Szerzej: A. Izydorczyk, Marketing w systemie kultury fizyczne, Polska Korporacja Menedżerów Sportu,

Warszawa 2003, s. 17. 18 Por. J. Żyśko, Rynek usług sportowo-rekreacyjnych – aspekty teoretyczne i praktyczne, [w:] Turystyka i Rekreacja.

Wymiary teoretyczne i praktyczne, J. Kosiewicz, K. Obodyński (red.), Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2006, s. 384; Gospodarek J., Prawo w turystyce i rekreacji, Difin, Warszawa 2008, s. 43 i nast.

19 Integracja organizacyjna polega na połączeniu produktów podstawowych wspólną koncepcją i zarządzaniem, lokalizacja w przestrzeni ma drugorzędne znaczenie. Przykładem takich produktów są imprezy i wydarzenia (eventy). Integracja przestrzenna dotyczy produktów, w których lokalizacja


106

klienta. Skutkiem integracji jest powstawianie po stronie podażowej rynku usług

sportowo-rekreacyjnych struktur, których działanie może być opisane i wyjaśniane z

zastosowaniem paradygmatu sieciowego. Struktury te przyjmują formę współpracy

sieciowej w postaci sieci kooperacyjnych, sieci outsourcing-owych, sieci franczyzo-

wych i agencyjnych, klastrów, aliansów strategicznych, sieci holdingowych oraz sieci

publiczno-prywatnych i innych form sieci międzysektorowych20.

Podmioty tworzące sieci na rynku usług sportowo-rekreacyjnych różnią się pod

względem realizowanych celów, źródeł finansowania oraz zakresu kontroli społecz-

nej21. Do non profit zaliczamy organizacje publiczne oraz organizacje pozarządowe.

Organizacje publiczne to gminne lub dzielnicowe ośrodki sportu i rekreacji (w skró-

cie COSiR, OSiR, GOSiR, DOSiR itd.)22 oraz Miejskie Domy Kultury (MDK).

Organizacje pozarządowe to stowarzyszenie rekreacyjne, tj. Towarzystwo Krzewie-

nie Kultury Fizycznej (TKKF).

Podmioty komercyjne to mikro i małe przedsiębiorstwa działające przy centrach

handlowych, klubach osiedlowych, szkołach, uczelniach sportowych. Najbardziej

popularną formą prowadzenia przedsiębiorstwa sportowo-rekreacyjnego są fitness

kluby. Ze względu na zakres usług oraz wyposażenie można wyróżnić23: kluby super

ekskluzywne, kluby premium, kluby o wysokim standardzie, kluby podstawowe, kluby

dyskontowe.

Podstawową przesłanką tworzenia sieci jest kreowanie wartości24. Wartość dla

klienta można zdefiniować jako nadwyżkę subiektywnie postrzeganych przez klienta

ma fundamentalne znaczenie (produkt może być wytworzony i skonsumowany tylko w jednym określonym miejscu). Przykładami takich produktów jest obiekt, szlak oraz obszar; J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny, PWE, Warszawa 2005, s. 77.

20 J. Niemczyk,, B. Jasiński, Wstęp, [w:] J. Niemczyk, E. Stańczyk-Hugiet, B. Jasiński (red.), Sieci międzyorganizacyjne. Współczesne wyzwanie dla teorii i praktyki zarządzania, CH Beck, Warszawa 2012.

21 Szerzej: J. Maciąg, J. Kantyka, Konkurencyjność organizacji świadczących usługi rekreacyjne w warunkach zmiennego otoczenia, [w:] Dylematy zarządzania sportem i turystyką w warunkach niepewności otoczenia, B. Grzeganek-Więcek, J. Maciąg (red.), Wyd. AWF w Katowicach, Katowice 2010, s. 75.

22 Najpopularniejszą formą prowadzenia ośrodka sportu i rekreacji jest jednostka budżetowa i zakład budżetowy (nielicznie funkcjonują jako spółki prawa handlowego, tworzone w wyniku przekształceń komunalnych zakładów budżetowych).

23 Szerzej: BodyLife, [w:] M. Wolny, Kluby w Polsce ‒ Jaki profil dominuje?, Wydawnictwo Health and Beauty Media, Warszawa 2010, nr 31, s. 35.

24 W. Czakon, Sieci w zarządzaniu strategicznym, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2012, s. 46.


korzyści (związane są one z potrzebami, jakie klient pragnie zaspokoić) nad subiek-

tywnie postrzeganymi kosztami związanymi z nabywaniem i użytkowaniem produk-

tu25. Sieci wartości są tworzone przez organizacje, które chcą wspólnie z innymi

organizacjami dostarczać produktu lub oferować usługi, zwiększając swoją efektyw-

ność oraz możliwości realizacji określonej strategii rynkowej prowadzącej do uzy-

skania przewagi konkurencyjnej26.

Mając na uwadze usytuowanie podmiotów - członków sieci w procesie tworzenia

wartości dla klienta można wyróżnić trzy podstawowe formy współpracy na rzecz

tworzenia sieciowego produktu sportowo-rekreacyjnego: kooperacja wertykalna,

kooperacja horyzontalna i kooperacja diagonalna27:

Kooperacja wertykalna (sieci wertykalne, pionowe) - współpraca ma charak-

ter bezpośrednich relacji zaopatrzeniowych lub/i dystrybucyjnych, które

tworzone są wokół organizacji o centralnej pozycji w sieci, monitorującej

poszczególne procesy tworzenia wartości dla klienta.

Przykładem takiej sieci w może być sieć tworzona przez organizatora eventu (wy-

darzenia, imprezy sportowej, zawodów itp.). Podstawą działania sieci są najczęściej

umowy kooperacyjne. Sieć wertykalna ma charakter sieci zamkniętej o względnie

stałych powiązaniach sieciowych z partnerami.

Kooperacja horyzontalna (sieci horyzontalne, sieci poziome) – współpraca

nawiązuje się pomiędzy organizacjami wewnątrz tej samej branży, które po-

dejmują takie same działania w łańcuchu wartości.

Przykładem takiej kooperacji w sporcie i rekreacji są np. sieci klubów fitness. Sie-

ci horyzontalne powstają najczęściej w drodze aliansów, umów franchisingowych

25 M. Szymura-Tyc, Współczesne procesy innowacyjne w kształtowaniu produktów systemowych, [w:] L. Żabiński

(red.), Marketing produktów systemowych, PWE, Warszawa 2012, s. 26. 26 S. Łobejko, Przedsiębiorstwo sieciowe. Zamiany uwarunkowań i strategii XXI wieku, Wyd. SGH, Warszawa

2010, s. 139. 27 A. Rapacz, P. Gryszel, Partnerstwo w tworzeniu turystycznego produktu terytorialnego na przykładzie Sudetów,

[w:] G. Rosa, A. Smalec (red.), Marketing przyszłości. Trendy. Strategie. Instrumenty. Partnerstwo i komunikacja w regionie. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 569. Ekonomiczne problemy usług nr 56, Szczecin 2010, s. 298; Rupik K., Efektywność planowania marketingowego organizacji sieciowych. „Badania Operacyjne i Decyzje” nr 3, 2008, s. 60-61; Czakon W., Sieci w zarządzaniu strate-gicznym, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2012, s. 50; P. Braum, Creating value to tourism products through tourism networks and clusters: uncovering destination value chain, “Global Tourism Growth: A challenge for SMEs. OECD and Korea Conference 2005, s. 4.


108

oraz agencyjnych, a także innych umów określających warunki kooperacji. Sieć

horyzontalna, podobnie jak wertykalna, ma charakter sieci zamkniętej o względnie

stałych powiązaniach sieciowych z partnerami.

Kooperacja wertykalna oraz horyzontalna oparta jest na integracji organizacyjnej

i ma charakter sieci strategicznych28.

Kooperacja przestrzenna (sieci wielowymiarowe, sieci diagonalne) – powsta-

ją w wyniku połączenia sieci horyzontalnych oraz wertykalnych. Sieci diago-

nalne są formą wielowymiarowej współpracy pomiędzy organizacjami, któ-

rych działania są komplementarne lub symbiotyczne. Sieć przestrzenna, mo-

że mieć charakter sieci zamkniętej o względnie stałych i sformalizowanych

powiązaniach sieciowych z partnerami (umowy), bądź otwartej, w której

charakter powiązań oraz ilość partnerów jest zmienna.

Jako przykłady sieci zamkniętych można podać klastry. Przykładem sieci otwar-

tych są sieci tworzone przez organizacje, których przynależność do sieci wynika z

faktu lokalizacji w określonym miejscu – szlak, obszar ‒ miasto. Powiązaniach mogą

mieć charakter nieformalny i opierają się głównie na powiązaniach społecznych.

Kooperacja przestrzenna ma charakter kooperacji regionalnej29.

Z punktu widzenia celów wyznaczonych w opracowaniu przedmiotem zaintere-

sowania jest produkt sportowo-rekreacyjny miasta, który jest wynikiem kooperacji

przestrzennej. Przedstawiona powyżej charakterystyka uprawnia do stwierdzenia, iż

produkt sportowo-rekreacyjny miasta może być zdefiniowany jako produkt siecio-

wy. Sieciowy produkt sportowo-rekreacyjny złożony ze składników materialnych

i/lub niematerialnych, tworzony przez sieć organizacji realizujących procesy, któ-

rych celem jest zaspokojenie łącznych potrzeb klienta - mieszkańca miasta poprzez

28 Sieć strategiczną najczęściej organizuje jedna organizacja, która koordynuje współpracę wszystkich

przedsiębiorstw partnerskich będących w sieci. Sieci strategiczne pozwalają partnerom na łączenie swoich kluczowym kompetencji. Łobejko S., Przedsiębiorstwo sieciowe. Zamiany uwarunkowań i strategii XXI wieku, Wyd. SGH, Warszawa 2010, s. 33.

29 Sieć regionalną tworzą małe i średnie przedsiębiorstwa zlokalizowane na określonym terytorium geograficznym. W turystyce współpraca ma charakter również międzysektorowy. Podmioty tworzące sieć cechują się wysoką specjalizacją w swojej dziedzinie, a sieć pozwala na podwyższanie efektywności działania dzięki zwiększaniu stopnia współpracy z partnerami. S. Łobejko, Przedsiębiorstwo sieciowe. Zamiany uwarunkowań i strategii XXI wieku, Wyd. SGH, Warszawa 2010, s. 33.


dostarczenie oczekiwanej wartości, posiadający jedną wspólną koncepcję (markę

produktu) oraz tzw. promotora produktu. Rolę promotora sportowo-rekreacyjnego

produktu w tym przypadku odgrywa miasto/gmina. Wynika to z przepisów prawa

oraz dokumentów strategicznych. Obecnie realizowanych jest w Polsce kilka strate-

gii, których celem jest poprawa wydolności i sprawności fizycznej społeczeństwa,

zmniejszenie zapadalności i ograniczenie skutków chorób cywilizacyjnych (otyłość,

choroby układu krążenia, cukrzyca itp.), podniesienie poziomu zdrowotności społe-

czeństwa, ograniczenie zjawisk patologicznych oraz agresji młodzieży poprzez ak-

tywne zagospodarowanie czasu wolnego w postaci udziału w sporcie i rekreacji

fizycznej30.

Koncepcja oceny jakości sieciowego produktu sportowo-rekreacyjnego ‒

wymiary i cechy jakości

Dominującą cechą sieciowego produktu turystycznego jest jego usługowy cha-

rakter, zatem charakteryzują go takie cechy jak: niematerialność, nietrwałość, złożo-

ność, komplementarność, nierozdzielność procesu wytwarzania, wymiany

i konsumpcji, brak własności i sezonowość. Produkt sieciowy jako usługę wyróż-

nia31:

jednorazowy i bliski związek usługodawcy i odbiorcy usługi – turysty,

brak możliwości oceny jakości przed zakupem oraz ograniczona możliwość

dokonywania wielokrotnych pomiarów po realizacji,

30 Do najważniejszych strategii można zaliczyć:

Narodowy Program Zdrowia na lata 2007-2015 opracowany przez Radę Ministrów (Załącznik do Uchwały Nr 90/2007 Rady Ministrów z 15 maja 2007r ),

Strategię Rozwoju Sportu w Polsce do roku 2012 opracowaną przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu (Strategia rozwoju sportu w Polsce do roku 2012, MENiS, Warszawa 2003),

Strategię Rozwoju Sportu w Polsce do Roku 2015 opracowaną przez Ministerstwo Sportu (Strategia Rozwoju Sportu w Polsce do Roku 2015, Warszawa, styczeń 2007).

Na poziomie regionalnym tworzone są regionalne strategie rozwoju sportu. W województwie śląskim realizowana jest Strategia Rozwoju Sportu w województwie śląskim do roku 2020.

30 Założenia programowe, Katowice, styczeń 2011. 31 A. Hamrol, Zarządzanie jakością z przykładami, WN PWN, Warszawa 2007, s. 20; J. Altkorn, Marketing

w turystyce, WN PWN Warszawa 2005, s. 20; Ch. Mallen, L.J. Adams (Ed.), Sport, Recreation and Tourism Event: Theoretical and Practical Dimensions, ELSEVIER 2011, s. 167.


110

brak możliwości oceny jakości produktu bez udziału klienta (wiedza pocho-

dząca od klienta jest niezbędna do doskonalenia jakości produktu).

Z uwagi na złożoność sieciowego produktu sportowo-rekreacyjnego proponuje

się w opracowaniu przyjąć najbardziej uniwersalną definicję jakości znajdująca się

w znowelizowanej w 2005 roku normie ISO 9000, która określa jakość jako stopień,

w jakim zbiór inherentnych (istniejących samych w sobie) właściwości spełnia wy-

magania, potrzeby i oczekiwania, które zostały ustalone, przyjęte zwyczajowo lub są

obowiązkowe32. Podstawą do zdefiniowania pojęcia jakości produktu sieciowego

jest identyfikacja i określenie wymagań, potrzeb i oczekiwań klienta i innych intere-

sariuszy sieci w formie zestawu charakterystyk33 i cech jakości trwale związanych

z produktem, uporządkowanych w określonych wymiarach jakości. Zasadniczym

problemem jaki pojawia się w procesie definiowania jakości produktu jest wybór

wymiarów jakości, tak aby odpowiadały one specyfice i rodzajowi produktu siecio-

wego. W literaturze przedmiotu wskazuje się na kilka modelowych rozwiązań, które

mogą być wykorzystane do ich określenia. Można do nich zaliczyć:

1. Model luk jakości Parasuramana, Zeithaml, Berry’ego.

2. Model jakości usług Grönroosa.

3. Model jakości cząstkowych Gummessona.

4. Zintegrowany model jakości Grönroosa i Gummessona (4Q).

5. Model Kano.

6. Model Brady’ego, Cronim’a.

32 Systemy Zarządzania Jakością. Podstawy i terminologia, PN-EN ISO 9000. PKN, Warszawa 2006. 33 A. Hamrol, Zarządzanie jakością z przykładami, WN PWN, Warszawa 2007. Za Hamrolem przyjmuje

się, iż charakterystyka jest zbiorem cech jakości powiązanych z pewną jednorodną właściwością, s 21.


Tab. 2. Modele jakości usług – wymiary, charakterystyki i cechy jakości34

Model jako-ści usług

Wymiary jakości produktu

Charakterystyki i cechy jakości

Model luk jakości Para-

suramana, Zeithaml’a, Berry’ego

Jakość oczekiwana Jakość postrzegana

Infrastruktura materialna - wygląd obiektu, wypo-sażenie, prezencja personelu

Rzetelność, niezawodność zdolność do dostar-czenia obiecanej usługi terminowo i zgodnie z umową,

Reagowanie reakcja personelu na potrzeby klienta

Pewność odpowiednie kwalifikacje pracowników, wzbudzające zaufanie klientów,

Empatia utożsamianie się z oczekiwaniami, po-trzebami gości.

Model jakości usług Grön-

roosa

Jakość funkcjonalna

Odnosi się do relacji pomiędzy usługodawcą i usługobiorcą, obejmuje kontakty z klientem, postawy, relacje wewnątrz firmy, zadowolenie, gotowość do obsługi, wygląd zewnętrzny, dostęp-ność.

Jakość techniczna

Odnosi się do sfery materialnej związanej z proce-sem tworzenia usługi oraz wiedzy i technicznych kwalifikacji personelu obejmuje technologie, maszyny, komputeryzacja, know-how, profesjona-lizm, kwalifikacje.

Model jakości cząstkowych

Gummessona

Jakość projektu

Przedmiotem oceny jest zgodność projektu usługi (specyfikacja dotycząca usługi, sposobu jej wyko-nania i sterowania jakością) z oczekiwaniami klienta – ocena polega na porównaniu projektu usługi z wymaganiami klientów i interesariuszy organizacji,

Jakość wykonania, Zgodność z wytycznymi przedstawionymi i zaak-ceptowanymi we wcześniejszym projekcie oraz z jego charakterystykami.

Jakość dostaw

Terminowe, świadczenie usług, zgodność realiza-cji z harmonogramem, sprawny transport, odpo-wiednia formę dostawy (np. wydruk lub prezenta-cja na foliach), przekazanie odpowiedniej doku-mentacji czy te sprawność dostarczania usług dodatkowych.

34 Źródło: opracowano na podstawie: M. Stoma, Modele i metody pomiaru jakości usług. Wyd. Q&R Polska,

Lublin 2012, wydanie elektroniczne, http://www.qrpolska.pl/files/file/M3.pdf.; A. Hamrol, Zarzą-dzanie jakością z przykładami, WN PWN, Warszawa 2007, s. 24-25; B. Pawłowska, J. Witkowska, L. Nieżurawski, Nowoczesne koncepcje strategii orientacji na klienta, WN PWN, Warszawa 2010, s. 90-93; S. Borkowski, E. Wszendybył, Jakość i efektywność usług hotelarskich, WN PWN, Warszawa 2007, s. 44-53.


112

Model jako-ści usług

Wymiary jakości produktu

Charakterystyki i cechy jakości

Jakość relacji

Zdolności oraz predyspozycje pracowników do nawiązywania i utrzymywania zewnętrznych kontaktów i relacji, sieci z klientami (np. poprzez budowanie programów lojalnościowych), współ-pracownikami, partnerami, kooperantami czy agentami, ale i wewnętrznych relacji z pracowni-kami

Zintegrowany model jakości Grönroosa i

Gummessona (4Q)

Jakość projektu, j.w.

Jakość wykonania i dostawy

j.w.

Jakość relacji j.w.

Jakość wyniku. Ocena wyniku usługi

Model Kano

Jakość jako właściwo-ści podstawowe

Właściwości wymagane (minimum właściwości jakie musi spełniać produkt, są one oczywiste dla klienta i nie wymagają żadnej dodatkowej identy-fikacji).

Jakość jako osiągi Właściwości oczekiwane przez klienta.

Jakość jako atrakcyj-ność

Właściwości, których klient się nie spodziewa (charakterystyki, których nie mają inne produkty).

Model Bra-dy’ego, Cro-

nim’a

Jakość współdziałania Wzbudzenie pewności u klienta, co do prawidło-wości świadczenia usług (stosunek do klienta, zachowanie, wiedza).

Jakość otoczenia fizycznego

Infrastruktura materialna - wygląd obiektu, wypo-sażenie, prezencja personelu

Jakość wykonania Niezawodność, umiejętność rozwiązywania pro-blemów itd.

Mając jednak na uwadze specyfikę i złożoność sieciowych produktów sportowo-

rekreacyjnych charakterystyki jakości mogą być poszerzone o cechy związane

z walorami przyrodniczymi i naturalnymi, dostępnością transportową, stanem

i ochroną środowiska naturalnego, infrastrukturą drogową oraz techniczną35,

a także, takich elementów, jak sposób świadczenia usług, warunki rozwoju gospo-

darczego obszaru, atrybuty estetyczno-emocjonalne, społeczne, organizacyjne36.

35 D. Szostak D., Możliwości oceny jakości obszarowego produktu turystycznego, [w:] A. Panasiuk (red.),

Gospodarka turystyczna, WN PWN, Warszawa 2008, s. 210; A. A. Lopez-Toro, R. Dıaz-Munoz, S. Perez-Moreno, An assess ment of the quality of a tourist destination: The case of Nerja, Spain, Total Quality Management Vol. 21, No. 3, March 2010, s. 273.

36 M. Kachniewska, Modele jakości usług a specyfika produktu turystycznego, [w:] A. Nowakowska, M. Przydział (red.), Turystyka w badaniach naukowych. Prace ekonomiczne, WSIiZ, Rzeszów 2006, s. 303.


Kolejnym istotnym elementem mającym wpływ na definiowanie charakterystyk

jakości produktu sieciowego ma fakt, iż jest on tworzony w różnych formach part-

nerstwa i współpracy pomiędzy organizacjami. Zdaniem Skowrona jakość produktu

sieciowego jest postrzegana m.in. poprzez zbudowany i ustalony w sieci standard

techniczny lub techniczno–organizacyjny obsługi klienta, a ocena wartości będzie

uwzględniała również korzyści wynikające z partycypacji w efekcie sieciowym (gwa-

rancja, wygody, bezpieczeństwa, całkowite koszty zakupu i użytkowania produktu

sieciowego)37. Oczekiwania w stosunku do jakości i wartości produktu, a także

wyobrażenie o danej organizacji, jako uczestniku sieci, są de facto standardami

postrzegania całej sieci. Istotnym z punktu widzenia kreowania i wzmacniania marki

produktu sieciowego staje się odpowiedni dobór partnerów sieci realizujących wy-

magane standardy jakości, gdyż każdy z członków sieci przyczynia się do kreowania

marki i tworzenia wartości dla klienta. Zatem charakterystyki jakości powinny objąć

cechy związane z wzajemnym polecaniem, informowaniem, rekomendowaniem,

kompleksowością oferty, wiązaniem usług (pakietowanie usług) lub budowaniem

wspólnej oferty rynkowej.

Jakość produktu rekreacyjnego miasta w ocenie seniorów – wyniki badań

Celem badania były:

1. Diagnoza oczekiwań grupy społecznej 55+ w stosunku do jakości produktu

sportowo- rekreacyjnego miasta.

2. Ocena produktu rekreacyjnego miasta Katowice przez osoby w wieku 55+.

3. Wyznaczenie kierunków doskonalenia produktu rekreacyjnego miasta.

W badaniu sformułowano następujące pytania badawcze:

1. Jaki jest model zachowań w zakresie uprawiania aktywności fizycznej grupy

osób 55+?

2. Jakie są główne bariery w uprawianiu aktywności fizycznej?

3. Jakie są wymagania i oczekiwania grupy osób 55+ w stosunku do produktu

rekreacyjnego miasta?

37 S. Skowron, Klient w sieci organizacyjnej, Difin, Warszawa 2013, s. 133.


114

4. Czy produkt rekreacyjny miasta zaspakaja wymagania i oczekiwania osób w

wieku 55+?

5. Jakie działania podejmuje miasto Katowice w zakresie upowszechniania

sportu i rekreacji wśród grupy mieszkańców w wieku 55+ ?

6. Jakie powinny być dalsze kierunki doskonalenia produktu rekreacyjnego

miasta?

Badania przeprowadzono wykorzystując metodę analizy dokumentów oraz me-

todę sondażu diagnostycznego.

Zakres podmiotowy badań objął 137 studentów Uniwersytetu Trzeciego Wieku

działającego przy Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach. Zakres przedmio-

towy badań objął następujące zagadnienia: diagnozę motywów, model zachowań i

barier w zakresie aktywności sportowo-rekreacyjnej seniorów oraz identyfikację

wymagań dotyczących struktury produktu, ceny, dystrybucji oraz promocji produk-

tu sportowo-rekreacyjnego badanej grupy wiekowej. Badania zostały przeprowa-

dzone w czerwcu 2014 r.

Charakterystyka grupy badawczej

W badaniu wzięło udział 82% kobiet oraz 18% mężczyzn. Większość badanych

– 54% deklaruje dochody w przedziale 1001-2000 zł, miesięcznie na 1 osobę

w gospodarstwie domowym (6% ‒ poniżej 1000 zł., 45% ‒ powyżej 2000 zł.). 86%

badanych nie podejmuje aktywności zawodowej, 8% ‒ pracuje dorywczo, 6% ‒ na

stałe. 54% respondentów posiada wykształcenie wyższe, 41% ‒ wykształcenie śred-

nie, pozostali zawodowe. Wśród badanych dominują osoby w wieku 61-65 lat (40%)

oraz 66-70% (23%). 24% stanowią osoby powyżej 70. r.ż. pozostałą część osoby

poniżej 60. r.ż.


Modele zachowań oraz bariery podejmowania aktywności fizycznej

przez osoby w wieku 55+

W przeprowadzonym badaniu starano się ustalić model zachowań osób w wieku

55+ w zakresie aktywności sportowo-rekreacyjnej.

W pierwszej kolejności zbadano motywy, jakimi się kierują respondenci. Motywy

podzielono na cztery grupy: motywy zdrowotne, psychologiczne, społeczne oraz

organizacyjne. Do motywów zdrowotnych zaliczono m.in. takie jak: redukcja nad-

wagi, utrzymanie prawidłowej masy ciała, zapobieganie chorobom, rehabilitacja po

urazie, dążenie do poprawy kondycji i inne. Wśród motywów psychologicznych

wyróżniono: ucieczkę od stresu, możliwość samorealizacji, możliwość współzawod-

nictwa, zagospodarowanie czasu wolnego, przyjemność, wypoczynek i relaks, hob-

by, poddanie się modzie na zdrowy styl życia i inne. Motywy społeczne obejmują

różne aspekty wpływu na respondenta otoczenia społecznego, w którym żyje (zna-

jomi, rodzina, instytucje itp.). Pod uwagę wzięto takie czynniki jak: korzystanie

z ofert przez znajomych, chęć poznania nowych ludzi, znajomość organizatora,

potrzeba aktywności fizycznej, atmosfera wśród uczestników, możliwość spotkania

z przyjaciółmi i znajomymi, zachęta do udziału i inne. Ostania grupa motywów

obejmuje motywy organizacyjne, związane z ofertą, dostępnością i udogodnieniami

tworzonymi przez podmioty świadczące usługi w zakresie sportu i rekreacji rucho-

wej. Zaliczono tutaj: bliskość obiektów sportowych, standard i wyposażenie obiektu,

oferta sportowo-rekreacyjna ośrodków, relacja cena/jakość, reklama i promocja

zajęć sportowo-rekreacyjnych, ceny wstępu/karnetu, dostępny parking, bezpieczeń-

stwo obiektu i urządzeń sportowych, wykwalifikowany personel, znana marka orga-

nizatora zajęć i inne. Wyniki badań w tym zakresie prezentują wykresy (respondent

mógł wskazać maksymalnie 3 najważniejsze dla niego motywy w każdej z grup).

Wyniki badań wskazują, iż respondenci podejmują aktywność fizyczną kierując

się przede wszystkim potrzebą poprawy kondycji fizycznej, robią to dla przyjemno-

ści oraz traktują jako formę utrzymywania kontaktów towarzyskich oraz spotkań

w grupie. Ważnymi czynnikami motywującymi do podejmowania aktywności są:


116

bliskość obiektów sportowych, wykwalifikowany personel, odpowiednia relacja

cena/jakość oraz oferta sportowo-rekreacyjna.

Wykres 1. Motywy zdrowotne podejmowania aktywności rekreacyjno-

sportowej

Wykres 2. Motywy psychologiczne podejmowania aktywności rekreacyjno-

sportowej

uci

ecza

od

stre

su

sam

ore

aliz

acja

wsp

ółz

awo

dn

ict

wo

zago

spo

dar

ow

an

ie c

zasu

prz

yjem

no

ść

ho

bb

y

mo

da

na

zdro

wy

styl

życi

a

inn

e

redukc

ja n

adw

agi

utr

zym

anie

pra

wid

łow

ej m

asy

ciał

a

zapo

bie

gan

iech

oro

bom

reh

abili

tacj

a p

oura

zie

pop

raw

a ko

ndyc

ji

inn

e


Wykres 3. Motywy społeczne podejmowania aktywności rekreacyjno-

sportowej

Wykres 4. Motywy organizacyjne podejmowania aktywności rekreacyjno-

sportowej


118

Zdecydowana większość respondentów ocenia swoją kondycję fizyczną jako do-

brą (46%) oraz bardzo dobrą (8%). 44% badanych ocenia swoja kondycję jako

średnią, tylko 2% jako złą i bardzo złą. Wyniki badania wskazują, iż respondenci

preferują samodzielną organizację różnych form aktywności sportowo-rekreacyjnej,

często też uczestniczą w odpłatnych zajęciach grupowych (Wykres 5).

Wykres 5. Formy zajęć sportowo-rekreacyjnych w jakich najczęściej uczest-

niczą badani

Najbardziej popularnymi formami aktywności fizycznej są: pływanie, spacery,

nordic walking, jada na rowerze oraz gimnastyka. W sezonie wiosenno-letnim aktyw-

ność fizyczna głównie uprawiana jest w plenerze (park, las) – 53% oraz w domu –

16%. W okresie jesienno-zimowym nadal najczęstszym miejscem uprawiania sportu

i rekreacji jest plener ‒ 25% oraz dom – 33% poza tym dom kultury, szkoła – 14%,

MOSiR – 10%. W badaniu zapytano również, z jakich obiektów infrastruktury

sportowo-rekreacyjnej respondenci najczęściej korzystają. Wyniki badania przedsta-

wia wykres 6.

Bezpłatne zajęcia grupowe

10%

Odpłatne zajęcia grupowe

34%

Bezpłatne zajęcia indywidualne z instruktorem

1%

Odpłatne zajęcia indywidualne z instruktowem

4%

Inne 7%

Członkowstwo w klubie fitness

1%

Samodzielna organizacja aktywności sportowo-

rekreacyjnej 43%


Wykres 6. Obiekty sportowo-rekreacyjne najczęściej wykorzystywane

do uprawiania aktywności fizycznej

Wyniki badania wskazują, iż respondenci najczęściej korzystają z tras rowero-

wych oraz nordic walking i krytych basenów.

Celem badania było również ustalenie najważniejszych barier w podejmowaniu

aktywności fizycznej przez respondentów (wykres 7.).

Respondenci jako najważniejsze wskazali: ceny usług, odległość od obiektów

sportowych, wiek oraz osobistą sytuację finansową.

Przedmiotem badania było również określenie na ile miasto oraz inne podmioty

tworzące obszarowy sieciowy produkt sportowo-rekreacyjny spełniają wymagania

i oczekiwania seniorów. Pytania dotyczyły przede wszystkim polityki informacyjno-


120

promocyjnej oraz oceny wywiązywania się miasta z obowiązków w zakresie krze-

wienia kultury fizycznej.

Wykres 7. Bariery w uprawianiu aktywności fizycznej

Większość respondentów (58%) biorących udział w badaniu nie zna oferty zajęć

sportowo-rekreacyjnych dla osób w wieku 55+, realizowanych w mieście w różnych

ośrodkach sportowo-rekreacyjnych. Jako narzędzia najskuteczniejszej komunikacji

wskazują internet oraz ulotki informacyjne, broszury i katalogi (Wykres 8).


Wykres 8. Narzędzia najskuteczniejsze w przekazywaniu informacji o do-

stępnych ośrodkach sportowo rekreacyjnych i ich ofercie zajęć

Mając na uwadze wskazane wcześniej bariery badani wskazali również kierunki

doskonalenia produktu sportowo-rekreacyjnego miasta (Wykres 9).

Wykres 9. Kierunki doskonalenia produktu sportowo-rekreacyjnego miasta

dla osób w wieku 55+

Respondenci najczęściej wskazywali na takie rozwiązania, jak lepsze dostosowa-

nie oferty zajęć oraz zmianę w polityce cenowej.

Na pytanie otwarte „czy i w jaki sposób powinna być udoskonalona infrastruktu-

ra w mieście i czego brakuje” najczęściej respondenci odpowiadali, że brakuje im

basenu lub wskazywano także na park wodny, brak ścieżek rowerowych (np. zago-

lepszakomunikacja

miejska

lepsza ofertazajęć

atrakcyjniejszeceny

lepszedostosowanie

obiektów

podnoszeniekwalifikacjitrenerów

inne


122

spodarowanie lasów Kochłowickich), siłowni i zajęć na powietrzu dla grup 55+,

oferty zajęć grupowych fitness w klubach.

Na kolejne pytanie dotyczące „co zdaniem badanych może zrobić miasto dla

promowania aktywności fizycznej” respondenci przede wszystkim odpowiedzieli:

obniżyć ceny za zajęcia sportowo-rekreacyjne, wprowadzić karnety lub kartę seniora

do obiektów sportowo-rekreacyjnych, kolejno uskutecznić promocję oferty rekrea-

cyjnej na osiedlach np. poprzez gazetki osiedlowe lub wskazywano także Internet do

tego celu. Seniorzy zainteresowani są także uczestnictwem w festynach, imprezach i

zawodach sportowych na powietrzu, w których mogliby brać udział.

W końcowej części ankiety zadano pytanie czy miasto wywiązuje się

z obowiązków, tj. zaspokaja potrzeby mieszkańców między innymi w zakresie tere-

nów rekreacyjnych i urządzeń sportowych (wykres 10.).

Wykres 10. Wywiązywanie się miasta z obowiązków w zakresie zaspakajanie

potrzeb mieszkańców między innymi w zakresie terenów rekreacyjnych i

urządzeń sportowych

b. dobrze 1%

dobrze 28%

dostatecznie 57%

źle 12%

b. źle 2%


Ponad połowa badanych oceniła poziom wywiązywania się z obowiązków zale-

dwie dostatecznie.

Zakończenie

Przeprowadzone badania jednoznacznie wskazują na kierunki doskonalenia pro-

duktu sportowo-rekreacyjnego miasta Katowice. Można tutaj wymienić następujące

obszary zmian:

Zapewnienie dostępności do infrastruktury sportowo – rekreacyjnej, przede

wszystkim obiektów, tj. baseny kryte, trasy rowerowe, trasy nordic walking, si-

łownie na powietrzu i duże obiekty otwarte na terenie miasta oraz jego po-

szczególnych dzielnic.

Prowadzenie odpowiedniej polityki cenowej, tak aby obniżyć ceny świad-

czonych usług (wymaga to podjęcia współpracy z prywatnymi przedsiębior-

stwami i organizacjami pozarządowymi, które są dostawcami usług sporto-

wo-rekreacyjnych dla mieszkańców miasta np. poprzez stworzenie wspól-

nych programów rabatowych).

Lepsze dostosowanie narzędzi promocji do oczekiwań i wymagań mieszkań-

ców-seniorów (szersze wykorzystanie internetu, ulotek, broszur, katalogów).

Rozbudowa i lepsze dostosowanie oferty zajęć do wymagań i oczekiwań

osób w wieku 55+.

W artykule sformułowano tezę, iż produkt sportowo-rekreacyjny miasta jest pro-

duktem sieciowym, co wymaga zastosowania nowego podejścia do kształtowania

i oceny jego jakości. Zatem doskonalenie produktu sportowo-rekreacyjnego miasta

wymaga zacieśnienia współpracy pomiędzy Urzędem Miasta Katowice a prywatny-

mi przedsiębiorcami, organizacjami pozarządowymi, które są właścicielami obiek-

tów oraz świadczą usługi w zakresie sportu i rekreacji, a także uczelniami kształcą-

cymi na potrzeby sportu i rekreacji. Mając na uwadze fakt, iż produkt sportowo-

rekreacyjny miasta jest de facto produktem sieciowym dobrym rozwiązaniem byłoby

utworzenie organizacji sieciowych, tj. np. klastrów, których liderem mógłby być

Urząd Miasta Katowice. Taka forma współpracy pozwoliłaby na zintegrowanie

lokalnych podmiotów działających w branży sportowo-rekreacyjnej (handel, pro-


124

dukcja, usługi), skanalizowanie działań i realizację wspólnie przyjętej strategii roz-

woju miejskiego produktu sportowo-rekreacyjnego, podniesienie poziomu komuni-

kowania się i przekazywania wiedzy oraz innowacyjności produktu. Stworzenie

organizacji sieciowej pozwoliłoby także na wypracowanie, wdrożenie oraz monito-

rowanie realizacji wspólnych standardów jakości w zakresie infrastruktury, kompe-

tencji pracowników oraz procesu świadczenia usług sportowo-rekreacyjnych.

Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom seniorów miasto Katowice 1 kwietnia 2014

r. rozpoczęło realizację programu z zakresu polityki społecznej „Aktywni Seniorzy”.

Program jest skierowany do osób, które ukończyły 60. rok życia i są zameldowa-

ne w Katowicach. Celem programu jest podniesienie aktywności i sprawności kato-

wickich seniorów poprzez zwiększenie dostępności do dóbr kultury, zachęcenie do

uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych, sportowych i edukacyjnych. Każdemu

seniorowi, który złoży wniosek o wydanie karty „Aktywnego Seniora" będą przy-

sługiwały zniżki oraz rabaty udzielone przez samorządowe instytucje kultury, spor-

tu, rekreacji i edukacji miasta Katowice oraz przedsiębiorców prowadzących dzia-

łalność gospodarczą. Cele programu realizowane są poprzez:

a) samorządowe instytucje kultury, sportu, rekreacji i edukacji miasta Katowi-

ce, bez względu na formę prawną,

b) przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą na terenie miasta

Katowice, bez względu na rodzaj prowadzonej działalności, po podpisaniu

umowy z Urzędem Miasta Katowice.

Promocja działań określonych w programie rozpowszechniana jest: w ogłosze-

niach w lokalnych mediach oraz umieszczana na stworzonej do tego celu przez

Urząd Miasta Katowice stronie internetowej: http://www.aktywni-seniorzy.info. Na

stronie tej znaleźć można informacje o lokalizacji punktów oferujących usługi

w ramach programu „Aktywny Senior” a także wszelkie inne ogłoszenia dotyczące

oferty i ulg dla uczestników programu. Realizowany w mieście program jest stosun-

kowo nowy, zatem trudno w momencie realizacji badan określić jego skuteczność

oraz efektywność, wyznacza natomiast dalsze kierunki badań w tym obszarze.


Bibliografia

[1] Alejziak W., Turystyka w obliczu wyzwań XXI wieku, Wydawnictwo Albis,

Kraków 2000.

[2] Altkorn J., Marketing w turystyce, WN PWN, Warszawa 2005.

[3] BodyLife, [w:] Wolny M., Kluby w Polsce - Jaki profil dominuje?, Wydawnictwo

Health and Beauty Media, Warszawa 2010, nr 31.

[4] Borkowski S., Wszendybył E., Jakość i efektywność usług hotelarskich, WN PWN,

Warszawa 2007.

[5] Braum P., Creating value to tourism products through tourism networks and clusters:

uncovering destination value chain, “Global Tourism Growth: A challenge for

SMEs. OECD and Korea Conference 2005.

[6] Czakon W., Sieci w zarządzaniu strategicznym, Oficyna Wolters Kluwer

business, Warszawa 2012.

[7] Gospodarek J., Prawo w turystyce i rekreacji, Difin, Warszawa 2008.

[8] Hamrol A., Zarządzanie jakością z przykładami, WN PWN, Warszawa 2007.

[9] http://senior.gov.pl/source/raport_osoby%20starsze.pdf

[10] Izydorczyk A., Marketing w systemie kultury fizyczne, Polska Korporacja

Menedżerów Sportu, Warszawa 2003.

[11] Kachniewska M., Modele jakości usług a specyfika produktu turystycznego, [w:] A.

Nowakowska, M. Przydział (red.), Turystyka w badaniach naukowych. Prace

ekonomiczne, WSIiZ, Rzeszów 2006.

[12] Kaczmarek J., Stasiak A., Włodarczyk B., Produkt turystyczny, PWE, Warsza-

wa 2005.

[13] Kantyka J., Hadzik A., Chudy W., Determinanty wyboru oferty wellness organizacji

rekreacyjnych na przykładzie zachowań konsumentów z Górnego Śląska, [w:] Welleness

jako forma kultury fizycznej i turystyki - aspekty zdrowotne i ekonomiczne, J. Kantyka

(red.), Wyd. Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki

w Katowicach, 2013.

[14] Kirkwood T.B., Human Senescence, “BioEssay” 1996, 18(12).


126

[15] Łobejko S., Przedsiębiorstwo sieciowe. Zamiany uwarunkowań i strategii XXI wieku,

Wyd. SGH, Warszawa 2010.

[16] Lopez-Toro A. A., Dıaz-Munoz R., Perez-Moreno S., An assess ment of the

quality of a tourist destination: The case of Nerja, Spain, Total Quality Management

Vol. 21, No. 3, March 2010.

[17] Lui C.W., Everingham J.A., Warburton J., Cuthill M., and Bartlett H., What

Makes a Community Age-Friendly A Review of International Literature, Australasian

Journal on Ageing 28(3) 2009.

[18] Maciąg, J. Kantyka J., Konkurencyjność organizacji świadczących usługi rekreacyjne w

warunkach zmiennego otoczenia, [w:] Dylematy zarządzania sportem i turystyką w wa-

runkach niepewności otoczenia, B. Grzeganek-Więcek, J. Maciąg (red.), Wyd.

AWF w Katowicach, Katowice 2010.

[19] Mallen Ch., Adams L.J. (ed.), Sport, Recreation and Tourism Event: Theoretical and

Practical Dimensions, ELSEVIER 2011.

[20] Mynarski W., Czynniki i prognozowane kierunki rozwoju rekreacji fizycznej, [w:]

Teoretyczne i empiryczne zagadnienia rekreacji i turystyki, W. Mynarski (red.),

Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego im. J. Kukuczki w

Katowicach, Katowice 2008.

[21] Narodowy Program Zdrowia na lata 2007-2015 opracowany przez Radę Mini-

strów (Załącznik do Uchwały Nr 90/2007 Rady Ministrów z 15 maja 2007).

[22] Niemczyk J., Jasiński B., Wstęp, [w:] J. Niemczyk, E. Stańczyk-Hugiet, B.

Jasiński (red.), Sieci międzyorganizacyjne. Współczesne wyzwanie dla teorii i praktyki

zarządzania, CH Beck, Warszawa 2012.

[23] Pawłowska B., Witkowska J., Nieżurawski L., Nowoczesne koncepcje strategii

orientacji na klienta, WN PWN, Warszawa 2010.

[24] Rapacz A., Gryszel P., Partnerstwo w tworzeniu turystycznego produktu terytorialnego

na przykładzie Sudetów, [w:] G. Rosa, A. Smalec (red.), Marketing przyszłości.

Trendy. Strategie. Instrumenty. Partnerstwo i komunikacja w regionie, Zeszyty

Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 569. Ekonomiczne problemy

usług nr 56, Szczecin 2010.


[25] Rocznik Demograficzny, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2008.

[26] Rupik K., Efektywność planowania marketingowego organizacji sieciowych, „Badania

Operacyjne i Decyzje” nr 3, 2008.

[27] Skowron S., Klient w sieci organizacyjnej, Difin, Warszawa 2013.

[28] Stoma M., Modele i metody pomiaru jakości usług, Wyd. Q&R Polska, Lublin

2012, wydanie elektroniczne, http://www.qrpolska.pl/files/file/ M3.pdf

[29] Strategia rozwoju sportu w Polsce do roku 2012, MENiS, Warszawa 2003.

[30] Strategia Rozwoju Sportu w Polsce do Roku 2015, Warszawa, styczeń 2007.

[31] Strategia Rozwoju Sportu w Województwie Śląskim do roku 2020. Założenia progra-

mowe, Katowice, styczeń 2011.

[32] Systemy Zarządzania Jakością. Podstawy i terminologia, PN-EN ISO 9000. PKN,

Warszawa 2006.

[33] Szostak D., Możliwości oceny jakości obszarowego produktu turystycznego, [w:] A.

Panasiuk (red.), Gospodarka turystyczna, WN PWN, Warszawa 2008.

