ZE STRONIC SZKOLNEJ KRONIKI · 2015. 9. 23. · są ważne chwile z życia szkoły, jej nauczycieli, uczniów. Choć cząstkę tego annału zabierzmy ze sobą do domów, by tam od

ZE STRONIC SZKOLNEJ KRONIKI

2

„Lata i daty. Powracają wspomnienia. Byliśmy już na tym świecie czy też wtedy jeszcze nie?” – słowa te stały się inspiracją do zredagowania kolejnej publikacji na temat Liceum Ogólnokształcącego im. S. Żeromskiego w Chobrzanach.

Niniejsza publikacja powstała jako efekt wnikliwych studiów absolwenta Liceum Pana Mieczysława Nowaka nad Kartami Kroniki Szkoły.

Zamierzeniem zespołu redakcyjnego nie było przedstawienie kolejnego tekstu o charakterze monograficznym (takie powstały z okazji 30-lecia, 50-lecia i 65-lecia Liceum) ale sięgnięcie w głąb wspomnień, refleksji związanych z losami szkoły w oparciu o zapisy i fotografie zawarte w Kronice prowadzonej od 1927 roku.

Retrospektywną formę publikacji, którą Państwu oddajemy do rąk, zaproponowali absolwenci Liceum i jest „dopełnieniem” wcześniejszych opracowań.

Z prawdziwą przyjemnością i satysfakcją podjęliśmy się wydania tej publikacji i mamy niepłonną – jak sądzimy – nadzieję, że opowieść „ze stronic szkolnej kroniki” będzie interesująca.

Robert Soja Dyrektor Liceum Ogólnokształcącego w Chobrzanach

3

Mając na względzie obchody 70 rocznicy utworzenia Liceum Ogólnokształcącego w Chobrzanach nie sposób oprzeć się wrażeniu, że właściwie o tej historii niewiele wiemy. Wiele faktów istotnych i tych z pozoru błahych odeszło w zapomnienie wraz z odejściem świadków minionego czasu a obecne życie w elektronicznej zawrotnej prędkości nie pozwala nam na zatrzymanie się, wspomnienie, czy też zaczerpnięcie okruchów historii naszej „małej Alma Mater” – karmicielki naszych umysłów i pokarmu wiedzy, jaką otrzymaliśmy podczas czteroletniego czasu edukacji w progach chobrzańskiej szkoły.

Sięgnijmy więc zatem do jedynej spisanej na żywo skarbnicy wiedzy o naszym Liceum – szkolnej kroniki. Bowiem nie zawsze mamy do niej dostęp, nie zawsze możemy do niej sięgnąć.

Rozpoczynając podróż po kartach kroniki należy podkreślić, że jest ona integralną częścią założonej w 1928 roku kroniki Publicznej Szkoły Powszechnej im. Stefana Żeromskiego w Chobrzanach. Należy zaznaczyć, że powstałe w 1944 roku Liceum oraz istniejąca od 1927 roku Szkoła Podstawowa były jednym organizmem, jedną szkołą. Dopiero w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia po wybudowaniu nowego budynku szkoły podstawowej nastąpił oficjalny podział tych szkół.

Przy okazji jubileuszy związanych z Liceum Ogólnokształcącym w Chobrzanach powstało wiele cennych opracowań dotyczących historii Chobrzan, historii szkoły, zapisano wiele wspomnień nauczycieli, absolwentów. Możemy znaleźć krótkie życiorysy ludzi zasłużonych dla szkoły oraz absolwentów którzy poprzez swoją działalność, osiągnięcia zawodowe stali się wspaniałymi ambasadorami naszego

4

Liceum. W dwóch opracowaniach mamy spis wszystkich absolwentów (w wydawnictwach do roku 1994

1 i 2009

2).

Ale dziś sięgniemy do kroniki szkolnej. Kroniki w której zapisane

są ważne chwile z życia szkoły, jej nauczycieli, uczniów. Choć cząstkę tego annału zabierzmy ze sobą do domów, by tam od czasu do czasu żyć wspomnieniem o szkole przyjaciołach z najcudowniejszych lat życia.

Kronika jest wielotomowa, gdyż od pierwszego wpisu minęło 86

lat, a w tym czasie wiele się wydarzyło. Pierwszy tom to księga o nietypowym formacie, w twardej kartonowej oprawie.

Ze strony tytułowej dowiadujemy się, że kronika została założona w 1928 roku przez Józefa Targonia, pierwszego kierownika szkoły powszechnej w Chobrzanach.

1 „50 lat Liceum Ogólnokształcącego w Chobrzanach” – 1994 r - Zespół Redakcyjny, 2 „65 lat Liceum Ogólnokształcącego w Chobrzanach – pamiątka zjazdu” – 2009 r.

Zespół Redakcyjny,

5

I już z pierwszej strony kroniki pisanej pięknym kaligraficznym pismem, dowiadujemy się, że siedmioklasowa szkoła w Chobrzanach powstała ze złączenia dwóch oddzielnych szkół: w Janowicach i Gorzyczanach. Już w pierwszym roku nauki do szkoły uczęszczało 250 dzieci z okolicznych wiosek. A grono nauczycielskie liczyło zaledwie 6 osób.

W kronice z tego okresu znajduje się kilka bardzo wartościowych fotografii. Między innymi z poświęcenia o otwarcia budynku szkolnego z 1927 roku, prezentowanie w wyżej cytowanych publikacjach.

Pomimo trudnych czasów szkoła powszechna rozwijała się bardzo prężnie. Zwiększała się ilość uczniów, zasoby dydaktyczne. Przybyło kilku nauczycieli. Uczniowie redagowali gazetkę, o charakterze regionalnym, organizowano wycieczki – piesze oraz furmankami do Ujazdu, Ossolina i w Góry Świętokrzyskie. Organizowano liczne imprezy oraz inne inicjatywy społeczne. Nie sposób pominąć święta tępienia chwastów, z którego zachowało się trzy zdjęcia.

6

Od początku II wojny światowej działalność dydaktyczna szkoły była mocno ograniczona. Dopiero od 20 października 1939 roku niemieckie władze okupacyjne zezwoliły na kontynuację nauczania w szkole podstawowej ale w bardzo okrojonym zakresie bez lekcji historii, geografii oraz ograniczonym nauczaniem języka polskiego.

W czasach okupacji zorganizowano komplety tajnego nauczania z zakresu programowego klas gimnazjalnych. Odbywało się ono w prywatnych mieszkaniach nauczycieli oraz w domach chobrzańskich gospodarzy. Organizatorem tajnego szkolnictwa był Stanisław Walczyna. Z wielkim poświeceniem pracy dydaktycznej poświęcało się wielu nauczycieli oraz ukrywający się w Chobrzanach: dr Stefan Hrabec

3 z

małżonką – pracownicy Uniwersytetu Lwowskiego, mgr Stanisław Piszczatowski, pracownik naukowy Uniwersytetu Warszawskiego, mgr Alojzy Kaczmarczyk i mgr Jan Wiatrak – naukowcy Uniwersytetu Jagiellońskiego i W. Siatrak.

3 Prof. Stefan Hrabec – profesor i rektor Uniwersytetu Łódzkiego. Zmarł w

1972 w Łodzi

7

Na początku sierpnia 1944 roku część powiatu sandomierskiego a w nim Chobrzany została wyzwolona spod okupacji niemieckiej.

Pozwoliło to na działania zmierzające w kierunku utworzenia w Chobrzanach gimnazjum. Była to realizacja uchwały aktywu Stronnictwa Ludowego jeszcze z lat okupacji z 1942 roku, kiedy to na tajnym zebraniu ludowców w domu Michała Palucha postanowiono aby po wyzwoleniu utworzyć w Chobrzanach gimnazjum dla młodzieży wiejskiej z powiatu sandomierskiego.

8

Siedemnastego września 1944 roku zostało zorganizowane pierwsze zebranie mieszkańców Chobrzan i okolic, któremu przewodniczył kierownik Szkoły Powszechnej Józef Targoń. Na zebraniu tym dokonano wyboru Komitetu Rodzicielskiego, który miał zająć się organizacją gimnazjum. W skład Komitetu weszło kilkunastu mieszkańców Chobrzan i okolicznych wiosek. Już 24 września tego samego roku na zebraniu Komitetu Rodzicielskiego podjęto kilka znaczących decyzji. Powołana została komisja, której zadaniem było zajęcie się sprawami organizacyjnymi i gospodarczymi gimnazjum.