[34] Szymura-Tyc M., Współczesne procesy innowacyjne w kształtowaniu produktów

systemowych, [w:] L. Żabiński (red.), Marketing produktów systemowych, PWE,

Warszawa 2012.

[35] Ustawa z 25 czerwca 2010 r. o sporcie.

[36] Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz. U. 1990, nr 16, poz.

50 z późn. zm.

[37] Woynarowska B., Mazur J., Zachowania zdrowotne, zdrowie i postrzeganie szkoły

przez młodzież w Polsce w 2002 roku. Raport techniczny z badań, Wydział Pedago-

giczny Uniwersytetu Warszawskiego, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa

2002.

[38] Żyśko J., Rynek usług sportowo-rekreacyjnych – aspekty teoretyczne i praktyczne, [w:]

Turystyka i Rekreacja. Wymiary teoretyczne i praktyczne, J. Kosiewicz, K. Obo-

dyński (red. nauk), Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2006.


128

Streszczenie

Słowa kluczowe: jakość produktu sportowo-rekreacyjnego miasta, produkt sieciowy, seniorzy,

koncepcja miast przyjaznych seniorom

Kompleksowość podejmowanych działań powoduje, iż problematyka tworzenia produktu spor-

towo-rekreacyjnego miasta/gminy wymaga przyjęcia nowego podejścia opartego na paradygmacie

sieciowym. Stawia to nowe wyzwania w obszarze zarządzania i oceny jakości produktu sportowo-

rekreacyjnego jednostki terytorialnej.

Celem artykułu jest prezentacja koncepcji oceny jakości produktu sportowo-rekreacyjnego oraz

wyników badań w tym zakresie przeprowadzonych wśród osób w wieku 55+ (na przykładzie

miasta Katowice). Zakres podmiotowy badań objął studentów Uniwersytetu Trzeciego Wieku

działającego przy Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach. Zakres przedmiotowy badań

objął następujące zagadnienia: diagnozę motywów, modelu zachowań i barier w zakresie aktywno-

ści sportowo-rekreacyjnej seniorów oraz identyfikację wymagań dotyczących struktury produktu,

ceny, dystrybucji oraz promocji produktu sportowo-rekreacyjnego badanej grupy wiekowej.

Evaluation of the quality of the product and sport facilities of the city by seniors citizens (for example of Katowice)

Summary

Key words: quality of sport and leisure products in the city, network product, seniors, conception

of Age-friendly Cities and Communities

The complexity of activities undertaken in a process of creation of sport and leisure product in

the city/municipality requires the adoption of a new approach based on the network paradigm.

This pose new challenges in the management and evaluation of network product quality in territo-

rial unit. The aim of the paper is to present the concept of sport and leisure products quality as-

sessment and results of research conducted among people aged 55 + (on example of the city Katowi-

ce). Subject scope of research embraced students of the University of the Third Age which operates


at the University of Economics in Katowice. The scope of the study included the following issues:

diagnosis of motives, model of behavior and barriers of sports and leisure activity of seniors and

identification of requirements concerning the structure of product, price, distribution and promotion

of sports and leisure products in the examined group.


Nr 4 (50) / 2015

[s. 131-150]

Piotr ZMYŚLONY, Natalia PIECHOTA

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu,

Wydział Gospodarki Międzynarodowej

Umiędzynarodowienie funkcji turystycznej polskich miast

Wstęp

Pomimo tego, że turystyka jest zjawiskiem zdeterminowanym lokalnie i funkcjo-

nującym w oparciu o miejscowe zasoby, napędzana jest przez procesy mające zasięg

międzynarodowy. Podlega ona zatem zjawisku zwanym umiędzynarodowieniem,

polegającym na wchodzeniu w skomplikowaną sieć międzynarodowych powiązań,

czego skutkiem jest wzrost ich znaczenia na arenie międzynarodowej1. Obejmuje

ona zarówno miasta jako całe struktury społeczno-gospodarcze, ale także ich po-

szczególne funkcje funkcjonalno-przestrzenne. Jedną z nich jest funkcja turystycz-

na.

Celem artykułu jest pomiar relatywnego poziomu (natężenia) umiędzynarodo-

wienia funkcji turystycznej dziesięciu największych miast Polski: Bydgoszczy, Gdań-

ska, Katowic, Krakowa, Lublina, Łodzi, Poznania, Szczecina, Warszawy, Wrocławia,

1 M. Czerny, Globalizacja a rozwój. Wybrane zagadnienia geografii społeczno-gospodarczej świata, Wydawnictwo

Naukowe PWN, Warszawa 2005; J. Komorowski, Współczesne uwarunkowania gospodarczo-przestrzenne internacjonalizacji miast polskich, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2000; A. Szromnik, Internacjonalizacja jako nowy czynnik rozwoju miast, „Samorząd Terytorialny” 2009, nr 4, ss. 23-43.


132

i na tej podstawie wyodrębnienie głównych czynników internacjonalizacji. Podstawą

wnioskowania są dane wtórne publikowane w formie zestawień statystycznych

gromadzonych przez GUS lub w formie zestawień wewnętrznych innych instytucji,

dotyczące następujących aspektów rozwoju funkcji turystycznej: zakwaterowanie,

gastronomia, dostępność komunikacyjna i transport, kultura, spotkania i wydarze-

nia, obiekty sportowe, organizatorzy turystyki, piloci i przewodnicy.

Artykuł posiada klasyczną strukturę: po części literaturowej, stanowiącej podsta-

wę koncepcyjną badań, została przedstawiona metodyka, następnie zaprezentowano

wyniki badania, co dało podstawę do wyprowadzenia wniosków oraz dyskusji

z innymi pracami podejmującymi to samo zagadnienie. Całość zamyka zakończenie.

Ramy teoretyczne

Koncentracja ruchu turystycznego w miastach, wywołana występowaniem walo-

rów turystycznych oraz ich potencjałem biznesowym, wywołuje pobudzenie aktyw-

ności gospodarczej ukierunkowanej na świadczenie usług odwiedzającym, przy

czym ich różnorodność i komplementarność jest odzwierciedleniem kompleksowe-

go charakteru popytu i konsumpcji turystycznej. W ten sposób rozwija się lokalna

gospodarka turystyczna, będąca elementem struktury przestrzenno-funkcjonalnej

miasta. Innymi słowy, jest jego funkcją, która jest skierowana na obsługę odwiedza-

jących i którą miasto spełnia w systemie gospodarki regionalnej, narodowej i świa-

towej2. Funkcja turystyczna obejmuje usługi zaliczane do sektora czwartego, dlatego

w dużych miastach przyjmuje cechy funkcji metropolitalnej3. Skutki i konsekwencje

tej działalności mają znaczenie dla struktury przestrzennej i życia gospodarczego

miasta, ponieważ zapewniają napływ pieniądza zewnętrznego, wzrost inwestycji

oraz rozwój infrastruktury, a tym samym spełniają potrzeby bytowe mieszkańców.

2 Por. A. Matczak, Problemy badania funkcji turystycznej miast Polski, w: Funkcja turystyczna, „Acta

Universitatis Lodziensis – Turyzm” 1989, tom 5, ss. 27–39; Suliborski A., Funkcjonalizm w polskiej geografii miast. Studia nad genezą i pojęciem funkcji, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2010, s. 73.

3 T. Markowski, T. Marszał, Metropolia. Obszary Metropolitalne. Metropolizacja. Problemy i pojęcia podstawowe. Polska Akademia Nauk, Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, Warszawa 2006, s. 13.

Umiędzynarodowienie funkcji turystycznej polskich miast 133

W ten sposób funkcja turystyczna, mająca charakter zewnętrzny, buduje bezpośred-

ni potencjał konkurencyjny miasta oraz zapewnia jego rozwój4.

Funkcję turystyczną należy traktować jako obiektywny miernik realnej przestrzeni

turystycznej (geograficznej oraz społeczno-ekonomicznej) miasta5, w związku

z czym konieczne jest rozpoznanie, jakie elementy wchodzą w jej skład. Biorąc pod

uwagę specyfikę terytorialnego produktu turystycznego (a przede wszystkim takie

jego cechy jak złożoność, multiwytwarzalność, komplementarność oraz synergicz-

ność jego elementów6, można stwierdzić, że mimo tego, że na ogólną funkcję tury-

styczną składają się obiekty i podmioty tworzące całą gospodarkę turystyczną, to

w praktycznym, a więc wymiernym zakresie dotyczy ona miejskiego przemysłu

turystycznego (rozróżnienie tych terminów zostało dokonane przez Światową Radę

Podróży i Turystyki7, stosowane jest także przez Komisję Europejską8. Obejmuje

zatem te rodzaje aktywności gospodarczej, które koncentrują się na produkcji dóbr

i świadczeniu usług turystycznych w ścisłym znaczeniu, tj. zakwaterowanie i wyży-

wienie, transport, organizację i pośrednictwo turystyczne, udostępnianie atrakcji,

informacja i promocja turystyczna itp.9 Pełny, wymierny obraz funkcji turystycznej

uzupełniają działania z zakresu zarządzania turystyką w mieście podejmowane przez

władze miast i organizacje turystyczne, a także dynamika i struktura ruchu tury-

stycznego skoncentrowanego w mieście.

Egzogeniczny charakter funkcji turystycznej sprawia, że należy ona do tych spe-

cjalności miasta, które charakteryzują jego międzynarodowy status, oraz podlega

4 Por. A. Matczak, op. cit.; J. Majewska, Pomiar i ocena stadium turystycznego miast w ostatnim dziesięcioleciu –

Poznań na tle największych miast w Polsce, w: Sposoby mierzenia I uwarunkowania rozwoju funkcji turystycznej mi-asta – przykład Poznania, G. Gołembski (red.), Wydawnictwo UEP, Poznań 2011, ss. 36-65.

5 Por. B.Włodarczyk, Przestrzeń turystyczna – istota, koncepcje, determinant rozwoju, Wydawnictwo Uniwer-sytetu Łódzkiego, Łódź 2009.

6 J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny. Pomysł, organizacja, zarządzanie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2005.

7 Zob. WTTC/OC Methodology for producing the 2010 WTTC/OE travel & tourism economic impact research using a simulated Tourism Satellite Account framework, World Travel & Tourism Council, Oxford Econom-ics 2010.

8 R. Leidner, The European tourism industry: A multi-sector with dynamic markets. Structures, developments and importance for Europe’s economy, Report prepared for the Enterprise DG (Unit D.3) of the European Commission, European Communities, Luxembourg 2004.

9 WTTC/OC, op. cit.


134

intensywnemu procesowi umiędzynarodowienia, inaczej zwanego internacjonaliza-

cją10. Internacjonalizacja funkcji turystycznej jest jedną z płaszczyzn ogólnej inter-

nacjonalizacji miast, rozumianej jako wchodzenie w skomplikowaną sieć międzyna-

rodowych powiązań, czego skutkiem jest wzrost ich znaczenia na arenie międzyna-

rodowej11. Intensywność internacjonalizacji jest proporcjonalna do wielkości miasta,

podlegają jej w największym stopniu duże miasta, osiągające pewną masę krytyczną

swojego potencjału, w najmniejszym stopniu i najwolniejszym tempie miasta małe12.

Przystępując do badań nad internacjonalizacją funkcji turystycznej należy rozróż-

nić jej wymiary, aby ustalić zakres analizy. Internacjonalizację funkcji turystycznej

można rozpatrywać w trzech wymiarach13: jako obiektywny proces, będący wypad-

kową sił, stosunków i uwarunkowań o charakterze egzo- i endogenicznym, które

kumulują się w przestrzeni turystycznej miasta; jako opcję strategiczną, czyli możli-

wy do określenia i realizacji program rozwoju turystyki, przyjęty przez powołane do

tego celu instytucje, czyli władze miejskie i/lub organizacje turystyczne; jako stan,

czyli stopień umiędzynarodowienia funkcji turystycznej w danym momencie czasu,

określony od strony popytowej i podażowej oraz w sferze gospodarczej i regulacyj-

nej. Trzeci wymiar w największym stopniu odpowiada badaniom przedstawionym

w artykule.

Badacze mierzący stopień internacjonalizacji miast uznają wybrane aspekty funk-

cji turystycznej jako istotne cechy lub kryteria tego zjawiska, wyróżniając m.in. liczbę

turystów zagranicznych, istnienie infrastruktury umożliwiającej organizację między-

narodowych imprez (hotele, w tym obiekty wielkich sieci międzynarodowych, sale

konferencyjne, centra kongresowe i targowe), rozpoznawalne na świecie budynki,

organizowanie wydarzeń o randze międzynarodowej, zabytki historyczne, muzea

10 P. Zmyślony, Turystyka w procesie internacjonalizacji miast, „Studia OeconomicaPosnaniensia” 2014, 2(3),

ss. 7-27. 11 J. Komorowski, op. cit.; A. Szromnik, op. cit. 12 P. Hall, The World Cities, Heinemann, London 1966; J. Labasse, Profil de villes européennes à vocation

internationale, „Cahiers de géographie du Québec” 1981, 25(66), ss. 403–412; S. Sassen, The global city: New York, London, Tokyo, Princeton Univercity Press, Princeton 2001; S. Sassen, The global city: Introducing a concept, „The Brown Journal of World Affairs” 2005, XI(2), ss. 27–43.

13 P. Zmyślony, Internacjonalizacja zarządzania funkcją turystyczną w dużym mieście, „Prace Geograficzne Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ” 2013, zeszyt 134, ss. 51–68.


oraz inne instytucje kulturalne na międzynarodowym poziomie oraz międzynaro-

dowe połączenia lotnicze, kolejowe i drogowe14. Również w wielu światowych ra-

portach i rankingach miast światowych i globalnych podkreśla się komponenty

turystyczne w formie pojedynczych wskaźników lub subrankingów15. W polskiej

literaturze przedmiotu wciąż brakuje badań opartych na szerokiej bazie źródłowej

oraz odzwierciedlających szeroki zakres funkcji turystycznej.

Metoda i źródła danych

Zgodnie z przedstawianymi w części literaturowej uwarunkowaniami internacjo-

nalizacji, podlegają jej przede wszystkim miasta duże. J. Labasse wskazuje jako mi-

nimalną masę krytyczną miasta międzynarodowego milion mieszkańców16, a więc

mające status metropolii. Z kolei eksperci Komitetu Przestrzennego Zagospodaro-

wania Kraju PAN wskazują, że w warunkach polskich kryterium wielkościowe,

które powinno spełniać miasto, aby pełnić funkcje metropolitalne, wynosi minimum

500 tysięcy mieszkańców17. Biorąc to pod uwagę, badaniu poddano 10 polskich

miast o największej liczbie ludności, czyli liczących powyżej 300 tys. mieszkańców.

Zdaniem ekspertów KPZK PAN tworzą one faktyczne lub potencjalne ośrodki

metropolitalne18.

Badanie oparto na źródłach wtórnych, wykorzystano metodę wskaźnikową, ukie-

runkowaną na skonstruowanie jednego syntetycznego wskaźnika określającego

stopień internacjonalizacji danego miasta, stanowiącego sumę wskaźników cząstko-

wych opisujących zjawisko możliwie w najpełniejszym zakresie. Celem budowy

14 J. Labasse, op. cit.; J. Komorowski, op. cit.; J. Majewska, op. cit.; E. H. Fry, L. H. Radebaugh,

P. Soldatos, The New international cities era: The global activities of North American municipal governments, M. David, Kennedy for International Studies, Brigham Young University, Provo (Utah) 1989; P. Raźniak, City's position in international rankings and quality of offered tourist service, “Tourism - An Interdisciplinary International Journal” 2014, Vol. 62, No. 2, ss. 147-164.

15 The Mori Memorial Foundation, Global Power City Index 2013, Tokyo 2013; PwC, Cities of Opportunity, PricewaterhouseCoopers, New York 2012; A.T. Kearney, 2012 Global Cities Index and Emerging Cities Outlook, Chicago 2012; 2 think now, Innovation Cities Global Index 2012-2013, http://www.innovation-cities.com/indexes [30.11.2013].

16 J. Labasse, op. cit. 17 T. Markowski, T. Marszał, op. cit. 18 Ibidem.


136

wskaźnika jest porównanie stopnia internacjonalizacji funkcji turystycznej badanych

miast.

Nie jest możliwe ustalenie uniwersalnego podejścia metodycznego oraz pełnego

zbioru kryteriów i wskaźników, za pomocą których należałoby oceniać stopień ich

umiędzynarodowienia, siły oraz znaczenia, a także można byłoby je ze sobą porów-

nywać i na tej podstawie je szeregować. Problemem jest rozległy zakres informacji

koniecznych do ukazania zjawiska oraz ograniczona dostępność i wiarygodność

źródeł. Badanie internacjonalizacji funkcji turystycznej zależne jest zatem nie tylko

od teoretycznego wyznaczenia kryteriów internacjonalizacji, ale także od ograniczo-

nej dostępności wiarygodnych danych, na bazie których można opracować wskaźni-

ki mierzące te kryteria. Problem z informacją statystyczną o odpowiedniej jakości

jest w turystyce powszechny i widoczny już na szczeblu narodowym, nie wspomina-

jąc o lokalnym19.

Zakres przestrzenny badania obejmuje 10 największych miast w Polsce: Byd-

goszcz, Gdańsk, Katowice, Kraków, Lublin, Łódź, Poznań, Szczecin, Warszawa,

Wrocław, przy czym badano je w odniesieniu do ich granic administracyjnych, nie

zaś obszarów aglomeracyjnych.

Zakres czasowy badania obejmuje lata 2002 i 2012, przy czym główny nacisk me-

rytoryczny położono na 2012 rok, ponieważ dla niego istnieje o wiele większy za-

kres informacji dotyczących internacjonalizacji, co wynika z ewolucji statystyki pu-

blicznej i komercyjnej.

W badaniu wykorzystano wskaźniki o charakterze podażowym (charakteryzują-

cych stopień umiędzynarodowienia zagospodarowania turystycznego) i popytowym

(charakteryzujących intensywność zagranicznego ruchu turystycznego w mieście)

pogrupowanych w ośmiu kategoriach (Tabela 1.): zakwaterowanie, gastronomia,

dostępność komunikacyjna i transport, kultura, spotkania i wydarzenia, obiekty

sportowe, organizatorzy turystyki, piloci i przewodnicy. Kategorie te reprezentują

różne typy działalności gospodarczej tworzące funkcję turystyczną, zgodnie z jej

19 P. Zmyślony, 2014, op. cit.


strukturą opisaną w części literaturowej. Dla roku 2012 liczba wskaźników wynosi

35, zaś dla roku 2002 udało się stworzyć 23 wskaźniki.

Tab. 1. Wskaźniki internacjonalizacji wykorzystane w badaniu

Lp. Kategoria Wskaźnik Lata Sfera Źródło

1

Zakwaterowanie

liczba zarejestrowanych noclegowych podmiotów gospodarczych zagranicznych i mieszanych

2002 2012

podaż Główny Urząd

Statystyczny

2 udział podmiotów zagranicz-nych i mieszanych w nocle-gowych ogółem

2002 2012


Statystyczny

3 liczba obiektów międzynaro-dowych sieci hotelowych podaż

Raport z rynku HoReCa, Hote-

larz 2013

4 liczba zagranicznych turystów korzystających z bazy nocle-gowej

2002 2012

popyt Główny Urząd

Statystyczny

5 udział turystów zagranicz-nych w ogółem

2002 2012


Statystyczny

6 liczba noclegów udzielonych turystom zagranicznym

2002 2012


Statystyczny

7 udział noclegów udzielonych turystom zagranicznym w ogółem

2002 2012


Statystyczny

8

Gastronomia

liczba zarejestrowanych gastronomicznych podmio-tów gospodarczych zagra-nicznych i mieszanych

2002 2012


Statystyczny

9 udział podmiotów zagranicz-nych i mieszanych w gastro-nomicznych ogółem

2002 2012


Statystyczny

10

Dostępność komunikacyjna i

transport

liczba zarejestrowanych transportowych podmiotów gospodarczych zagranicznych i mieszanych

2012 podaż Główny Urząd

Statystyczny

11 udział podmiotów zagranicz-nych i mieszanych w trans-portowych ogółem


Statystyczny

12 liczba bezpośrednich połą-czeń lotniczych zagranicz-nych

2012 podaż openflights.com


138


13 udział połączeń zagranicz-nych w bezpośrednich lotni-czych ogółem


14 średnia długość tras lotni-czych [w km]


15 liczba zagranicznych połą-czeń kolejowych

2002 2012

podaż Polskie Koleje

Państwowe

16 udział zagranicznych połą-czeń w kolejowych ogółem

2002 2012

podaż Polskie Koleje

Państwowe

17

liczba połączeń autostrado-wych 2002

2012 podaż

Generalna Dyrekcja Dróg

Krajowych i Autostrad

18 liczba zagranicznych pasaże-rów lotniczych

2002 2012


Statystyczny

19 udział pasażerów zagranicz-nych w lotniczych ogółem

2002 2012


Statystyczny

20

Kultura

liczba zarejestrowanych kulturalnych podmiotów gospodarczych zagranicznych i mieszanych

2002 2012


Statystyczny

21 udział podmiotów zagranicz-nych i mieszanych w kultu-ralnych ogółem

2002 2012


Statystyczny

22 liczba wystaw zagranicznych i międzynarodowych w gale-riach

2002 2012


Statystyczny

23

udział wystaw zagranicznych i międzynarodowych w wystawach w galeriach ogó-łem

2002 2012


Statystyczny

24 liczba wystaw z zagranicy w muzeach


Statystyczny

25 udział wystaw z zagranicy w wystawach w muzeach ogó-łem


Statystyczny

26 liczba obiektów na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO

2012 podaż UNESCO

27 liczba przyznania tytułu Europejskiej Stolicy Kultury

2012 podaż Eurostat

28 Spotkania

i wydarzenia

liczba spotkań międzynaro-dowych w rankingu ICCA 2012 podaż

International Congress and Convention



Association20

29

Obiekty sportowe

liczba zarejestrowanych sportowych podmiotów gospodarczych zagranicznych i mieszanych


Statystyczny

30 udział podmiotów zagranicz-nych i mieszanych w sporto-wych ogółem


Statystyczny

31

Organizatorzy turystyki

liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych zagranicznych i mieszanych – organizatorzy turystyki


Statystyczny

32 udział podmiotów zagranicz-nych i mieszanych w ogółem – organizatorzy turystyki

2002 2012


Statystyczny

33

liczba organizatorów turysty-ki zajmujących się turystyką przyjazdową 2002

2012 podaż

Centralna Ewi-dencja Organi-zatorów Tury-

styki i Pośredni-ków Turystycz-

nych21

34

Piloci i prze-wodnicy

liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych zagranicznych i mieszanych – piloci i przewodnicy

2002 2012


Statystyczny

35 udział podmiotów zagranicz-nych i mieszanych w ogółem – piloci i przewodnicy

2002 2012


Statystyczny

Źródło: opracowanie własne.

Zdecydowano, że podstawą badania będą wskaźniki bezwzględne, składające się

z cechy diagnostycznej, a nie relatywne, odnoszące wybraną cechę do liczby ludno-

ści lub powierzchni miasta. Argumentów przemawiających za tym rozwiązaniem jest

kilka. Po pierwsze – selekcja miast pod względem wielkości została już dokonana

jako warunek konieczny do badania zjawiska internacjonalizacji. Po drugie, wskaź-

20 ICCA, Country and City Rankings 2012, International Association Meetings Market, Amsterdam

2013. 21 Centralna Ewidencja Organizatorów Turystyki i Pośredników Turystycznych, http://turystyka.gov.

pl/[20.05.2014].


140

niki relatywne, jak wskaźnik Schneidera, Charvata oraz Baretje’a i Deferta22, charak-

teryzują bardziej natężenie funkcji turystycznej niż stopień jej internacjonalizacji. Po

trzecie, według ekspertów zajmujących się tym tematem, ich stosowanie w odnie-

sieniu do dużych ośrodków znacznie ogranicza ich wartość poznawczą z uwagi na

skomplikowaną strukturę przestrzenno-funkcjonalną.

Wszystkie wskaźniki cząstkowe mają formę stymulant o równej wadze. Z uwagi

na to, że w formie surowej wyrażone są w różnych miarach, należało dokonać ich

normalizacji, aby możliwe było ich porównanie. Zostało to dokonane przez porów-

nanie wartości kolejnych wskaźników w danym mieście do stałego punktu odniesie-

nia, jaką jest średnia wartość wskaźnika otrzymana w grupie badanych miast, zatem

jego poziom równy jedności oznacza, że natężenie danej cechy w danym mieście

odpowiada jego średniemu natężeniu we wszystkich dziesięciu miastach23. W ten

sposób możliwe jest uszeregowanie miast ze względu na natężenie występowania

danej cechy (kryterium), ale także określenie, o ile natężenie jest mniejsze lub więk-

sze od średniej. Dotyczy to także wartości wskaźnika syntetycznego, który jest śred-

nią arytmetyczną wskaźników syntetycznych.

Zebrane w ten sposób dane zestawiono w ramach danych cech (wskaźników)

oraz syntetycznego wskaźnika internacjonalizacji funkcji turystycznej (SWIFT),

a następnie analizę danych przeprowadzona za pomocą zestawień porównawczych

z wykorzystaniem metody rangowania24. W ten sposób stworzono ranking umię-

dzynarodowienia funkcji turystycznej największych polskich miast.

Wyniki badania

Ze względu na ograniczoną objętość artykułu nie jest możliwe przedstawienie

wartości wszystkich wskaźników cząstkowych. Konieczna jest ich syntetyzacja

w odniesieniu do poszczególnych kategorii.

22 Por. J. Warszyńska, A. Jackowski, Podstawy geografii turyzmu, PWN, Warszawa 1978; Ł. Nawrot, Bezpo-

średnia konkurencyjność regionu turystycznego – istota i możliwości pomiaru, [w:] G. Gołembski, (red.), Turysty-ka w ujęciu podmiotowym i przestrzennym. Człowiek – przestrzeń – przedsiębiorstwo, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2006, s. 211–232.

23 Por. G. Gołembski (red.), Metody stymulowania rozwoju turystyki w ujęciu przestrzennym, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2002, ss. 24-37.

24 A. Stabryła, Zarządzanie strategiczne w teorii i praktyce firmy, PWN, Warszawa 2000.


Z danych przedstawionych na Wykresie 1. wynika, że w najwyższym stopniu

umiędzynarodowiona jestfunkcja turystyczna Warszawy i Krakowa. Syntetyczny

wskaźnik internacjonalizacji funkcji turystycznej (SWIFT) dla 2012 roku przyjmuje

w ich przypadku wartości odpowiednio 2,75 oraz 1,79, co oznacza, że są one niemal

trzy i dwa razy wyższe od średniego stanu umiędzynarodowienia funkcji turystycz-

nej polskich miast.

Wykres 1. Syntetyczny wskaźnik internacjonalizacji funkcji turystycznej pol-

skich miast (2012)


Jeszcze tylko dla jednego miasta – Wrocławia – wartość SWIFT kształtuje się

powyżej średniej (1,16). Pozostałe miasta charakteryzują się poziomem umiędzyna-

rodowienia funkcji turystycznej niższym od przeciętnego dla swojej grupy. W przy-

padku trzech z nich – Poznania, Katowic i Szczecina – wartość wskaźnika oscyluje

w przedziale 0,76-0,86, co oznacza, że międzynarodowy potencjał ich funkcji tury-

stycznej przekracza relatywny poziom ¾ średniej wartości. Kolejne dwa ośrodki –

Gdańsk i Łódź – są miastami, w których wartość SWIFT przekracza nieco połowę

średniej wartości (0,58 i 0,55). Najniższy poziom umiędzynarodowienia funkcji

turystycznej zanotowano w przypadku Lublina i Bydgoszczy, dla których SWIFT

wynosi odpowiednio wartość 0,41 oraz 0,35. Podsumowującinformacje przedsta-

0,35

0,41

0,55

0,58

0,76

0,78

0,86

1,16

1,79

2,75

0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00

Bydgoszcz

Lublin

Łódź

Gdańsk

Szczecin

Katowice

Poznań

Wrocław

Kraków

Warszawa

10

98

76

54

32

1


142

wione na wykresie widoczne jest przede wszystkim duże zróżnicowanie poziomów

umiędzynarodowienia funkcji turystycznej w badanych miastach – funkcja tury-

styczna Warszawy jest niemal osiem razy bardziej zinternacjonalizowana niż funkcja

turystyczna Bydgoszczy.

Dla wyników z 2002 roku (Wykres 2.) rozstęp między najwyższą a najniższą war-

tością SWIFT jest jeszcze większy, co wynika zarówno z jeszcze wyższego poziomu

wskaźnika dla pierwszego miasta w rankingu (Warszawa – 3,04), jak i jeszcze niż-

szego poziomu dla miasta ostatniego (Łódź – 0,32). Oprócz tego, kolejność po-

szczególnych miast na liście znacznie różni się od wyników z 2012. Jedynie trzy

miasta zajmują te same pozycje: Warszawa (1), Kraków (2) oraz Gdańsk (7). Warto

podkreślić wysokie, trzecie miejsce Szczecina, dla którego SWIFT przyjął ponad-

przeciętną wartość 1,34. Dwa miasta – Bydgoszcz i Lublin – zajmowały wyższe

pozycje w rankingu, a trzy – Wrocław, Poznań i Katowice, niższe, jednak różnica ta

w porównaniu z 2012 rokiem wynosi jedno miejsce.

Wykres 2. Syntetyczny wskaźnik internacjonalizacji funkcji turystycznej pol-

skich miast (2002)


Analizując dane przedstawione na wykresach 1. i 2. można określić, w których

miastach funkcja turystyczna uległa relatywnie największej internacjonalizacji

w okresie 10. lat stanowiących zakres badania (należy jednak przy tym pamiętać, że

struktura SWIFT różni się w odniesieniu do 2002 i 2012 roku, co może fałszować

0,32 0,39 0,41

0,52 0,65

0,95 0,99

1,34 1,40

3,04

0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50

ŁódźBydgoszcz

LublinGdańsk

KatowicePoznań

WrocławSzczecinKraków

Warszawa

10

98

76

54

32

1


wyniki). Relatywnie najsilniej umiędzynarodowieniu uległa funkcja turystyczna Kra-

kowa (różnica wartości SWIFT wynosi 0,39) oraz Łodzi (różnica na poziomie 0,23).

Ponadto wskaźnik SWIFT wzrósł w przypadku Wrocławia (o 0,17) oraz Katowic

(o 0,13). W przypadku trzech miast – Lublina, Bydgoszczy i Gdańska – poziom

internacjonalizacji funkcji turystycznej nie zmienił się, bądź zmienił w minimalnym

stopniu, natomiast dla Poznania, Warszawy i Szczecina zanotowano relatywne obni-

żenie poziomu SWIFT, odpowiednio o 0,08, 0,29 oraz 0,57 punktu.

Szukając czynników internacjonalizacji funkcji turystycznej polskich miast należy

wgłębić się w wyniki cząstkowe tworzące wartość samego SWIFT, ograniczając się

do danych za 2012 rok. Na Wykresie 3. przedstawiono wyniki uszeregowania 35

wskaźników cząstkowych tworzących SWIFT w dwie grupy – reprezentujące sferę

popytu (7 wskaźników) oraz sferę podaży (28 wskaźników).

Z wykresu 3. wynika, że jedynie Poznań wykazuje zbilansowane natężenie inter-

nacjonalizacji funkcji turystycznej w odniesieniu do tych dwóch sfer, natomiast w

większości pozostałych miast można zaobserwować silniejsze relatywne umiędzyna-

rodowienie sfery podaży niż sfery popytu. Ta nierównowaga internacjonalizacyjna

oznacza, że powiązania międzynarodowe występują przede wszystkim w sferze

gospodarowania, czemu nie towarzyszy równie silny efekt w postaci liczby turystów

i pasażerów linii lotniczych lub liczby wydarzeń międzynarodowych, co obserwuje

się najbardziej we Wrocławiu, Szczecinie i Warszawie. Z kolei Kraków i Gdańsk

reprezentują internacjonalizację funkcji turystycznej „ciągnioną” przez popyt, a więc

opartą przede wszystkim o duże potoki gości zagranicznych przy relatywnie mniej-

szym umiędzynarodowieniu sfery podaży.

W tych miastach podaż turystyczna umiędzynarodawia się jako reakcja na wzrost

popytu zza granicy. O ile w przypadku Krakowa ta nierównowaga nie wpływa na

pozycję rankingową, to w przypadku Gdańska można mówić o utracie pozycji ran-

kingowej w wyniku międzynarodowego zapóźnienia międzynarodowego sfery po-

daży.


144

Wykres 3. Struktura syntetycznego wskaźnika internacjonalizacji funkcji

turystycznej polskich miast (2012) – sfera popytu i sfera podaży


Wnioski i dyskusja

Zaprezentowane wyniki przeprowadzonego badania pozwalają na sformułowanie

szeregu wniosków w zakresie umiędzynarodowienia funkcji turystycznej najwięk-

szych polskich miast.

Znaczne zróżnicowanie względem siebie polskich miast pod względem umiędzy-

narodowienia ich funkcji turystycznej sprawia, że nie można mówić o jednym mo-

delu ich internacjonalizacji, natomiast można wyróżnić trzy klasy miast biorąc pod

uwagę to zjawisko.

Najwyższą z nich tworzą Warszawa i Kraków, które można nazwać, nawiązując

niejako do typologii Maitlanda i Newmana25 miastami międzynarodowej turystyki,

a więc miastami aspirującymi do miana miast światowej turystyki. Ich funkcja tury-

styczna jest na tyle zinternacjonalizowana, że odbiega w znacznym stopniu od po-

25 R. Maitland, P. Newman (red.), World Tourism Cities: Developing Tourism Off the Beaten Track, Routledge,

Oxon 2009.

0,39

0,29

0,50

1,03

0,53

0,69

0,87

0,88

2,27

2,56

0,34

0,43

0,56

0,47

0,82

0,81

0,86

1,24

1,67

2,80

0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00

Bydgoszcz

Lublin

Łódź

Gdańsk

Szczecin

Katowice

Poznań

Wrocław

Kraków

Warszawa

10

98

76

54

32

1

sfera podaży

sfera popytu


zostałych, co wynika zapewne (bo nie zostało weryfikowane bezpośrednio w przed-

stawianych wynikach badania) z relatywnie wysokiego poziomu funkcji turystycznej.

Ponadto można dojrzeć wewnętrzne zróżnicowanie umiędzynarodowienia. Na

przestrzeni 10. lat funkcja turystyczna w Warszawie ulegała internacjonalizacji male-

jącym tempie, co przekłada się na relatywny spadek wartości SWIFT. W tym samym

czasie umiędzynarodowienie turystyki w Krakowie wzrosło najbardziej spośród

wszystkich miast.

Kolejną klasę tworzą ośrodki o średnim lub zbliżonym do średniego poziomu in-

ternacjonalizacji miast. Tworzą ją Wrocław, Poznań, Katowice i Szczecin. Mimo

tego, że osiągają one najwyższe wartości wskaźnika internacjonalizacji w różnych

kategoriach, to kluczowe z nich, składające się z dużej liczby zmiennych,kształtują

się na podobnych poziomach dla danego miasta (wyjątkiem są Katowice, dla któ-

rych wskaźnik w kategorii zakwaterowanie jest relatywnie dużo niższy od pozosta-

łych).

Trzecią klasę umiędzynarodowienia tworzą miasta o niedostatecznym umiędzy-

narodowieniu funkcji turystycznej. Znalazły się w niej Gdańsk, Łódź, Lublin i Byd-

goszcz. Jest to niejednorodna klasa pod względem poziomu rozwoju funkcji tury-

stycznej. Na szczególną uwagę zasługuje obecność Gdańska, który cechuje się du-

żym rozwojem turystyki, a przede wszystkim zainteresowaniem turystów zagranicz-

nych (wartość wskaźnika internacjonalizacji sfery popytu turystycznego wynosi

1,03), a więc umiędzynarodowienie funkcji turystycznej miasta jest „ciągnione”

przez popyt. Jego pozycję w rankingu obniżają jednak wyniki uzyskane w katego-

riach sport, piloci i przewodnicy oraz kultura.

Zaprezentowane w niniejszym artykule rezultaty poznawcze są zbieżne z wyni-

kami innych badań nad umiędzynarodowieniem funkcji turystycznej polskich miast,

bazujących na mniejszej bazie informacji statystycznej. J. Majewska także wskazuje

na Warszawę i Kraków jako miasta o najsilniej rozwiniętej pod względem międzyna-

rodowym funkcji turystycznej, jednak ze zmienioną kolejnością, według której Kra-

ków znajduje się na czele. Pozostałe miasta także uszeregowane są w podobny

sposób, jedynie Katowice znajdują się na niższej pozycji. Wnioski badawcze


146

P. Raźniaka także wskazują na podobną, a wielu miejscach zbieżną hierarchię

miast26.

Wyciągając wnioski z przeprowadzonego badania, warto zdawać sobie sprawę

z ograniczeń i uproszczeń w nich dokonanych, które wynikają z obiektywnych trud-

ności z pozyskiwaniem pełnej i wiarygodnej informacji na temat zjawisk turystycz-

nych w przestrzeni i gospodarce miejskiej, jak i koniecznych skrótów wynikających

z objętości artykułu.

Po pierwsze, badanie nie dotyczyło określenia bezwzględnego poziomu umię-

dzynarodowienia funkcji turystycznej polskich miast, a więc odpowiedzi, na ile

ogólnie ich gospodarka turystyczna jest zinternacjonalizowana. Po drugie, nie odnie-

siono poziomu internacjonalizacji do ogólnego poziomu rozwoju funkcji turystycz-

nej badanych miast. Po trzecie, mimo dużej liczby wskaźników, zakres prezentowa-

nych danych nie wyczerpuje złożoności zjawiska internacjonalizacji funkcji tury-

stycznej. Po czwarte, konstrukcja SWIFT jest uproszczona, stanowi średnią arytme-

tyczną wskaźników cząstkowych, które udało się wyodrębnić, a ich dobór w kon-

kretnych przypadkach może być dyskusyjny.

Zakończenie

Obraz umiędzynarodowienia funkcji turystycznej polskich miast wyłaniający się

na podstawie przeprowadzonego badania jest niezmiernie złożony. Wyznaczenie

jednego zestawu czynników internacjonalizacji jest niemożliwe ze względu na to, że

w każdym mieście proces ten ma odmienny charakter i strukturę. Mimo tego, moż-

liwe jest wyznaczenie trzech klas miast ze względu na umiędzynarodowienia ich

funkcji turystycznej. Bezdyskusyjne jest przy tym, że klasę międzynarodowych miast

turystycznych tworzą Warszawa i Kraków.

Prowadzenie badań nad internacjonalizacją funkcji turystycznej jest istotne, al-

bowiem orientacja międzynarodowa staje się kluczowym czynnikiem konkurencyj-

ności oferty turystycznej współczesnych miast, połączonych ze sobą globalną siecią

przepływu kapitału, technologii, idei, pracowników oraz odwiedzających. W tym

26 J. Majewska, op. cit.; P. Raźniak, op. cit.


kontekście należy ją traktować jako istotny czynnik konkurencyjności miejskich

regionów turystycznych. Globalizacja sprawiła, że wszystkie miasta funkcjonują na

otwartym, światowym rynku turystycznym, zatem odnoszenie konkurencyjności

tylko do zjawisk i działań na rynku krajowym już na starcie staje się czynnikiem

obniżającym konkurencyjność. Potencjał konkurencyjny tkwi obecnie w międzyna-

rodowym wykorzystaniu lokalnych zasobów.

Literatura

[1] 2thinknow, Innovation Cities Global Index 2012-2013, http://www.innovation-

cities.com/indexes [30.11.2013].

[2] A.T. Kearney, 2012 Global Cities Index and Emerging Cities Outlook, Chicago

2012.

[3] Alejziak W., Turystyka w obliczu wyzwań XXI wieku, Wydawnictwo Albis,

Kraków 2000.

[4] Celuch K., Raport przemysł spotkań i wydarzeń w Polsce 2013, Poland

Convention Bureau, Polska Organizacja Turystyczna, Warszawa 2013.

[5] Centralna Ewidencja Organizatorów Turystyki i Pośredników

Turystycznych, http://turystyka.gov.pl/ [20.05.2014].

[6] Czerny M., Globalizacja a rozwój. Wybrane zagadnienia geografii społeczno-

gospodarczej świata, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.

[7] Fry E. H., Radebaugh L. H., Soldatos P., The New international cities era: The

global activities of North American municipal governments, D. M. Kennedy for

International Studies, Brigham Young University, Provo (Utah) 1989.

[8] Giezgała J., Turystyka w gospodarce narodowej, Państwowe Wydawnictwo

Ekonomiczne, Warszawa 1977.

[9] Gołembski G., (red.), Metody stymulowania rozwoju turystyki w ujęciu

przestrzennym, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań

2002, ss. 24-37.

[10] GUS, Transport. Wyniki działalności w 2012 roku, Warszawa 2013.

[11] Hall P., The World Cities, Heinemann, London 1966.


148

[12] ICCA, Country and City Rankings 2012, International Association Meetings

Market, Amsterdam 2013.

[13] Kaczmarek J., Stasiak A., Włodarczyk B., Produkt turystyczny. Pomysł, organi-

zacja, zarządzanie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2005.

[14] Komorowski J., Współczesne uwarunkowania gospodarczo-przestrzenne

internacjonalizacji miast polskich, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w

Poznaniu, Poznań 2000.

[15] Labasse J., Profil de villes européennes à vocation internationale, „Cahiers de

géographie du Québec” 1981, 25(66), ss. 403–412.

[16] Leidner R., The European tourism industry: A multi-sector with dynamic markets.

Structures, developments and importance for Europe’s economy, Report prepared for the

Enterprise DG (Unit D.3) of the European Commission, European Communities,

Luxembourg 2004.

[17] Maitland R., Newman P. (red.), World Tourism Cities: Developing Tourism Off the

Beaten Track, Routledge, Oxon 2009.

[18] Majewska J., Pomiar i ocena stadium turystycznego miast w ostatnim dziesięcioleciu –

Poznań na tle największych miast w Polsce, [w:] Sposoby mierzenia i uwarunkowania

rozwoju funkcji turystycznej miasta ‒ przykład Poznania, G. Gołembski (red.),

Wydawnictwo UEP, Poznań 2011, ss. 36-65.

[19] Markowski T., Marszał T., Metropolia. Obszary Metropolitalne. Metropolizacja.

Problemy i pojęcia podstawowe, Polska Akademia Nauk, Komitet Przestrzennego

Zagospodarowania Kraju, Warszawa 2006, s. 13.

[20] Matczak A., Problemy badania funkcji turystycznej miast Polski, w: Funkcja

turystyczna, „Acta Universitatis Lodziensis – Turyzm” 1989, tom 5, ss. 27–39.

[21] Nawrot Ł., Bezpośrednia konkurencyjność region turystycznego – istota i możliwości

pomiaru, [w:] Gołembski G. (red.), Turystyka w ujęciu podmiotowym i przestrzen-

nym. Człowiek – przestrzeń – przedsiębiorstwo, Wydawnictwo Akademii

Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2006, s. 211–232.

[22] PwC, Cities of Opportunity, PricewaterhouseCoopers, New York 2012.

[23] Raźniak P., City's position in international rankings and quality of offered tourist ser-


vice, “Tourism - An Interdisciplinary International Journal” 2014, Vol. 62,

No. 2, ss. 147 – 164.

[24] Sassen S., The global city: Introducing a concept, „The Brown Journal of World

Affairs” 2005, XI(2), ss. 27–43.

[25] Sassen S., The global city: New York, London, Tokyo, Princeton Univercity Press,

Princeton 2001.

[26] Stabryła A., Zarządzanie strategiczne w teorii i praktyce firmy, PWN, Warszawa

2000.

[27] Suliborski A., Funkcjonalizm w polskiej geografii miast. Studia nad genezą i pojęciem

funkcji, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2010, s. 73.

[28] Szromnik A., Internacjonalizacja jako nowy czynnik rozwoju miast, „Samorząd

Terytorialny” 2009, nr 4, ss. 23–43.

[29] The Mori Memorial Foundation, Global Power City Index 2013, Tokyo 2013.

[30] Warszyńska J., Jackowski A., Podstawy geografii turyzmu, PWN, Warszawa

1978.

[31] Włodarczyk B., Przestrzeń turystyczna – istota, koncepcje, determinanty rozwoju,

Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2009.

[32] Wodejko S., Ekonomiczne zagadnienia turystyki, Wyższa Szkoła Handlu i Prawa,

Warszawa 1998.

[33] WTTC/OC, Methodology for producing the 2010 WTTC/OE travel & tourism eco-

nomic impact research using a simulated Tourism Satellite Account framework, World

Travel & Tourism Council, Oxford Economics 2010.

[34] Zmyślony P., Internacjonalizacja zarządzania funkcją turystyczną w dużym mieście,

„Prace Geograficzne Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ”

2013, zeszyt 134, ss. 51–68.

[35] Zmyślony P., Turystyka w procesie internacjonalizacji miast, „Studia Oeconomica

Posnaniensis” 2014, 2(3), ss. 7-27.


150

Streszczenie

Słowa kluczowe: funkcja turystyczna, internacjonalizacja funkcji turystycznej, miasta, tury-

styka, Polska

Celem artykułu jest pomiar relatywnego poziomu (natężenia) umiędzynarodowienia funkcji tu-

rystycznej dziesięciu największych miast Polski: Bydgoszczy, Gdańska, Katowic, Krakowa, Lu-

blina, Łodzi, Poznania, Szczecina, Warszawy, Wrocławia i na tej podstawie wyodrębnienie

głównych czynników internacjonalizacji. Podstawą wnioskowania są dane wtórne publikowane

w formie zestawień statystycznych gromadzonych przez GUS lub w formie zestawień wewnętrz-

nych innych instytucji. Utworzony ranking umiędzynarodowienia funkcji turystycznej polskich

miast daje podstawę do pogrupowania miast w trzy klasy, z których najwyższą tworzą Warszawa

i Kraków, uznane w artykule jako miasta międzynarodowej turystyki. Na proces internacjonali-

zacji funkcji turystycznej badanych miast mają wpływ różnorodne czynniki, dlatego nie można

mówić o wspólnych dla wszystkich ośrodków atrybutach umiędzynarodowienia.

Internationalization of Polish cities’ tourist function

Summary

Key words: tourist function, internationalization of tourist function, cities, tourism, Poland

The aim of the paper is to measure relative levels of tourist function of Poland’s ten biggest cities:

Bydgoszcz, Gdańsk, Katowice, Kraków, Lublin, Łódź, Poznań, Szczecin, Warszawa, Wrocław,

and to indicate main internationalization drivers. The public statistics published by National

Statistics Office and other institutions are the basis of the analysis. The city tourist function’s

internationalization ranking is a starting point to group the cities into three categories. The highest

one covers Warszawa and Kraków which are called the international tourism cities. There are

several internationalization factors that have an impact on Polish cities’ tourist function and that is

why universal internationalization attributes could not be distinguished.


Nr 4 (50) / 2015

[s. 151-172]

Zbigniew ŚWIĄTKOWSKI

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Sulechowie

Turystyka jako potencjalne źródło rozwoju województwa lubuskiego

Wstęp

Z końcem 2013 roku skończył się okres obowiązywania Lubuskiej Strategii

Rozwoju Turystyki na lata 2006-20131. Jej autorem była Polska Agencja Rozwoju

Turystyki S.A., następnie została ona uchwalona 30 października 2005 roku przez

Sejmik Wojewódzki w Zielonej Górze. Podmiotem reprezentującym władze woje-

wództwa przy opracowywaniu strategii była Lubuska Organizacja Turystyczna Lo-

tur.

Podstawowym celem strategicznym założonym w dokumencie było stworzenie

warunków dla dynamicznego rozwoju turystycznego Ziemi Lubuskiej.

Oprócz tego określono cztery cele pośrednie: rozwój konkurencyjnych produk-

tów turystycznych Ziemi Lubuskiej, kształtowanie przestrzeni oraz rozwój nowo-

czesnej infrastruktury turystycznej, stworzenie spójnego i skutecznego systemu

marketingu w turystyce regionu, przygotowanie profesjonalnych kadr na potrzeby

turystyki, wspomaganie instytucji i systemów rozwijających turystykę2.

1 Lubuska Strategia Rozwoju Turystyki na lata 2006-2013, PART S.A., Zielona Góra-Warszawa 2005. 2 Ibidem, s. 8.


152

Po ośmiu latach realizacji strategii można ocenić, na ile udało się osiągnąć

zakładane cele. W tym celu wykorzystanych zostanie kilka podstawowych

wskaźników pozwalających określić stopień rozwoju funkcji turystycznej regionu.

Po ocenie stopnia realizacji strategii nastąpi próba odpowiedzi na pytanie

o przyczyny takiego stanu rzeczy.

Funkcja turystyczna województwa lubuskiego

W celu pomiaru stopnia, w jakim zdołano zrealizować zakładany w strategii roz-

wój turystyki wykorzystane zostaną wskaźniki w układzie, który proponuje A. R.

Szromek. Dwa z nich określają poziom zagospodarowania turystycznego (wskaźnik

Baretje’a-Deferta i wskaźnik gęstości bazy noclegowej), natomiast dwa pozostałe

stopień intensywności ruchu turystycznego (wskaźnik Deferta i wskaźnik Schneide-

ra).

W literaturze można spotkać się z różną interpretacją tych wskaźników.

W niniejszym artykule zostanie wykorzystane przyporządkowanie stopni rozwoju

funkcji turystycznej wskaźnikom w układzie proponowanym przez A. R. Szromka.

Ukazany jest on w tabeli 1.

Tab. 1. Stopnie rozwoju funkcji turystycznej

Wskaźniki Stopnie rozwoju funkcji turystycznej

0 1 2 3 4

Baretje’a-Deferta 0,00-0,78 0,78-6,25 6,25-25,00 25,00-50,00

50,00 i więcej

Gęstości bazy noclegowej 0,00-0,78 0,78-6,25 6,25-25,00 25,00-50,00

50,00 i więcej

Deferta 0,0-15,6 15,6-125 125-500 500-1000

1000 i więcej

Schneidera 0,0-7,8 7,8-62,5 62,5-250 250-500

500 i więcej

Źródło: A.R. Szromek, Pomiar funkcji turystycznej obszarów za pomocą wskaźników funkcji turystycznej na przy-kładzie obszarów państw europejskich, [w:] J. Mika, K. Zeug-Żebro (red.), Zastosowania metod matematycznych w ekonomii i zarządzaniu, Zeszyty Naukowe Wydziałowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2013, s. 94.

Rozpocznijmy analizę od wskaźnik Baretje’a-Deferta (tabela 2.). Jest to wskaźnik

funkcji turystycznej miejscowości, wyrażony liczbą turystycznych miejsc noclego-

Turystyka jako potencjalne źródło rozwoju województwa lubuskiego 153

wych, pomnożoną przez 100, przypadającą na liczbę ludności miejscowej3. Wskazu-

je zatem poziom zagospodarowania turystycznego. Obliczamy go wg wzoru:

WBD = (liczba turystycznych miejsc noclegowych : liczba stałych mieszkańców

obszaru) * 100.

Tab. 2. Wskaźnik Baretje’a-Deferta dla kraju i regionu

Rok 2002 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Wskaźnik dla Lubuskiego

1,8 1,9 2,2 2,4 2,3 2.0 1,9 2,0 1,9

Wskaźnik dla Polski

1,6 1,5 1,5 1,6 1,6 1,6 1,6 1,8 1,8

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS.

Jak wynika z obliczeń w tabeli 2., realizacja regionalnej strategii rozwoju turystyki

nie poprawiła pozycji województwa w tym aspekcie zagospodarowania turystyczne-

go. Region nadal mieści się w pierwszej, początkowej fazie rozwoju funkcji tury-

stycznej. W roku 2013 nastąpił nawet regres, który cofnął region do punktu wyjścia,

czyli do roku 2006, momentu gdy rozpoczynano realizację strategii. Nastąpiło to w

sytuacji, gdy wskaźnik obliczony dla całej Polski uległ jednoznacznej poprawie, co

świadczy, wzroście nasycenia kraju turystycznymi miejscami noclegowymi. W efek-

cie zmalał dystans pomiędzy regionem a krajem z 0,4 w roku 2006 do 0,1 w roku

2013.

Kolejnym poddanym analizie jest wskaźnik gęstości bazy noclegowej (tabela 3.).

Pozwala on określić zagęszczenie miejsc noclegowych na badanym obszarze. Obli-

cza się go według wzoru:

WGBN = liczba turystycznych miejsc noclegowych : powierzchnia obszaru w km².

3 A.R. Szromek, Pomiar funkcji turystycznej obszarów za pomocą wskaźników funkcji turystycznej na przykładzie

obszarów państw europejskich, [w:] J. Mika, K. Zeug-Żebro (red.), Zastosowania metod matematycznych w ekonomii i zarządzaniu, Zeszyty Naukowe Wydziałowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2013, s. 93.


154

Tab. 3. Wskaźnik gęstości bazy noclegowej dla kraju i regionu

Rok 2002 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Wskaźnik dla Lubuskiego

1,3 1,4 1,6 1,8 1,7 1,5 1,4 1,5 1,4

Wskaźnik dla Polski

1,9 1,8 1,9 1,9 1,9 2,0 1,9 2,2 2,2


Wyniki obliczeń (zawarte w tabeli 3.) pokazują podobną sytuację jak

w przypadku poprzedniego wskaźnika, tzn. po siedmiu latach realizacji strategii

nastąpił powrót do punktu wyjścia, czyli do stanu z roku 2006. W dodatku rozpię-

tość pomiędzy wskaźnikiem dla regionu i dla kraju wzrosła z 0,4 do 0,8. Świadczy to

o rosnącym zapóźnieniu województwa lubuskiego pod względem poziomu rozwoju

bazy noclegowej.

Przechodząc do grupy wskaźników intensywności ruchu turystycznego poddamy

ocenie wskaźnik Deferta (tabela. 4.). Dostarcza on informacji o liczbie turystów

przypadających na 1 km² obszaru turystycznego. Pozwala zatem ocenić zatłoczenie

(gęstość populacji) badanego obszaru. Oblicza się go według wzoru:

WD = liczba turystów korzystających z noclegów : powierzchnia obszaru w km².

Tab. 4. Wskaźnik Deferta dla województwa lubuskiego

Rok 2002 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Wskaźnik 35,8 46,4 50,3 43,7 44,8 48,4 46,2 43,8


Wyniki obliczeń wskazują, że pod koniec siędmioletniego okresu realizacji strate-

gii osiągnięto gorsze wskaźniki niż w momencie jej rozpoczęcia. Nastąpił powrót do

poziomu z kryzysowego dla światowej turystyki roku 2009. W roku 2013 wojewódz-

two lubuskie osiągnęło największy spadek wartości wskaźnika Deferta

w porównaniu do 2012 roku ze wszystkich województw Polski. W efekcie regional-

ny wskaźnik 43,8 znacznie odbiega od wskaźnika dla Polski wynoszącego 74,8.


Wskaźnik Schneidera jest kolejnym miernikiem intensywności ruchu turystyczne-

go (tabela 5.), gdyż wyraża liczbę turystów korzystających z noclegów, przypadają-

cych na 100 stałych mieszkańców obszaru. Jego postać jest następująca:

WSch= (liczba turystów korzystających z noclegów : liczba stałych mieszkańców

obszaru) *100.

Tab. 5. Wskaźnik Schneidera dla województwa lubuskiego

Rok 2002 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Wskaźnik 49,7 56,3 64,4 69,7 60,5 61,9 66,1 63,1 59,9


Wyniki obliczeń zawarte w tabeli 5. wskazują tendencję wzrostową w latach

2006-2008, dramatyczne załamanie koniunktury w roku 2009 i stopniową odbudo-

wę poziomu w kolejnych latach. Nie zdołano jednak osiągnąć poziomu wskaźnika

sprzed kryzysu. W dodatku w roku 2013 region lubuski zanotował największy spa-

dek wartości wskaźnika w porównaniu do 2012 roku ze wszystkich województw

Polski. Wskaźnik Schneidera dla Polski wyniósł w 2013 roku 60,8.

Odnosząc ukazane w tabelach 2-5 wskaźniki do klasyfikacji stopnia rozwoju

funkcji turystycznej należy stwierdzić, że w województwie lubuskim funkcja ta jest

na bardzo niskim poziomie. Ponadto poziom ten nie ulega poprawie.

Można zatem przyjąć, że cele strategiczne zawarte w Lubuskiej Strategii Rozwoju

Turystyki na lata 2006-2013 nie zostały zrealizowane. Zdają sobie z tego sprawę

autorzy nowej strategii, stworzonej na lata 2014-2020. W ramach oceny jakościowej

stanu wdrożenia Lubuskiej Strategii Rozwoju Turystyki na lata 2006-2013 stwierdza-

ją oni, że: w większości nie udało się zrealizować w pełni stawianych przed dokumentem celów.

W szczególności odnosi się to do realizacji celów wymagających skoordynowanej współpracy na

poziomie regionalnym czy ukierunkowania wydatkowania znacznych środków na wspólny marke-

ting turystyczny regionu4.

4 Program Rozwoju Lubuskiej Turystyki do 2020 roku. Cz. I. audytowo-analityczna, Zielona Góra

2014, s. 107.


156

Pojawia się pytanie o przyczyny tego stanu rzeczy. W celu uzyskania odpowiedzi

zostanie poniżej dokonana weryfikacja kilku hipotez.

Hipoteza pierwsza – powstała słaba strategia, nie odpowiadająca rzeczy-

wistym potrzebom i możliwościom regionu.

Może chodzić o błędy zarówno w samym procesie tworzenia strategii, jak

i w wyborze celów strategicznych. W tym kontekście interesująca jest analiza doko-

nana przez M. W. Kozaka w ramach prac nad Strategią Rozwoju Polski Zachod-

niej5. Przeprowadził on ocenę strategii rozwoju turystyki pięciu województw mają-

cych wejść w skład projektowanego obszaru Polski Zachodniej tj.: dolnośląskiego,

lubuskiego, opolskiego, wielkopolskiego i zachodniopomorskiego.

Jako kryteria oceny przyjął zdolność tych strategii do:

‒ wyjścia z diagnozy (i ewentualnie SWOT) ograniczonego do czynników

istotnie ważnych dla turystyki w XXI wieku oraz poprawnie przypisanych do

silnych, słabych stron, szans i zagrożeń (jakość i poprawność diagnozy);

‒ adekwatności celów do diagnozy (adekwatność);

‒ odejścia od oceny atrakcyjności przez analizę zasobów/walorów turystycz-

nych na rzecz analizy dostępności infrastruktury turystycznej i produktów

(orientacja produktowa);

‒ koncentracji na nielicznych, strategicznych formach turystyki, zwłaszcza od-

znaczających się wysoką wartością dodaną (koncentracja zakresowa inter-

wencji);

‒ ograniczenie planowanej interwencji (wsparcia) do produktów o wysokiej ja-

kości w danym sektorze turystyki (koncentracja produktowa)6.

Oczywiście każda ocena tego typu zawiera znaczną dozę subiektywizmu. Należy

jednak zauważyć, że wyniki porównań zdają się potwierdzać tezę przyjętą

w powyższej hipotezie. Po przeprowadzonej analizie strategii rozwoju turystyki 5

województw Polski Zachodniej, uzyskały one łącznie w ocenie M.W. Kozaka nastę-

5 M. W. Kozak, Turystyka i dziedzictwo kulturowe Polski Zachodniej, Ekspertyza sporządzona na potrzeby

Założeń Strategii Rozwoju Polski Zachodniej, Warszawa 2011. 6 Ibidem, s. 17.


pującą ilość punktów: dolnośląska 24, lubuska 12, opolska 25, wielkopolska 22,

zachodniopomorska 23 punkty7.

Okazało się zatem, że strategie czterech województw wykonane są na zbliżonym

poziomie, strategia lubuska jest zaś znacznie słabsza.

Wyciągnięcie z powyższego wniosku o słuszności pierwszej hipotezy, wiązałoby

się z koniecznością jednoczesnego przyjęcia założenia o rzeczywistym wpływie

strategii na procesy realne. Nie jest to w polskich realiach oczywiste. Wiadomo, że

wiele strategii dotyczących różnych aspektów rozwoju regionalnego jest tworzonych

głównie ze względu na wymogi formalne narzucone odgórnie, zaś ich wpływ na

rzeczywistość jest niewielki, niezależnie od wartości merytorycznej.

Hipoteza druga – powstała dobra strategia, ale została źle realizowana.

Do hipotezy tej zdają się skłaniać autorzy nowej strategii rozwoju turystyki, któ-

rzy dokonali następującej oceny lat 2006-2013: Podstawowym zaniedbaniem z okresu

2006-2013 jest brak realizacji skoordynowanej polityki rozwoju turystyki w regionie poprzez

opracowanie i wdrożenie programów wykonawczych8. Dlatego też w pracach nad nową

zakładają powrócenie do założeń niezrealizowanych programów ze Strategii i aktualizację ich

zapisów9.

Hipoteza o tyle odpowiada prawdzie, że istnieją dowody, iż turystyka była gałęzią

gospodarki niedocenianą przez lubuskie samorządy zarówno na szczeblu woje-

wódzkim, powiatowym jak i gminnym. Chodzi tu o znaczne niedoinwestowanie tej

gałęzi gospodarki. W tej sytuacji najlepsza nawet strategia nie mogła przynieść wy-

miernych skutków. Aby turystyka mogła się rozwijać konieczne są realne działania

podejmowane przez państwo na szczeblu centralnym oraz samorządowym. Działa-

nia te wiążą się nieuchronnie z koniecznością ponoszenia wydatków z budżetu

państwa oraz z budżetów województw, powiatów, gmin oraz miast na prawach

powiatu. Tylko wtedy może nastąpić rozwój funkcji turystycznej i gospodarka tury-

styczna ma szansę stać się źródłem nowych miejsc pracy, generatorem rozwoju

7 Ibidem, s. 18-19. 8 Program Rozwoju Lubuskiej Turystyki do 2020 roku. Cz. I, op. cit., s. 111. 9 Ibidem.


158

i modernizacji infrastruktury, czynnikiem wzrostu aktywności społeczności lokal-

nych i impulsem wzrostu dochodu narodowego.

Szczególną rolę mają tu do odegrania gminy, gdyż rozwój turystyki należy do za-

dań własnych gminnych jednostek samorządowych.

W efekcie do zadań gmin oraz miast na prawach powiatu w zakresie turystyki na-

leży między innymi:

‒ bieżące utrzymanie, modernizacja oraz rozbudowa obiektów i urządzeń tu-

rystycznych na terenie gminy;

‒ prowadzenie instytucji związanych z turystyką na terenie gminy;

‒ wsparcie finansowe i organizacyjne stowarzyszeń oraz organizacji turystycz-

nych działających na terenie gminy;

‒ realizacja zadań z zakresu turystyki w ramach zajęć szkolnych;

‒ uwzględnienie obiektów turystycznych w planach rozwoju przestrzennego

oraz zagospodarowania terenu;

‒ tworzenie przyjaznych warunków prowadzenia działalności gospodarczej w

zakresie turystyki na terenie gminy;

‒ prowadzenie ewidencji pól biwakowych oraz pozostałych obiektów świad-

czących usługi hotelarskie10.

W tabeli 6. ukazano poziom wydatków w dziale „turystyka” realizowanych na

poziomie gmin oraz miast na prawach powiatu.

Tab. 6. Wydatki z budżetów gmin oraz miast na prawach powiatu w dziale

turystyka w latach 2007 – 2011 (mln PLN)

Rok 2007 2008 2009 2010 2011

Wydatki w Lubuskiem 14,1 2,8 7,4 12,1 18,2

wydatki w Polsce

173,8 161,8 241,9 606,3 629,1

Udział Lubuskiego 8,1% 1,7% 3,1% 2,0% 2,9%

Źródło: na podstawie: Skonsolidowany rachunek wydatków na turystykę w Polsce, Raport “EU-Consult”, Za-mawiający: Ministerstwo Sportu i Turystyki, Gdańsk 2013, s. 14.

10 Skonsolidowany rachunek wydatków na turystykę w Polsce, Raport “EU-Consult”, Zamawiający:

Ministerstwo Sportu i Turystyki, Gdańsk 2013, s. 11.


W skali kraju wydatki samorządu gminnego w dziale turystyka wzrosły w latach

2007-2011 ponad trzykrotnie, natomiast w gminach województwa lubuskiego był to

jedynie wzrost nieznaczny. Jeszcze gorzej sytuacja wyglądała na poziomie powiatów,

które przecież zobowiązane są ustawowo do wykonywania zadań publicznych

o charakterze ponadgminnym także w zakresie kultury fizycznej i turystyki. Wydatki

powiatów w dziale turystyka ukazane są w tabeli 7. Można tam zauważyć gwałtowny

wzrost wydatków polskich powiatów w okresie 2009-2011 i jedynie śladowe ilości

wydatków w Lubuskiem. Można przyjąć tezę, że na poziomie powiatów

w Lubuskiem kwestia turystyki w zasadzie nie istniała.

Tab. 7. Udział województwa lubuskiego w wydatkach z budżetów powiatów

w latach 2007 – 2011 (w tys. zł) w dziale turystyka

Rok 2007 2008 2009 2010 2011

Wydatki w Lubuskiem 97,3 8,2 58,9 158,1 159,1

Wydatki w Polsce 6422,0 5695,6 12139,5 47743,7 50334,9

Udział powiatów

Lubuskiego 1,5% 0,1% 0,5% 0,3% 0,3%


W tabeli 8. ukazano poziom wydatków realizowanych na poziomie władz samo-

rządowych województwa, czyli podmiotów odpowiedzialnych za wdrażanie woje-

wódzkich strategii rozwoju turystyki.

Tab. 8. Wydatki z budżetu województwa lubuskiego (urząd marszałkowski) i budżetów innych województw w dziale turystyka w latach 2008 – 2011 (PLN) mln zł

Rok 2008 2009 2010 2011

Wydatki w Lubuskiem 0,51 3,4 1,6 1,2

Wydatki w Polsce 27,3 210,8 66,6 121,7

Udział Lubuskiego 1,9% 1,6% 2,4% 0,4%



160

Podobnie jak w przypadku gmin i powiatów, widać jakie rzeczywiste miejsce

problematyka rozwoju turystyki zajmowała w polityce władz samorządowych Ziemi

Lubuskiej.

Można zatem przyjąć, że brak odpowiednich środków finansowych był istotną

przyczyną wspomnianego braku wdrożenia programów wykonawczych do strategii

rozwoju turystyki na poziomie wojewódzkim w latach 2006-2013.

Dodatkową przyczyną problemów finansowych sektora turystyki był brak prefe-

rencji dla przedsiębiorstw turystycznych w dostępie do środków z Lubuskiego Re-

gionalnego Programu Operacyjnego w latach 2007-2013. W województwie lubu-

skim przyjęto rozwiązanie dotyczące podziału środków finansowych, w myśl które-

go przedsiębiorstwa sektora turystyki musiały stawać do konkursu razem z przed-

siębiorstwami z innych branż. Wszystkie wnioski oceniane były pod względem tych

samych kryteriów.

Obiektywnie należy stwierdzić, że podobne rozwiązanie zostało przyjęte także

w województwach mazowieckim, podkarpackim, świętokrzyskim, małopolskim,

zachodniopomorskim11. Trzeba jednak zauważyć, że działające tam firmy mają

często większe rozmiary, doświadczenie, know how, niż startujące dopiero w biznesie

turystycznym firmy lubuskie. Poza tym były wspierane w różny sposób środkami

finansowymi samorządów terytorialnych, czego, jak powyżej wykazano, zabrakło

w województwie lubuskim.

Inne podejście zaprezentowano w latach 2007-2013 w Regionalnych Programach

Operacyjnych województw: lubelskiego, dolnośląskiego, podlaskiego, opolskiego,

warmińsko-mazurskiego i śląskiego. Zostały w nich wydzielone zostały działania,

z których mogły korzystać wyłącznie przedsiębiorstwa branży turystycznej. Dzięki

temu przedsiębiorstwa tej branży nie musiały konkurować ani z przedsiębiorstwami

innych branż, ani z podmiotami sektora publicznego. Dla przedsiębiorstw z branży

turystycznej zostały ponadto przygotowane odrębne kryteria wyboru projektów12.

11 Szanse i bariery dostępu podmiotów turystycznych do funduszy strukturalnych. Raport końcowy na zlecenie

Ministerstwa Sportu i Turystyki, WYG PSDB, Warszawa 2014, s. 4. 12 Ibidem.


Jeszcze inne województwa przyjęły rozwiązanie, w którym działania związane

z turystyką skierowane zostały równocześnie do przedsiębiorstw, jak i do innych

podmiotów, np. do jednostek samorządu terytorialnego, ich związków

i stowarzyszeń, parków narodowych i krajobrazowych, PGL Lasy Państwowe, insty-

tucji kultury, szkół wyższych, organizacji pozarządowych, kościołów i związków

wyznaniowych.

Powyższe dane w znacznym stopniu pozwalają pozytywnie zweryfikować hipote-

zę o błędach popełnionych w trakcie realizacji strategii, prowadzących do braku

postępu w rozwoju funkcji turystycznej w regionie a nawet do regresu w tym zakre-

sie.

Hipoteza trzecia – strategia była dobra, ale kryzys w turystyce szczególnie

dotknął województwo lubuskie.

Hipoteza ta opiera się na założeniu, że region lubuski okazał się szczególnie po-

datny na skutki światowego kryzysu gospodarczego w zakresie gospodarki tury-

stycznej. W tej sytuacji najlepsza nawet strategia nie mogła pomóc regionalnej go-

spodarce turystycznej.

Na korzyść tej hipotezy przemawia fakt, że lubuska gospodarka turystyczna jest

w znacznej mierze uzależniona od ruchu tranzytowego obcokrajowców i podatna na

wszelkie koniunkturalne zmiany tego ruchu.

Już M. Więckowski zwracał uwagę na znaczenie tranzytowego ruchu turystycz-

nego ze wschodu dla polskiej gospodarki turystycznej. Szacował, że około miliona

cudzoziemców rocznie nocuje w bliskim sąsiedztwie granicy oraz wzdłuż tras ko-

munikacyjnych prowadzących do granicy państwa. Oceniał, że cudzoziemcy stano-

wią aż połowę nocujących w województwie lubuskim13. Charakterystyczną cechą

ruchu tranzytowego jest niestety krótki czas pobytu i duża podatność na zmiany

koniunkturalne. Nocleg na trasie w istotny sposób podnosi bowiem koszt podróży i

wydłuża jej czas. Jest zatem pewnym wyznacznikiem poziomu zamożności.

13 M. Więckowski, Turystyka na obszarach przygranicznych Polski. Prace Geograficzne nr 224, IGiPZ PAN,

Warszawa 2010, s. 150.


162

W powyższym kontekście nie jest zaskoczeniem, że największą grupę turystów

zagranicznych odwiedzających województwo lubuskie są Rosjanie. W niewielkim

stopniu ustępują im Białorusini i Ukraińcy. Szczegóły dotyczące pobytu turystów

rosyjskich ukazano w tabeli 9.

Tab. 9. Noclegi udzielone turystom rosyjskim w turystycznych obiektach

noclegowych województwa lubuskiego

Rok 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ilość nocle-gów turystów rosyjskich w

regionie

41320 39368 50444 28466 42278 48186 55069 52717

Ilość turystów rosyjskich

korzystających z noclegów w

regionie

39 953 37 989

49 087

27 704

41 378

46 518

53 613

50 769

Noclegi/ na turystę

1,03 1,04 1,03 1,03 1,02 1,04 1,03 1,04

Ilość turystów rosyjskich w

Polsce

226 694

216 834

196 005

161 353

214 544

280 975

397 857

409 243

Udział Lubu-skiego w

liczbie tury-stów rosyj-

skich

17,6% 17,5% 25,0% 17,1% 19,3% 16,6% 13,5% 12,4%

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych z: Turystyka w województwie lubuskim w 2012 r., Turystyka w województwie lubuskim w 2009 r., Turystyka w województwie lubuskim w 2006 r., Wyd. Urząd Statystyczny w Zielonej Górze.

Dane z tabeli o liczbie noclegów przypadających na rosyjskiego turystę pozwalają

potwierdzić tezę, że ich pobyt w regionie lubuskim ma charakter typowo tranzytowy

i w latach 2006-2013 nie zdołano tego zmienić. Zasklepienie się jedynie w kręgu

rosyjskich turystów tranzytowych było zjawiskiem negatywnym w sytuacji, gdy

przyjazdy z Rosji do Polski zaczęły wychodzić poza krąg tego typu turystyki. W tej

sytuacji udział lubuskiego w przyjmowaniu rosyjskich turystów znacznie zmalał.

Odbiło się to negatywnie na rozwoju regionalnej gospodarki turystycznej w latach


2006-2013. Z kolei w roku 2014 lubuskie przedsiębiorstwa turystyczne mogą nega-

tywnie odczuć skutki osłabienia rosyjskiego tranzytu, spowodowanego różnego

rodzaju sankcjami.

Światowy kryzys gospodarczy spowodował także znaczny spadek przyjazdów do

lubuskiego turystów niemieckich. Odbiło się to negatywnie na rozwoju turystyki

w regionie, ze względu na duże uzależnienie regionu od tego właśnie segmentu

rynku. Szczegóły ukazano w tabeli 10.

Tab. 10. Noclegi udzielone turystom niemieckim w turystycznych obiektach

noclegowych województwa lubuskiego

Rok 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Liczba noc-legów

turystów niemieckich

75 432 81 677 83 158 72 210 68 955 67 717 70 452 69 087

Liczba tury-stów nie-mieckich

nocujących w Lubu-

skiem

40 836 43 242 44 621 39 237 36 155 36 819 35 288 33 226

Noclegi/ 1turystę

1,85 1,89 1,86 1,84 1.91 1,84 2,00 2,08

Ilość turystów

niemieckich w Polsce

130 5798

124 6132

114 2337

112 6573

112 8378

114 1632

122 4852

129 8702

Udział Lubuskiego

3,1% 3,5% 3,9% 3,5% 3,2% 3,2% 2,9% 2,6%

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych z: Turystyka w województwie lubuskim w 2012 r., Turystyka w województwie lubuskim w 2009 r., Turystyka w województwie lubuskim w 2006 r., Wyd. Urząd Statystyczny w Zielonej Górze.

Kryzys gospodarki niemieckiej wywołał na tamtejszym rynku turystycznym in-

tensywne działania mające zatrzymać turystów w kraju. W tabeli 10. widać wyraźne

załamanie przyjazdów turystów niemieckich od 2009 roku. Na rynku ogólnopol-

skim zdołano jednak odbudować przedkryzysowy poziom przyjazdów turystów

niemieckich, natomiast w regionie lubuskim załamanie to trwa nadal.


164

Przyczyny są w znacznej mierze niezależne od regionalnego rynku turystycznego.

Po pierwsze trwa nadal odpływ ludności z niemieckich terenów graniczących

z Polską. Z terenów tych wywodziła się znaczna część turystów odwiedzających

Lubuskie. Maleje zatem liczba potencjalnych turystów. Po drugie trwa nieustanna

rozbudowa atrakcyjnej bazy turystycznej po niemieckiej stronie granicy. Ma to za-

trzymać na miejscu turystów niemieckich i dodatkowo przyciągnąć turystów z Pol-

ski. Przykładem może być chociaż rekultywacja kosztem ogromnych nakładów

finansowych terenów po kopalniach węgla brunatnego w okolicach Cottbus. Two-

rzy się tam atrakcyjne tereny do uprawiania turystyki wodnej i innych rodzajów

turystyki. Po trzecie maleje liczba niemieckich uczestników turystyki sentymentalnej.

Pokolenie Niemców wywodzących się z obecnych terenów polskich stopniowo

odchodzi, zaś ich potomkowie nie czują już związków uczuciowych z tymi terena-

mi. Po czwarte rozbudowa połączeń drogowych, kolejowych, lotniczych Polski

z Niemcami, przy jednoczesnej poprawie ich jakości spowodowała zjawisko, które

można określić jako „efekt przeskakiwania”. Coraz więcej turystów niemieckich

trafia w głąb Polski, przeskakując województwo lubuskie.

Nakładają się na to wszystko przyczyny natury subiektywnej, a przede wszystkim

fakt, że nie zdołano wykreować w Lubuskiem produktów turystycznych atrakcyj-

nych dla gości niemieckich. W tej sytuacji dużą ich część przejmują województwa

sąsiednie, co skutkuje widocznym w tabeli spadkiem udziału Lubuskiego w liczbie

turystów niemieckich przybywających do Polski.

Z powyższych względów spada także w regionie liczba niemieckich odwiedzają-

cych jednodniowych, czyli osób, które ze statystycznego punktu widzenia nie są

turystami, gdyż nie nocują na odwiedzanym obszarze. Są zaś źródłem istotnych

korzyści ekonomicznych dla regionu, gdyż dokonują zakupów i korzystają z różne-

go rodzaju usług.


Hipoteza czwarta ‒ region nie posiada wystarczających atrakcji turystycz-

nych, aby możliwa była realizacja ambitnej strategii rozwoju turystyki.

Hipoteza ta jest także oparta na solidnych przesłankach. Przez lata mylnie zakła-

dano, że jeżeli określony region ma lasy, jeziora, zabytki to posiada tym samym

potencjał mogący przyciągnąć turystów.

Walory przyrodnicze województwa mają ścisły związek z największą w Polsce le-

sistością, urozmaiconą budową geologiczną oraz wielkimi rzekami – Odrą i Wartą.

Obszary prawnie chronione obejmują 2 parki narodowe ‒ Drawieński oraz Ujście

Warty, 61 rezerwatów przyrody, 78 obszarów Natura 2000, 8 parków krajobrazo-

wych, 38 obszarów chronionego krajobrazu. Ponadto w województwie wyznaczono

4 ponadregionalne korytarze ekologiczne oraz 17 korytarzy regionalnych. Obejmują

one m.in. doliny Odry, Noteci, Obry, główne kompleksy leśne, Pojezierze Myślibor-

skie i Jeziora Pszczewskie i łączą obszary położone wewnątrz kraju z korytarzami

głównymi, zapewniając wariantowość dróg migracji fauny14.

Jest to oczywiście ważne i cenne. Wskaźnik pokazujący udział terenów leśnych

lub chronionych jest jednak często nadużywany w analizach dotyczących atrakcyj-

ności turystycznej.

Autorzy nowej strategii rozwoju lubuskiej turystyki prezentują bardziej realny

pogląd, że ogólną atrakcyjność przyrodniczą województwa lubuskiego można oce-

nić jako przeciętną na tle kraju. Uważają oni, że wyróżniają się jedynie dwa obszary

przyrodniczo cenne, mogące stać się centrami recepcji turystycznej o znaczeniu

krajowym, tj. Park Narodowy „Ujście Warty” oraz Park Krajobrazowy „Łuk Muża-

kowa”15.

Pojawia się w tym pewna niekonsekwencja. Otóż z założenia Program Rozwoju

Lubuskiej Turystyki do 2020 ma być uzupełnieniem i konkretyzacją Strategii Roz-

woju Województwa Lubuskiego 2020. Powinien być zatem oparty na podobnych

przesłankach.

14 Studium Integracji Przestrzennej Polskiej Części Pogranicza Polski i Niemiec, Warszawa, Szczecin, Zielona

Góra, Wrocław 2013, s. 42. 15 Program Rozwoju Lubuskiej Turystyki do 2020 roku. Cz. I., s. 57.


166

W przeprowadzonej na potrzeby Strategii Rozwoju Województwa analizie

SWOT w dziale dotyczącym potencjału turystyki, większość silnych stron regionu

związana jest jednak ze środowiskiem przyrodniczym. Znajdujemy tam takie sfor-

mułowania jak: unikatowe, cenne walory przyrodnicze województwa; unikatowe na skalę euro-

pejską osobliwości przyrodnicze; czyste środowisko naturalne; duża atrakcyjność turystyczna

walorów przyrodniczych; jeziora i rzeki jako potencjał turystyczny województwa; duży odsetek

obszarów chronionych; doskonałe warunki do rozwoju turystyki aktywnej i rekreacji16.

Mamy tu zatem przykład tradycyjnego rozumienia turystyki jako zjawiska utoż-

samianego z rekreacją i wypoczynkiem. Przypuszczać należy, że analiza SWOT

powstawała w trakcie warsztatów, w ramach tzw. uspołecznienia strategii rozwoju

regionalnego, gdzie uczestnicy, niekoniecznie eksperci od turystyki, powielali trady-

cyjne paradygmaty.

Wśród silnych stron regionu, mogących stanowić podstawę do rozwoju turystyki,

wskazano jednak w tejże analizie SWOT oprócz zasobów przyrodniczych także

bogate, różnorodne zasoby dziedzictwa kulturowego.

Podłożem do stworzenia atrakcyjnego produktu turystycznego mogą oczywiście

również zasoby dziedzictwa kulturowego. Turystyka kulturowa jest przy tym nie-

zwykle szerokim pojęciem, pod którym kryją się podróże kierowane motywem

poznania kultury materialnej lub niematerialnej, charakterystycznej dla danego ob-

szaru.

Także zdaniem specjalistów, zasoby kulturowe stanowią niewykorzystany poten-

cjał dla rozwoju turystyki w województwie lubuskim. Wskazują oni przy tym na

licznie zachowane historyczne miejscowości z zabytkowymi układami urbanistycz-

nymi, zamki, pałace, dwory, zabytki budownictwa sakralnego, dawne fortyfikacje,

zabytkowe układy ruralistyczne oraz obiekty gospodarcze i przemysł-owe17.

Ilościowo sytuacja pod tym względem jest rzeczywiście dobra. W województwie

lubuskim znajduje się 3 738 zabytków nieruchomych (większość w południowej

16 Strategia rozwoju województwa lubuskiego 2020, Załącznik do Uchwały nr XXXII/319/12 Sejmiku

Województwa Lubuskiego z 19 listopada 2012 r., Zielona Góra 2012, s. 130. 17 T. Kudłacz T., A. Hołuj, P. Serafin, B. Zawilińska, Raport Regionalny Województwo Lubuskie. Ekspertyza

wykonana na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego, Zielona Góra – Kraków 2011, s. 21-22.


części regionu) i prawie 10 tysięcy ruchomych. Na terenie regionu istnieją trzy mia-

sta z zachowanymi murami obronnymi na niemal całym obwodzie: Kożuchów,

Ośno Lubuskie, Strzelce Krajeńskie18.

Wydaje się, że problem tkwi w stanie technicznym tych obiektów i co ważniejsze

w braku pomysłów i środków na odpowiednie ich zagospodarowanie.

Rację ma niewątpliwie M.W. Kozak pisząc, że tym, co przyciąga większość tury-

stów poszukujących możliwości wypoczynku i zwiedzania, są w dużym stopniu

zabytki kultury materialnej (pałace, muzea, obiekty sakralne, zespoły urbanistycz-

ne)19.

Należy jednak dodać, że aby zabytek kultury materialnej przekształcić w atrakcję

turystyczną, konieczna jest odpowiednia legenda (w sensie opowieści o historii

jakiegoś miejsca lub osoby). Nawet angielskie Stonehenge, bez swojej legendy było-

by tylko stosem kamieni. Problem regionu lubuskiego polega na tym, że większość

zabytków kultury materialnej to obiekty przez dziesiątki lat określane jako ponie-

mieckie. Nie interesowano się ich przeszłością i ludźmi, którzy je stworzyli. W tej

sytuacji trudno było wykreować dla turystów odpowiednią opowieść. Obecnie sytu-

acja zaczyna się jednak zmieniać na lepsze.

Można zatem stwierdzić, że pod względem zasobów przyrodniczych czy kultu-

rowych (zwłaszcza ujmowanych jakościowo) nie można regionu lubuskiego zaliczyć

do czołówki europejskiej, czy nawet krajowej. Nie przekreśla to jednak możliwości

rozwoju turystyki. Porażka poprzedniej strategii wynika raczej nie z braku odpo-

wiednich zasobów, a z braku pomysłów, jak te zasoby wykorzystać.

Przykładem jak ważny jest odpowiedni pomysł, jest figura Jezusa Chrystusa Kró-

la Wszechświata w Świebodzinie. Niezależnie od kontrowersji co do wartości arty-

stycznej, należy obiektywnie przyznać, że ten wykonany z żelbetonu obiekt stał się

szybko jedną z największych atrakcji turystycznych regionu mimo, że jego powsta-

nia nie przewidywała ani regionalna, ani lokalna strategia rozwoju turystyki.

18 Studium Integracji Przestrzennej…, op. cit., s. 48. 19 M.W. Kozak, Konkurencyjność turystyczna polskich regionów, Studia Regionalne i Lokalne, 2006 nr 3(25),

s. 52.


168

Dzieje tej budowy pokazują też, jak ważna jest dla rozwoju lokalnego czy regio-

nalnego, rola lidera, obdarzonego wizją i umiejętnościami mobilizowania innych do

osiągania założonych celów. Formalna strategia nie jest w stanie takich liderów

zastąpić.

Zakończenie

Punktem wyjścia powyższej analizy było stwierdzenie, że pomimo posiadania

Strategii Rozwoju Turystyki Województwa Lubuskiego na lata 2006-2013, nie udało

się w sposób planowy rozwinąć funkcji turystycznej regionu. Aby odkryć przyczyny

takiego stanu rzeczy poddano weryfikacji cztery hipotezy. W efekcie można przyjąć

tezę, że na niepowodzenie strategii złożyły się zarówno błędy podczas tworzenia

strategii jak i w fazie jej realizacji.

W fazie tworzenia nie umiano udzielić jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, dla-

czego właściwie turysta ma odwiedzić region lubuski, dlaczego warto tu przyjechać.

Używając terminologii marketingowej można stwierdzić, że nie stworzono wyrazi-

stej tożsamości regionu – w sensie wizji, w jaki sposób region ma być postrzegany

przez turystę. W efekcie zabrakło też odpowiedniego wizerunku, bo wizerunek jest

odbiciem tożsamości w umyśle konsumenta. Region lubuski w świadomości zarów-

no Polaków jak i obcokrajowców praktycznie nie istnieje. Należy ten stan rzeczy

zmienić.

Wyrazisty wizerunek regionu stanowi siłę przyciągającą turystów i tworzy znacz-

ną część wartości dodanej oferowanych produktów turystycznych20.

Błędem popełnionym w fazie realizacji był także brak odpowiedniego wsparcia

finansowego działań założonych w strategii. Wykazano to w powyższym tekście na

przykładach liczbowych. Błędem popełnionym w obu fazach było też przecenianie

walorów turystycznych regionu i wyciąganie wniosku, że obronią się one same

i przyciągną turystę nawet bez wielkich nakładów inwestycyjnych.

Na to wszystko nałożyły się skutki światowego kryzysu gospodarczego, na który

lubuska turystyka okazała się szczególnie podatna.

20 Analiza przewag konkurencyjnych polskich regionów na europejskim rynku turystycznym, Koordynator badań Jan

Grabowski, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego w Warszawie, Warszawa 2003, s. 33.