Z dniem 2 października 1944 roku w chobrzańskim Gimnazjum

rozpoczął się rok szkolny. Naukę podjęło 202 uczniów, w tym 12 osób w I klasie Liceum. Tak otworzyła się nowa karta w historii szkoły w Chobrzanach.

W pierwszym roku w szkole o nazwie „Wiejskie Liceum i

Gimnazjum Ziemi Sandomierskiej” uczyli: mgr Józef Walczyna, pełniący obowiązki dyrektora Gimnazjum; dr Stefan Hrabec; mgr Stanisława Hrabec; mgr Stanisław Tyczyński; mgr Adam Piszczatowski; mgr Alojzy Kaczmarczyk; oraz ks. Roman Mazurkiewicz, który uczył religii.

Pełniący obowiązki dyrektora, mgr Józef Walczyna walnie przyczynił się do realizacji podjętych obowiązków.

Józef Walczyna urodził się w 1911 roku w Trześni. Tam ukończył szkołę podstawową, gimnazjum ukończył w Tarnobrzegu, a studia ukończył na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. W czasie II wojny światowej działał w konspiracji w szeregach Armii Krajowej. Ponadto wraz z innymi organizował tajne komplety w powiecie tarnobrzeskim, za co był uwięziony przez Gestapo. Po uwolnieniu z więzienia ukrywała się przed okupantem. I tak w roku 1944 znalazł się w Chobrzanach, gdzie również organizował tajne komplety.

Po utworzeniu Gimnazjum i Liceum Ziemi Sandomierskiej w Chobrzanach został jego pierwszym dyrektorem.

To jeszcze były czasy, kiedy trwała II wojna światowa. Pełniący obowiązki dyrektora Gimnazjum, Józef Walczyna otrzymał od ówczesnych władz dokument zapewniający mu poruszanie się po terenie.

9

10

Pomimo pewnych perturbacji związanych z działalnością szkoły

i chęcią zlokalizowania szkoły w innych miejscowościach, działalność dydaktyczna spotkała się z pozytywnym uznaniem wizytatorów przedstawiciel administracji szkolnej.

Aby spełnić wszelkie wymogi stawiane przez Kuratorium w Kielcach, w dziku 12 kwietnia 1945 roku zostało założone Towarzystwo, które stało się prawnym właścicielem Gimnazjum i Liceum w Chobrzanach. Prezesem Towarzystwa został wielce oddany sprawie Szkoły Michał Paluch z Chobrzan.

W roku 1945 roku Towarzystwo czyniło starania w Ministerstwie

Oświaty o nadanie szkole uprawnień szkoły państwowej. Dopiero 22 marca 1946 roku, w wyniku interwencji Prezydenta Bolesława Bieruta, Ministerstwo nadało te uprawnienia.

Bardzo ciekawe są zapisy dotyczące odpłatności za naukę. Towarzystwo pobierało opłatę w wysokości równowartość 30 kg ziarna pszenicy za jeden miesiąc. Natomiast pobory nauczycieli za pełnoetatowy wymiar odpowiadały równowartości 70 złotych przedwojennych w przeliczeniu na tłuszcz i pszenicę a pobory dyrektora wynosiły równowartość 75-80 złotych.

Ze względu na to, że

wielu uczniów było zwolnionych z opłat za naukę, a potrzeby rosły wraz ze zwiększającą się ilości klas i uczniów, Towarzystwo zmuszone było szukania pomocy w finansowaniu szkoły.

Pan Paluch wysyła pismo do Wojewody Kieleckiego z prośbą o dotacje na sprzęt i remont szkoły.

11

12

Rok 1946, to również inne ważne wydarzenie w życiu szkoły. Pierwszego stycznia tego roku Gimnazjum i Liceum otrzymało imię świętego Stanisław Kostki. Wtedy to odbyła się uroczystość poświęcenia sztandaru z wizerunkiem Świętego. Sztandar został ufundowany przez mieszkańców Chobrzan.