Rozmiary niniejszego tekstu nie pozwalają bliżej zająć się nową strategią, czyli

Programem Rozwoju Lubuskiej Turystyki do 2020 roku. Zawarta jest w nim dość

przekonywująca wizja turystyczna województwa lubuskiego w roku 2020:

Lubuskie posiada wyrazistą markę turystyczną, opartą na unikatowych produktach turystycz-

nych. Większość Polaków posiada silne skojarzenia regionu z jego wizerunkowymi produktami

i pragnie go odwiedzić, gdy tylko nadarzy się sprzyjająca okazja. Planując jednak pobyt turystycz-

ny w Lubuskiem starają się oni także wykorzystać sieciowe produkty turystyczne, które występują

w różnym natężeniu w całym niemal województwie. Dodatkową wartość oferty turystycznej woje-

wództwa dostarczają produkty o unikatowym charakterze występujące punktowo w różnych

miejscach w regionie. Oferta turystyczna lubuskiego zaskakuje stopniem dopracowania i jakością.

Jej podstawowym wyróżnikiem jest zaangażowanie poznawcze turysty i dobra informacja tury-

styczna. Jakościowe oznakowanie i wysokiej jakości infrastruktura turystyczna towarzyszą tury-

ście na każdym etapie poznawania atrakcji regionu21.

Widać zatem, że autorzy nowej strategii wyciągnęli wnioski z niepowodzenia

swoich poprzedników. Trafnie też unikają mnożenia bytów i starają się ograniczyć

listę sztandarowych produktów turystycznych regionu. Zakładają podział regional-

nych produktów turystycznych na produkty wizerunkowe, horyzontalne oraz unika-

towe produkty miejsca. Trzy turystyczne produkty wizerunkowe to Wino i kuchnia,

Militaria i fortyfikacje oraz Przygoda na wodzie. Autorzy uważają, że ich wdrożenie za-

pewni regionowi silne wyróżniki, budujące turystyczną markę Lubuskiego. Z kolei

produkty horyzontalne mają mieć charakter ponadlokalny i w założeniu zapewnią

możliwie równomierną dystrybucję ruchu turystycznego w całym województwie.

Mają to być: Rowerowe Lubuskie, Oko w oko z przyrodą, Sakralne Lubuskie, Turystyka

wiejska, Turystyka transgraniczna, Festiwalowe Lubuskie oraz Kultura miast i miasteczek. Na

najniższym szczeblu wiązanki znajdują się unikatowe produkty miejsca, stanowiące

wyróżniki lokalnej oferty turystycznej22.

Ostateczny efekt będzie zależał jednak od tego, w jaki sposób strategia będzie

wdrażana, a zwłaszcza, jakie uzyska wsparcie finansowe.

21 `Program Rozwoju Lubuskiej Turystyki do 2020 roku, cz. II programowa, Zielona Góra 2014, s. 7. 22 Ibidem, s. 3.


170

Bibliografia

[1] Analiza przewag konkurencyjnych polskich regionów na europejskim rynku turystycz-

nym, Koordynator badań, Jan Grabowski, Instytut Koniunktur i Cen Handlu

Zagranicznego w Warszawie, Warszawa 2003.

[2] Kozak M. W., Konkurencyjność turystyczna polskich regionów, Studia Regionalne i

Lokalne, 2006 nr 3(25).

[3] Kozak M. W., Turystyka i dziedzictwo kulturowe Polski Zachodniej. Ekspertyza

sporządzona na potrzeby Założeń Strategii Rozwoju Polski Zachodniej,

Warszawa 2011.

[4] Kudłacz T., Hołuj A., Serafin P., Zawilińska B., Raport Regionalny

Województwo Lubuskie, Ekspertyza wykonana na zlecenie Urzędu

Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego, Zielona Góra – Kraków

2011.

[5] Lubuska Strategia Rozwoju Turystyki na lata 2006-2013, PART S.A., Zielona

Góra-Warszawa 2005.

[6] Program Rozwoju Lubuskiej Turystyki do 2020 roku. Cz. I audytowo-analityczna,

Styczeń 2014, Zielona Góra 2014.

[7] Program Rozwoju Lubuskiej Turystyki do 2020 roku. Cz. II programowa, Zielona

Góra 2014.

[8] Skonsolidowany rachunek wydatków na turystykę w Polsce, Raport “EU-Consult”

Sp. z o.o., zamawiający: Ministerstwo Sportu i Turystyki, Gdańsk 2013.

[9] Strategia rozwoju województwa lubuskiego 2020, Załącznik do Uchwały nr

XXXII/319/12 Sejmiku Województwa Lubuskiego z 19 listopada 2012 r.,

Zielona Góra 2012.

[10] Studium Integracji Przestrzennej Polskiej Części Pogranicza Polski i Niemiec, War-

szawa, Szczecin, Zielona Góra, Wrocław 2013.

[11] Szanse i bariery dostępu podmiotów turystycznych do funduszy strukturalnych. Raport

końcowy na zlecenie Ministerstwa Sportu i Turystyki, WYG PSDB, War-

szawa 2014.


[12] Szromek A.R., Pomiar funkcji turystycznej obszarów za pomocą wskaźników funkcji

turystycznej na przykładzie obszarów państw europejskich, [w:] J. Mika, K. Zeug-

Żebro (red.), Zastosowania metod matematycznych w ekonomii i zarządzaniu, Zeszy-

ty Naukowe Wydziałowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Ka-

towice 2013.

[13] Turystyka w 2013 roku, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2014.

[14] Turystyka w województwie lubuskim w 2013 r., Urząd Statystyczny w Zielonej

Górze, Zielona Góra 2014.















[22] Więckowski M., Turystyka na obszarach przygranicznych Polski, Prace Geogra-

ficzne nr 224, IGiPZ PAN, Warszawa 2010.


172

Streszczenie

Słowa kluczowe: turystyka przyjazdowa, gospodarka regionalna, strategia rozwoju

W artykule opisano stopień rozwoju funkcji turystycznej w regionie lubuskim. Wykorzystano

w tym celu podstawowe wskaźniki intensywności ruchu turystycznego i wskaźniki poziomu zago-

spodarowania turystycznego. Została poddana ocenie efektywność realizowanych na terenie woje-

wództwa lubuskiego strategii rozwoju turystyki. Opisano przyszłe kierunki rozwoju turystyki

proponowane przez władze samorządowe regionu i rolę funduszy europejskich w rozwoju turystyki.

Tourism as a potential factor of development of the Lubuskie voivodeship

Summary

Key words: inbound tourism, regional economy, development strategy

The article discusses the level of tourist function development in Lubuskie region. To this end

there were used the principal indicators of tourist traffic and level of tourism development. The

article evaluates the efficiency of tourism development strategies, realised in Lubuskie voivodeship. It

also describes the future directions of tourism development, proposed by local authorities and the role

of European funds in tourism development.


Nr 4 (50) / 2015

[s. 173-190]

Halina KIRYLUK

Politechnika Białostocka

Wpływ turystyki na rozwój regionu na przykładzie województwa podlaskiego

Wprowadzenie

Turystyka jest interdyscyplinarną dziedziną gospodarki, która jest silnie powiąza-

na z różnymi sferami życia społeczno-gospodarczego. Dzięki tym związkom i za-

leżnościom ma duży potencjał w stymulowaniu rozwoju regionalnego i lokalnego, w

tym rozwoju inwestycji, infrastruktury, zatrudnienia oraz podnoszenia poziomu

ekonomicznego miejscowej ludności.

W ostatnich latach wiele regionów w Polsce coraz częściej upatruje w turystyce

szans na rozwój społeczno-gospodarczy i aktywizację społeczności lokalnych. Do-

tyczy to zarówno regionów o rozwiniętej funkcji turystycznej, jak i tych, na których

turystyka do tej pory się nie odgrywała istotnej roli. Wykorzystanie tej szansy zależy

w dużym stopniu nie tylko od posiadanych walorów turystycznych, ale przede

wszystkim kapitału ludzkiego i społecznego danego regionu, w tym działań podej-

mowanych przez samorządy terytorialne i ich akceptacji ze strony mieszkańców. Na

nastawienie mieszkańców wobec turystyki duży wpływ ma ich świadomość konse-

kwencji rozwoju turystyki, postrzeganych zarówno w kategoriach korzyści jak i strat.

Celem głównym artykułu jest analiza skutków rozwoju turystyki na obszarach re-

cepcji turystycznych oraz ocena ich postrzegania przez mieszkańców województwa

Halina KIRYLUK

174

podlaskiego. Celem dodatkowym pracy jest ocena roli samorządu województwa

w stymulowaniu rozwoju turystyki w regionie.

W pracy wykorzystano metodę analizy literaturowej, analizę dokumentów źró-

dłowych oraz zaprezentowano wyniki badań ankietowych przeprowadzonych

w latach 2010-2011 wśród mieszkańców województwa podlaskiego1, metodą bezpo-

średniego wywiadu standaryzowanego.

Dyskusja na temat korzyści i kosztów rozwoju turystyki prowadzona jest na

świecie już od dawna. W Polsce również istnieje znaczący dorobek literaturowy

w tym zakresie, analizujący skutki rozwoju turystyki w różnej skali (krajowej, regio-

nalnej, lokalnej) i różnych aspektach, poczynając od teoretycznych podstaw wpływu

turystyki na rozwój regionalny i lokalny2, poprzez analizę roli samorządów w rozwo-

ju funkcji turystycznej3, aż po badania empiryczne dotyczące wybranych problemów

rozwoju turystyki4. Istotnym zagadnieniem jest ocena tego rozwoju prowadzona

z perspektywy mieszkańców obszarów recepcji turystycznej. Wciąż niewiele jest

badań w tym zakresie, zwłaszcza prowadzonych na skalę regionalną.

Wpływ turystyki na rozwój regionów

Rozwój turystyki na obszarach recepcji turystycznej uruchamia określone procesy

zmian, którym mogą towarzyszyć pozytywne i negatywne skutki w sferze gospodar-

czej, społeczno-kulturowej, czy ekologicznej obszarów recepcji turystycznej.

W sferze ekonomicznej do głównych korzyści z rozwoju turystyki dla obszarów

recepcji turystycznej można zaliczyć przede wszystkim: rozwój gospodarczy regio-

nu, poprzez rozwój handlu i usług, drobnej przedsiębiorczości, rozwój inwestycji

1 Badania ankietowe przeprowadzono w ramach grantu KBN Nr N N114 269734, pt.: Turystyka

w województwie podlaskim w świetle zasad zrównoważonego rozwoju zrealizowanego w latach 2008-2011 na Politechnice Białostockiej, pod kierunkiem dr. G. Dobrzańskiego.

2 L. Lutowski, Turystyka jako czynnik rozwoju w świetle wybranych teorii rozwoju regionalnego, „Turyzm” nr 20/1 2010, ss. 5-11; E. Łaźniewska (red.), Turystyka w rozwoju lokalnym, Poznań 2012; A.P. Wiatrak, Zarządzanie turystyką i wspieranie jej rozwoju, „Problemy Zarządzania”, nr 3(29) 2010.

3 A. Panasiuk, Instrumenty zarządzania turystyką w regionie, „Problemy Zarządzania”, vol. 8, nr 3 (29) 2010. 4 A. Niezgoda, Obszar recepcji turystycznej w warunkach rozwoju zrównoważonego. Prace habilitacyjne 24.

Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 2006; A. Rapacz, P. Gryszel, D. E. Jaremen, Samorząd terytorialny szczebla gminnego a realizacja koncepcji turystyki zrównoważonej, [w:] Turystyka wobec nowych zjawisk w gospodarce światowej, E. Dziedzic (red.), Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2011.

http://pz.wz.uw.edu.pl/pl/numer/zarzadzanie-w-turystyce


Wpływ turystyki na rozwój regionu na przykładzie województwa podlaskiego 175

(w tym infrastruktury technicznej, nowoczesnej infrastruktury sportowo-

rekreacyjnej), powstanie nowych miejsc pracy dla lokalnej społeczności (spadek

bezrobocia, aktywizacja zawodowa ludności), zwiększenie bezpośrednich dochodów

ludności oraz dochodów budżetowych gmin recepcji turystycznej, wzbogacenie

oferty usługowej dla ludności lokalnej, co wpływa również na poprawę jakości ich

życia. Źródłem korzyści ekonomicznych z rozwoju turystyki na obszarach recepcyj-

nych są zarówno wydatki turystyczne, jak i wydatki inwestycyjne podmiotów zwią-

zanych gospodarczo z obszarem recepcyjnym (sektor publiczny i prywatny). Tury-

styka ma bardzo duży potencjał w aktywizowaniu rozwoju innych dziedzin i branż

gospodarowania, które pośrednio lub bezpośrednio biorą udział w obsłudze tury-

stów. Turystyczna aktywizacja gospodarki regionalnej i lokalnej staje się z kolei

czynnikiem wzrostu zatrudnienia. Trzeba też pamiętać, że mogą wystąpić negatywne

skutki turystyki, takie jak: sezonowość i okresowy brak pracy, nasilenie skali i skut-

ków inflacji, duże wydatki z budżetu lokalnego związane z koniecznością rozwoju

infrastruktury i jej bieżącą obsługą, kapitałochłonność inwestycji turystycznych,

ograniczone zastosowanie infrastruktury, spekulacja gruntami budowlanymi, niele-

galny handel (rozwój szarej strefy), czy zbyt silna urbanizacja, która może doprowa-

dzić do zaniku funkcji turystycznych5.

Rozwój turystyki powoduje też duże przemiany w sferze społecznej i kulturowej.

Turystyka może być przede wszystkim istotnym czynnikiem podnoszenia jakości

życia społeczności lokalnych, ochrony, wzbogacania i promocji dziedzictwa kultu-

rowego regionu. Jej rozwój może też pociągnąć za sobą zjawiska negatywne, takie

jak komercjalizacja kultury, sztuki i rzemiosła, utrata tożsamości społeczności lokal-

nych, utrudnienia w codziennym życiu czy rozwój zjawisk patologii społecznej.

Wszechstronną analizę wpływu turystyki na sferę społeczną i kulturową przedstawia

w swoich pracach między innymi K. Przecławski6.

5 H. Iwaniuk, Turystyka stymulatorem ekorozwoju na obszarach przyrodniczo cennych, (w:) Sterowanie ekorozwojem.

Tom III. Regionalne i gospodarcze aspekty ekorozwoju, B. Poskrobko (red.), Wyd. Politechniki Białostockiej, Białystok 1998, s. 153.

6 K. Przecławski, Człowiek a turystyka. Zarys socjologii turystyki, Wyd. Albis, Kraków 1997.

Halina KIRYLUK

176

Skutki rozwoju turystyki w sferze gospodarczej i społeczno-kulturowej są trudne

do uchwycenia, gdyż najczęściej turystyka uruchamia określone procesy zmian,

które mogą być rozłożone w długim okresie czasowym, a ponadto dokonują się na

różnych płaszczyznach. Stosunkowo najłatwiej zaobserwować można przemiany

w sferze ekologicznej. Pozytywny wpływ przejawia się głównie w racjonalnym

kształtowaniu środowiska oraz ochronie jego zasobów i walorów, natomiast nega-

tywny – głównie w degradacji zasobów. Problem ten jest stosunkowo dobrze roz-

poznany w literaturze przedmiotu, stąd też jego szczegółowa analiza została

w niniejszej pracy pominięta. Na uwagę zasługuje jednak fakt, iż turystykę postrzega

się obecnie coraz częściej jako aktywną formę ochrony przyrody oraz ważny in-

strument zrównoważonego rozwoju obszarów recepcji turystycznej.

Ocena skutków rozwoju turystyki w świetle badań ankietowych miesz-

kańców województwa podlaskiego

Cel i metoda badań

Jednym z celów badań ankietowych, realizowanych w ramach szerszego projektu,

była ocena postrzegania skutków rozwoju turystyki (ekonomicznych, społeczno-

kulturowych i ekologicznych) przez mieszkańców województwa podlaskiego.

Badania przeprowadzono w latach 2010-2011 na próbie 647 osób. Próba badaw-

cza została dobrana w sposób warstwowo-kwotowy, z uwzględnieniem podziału

województwa podlaskiego na główne obszary recepcji turystycznej: Puszczę Biało-

wieską, Puszczę Knyszyńską, Dolinę Biebrzy, Górną Dolinę Narwi, Środkową

Dolinę Narwi, Pojezierze Augustowskie wraz z Puszczą Augustowską, Pojezierze

Ełckie, Dolinę Bugu. Wykorzystano metodę bezpośredniego wywiadu standaryzo-

wanego, przy użyciu kwestionariusza.

Charakterystyka próby badawczej

W badaniu wzięło udział 50,54% kobiet i 48,07% mężczyzn (1,39% responden-

tów nie zaznaczyło odpowiedzi). Większość respondentów stanowiły osoby pocho-

dzące z miast: w tym z miast do 20 tys. mieszkańców - 33,54%, z miast od 20-100

tys. mieszkańców ‒ 22,56%, a z miast 200-500 tys. – 1,24%. Osoby pochodzące ze


wsi stanowiły 39,26%. Największy udział stanowiły osoby w wieku 35-44 lata

(21,79%) i 45-54 lata (20,86%) oraz 20-24 lata (20,25%) i 25-24 lata (18,39%). Naj-

mniejszy udział miały osoby w wieku 65 i więcej lat – tylko 2,94%. Pozostałe grupy

to osoby w wieku 55-64 lata (7,11%) oraz 15-19 lat (7,57%). Pod względem wy-

kształcenia największą grupę wśród badanych mieszkańców stanowiły osoby

z wykształceniem średnim ‒ 31,84% (średnim zawodowym – 16,38%

i ogólnokształcącym – 15,46%) oraz wyższym – 25,81% i policealnym ‒ 10,51%.

Najmniejszy udział stanowili mieszkańcy z wykształceniem niepełnym podstawo-

wym – 2,78% i bez formalnego wykształcenia ‒ 5,56%

Wyniki badania

Mieszkańcy obszarów recepcji turystycznej województwa podlaskiego

w zdecydowanej większości (76,35% badanych) dostrzegają pozytywny wpływ tury-

styki na gospodarkę swojej gminy. Około 1/3 respondentów (31,22%) uważa, że

ten wpływ jest zdecydowanie korzystny, 45,13% - że raczej korzystny. Co dziesiąty

ankietowany mieszkaniec województwa uważa dotychczasowy rozwój turystyki za

niekorzystny dla gospodarki ich obszaru (rys. 1.).

W odpowiedzi na pytanie, czy rozwój turystyki przyczynił się w ostatnich kilku

latach do rozwoju usług i infrastruktury w ich regionie 27,97% ankietowanych od-

powiedziało, że „tak”, a 41,26%, że „raczej tak”. Wpływu takiego nie zauważa jed-

nak dość duża grupa badanych, bo prawie co trzeci ankietowany. Około 1/3 re-

spondentów (32,92%) zauważa też negatywne skutki dotychczasowego rozwoju

turystyki w sferze gospodarczej - wzrost cen podstawowych towarów.

Większość respondentów, bo aż 76,2% chce, aby na ich obszarze następował

dalszy rozwój turystyki. Zdecydowanego poparcia dla wzrostu zagospodarowania

turystycznego i rozwoju ruchu turystycznego w ich gminie udzieliło 37,25% ankie-

towanych.

Halina KIRYLUK

178

Rys. 1. Postrzeganie dotychczasowego rozwoju turystyki dla gospodarki

gminy w kategoriach korzyści

Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

Porównując turystykę z innymi dziedzinami działalności gospodarczej 1/3

mieszkańców (33,08%) stwierdza, że raczej nie istnieją lepsze szanse rozwoju ich

gminy. Jednak tylko 6,03% jest o tym całkowicie przekonana. Co czwarty ankieto-

wany mieszkaniec dostrzega inne lepsze szanse rozwojowe.

Oceniając wpływ turystyki na sferę społeczno-kulturową zdecydowana większość

ankietowanych mieszkańców dostrzega przede wszystkim pozytywne skutki rozwo-

ju turystyki w tej sferze. Ponad 80% ankietowanych wskazuje, że turystyka wpływa

na wzrost jakości życia w regionie (rys. 2.).

Mieszkańcy województwa podlaskiego na ogół nie dostrzegają negatywnych

skutków rozwoju turystyki z sferze społeczno-kulturowej. Zdecydowana większość

ankietowanych (83,16%) uważa, że turystyka wcale lub raczej nie ma wpływu na

zmianę tradycyjnych wzorców kulturowych i zachowań mieszkańców (rys. 3.).

12,21

1,70

9,74

45,13

31,22

0 10 20 30 40 50

brak odpowiedzi

zdecydowanie nie

raczej nie

raczej tak

zdecydowanie tak

%


Rys. 2. Wpływ turystyki na wzrost jakości życia mieszkańców


Rys. 3. Wpływ turystyki na zmianę tradycyjnych wzorców kulturowych i zachowań mieszkańców


Większość mieszkańców pozytywnie postrzega też wpływ turystyki na architek-

turę i krajobraz kulturowy. Wśród badanych 2/3 respondentów ocenia, że jest to

wpływ korzystny (22,41%) lub raczej korzystny (44,98%). Jednak należy zauważyć,

%

%

1,85

0,62

4,33

12,67

38,49

42,04

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

brak odpowiedzi

turystyka nawet obniża jakość życia…

nie

raczej nie

raczej tak

tak

0,46

3,86

12,52

46,37

36,79

0 10 20 30 40 50

brak danych

tak

raczej tak

raczej nie

nie

Halina KIRYLUK

180

że ponad 20% osób uważa, że turystyka wcale nie ma wpływu na krajobraz kultu-

rowy. Tylko co dziesiąty ankietowany ocenia ten wpływ jako negatywny (rys. 4.).

Rys. 4. Wpływ turystyki na architekturę i krajobraz kulturowy


Oceniając zachowania turystów w okolicy większość mieszkańców uważa, że

szanują oni zabytki kultury (na „tak” było 27,51% osób, a „raczej tak” ‒ 58,27%).

Mieszkańcy wskazali też, że sami w większości kultywują tradycyjne obyczaje, język,

muzykę, potrawy, praktyki kulturowe i religijne (na „tak” było 25,04% osób, a na

„raczej tak” ‒ 37,25%). Jednak ponad 1/3 respondentów przyznała, że nie kultywu-

je tych tradycji.

Wśród negatywnych skutków rozwoju turystyki co czwarty ankietowany dostrze-

ga utrudnienia w codziennym życiu mieszkańców, przede wszystkim utrudnienia

w dostępie do usług (np. dłuższe kolejki w sklepach, u lekarza).

Najłatwiej jest dostrzec przemiany w sferze środowiskowej, zwłaszcza skutki de-

gradacji środowiska, które turystyce często towarzyszą. Co ciekawe większość ankie-

towanych mieszkańców województwa podlaskiego (55,97%) uważa, że wpływ roz-

woju turystyki na stan środowiska przyrodniczego jest korzystny (w tym 38,64%

osób ocenia ten wpływ jako „raczej korzystny”, a 16,23% ‒ „zdecydowanie ko-

rzystny”). Na taką ocenę może wpływać fakt, iż obszar województwa podlaskiego

%

0,31

22,10

2,47

7,73

44,98

22,41

0 10 20 30 40 50

brak danych

turystyka nie ma wpływu na krajobrazkulturowy

niekorzystny

raczej niekorzystny

raczej korzystny

korzystny


jest obszarem o wysokich walorach środowiska przyrodniczego, które w dużym

stopniu objęte są ochroną prawną i na których obowiązują pewne ograniczenia

w zakresie użytkowania turystycznego. Coraz bardziej powszechne staje się również

postrzeganie turystyki jako aktywnej formy ochrony dziedzictwa przyrodniczego

i kulturowego obszarów recepcji turystycznej. Walory przyrodnicze i kulturowe stają

się przedmiotem zainteresowania podmiotów kreujących produkty turystyczne,

a więc uruchamia się proces ich okrywania, ochrony, wzbogacania i promowania.

Jak zauważa M. Zdon-Korzeniowska elementy dziedzictwa z jednej strony są atrak-

cjami, wokół których tworzy się unikatowe produkty turystyczne, z drugiej zaś ‒

wyróżnikami danego miejsca czy regionu, w oparciu o które społeczności lokalne

budują swoją tożsamość i poczucie przynależności7.

Negatywnie wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze postrzega 27,2% re-

spondentów (rys. 5).

Rys. 5. Ocena wpływu rozwoju turystyki na stan środowiska przyrodniczego


Jako największe zagrożenia dla środowiska przyrodniczego mieszkańcy wskazy-

wali (przy możliwości wytypowania do trzech odpowiedzi): zaśmiecenie otoczenia,

zanieczyszczenie wód oraz hałas. Co ciekawe ponad 15% respondentów uważa, że

7 M. Zdon-Korzeniowska, Jak kształtować regionalne produkty turystyczne? Teoria i praktyka, Wyd.

Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009, s. 7.

0,46

1,08

6,18

21,02

16,38

38,64

16,23

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

brak odpowiedzi

inny

niekorzystny

raczej niekorzystny

turystyka nie ma wpływu na stan środowiska

raczej korzystny

zdecydowanie korzystny

%

Halina KIRYLUK

182

turystyka nie ma żadnego negatywnego wpływu na środowisko, a jedynie inne ro-

dzaje działalności mu szkodzą. Najmniej dostrzegany przez mieszkańców jest na-

tomiast wpływ turystyki na zmniejszenie atrakcyjności krajobrazu oraz wymieranie

gatunków roślin i zwierząt (rys. 6.).

Rys. 6. Największe zagrożenia dla środowiska przyrodniczego wynikające z

rozwoju turystyki


Zakres i skala przemian towarzyszących rozwojowi turystyki w dużej mierze uza-

leżniona będzie od lokalnej i regionalnej polityki turystycznej kształtowanej przez

samorządy terytorialne. Ankietowani mieszkańcy w większości (73,42 %) wskazują

samorząd jako główny podmiot odpowiedzialny za rozwój turystyki.

Rola samorządów terytorialnych w stymulowaniu rozwoju turystyki

w regionie

Samorząd terytorialny może wywierać duży wpływ na dynamikę i kierunki roz-

woju turystyki w regionie. Tworzy on określone warunki do rozwoju gospodarczego

na swoim obszarze, w tym rozwoju przedsiębiorstw turystycznych.

W ostatnich latach rola samorządów terytorialnych w systemie zarządzania tury-

styką uległa wzmocnieniu, szczególnie jeśli chodzi o samorząd województwa, który

0,15

7,11

14,68

15,77

17,47

20,25

41,11

45,90

66,15

0 10 20 30 40 50 60 70

inne

zmniejszenie atrakcyjności krajobrazu

wymieranie gatunków zwierząt i roślin

brak negatywnego wpływu turystyki,…

zanieczyszczenie powietrza

degradacja gleb

hałas

zanieczyszczenie wód

zaśmiecenie otoczenia

%


przejął od administracji rządowej (wojewodów) szereg kompetencji wynikających z

ustawy o usługach turystycznych8 (m.in. kontrolnych i nadzorczych). Rodzaj i zakres

zaangażowania władz publicznych jest bardzo istotnym czynnikiem rozwoju tury-

styki9.

Wiodącą rolę w rozwoju turystyki w regionie pełnią przede wszystkim samorządy

gminne i wojewódzki. Powiaty mają nieco mniejsze znaczenie, gdyż ich uprawnienia

w sferze turystyki pokrywają się w dużej mierze z kompetencjami samorządu gmin-

nego. Zakres i funkcje powiatu mają głównie charakter uzupełniający i pomocniczy

w stosunku do funkcji gminy. Powiaty mogą być jednak ważnym inicjatorem przed-

sięwzięć turystycznych o charakterze ponadgminnym.

Samorząd województwa wykonuje zadania związane z rozwojem regionalnym na

obszarze województwa. Może samodzielnie kreować regionalną politykę turystycz-

ną, która powinna być ukierunkowana na pobudzanie aktywności gospodarczej,

podniesienie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki turystycznej,

zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego obszarów (przy

uwzględnieniu potrzeb przyszłych pokoleń), a także rozwijanie tożsamości lokalnej.

Posiada szereg instrumentów administracyjno-prawnych, planistycznych, ekono-

micznych, instytucjonalno-organizacyjnych czy marketingowych pozwalających

aktywnie sterować rozwojem turystyki oraz dziedzin rozwijających się w jej otocze-

niu. Sterowanie rozwojem regionalnej gospodarki turystycznej wynika przede

wszystkim z możliwości stanowienia przez niego aktów prawa miejscowego obo-

wiązujących na obszarze województwa, uchwalania strategii rozwoju województwa,

programów wojewódzkich oraz planu zagospodarowania przestrzennego, prowa-

dzenia samodzielnie gospodarki finansowej na podstawie budżetu, określania zasad

udzielania dotacji przedmiotowych i podmiotowych z budżetu, uchwalania przepi-

sów dotyczących podatków i opłat lokalnych, dysponowania mieniem wojewódz-

8 Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (t.j. Dz. U. z 2014 r., poz. 196, 822). 9 L. Butowski, Turystyka jako czynnik rozwoju w świetle wybranych teorii rozwoju regionalnego, „Turyzm” nr

20/1 2010, s. 5.

Halina KIRYLUK

184

kim, uchwalania przepisów dotyczących organizacji wewnętrznej oraz trybu pracy

organów samorządu województwa10.

Osiągnięcie pożądanych efektów rozwoju turystyki w regionie wymaga podej-

mowania spójnych i kompleksowych działań, w ramach przyjętej długofalowej

polityki turystycznej. Działania samorządu województwa obejmują między innymi11

(tabela 1.):

‒ opracowanie i realizację regionalnej strategii rozwoju turystyki (produktów

turystycznych),

‒ utrzymanie i rozbudowę infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu

wojewódzkim (głównie środowiskowej i transportowej oraz sportowo-

rekreacyjnej),

‒ wspieranie rozwoju kultury oraz ochrony i racjonalnego wykorzystywania

dziedzictwa kulturowego, w tym m.in. koordynacja i współfinansowanie

działalności regionalnych instytucji turystyki, kultury fizycznej i sportu,

‒ wspieranie organizacji międzynarodowych i ogólnopolskich imprez tury-

stycznych i sportowych,

‒ racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska

zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,

‒ koordynację i rozwój zintegrowanego systemu informacji turystycznej

w województwie,

10 Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (tj. Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1590, z późn.

zm.). 11 Szerszą analizę zadań samorządów terytorialnych w sferze turystyki prezentuje praca: H. Kiryluk, Rola

samorządu terytorialnego w zarządzaniu turystyką na obszarach przyrodniczo cennych, [w:] Turystyka i rekreacja na obszarach przyrodniczo cennych w regionach transgranicznych północno-wschodniej Polski, W. Chiżniak, T. Ołdytowski, E. Szymańska, (red.), Wyd. Politechniki Białostockiej, Białystok 2009, ss. 53-68.


Tab. 1. Kierunki rozwoju turystyki w województwie podlaskim do roku 2015

Element strategii

Charakterystyka

Wizja rozwoju turystyki

Województwo podlaskie w roku 2015 to region, w którym turystyka jest jedną z wiodących dziedzin gospodarki sprawnie zarządzaną, z rozwiniętą infrastrukturą turystyczną odpowiadającą standardom Unii Europejskiej, zintegrowanym systemem informacji i promocji turystycznej, określoną marką turystyczną i atrakcyjnymi produktami turystycznymi wojewódz-twa opartymi o unikatowe walory przyrodnicze i kulturowo - etniczne oraz rozwiniętym systemem rekreacji ukierunkowanym na poznanie, zdrowie i aktywny wypoczynek

Misja

Województwo podlaskie to wielofunkcyjny obszar potrafiący tworzyć, rozwijać i dostosować swoją ofertę turystyczną z wykorzystaniem walo-rów środowiska naturalnego, wielokulturowej tradycji i położenia przy-granicznego do rzeczywistych potrzeb turystów odwiedzających region w różnych porach roku

Priorytety roz-wojowe woje-

wództwa podla-skiego

1. Nowoczesna infrastruktura turystyczna i okołoturystyczna w obsza-rach wysokiej atrakcyjności turystycznej województwa podlaskiego.

2. Wzmocnienie pozycji województwa podlaskiego na krajowym i zagranicznym rynku turystycznym

3. Wysoka jakość podlaskiej turystyki 4. Prognozowanie i programowanie popytu i potrzeb turystycznych dla

poszczególnych obszarów i marek turystycznych województwa pod-laskiego

5. Partnerstwo na rzecz rozwoju sektora turystycznego w wojewódz-twie podlaskim

Źródło: Programu rozwoju turystyki i zagospodarowania turystycznego województwa podlaskiego w latach 2010-2015, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Białystok 2009.

‒ promocję turystyczna regionu i jego możliwości rozwojowych,

‒ wspieranie rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki i gospodarki,

popieranie postępu technologicznego oraz innowacji;

‒ pozyskiwanie i łączenie środków finansowych publicznych i prywatnych,

w celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej, w tym także przy-

znawanie dofinansowania projektów z funduszy strukturalnych Unii Euro-

pejskiej,

‒ współpracę i współdziałanie na rzecz rozwoju i promocji turystyki

w regionie (z administracją rządową szczebla wojewódzkiego, samorządem

Halina KIRYLUK

186

powiatowym i gminnym, samorządem gospodarczym branży turystycznej,

stowarzyszeniami turystycznymi oraz innymi organizacjami turystycznymi),

‒ wspieranie i prowadzenie działań na rzecz integracji społecznej

i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu.

Ocenia się, iż samorząd województwa, ma wprawdzie mniejsze możliwości bez-

pośredniego wpływu na inwestycje turystyczno-rekreacyjne niż samorząd gminny,

dysponuje jednak największymi możliwościami w zakresie koordynowania współ-

pracy podmiotów i realizowanych przedsięwzięć w regionie (m.in. na rzecz rozwoju

produktów turystycznych) oraz podejmowania działań dotyczących promocji tury-

stycznej regionu12.

System współpracy uważany jest obecnie za ważną determinantę skutecznego

funkcjonowania podmiotów gospodarki turystycznej na poziomie regionalnym

i lokalnym. Samorządy terytorialne powinny kreować aktywne formy oddziaływania

na gospodarkę, podejmując wspólne inicjatywy z podmiotami bezpośredniej gospo-

darki turystycznej13. Obecnie, jak zauważa M. Kozak, potrzebni są przede wszyst-

kim liderzy zdolni zmobilizować społeczności do osiągania wyznaczonych prioryte-

tów rozwojowych i celów strategicznych14.

Reasumując, samorządy terytorialne mogą pełnić istotną rolę w stymulowaniu

rozwoju turystyki i innych dziedzin rozwijających się w jej otoczeniu. Realizując

swoje zadania w sferze turystyki (zarówno własne, jak i zlecone z zakresu admini-

stracji rządowej) tworzą określone warunki dynamizujące lub hamujące ten rozwój.

Przed samorządami terytorialnymi w Polsce stoi jednak szereg wyzwań

i problemów, z którymi muszą się zmierzyć, chcąc wykorzystać turystykę jako na-

rzędzie pobudzania rozwoju regionalnego i lokalnego.

12 M. Zdon-Korzeniowska, Jak kształtować regionalne produkty turystyczne? Teoria i praktyka, Wyd.

Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009, s. 111. 13 A. Panasiuk, Instrumenty zarządzania turystyką w regionie, „Problemy Zarządzania”, vol. 8, nr 3 (29) 2010,

s. 21. 14 M. Kozak (2010), Turystyka: niewykorzystywana szansa rozwoju regionów? „Studia Regionalne i Lokalne”,

nr 4/2010, s. 57.


http://www.euroreg.uw.edu.pl/pl/publikacje,turystyka-niewykorzystywana-szansa-rozwoju-regionow

http://www.euroreg.uw.edu.pl/pl/publikacje,turystyka-niewykorzystywana-szansa-rozwoju-regionow


Zakończenie

Rozwój turystyki uruchamia wielokierunkowe procesy zmian, których skutki mo-

gą być zarówno pozytywne, jak i negatywne. Ich percepcja przez mieszkańców,

a przede wszystkim dostrzeganie korzyści z rozwoju turystyki jest istotnym warun-

kiem rozwoju przedsiębiorczości lokalnej oraz akceptacji społecznej dla przedsię-

wzięć rozwojowych podejmowanych przez inne podmioty regionalnej i lokalnej

gospodarki turystycznej.

Z przeprowadzonych badań ankietowych mieszkańców województwa podlaskie-

go wynika, że:

‒ Zdecydowana większość mieszkańców dostrzega przede wszystkim korzyst-

ny wpływ turystyki na wzrost jakości życia, architekturę i krajobraz kulturo-

wy, gospodarkę gminy, rozwój usług i infrastruktury. Negatywny wpływ tu-

rystyki w sferze gospodarczej i społeczno-kulturowej jest w niewielkim

stopniu dostrzegany. Wynikać to może między innymi z tego, że skala roz-

woju turystyki w regionie wciąż jest jeszcze niewielka.

‒ Ponad połowa respondentów uważa, że turystyka wpływa również pozy-

tywnie na stan środowiska przyrodniczego. Wynikać to może z faktu, iż du-

ża część walorów przyrodniczych w regionie jest objęta jest różną formą

ochrony prawnej. Ruch turystyczny na tych obszarach stymuluje rozwój in-

westycji środowiskowych.

‒ Wśród negatywnych skutków rozwoju turystyki wskazuje się najczęściej za-

śmiecenie otoczenia, zanieczyszczenie wód oraz hałas, które wynikają głów-

nie z niewłaściwych zachowań turystów, wzmożonego ruchu samochodo-

wego, a także nadmiernego ruchu turystycznego.

‒ Jako główny podmiot odpowiedzialny za odpowiednie sterowanie rozwojem

turystyki w regionie większość ankietowanych mieszkańców wskazuje samo-

rząd terytorialny.

Stosunek mieszkańców do turystyki stanowić może istotną determinantę rozwoju

regionalnej i lokalnej gospodarki turystycznej: pozytywny – może stymulować różne

inicjatywy prorozwojowe, zaś negatywny – stanowić istotną barierę rozwojową.

Halina KIRYLUK

188

Ważnym zadaniem, a jednocześnie wyzwaniem dla samorządów terytorialnych staje

się podnoszenie świadomości mieszkańców na temat skutków rozwoju turystyki

oraz integrowanie społeczności lokalnych i innych podmiotów gospodarki tury-

stycznej wokół wspólnych celów związanych z rozwojem turystyki w regionie.

Bibliografia

[1] Butowski L., Turystyka jako czynnik rozwoju w świetle wybranych teorii rozwoju re-

gionalnego, „Turyzm” nr 20/1 2010.

[2] Iwaniuk H., Turystyka stymulatorem ekorozwoju na obszarach przyrodniczo cennych,

(w:) Sterowanie ekorozwojem. Tom III. Regionalne i gospodarcze aspekty ekorozwoju

B. Poskrobko (red.), Wyd. Politechniki Białostockiej, Białystok 1998.

[3] Kiryluk H., Rola samorządu terytorialnego w zarządzaniu turystyką na obszarach

przyrodniczo cennych, (w:) Turystyka i rekreacja na obszarach przyrodniczo cennych w

regionach transgranicznych północno-wschodniej Polski, W. Chiżniak, T. Ołdytowski,

E. Szymańska (red.), Wyd. Politechniki Białostockiej, Białystok 2009.

[4] Kozak M. W., Turystyka: niewykorzystywana szansa rozwojowa regionów? „Studia

Regionalne i Lokalne” Nr 4(42)/2010.

[5] Łaźniewska E. (red.), Turystyka w rozwoju lokalnym, Poznań 2012.

[6] Niezgoda A., Obszar recepcji turystycznej w warunkach rozwoju zrównoważonego.

Prace habilitacyjne 24. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 2006.

[7] Panasiuk A., Instrumenty zarządzania turystyką w regionie, „Problemy Zarządza-

nia”, vol. 8, nr 3 (29) 2010.

[8] Programu rozwoju turystyki i zagospodarowania turystycznego województwa podlaskiego

w latach 2010-2015, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Biały-

stok 2009.

[9] Przecławski K., Człowiek a turystyka. Zarys socjologii turystyki, Wyd. Albis,

Kraków 1997.

[10] Rapacz A., Gryszel P., Jaremen D. E., Samorząd terytorialny szczebla gminnego

a realizacja koncepcji turystyki zrównoważonej, (w:) Turystyka wobec nowych zjawisk

w gospodarce światowej, E. Dziedzic (red.), Szkoła Główna Handlowa,

Warszawa 2011.




[11] Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (t.j. Dz. U. z 2014 r.,

poz. 196, 822).

[12] Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (tj. Dz. U. z 2001

r., Nr 142, poz. 1590, z późn. zm.).

[13] Wiatrak A.P. (2010), Zarządzanie turystyką i wspieranie jej rozwoju, „Problemy

Zarządzania”, nr 3(29) 2010.

[14] Zdon-Korzeniowska M., Jak kształtować regionalne produkty turystyczne? Teoria i

praktyka, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009.

Streszczene

Słowa kluczowe: skutki rozwoju turystyki, województwo podlaskie, mieszkańcy, samorząd

terytorialny

Turystyka jako dziedzina gospodarki może odegrać dużą rolę w pobudzaniu rozwoju regional-

nego i lokalnego. Przede wszystkim ma duży potencjał w generowaniu nowych miejsc pracy, docho-

dów, czy rozwoju nowych inwestycji. Wzmacnia też zainteresowanie ochroną dziedzictwa przyrod-

niczego i kulturowego regionu, zarówno ze strony władz, jak i mieszkańców.

Celem głównym artykułu jest analiza skutków rozwoju turystyki na obszarach recepcji tury-

stycznych oraz ocena ich postrzegania przez mieszkańców województwa podlaskiego. Celem do-

datkowym jest ocena roli samorządu województwa w stymulowaniu rozwoju turystyki w regionie.

The influence of tourism on the regional development illustrated by the case of the Podlaskie region

Summary

Key words: effects of tourism development, the Podlaskie region, inhabitant, the local government

administration



Halina KIRYLUK

190

Tourism, as an area of the economy, can play a significant role in stimulating the regional and

local development. First of all, it has a great potential for generating jobs, income, or the develop-

ment of new investments. It also increases the interest in the protection of natural and cultural

heritage of the region, both on the part of the authorities and residents.

The main objective of the article is the analysis of effects of tourism development in the tourist

reception areas, and assessment of its perception of the inhabitants of the Podlaskie region. An

additional aim is to assess the role of the regional government in stimulating the tourism develop-

ment in the region.


Nr 4 (50) / 2015

[s. 191-208]

Ewa FERENS

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego

Katedra Ekonomii i Polityki Gospodarczej

Czynniki warunkujące konkurencyjność terytorialną na przykładzie gmin województwa mazowieckiego

Wstęp

Obecnie polityka regionalna Unii Europejskiej ukierunkowana jest na podniesie-

nie poziomu konkurencyjności regionów. Również dokumenty krajowe, w tym

Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020, zawierają szczegółowe propo-

zycje rozwiązań w zakresie stymulowania konkurencyjności zarówno w skali regio-

nalnej, krajowej jak i międzynarodowej. Jednym z powodów takiej orientacji są

rosnące dysproporcje wewnątrzregionalne. Problem ten dotyczy zarówno regionów

Polski wschodniej, jak i obszarów peryferyjnych w stosunku do silnie rozwiniętych

obszarów metropolitalnych. Przykładem regionu o dużym zróżnicowaniu we-

wnętrznym jest województwo mazowieckie. Siłę napędową rozwoju województwa

stanowi miasto Warszawa, a na pozostałych obszarach występuje duża dysproporcja

pomiędzy poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego.

Stąd konkurencyjność Mazowsza w porównaniu do innych regionów stołecznych

Unii Europejskiej jest nadal wyraźnie niższa. Dlatego szczególne istotne jest zasta-

nowienie się nad możliwościami poprawy pozycji konkurencyjnej biedniejszych

gmin mazowieckich a tym samym całego województwa.

Ewa FERENS

192

Przez konkurencyjny system przestrzenny (lokalny jak i regionalny) rozumie się

taki, który charakteryzuje się określonym zbiorem cech (walorów), które kształtują

jego zdolność konkurencyjną (Mikołajewicz, 1998). Takie ujęcie zwraca uwagę na

istotność identyfikacji czynników warunkujących konkurencyjność danego obszaru.

Celem artykułu jest przybliżenie problematyki uwarunkowań konkurencyjności

terytorialnej oraz określenie kluczowych czynników determinujących konkurencyj-

ność gmin województwa mazowieckiego. Oprócz przeglądu literatury przedmiotu,

materiałem badawczym wykorzystanym w artykule są wyniki własnych badań ankie-

towych przeprowadzonych w 2013 roku wśród władz lokalnych 51 gmin wojewódz-

twa mazowieckiego. Wśród badanych jednostek znalazło się 16 gmin miejskich, 11

gmin miejsko-wiejskich oraz 24 gmin wiejskich.

Wewnętrzne determinanty konkurencyjności terytorialnej

Konkurencyjność gminy to jej zdolność do poprawy pozycji konkurencyjnej wo-

bec innych terytoriów przez zwiększenie atrakcyjności własnego potencjału (środo-

wiska, kapitału ludzkiego, zdolności organizacyjnych) oraz wobec grup docelowych

marketingu terytorialnego (inwestorów, rynków eksportowych, turystów, mieszkań-

ców) (Stelmach, 2010). Konkurencyjność jest zatem stymulatorem zmiany (rozwoju)

i czynnikiem ukierunkowującym działania władz samorządowych.

Konkurencyjność w skali lokalnej można również określić jako przejaw aktywno-

ści władz samorządowych w: działalności marketingowej, wspomaganiu lokalnego

biznesu, budowaniu infrastruktury technicznej oraz społecznej, podnoszącej atrak-

cyjność lokalizacyjną danej jednostki, upowszechnianiu informacji o możliwych

kierunkach rozwoju gospodarczego, ubieganie się o fundusze z instytucji krajowych

i zagranicznych (Domański, 1997). Wieloaspektowość konkurencyjności terytorial-

nej powoduje różnorodność klasyfikacji jej uwarunkowań. Niektórzy autorzy pod-

kreślają wagę czynników ekonomicznych, inni natomiast silniej akcentują determi-

nanty społeczne czy kulturowe. Jednak najczęściej stosowany podział klasyfikuje

czynniki konkurencyjności terytorialnej na wewnętrzne (endogeniczne) i zewnętrzne

(egzogeniczne).

Czynniki warunkujące konkurencyjność terytorialną na przykładzie gmin województwa mazowieckiego 193

Czynniki endogeniczne, to „wszystko, co określa się mianem miejscowych moż-

liwości i miejscowych potrzeb rozwoju” (Jewtuchowicz, 2005). Występują w ukła-

dzie lokalnym i zależą od zasobów lokalnych, ich dostępności, rozmiaru, jakości

oraz efektywności ich wykorzystania. Uwarunkowania wewnętrzne związane są

głównie ze sferą przedmiotową konkurencyjności terytorialnej (Pietrzykowski,

2009), na którą składają się elementy materialne i niematerialne znajdujące się na

danym obszarze. W przedmiotowym konkurowaniu gmin polityka konkurencyjna

władzy lokalnej sprowadzać się powinna do kreowania odpowiednich warunków dla

funkcjonowania przedsiębiorstw, wzmacniania instytucjonalnych czynników oto-

czenia biznesu, poprawy standardu życia mieszkańców oraz jakości pobytu tury-

stów.

Analiza wewnętrznych determinant konkurencyjności terytorialnej jest szczegól-

nie istotna w kontekście nowej teorii konkurencji opartej na przewadze zasobowej,

silnie rozwiniętej w latach 90. XX wieku1. Tezą teorii zasobowej jest to, że zasoby

i umiejętności, które są rzadkie, gwarantują utrzymywanie zysków nadzwyczajnych,

a dodatkowo zapewniają szybki rozwój i dużą przewagę konkurencyjną.

W przypadku konkurencyjności terytorialnej konkurencja jest więc procesem od-

chodzenia od równowagi poprzez ciągłą rywalizację między jednostkami terytorial-

nymi w poszukiwaniu źródeł przewagi komparatywnej w obrębie posiadanych za-

sobów. Szczególną rolę w rozwoju podejścia zasobowego miał R.M. Grant (1991),

który dokonał rozróżnienia między pojęciem „zasobów” i „kompetencji”, mianowi-

cie według niego:

zasoby stanowią wkład do procesów produkcyjnych, są podstawowymi jed-

nostkami analizy, które muszą być akumulowane i koordynowane,

kompetencje są na wyższym poziomie agregacji, utożsamiają zdolności, jakie

mają grupy zasobów, gdy prawidłowo zarządza się realizacją działań służą-

cych osiąganiu celów.

W podejściu zasobowym jednostkę terytorialną można więc rozważyć jako pod-

miot składający się z różnorodnych zasobów i umiejętności (zdolności) odróżniają-

1 Por. m. in. Grant (1991), Peteraf (1993), Barney (1991, 2007), Hunt (1995).

Ewa FERENS

194

cych go od innych obszarów, co stanowi źródło jego przewagi konkurencyjnej.

Istotna jest jednak odpowiednia konfiguracja posiadanych zasobów. Przewagę kon-

kurencyjną uzyskuje się poprzez skonfigurowanie zasobów i umiejętności w kompe-

tencje (rys. 1).

Rys. 1. Determinanty konkurencyjności terytorialnej w kontekście teorii kon-

kurencji opartej na przewadze zasobowej

ZASOBY

Wewnętrzne uwarunkowania prawne

Walory przyrodnicze i kulturowe

Infrastruktura techniczna, społeczna, instytucjonalna

Czynniki ekonomiczne

Otoczenie okołobiznesowe

Kapitał ludzki i społeczny

Innowacyjność

KOMPETENCJE

CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE

Kierunki polityki regionalnej, krajowej i unijnej

Lokalizacja (sąsiedztwo miast, dostępność komunikacyjna)

Relacje z innymi jednostkami terytorialnymi

Ogólna sytuacja kraju (kondycja gospodarcza i społeczna, klimat polityczny)

Wizerunek danego obszaru/regionu

Uwarunkowania historyczne

KLUCZOWE KOMPETENCJE

UMIEJĘTNOŚCI

Zdolności przedsiębiorstw

i władz samorządowych do

efektywnego wykorzystania

zasobów

Racjonalne decyzje

Współpraca lokalna


Zatem dwie gminy/regiony mające takie same zasoby mogą uzyskiwać różny po-

ziom konkurencyjności ponieważ posiadają różne kompetencje organizacyjne, tj.

zdolności władz samorządowych jak i podmiotów gospodarczych do efektywnego


wykorzystania zasobów. Przewaga konkurencyjna jest osiągana dzięki temu, że

dynamiczne zasoby są wykorzystywane szybciej i sprawniej niż u konkurencji (Ei-

senhart, Martin, 2000). Szczególny rodzaj kompetencji stanowią kompetencje klu-

czowe, które są innowacyjnymi i wyróżniającymi się w porównaniu do konkuren-

cyjnych obszarów sposobami postępowania. Innymi słowy, kluczowe kompetencje,

to zdolności władz samorządowych oraz przedsiębiorstw zlokalizowanych na da-

nym obszarze, które umożliwiają im wykorzystać zasoby, by osiągnąć przewagę

konkurencyjną w sposób, którego konkurenci nie są w stanie przyswoić.

W ramach elementów wewnętrznych jednostki terytorialnej można wyróżnić

uwarunkowania prawne, przyrodnicze, ekonomiczno-infrastrukturalne i społeczno-

kulturowe. Do wewnętrznych uwarunkowań prawnych należy zaliczyć przede

wszystkim szereg aktów prawa miejscowego w postaci uchwał i zarządzeń władz

publicznych. Istotna jest stabilność tych przepisów oraz stosowanie uproszczonej

procedury rozpoczęcia i prowadzenia działalności gospodarczej czy też obniżanie

kosztów prowadzenia takiej działalności. Z punktu widzenia możliwości lokalizo-

wania działalności gospodarczej oraz różnych inwestycji, w tym np. turystycznych,

ważne są zapisy w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, który

stanowi prawną podstawę do wydawania decyzji administracyjnych związanych

z zagospodarowaniem przestrzennym w gminie.

Na uwarunkowania przyrodnicze składają się przede wszystkim takie elementy

jak: położenie, zasoby naturalne, rzeźba terenu, zbiorniki wodne, klimat, gleby oraz

flora i fauna. Są to czynniki pozostające poza gestią władz samorządowych. Samo-

rządy mogą jednak wpływać na jakość niektórych zasobów, np.: powietrza, wód,

gleby, poprzez odpowiednią politykę środowiskową. Uwarunkowania przyrodnicze

oraz niektóre elementy pozaprzyrodnicze wpływają na tzw. rentę położenia, którą w

literaturze określa się jako potencjalne, mniej lub bardziej wymierne, korzyści płyną-

ce z usytuowania danej jednostki terytorialnej (Leśniak-Johann, 2011).

Do uwarunkowań infrastrukturalnych zalicza się system infrastruktury technicz-

nej, społecznej jak i instytucjonalnej. Dobrze rozwinięta i sprawnie działająca infra-

struktura jest koniecznym czynnikiem prawidłowego funkcjonowania podmiotów

Ewa FERENS

196

rynkowych i działalności gospodarczej. Z punktu widzenia konkurencyjności regio-

nu czy gminy istotne są tu m.in. działania z zakresu inwestycji drogowych, rozbu-

dowy i dywersyfikacji sieci transportu i telekomunikacji, inwestowanie w infrastruk-

turę „środowiskową” czy obecność infrastruktury turystycznej o wysokim standar-

dzie. W zakresie infrastruktury społecznej mieszczą się przedsięwzięcia z zakresu

oświaty, ochrony zdrowia, obiektów sportowych i kulturalnych. Natomiast infra-

struktura instytucjonalna może być rozumiana jako: instytucje publiczne (np. szkoły

publiczne), instytucje publiczno-prawne (np.: agencje rozwoju regionalnego), insty-

tucje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia, inkubatory przedsiębiorczości, parki

technologiczne), stowarzyszenia sektora prywatnego (izby rzemieślnicze, stowarzy-

szenia zawodowe) oraz instytucje prywatne (banki, organizacje gospodarcze, insty-

tucje ubezpieczeniowe) (Pietrzyk 2000). Na dobry system instytucjonalny składają

się takie elementy jak: jakość obsługi w urzędzie, umiejętność podejmowania inno-

wacyjnych działań, jakość planowania i zarządzania finansowego, jakość uchwalone-

go prawa oraz polityka rozwoju gospodarczego. Otoczenie instytucjonalne uważa

się za jedną z podstawowych determinant konkurencyjności terytorialnej, gdyż sta-

nowi ono istotny element tworzący środowisko przedsiębiorczości. L. Moers (2002)

bazując na przykładzie krajów rozwijających się Europy Środkowej i Wschodniej

stwierdza, że „gdy państwo osiągnie pewien stopień stabilizacji makroekonomicznej,

otoczenie instytucjonalne staje się najważniejszą determinantą jego dalszego rozwo-

ju”. Stwierdzenie to można również odnieść do regionów w krajach rozwiniętych.

T. Bradshaw i E. Blakely (1999), P. Cooke (1998), czy D. Rondinelli (2002) opisują

ścisłą zależność pomiędzy konkurencyjnością regionalną a działalnością sektora

instytucjonalnego.

Na konkurencyjność jednostek terytorialnych mają również wpływ szeroko poję-

te uwarunkowania społeczne, do których zaliczyć można: jakość kapitału ludzkiego,

zmiany struktury społeczno-zawodowej oraz postawy lokalnych społeczności

w kontekście tworzenia społeczeństwa obywatelskiego (Pietrzykowski, 2009).

T. Markowski (2001) zwraca uwagę na coraz większe znaczenie tzw. infrastruktury

intelektualnej w kształtowaniu przestrzeni konkurencyjnej. Niektórzy autorzy wy-


różniają jeszcze uwarunkowania kulturowe (m. in. Leśniak-Johann, 2011), do któ-

rych zaliczają regionalne tradycje, kultywowanie zwyczajów, wierzeń.

Do czynników ekonomicznych wpływających na konkurencyjność regionu czy

gminy zaliczyć należy przede wszystkim zróżnicowaną strukturę sektorową gospo-

darki, stopień powiązań zewnętrznych i wewnętrznych przedsiębiorstw, wysoki

udział działalności usługowej, rozwój przedsiębiorczości, sytuację na rynku pracy

(Bartkowiak, Ossowska, 2010). Według A. Sztando (2001) jednym z najważniej-

szych w tej grupie czynników jest lokalna przedsiębiorczość. Według niego „rozwój

lokalnej przedsiębiorczości sprzyja bezpośrednio wzrostowi konkurencyjności go-

spodarczej gminy mierzonej wartością wytworzonych dóbr i usług oraz bezpośred-

nio i pośrednio wzrostowi konkurencyjności socjalnej”. Natomiast sam proces

stymulowania przedsiębiorczości przez władze samorządowe podnosi konkurencyj-

ność inwestycyjną.

Natomiast I. Ładysz (2009) za najważniejsze ekonomiczne uwarunkowania kon-

kurencyjności uznaje szeroko rozumianą aktywność inwestycyjną, zarówno w zakre-

sie inwestycji infrastrukturalnych, technologicznych, inwestycji w innowacje, jak

i w kapitał ludzki oraz aktywność handlową, szczególnie w zakresie handlu zagra-

nicznego. W takim rozumieniu konkurencyjność zależy od kreowania sił, które na

podstawie posiadanych zasobów potrafią tworzyć wartość dodaną.

W ostatnich latach na znaczeniu zyskują przede wszystkim czynniki o charakte-

rze jakościowym, takie jak innowacyjność. Skutecznie konkurować mogą tylko te

jednostki terytorialne, które są innowacyjne, a więc takie które posiadają zdolność

do zmian, ulepszeń, do wprowadzania reform i nowatorskich rozwiązań w różnych

dziedzinach społeczno-gospodarczych (Wierzbicka, 2009). Istotną rolę odgrywają tu

przedsiębiorstwa, gdyż to ich zdolności konkurencyjne w przeważającej mierze

definiują konkurencyjność gminy/regionu. W teorii przewagi zasobowej również

podkreśla się znaczenie innowacji, które nadają procesowi konkurencji aspekt

rozwojowy i decydują o jego dynamice.

Rozważając uwarunkowania konkurencyjności należy również podkreślić zna-

czenie czynnika lokalizacji. Zespół przewag lokalizacyjnych pojmowany jest jako

Ewa FERENS

198

atrakcyjność danego regionu (Chądzyński, Nowakowska, 2007). Z punktu widzenia

podmiotów gospodarczych atrakcyjność regionu to przede wszystkim atrakcyjność

inwestycyjna. Podstawowe czynniki, które ją określają to: chłonność rynku lokalne-

go, jakość rynku pracy, koszty pracy, klimat społeczny, koszty prowadzenia działal-

ności gospodarczej, stabilne przepisy prawne, uproszczone procedury rozpoczęcia

i prowadzenia działalności gospodarczej, wyposażenie w infrastrukturę techniczną

i społeczną, infrastruktura otoczenia przedsiębiorczości, sieciowe powiązania po-

między podmiotami lub obecność liderów w branży, dostępność komunikacyjna,

jakość środowiska i możliwości wypoczynkowe, aktywność władz lokalnych.

Zewnętrzne czynniki oddziaływujące na konkurencyjność terytorialną

Czynniki zewnętrzne wpływające na konkurencyjność terytorialną to całe oto-

czenie krajowe i globalne danego obszaru oraz związana z tym polityka gospodar-

cza, społeczna i przestrzenna państwa oraz organizacji ponadpaństwowych (Gier-

czycka-Bednarek, 2009). Są to więc elementy, które znajdują się poza obszarem

danej jednostki terytorialnej, ale mają bezpośrednio albo pośrednio wpływ na jej

konkurencyjność.

Na uwarunkowania regionalne składają się relacje z innymi jednostkami teryto-

rialnymi (np.: sąsiadująca gmina, powiat, czy inne województwo). Głównym pod-

miotem zewnętrznym kształtującym konkurencyjność na poziomie regionalnym

i lokalnym są władze państwowe. Mogą one wpływać bezpośrednio lub pośrednio

na pozycję konkurencyjną jednostek terytorialnych. Do działań bezpośrednich

zaliczyć można przede wszystkim (Pietrzykowski, 2009):

finansowanie inwestycji majątkowych realizowanych na danym obszarze,

wsparcie finansowe samorządowych inwestycji lokalnych,

wsparcie finansowe komercyjnych przedsięwzięć inwestycyjnych (z ograni-

czeniem zasad o pomocy publicznej),

restrukturyzację bazy ekonomicznej obszarów i umożliwianie jej dywersyfi-

kacji,

wspieranie obszarów schyłkowych,


zwiększanie spójności terytorialnej kraju,

tworzenie warunków rozwoju współpracy terytorialnej.

Władze państwowe pośrednio wpływają na konkurencyjność regionalną i lokalną

poprzez stanowienie prawa wyznaczającego funkcjonowanie samorządów oraz

opracowywanie dokumentów strategicznych, wytyczających kierunki rozwoju kraju.

Na konkurencyjność ma również wpływ ogólna sytuacja kraju, w tym kondycja

gospodarcza i społeczna, czy klimat polityczny. Natomiast pośredni wpływ UE na

konkurencyjność regionalną i lokalną, wyraża się głównie poprzez dostosowywanie

prawa polskiego do rozporządzeń i dyrektyw unijnych.

O poziomie konkurencyjności terytorialnej w znacznej mierze decydują, prócz

obiektywnie istniejących czynników, czynniki natury subiektywnej, a przede wszyst-

kim wizerunek danego obszaru (Winiarski, 1999). Na przykład o napływie kapitału

i zasobów ludzkich do gminy decydujew znacznej mierze subiektywna ocena doko-

nywana przez użytkowników i nabywców produktów wytwarzanych lokalnie, stąd

tak ważne są promocja gminy i stosowanie marketingu terytorialnego.

Determinanty konkurencyjności badanych gmin województwa mazowiec-

kiego

W badaniu ankietowym władze gminne oceniły czynniki wewnętrzne mające

wpływ na konkurencyjność ich gminy. Respondenci mogli ocenić dany czynnik

według jego istotności dla kształtowania konkurencyjności w skali 1-4, gdzie odpo-

wiednio: 1 ‒ zupełnie nieistotny, 2 ‒ raczej nieistotny, 3 ‒ raczej istotny, 4 ‒ bardzo

istotny. Tak dokonana ocena pozwoliła na zastosowanie metody kluczowych czyn-

ników sukcesu (KCS).

Analizę KCS (ang. Key Success Factors), będącą jedną z metod badania potencjału

strategicznego organizacji, można również zastosować do badania potencjału jed-

nostki terytorialnej. Genezą metody KCS jest reguła „80-20” (80% rezultatów osią-

gniętych dzięki 20% nakładów), z której wynika, że nie ma potrzeby badać wszyst-

kich czynników sukcesu, a należy wybrać jedynie 20% czynników, bo tylko te będą

w decydujący sposób odpowiadać za sukces lub porażkę (Lisiński, 2004). W przy-

padku jednostki gminnej kluczowe czynniki sukcesu to wewnętrzne elementy gmi-

Ewa FERENS

200

ny, które muszą być realizowane bardzo dobrze, aby cała gmina osiągała dobrą

pozycję konkurencyjną. Wszystkie pozostałe czynniki mogą się kształtować na

poziomie przeciętnym. Kluczowe czynniki wskazują na jakich dziedzinach i pro-

blemach należy skoncentrować uwagę, aby osiągnąć przewagę nad innymi porów-

nywalnymi gminami. Przy wyodrębnieniu KCS uwzględniono wartość średnich

wskazań danego czynnika jako raczej istotny lub bardzo istotny w kształtowaniu

konkurencyjności. Każdy wyłoniony KCS został wskazany przez ponad 90% re-

spondentów. W ten sposób ustalono 5 kluczowych czynników konkurencyjności

badanych gmin, którymi są kolejno według poziomu istotności: infrastruktura tech-

niczna, infrastruktura społeczna, współpraca władz lokalnych z mieszkańcami,

liczba podmiotów gospodarczych oraz rezerwy terenów nadających się pod inwe-

stycje. Poszczególne oceny dla wszystkich czynników wewnętrznych zaprezentowa-

no w tabeli 1.

Spośród wyłonionych czynników władze lokalne największy wpływ mają na in-

frastrukturę techniczną i społeczną poprzez podejmowanie działań inwestycyjnych

w celu jej modernizacji lub rozbudowy.

Kluczowe znaczenie infrastruktury technicznej wynika z takich cech, jak (Kupiec,

1999):

pierwotność nakładów infrastrukturalnych w stosunku do przedsięwzięć

produkcyjnych, usługowych oraz związanych ze zmianami miejsca zamiesz-

kania,

niepodzielność techniczna i ekonomiczna – wartość użytkowa obiektu zale-

ży od tego, czy stopień jego realizacji powala na wypełnianie funkcji, do któ-

rych był przeznaczony,

długi okres powstawania,

immobilność przestrzenna i funkcjonalna,

wysoka majątkochłonność i kapitałochłonność.


Tab. 1. Znaczenie czynników wewnętrznych dla konkurencyjności gminy

w opinii władz lokalnych

L.p. Czynnik wewnętrzny

Znaczenie dla konkurencyjności gminy [%]

zupełnie nieistotne

raczej nieistotne

raczej istotne

bardzo istotne

KCS

1 liczba ludności 3,92 17,65 54,90 23,53

2 wykształcenie ludności 0 11,76 58,82 29,41

3 struktura wiekowa ludności 0 13,73 58,82 27,45

4 lokalna siła robocza (kwalifi-kacje, motywacja)

0 9,80 64,71 25,49

5 dochody ludności 0 5,88 54,90 39,22

6 stopa bezrobocia 0 5,88 45,10 49,02

7 liczba podmiotów gospodar-czych

0 3,92 41,18 54,90 X

8 liczba inwestorów zagra-nicznych

3,92 31,37 31,37 33,33

9 rezerwy obszarów nadają-cych się pod inwestycje

1,96 3,92 41,18 52,94 X

10 obecność instytucji otocze-nia biznesu

0 17,65 62,75 19,61

11 udział sektora usług w go-spodarce gminy

0 17,65 60,78 21,57

12 infrastruktura techniczna 0 1,96 11,76 86,27 X

13 infrastruktura społeczna 0 0 35,29 64,71 X

14 jakość środowiska naturalne-go

0 7,84 47,06 45,10

15 dziedzictwo kulturowe 0 17,65 52,94 29,41

16 walory turystyczne 1,96 17,65 45,10 35,29

17 infrastruktura turystyczna 3,92 21,57 41,18 33,33

18 jakość gruntów rolnych 17,65 58,82 15,69 7,84

19 ilość obszarów chronionych 5,88 45,10 37,25 11,76

20 działanie organizacji poza-rządowych

0 21,57 62,75 15,69

21 lokalni liderzy 0 21,57 58,82 19,61

22 inicjatywy lokalnej społecz-ności

0 9,80 54,90 35,29

23 współpraca władz lokalnych z mieszkańcami

0 1,96 33,33 64,71 X

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników własnych badań ankietowych.

Ewa FERENS

202

Cechy te powodują, że odpowiedzialność za przedsięwzięcia infrastrukturalne le-

ży głównie po stronie władz samorządowych. Z punktu widzenia konkurencyjności

regionu czy gminy istotne są tu m.in. działania z zakresu inwestycji drogowych,

rozbudowy i dywersyfikacji sieci transportu i telekomunikacji, inwestowanie w infra-

strukturę „środowiskową” czy obecność infrastruktury turystycznej o wysokim

standardzie. Tutaj szczególnie istotna jest aktywność władz lokalnych w pozyskiwa-

niu zewnętrznych środków finansowych oraz współpraca międzygminna.

W Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Mazowieckiego na lata

2014-2020 zwrócono uwagę na konieczność poprawy zwłaszcza infrastruktury

drogowej. Jednym ze wskazanych problemów jest niezadowalający stan dróg niż-

szych kategorii stanowiących uzupełnienie sieci dróg krajowych. Niska jakość infra-

struktury oraz słaba spójność i niekompletność drogowej sieci regionu ogranicza

wewnętrzną i zewnętrzną dostępność komunikacyjną. Powoduje to zmniejszenie

efektu synergii oraz ma negatywny wpływ na konkurencyjność regionu. Problemem

jest również brak obwodnic o wysokiej przepustowości zarówno w Warszawie, jak

i w pozostałych miastach regionu.

Jeżeli chodzi o współpracę władz lokalnych z mieszkańcami to opiera się ona

przede wszystkim na wspieraniu inicjatyw mieszkańców, wspólnym tworzeniu do-

kumentów strategicznych oraz prawa miejscowego, tworzeniu systemu monitoro-

wania potrzeb społecznych oraz wspólnym rozwiązywaniu ważnych spraw społecz-

no-gospodarczych. Skuteczność takiej współpracy zależy zarówno od postawy

i działań władz gminy jak i od zaangażowania i aktywności społecznej mieszkańców.

Ze strony władz gminnych ważne jest ustalenie czytelnych zasad takiej współpracy

w poszczególnych dziedzinach pracy samorządu.

W przypadku liczby podmiotów gospodarczych w gminie, zadaniem władz jest

przede wszystkim podejmowanie działań mających na celu wspieranie i promowanie

przedsiębiorczości. Kluczowym czynnikiem sukcesu, na który władze lokalne mają

mniejszy wpływ jest rezerwa terenów nadających się pod inwestycje. Przeznaczenie

poszczególnych obszarów ustalane jest wprawdzie przez władze gminy w miejsco-

wym planie zagospodarowania przestrzennego, jednak zależy ono w dużej mierze


od czynników niezależnych, takich jak: powierzchnia gminy, stan środowiska natu-

ralnego, obszary chronione, ukształtowanie terenu, zbyt mało budownictwa miesz-

kalnego itp. W porównaniu do Warszawy pozostała część województwa wypada

zdecydowanie niekorzystnie zarówno pod względem terenów pod inwestycje jak

i przygotowania ofert inwestycyjnych. Skupienie działalności badawczo-rozwojowej,

gospodarczej i inwestycji zagranicznych w Warszawie jest wynikiem niedostateczne-

go rozwoju infrastruktury inwestycyjnej poza obszarem metropolitalnym (RPO WM

2014-2020).

W dalszej kolejności respondenci ocenili charakter oddziaływania uwarunkowań

zewnętrznych na konkurencyjność, gdzie przyjęto odpowiednio: 1-bardzo niesprzy-

jające, 2-niesprzyjające, 3-sprzyjające, 4-bardzo sprzyjające. Ocenę poszczególnych

czynników przedstawiono w tabeli 2.

Czynnikiem najbardziej sprzyjającym dla wzrostu konkurencyjności badanych

gmin jest położenie gminy względem m.st. Warszawy. Aż 92% badanych oceniło

ten czynnik jako sprzyjający lub bardzo sprzyjający. Dobra pozycja konkurencyjna

gmin położonych w sąsiedztwie Warszawy wynika z faktu, iż pozostają one pod

silnym wpływem miasta stołecznego, pełniąc na jego potrzeby szereg funkcji.

Z tym faktem wiąże się również kolejne ważne uwarunkowanie, jakim jest wize-

runek regionu, który został uznany przez prawie 88% respondentów za sprzyjający

bądź bardzo sprzyjający wzrostowi konkurencyjności gminy. Zwłaszcza inwestorzy

oraz turyści z innych regionów i krajów postrzegają województwo mazowieckie

przez pryzmat Warszawy. W dalszej kolejności uplasowały się kolejno takie czynniki

jak działania władz wojewódzkich, unijnych i powiatowych oraz napływ inwestorów

zagranicznych. Natomiast najgorzej oceniona została polityka krajowa. Aż 51%

badanych uznało, że polityka na szczeblu państwowym negatywnie wpływa na kon-

kurencyjność gminy. Obok polityki krajowej niezbyt przychylnie oceniono również

ustawę z 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym. 29% ankietowanych oceniło,

iż kompetencje gmin określone w Ustawie stanowią czynnik niesprzyjający kształ-

towaniu konkurencyjności gminy.

Ewa FERENS

204

Tab. 2. Charakter oddziaływania czynników zewnętrznych na konkurencyj-ność gminy w opinii władz lokalnych

Uwarunkowanie zewnętrzne

Ocena odziaływania na konkurencyjność gminy

bardzo niesprzyjające

niesprzyjające sprzyjające bardzo

sprzyjające

Położenie gminy wzglę-dem m.st. Warszawy

1,96 5,88 37,25 54,90

Wizerunek regionu 0 11,76 62,75 25,49

Działania władz woje-wódzkich

0,0 11,76 70,59 17,65

Polityka unijna 1,96 21,57 54,90 21,57

Działania władz powia-towych

1,96 15,69 68,63 13,73

Napływ inwestorów zagranicznych

0 29,41 50,98 19,61

Ustawa o samorządzie terytorialnym i wynikające z niej kompetencje gmin

1,96 27,45 62,75 7,84

Polityka krajowa 5,88 45,10 45,10 3,92

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych.

Podsumowanie

Omówiony katalog determinant konkurencyjności jednostek terytorialnych jest

najczęściej pojawiającym się w literaturze przedmiotu, lecz nie jest katalogiem za-

mkniętym. Konkurencyjność danego regionu czy gminy zależy od kompetencji

a więc odpowiedniego skonfigurowania wymienionych czynników i umiejętności po

stronie podmiotów funkcjonujących na danym terytorium. Dotyczy to nie tylko

podmiotów gospodarczych i szeroko pojętego otoczenia biznesu ale również,

a może i przede wszystkim zaangażowania i sprawności władz samorządowych,

odpowiednich działań władz państwowych oraz priorytetów przyjętych w danym

okresie programowania na poziomie Unii Europejskiej. Jednak nie wszystkie czyn-

niki mają jednakowe znaczenie dla rozwoju i konkurencyjności jednostki prze-

strzennej.

Badania ankietowe wykazały, że kluczowymi czynnikami dla konkurencyjności

gmin w województwie mazowieckim jest infrastruktura techniczna, infrastruktura

społeczna, współpraca władz lokalnych z mieszkańcami, liczba podmiotów gospo-


darczych oraz rezerwy terenów nadających się pod inwestycje. W tych dziedzinach

należy zintensyfikować działania, aby zmniejszyć dysproporcje rozwojowe wewnątrz

regionu i tym samym zwiększyć poziom konkurencyjności całego województwa.

Literatura

[1] Barney J. B., Firm Resource and Sustained Competitive Advantage, “Journal of

Management”, 1/ 1991.

[2] Barney J. B., Clark D. N., Resource-based Theory, Oxford University Press,

New York 2007.

[3] Bartkowiak N., Ossowska L., Poziom pozaprzyrodniczych uwarunkowań renty po-

łożenia obszarów wiejskich Pomorza Środkowego, Journal of Agribusiness and Ru-

ral Development, Uniwersytet Przyrodniczy, Poznań 2010.

[4] Bradshaw T., Blakely E., What are “Third-Wave” state economic development efforts?

From Incentives to Industrial Policy, Economic Development Quarterly Vol.

13(3), 1999.

[5] Chądzyński J., Nowakowska A., Przygodzki Z., Region i jego rozwój w warun-

kach globalizacji, CeDeWu, Warszawa 2007.

[6] Cooke P., Morgan K., The Associational Economy: firms, regions, innovation, Ox-

ford University Press, 1998.

[7] Domański R., Przestrzenna transformacja gospodarki, Wyd. Naukowe PWN,

Warszawa 1997.

[8] Eisenhart K. M., Martin J. A., Dynamic capabilities where are they?, Strategic

Management Journal, 21, 2000.

[9] Gierczycka-Bednarek A., Globalizacja, innowacja,konkurencja w procesie rozwoju

regionów, [w:] Kopycińska D., Ekonomiczne problemy funkcjonowania współczesnego

świata, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2009.

[10] Grant R. M., The Resource-based Theory of Competitive Advantage: Implications for

Strategy Formulation, California Management Review, No. 33/3, California

1991.

[11] Hunt S. D., Morgan R., The comparative advantage theory of competition, The Jour-

nal of Marketing, American Marketing Association, 1995.

Ewa FERENS

206

[12] Jewtuchowicz A., Terytorium i współczesne dylematy jego rozwoju, Wyd.

Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2005.

[13] Kupiec L., Lokalizacja w gospodarce przestrzennej, T. III, [w:] Gospodarka prze-

strzenna, Białystok 1999.

[14] Leśniak-Johann M., Znaczenie turystyki jako czynnika konkurencyjności pogranicza

dolnośląsko-saksońskiego, [w:] Rapacz A. (red), Gospodarka turystyczna w regionie,

Uniwersytet Ekonomiczny, Wrocław 2011.

[15] Lisiński M., Metody planowania strategicznego, PWE, Warszawa 2004.

[16] Ładysz I., Konkurencyjność obszarów metropolitalnych w Polsce, Cedewu, Warszawa

2009.

[17] Markowski T., Zarządzanie rozwojem miast, Wyd. PWN Warszawa 2001.

[18] Mikołajewicz Z., Czynniki konkurencyjności rozwoju regionów, [w:] Broszkiewicz

R. (red.), Konkurencyjność miast i regionów Polski Południowozachodniej, AE, Wro-

cław 1998.

[19] Moers L., Institutions, Economic Performance and Transition, Tinbergen Institute

Research Series no. 269, 2002.

[20] Peteraf M. A., The Cornerstones of Competitive Advantage: A Resource-Based View,

“Strategic Management Journal”, Vol. 14, Nr 3, 1993.

[21] Pietrzyk I., Konkurencyjność regionów w ujęciu Komisji Europejskiej, [w:] Klamut

M., Cybulski L. (red.), Polityka regionalna i jej rola w podnoszeniu konkurencyjności

regionów, Wrocław 2000.

[22] Pietrzykowski M., Konkurencyjność na poziomie lokalnym, [w:] Gorynia M.,

Łaźniewska E. (red.), Kompendium wiedzy o konkurencyjności, Wyd. Naukowe

PWN, Warszawa 2009.

[23] Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2014-2020.

[24] Rondinelli D., Institutions and Market Development: Capacity Building for Economic

and Social Transition, ILO Working Paper IPPRED-14, 2002.

[25] Stelmach P., Znaczenie konkurencyjności w strategiach rozwoju mikroregionów

turystycznych, [w:] Sala J. (red.), Konkurencyjność miast i regionów na globalnym rynku

turystycznym, PWE, Warszawa 2010.


[26] Sztando A., Konkurencyjność gospodarcza a dochodowy fragment gminnej polityki bu-

dżetowej, [w:] Szymla Z. (red.), Konkurencyjność miast i regionów, Akademia Eko-

nomiczna w Krakowie, Kraków 2001.

[27] Wierzbicka I., Innowacyjność regionu w warunkach zagrożenia na przykładzie regionu

świętokrzyskiego, Miscellanea Oeconomica 1/2009, Uniwersytet Hum-

anistyczno – Przyrodniczy im. Kochanowskiego, Kielce 2009.

[28] Winiarski B., Konkurencyjność regionów a cele polityki i kierunki strategii rozwoju

regionalnego, [w:] Kornik S. (red.), Przekroje regionalne w polityce ekonomicznej,

Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 1999.

Streszczenie

Słowa kluczowe: konkurencyjność terytorialna, uwarunkowania konkurencyjności terytorial-

nej, województwo mazowieckie

W opracowaniu podjęto problem determinant konkurencyjności w skali lokalnej i regionalnej.

W części teoretycznej artykułu dokonano przeglądu czynników wewnętrznych i zewnętrznych,

które mogą decydować o poziomie konkurencyjności. Odniesiono się przy tym do teorii konkurencji

opartej na przewadze zasobowej.

W części empirycznej przedstawiono wyniki własnych badań ankietowych przeprowadzonych

wśród władz lokalnych wybranych gmin województwa mazowieckiego. Celem badania była identy-

fikacja kluczowych czynników oddziaływujących na konkurencyjność gmin w badanym wojewódz-

twie.

Determinants of territorial competitiveness on the example of municipali-ties of the Mazovian voivodeship

Summary

Key words: territorial competitiveness, determinants of territorial competitiveness, Mazovian

voivodeship

Ewa FERENS

208

The paper concerns the issue of the determinants of territorial competitiveness in the local and

regional scale. In the theoretical part the determinants of territorial competitiveness in the context of

the resource-advantage theory have been discussed.

The empirical part of the article includes the results of the own survey research, that has been

conducted among local authorities of the selected municipalities of the Mazovian voivodeship. The

aim of this research was to identify the key determinants of local competitiveness in Mazovia.


Nr 4 (50) / 2015

[s. 209-235]

Małgorzata BUCZEK – KOWALIK

Uniwersytet Rzeszowski,

Wydział Wychowania Fizycznego

Walory turystyczne a ruch turystyczny w województwie podkarpackim w latach 2000-2011

Wstęp

Współcześnie, w wielu krajach, turystyka jest jedną z dziedzin gospodarki, która

stanowi ważne źródło dochodów, sprzyja tworzeniu nowych miejsc pracy, ożywia

funkcjonowanie tzw. regionów peryferyjnych, pozwala na rozwój infrastruktury.

O znaczeniu turystyki świadczy fakt, iż w 2011 roku UNWTO odnotowała 996 mln

przyjazdów turystycznych, a dochody z turystki w skali świata (bez wliczania wpły-

wów z transportu) wyniosły 1042 mld USD.

Na rozwój turystyki wpływa wiele czynników – społecznych, kulturowych, eko-

nomicznych, czy politycznych. O popularności i atrakcyjności turystycznej poszcze-

gólnych regionów decydują m.in. walory turystyczne, zagospodarowanie turystyczne

(baza noclegowa, baza gastronomiczna, baza towarzysząca) oraz dostępność komu-

nikacyjna. Miarą zachodzących zmian jest ruch turystyczny, jego wielkość, struktura

i charakter.

W artykule przedstawiono charakterystykę walorów turystycznych, przyrodni-

czych i kulturowych, województwa podkarpackiego. Zaprezentowano również

zmiany, jakie zaszły w wykorzystaniu bazy noclegowej oraz liczbie turystów odwie-


210

dzających ten region Polski w czasie 12 lat. Dokładną analizę przeprowadzono

również dla powiatów województwa podkarpackiego. Ze względu na dostępność

danych statystycznych badania przeprowadzono dla lat 2000 – 2011.

Położenie województwa podkarpackiego

Województwo podkarpackie leży w południowo-wschodniej Polsce. Obejmuje

obszar 17846 km2, co stanowi 5,7% powierzchni kraju. Graniczy z Ukrainą i Słowa-

cją, a także z województwami: lubelskim, małopolskim i świętokrzyskim (ryc. 1.).

W 2011 r. województwo podkarpackie liczyło 2 128,7 tys. mieszkańców, co odpo-

wiadało 5,5% ludności całego kraju. Gęstość zaludnienia w województwie wynoszą-

ca 119 os./km2, była nieco niższa od średniej krajowej, wynoszącej 123 os./km2.

Ryc. 1. Położenie województwa podkarpackiego

Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_podkarpackie

Województwo podkarpackie cechuje się dużym urozmaiceniem powierzchni.

Najniższy punkt wynosi 140 m n.p.m., i leży na Nizinie Nadwiślańskiej, a najwyższy

Walory turystyczne a ruch turystyczny w województwie podkarpackim w latach 2000-2011 211

to Tarnica 1 346 m n.p.m położony w Bieszczadach. Obszar województwa leży

w obrębie trzech krain fizjograficznych. Są to: Kotlina Sandomierska na północy,

w części środkowej Pogórze Karpackie, zaś na południu Karpaty. Niewielki obszar

na północnym wschodzie obejmuje wyżynny fragment Roztocza Wschodniego (ryc.

2.)1.

Ryc. 2. Krainy fizyczno-geograficzne województwa podkarpackiego

Źródło: R. Mydel, J. Balon (red.). 2002, Atlas Polski,. Tom 2, Województwa Wyd. Fogra, Kraków.

Województwo niemal w całości leży w zlewisku Morza Bałtyckiego i dorzecza

Wisły, jedynie Strwiąż uchodzi do Dniestru i należy do zlewiska Morza Czarnego.

1 R. Mydel, J. Balon (red.), 2002, Atlas Polski, Tom 2, Województwa, Wyd. Fogra, Kraków.


212

Do najważniejszych rzek w województwie należą: San, Wisłok, Wisłoka, Jasiołka

i Ropa. W celu uregulowania stanu wód Sanu zbudowano dwa zbiorniki retencyjne

w Solinie – Jezioro Solińskie i w Myczkowcach – Jezioro Myczkowieckie.

Województwo podkarpackie charakteryzuje się wysokim udziałem lasów. Ogólna

lesistość województwa wynosi 37,6% i jest wyższa od średniej krajowej wynoszącej

29,2%. Duże kompleksy leśnie znajdują się w Kotlinie Sandomierskiej (Puszcza

Solska, Puszcza Sandomierska), Beskidzie Niskim i w Bieszczadach2.

Klimat województwa jest zróżnicowany. Najcieplejszym regionem jest Kotlina

Sandomierska z upalnymi latami i długim okresem wegetacyjnym (215 – 225 dni),

a najchłodniejszym – Bieszczady z krótkim okresem wegetacyjnym (180 – 200 dni)

i dużą ilością opadów3.

Przegląd walorów turystycznych

Województwo podkarpackie należy do regionów cennych pod kątem walorów

przyrodniczych. System obszarów chronionych zajmuje około 45% powierzchni

województwa. Składają się na niego m.in. 2 parki narodowe (Bieszczadzki Park

Narodowy i Magurski Park Narodowy), 10 parków krajobrazowych (Ciśniańsko –

Wetliński, Czarnorzecko – Strzyżowski, Jaśliski, Doliny Sanu, Gór Słonnych, Pogó-

rza Przemyskiego, Puszczy Solskiej, Południoworoztoczański, Lasy Janowskie,

Pasma Brzanki), 94 rezerwaty przyrody, 13 obszarów chronionego krajobrazu, 62

obszary Natura 2000, liczne pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki

ekologiczne i zespoły przyrodniczo – krajobrazowe4.

Najcenniejszym i najliczniej odwiedzanym obszarem chronionym na terenie wo-

jewództwa jest Bieszczadzki Park Narodowy. Obejmuje on m.in. połoniny – cha-

rakterystyczne górskie łąki w najwyższych partiach wzniesień (Połonina Wetlińska

i Połonina Caryńska) oraz najwyższe szyty – Tarnicę, Krzemień i Halicz (tzw.

Gniazdo Tarnicy z wysokościami przekraczającymi 1 000 m n.p.m.) z charaktery-

2 http://www.wios.rzeszow.pl/cms/upload/edit/file/stan_srodowiska_2012/raport_2012_r1.pdf 3 R. Mydel, J. Balon, (red.)., op. cit. 4 http://www.wios.rzeszow.pl/cms/upload/edit/file/stan_srodowiska_2012/raport_2012_r1.pdf


stycznymi rumowiskami skalnymi. Unikatowe walory parku sprawiły, że w 1992

roku utworzono tutaj Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Karpaty Wschodnie”5.

Malowniczy krajobraz, sprzyjający górskim wycieczkom posiada także Magurski

Park Narodowy utworzony w 1995 roku. Obejmuje on swym zasięgiem m.in. pa-

smo Magury Wątkowskiej.

Do walorów przyrodniczych należą także licznie występujące, zwłaszcza na ob-

szarze Karpat i Roztocza, źródła wód mineralnych. Są to przede wszystkim szcza-

wy, które zapoczątkowały funkcjonowanie uzdrowisk statutowych ‒ Iwonicza

Zdroju, Rymanowa Zdroju, Polańczyka oraz Horyńca Zdroju. Poza tym na terenie

województwa występuje kilka miejscowości potencjalnie uzdrowiskowych posiada-

jących cenne złoża wód mineralnych. Są to m.in. Czarna, Rabe, Rudawka Ryma-

nowska, Lubatówka, Brzozów i Latoszyn.