Zdjęcie obok przedstawia poczet sztandarowy, w którym jedną z uczestniczek jest Pani Łucja Chmioła Odtąd sztandar stał się godłem Szkoły. Niestety, kilkanaście lat później ze sztandaru usunięto wizerunek świętego Stanisława a póź niej jego los był nieznany. Historię sztandaru można znaleźć w wydawnictwie z okazji 65-lecia Liceum.

W tym samym roku Zarząd Towarzystwa zabiegał u władz

oświatowych o upaństwowienie szkoły. Po wielu wysiłkach związanych z formalnymi warunkami postanowionymi przez władze oświatowe ((wybudowanie internatu i domu dla nauczycieli) od roku szkolnego 1948/49 Szkoła w Chobrzanach została upaństwowiona. Towarzystwo, pomimo wielkich finansowych problemów, zaadaptowało poniemiecki barak z Dwikóz. Każdy uczeń został zobowiązany do wpłacenia 1000 złotych (równowartość 20 kg pszenicy) na przywiezieni w częściach baraku oraz jego budowę.

Znalazło się w nim pomieszczenia dla nauczycieli oraz internat. W roku szkolnym 1948/49 władze oświatowe wprowadziły

jedenastoletnie szkoły ogólnokształcące. Ministerstwo Oświaty podjęło decyzję o utworzeniu w Chobrzanach Państwowej Szkoły Ogólnokształcącej stopnia podstawowego i licealnego. Jednocześnie, Kuratorium Oświaty w Kielcach zaleciło Towarzystwu przygotowanie wszelkich formalności związanych z notarialnym przekazaniem majątku ruchomego i nieruchomego na rzecz Skarbu Państwa. Towarzystwo z

13

na walnym zebraniu 10 października 1948 roku podjęło uchwałę o przekazaniu majątku a 16 października został spisany akt notarialny.

Jednak Towarzystwo działało dalej. Miało ono za zadanie zabezpieczenie środków finansowych dla funkcjonowania szkoły. A trzeba zaznaczyć, że wówczas w Chobrzanach nie było elektryczności, Miejscowość nie miała łączności komunikacyjnej z Sandomierzem i innymi miejscowościami. Prowadziły tu jedynie wąskie drogi gruntowe. Szkoła nie była atrakcyjnym miejscem pracy dla nauczycieli z kwalifikacjami. Zarząd Towarzystwa przyznawał nauczycielom dodatkowe wynagrodzenie do państwowej pensji oraz zapewniał dyrektorowi i nauczycielom bezpłatne mieszkania i węgiel.

Towarzystwo działało formalnie do końca 1948 roku a jego

społeczne funkcje przejął Komitet Rodzicielski. Rok 1964 obfitował w wiele znaczących wydarzeń w życiu

Szkoły. Jest to rok, w którym Liceum pozyskało Swojego Patrona.

14

Z tej okazji w Chobrzanach odbyło się wiele uroczystości. W

październiku tego roku w Liceum zorganizowano sesje naukową poświęconą twórczości i życiu Stefana Żeromskiego. Związane to było z rocznicą 100-lecia urodzin wielkiego pisarza oraz osłonięciem pomnika nowego Patrona.

W uroczystościach zapowiedzieli udział żona pisarza, Pani

Anna Żeromska, córka, Monika Żeromska, Jarosław Iwaszkiewicz,

15

przedstawiciele świata nauki i kultury oraz delegacje szkół noszących imię Żeromskiego.

Komitet budowy pomnika zaprosił jak Honorowego Członka w swoje szeregi wdowę po wielkim pisarzu, Panią Annę Żeromską, która nadesłała list z podziękowaniami. Niestety, zły stan zdrowia nie pozwolił jej na udział w tych uroczystościach.

16

Natomiast wielkim wydarzeniem dla szkoły były odwiedziny Chobrzan i szkoły przez córkę pisarza, Panią Monikę Żeromską.

W kronice szkolnej zachowało się wiele zdjęć z tego wydarzenia:

Pani Monika Żeromska z nauczycielkami Liceum

17

Spotkanie Pani Żeromskiej z Panem Józefem Pawłowskim, czytelnikiem i fanem dzieł Żeromskiego.

Pani Monika

Żeromska ofiarowała szkole obraz swojego autorstwa przedstawiający podobiznę jej ojca. Pani Monika jest absolwentką Akademii Sztuk Pięknych.