Ważną rolę w turystyce wypoczynkowej odgrywają akweny wodne. Najbardziej

znane jest Jezioro Solińskie określane jako „Bieszczadzkie Morze” (21,1 km2 po-

wierzchni), Jezioro Myczkowieckie (1,91 km2 powierzchni) oraz najmłodsze, odda-

ne do użytkowania w 2010 roku, Jezioro Tarnobrzeskie (4, 55 km2 powierzchni).

Na potencjał kulturowy województwa składają się także walory antropogeniczne

m.in. obiekty zabytkowe, muzea, ciekawe miejsca, organizowane imprezy kulturalne

oraz tradycje, obyczajowość i folklor, w których dostrzec można przedwojenną

wielokulturowość regionu.

Ze względu na swoje specyficzne położenie, na pograniczu kultury wschodniej

i zachodniej, województwo podkarpackie jest miejscem, gdzie krzyżowały się wpły-

wy różnych, obyczajów, religii i tradycji. We współczesnym krajobrazie kulturowym

województwa widać pozostałości grekokatolickie, prawosławne, rzymskokatolickie

czy żydowskie6.

5 T. Winnicki, B. Zemanek, 2009, Przyroda Bieszczadzkiego Parku Narodowego, Wyd. BDPN, Ustrzyki

Dolne. 6 M. Buczek – Kowalik, T. Mitura., 2011, Uwarunkowania religijne i ich wpływ na tworzenie szlaków turystycz-

no-kulturowych w województwie podkarpackim, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 648, Ekonomiczne Problemy Usług nr 66, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szcze-cin.


214

Spośród atrakcji kulturowych na szczególną uwagę zasługują obiekty wpisane na

Listę Przyrodniczego i Kulturowego Dziedzictwa UNESCO. Na obszarze woje-

wództwa podkarpackiego są to: drewniany kościół w Bliznem (XV w) z unikato-

wymi malowidłami ściennymi oraz drewniany kościół w Haczowie (XIV/XV w) –

najstarszy, najlepiej zachowany gotycki kościół konstrukcji zrębowej. W 2013 roku

na Liście UNESCO umieszczono także drewniane cerkwie reprezentujące różny styl

architektoniczny: cerkiew św. Paraskiewy w Radrużu, cerkiew Narodzenia Przenaj-

świętszej Bogurodzicy w Chotyńcu, cerkiew św. Michała Archanioła w Smolniku

i cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku.

Oprócz obiektów z Listy Przyrodniczego i Kulturowego Dziedzictwa UNESCO

na obszarze Podkarpacia znajdują się dwa obiekty wpisane na Listę Pomników

Historii. Status pomnika historii przyznawany jest zabytkom nieruchomym o dużej

wartości naukowej, artystycznej i historycznej oraz mający duże znaczenie dla dzie-

dzictwa kulturowego. W 2005 roku za pomnik historii uznano zespół klasztorny o.o

Bernardynów w Leżajsku oraz zespół pałacowo – parkowy w Łańcucie7.

Ważnymi ośrodkami kultu religijnego wyznania rzymskokatolickiego są: Kalwaria

Pacławska (Jasna Góra Podkarpacia), Cmolas, Dębowiec (Polskie La Salette), Stara

Wieś, Dukla, Jasień k. Ustrzyk Dolnych, Strachocina, Miejsce Piastowe, Tarnowiec,

Jarosław, Krosno, Polańczyk, Przemyśl, Jaśliska, Wielkie Oczy8.

Cerkwie – obiekty grekokatolickiej i prawosławnej architektury sakralnej na ob-

szarze Podkarpacia zachowały się do tej pory m.in w: Baligrodzie, Bałuciance, By-

strem, Chyrowej Hoszowie, Krempnej, Komańczy, Kotani, Orelcu, Polanie, Równi,

Rzepedzi, Ustianowej Górnej, Wisłoku Wielkim, Wróbliku Szlacheckim, Rudce,

Zawadce Rymanowskiej, Starych Oleszycach, Zadąbrowiu, Kruhelu Wielkim, Cew-

kowie, Łukawcu, Tyniowicach9.

Do II wojny światowej, w wielu miejscowościach, znaczny udział miała ludność

pochodzenia żydowskiego. Świadczą o tym pozostałości kirkutów (cmentarzy ży-

7 http://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/Pomniki_historii/ 8 Sztuka pogranicza, Od sacrum do profanum , 2011, Wyd. ProCarpatia, Rzeszów. 9 M. i A. Michniewscy, M. Duda., 2003, Cerkwie drewniane Karpat. Polska i Słowacja, Oficyna Wydawnicza

Rewasz, Pruszków.


dowskich) oraz synagog. Najważniejszym miejscem pielgrzymkowym dla wyznaw-

ców judaizmu jest Leżajsk, gdzie znajduje się grób cadyka Elimelecha. Synagogi,

które obecnie pełnią bardzo różne funkcje, znajdują się m.in. w Rymanowie, Rze-

szowie, Lesku, Dębicy, Radymnie, Cieszanowie, Jarosławie, Łańcucie. Największymi

zachowanymi cmentarzami żydowskimi są kirkut w Lesku, Sieniawie, Sokołowie,

Lutowiskach, Dynowie oraz Rymanowie.

Wielokulturowość Podkarpacia pozostawiła swoje ślady w zabytkach, sztuce lu-

dowej i licznych obyczajach czy obrzędach mieszkańców wsi. Najcenniejsze obiekty

eksponowane są w skansenach. Największy z nich, Muzeum Budownictwa Ludo-

wego w Sanoku, prezentuje kulturę Łemków, Bojków, Dolinian, Pogórzan i Zamie-

szańców. Skansen w Kolbuszowej przedstawia kulturę Lasowiaków i Rzeszowia-

ków, w Zyndranowej znajduje się Zagroda Łemkowska, w Krzeszowie Górnym

zagroda kowalska, w Markowej Skansen z zagrodą kmiecą i biedniacką, a w Medyni

Głogowskiej zagroda garncarska.

Województwo podkarpackie zamieszkiwały również bogate i wpływowe rody

magnackie. Lubomirscy, Czartoryscy, Potoccy, Stadniccy budowali wspaniałe rezy-

dencje i pełne przepychu pałace. W regionie znajdują się także dwa zamki królew-

skie: zamek w Przemyślu i zamek w Sanoku wzniesione przez króla Kazimierza

Wielkiego. Z pozostałych obiektów zamkowych i pałacowych na uwagę zasługują:

zamek w Baranowie Sandomierskim („Mały Wawel”), zamek w Krasiczynie („perła

polskiego renesansu”), zamek bastionowy w Rzeszowie, zespół pałacowo – zam-

kowy w Dukli, oraz dwory i pałace w: Dubiecku, Lesku, Narolu, Przecławiu, Prze-

worsku, Boguchwale, Iwoniczu, Rozwadowie, Mielcu, Zarzeczu, Nozdrzcu, Wzdo-

wie, Olszanicy, Bakończycach oraz wielu innych miejscowościach10 .

Położenie województwa podkarpackiego od dawna miało duże znaczenie strate-

giczno – militarne. W krajobrazie zachowały się obiekty architektury obronnej po-

chodzące z różnych okresów: Twierdza Przemyśl, jedna z trzech największych

twierdz w Europie, budowana przez Austriaków w II połowie XIX wieku; pozosta-

łości Linii Mołotowa budowanej przez Rosjan w latach 1940 – 41; schron kolejowy

10 S. Polakowski., 2012, Pozostałości założeń dworskich województwa podkarpackiego, Wyd. Lygian, Krosno.


216

Stępina – Cieszyna oraz tunel kolejowy w Strzyżowie budowane przez Niemców

w latach 1940 – 41. Na uwagę zasługują liczne cmentarze wojenne z okresu, zarów-

no I jak i II wojny światowej.

Południowa część województwa, obejmująca obszar Beskidu Niskiego i Biesz-

czadów, to miejsce związane z rozwojem przemysłu naftowego i działalnością Igna-

cego Łukasiewicza, który w Bóbrce k. Krosna założył pierwszą na świecie kopalnię

ropy naftowej. Na jej miejscu współcześnie znajduje się Muzeum Przemysłu Naf-

towego i Gazowniczego, a miejsca związane z wydobyciem, przetwórstwem ropy

naftowej łączy transgraniczy „Szlak Naftowy” biegnący od Jasła przez Sanok aż do

Lwowa.

Różnorodność walorów kulturowych województwa podkarpackiego uzupełniają

liczne muzea. Oprócz wcześniej wymienionych, ciekawe i oryginalne ekspozycje

prezentują: Muzeum Okręgowe w Rzeszowie, Muzeum Dobranocek w Rzeszowie,

Rzeszowskie Piwnice (podziemna trasa turystyczna długości 369 m), Arboretum

i Zakład Fizjografii w Bolestraszycach, Muzeum Historyczne w Dukli, Muzeum

Podkarpackie w Krośnie (największa w Polsce kolekcja lamp naftowych), Centrum

Dziedzictwa Szkła w Krośnie (prezentuje historię oraz współczesność przemysłu

szklarskiego), Muzeum Kresów w Lubaczowie, Muzeum Gorzelnictwa w Łańcucie,

Muzeum Dzwonów i Fajek w Przemyślu, Muzeum Historyczne w Sanoku i Mu-

zeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu.

Aby lepiej poznać walory turystyczne województwa podkarpackiego na jego te-

renie wyznaczono szereg szlaków turystyczno – kulturowych (tematycznych), które

łączą obiekty i miejsca związane z jednym, głównym motywem przewodnim. Do

najpopularniejszych tras należą: Szlak Architektury Drewnianej, Szlak Ikon Doliny

Sanu, Szlak Ikon Doliny Osławy, Szlak Świątyń Karpackich, Szlak Chasydzki, Szlak

Gniazd Rodowych Lubomirskich, Szlak Nadsańskich Umocnień, Szlak Garncarski,

Szlak Militarny, Szlak Śladami Dzielnego Wojaka Szwejka, Szlak Śladami Aleksandra

Fredry11.

11 Szlaki tematyczne woj. podkarpackiego, Wyd. Urząd Marszałkowski woj. podkarpackiego, Rzeszów.


Ruch turystyczny w województwie w latach 2000-2011

Baza noclegowa, jej wielkość, charakter stanowi istotny element rozwoju turysty-

ki na danym obszarze. Zróżnicowany standard usług, odpowiednia polityka cenowa

mają kluczowe znaczenie przy podejmowaniu decyzji o wyborze miejsca wypoczyn-

ku.

W 2011 roku w województwie podkarpackim funkcjonowało 353 obiekty nocle-

gowe oferujące łącznie ponad 21 tys miejsc noclegowych. W analizowanym okresie

(2000-2011) wielkości te nie uległa zmianie (tab.1.).

Mimo, że ogólna liczba obiektów nie zmieniła się to zmianie uległa ich struktura.

W porównaniu do 2000 roku w 2011 roku zaznaczył się dynamiczny wzrost obiek-

tów hotelowych (o ponad 130%) oraz spadek pozostałych obiektów noclegowych

(o 33%). W grupie obiektów hotelowych wzrosła liczba hoteli (o 73%), natomiast

spadło znaczenie pensjonatów (o 38%). Wśród pozostałych obiektów noclegowych

wzrósł udział zakładów uzdrowiskowych (o 300%) oraz zespołów domków tury-

stycznych (o 10%). Najbardziej zmalało znaczenie kempingów (o 80%), ośrodków

kolonijnych (o 67%) i domów wycieczkowych (o 65%).

W 2000 roku obiekty hotelowe oferowały 4 235 miejsc noclegowych, a w 2011

roku liczba ta wzrosła do 7 841 (o 85%). W tej grupie o ponad 40% wzrosła liczba

miejsc noclegowych w hotelach. W analizowanym okresie spadła liczba miejsc w

pozostałych obiektach noclegowych z 17341 do 13750 (o 21%). Największy spadek

liczby miejsc zanotowano w ośrodkach kempingowych (o 76%), ośrodkach kolonij-

nych (o 72%), zaś wzrost w zakładach uzdrowiskowych (o 447%) (tab 2). W 2011

roku, podobnie jak w 2000 roku, statystyczny obiekt noclegowy liczył 61 miejsc

noclegowych.


218

Tab. 1. Liczba obiektów zbiorowego zakwaterowania w województwie pod-

karpackim w latach 2000-2011

Obiekty

2000 r. 2011 r. Zmiana

2011 r./2000 r.

Liczba obiek-tów

liczba miejsc

noclego-wych

Liczba obiek-tów

Liczba miejsc

noclego-wych

Liczba obiek-tów

Liczba miejsc

noclego-wych

Ogółem 354 21 576 353 21 591 0% 0%

Obiekty hote-lowe

71 4 235 164 7 841 + 131% + 85%

Hotele 51 3 656 88 5 119 + 73% + 40%

Motele 4 116 4 121 0% 0%

Pensjonaty 16 463 10 523 - 38% + 13%

Inne obiekty hotelowe

- - 62 2 078 - -

Pozostałe obiekty

283 17 341 189 13 750 - 33% - 21%

Domy wy-cieczkowe

20 1 408 7 514 - 65% - 63%

Schroniska (razem)

62 2 323 42 1 997 - 32% - 14%

Ośrodki wcza-sowe

39 3 176 20 2 409 - 49% - 24%

Ośrodki kolo-nijne

3 324 1 90 - 67% - 72%

Ośrodki szko-leniowo-wypoczynkowe

27 2 255 20 2 221 - 26% - 2%

Zespoły dom-ków turystycz-nych

21 1 035 23 977 + 10% - 6%

Kempingi 10 604 2 143 - 80% - 76%

Pola biwakowe 22 3 424 13 988 - 41% - 71%

Hostele - - 1 43 - -

Zakłady uzdrowiskowe

3 391 12 2 139 + 300% + 447%


Obiekty

2000 r. 2011 r. Zmiana

2011 r./2000 r.

Liczba obiek-tów

liczba miejsc

noclego-wych

Liczba obiek-tów

Liczba miejsc

noclego-wych

Liczba obiek-tów

Liczba miejsc

noclego-wych

Pozostałe obiekty nieskla-syfikowane

76 2 401 48 2 229 - 37% - 7%

Opracowano na podstawie: Turystyka w województwie podkarpackim w latach 2010-2011, oraz http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.display?p_id=278659&p_token=0.7617320823483169

W 2011 roku ze wszystkich obiektów noclegowych skorzystało ponad 718 tys tu-

rystów (wzrost o 27% w stosunku do 2000 roku), wśród których było 69 946 gości

zagranicznych (spadek o 17% w stosunku do 2000 roku) (tab. 2.).

W 2011 roku turyści korzystali najczęściej z miejsc noclegowych w hotelach, in-

nych obiektach hotelowych oraz ośrodkach szkoleniowo – wypoczynkowych. Na

przestrzeni analizowanego okresu najwięcej wzrósł udział korzystających z zakła-

dów uzdrowiskowych (o 848%), pensjonatów (o 74%) oraz hoteli (o 55%). Wśród

turystów zagranicznych najpopularniejsze były hotele i inne obiekty hotelowe (tab.

2.).

Tab.2. Korzystający z obiektów zbiorowego zakwaterowania w wojewódz-

twie podkarpackim w latach 2000 - 2011

Korzystający z obiektów

2000 r. 2011 r. Zmiana 2011

r./2000 r.

Ogółem Nierezy-

denci: Ogółem

Nierezy-denci:

Ogółem Nierezy-

denci

Ogółem 564 421 84 383 718 911 69 946 + 27% - 17%

Obiekty hotelowe 236 753 49 067 470 003 62 518 + 99% + 27%

Hotele 208 569 46 816 323 200 51 528 + 55% + 10%

Motele 17 839 1 548 9 995 1 898 - 44% + 23%

Pensjonaty 10 345 703 18 040 554 + 74% - 21%


220

Korzystający z obiektów

2000 r. 2011 r. Zmiana 2011

r./2000 r.

Ogółem Nierezy-

denci: Ogółem

Nierezy-denci:

Ogółem Nierezy-

denci

Inne obiekty hote-lowe

- 118 768 8 538 - -

Pozostałe obiek-ty

327 668 16 090 248 908 7 428 - 24% - 54%

Domy wycieczko-we

45 204 7 444 18 438 1 269 - 59% - 83%

Schroniska (razem) 44 845 5 260 33 174 1 299 - 26% - 75%

Ośrodki wczasowe 60 739 351 35 949 53 - 41% - 85%

Ośrodki kolonijne 1 626 0 1 287 0 - 21% 0%

Ośrodki szkole-niowo-wypoczynkowe

48 610 5 472 59 820 1 479 + 23% - 73%

Zespoły domków turystycznych

12 230 30 13 374 18 + 9% - 40%

Kempingi 11 823 968 1 989 48 - 83% - 95%

Pola biwakowe 8 743 40 1 577 14 - 82% - 65%

Hostele - - 1 113 182 - -

Zakłady uzdrowi-skowe

3 693 31 35 027 132 + 848% + 326%

Pozostałe obiekty niesklasyfikowane

90 155 18 350 47 160 2 934 - 48% - 84%

Źródło: Opracowano na podstawie: Turystyka w województwie podkarpackim w latach 2010-2011 oraz

http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.display?p_id=278723&p_token=0.5387747560162097

Na przestrzeni analizowanego okresu znacznie zmieniła się struktura turystów

zagranicznych odwiedzających Podkarpacie. W 2000 roku wśród 84 383 gości za-

granicznych największy udział mieli obywatele Ukrainy (56%), Niemiec (9%), Izrae-

la (6%) oraz Stanów Zjednoczonych (4%) (wykres 1.).


Wykres. 1. Struktura turystów zagranicznych w województwie podkarpackim w 2000 roku

Źródło: Turystyka w województwie podkarpackim w latach 2010-2011.

W 2011 roku wśród 69 946 gości zagranicznych korzystających z noclegów naj-

więcej było gości z Ukrainy ( 24,0%) . Istotny udział mieli także turyści z Niemiec

(15,4%). Spośród innych narodowości wymienić można mieszkańców Stanów

Zjednoczonych (6,5%), Wielkiej Brytanii (5,4%) i Izraela (5,2%). Wszystkie niewy-

mienione kraje stanowiły łącznie 26,4% wśród nierezydentów korzystających

z obiektów zbiorowego zakwaterowania.

2000; Ukraina; 55,7; 56%

2000; Niemcy; 8,8; 9%

2000; Izrael; 5,7; 6%

2000; USA; 3,7; 4%

2000; Francja; 2,4; 2%

2000; Rosja; 2; 2%

2000; Czechy; 1,7;

2%

2000; Włochy; 1,7; 2%

2000; Słowacja; 1,4; 1%

2000; Wielka Brytania; 1,3; 1%

2000; inne; 15,6; 15%

Ukraina

Niemcy

Izrael

USA

Francja

Rosja

Czechy

Włochy

Słowacja

Wielka Brytania

inne


222

Wyk. 2. Struktura turystów zagranicznych w województwie podkarpackim w 2011 roku

Źródło: Turystyka w województwie podkarpackim w latach 2010-2011.

W ciągu 2011 roku na terenie województwa podkarpackiego udzielono 210845

noclegów, tj. o 51% więcej w porównaniu z 2000 rokiem.

W analizowanym roku najwięcej noclegów udzielono w zakładach uzdrowisko-

wych (wzrost o 406%), hotelach (wzrost o 66%) oraz pensjonatach (wzrost o 62%).

Na przestrzeni lat 2000 – 2011 najbardziej zmniejszył się udział noclegów na kem-

pingach (o 77%) i polach biwakowych (o 77%) (tab. 3.).

2011;

Ukraina;

24; 24%

2011;

Niemcy;

15,4; 15%

2011; Izrael; 5,2; 5%

2011; USA; 6,5; 7% 2011; Francja; 4,2; 4% 2011; Rosja; 3; 3%

2011; Czechy; 3,5; 4%

2011; Włochy; 2,9; 3%

2011; Słowacja; 3,5; 4%

2011; Wielka

Brytania; 5,4;

5%

2011; inne; 26,4;

26%

Ukraina

Niemcy

Izrael

USA

Francja

Rosja

Czechy

Włochy

Słowacja

Wielka Brytania

inne


Tab. 3. Udzielone noclegi w obiektach zbiorowego zakwaterowania w woje-

wództwie podkarpackim w 2000 r. i 2011 r.

Udzielone noclegi

2000 r. 2011 r. Zmiana

2011 r./2000 r.

Ogółem Nierezy-

denci: Ogółem

Nierezy- denci:

Ogółem Nierezy-

denci:

Ogółem 1 400 920

153 124 2 108 452

153 253 51% 0%

Obiekty hotelowe 387 701 88 260 834 484 127 915 115% 45%

Hotele 338 349 84 450 563 244 101 886 66% 21%

Motele 19 590 1 598 12 709 2 266 -35% 42%

Pensjonaty 29 762 2 212 48 162 1 055 62% -52%

Inne obiekty hote-lowe

- - 210 369 22 708 - -

Pozostałe obiek-ty

1 013 219

64 864 1 273 968

25 338 26% -61%

Domy wycieczko-we

84 136 11 384 44 318 2 502 -47% -78%

Schroniska (razem) 95 924 6 274 89 758 2 989 -6% -52%

Ośrodki wczasowe 263 196 1 581 184 345 254 -30% -84%

Ośrodki kolonijne 8 142 0 4 618 0 -43% (-)

Ośrodki szkole-niowo-wypoczynkowe

141 437 10 601 213 906 5 218 51% -51%

Zespoły domków turystycznych

51 445 117 46 583 51 -9% -56%

Kempingi 23 196 1 706 4 798 101 -77% -94%

Pola biwakowe 20 063 40 4 662 24 -77% -40%

Hostele - - 2 799 504 - -

Zakłady uzdrowi-skowe

108 339 228 547 969 1 174 406% 415%


224

Udzielone noclegi

2000 r. 2011 r. Zmiana

2011 r./2000 r.

Ogółem Nierezy-

denci: Ogółem

Nierezy- denci:

Ogółem Nierezy-

denci:

Pozostałe obiekty niesklasyfikowane

217 341 32 933 130 212 12 521 -40% -62%

Źródło: Opracowano na podstawie: Turystyka w województwie podkarpackim w latach 2010-2011.

Pomimo zmniejszenia się liczby turystów zagranicznych korzystających z obiek-

tów zbiorowego zakwaterowania (o 17%), liczba wynajętych przez nich miejsc noc-

legowych nie uległa zmianie i pozostała na poziomie - 153 253. Świadczy to o mniej

licznych, lecz dłuższych pobytach wspomnianych turystów w regionie.

Wybrane wskaźniki intensywności funkcji turystycznych dla powiatów

województwa podkarpackiego

Według podziału administracyjnego Polski z 1999 roku na terenie województwa

podkarpackiego utworzono, i funkcjonuje obecnie 25 powiatów, w tym 21 powia-

tów ziemskich oraz 4 powiaty grodzkie (Rzeszów, Krosno, Przemyśl i Tarnobrzeg)

(tab. 4.).

Tab. 4. Powierzchnia, liczba ludności oraz obiekty noclegowe i ich wykorzy-

stanie w powiatach województwa podkarpackiego w 2011 r.

Powiat

Powie-rzch-nia

(km2)

Lud-ność

Liczba obiek-

tów nocle-

go-wych

Liczba miejsc

noclego-wych

Liczba ko-rzystających z noclegów

Liczba udzielo-

nych nocle-gów

wojewódz-two pod-karpackie

17845,76

2128687 353 21591 718911 2108452

Bieszczadzki 1139,07 22396 31 1909 33044 88888

Brzozowski 539,34 66502 4 350 3503 9075


Powiat

Powie-rzch-nia

(km2)

Lud-ność

Liczba obiek-

tów nocle-

go-wych

Liczba miejsc

noclego-wych


Liczba udzielo-

nych nocle-gów

Dębicki 777,48 135090 16 881 29970 77820

Jarosławski 1028,66 122677 12 502 15270 47880

Jasielski 830,87 115789 14 776 9071 38755

Kolbuszow-ski

773,17 62846 3 111 1440 2571

Krośnieński 925,88 111874 26 2009 48871 375669

Leski 834,94 26950 67 5672 123889 602591

Leżajski 583,71 70230 9 275 10998 16010

Lubaczowski 1308,37 57635 13 687 6409 45576

Łańcucki 451,84 79623 10 272 23081 36622

Mielecki 880,50 136179 11 414 21236 39421

Niżański 785,64 67721 2 44 10022 10163

Przemyski 1211,22 73778 5 395 13125 21152

Przeworski 698,02 79355 7 447 6137 16088

Ropczycko-sędziszowski

548,31 73166 11 585 22599 51701

Rzeszowski 1157,38 163859 16 944 58835 110564

Sanocki 1223,66 96174 15 921 29688 55347

Stalowowol-ski

831,74 109502 8 585 22055 57626

Strzyżowski 503,47 62318 4 252 4937 14190

Tarnobrze-ski

521,06 54280 7 252 17279 24311


226

Powiat

Powie-rzch-nia

(km2)

Lud-ność

Liczba obiek-

tów nocle-

go-wych

Liczba miejsc

noclego-wych


Liczba udzielo-

nych nocle-gów

Grodzki krośnieński

43,50 47348 8 298 16992 26084

Grodzki przemyski

46,17 64728 14 916 42926 73573

Grodzki rzeszowski

116,36 180031 31 1775 132539 238008

Grodzki tarnobrzeski

85,40 48636 9 319 14995 28767

Źródło: Opracowano na podstawie: Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2012 r., GUS, Warsza-wa oraz Turystyka w województwie podkarpackim w latach 2010-2011.

W literaturze przedmiotu do określenia wielkości ruchu turystycznego coraz czę-

ściej stosuje się odpowiednie narzędzia wskaźnikowe. Analizując intensywność

ruchu turystycznego najczęściej bierze się pod uwagę trzy wskaźniki: Deferta,

Schneidera i Charvata12.

Pomimo powszechnego ich zastosowania, każdy posiada swoje niedoskonałości

i nie uwzględnia wszystkich możliwych do przewidzenia sytuacji. Przy konstrukcji

wskaźników nie są brane pod uwagę choćby grup wycieczkowiczów, turystów

nocujących na obszarach sąsiednich (we wskaźniku Deferta - WD ), czy pomijany

jest fakt występowania tzw. „drugich domów” (we wskaźniku Charvata - WCH ).

Wskaźnik Deferta (WD) dostarcza informacji o liczbie turystów przypadających

na 1 km2 obszaru. Pozwala obliczyć gęstość ruchu turystycznego na określonej

powierzchni. Wskaźnik przyjmuje postać:

WD= 𝑻

𝑷 ;

gdzie: T ‒ liczba turystów korzystających z noclegów;

P ‒ powierzchnia badanego obszaru w km2

12 A.R. Szromek, 2012, Wskaźniki funkcji turystycznej: koncepcja wskaźnika funkcji turystycznej i uzdrowiskowej,

Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice.


Ogółem dla województwa podkarpackiego wartość wskaźnika wyniosła 40,28

os/km2. Wśród powiatów ziemskich najwyższe wartości wskaźnik przyjmował

w powiatach: leskim 148,56 os/km2, krośnieńskim 52,78 os/km2 oraz łańcuckim

51,08 os/km2, a najniższe w powiecie kolbuszowskim 1,86 os/km2 i lubaczowskim

4,90 os/km2. Wśród powiatów grodzkich na uwagę zasługuje powiat rzeszowski ‒

1139,04 os/km2 (ryc. 3., tab. 5.).

Tab. 5. Wartości wybranych wskaźników w powiatach województwa podkar-

packiego w 2011 roku

Powiat Wartość wskaźnika

WD Wartość wskaźnika

WS Wartość wskaźnika

WCh

województwo podkarpackie

40,28 33,77 99,0

Bieszczadzki 22,01 147,54 396,9

Brzozowski 6,49 5,27 13,6

Dębicki 38,55 22,19 57,6

Jarosławski 14,84 12,45 39,0

Jasielski 10,92 7,83 33,5

Kolbuszowski 1,86 2,29 4,1

Krośnieński 52,78 43,68 335,8

Leski 148,56 459,70 2236,0

Leżajski 18,84 15,66 22,8

Lubaczowski 4,90 11,12 79,1

Łańcucki 51,08 28,99 46,0

Mielecki 24,12 15,59 28,9

Niżański 12,76 14,80 15,0

Przemyski 10,84 17,79 28,7

Przeworski 8,79 7,73 20,3

Ropczycko-sędziszowski

41,22 30,89 70,7

Rzeszowski 50,83 35,91 67,5

Sanocki 24,26 30,87 57,5


228

Powiat Wartość wskaźnika

WD Wartość wskaźnika

WS Wartość wskaźnika

WCh

Stalowowolski 26,52 20,14 52,6

Strzyżowski 9,81 7,92 22,8

Tarnobrzeski 33,16 31,83 44,8

Grodzki krośnień-ski

390,62 35,89 55,1

Grodzki przemy-ski

929,74 66,32 113.7

Grodzki rzeszow-ski

1139,04 73,62 132,2

Grodzki tarno-brzeski

175,59 30,83 59,1

Źródło: Opracowano na podstawie tab. 4.

Wskaźnik Schneidera (WS) jest miarą podobną do wskaźnika Deferta (WD). Wy-

raża liczbę turystów korzystających z noclegów przypadającą na 100 mieszkańców

stałych danego obszaru. Zależność ta przedstawiana jest za pomocą wzoru:

WS = 𝟏𝟎𝟎 ∙ 𝐓

𝐑;

gdzie:

T - liczba turystów korzystających z noclegów;

R - liczba stałych mieszkańców obszaru.

Średnia wartość wskaźnika dla województwa podkarpackiego wyniosła 33,77.

Największą wartość wskaźnik osiągnął dla powiatu leskiego – 459,70 oraz biesz-

czadzkiego – 147,54. Najniższą wartość przyjął dla powiatu kolbuszowskiego –

2,29. Dla powiatów grodzkich wartość WS wahała się od 30,83 do 73,62 (tab. 5., ryc.

4.).


Ryc. 3. Wskaźnik Deferta w powiatach województwa podkarpackiego w 2011.


≤15 ≤30 ≤145 >145


230

Ryc. 4. Wskaźnik Schneidera w powiatach województwa podkarpackiego

w 2011 r.


≤15 ≤30 ≤45 >45


Ryc. 5. Wskaźnik Charvata w powiatach województwa podkarpackiego w

2011 roku ‒ kartogram

Źródło: Opracowano na podstawie tab. 4

≤35

≤70

≤1

05

>1

05


232

Ostatnim, z analizowanych wskaźników jest wskaźnik Charvata (WCh) określający

liczbę udzielonych noclegów przypadającą na 100 mieszkańców obszaru. Ma on

postać:

WCh= 𝟏𝟎𝟎∙ 𝐔𝐧

𝐑 ;

gdzie:

Un - liczba udzielonych noclegów;

R - liczba stałych mieszkańców.

W 2011 roku na 100 mieszkańców województwa podkarpackiego przypadało 99

udzielonych noclegów. Wyróżniającym się na tle innych powiatów był powiat leski,

dla którego wartość WCh była prawie 23-krotnie wyższa od średniej. Bardzo niską

wartość wskaźnika WCh odnotowano w powiatach – kolbuszowskim, brzozowskim

i niżańskim. Dla powiatów grodzkich wskaźnik przyjmował wartość od 55,1 do

132,2 (tab. 5., ryc. 5.).

Podsumowanie i wnioski

W świetle przeprowadzonych analiz można stwierdzić, że województwo podkar-

packie posiada cenne i unikatowe w skali kraju walory przyrodnicze i kulturowe

(parki narodowe, obiekty z Listy UNESCO, obiekty z Listy Pomników Historii).

Z punktu widzenia geograficznego szczególnie atrakcyjna dla turystów jest połu-

dniowa część województwa obejmująca Beskid Niski i Bieszczady (powiaty leski,

bieszczadzki, krośnieński). W tych regionach uwidacznia się zróżnicowanie przy-

rodnicze, a także kulturowe – mieszanie się dawnych kultur i obrządków (zachowa-

ne świątynie, cmentarze różnych wyznań), bogata tradycja i folklor.

Zaprezentowane, niestety tylko wybrane, atrakcje badanego obszaru umożliwiają

rozwój różnych form turystyki – aktywnej, wypoczynkowej, kulturowej, uzdrowi-

skowej, czy religijnej.

Analizując stan bazy noclegowej oraz ruch turystyczny dla powiatów wojewódz-

twa podkarpackiego zauważyć można duże zróżnicowanie. Spośród powiatów


ziemskich na tle innych wyróżnia się powiat leski, który posiada najwyższe wskaźni-

ki rozwoju funkcji turystycznej. Niewiele gorzej plasują się inne powiaty południo-

wej części województwa – powiat bieszczadzki, krośnieński i sanocki. Najniższe

wartości odnotowano dla centralnej i północnej części regionu obejmującej powiaty

– kolbuszowski, niżański, mielecki.

Wśród miast na prawach powiatu najlepiej rozwiniętą funkcję turystyczną posia-

da Rzeszów – stolica województwa.

Podsumowując, można stwierdzić, że w regionach najbardziej atrakcyjnych

z nagromadzeniem licznych i zróżnicowanych walorów turystycznych, obserwuje się

najlepiej rozwiniętą sieć bazy noclegowej dysponującą największą liczbą miejsc

noclegowych. To powoduje, że właśnie w powiatach południowej części wojewódz-

twa natężeniu ruchu turystycznego jest największe (powiat leski, krośnieński, biesz-

czadzki). Rozwija się tutaj przede wszystkim turystyka wypoczynkowa, kwalifikowa-

na, a w powiecie krośnieńskim, ze względu na funkcjonowanie dwóch uzdrowisk

statutowych, także turystyka uzdrowiskowa i lecznicza.

Bibliografia

[1] Buczek - Kowalik M., Mitura T., Uwarunkowania religijne i ich wpływ na tworzenie

szlaków turystyczno-kulturowych w województwie podkarpackim, Zeszyty Naukowe

Uniwersytetu Szczecińskiego nr 648, Ekonomiczne Problemy Usług nr 66,

Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, 2011.

[2] Michniewscy M. i A., Duda M., Cerkwie drewniane Karpat. Polska i Słowacja, Ofi-

cyna Wydawnicza Rewasz, Pruszków, 2003.

[3] Mydel R., Balon J. (red.), Atlas Polski. Tom 2. Województwa, Wyd. Fogra, Kra-

ków, 2002.

[4] Polakowski S., Pozostałości założeń dworskich województwa podkarpackiego, Wyd.

Lygian, Krosno, 2012.

[5] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2012 r., GUS, Warszawa, 2012.

[6] Szlaki tematyczne woj. podkarpackiego, Wyd. Urząd Marszałkowski woj. podkar-

packiego, Rzeszów.


234

[7] Szromek A.R., Wskaźniki funkcji turystycznej: koncepcja wskaźnika funkcji turystycznej

i uzdrowiskowej, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice, 2012.

[8] Sztuka pogranicza. Od sacrum do profanum, Wyd. ProCarpatia, Rzeszów 2011.

[9] Turystyka w województwie podkarpackim w latach 2010-2011, 2012, Urząd Staty-

styczny w Rzeszowie, Rzeszów.

[10] Winnicki T., Zemanek B., Przyroda Bieszczadzkiego Parku Narodowego, Ustrzyki

Dolne 2009.

[11] http://www.wios.rzeszow.pl

[12] http://pl.wikipedia.org/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_podkarpackie

[13] http://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/ZabytkiwPolsce/Pomniki_historii/

[14] http://www.stat.gov.pl

Streszczenie

Słowa kluczowe: województwo podkarpackie, walory turystyczne, ruch turystyczny

Województwo podkarpackie posiada dobre warunki do rozwoju turystyki. Zróżnicowane

ukształtowanie powierzchni, ciekawe walory przyrodnicze, m.in. 2 parki narodowe, parki krajo-

brazowe, rezerwaty przyrody oraz liczne pomniki przyrody przyciągają amatorów turystyki przy-

rodniczej, wypoczynkowej i kwalifikowanej. Ze względu na bogatą i burzliwą przeszłość histo-

ryczną obszar województwa obfituje w walory kulturowe będące przejawem kultury łemkowskiej,

bojkowskiej, żydowskiej czy mieszczańskiej.

Celem artykułu jest analiza walorów turystycznych i zmian ruchu turystycznego

w województwie podkarpackim w latach 2000 – 2011. W analizie uwzględniono zmiany

w rozmieszczeniu i wykorzystaniu bazy noclegowej oraz liczbie turystów krajowych

i zagranicznych. Szczegółowej charakterystyce poddano ruch turystyczny ogółem w skali wojewódz-

twa oraz w podziale na powiaty. Do tego celu wykorzystano wskaźniki intensywności ruchu

turystycznego (Deferta, Schneidera, Charvata).


Tourist attractions and tourist traffic in the Podkarpackie province in years 2000 - 2011

Key words: Podkarpackie voivodeship, tourist attractions, tourist traffic

Summary

Podkarpackie voivodeship has favourable conditions for the development of tourism. A varied

topography, interesting natural assets including 2 national parks, landscape parks, nature reserves

and numerous natural monuments attract many enthusiasts of nature, leisure and qualified tour-

ism. Due to the rich and turbulent history, the region is rich in cultural values indicative of the

Lemko, Bojko, Jewish or middle-class people.

The article aims at analysing tourist attractions and changes in the tourist traffic in Pod-

karpackie Voivodeship in years 2000 - 2011. The analysis takes into account changes in the

distribution and use of accommodation facilities and the number of domestic and foreign tourists.

Tourist traffic in the districts of the Podkarpackie voivodeship was characterized in more details.

For this purpose there were used Defert, Schneider and Charvat's intensity indicators of tourist

traffic.


Nr 4 (50) / 2015

[s. 237-256]

Magdalena WOŹNICZKO

Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie

Dominik ORŁOWSKI

Wyższa Szkoła Turystyki i Języków Obcych w Warszawie

Małopolski szlak wód mineralnych jako produkt turystyczny

w ofercie uzdrowiskowej regionu

Wstęp

Dzisiejszy stan zdrowia narodu polskiego nie jest tak dobry jak w innych krajach

wysoko rozwiniętych gospodarczo. Społeczeństwo stara się pokonać niebezpieczeń-

stwo kryzysu cywilizacyjnego, którego skutki są bardzo groźne. W następstwie tego

rozwój turystyki uzdrowiskowej spajającej funkcje profilaktyki, rehabilitacji i lecze-

nia z funkcją poznawczą, odgrywa olbrzymią rolę w rozwoju miejscowości uzdrowi-

skowych.

Lecznictwo balneologiczne w Polsce posiada historię, której początki sięgają śre-

dniowiecza. Informacje o kąpieliskach leczniczych w Lądku-Zdroju i Cieplicach

Zdroju, uważanych za najstarsze uzdrowiska kraju, zachowały się do dziś. Niemniej

jednak znaczna część kurortów powstała w XIX i XX wieku. Ich rozmieszczenie

nie jest regularne, ponieważ umiejscowienie zależy ściśle od występowania złóż

Magdalena WOŹNICZKO, Dominik ORŁOWSKI

238

surowców leczniczych i od tego, co zaszło niegdyś w historii XVIII – XX-

wiecznego podziału Polski przez zabory.

Trend na dbanie o zdrowie i urodę rośnie wraz z liczbą miejscowości, które pra-

gną posiadać status uzdrowiska, takich jak: Latoszyn, Szczawa, Uniejów czy Kłoda-

wa. Dzięki temu możliwe jest prowadzenie lecznictwa uzdrowiskowego przyciągają-

cego kuracjuszy i turystów, stwarzając tym samym szansę na dynamiczny rozwój

danego regionu. Coraz chętniej inwestuje się więc w regiony posiadające naturalne

zasoby surowców leczniczych. Pozycja polskich miast uzdrowiskowych szybko

rośnie, a w niedalekiej przyszłości będą one mogły rywalizować z kurortami o naj-

wyższym standardzie w Austrii i Niemczech.

Małopolski Szlak Wód Mineralnych skupia największe uzdrowiska zdrojowe Ma-

łopolski. Szlak jest przeznaczony dla osób pragnących zregenerowania sił fizycz-

nych i psychicznych, poprawy zdrowia w warunkach ciszy i spokoju, a także chcą-

cych spędzić aktywnie czas. Charakteryzuje go bogata oferta wód mineralnych.

W uzdrowiskach małopolskich zażywa się kuracji, które łączą się zarówno z wypo-

czynkiem, jak i obcowaniem z kulturą i tradycjami.

Celem artykułu jest przedstawienie Małopolskiego Szlaku Wód Mineralnych jako

uzdrowiskowego produktu turystycznego tego regionu. Zakresem pracy objęto:

ukazanie Małopolski jako regionu uzdrowiskowego, charakterystykę małopolskich

wód mineralnych, charakterystykę Małopolskiego Szlaku Wód Mineralnych jako

regionalnej atrakcji turystyki uzdrowiskowej.

Praca została napisana na podstawie źródeł wtórnych oraz obserwacji własnej

Autorów. Informacje w nich zawarte pochodziły z: dostępnej literatury fachowej,

materiałów uzyskanych w Małopolskiej Organizacji Turystycznej oraz stron interne-

towych. Praca ma charakter opracowania monograficznego. Przygotowana została

metodą opisową.

Małopolska jako region uzdrowiskowy

W Małopolsce spośród 44 uzdrowisk na terenie naszego kraju zlokalizowanych

jest aż 10. Należą do nich: Rabka Zdrój, Krynica Zdrój, zwana „perłą uzdrowisk”,

Muszyna i Piwniczna zlokalizowane w dolinie Popradu, Żegiestów Zdrój, Szczawni-

Małopolski szlak wód mineralnych jako produkt turystyczny w ofercie uzdrowiskowej regionu 239

ca w paśmie Pienin, Wysowa Zdrój i Wapienne na obszarze Beskidu Niskiego oraz

dzielnice miasta Krakowa Swoszowice oraz Krzeszowice (rys. 1). Turystyka uzdro-

wiskowa w Małopolsce jest pierwszoplanowym markowym produktem zwróconym

w stronę gości z kraju i zagranicy. Prawie jedna czwarta uzdrowisk znajduje się

właśnie w tym województwie. Podróże do wód były popularne już od dawna i do

czasów obecnych nie straciły swojej atrakcyjności. Zwrócić należy również uwagę

na występujący na terenie województwa specyficzny mikroklimat o właściwościach

leczniczych oraz na sanatoria dwóch kopalni soli znajdujących się w Wieliczce oraz

Bochni. Te dwa małopolskie uzdrowiska oferują leczenie poprzez inhalacje, które

przeprowadzane są pod ziemią w środowisku wolnym od zanieczyszczeń zawierają-

cym dużą zawartość jodu. Reszta uzdrowisk leczy wodami oraz specyficznym klima-

tem.

Rys. 1. Uzdrowiska małopolskie


240

Źródło: R. Laskowska i in., Do uzdrowisk małopolskich po zdrowie, urodę, kondycję i relaks, Wyd. Stowarzyszenie Gmin Uzdrowiskowych RP, Szczecin, b.d.w., s. 199.

Małopolska jest bogata w zasoby naturalnej wody mineralnej, w szczególności

szczawy1 (Wysowa, Krynica, Muszyna, Żegiestów, Piwniczna, Szczawnica), wody

siarczkowe (Wapienne, Kraków, Swoszowice, Krzeszowice) i chlorkowo-sodowe,

czyli solanki (Rabka). Głównym aspektem przyciągającym turystów do miejscowości

uzdrowiskowych na terenie Małopolski jest występująca na jej obszarze woda mine-

ralna. Uzdrowiska zlokalizowane na terenie Małopolski odznaczają się w Europie

wysoką atrakcyjnością turystyczną. W swojej ofercie proponują turystom i kuracju-

szom liczne atrakcje oraz zabiegi takie jak: kąpiele mineralne, inhalacje w grotach

solnych, różnorodne masaże, okłady. Zaznaczyć należy jednak, iż miejsca te nie są

przeznaczone wyłącznie dla osób chorych w mniejszym lub większym stopniu,

chcących poprawić swoje zdrowie, ale również dla pragnących się wyciszyć i odpo-

cząć, zregenerować siły lub czynnie spędzić czas wolny uprawiając określony rodzaj

sportu. Małopolska zwraca na siebie uwagę przyrodą i terenami podgórskimi oraz

górskimi, tj. Tatry, Pieniny i Beskidy. Rozległe kompleksy leśne, baza sportowo-

rekreacyjna na wysokim poziomie, niecodzienna propozycja kulinarno-rozrywkowa

sprzyjają zainteresowaniu turystów małopolskimi miejscowościami uzdrowiskowy-

mi. Panuje w nich charakterystyczny klimat, którego uzupełnieniem mogą być

atrakcje krajoznawcze, jak np. parki, muzea, zabytki w postaci starej infrastruktury

zdrojowej i pensjonatowej czy też obiekty rezydencjonalne. Tworzeniu klimatu

sprzyjają lokalni artyści oraz obiekty związane z pobytem wielu znanych osób,

a także pamiątki historyczne związane z nimi. Dodatkowo wszystko upiększają

liczne imprezy lokalne, głównie o charakterze muzycznym.

Małopolskę z każdym rokiem odwiedza coraz większa liczba turystów, zarówno

z Polski jak i przybywających z zagranicy. Z łącznej liczby gości obu tych grup,

część osób preferuje wyjazdy do tego regionu w celu zaspokojenia potrzeb zdro-

1 Szczawa - rodzaj wody mineralnej nasyconej wolnym dwutlenkiem węgla (CO2) w ilości prze-

kraczającej 1000 mg/dm³. Jej powstawanie związane jest z zamierzchłą aktywnością wulkaniczną. Wody infiltracyjne wsiąkając w podłoże, nasycały się CO2 pochodzenia wulkanicznego i dzięki temu rozpuszczały skały, mineralizując się.


wotnych, z czego znacznie większy wkład stanowią goście z Polski. Nie oznacza to

jednak, że liczba obcokrajowców nie rośnie. Przybywają oni do Małopolski coraz

chętniej i częściej, a ich liczba również wzrasta. Przyczynia się ku temu poprawiający

się poziom usług, które oferują obiekty uzdrowiskowe, przy niższej cenie w stosun-

ku do identycznych usług oferowanych w sąsiednich krajach. Można więc stwier-

dzić, że ruch ten będzie wzrastać. Liczba przyjeżdżających osób w celach zdrowot-

nych utrzymuje się od kilku lat na podobnym poziomie, czyli około 900 tys., z cze-

go około 95% to Polacy. Konkurencyjność Małopolski na rynku turystyki uzdrowi-

skowej poprawia się, ponieważ część do tej pory zaniedbanych domów zdrojowych,

sanatoriów czy ośrodków Spa jest za sprawą prywatyzacji odnawiana i cały czas

dostosowywana do lecznictwa uzdrowiskowego, które prezentuje się na rynku eu-

ropejskim2.

Charakterystyka wód mineralnych

Rozlewnictwo wód mineralnych w Polsce zaczęło się w Krynicy. Powstawało

głównie w obszarach występowania źródeł, z reguły w miejscowościach uzdrowi-

skowych. Niegdyś ludność, jeszcze gdy rozlewnie nie istniały, uważała zmineralizo-

waną wodę za leczniczą i piła ją bezpośrednio ze źródła. Z czasem zostały rozwinię-

te techniki wiertnicze, co umożliwiło uzyskanie stałych ujęć. W Beskidzie Sądeckim

narodziło się rozlewnictwo, a pierwszą rozlewnię w Krynicy urządzono ze Zdroju

Głównego w 1806 roku z inicjatywy lekarzy Mikolascha i Schultesa. Kilka lat po

ruszeniu produkcji ilość butelek, w których sprzedawana była woda sięgnęła 20

tysięcy. W czasie zaborów rozlewnictwo rozwijało się bardzo słabo, a państwa za-

borcze specjalnie powstrzymywały rozwój obawiając się konkurencji dla swoich

istniejących już wcześniej rozlewni. Duży rozwój rozlewni nastąpił dopiero w latach

60. XX wieku, ale najlepszym okresem były lata 90. Zbudowano wtedy rozlewnie

produkujące wody o mineralizacji nie większej niż 500 mg/l. W czasie obecnym w

2 M. Boruszczak (red.), Turystyka uzdrowiskowa: stan i perspektywy, Wyd. Wyższa Szkoła Turystyki i

Hotelarstwa, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk-Sopot 2009, s. 330-335.


242

Polsce istnieje około 300 rozlewni, w których łączna roczna produkcja wód wynosi

około 50 l na osobę3.

Wodami mineralnymi możemy nazwać wody, których złoża znajdują się pod

ziemią. Zgodnie z definicją wykorzystywaną w hydrologii, by woda mogła nosić

miano mineralnej, jej mineralizacja ogólna, czyli zawartość składników mineralnych

nie może być mniejsza niż 1000 mg/dm3. Kolejnym wymogiem, który należy speł-

nić jest fakt, iż musi być czerpana z udokumentowanych zasobów podziemnych.

Wydobycie następuje jednym lub kilkoma otworami wierconymi lub źródłami.

Woda mineralna wyróżnia się trwałym i stabilnym składem mineralnym, co znaczy,

że po jej wydobyciu mineralizacja nie ulega znacznej zmianie. Charakteryzuje się

czystością bakteriologiczną i chemiczną, zawiera w sobie właściwości mające zna-

czenie fizjologiczne, które wpływają na zdrowie człowieka oraz korzystnie na nie

oddziaływają4. W naszym środowisku naturalnym woda czysta chemicznie nie wy-

stępuję, ponieważ nawet woda tzw. deszczowa, zawiera w sobie znaczną ilość zanie-

czyszczeń, które powodują, iż nie można jej używać do uzupełnienia płynów w

organizmie. Najodpowiedniejszą dla nas wodą do picia jest zatem naturalna woda

mineralna. Swoją czystość zawdzięcza położeniu w głębi ziemi, gdzie nie docierają

zanieczyszczenia lub docierają w nieznacznych ilościach5.

Wody podziemne, bądź już mineralne mogą zostać uznane za lecznicze. Staje

się tak w przypadku, gdy sprostają one pewnym kryteriom, a dokładniej, gdy po

poddaniu specjalistycznym badaniom, okażą się „niezanieczyszczone pod względem

chemicznym i mikrobiologicznym, o naturalnej zmienności cech fizycznych

i chemicznych oraz spełniające co najmniej jeden z następujących warunków: zawar-

tość rozpuszczalnych mineralnych składników stałych – minimum 1000 mg/dm3,

zawartość jonu żelazowego ≥ 10 mg/dm3, jonu fluorkowego ≥ 2 mg/dm3, jonu

jodkowego ≥ 1 mg/dm3, siarki dwuwartościowej ≥ 1 mg/dm3, kwasu metakrze-

mowego ≥ 70 mg/dm3, radonu ≥ 74 Bq/dm3, i wolnego dwutlenku węgla ≥ 250

3 Historia rozlewnictwa, http://www.wodazezrodla.pl/?cid=216, 30.06.2014. 4 M. Kucharski, J. Sokołowski, Wykorzystywanie wód leczniczych w rozlewnictwie, w: B. Paczyński i A.

Sadurski (red.), Hydrogeologia regionalna Polski, Wyd. PIG, Warszawa 2007, s. 104. 5 M. W. Wiśniewski, Lecznicze kąpiele i wody mineralne, Wyd. ITKM, Kraków 1996, s. 89.


mg/dm3”6. Oprócz tego ujęcia takich wód muszą być uwzględnione w spisie miej-

scowości, który znajduje się w Rozporządzeniu Rady Ministrów z 14 lutego 2006

roku. Wody, których mineralizacja jest mniejsza niż 1000 mg/dm3 mogą być rów-

nież uznane za lecznicze pod warunkiem, jeśli zawierają w sobie w stosownym stę-

żeniu odpowiednie składniki biologiczne czynne lub gdy temperatura na wypływie z

ujęcia przekracza 20oC7. Ważnym elementem na drodze do uznania wody za mine-

ralną jest jej ocena przez Głównego Inspektora Sanitarnego. Po pewnych procedu-

rach badawczych zostaje ona przydzielona do odpowiedniej grupy rodzajowej, w

tym przypadku wód mineralnych, dokonanej przez Państwowy Zakład Higieny.

Okres takiej klasyfikacji wynosi 5 lat, a daną wodę po sklasyfikowaniu odnaleźć

można w krajowym i europejskim rejestrze wód.

Pijąc wodę bogatą w minerały jest się zdrowszym. Dobrym przykład to miasto

Muszyna w województwie małopolskim, gdzie jest duża zdrowotność i długość

życia ludzi zamieszkujących, ponieważ jakość wody należy do najlepszych w Polsce.

Każda woda mineralna różni się od siebie, a te różnice odczuwamy w smaku

i zawartości biopierwiastków. Spożywając wody musimy wyrobić nawyk regularnej

ich konsumpcji. Z pierwiastków, które zawierają te wody najbardziej potrzebujemy

sodu, potasu, wapnia, magnezu8.

Klasyfikacja naturalnych wód mineralnych według pochodzenia i stopnia nasyce-

nia dwutlenkiem węgla wygląda następująco:

naturalna woda mineralna, naturalnie nasycona dwutlenkiem węgla ‒ woda,

w której zawartość CO2 po procesie butelkowania jest identyczna jak ta za-

wartość mierzona przy ujęciu,

naturalna woda mineralna wzbogacona dwutlenkiem węgla ze źródła ‒ gdy

zawartość CO2 po butelkowaniu jest większa niż ta, której pomiar dokonano

przy ujęciu,

6 M. Kucharski, J. Sokołowski, Wykorzystywanie wód …, op. cit., s. 104. 7 Ibidem, s. 25. 8 L. Matela, Woda i jej lecznicza siła: wykorzystanie uzdrawiającej mocy wody i jej energetyzacja, Wyd. Studio

Astropsychologii, Białystok 2002, s. 12, 45-52.


244

naturalna woda mineralna, nasycona dwutlenkiem węgla ‒ woda, która zo-

stała nasycona CO2 podczas procesu butelkowania.

Podział wód mineralnych według poziomu zawartości CO2 jest następujący:

wody nienasycone dwutlenkiem węgla - niegazowane,

wody niskonasycone dwutlenkiem węgla - do stężenia 1500 mg/l CO2,

wody średnionasycone dwutlenkiem węgla - od 1500 do 4000 mg/l CO2,

wody wysokonasycone dwutlenkiem węgla - powyżej 4000 mg/l CO2.

Podział wód mineralnych ze względu na klasyfikację chemiczną (nazwy te można

dostrzec na opakowaniach):

bardzo niskomineralizowana - całkowita ilość soli mineralnych, którą zawie-

ra woda nie przekracza 50 mg/l,

niskomineralizowana - ogólna ilość soli nie przekracza 500 mg/l,

wysokomineralizowana - poniżej 1500 mg/l soli mineralnych; gdy w wodzie

ich ilość mieści się w granicach 500-1500 mg/l można używać określenia

„średniozmineralizowana”,

zawiera wodorowęglany - gdy zawartość wodorowęglanów jest większa od

600 mg/l, oraz zawiera minerały, takie jak: siarczany ≥ 200 mg/l, chlorki ≥

200 mg/l, wapń ≥ 150 mg/l, magnez ≥ 50 mg/l, fluorki ≥ 1 mg/l, żelazo ≥

1 mg/l, sód ≤ 200 mg/l,

kwasowęglowa ‒ ilość naturalnego dwutlenku węgla w wodzie przy ujęciu

jest większa od 250 mg/l.

Jak już wspomniano naturalna woda mineralna musi być oznakowana nazwą „na-

turalna woda mineralna”. Dodatkowo oprócz informacji o składnikach mineralnych,

ilości dwutlenku węgla, czy ujęciach uwzględnione mogą być dane o:

używaniu powietrza wzbogaconego o ozon, czyli informacja „woda poddana

dopuszczalnej technice traktowania powietrzem wzbogaconym o ozon”,

procesach, którym została poddana woda,

usunięciu częściowym lub całkowitym dwutlenku węgla, czyli informacja

powinna brzmieć „całkowicie odgazowana” lub „częściowo odgazowana”

widniejąca obok napisu „naturalna woda mineralna”,


zawartości fluorków powyżej 1,5 mg/l, której nie mogą systematycznie pić

dzieci do 7 roku życia. Informację tą wyróżnia się pogrubioną czcionką ob-

ok wymyślonej nazwy wody, by mogła być od razu widoczna,

klasyfikacji chemicznej, o której napisano powyżej.

Małopolski Szlak Wód Mineralnych w turystycznej ofercie uzdrowiskowej

regionu

Małopolski Szlak Wód Mineralnych jest propozycją umożliwiającą turystom

kurację wodami połączoną z wypoczynkiem, rozrywką, kulturą czy też regionalnymi

przysmakami. Najpopularniejszy typ wód, który można spotkać na szlaku to szcza-

wy, które zawierają składniki sodowe i chlorkowe, a także dużo minerałów. Wypo-

czywać można w każdej z części szlaku korzystając z czystego powietrza i uroków

środowiska naturalnego. Będąc w miejscowościach uzdrowiskowych i ich okolicach,

warto skorzystać z licznych szlaków turystycznych, m. in. pieszych i rowerowych

lub szlaków tematycznych np. Szlak Gotycki. Na Szlaku Wód Mineralnych występu-

je wiele atrakcji, do których należą sanatoria i uzdrowiska, ale też osobliwości przy-

rody takie jak: Maczuga Herkulesa, Babiogórski, Gorczański, czy Ojcowski Park

Narodowy. W czasie podróżowania po Małopolskim Szlaku Wód Mineralnych

można natknąć się na charakterystyczne przysmaki regionu, którymi są: bryndza

podhalańska, czyli miękki ser z owczego mleka oraz oscypek, wędzony przez dwa

tygodnie w dymie ogniska góralskiego w bacówce. Zostały one wpisane do rejestru

chronionych nazw pochodzenia Unii Europejskiej, przez co stały się pierwszymi

tradycyjnymi produktami żywnościowymi regionu Małopolski.

W skład Szlaku wchodzi 10 uzdrowisk, które posiada Małopolska, a są nimi:

Rabka-Zdrój, Piwniczna-Zdrój, Muszyna, Żegiestów-Zdrój, Krynica-Zdrój,

Szczawnica, Wysowa-Zdrój, Wapienne, dzielnice miasta Krakowa: Swoszowice oraz

Krzeszowice (fot. 2.)9.

Wiele uzdrowisk szczyci się wspaniałą historią, która zawiera w sobie odległe

czasy. Turyści odnajdują w nich liczne bogactwa naturalne, a także zabytki zdrojo-

9 E. Tomczyk-Miczka, Małopolska - palce lizać, Wyd. Małopolska Organizacja Turystyczna, Kraków

2007, s. 98.


246

wej architektury, przede wszystkim drewnianej. Napotykają charakterystyczny klimat

kulturowy, który tworzą muzea, parki i zabytki rezydencjonalne oraz sakralne. Przy-

czyniają się do tego również znani twórcy i ich sztuka oraz miejsca i pamiątki histo-

ryczne. Obyczaje kulturowe wzbogacają liczne imprezy artystyczne. W uzdrowi-

skach są pijalnie wód mineralnych, kąpielowe baseny termalne, tężnie solankowe

oraz parki zdrojowe z których korzystają kuracjusze i turyści.

Fot. 2. Małopolski Szlak Wód Mineralnych


Źródło: E. Tomczyk-Miczka, Małopolska - palce lizać, Wyd. Małopolska Organizacja Turystyczna, Kraków 2007, s. 102.

Poniżej opisano uzdrowiska wchodzące w skład Małopolskiego Szlaku Wód Mi-

neralnych.

Kraków-Swoszowice ‒ uzdrowisko jest umiejscowione w południowo-

wschodniej części Krakowa, w dzielnicy X Swoszowice. Znajduje się 10 km od

Rynku Głównego. Pod względem geograficznym należy do Podgórza Wielickiego

Cechą charakterystyczną uzdrowiska jest fakt, iż jako jedyne w Polsce funkcjonuje

na terenie dużego miasta. Naturalnym bogactwem jest 200-letni park krajobrazowy

na którego terenie znajdują się ujęcia wód mineralnych oraz swoszowicka siarka. Do

dyspozycji osób odwiedzających uzdrowisko są: Główny Dom Zdrojowy, Willa

„Szwajcarska”, Park Zdrojowy. Swoszowice pozyskały renomę i uznanie na terenie

prawie całej Europy dzięki wodom leczniczym. Zajmują 4. miejsce w Europie po-

śród uzdrowisk siarczkowych. Woda mineralna jest jednorodna chemicznie. Do-

kładnie jest siarczanowo-wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowa, siarczkowa,

której ogólna mineralizacja wynosi 2,64 g/l. Występujące aniony to: jon siarczanowy

i wodorowęglanowy, kationy: jon wapniowy i magnezowy. Siarkowodór w wodzie

ma zawartość 60-80 mg/l10.

Rabka - Zdrój ‒ położona jest w Kotlinie Rabczańskiej, u ujścia potoków Poni-

czanki i Słonki do rzeki Raby nieopodal Beskidu Wyspowego. Oprócz miejscowości

uzdrowiskowej zyskała miano miasta najmłodszych kuracjuszy. Określana jako

„Miasto Dzieci Świata” jest jednym z najpopularniejszych miast uzdrowiskowych

Polski i Europy. Występuje tam niepowtarzalny klimat, duże złoża wód mineralnych

oraz solanek. Znajdują się liczne atrakcje dla najmłodszych, a także specyficzny

klimat folklorystyczny.

Na terenie ośrodka leczniczego w Rabce znajdują się: szpital uzdrowiskowy dla

dzieci, szpital uzdrowiskowy kardiologiczny, sanatoria dla dziecka z opiekunem,

sanatoria dla dorosłych. Uzdrowisko ma do dyspozycji dodatkowo zakład przyro-

doleczniczy.

10 Woda mineralna Swoszowic, http://www.uzdrowisko.krakow.pl/pliki/Wody-%20Dokument1.pdf, data

dostępu: 30.06.2014.


248

Uzdrowisko w Rabce ma do dyspozycji 9 ujęć wód podziemnych, z czego domi-

nują solanki jodkowo-chlorkowo-sodowo-bromkowe. Na terenie Parku Zdrojowe-

go znajduje się pijalnia wód mineralnych oraz tężnia solankowa, która ma działanie

lecznicze. Jej system działania oparty jest na inhalacji z krążącej w obiegu powietrza

solanki, która dostarczana jest w ujęcia „Helena”11.

Piwniczna-Zdrój ‒ zlokalizowana jest w centralnej części Beskidu Sądeckiego

nad rzeką Poprad. Leży bezpośrednio przy granicy ze Słowacją i 25 km od Nowego

Sącza. Etnograficznie Piwniczna należy do polskiej góralszczyzny. Tradycje góral-

skie pielęgnowane są w tańcach, pieśniach, rzeźbach i gwarze lokalnej. Panujący

folklor jest doskonałym uzupełnieniem dla funkcji uzdrowiskowej gminy. Relaksu-

jąco na organizm wpływa tamtejsze czyste powietrze i smak wody mineralnej. Piw-

niczna ciągle się rozwija, a doskonałym przykładem jest realizacja nowych inwestycji

takich jak: amfiteatr, plac zabaw dla dzieci, deptak oraz powstające restauracje

z kuchnią regionalną.

Zabiegi dokonywane są na bazie wody mineralnej głównie magnezowo-

wapniowo-wodorowęglanowej oraz borowinach. Wody są „kwaśne”, w swoim

składzie zawierają dużą ilość jonów magnezowych oraz wapniowych. W Piwnicznej-

Zdroju produkowana jest naturalna woda mineralna „Piwniczanka”, której można

skosztować w Pijalni Artystycznej w Łazienkach.

Muszyna - jest miastem uzdrowiskowym położonym w Beskidzie Sądeckim

w dolinie rzeki Poprad i jej dopływów: Szczawnika i Muszynki. Oddalona jest 5 km

od granicy ze Słowacją oraz 11 km od Krynicy-Zdroju. Na obszarze Muszyny znaj-

duje się Popradzki Park Krajobrazowy. Gmina Uzdrowiskowa Muszyna mieści w

sobie trzy uzdrowiska: Muszynę, Złockie i Żegiestów-Zdrój. Podstawowe bogactwo

gminy to złoża leczniczych wód mineralnych szczaw wodorowęglanowo-

magnezowo-wapniowo-żelaziastych, które w swoim składzie zawierają niezwykle

cenne składniki: magnez, wapń, sód, potas, selen, żelazo i lit. Usytuowane są trzy

pijalnie wód mineralnych: „Cechini”, „Antoni”, „Milusia”.

11 Tężnia Solankowa i Pijalnia Wód Mineralnych, http://www.rabka.pl/index.php?dzial=16&dok=167,

30.06.2014.


Charakterystyczne dla tej miejscowości są wody „Muszyna”, „Perła Krynicy”

oraz „Muszynianka”. Pierwsza z nich jest wysokomineralizowana o ogólnej zawar-

tości składników mineralnych nie mniejszych niż 1500 mg/l. Ujęcie znajduje się

w Popradzkim Parku Krajobrazowym, woda wydobywana jest z odwiertu „K-1”.

Druga należy do średniomineralizowanych o wysokim stopniu nasycenia dwutlenku

węgla. Ostatnia z nich jest wysokomineralizowana, magnezowo-wapniowa posiada

właściwości profilaktyczno-zdrowotne. Kuracjusze odwiedzający uzdrowiska korzy-

stają z bezcennych właściwości tych wód12.

Żegiestów-Zdrój ‒ to wieś uzdrowiskowa w gminie Muszyna w powiecie nowo-

sądeckim, położona na stromym zboczu doliny Popradu. Znajduje się 10 km od

Muszyny oraz 16 km od Piwnicznej-Zdroju. Obecnie na terenie Zdroju znajduje się

Nowy Dom Zdrojowy, Stary Dom Zdrojowy, Nowe Łazienki Mineralne oraz sana-

toria „Patria”, „Korona”, „Revita”, „Wiarus”, „Gwiazda Gór” i inne. Głównym

bogactwem regionu są wody mineralne węglowo-magnezowo-wapniowo-żelaziaste,

czyli szczawy. Na deptaku usytuowana jest Pijalnia Wód Mineralnych „Anka”.

Krynica-Zdrój ‒ położona jest w Beskidzie Sądeckim w barwnych dolinach

Kryniczanki oraz jej dopływów: Palenicy, Słotwinki i Czarnego Potoku. Usytuowa-

na jest 30 km od Nowego Sącza i 16 km od granicy ze Słowacją. Krynica zawdzię-

cza swoją popularność nie tylko uzdrowisku, ale także dzięki centrum sportowemu,

turystycznemu, rekreacyjnemu i kulturalnemu. W ciągu roku odbywa się tu znaczna

ilość imprez krajowych i międzynarodowych, spotkania znanych ludzi, plenery arty-

styczne i koncerty zespołów muzycznych, a wśród nich np. Europejski Festiwal im.

Jana Kiepury

Uzdrowisko posiada wiele wód: „Zdrój Główny”, „Słotwinka”, „Jan”, „Józef”,

„Mieczysław”, „Tadeusz” oraz „Zuber”, których właściwości lecznicze można

poznać w pijalniach: „Głównej” na Deptaku, „Mieczysława” w Starym Domu

Zdrojowym, „Jana” nieopodal Góry Parkowej i „Słotwinki” w Parku Słotwińskim.

Produkowana jest również butelkowana naturalna woda mineralna „Kryniczanka”

zawierająca w swoim składzie naturalny dwutlenek węgla oraz dużą ilość wapnia

12 O produkcie - właściwości, http://www.muszynianka.pl/wlasciwosci, 30.06.2014.


250

i magnezu. Wydobywana jest ze źródła „Zdrój Główny” zlokalizowanego nieopodal

Pijalni Głównej.

Szczawnica ‒ leży w dolinie prawego dopływu Dunajca, między pasmem Ra-

dziejowej a Małymi Pieninami. Oddalona jest 37 km od Nowego Targu i ok. 50 km

od Nowego Sącza. Korzystny mikroklimat zawdzięcza położeniu, gdzie występuje

duże nasłonecznienie, mała ilość opadów. Występuje tam wspaniały krajobraz dzię-

ki Pienińskiemu Parkowi Narodowemu. Szczawnica przyciąga turystów XIX-

wieczną architekturą zdrojową oraz różnorodnym możliwościom czynnego wypo-

czynku np. licznymi szlakami turystycznymi, rowerowymi oraz konnymi o różnym

stopniu trudności. Nazwa miejscowości pochodzi od kwaśnych wód - szczaw.

Obecnie Uzdrowisko Szczawnica mieści Pijalnie Wód Mineralnych i dysponuje

aż 12 źródłami wód mineralnych, mieści dwa sanatoria „Inhalatorium” i „Papiernik”

oraz Przychodnię Uzdrowiskową. Wśród źródeł na terenie uzdrowiska można wy-

mienić m.in.: „Józefinę”, „Stefana”, „Magdalenę”, „Jana”, „Szymona”, „Wandę”

i „Pitoniakówkę”. Są to szczawy wodorowęglanowo-sodkowo-jodkowo-bromowe

z dużą zawartością soli mineralnych oraz mikroelementów13..

Wysowa-Zdrój ‒ znajduje się w gminie Uście Gorlickie w powiecie gorlickim

w najwyższej części Beskidu Niskiego, nad rzeką Ropą. Usytuowana jest niedaleko

granicy ze Słowacją, 35 km od Gorlic i 42 km od Krynicy-Zdroju. Gmina Uście

Gorlickie to jeden z najatrakcyjniejszych terenów południowej Polski, ponieważ

znajduje się w części zewnętrznej Karpat Zachodnich. Niepowtarzalny krajobraz,

czyste powietrze, swoisty klimat oraz niski poziom ludności przyciąga turystów ze

wszystkich zakątków Polski i kuracjuszy do korzystania z zasobów wód mineralnych

Wody mineralne wydobywane są z 11 podziemnych ujęć. Wszystkie z nich to

szczawy alkaliczne. Większości można spróbować w centrum uzdrowiska w Pijalni

Wód Mineralnych, która znajduje się w Parku Zdrojowym. Produkuje się tam wody

mineralne m.in. „Wysowiankę” i „Wysowiankę-Zdrój”. Pierwsza z nich jest wyso-

komineralizowana - zawartość składników mineralnych przekracza 1500 mg/l.

Oprócz składników, które zawarte są w większości wód takich jak magnez czy

13 O nas, http://www.uzdrowiskoszczawnica.pl/, 30.06.2014.


wapń, wyróżnia się zawartością naturalny jod. Druga z wód jest średniomineralizo-

wana - w swoim składzie zawiera poniżej 1000 mg/l składników mineralnych. Cha-

rakteryzuje się bardzo dobrym smakiem i dobrze gasi pragnienie. Występują tam

także naturalne wody lecznicze, jak: „Franciszek”, „Henryk” i „Józef”14.

Wapienne ‒ pod względem geograficznym znajduje się w kotlinie, w centrum

Grupy Magurskiej w odległości 14 km od Gorlic. Wypoczynkowi sprzyja odpo-

wiedni klimat górski. Woda i powietrze mają niezwykłą czystość. Okolice Wapien-

nego charakteryzują się malowniczymi krajobrazami oraz obfitością flory i fauny.

Nieduże uzdrowisko będące własnością prywatnego właściciela jest w posiadaniu

własnego złoża wód mineralnych siarczkowo-wodorowych czerpanych ze źródeł

„Kamila”, „Marta” oraz „Zuzanna”, a także własnego odwiertu wód mineralnych.

Krzeszowice - położone są w centrum rowu Krzeszowickiego, 25 km na zachód

od Krakowa. Miejscowość nie posiada statusu uzdrowiskowego, jednak należy o niej

wspomnieć, gdyż znajduje się na drodze Szlaku Wód Mineralnych. Występujące na

terenie miasta uzdrowisko zyskało status w 1928 roku. Po II wojnie światowej

w 1964 roku wznowiło swoją działalność15. Jest największym centrum rehabilitacji

narządów ruchu w Małopolsce. Woda mineralna czerpana z ujęcia „Zdrój Główny”

służy do zabiegów balneologicznych. Jest to rzadko spotykana woda lecznicza,

siarczanowo-wapniowo-węglowa i siarczkowa.

Reasumując, Małopolski Szlak Wód Mineralnych posiada pomysł, którym jest

uwzględnienie największych uzdrowisk zdrojowych Małopolski i połączenie ich

w jedną całość otrzymując w ten sposób interesujący produkt turystyczny regionu.

Małopolski Szlak jest ogółem uporządkowanych elementów posiadających wspólną

treść, czyli w tym przypadku tematykę wód mineralnych. Stanowi propozycję spę-

dzenia wolnego czasu od pracy. Czynnikiem popytotwórczym odwiedzin regionu

przez turystów jest w głównej mierze turystyka zdrowotna i uzdrowiskowa. Szlak

przyciąga kuracjuszy i turystów, osoby chcące zregenerować siły fizyczne i psy-

chiczne, spędzić aktywnie czas, poprawić samopoczucie i zdrowie. Nadrzędną ideą

szlaku jest zaprezentowanie Małopolski jako regionu bogatego w niezwykle cenne

14 Wysowianka, http://www.wysowianka.pl/, 30.06.2014. 15 Historia uzdrowiska, http://www.krzeszowice.pl/strony,6,13.htm, 30.06.2014.


252

złoża wód mineralnych oraz posiadającego największą liczbę uzdrowisk w Polsce.

Oferuje turystom i kuracjuszom w ten sposób niezwykle urozmaiconą, atrakcyjną

i ciekawą propozycję.

Małopolski Szlak Wód Mineralnych przede wszystkim zaliczyć możemy do pro-

duktu turystycznego-szlak. Szlak jest konstruowany w taki sposób, by nie pominąć

walorów turystycznych obszaru, którymi są np. pomniki przyrody, zamki, a w tym

przypadku są to miejscowości uzdrowiskowe i uzdrowiska. Nie ma natomiast wyty-

czonej i oznakowanej trasy, lecz nie eliminuje go to z noszenia miana „szlaku”.

Szlak posiada niepowtarzalne walory turystyczne i atrakcje występujące w różnej

formie w każdej miejscowości uzdrowiskowej i jej okolicach. Doskonale wzbogaca

i uzupełnia turystykę uzdrowiskową w Polsce poprzez doskonałą ofertę wód mine-

ralnych. Dzięki nim w ofercie są różnego rodzaju kuracje połączone z wypoczyn-

kiem, rozrywką, obcowaniem z tamtejszą kulturą i tradycjami. W doskonale wypo-

sażonych obiektach uzdrowiskowych, sanatoriach i pensjonatach można korzystać

z różnorodnych zabiegów leczniczych, usług SPA, wellness czy fitness. Dobry smak

małopolskich wód mineralnych i leczniczych jest kolejnym atutem szlaku.

Szlak jest ofertą skierowaną do osób nie tylko chorych, potrzebujących regenera-

cji sił i poprawy własnego zdrowia, ale również dla ludzi szukających odpoczynku

w specyficznych warunkach ciszy i spokoju. Z reguły program w ośrodku uzdrowi-

skowym trwa około dwóch tygodni, w którym zawarte są zabiegi przyrodolecznicze,

wyżywienie, opieka lekarska oraz pobyt w miejscu uzdrowiskowym. Obecnie pro-

gramy w uzdrowiskach ulegają zmianie i nastawiają się na turystów odwiedzających

uzdrowiska, a nie turystów uzdrowiskowych. Oferują terapie wpływające na zdrowy

styl życia, prawidłowe odżywianie, wygląd zewnętrzny czy sylwetkę. Domy uzdrowi-

skowe oraz sanatoria na drodze szlaku oferują oprócz zwyczajowego wodolecznic-

twa również kąpiele zapachowe, różnego rodzaju inhalacje, okłady, masaże.

Szlak Wód Mineralnych oferuje turystom aktywny wypoczynek, który jest wśród

społeczeństwa coraz bardziej popularny. Można więc zadbać o kondycję oraz urodę

mając do dyspozycji nowoczesną bazę odnowy biologicznej oraz rekreacji sporto-

wej. Usługi uzdrowiskowe mają coraz to atrakcyjniejsze oferty, a osoby z nich ko-


rzystające są bardziej nimi zainteresowanie, dzięki czemu baza do aktywnego wypo-

czynku wyraźnie się rozwija. W Muszynie i Szczawnicy powstały nowe baseny

i trasy rowerowe. Na terenie całego regionu Małopolski oznakowanie i stan pie-

szych szlaków jest bardzo dobry. Dodatkowo należy zauważyć, iż większość uzdro-

wisk to równocześnie stacje narciarskie, co jest dodatkowym atutem w sezonie

zimowym. Dzięki temu w łatwy sposób można połączyć kurację z rekreacją. Kura-

cjusze mogą spędzać czas wolny w nieco bardziej tradycyjny sposób, a mianowicie

odwiedzając zabytkowe Pijalnie Wód Mineralnych oraz relaksując się w muszlach

koncertowych. W ostatnim czasie odnowiono Pijalnie Wód w Piwnicznej i Wyso-

wej.

Dużą rolę na szlaku odgrywają atrakcje turystyczne takie jak: parki, zabytki czy

muzea. Tradycje miejscowości małopolskich uzupełniane są w odpowiedni sposób

poprzez organizowanie licznych imprez lokalnych i różnych festynów. Szczególnie

wartościowe są imprezy i festiwale muzyczne często zyskujące rangę międzynaro-

dową, np. Festiwal im. Jana Kiepury w Krynicy-Zdroju. Bardzo ogólnie rzecz ujmu-

jąc, gdy decydujemy się na pobyt w uzdrowiskach małopolskich wybieramy czyste

powietrze o właściwościach leczniczych, szum potoków, ciszę Parków Zdrojowych

oraz przyrodę uspokajająco działające na nasze nerwy. Dopełniają je jedyne w swo-

im rodzaju widoki, liczne pamiątki historii tego regionu oraz smak regionalnej

kuchni16. Zbierając wszystkie elementy na drodze Małopolskiego Szlaku Wód Mine-

ralnych w jedną całość otrzymujemy produkt turystyki uzdrowiskowej. Jest on więc

idealną ofertą dla kuracjuszy i turystów zarówno z kraju, jak i z zagranicy.

Podsumowanie

Polska posiada miejsca o bardzo dużej czystości powietrza, specyficznym klima-

cie o właściwościach leczniczych, niepowtarzalnych walorach przyrodniczych, a

także bogactwie podziemnych złóż naturalnej wody mineralnej. Szczyci się dużą

liczbą uzdrowisk. Charakterystycznym regionem, który pod tym względem zwraca

uwagę jest Małopolska.

16 E. Tomczyk-Miczka, W sanatoriach nie tylko „u wód”,

http://turystykamalopolska.pl/247/w_sanatoriach_nie_tylko_u_wod_,493.html, 30.06.2014.


254

Turystyka uzdrowiskowa w Polsce jest dobrze rozwinięta. W Małopolsce istotną

rolę odgrywają uzdrowiska słynące z lecznictwa wodami mineralnymi. Wśród nich

10 wchodzi w skład Małopolskiego Szlaku Wód Mineralnych.

Szlak zyskuje na wartości właśnie dzięki uzdrowiskom, które rozwijają się bardzo

dynamicznie i są dużą konkurencją dla krajów Unie Europejskiej. W miejscowo-

ściach uzdrowiskowych na Szlaku znajdują się ogromne ilości podziemnych złóż

naturalnej wody mineralnej o wysokiej jakości. Przyciągają one turystów z zakątków

całej Polski i zagranicy.

Zaprezentowanie Szlaku jako całości, w postaci jednej oferty znakomicie uzu-

pełnia uzdrowiskowy produkt turystyczny Małopolski. Reasumując, turystyka

uzdrowiskowa w Polsce słynie głównie z podziemnych złóż naturalnej wody mine-

ralnej. Wody te są niebywałym bogactwem kraju, wpływającym na konkurencję

z innymi krajami europejskimi. Małopolska jest jednym z najbardziej rozwiniętych

regionów uzdrowiskowych w Polsce.

Literatura

[1] Boruszczak M. (red.), Turystyka uzdrowiskowa: stan i perspektywy, Wyd. Wyższa

Szkoła Turystyki i Hotelarstwa, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego,

Gdańsk-Sopot 2009.

[2] Matela L., Woda i jej lecznicza siła: wykorzystanie uzdrawiającej mocy wody i jej energety-

zacja, Wyd. Studio Astropsychologii, Białystok 2002.

[3] Kucharski M., Sokołowski J., Wykorzystywanie wód leczniczych w rozlewnictwie, w:

B. Paczyński i A. Sadurski (red.), Hydrogeologia regionalna Polski, Wyd. PIG, War-

szawa 2007.

[4] Laskowska R. i in., Do uzdrowisk małopolskich po zdrowie, urodę, kondycję i relaks,

Wyd. Stowarzyszenie Gmin Uzdrowiskowych RP, Szczecin, b.r.w.

[5] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 31 marca 2011 r. w sprawie naturalnych wód

mineralnych, wód źródlanych i wód stołowych (Dz. U. z 22 kwietnia 2011 r.).

[6] Tomczyk-Miczka E., Małopolska - palce lizać, Wyd. Małopolska Organizacja

Turystyczna, Kraków 2007.

[7] Wiśniewski M. W., Lecznicze kąpiele i wody mineralne, Wyd. ITKM, Kraków 1996.


Źródła internetowe

[1] Historia rozlewnictwa, http://www.wodazezrodla.pl/?cid=216, 30.06.2014.

[2] Historia uzdrowiska, http://www.krzeszowice.pl/strony,6,13.htm, 30.06.2014.

[3] O nas, http://www.uzdrowiskoszczawnica.pl/, 30.06.2014.

[4] O produkcie - właściwości, http://www.muszynianka.pl/wlasciwosci, 30.06.2014.

[5] Tężnia Solankowa i Pijalnia Wód Mineralnych,

http://www.rabka.pl/index.php?dzial=16&dok=167, 30.06.2014.

[6] Tomczyk-Miczka E., W sanatoriach nie tylko „u wód”,

http://turystykamalopolska.pl/247/w_sanatoriach_nie_tylko_u_wod_,493.htm

l, 30.06.2014.

[7] Woda mineralna Swoszowic, http://www.uzdrowisko.krakow.pl/pliki/Wody-

%20Dokument1.pdf , 30.06.2014

[8] Wysowianka, http://www.wysowianka.pl/, 30.06.2014.

Streszczenie

Słowa kluczowe: Małopolska, szlak turystyczny, wody mineralne, turystyka uzdrowiskowa

W pracy przedstawiono Małopolski Szlak Wód Mineralnych, który jest produktem turystycz-

nym turystyki uzdrowiskowej regionu. Na trasie szlaku znajdują się uzdrowiska bogate w zasoby

naturalnej wody mineralnej. Zakresem pracy objęto: ukazanie Małopolski jako regionu uzdrowi-

skowego, charakterystykę małopolskich wód mineralnych, charakterystykę Małopolskiego Szlaku

Wód Mineralnych jako atrakcji turystyki uzdrowiskowej regionu.

Małopolska mineral water trail as a tourist product in the offer spa region

Summary

Key words: Małopolska, tourist trail, mineral water, health tourism

The paper presents the Małopolska Mineral Water Trail, which is a product of spa tourism

destination in the region. Along the route spas are rich in natural mineral water resources. The


256

scope of work included: show as the spa region of Małopolska, Małopolska characteristics of

mineral water, the characteristics of the Małopolska Mineral Water Trail as a tourist spa tourism

in the region.


Nr 4 (50) / 2015

[s. 257-273]

Justyna SYTA – KIERASIŃSKA

Międzynarodowe Liceum Meridian

Walory turystyczne powiatu przysuskiego

Wprowadzenie

Turystyka pochodzi od francuskiego pojęcia tour, które oznacza wycieczkę. Zna-

na jest więc jako zjawisko dobrowolnego przemieszczania się ludności w różnym

wieku, wiąże się ze zmianą miejsca pobytu, a co za tym idzie środowiska oraz rytmu

życia. Światowa Organizacja Turystyki (UNWTO) definiuje turystykę jako ogół

czynności osób, które podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych, służbo-

wych lub innych nie dłużej niż rok bez przerwy poza swoim codziennym otocze-

niem, z wyłączeniem wyjazdów, w których głównym celem jest aktywność zarob-

kowa wynagradzana w odwiedzanej miejscowości. Definicja ta została przyjęta do

celów statystycznych, stąd m.in. ograniczenie czasu do roku itp. Turystyka obejmuje

następujące obszary działalności1:

zakwaterowanie,

działalność usługowa związana z wyżywieniem,

działalność organizatorów turystyki, pośredników i agentów turystycznych

oraz pozostała działalność usługowa w zakresie rezerwacji i działalności

z nią związane,

działalność twórcza związana z kulturą i rozrywką,

1 www.wikipedia/ turystyka, dostęp 26.08.2014.


258

działalność bibliotek, archiwów, muzeów,

ostała działalność związana z kulturą,

działalność sportowa, rozrywkowa i rekreacyjna.

Rozwój regionalny jest postrzegany jako przynoszące dobre efekty zmiany ilo-

ściowe, jakościowe oraz strukturalne w gospodarce danego regionu. Zdobywane

działalnością samorządu województwa i samorządów lokalnych, które wpierane

mogą być też poprzez partnerów regionu. Rozwój regionalny to także zmiany, jakie

zachodzą na danym terenie wiążące się z rozwojem gospodarki i zmianą poziomu

życia, jak również powstawaniem nowych wartości intelektualnych czy duchowych.

Turystyka a czas wolny

Rekreacja ruchowa i turystyka to formy aktywności człowieka realizowane w cza-

sie wolnym. Czas wolny jest kategorią ilościową, wiążącą się z budżetem czasu,

wypoczynek zaś stanowi kategorię jakościową, określającą treść tego czasu. Czas

wolny oznacza czas wszelkich zajęć, którym człowiek oddaje się dobrowolnie ‒

poza zajęciami koniecznymi i obowiązkowymi ‒ dla odpoczynku, rozrywki, rozwoju

osobowości lub udziału w życiu społecznym. W odniesieniu do ilościowego ujęcia

czasu wolnego zwykło się wyróżniać trzy jego kategorie: krótki czas wolny (w ciągu

dnia), średni (w ramach weekendu) oraz długi (wakacyjno-urlopowy).

W jednej z pierwszych prac, poświęconych aspektom wychowawczym turystyki

i krajoznawstwa wśród młodzieży, Kazimierz Denek postawił następujące pytania:

Jakie możliwości tkwią immanentnie w krajoznawstwie i turystyce szkolnej

w zakresie doskonalenia procesu kształcenia i oddziaływania wychowawcze-

go na młodzież?

Jak organizować działalność krajoznawczo-turystyczną wśród młodzieży,

aby stała się ona dla niej i prowadzących ją nauczycieli intelektualną przygo-

dą?

Pytania te zachowały do dzisiaj swoją aktualność, a odpowiedź nie jest ani prosta,

ani niezmienna. Nie wystarczy stosować metod i środków adekwatnych dla okresu

międzywojennego, czy też tych sprawdzonych w latach 60. i 70. XX wieku, należy

dokonać analizy aktualnych preferencji młodzieży, spróbować zachęcić ich do

Walory turystyczne powiatu przysuskiego 259

uprawiania turystyki i krajoznawstwa. Nie jest to proces łatwy ‒ tym bardziej, że

w ostatnim okresie nastąpiło duże rozwarstwienie międzypokoleniowe i upadek

autorytetów. Nadal jednak istnieje szansa, aby młodzież traktowała turystykę, jako

atrakcyjny sposób wolnego czasu i ważny składnik, jakości życia.

Można wyróżnić następujące funkcje krajoznawstwa i turystyki:

Dostarczają wrażeń, wyobrażeń, spostrzeżeń o otaczającym świecie, na pod-

stawie, których możliwe staje się ukształtowanie obrazu przyrody, społe-

czeństwa, techniki i kultury.

Rozbudzają potrzebę poznawania świata i racjonalnego w nim działania.

Wzbogacają poczucie sensu życia dzięki temu, że ukazują ogrom i złożoność

otaczającego świata.

Ukazują urodę życia (wywołują doznania estetyczne).

Funkcje te mają charakter głównie poznawczy, jak również wychowawczy. Funk-

cje poznawcze stanowią najbardziej charakterystyczny aspekt edukacji poza szkołą.

To właśnie zajęcia w terenie w postaci rajdów, biwaków i obozów często dają lepsze

wyniki niż pobyt w murach szkoły. Podstawowym motywem skłaniającym dzieci

i młodzież do udziału w krajoznawstwie i turystyce jest dążenie do poznania kraju

pod różnym kątem, by zweryfikować wiedzę na dany temat. Młodzież XXI wieku

często uczestniczy w imprezach turystycznych, licząc na dobrą zabawę i atrakcje.

Krajoznawstwo i turystyka spełniają więc istotne zadania, zaspokajając różnorodne

potrzeby młodego pokolenia. Zaspokajają dociekliwość poznawczą pokoleń. Sta-

nowiąpodstawę samodzielności dzieci i młodzieży. Wyrażają się umiejętnościami:

obserwowania, analizowania i oceniania zjawisk przyrodniczych

i społecznych,

porównywania i dostrzegania wspólnych cech oraz różnic w przedmiotach,

zjawiskach i sytuacjach,

dostrzegania najważniejszych części całości,

dostrzegania wewnętrznych związków między zjawiskami i przedmiotami,

krytycznej analizy i wnioskowania,

udowadniania i konkretyzowania twierdzeń ogólnych,


260

odróżniania pierwszorzędnych cech przedmiotów od ich cech drugorzęd-

nych,

opanowania nawyków w posługiwaniu się wiadomościami i umiejętnościami.

Krajoznawstwo i turystyka w szkole służą zaspokajaniu potrzeb biologicznych:

regeneracji w dobrych warunkach klimatycznych, przebywania w świetle słonecz-

nym, ciszy, wypoczynku fizycznego, kontaktu z zielenią i przyrodą. Sprzyjają też

realizacji potrzeb psychicznych: umożliwiają organizowanie kontaktów towarzyskich

i wypoczynku w ciszy, zmianę środowiska przestrzennego i społeczn-ego; odpręże-

nie psychiczne, nawiązanie i kultywowanie nowego typu stosunków społecznych.

Udział w działalności krajoznawczo-turystycznej stwarza wiele okazji do zaspokaja-

nia potrzeb kulturalnych. Dotyczą one: poczucia piękna, doznań estetycznych, po-

znania, przeżycia przygody, doznania wrażeń i zmian, naśladownictwa (ulegania

modzie, poddawania się wymogom otoczenia społecznego), zabawy i rozrywki.

Turystyka umożliwia odwiedzanie miejsc znanych z literatury bądź reklamowanych

w środkach masowego przekazu, zwiększenie zakresu doświadczenia społecznego

(poznanie nowych ludzi, ich problemów, nowych instytucji). Stwarza nadzieję na

kreatywność i twórcze działanie2.

W literaturze podkreśla się zdrowotną wartość uprawiania turystyki rodzinnej,

w tym czynnej, tj. kwalifikowanej, zwanej też specjalistyczną (pieszej, wodnej, nar-

ciarskiej, kolarskiej, motorowej), alternatywnej, ekologicznej, a nawet ekstremalnej.

Biernej turystyce, określanej formułą 3xS (sun, sand, sea), przeciwstawia się turystykę

aktywną - 3xE (education, entertainment, excitement). Zaleca się, aby przy dobieraniu

formy wypoczynku wybierać aktywność przeciwną do codziennej. Krytyce poddaje

się turystykę masową, charakteryzującą się pasywnym uczestnictwem, standaryzacją,

schematyzmem imprez turystycznych, unifikacją w skali globalnej3.

Paradoksem czasów współczesnych jest to, że wszelkie wartościowe propozycje

zagospodarowania czasu wolnego, tj. poprzez kontakty rodzinne i towarzyskie,

2 G. Kiedrowicz, Technologia informacyjna w turystyce i rekreacji, Wydawnictwo Naukowe Instytutu

Technologii, Radom 2009, s. 51. 3 B. Pabian, Atrakcje turystyczne Polski. Walory kulturowe, Wydawnictwo WSHiT w Częstochowie, Często-

chowa 2006, s. 48.


sport, rekreację, turystykę, ekspresję twórczą, oświatę, czynności relaksujące

i regeneracyjne, zabiegi poprawiające stan zdrowia itp., wiążą się z konsumpcją. We

wszystkich sferach życia dominować zaczyna wizja globalna, która zakłada, że cały

świat stanowi potencjalny rynek dla sprzedaży różnorodnych dóbr. W postmoderni-

stycznej dostępności dóbr materialnych, stanowiących pokusę nie dla wszystkich

osiągalną, ale na pewno pożądaną, uruchamia się społeczny mechanizm neohedoni-

zmu. Powodzeniem cieszą się np. kosztowne polowania, które w niczym nie kore-

spondują z naturą wartości, nie są też zgodne z ideami ekoturystyki. W serwisie

informacyjnym branży turystycznej czytamy m.in.: entuzjaści łowów i polowań są

w stanie zapłacić bardzo duże pieniądze za emocje, które są im dostarczane podczas

egzotycznych wypraw. Strzał do tokującego głuszca pod białoruskim Witebskiem

kosztuje tysiąc siedemset euro, głowa tanzańskiego lwa kilka tysięcy dolarów4.

Pojawiają się internetowe serwisy, za pomocą których osoby z branży turystycz-

nej pomagają zaplanować wolny czas. Wystarczy wpisać nazwę miasta i już odbiorca

ma do wyboru kategorie: „imprezowo”, „tanecznie”, „filmowo”, „z rodziną” itp.

W katalogach turystycznych i na stronach internetowych znaleźć można wiele

propozycji wypełnienia czasu wolnego poprzez kuszące wyidealizowane oferty.

Podkreśla się przeważnie walory pięknego usytuowania obiektów noclegowych,

komfortowych wnętrz, wyposażenia w nowoczesne nośniki medialne, atrakcyjnego

otoczenia. Pojawiają się też próby odwołania do genezy kultury tradycyjnej poprzez

np. stylizacje na ludowo obiektów gastronomicznych, eksponowanie zalet domowej

kuchni, sprzedaż regionalnych produktów, co dodatkowo ma wzmocnić handlową

argumentację5.

Biura podróży stosują różne chwyty marketingowe, aby związać ze sobą poten-

cjalnego turystę na dłużej. Proponuje się np. tzw. first minute, czyli zniżkę za wcześniej-

sze wykupienie imprezy, lub last minute ‒ sprzedaż imprezy po obniżonej cenie na

krótko przed datą wyjazdu. W tym drugim przypadku podróżny ma jednak ograni-

4 B. Pabian, Z problemów czasu wolnego współczesnej polskiej rodziny, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń

2010, s. 344. 5 B. Pabian, Elementy rustykalne w przestrzeni miasta ‒ wierność tradycji ery komercyjne działania wolnego rynku?,

[w:] Studia etnologiczne i antropologiczne, I. Bukowska-Floreńska (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Ślą-skiego, Katowice 2010, s. 56.


262

czone prawa w kwestii wymagań i ewentualnej reklamacji. Stosuje się też programy

lojalnościowe, w ramach, których stali klienci otrzymują określoną zniżkę przy wy-

kupie następnej imprezy turystycznej. We wszystkich przypadkach konsument może

liczyć, że specjalista zaplanuje za niego czas wolny, nie musi, więc starać się sam to

czynić. Takie podejście wiązać można z mediamorfozą ‒ epoką multimedialnej sieci

globalnej i związanym z nią kulturowym AIDS (Anti-Information-Deficiency-Syndrome)

rozumianym, jako syndrom braku odporności na informację. Może jest to także

efekt utraty dawnych znaczeń, braku zrozumienia dla owej namiastki wieczności

(bezczasu), tak charakterystycznej dla stanu poprzedzającego czas wektorowy6. Ten

brak odporności na informację maja w rodzinie przede wszystkim dzieci.

Aktywność rodzin w czasie wolnym zależy jednak od wielu czynników, takich

jak: wiek członków rodziny, pozycja społeczna i materialna, wykształcenie, miejsce

zamieszkania7. Jeżeli wszystkie wyżej wymienione czynniki są pozytywami to wów-

czas przed rodzina może pojawić się problem jednogłośnego wyboru miejsca spę-

dzania czasu wolnego.Czyli wyjazd do miejsca, które w sieci zachęcające było

najbardziej.

Powiat przysuski to wspaniały teren, który zachęca całe rodziny jak i samotnych

zdobywców przygód szukających wrażeńbądź odpoczynku na łonie pięknej natu-

ry.Liczne atrakcje historycznego budownictwa jak również atrakcje przyrodni-

cze(np.: wzniesienia, uzdrowiska wodolecznicze), imprezy okolicznościowe (np.:

wianki, ognie świętojańskie, poszukiwanie kwiatu paproci), oraz degustacje potraw

regionalnych i zabawa przy muzyce ludowej zachęcają do odwiedzania i zwiedzania.

Powiat przysuski ‒ rys historyczny

Pierwsze plemiona zaczęły osiedlać się na ziemiach przysuskich w opoce neolitu.

Wiek VI przyniósł osadnictwo Słowian, po których zostały ślady sanktuarium po-

święconego bóstwom przyrody na górze ,,Gródek Leśny”, nieopodal Przysuchy.

Ziemia powiatu należała do kasztelani żarnowskiej i skrzyńskiej w prowincji łęczyc-

ko-sieradzkiej, leżącej w granicach biskupstwa gnieźnieńskiego. W XII wieku po

6 B. Pabian, Z problemów czasu wolnego…, op. cit., s. 346. 7 M. Bombol, Ekonomiczny wymiar czasu wolnego, Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2005, s. 15.


podziale dzielnicowym tereny te znalazły się w prowincji sandomierskiej. Kasztela-

nia skrzyńska wraz z grodem w Skrzynnie nadana została Piotrowi Duninowi herbu

Łabędź, jako kasztelanowi sprawującemu władzę sądowniczą, administracyjną

i wojskową. Pozostałe grody, pełniły funkcje strażnic oraz siedzib rycerskich, np:

Klwów i Krajów pełniły również funkcję komory celnej na drodze ze Skrzyńska

w kierunku północnym od Pilicy. Renesans przyniósł tym terenom dwór obronny

w Żukowie. Należy koniecznie wspomnieć, iż z rodu Łabędziów z ziem powiatu

przysuskiego wywodził się Mszczuj ze Skrzynna, dworzanin królowej Zofii, który

zgodnie z legendą pokonał i uśmiercił Ulricha von Jungingena, w bitwie pod Grun-

waldem w 1410 roku. Z biegiem lat kasztelanie traciły znaczenie na rzecz powiatów.

Kasztelania skrzyńska znalazła się w powiecie radomskim, gdzie Dobrogost Czarny

z Odrzywołu, który był ówczesnym starostą radomskim z polecenia króla Włady-

sława Jagiełły, rozpoczął budowę mostu łyżwowego, po którym przeszły wojska

Jagiełły przez Wisłę, co miało wielkie znaczenie w wojnie z Zakonem Krzyżackim.

Dobrogost Czarny z Odrzywołu za liczne zasługi otrzymał prawa miejskie dla Od-

rzywołu w 1418 roku. Prawa miejskie miały już Skrzynno, Klwów a w 1455 otrzy-

mał je Gielniów.

Złą sławę terenom przysuskim przyniosła wywodząca się z Łabędziów, Barbara

Rusinowska zwana „łotrzycą jezdną”, grasującą na czele konnej bandy, która przez

około 20. lat siała postrach na tych terenach. W 1505 roku stracono ją w Radomiu

w czasie obrad sejmu, gdzie uchwalono konstytucję Nihil novi oraz wydano „Statut

Łaski” – czyli pierwszy zbiór ustaw państwa polskiego.

W XV i XVI wieku w Przysusze znajdowała się kuźnica z kołem wodnym,

a w okolicy mieszkało wielu komorników, zagrodników i rzemieślników. Do 11

grudnia 1710 r. Przysucha była wsią, w tym dniu, na mocy przywileju wydanego

przez Augusta II Mocnego, zezwolono na osiedlenie się rzemieślników niemieckich

i odbywanie targów w soboty i niedziele oraz dano zgodę na zakładanie cechów.

W 1710 roku Antoni Czermiński założył osadę rzemieślniczą na osiedlach zwanych

Rogowskim i Mączyńskim. Tak powstała niemiecka część miasteczka. W 1723 r.

nieopodal niemieckiej części powstało handlowe miasteczko żydowskie. W najbliż-


264

szej okolicy Przysuchy, stanowiącej ośrodek rozległej, lesistej włości magnackiej,

właściciel Jan Dembiński założył w 1739 roku młyn, papiernię i kuźnicę. W 1745 r.

zostało założone katolickie miasteczko polskie. Prawa miejskie otrzymała Przysucha

również w 1745 roku z rąk króla Augusta III. W miasteczku osiedliła się ludność

trzech narodowości z wyraźnym podziałem dzielnic skupionych wokół oddzielnych

rynków:

polskiego zwanego Urszulinem, w centrum którego wzniesiono kościół

rzymskokatolicki ufundowany przez Urszulę Dembińską;

żydowskiego z synagogą, łaźnią i szkołą wyznaniową, należy wspomnieć, że

Przysucha wówczasbyła największym na zachód od Wisły ośrodkiem chasy-

dyzmu. Przyczynili się do tego dwaj cadycy Jakow Icchak Rabinowicz zwany

Świętym Żydem i od 1815 roku jego następca Symcha Bunin Bunchard;

niemieckiego z kirchą, szkołą i cmentarzem, mieszkali tam również rze-

mieślnicy różnych narodowości sprowadzani do okolicznych zakładów me-

talurgicznych, kopalni rudy żelaza.

Z końcem XVIII wieku obecny teren powiatu przysuskiego należał do Staropol-

skiego Zagłębia, które przed powstaniem listopadowym było największym okręgiem

przemysłowym Królestwa Polskiego. Ludność Gielniowa i Klwowa zajmowała się

produkcją przedniego piwa, eksploatacją piaskowca, produkcją osełek i brusów oraz

kowalstwem. Wytwarzano też broń sieczną, palną i amunicję artyleryjską. Funkcjo-

nowały również zakłady budujące karety i kolaski. Przysucha i okolice po upadku

państwa polskiego należały do monarchii austriackiej, w prowincji Galicja Zachod-

nia, w cyrkule radomskim. W 1809 roku region przysuski wszedł w skład Księstwa

Warszawskiego, departamentu radomskiego i powiatu opoczyńskiego. Kolejne

zmiany administracyjne nastąpiły w 1816 roku, gdy tereny te całkowicie uzależniono

od Rosji. Następnie w miejsca departamentów utworzone zostały województwa i po

likwidacji Królestwa Polskiego, w 1837 r. województwa przekształcono w gubernie.

W 1844 roku połączono gubernię sandomierską i kielecką tworząc radomską.

W 1869 roku Przysucha, Odrzywół, Klwów, Gielniów i Skrzynno utraciły prawa

miejskie i stały się osadami w powiecie opoczyńskim guberni radomskiej.


W 1904 roku do zniszczonej przez pożar Przysuchy przybywa Ludwik Skowyra,

nauczyciel, który prowadził na terenie powiatu rozległą działalność oświatową. Po

odzyskaniu przez Polskę niepodległości, dzięki tak wspaniałemu pedagogowi, utwo-

rzono pierwszą w Polsce Średnią Szkołę Spółdzielczą, która w latach 20. XX w.

kształciła młodzież w zakresie spółdzielczości. W 1919 roku wraz z odzyskaniem

niepodległości, tereny obecnego powiatu przysuskiego weszły w skład wojewódz-

twa kieleckiego. W 1939 roku po zmianach administracyjnych, w skład wojewódz-

twa łódzkiego. W czasie II wojny światowej tereny te należały do Generalnej Gu-

berni. Region przysuski znalazł się w powiecie tomaszowskim, w dystrykcie radom-

skim. W tym czasie lasy przysuskie były terenem działań partyzantów, wśród któ-

rych najsłynniejszym był oddział ,,Hubala” czyli mjra Henryka Dobrzańskiego.

W czasie okupacji w getcie przysuskim stłoczono około 4 tys. Żydów. W paździer-

niku 1942 roku wywieziono ich do obozu zagłady w Treblince. Po wojnie władze

przywróciły podział administracyjny z 1939 roku, rzeczone tereny powróciły do

powiatu opoczyńskiego w województwie łódzkim. W 1956 roku powołano powiat

przysuski, składający się z 5 gromad powiatu koneckiego, 15 gromad powiatu opo-

czyńskiego i 6 gromad powiatu radomskiego. Powiat zwarł gminy: Borkowice, Przy-

sucha, Gielniów, Rusinów, Klwów, Potworów, Wieniawa. W 1957 roku Przysucha

ponownie otrzymała prawa miejskie. Nastąpiło ożywienie regionu i rozwój gospo-

darczy. Zaczęły powstawać nowe zakłady pracy, wznoszono nowe budynki admini-

stracyjne, szkoły, obiekty opieki zdrowotnej. Rozwijało się rolnictwo. W 1975 roku

trójstopniowy podział administracyjny kraju zastąpiono dwustopniowym, spowo-

dowało to likwidację powiatów. Tym samym gminy byłego powiatu przysuskiego

weszły w skład województwa radomskiego, które istniało do 31 grudnia 1998 r.

1 stycznia 1999 roku znów przywrócono trójstopniowy podział terytorialny kraju

a co za tym idzie powiat przysuski.

Na dzień dzisiejszy powierzchnia powiatu przysuskiego liczy 801 km2. Składa się

z 8 gmin: Borkowice, Gielniów, Klwów, Odrzywół, Potworów, Rusinów i Wienia-

wa. Południowa część powiatu charakteryzuje się dużą powierzchnią lasów ‒ około

31%. Tereny rolne zawierają gleby wysokiej jakości czystej ekologicznie. Główne


266

gałęzie rolnictwa to: uprawy sadownicze, uprawy papryki, zbóż, ziemniaków, pro-

dukcja mleka. Atrakcyjne położenie terenów powiatu z krzyżującymi się drogami

krajowymi i wojewódzkim, dzięki którym występuje bardzo dobre połączenie do

każdego miejsca w Polsce sprzyja rozwojowi gospodarczemu. Główną rolę odgrywa

droga krajowa nr 12, która pełni funkcję szlaku transportowego pomiędzy wschod-

nią a zachodnią granicą Polski. Siłą powiatu są przede wszystkim prężni mieszkańcy,

jak również tereny inwestycyjne oraz zasoby naturalne.

W 2000 roku oddano do użytku sztuczny zalew w Domaniowie, który pogłębia

dobre warunki dla intensywnego rozwoju bazy rekreacyjno- wypoczynkowej, daje

nowe możliwościmiejsc pracy i agroturystykę. Fundusze unijne wpływają na popra-

wę infrastruktury drogowej i technicznej, turystyczno-sportowo-rekreacyjnej, wod-

no-ściekowej oraz na edukację dzieci, młodzieży i osób dorosłych. Jest to niewąt-

pliwie pozytyw, który potwierdza otrzymanie w VIII edycji rankingu Filary Polskiej

Gospodarki tytułu „Samorządowy Menedżer Regionu 2012” przez Tadeusza Toma-

sika Burmistrza Gminy i Miasta Przysucha. Ranking ma na celu wyłonienie firm

i samorządów, których działalność ma szczególnie pozytywny wpływ na rozwój

regionu. Ocenie w rankingu podlegają takie obszary jak: budowa kanalizacji sanitar-

nej, budowa kanalizacji opadowej, budowa dróg i chodników, budowa i moderni-

zacja obiektów edukacyjnych i infrastruktury dziecięcej oraz budowa i modernizacja

obiektów sportowo – rekreacyjnych, informatyzacja gminy, a także poziom korzy-

stania z funduszy unijnych.

Wydarzenia artystyczne, pozostałości historyczne, zabytki,dobrze rozwinięta in-

frastruktura i baza noclegowa oraz piękno przyrody powodują, że jest to wspaniałe

miejsce do uprawiania szeroko pojętej turystyki.

Rok Oskara Kolberga

Uroczystość inauguracyjna Roku Oskara Kolberga odbyła się w Przysusze, 21 lu-

tego 2014 roku, w przysuskim Domu Kultury. Zorganizowana została przez Mini-

sterstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Samorząd Województwa Mazowiec-

kiego, Instytut Muzyki i Tańca, Muzeum Wsi Radomskiej oraz Muzeum im. Oskara

Kolberga w Przysusze. Pogłębieniem tych działań stał się przegląd folkloru w ra-


mach Dni Kolbergowskich i 15 Dni Przysuchy. W przeglądzie brało udział 31 ze-

społów śpiewaczych, 14 kapel ludowych, 21 solistów śpiewaków i 10 solistów in-

strumentalistów. Tak wspaniałe przedsięwzięcieuświetnił: koncert w wykonaniu

Zespołu Pieśni i Tańca „Lublin” im. Wandy Kaniorowej – laureata nagrody Oskara

Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej” oraz występy ludowych zespołów dzie-

cięcych ze Skrzyńska, Wolanowa i Zakrzewa.Publiczność bawiła się razem z uczest-

nikami przeglądu w rytm polek i oberków. Została wówczas odsłonięta „Ławeczka

z Kolbergiem”, rzeźba przedstawiająca Oskara Kolberga zapraszającego przechod-

niów, by usiedli obok Niego.

Wianki (Noc Kupały)

15 czerwca dbając o zachowanie tradycji Stowarzyszenie „Odnowa” działające na

rzecz Rozwoju Wsi Bieliny zorganizowało w gminie Gielniów obchody Nocy Świę-

tojańskiej, którebyły okazją do wspólnej zabawy, pogłębienia lokalnych więzi i inte-

gracji społeczności. Uczestnicy festynu mogli podziwiać występy utalentowanych

uczniów miejscowej szkoły w widowisku pt. „Bajkowa noc świętojańska” Atrakcją

sceny był również pokaz wokalno-taneczny dziecięcego zespołu ludowego „Bieliń-

ska polka”, Gwiazdą wieczoru była kapela „Odnowa”, której muzyka to ludowa

perełka.W trakcie festynu rozstrzygnięto konkursy „Najlepszy oberek opoczyński”

oraz „Najpiękniejszy wianek świętojański” i „Poszukiwanie kwiatu papro-

ci”.Atrakcją wieczoru był również pokaz drapieżnych ptaków. Uczestnicy przed-

sięwzięcia mogli tańczyć i bawić się przy muzyce ludowej wokół wielkiego ogniska

rozpalonego na boisku szkolnym. Jednym z punktów festynu była prezentacja

i degustacja potraw regionalnych. Dla dzieci przygotowano wesołe miasteczkoi

przejażdżki konne.Na zakończenie uczestnicy festynu mogli wspólne puszczać

wcześniej przygotowane piękne wianki. Impreza ta została częściowo dofinansowa-

na ze środków unijnych (w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich), za

pośrednictwem Lokalnej Grupy Działania „Wszyscy razem”, do której należy gmina

Gielniów. Wianki to wspaniałe przedsięwzięcie podtrzymujące folklor i piękno

tradycji jak również wspierające rozwój turystyki w tym regionie.


268

Dożynki

Kolejną atrakcją turystyczną są dożynki organizowane corocznie w różnych gmi-

nach powiatu. Latem 2014 r. odbyły się Dożynki Powiatowo-Gminne w Odrzywole

i Gielniowie. Uroczystości rozpoczynają się tradycyjną mszą Świętą dziękczynną. Po

mszy barwne korowody a w nich władze powiatu i gmin powiatu, kierownicy

i dyrektorzy jednostek podległych, delegacje OSP z terenu powiatu wraz z pocztami

sztandarowymi, delegacje ze szkół wraz ze sztandarami i delegacje z gmin niosące

wieńce dożynkowe oraz mieszkańcy powiatu przysuskiego przemieszczają się na

teren boisk gminnych. Po wysłuchaniu hymnu narodowego następują wystąpienia

organizatorów dożynek. Po przemówieniach według obyczaju starostowie dożynek

przekazują na ręce Starosty i Wójta bochen poświęconego chleba, którym zostają

poczęstowani zaproszeni goście. W trakcie dożynek odznaczenia otrzymują najlepsi

rolnicy powiatu, którzy z rąk Starosty Przysuskiego i Wójta Gminy Odrzywół uho-

norowani zostają odznaczeniem „Zasłużony dla Rolnictwa”, przyznanym przez

Ministra Rolnictwa. Na tegorocznych dożynkach jak co roku nie zabrakło także

stoisk z przysmakami regionalnymi takimi jak: chleb ze smalcem, pierogi, leczo,

bigos, ciasta, które przygotowane zostały przez stowarzyszenia i koła gospodyń

wiejskich z gmin powiatu. Wszyscy uczestnicy przedsięwzięcia mogli znaleźć cieka-

we dla siebie atrakcje bez względu na wiek. Gości bawili kabareciarz Stan Tutaj,

zespół Skaner,Verdis, Pomidżi Dance, The Ukrainian Folk, Enej oraz Budka Sufle-

ra.

„Lato z Radiem”

Innym muzycznym wydarzeniem w Przysusze, które miało miejsce latem 2014

roku było „Lato z Radiem”. Dzięki bezpośredniej transmisji w Internecie, w wielu

miejscach w Polsce i na świecie, internauci mogli stać się gośćmi Przysuchy, która

poprzez przedstawicieli folkloru powiatu przysuskiego wymienionych poniżej:

zespół artystyczny Stefana Kołazińskiego ze Zdonkowa,

śpiewaczka ludowa Maria Fidos z Ruszkowic,


Izabela Jarząbek z Bryzgowa, która tworzy rękodzieło ludowe i artystyczne

oraz rzeźby i wyroby pamiątkarskie iokazjonalnez drewna,

zespół „Zorza” , który tańczy, śpiewa i kultywuje tradycje weselne regionu z

Bielin,

zespół ludowy „Znad Drzewiczki” z Odrzywołu,

śpiewacy ludowi Stanisław Zieja z Kłonnej,

Kapela Piotra Gacy ze Rdzowa,

poetka ludowa Zofia Jurgowska z Wiru,

zespół „Zakukała Kukułecka” z Gałek Rusinowskich,

Zespół „Jaskółecki” z Gałek Rusinowskich,

Kapela Tadeusza Jedynaka z Przystałowic Małych

Józefa Siwiec, która pisze pieśni, wykonuje dywany ludowe,

Maria Walasik , która wykonuje dywany i wycinanki ludowe,

Kapela Pana Mariana Pełki z Kłudna,

Kapela Stanisława Stępniaka,

mogła zachęcić do odwiedzenie i zapoznania się z artystycznymi atrakcjami tego

terenu. Takie przedsięwzięcia dają nadziejęna wzrost zainteresowania powiatem.

Należy pamiętać, że ma on również do zaoferowania odwiedzającym piękno za-

bytków i przyrody.

Zabytki powiatu przysuskiego

Powiat przysuski może pochwalić się wieloma zabytkami są to miedzy innymi:

dwór Dembińskich z parkiem wybudowanym w II połowie XIX w. kościół para-

fialny w stylu klasycystycznym pod wezwaniem św. Jana Nepomucena wybudowany

w XIX w, synagoga i cmentarz żydowski wzniesione pod koniec XVIII w., kościół

parafialny w Skrzyńsku wraz z sanktuarium Matki Bożej Staroskrzyńskiej, kościół

w Ruskim Brodzie wybudowany na początku XX w., kościół w Smogorzowie oraz

dwór w Zbożennie.


270

Przyroda w powiecie

Walorami krajobrazowymi powiatu przysuskiego jest usytuowanie pomiędzy

Garbem Gielniowskim, który jest mezoregionem Polski, usytuowanym na Wyżynie

Kieleckiej. Zbudowany jest z piaskowców białych i iłów szarych jak również

z utworów polodowcowych, na powierzchni z gliną, piachem i żwirem. Zajmuje

obszar około 515 km2. Najwyższym wzniesieniem Garbu Gielniowskiego, a jedno-

cześnie województwa mazowieckiego jest Góra Altana mająca 408 m. npm. Wystę-

pują tu niskoprocentowe złoża rud żelaza. W skład lasów porastających Garb Giel-

niowski, wchodzi kompleks szydłowiecko-przysuski, nazywany dawniej Puszczą

Rozwadowską. Teren ten zawiera równoległe pasma wzniesień oddzielone od siebie

dolinami przeciętymi strumykami i rzeczkami, które tworzą sieć hydrologiczną

powiatu. Największą rzeką powiatu jest Pilica, która jednocześnie pełni rolę granicy

północnej, na rzece jest wiele malowniczych wysepek. Pilica jest jeszcze nieuregu-

lowaną przez człowieka dziką rzeką kierującą się swoimi prawami. Kolejna rzeka to

Radomka, która jest lewobrzeżnym dopływem Wisły o długości 107 km. Wypływa

z Lasów Przysusko – Szydłowieckich, w pn. części Garbu Gielniowskiego, z rezer-

watu „Puszcza u źródeł Radomki”. Jej prawobrzeżnym dopływem na terenie powia-

tu przysuskiego jest Jabłonica, lewobrzeżnym Wiązownica. Na Radomce znajdują

się dwa sztuczne zbiorniki; jeden w Topornii o powierzchni około 5 ha, drugi Zalew

Domaniowskim o pow. 500 ha. Rzeka Drzewiczka jest prawobrzeżnym dopływem

Pilicy o długości 81 km, wypływa z lasów porastających wzgórza Garbu Gielniow-

skiego w okolicach Ruskiego Brodu. Okrąża Lasy Przysusko-Szydłowieckie od

zachodu Jej lewostronnym dopływem jest Młynówka i Węglarka z Opocznianką,

natomiast z prawej strony zasila ją Brzuśnia. Spiętrzone wody Drzewiczki wykorzy-

stywane były od wieków do napędzania młynów oraz kuźnic. Największy zbiornik

tego typu to Wielki Staw w Drzewicy. Na Drzewiczce utworzony został zalew

w okolicach Odrzywołu o powierzchni 4 ha oraz niewielki w Nieznamierowicach.

Fauna i flora jest bogactwem terenów leśnych pozostałych po Puszczy Świętokrzy-

skiej skrywającej unikatowe pomniki przyrody m.in.: ponad 300. letni platan, 200.

letnia lipa drobnolistna, ponad 100-letnia olsza czarna. Z uwagi na dbałość i ochro-


nę naturalnego środowiska oraz dla podtrzymania równowagi ekosystemów na

terenie powiatu utworzono rezerwaty przyrody oraz obszary krajobrazu chronione-

go, a także obszar Natura 2000 i obszar specjalistycznej ochrony ptaków, obejmują-

cy w powiecie górną granicę, wzdłuż rzeki Pilicy i częściowo Drzewiczki. Ochroną

objęte są miejsca lęgowe i żerowania ptaków. Można tutaj spotkać m.in.: rybitwę

białoczelną i siweczkę obrożną. Tereny te zwierają rezerwaty przyrody m.in.: Pusz-

cza u źródeł Radomki będącym rezerwatem leśnym o pow. 73,48 ha. Został utwo-

rzony w 1978 r. na terenie nadleśnictwa Przysucha, w centralnej części Garbu Giel-

niowskiego. Ochroną objęte zostały w nim drzewostany leżące na lewym brzegu

Radomki, w pobliżu jej źródeł. Okazjonalne dęby, buki i jodły, które mają do 150

lat i osiągają 30 m wysokości. Stawy na tym terenie, przyciąga ptactwo wodne

i błotne, spotkać można czaplę siwą, bociana czarnego, brodźca samotnego oraz

liczne gatunki kaczek. Rezerwat jest domem dla dzików oraz saren. Lasy Przysusko

– Szydłowieckie oraz Dolina Pilicy i Drzewiczki wchodzą w składobszaru krajobra-

zu chronionego utworzonego w 1983 roku. Obejmuje on kompleks lasów dawnej

Puszczy Rozwadowskiej i Świętokrzyskiej o pow. 43 580 ha. i doliny rzeki Pilicy

i Drzewiczki o pow. 70 380 ha. W ich obrębie znajdują się 3 rezerwaty przyrody.

Jeden u źródeł Radomki na terenie powiatu przysuskiego, a dwa pozostałe (Podlesie

i Cis) na terenie powiatu szydłowieckiego. Obszar ten został zaliczony do systemu

ostoi ptaków o randze europejskiej. Obejmuje: 55 pomników przyrody (drzewa

i głazy narzutowe) oraz 17 parków zabytkowych.

Podsumowanie

Powiat przysuski leży w południowo – zachodniej części województwa ma-

zowieckiego. Preferowane kierunki rozwoju gminy to: przetwórstwo rolno –

spożywcze w największym zakładzie HORTEX HOLDING S.A. i największe

zagłębie uprawy papryki w Polsce oraz szeroko rozwinięte sadownictwo oraz prze-

mysł ceramiczny. Zaplecze turystyczne zapewniają ośrodki wypoczynkowe, hotele

i restauracje oraz szeroko rozwinięta agroturystyka w całym powiecie. Powiat rozwi-

ja się prężnie dbając o poprawę infrastruktury: drogowej i technicznej, turystyczno-

sportowo-rekreacyjnej, wodno-ściekowej itp. Dbałość o zabytki i tak urocze przed-


272

sięwzięcia artystyczne jak np.: dożynki, wianki, dni Kolbergowskie promujące

własny folklor, jak również dbałość o przyrodę, wpływa na rozwój turystyki tego

regionu.

Bibliografia

[1] Bombol M., Ekonomiczny wymiar czasu wolnego, Oficyna Wydawnicza, Warsza-

wa 2005.

[2] Kiedrowicz G., Technologia informacyjna w turystyce i rekreacji, Wydawnictwo

Naukowe Instytutu Technologii, Radom 2009.

[3] Pabian B., Z problemów czasu wolnego współczesnej polskiej rodziny, Wydawnictwo

Adam Marszałek, Toruń 2010.

[4] Pabian B., Elementy rustykalne w przestrzeni miasta - wierność tradycji ery komercyjne

działania wolnego rynku?, [w:] Studia etnologiczne i antropologiczne, I. Bukowska-

Floreńska, (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2010.

[5] Pabian B., Atrakcje turystyczne Polski. Walory kulturowe, Wydawnictwo WSHiT

w Częstochowie, Częstochowa 2006.

[6] http://www.przysucha.pl/ 26.08.2014

[7] http://pl.wikipedia.org/wiki/Nihil_novi 26.08.2014

[8] http://historia.org.pl/ 26.08.2014

Streszczenie

Słowa kluczowe: turystyka, rozwój, powiat przysuski

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie turystycznych atrakcji powiatu przysuskiego.

Rozwój turystyki w tych okolicach wspomagają imprezy okolicznościowe np.:Wianki oraz Do-

żynki a w trakcie festynów degustacja potraw regionalnych i zabawa przy muzyce ludowej. Powiat

przysuski to bogata historia, a co za nią idzie oczywiście moc zabytków i atrakcji przyrodniczych.

http://www.przysucha.pl/

http://pl.wikipedia.org/wiki/Nihil_novi

http://historia.org.pl/


Tourist attractions of the Przysucha district

Summary

Key words: tourism, development, Przysucha district

The purpose of this article is to present the Przysucha district’s tourist attractions. The

development of tourism in this area is supported by events such as: Wianki, Harvest festival and

feasts when regional dishes are tasted and folk music is played. Przysucha district has rich history

and also a lot of historical and natural attractions.

Recenzenci Zeszytów Naukowych Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie /

Reviewers of Scientific Journals

Prof. prof.:

1. Waldemar Bańka – Wyższa Szkoła im. Pawła Włodkowica w Płocku

2. Paweł Stanisław Czarnecki – Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie

3. Pavol Dančak – Uniwersytet Preszowski (Słowacja)

4. Kazimierz Doktór – Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie,

Uniwersytet Łódzki

5. Anatolij Drabowskij – Instytut Spółdzielczości w Winnicy (Ukraina)

6. Rudolf Dupkala – Uniwersytet Preszowski (Słowacja)

7. Siergiej Gawrow – Moskiewski Miejski Uniwersytet Pedagogiczny (Rosja),

Rosyjski Instytu Kulturologii w Moskwie

8. Konstantin Jakimczuk – Instytut Spółdzielczości w Winnicy (Ukraina)

9. Walery Karsiekin – Kijowski Narodowy Uniwersytet Kultury i Sztuki (Ukraina)

10. Wojciech Maciejewski – Uniwersytet Warszawski

11. Hanna Markiewicz – Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie

12. Bazyli Nazaruk – Uniwersytet Warszawski, Wyższa Szkoła Menedżerska w

Legnicy

13. Walery Nowikow – Instytut Demografii i Badań Społecznych

Narodowej Akademii Nauk Ukrainy

14. Alica Petrašova – Uniwersytet Preszowski (Słowacja)

15. Wanda Rusiecka – Instytut Socjologii Białoruskiej Akademii Nauk

16. Remigiusz Ryziński – Wyższa Szkoła Informatyki, Zarządzania i Administracji

w Warszawie

17. Wojciech Słomski – Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości Międzynarodowej

w Preszowie (Słowacja), Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie

18. Eugeniusz Sobczak – Politechnika Warszawska

Recenzenci Zeszytów Naukowych

Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie / Reviewers of Scientific Journals

276

19. Marek Storoška – Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości Międzynarodowej w Pre-

szowie (Słowacja)

20. Bolesław Szafrański – Wojskowa Akademia Techniczna w Warszawie

21. Anna Wawrzonkiewicz-Słomska – Małopolska Wyższa Szkoła Ekonomiczna

w Tarnowie

22. Elżbieta Weiss – Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości Międzynarodowej w Pre-

szowie (Słowacja)

Informacje dla autorów / Information for Authors

W Zeszytach Naukowych Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie publiko-

wane są prace przeglądowe, rozprawy, studia, artykuły, sprawozdania z konferencji

naukowych, komunikaty, recenzje, informacje z zakresu szeroko pojmowanych

nauk społecznych.

Każda praca powinna być przesyłana do redakcji w formie elektronicznej

/e-mail, płyta CD, bądź pendrive/. Należy ją odpowiednio przygotować pod

względem językowym, merytorycznym i technicznym.

Pierwsza strona złożonego w redakcji artykułu powinna zawierać: imię/imiona,

nazwisko/nazwiska autora/autorów, pełną nazwę instytucji, którą zamierza repre-

zentować autor bądź autorzy, tytuł pracy, jej streszczenie i słowa kluczowe. Każdy

artykuł powinien zawierać także tytuł, słowa kluczowe i streszczenie w języku an-

gielskim.

Wraz z nadsyłanymi artykułami, recenzją czy innymi materiałami do publikacji

redakcja prosi o podanie następujących informacji: adresu korespondencyjnego,

adresu placówki naukowej / zakładu pracy, w której/ym autor/ka jest zatrudnio-

ny/a, adresu mailowego i numeru telefonu.

W artykułach zaleca się stosowanie przypisów u dołu strony. Akceptujemy także

zapisy w systemie harvardzkim. Większe opracowania powinny zawierać śródtytuły.

Tytuły tabel i rysunków należy wyakcentować. Źródła do nich podawać jak

w przypisach.

Bibliografię zestawia się alfabetycznie według nazwisk autorów. Każda pozycja

powinna zawierać nazwisko i inicjały imienia/imion autora/autorów, tytuł pracy,

nazwę czasopisma, jego numer lub tom, wydawnictwo bądź adres internetowy,

miejsce i rok wydania. Prosimy także o podawanie numerów ISBN i ISNN.

Komitet Redakcyjny zastrzega sobie prawo do dokonywania drobnych skrótów

i poprawek przesyłanego materiału bez uzgadniania ich z autorami. W przypadku

Informacje dla autorów / Information for Authors

278

konieczności dokonania większych poprawek – dokonuje ich autor lub praca zostaje

wycofana.

* * *

Każda praca kierowana jest do recenzji /Lista recenzentów publikowana jest

w każdym numerze czasopisma i znajduje się na stronie internetowej czasopisma/.

Pracę ocenia co najmniej dwóch recenzentów, a w przypadku jednej oceny nega-

tywnej ‒ trzech. Recenzenci są spoza jednostki naukowej autora/autorów, a także

nie są pracownikami etatowymi Uczelni, nie pełnią żadnych funkcji w czasopiśmie.

W przypadku artykułu zagranicznego bądź w języku obcym, recenzenci zazwyczaj

pochodzą z innego kraju niż autor/autorzy artykułu.

Autorzy nie znają tożsamości recenzentów. Recenzja ma formę pisemną

i zawiera wniosek o dopuszczeniu pracy do druku, dopuszczeniu do druku po na-

niesieniu uwag lub niedopuszczeniu do druku, a także oświadczenie recenzenta, że

nie ma on żadnych powiązań z autorem/autorami artykułu/artykułów.

* * *

In Zeszyty Naukowe Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie there are pub-

lications of reviewing papers, dissertations, studies, articles, reports of scientific

conferences, announcements, reviews, information on social studies in the broad

sense.

Every paper should be sent to the editorials in an electronic form (e-mail, CD, or

memory stick). It is supposed to be prepared linguistically, technically and in terms

of subject.

The first page of a submitted article should include first name (second name) and

surname(s) of the author(s), full name of the institution represented by the au-

thor(s), the title of the paper, its summary and key words. Every article should also

include a title, key words and its summary in English.

The editors ask authors to send articles, reviews and other materials for publica-

tion together with the following information: an address for correspondence, the

Informacje dla autorów / Information for Authors 279

address of the institution the author works for, e-mail address(es) and a phone

number.

It is advised to add footnotes at the bottom of a page. Harvard layout system is

also accepted. Broader papers should include subheadings. Titles of tables and

pictures should be highlighted. Their sources should be added as footnotes.

Bibliography is to be listed alphabetically according to the authors’ surnames.

Each entry has to consist of surname, first and second name’s initials of the author,

title of the paper, title of the journal, its issue number or volume number, publish-

ing house or a website, place and year of publication. We also ask authors to write

ISBN and ISSN numbers.

The Editorial Committee feels free to apply minor shortcuts and slight correc-

tions of the sent in materials without asking for the authors’ agreement. If more

significant corrections are necessary, the author is asked to apply them or the paper

is not accepted.

* * *

Each paper is sent to reviewers. (Review form is on the journal’s website. List of

rewievers is published in each issue of the journal). It is assessed by at least two

reviewers, and in case of one negative assessment, by three ones. The reviewers are

connected neither with the institution of the author nor with the Academy itself on

the employment grounds, and they do not take any positions in the journal. In case

of a foreign article, or an article written in a foreign language, reviewers come from

a different country than the author(s) of the article.

Authors do not know the reviewers’ identity. The review is in a written form and

includes a recommendation for sending the paper to print, for sending it to print

after some minor corrections, or not for sending it to print, together with the re-

viewer’s declaration that he/she has no connections with the author(s) of the arti-

cle(s).

Zeszyty Naukowe Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej ...

Documents