18

W ramach odwiedzin Ziemi Sandomierskiej w październiku tego roku do szkoły zawitał ówczesny Marszałek Sejmu – Czesław Wycech

19

Wielkim wydarzeniem w marcu 1966 roku, dla Szkoły oraz Chobrzan była telewizyjna realizacja reportażu pod tytułem „Śladami wielkiego kuligu”. Film opowiada o terenach związanych z akcją powieści Stefana Żeromskiego „Popioły”. Powieść ta została sfilmowana, a główną rolę w tym filmie grał Rafał Olbrychski.

Aktor wraz z ekipą Telewizji Polskiej nagrywającej reportaż gościli w Chobrzanach oraz szkole. W kronice znalazły się wpisy z tej okazji.

20

21

W 1974 roku z okazji 110 rocznicy urodzin Patrona Szkoły,

Stefana Żeromskiego, społeczeństwo Chobrzan i okolic oraz młodzież ucząca się w Liceum ufundowało pamiątkową tablicę, która znajduje się na frontowej ścianie szkoły.

Z tej okazji w szkole odbyły się imprezy towarzyszące.

22

Kolejnym, znaczącym w życiu Szkoły, wydarzeniem było pozyskanie sztandaru. Ufundowany przez społeczeństwo sztandar przedstawiał wizerunek patrona Szkoły, Stefana Żeromskiego.

23

O wydarzeniu tym pisał dziennik „Nowiny”

24

Wielkim wydarzeniem były uroczystości związane z 50-leciem

Liceum. W czerwcu 1994 roku w swojej szkole zjawiło się ponad 200 absolwentów oraz wielu byłych nauczycieli. Przybył również pierwszy dyrektor Liceum, Pan Józef Walczyna.

Pan Dyrektor Walczyna wraz z ówczesnym Dyrektorem, Panem

Bolesławem Czarneckim, absolwentami Liceum, Panią Łucją Chmiołą-Skostek, Panem Mieczysławem Rutkowskim oraz generałem Adamem Rębaczem odsłonili tablicę upamiętniającą to wydarzenie.

25

Podniosłą chwilą było przekazanie Sztandaru Szkoły z 1946 roku z wizerunkiem świętego Stanisława Kostki. I jak 48 lat temu w poczcie sztandarowym była Pani Łucja Chmioła. Wraz z Panem Rutkowskim oraz Janiną Szczygielską przekazała na ręce Dyrektora sztandar, który w szczęśliwy sposób został odnaleziony w tutejszej parafii. Po gruntownej renowacji sztandar znów znajduje w murach Szkoły.

26

Do szkolnej kroniki wpisał się pierwszy Dyrektor naszej Szkoły, Józef Walczyna.

Kronika to wciąż otwarta księga. Kolejny tom jest zapisywany.

Każdy dzień, każdy rok to nowe wydarzenia, nowe relacje. Jeszcze wiele kart jest pustych. To my tworzyliśmy i tworzymy historię tej Szkoły. Dla nas, dla naszych dzieci, dla potomnych.

Mieczysław Nowak

27

Pierwszy Dyrektor Szkoły Józef Walczyna. Urodził się w 1911r. Jego dom rodzinny

znajdował się w Trześni. Tam też rozpoczął naukę, by później kontynuować na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1937r. rozpoczął pracę zawodową jako nauczyciel w Szkole Rzemiosł Różnych w Zawichoście. Jednak wojna przerwała ów pierwszy okres praktyki pedagogicznej. We wrześniu 1939r. zgłosił się do Jednostki Wojska w Jarosławiu. Po klęsce wrześniowej wrócił do rodzinnej miejscowości i włączył się w działalność konspiracyjną Armii Krajowej. Wespół z innymi profesorami Zygmuntem Szewerą z Tarnobrzega, doc Władysławem Bobkiem z Wrzaw, Jadwigą Chruściel z Wilna, ks. Konradem Czepkiem wysiedlonym z Pomorza prowadził tajne komplety w powiecie tarnobrzeskim.

Za ową działalność został aresztowany 14 III 1943r. i uwięziony w mieleckim więzieniu. Podczas przesłuchań był bity i torturowany. Dopiero dzięki oddziałowi partyzanckiemu „Jędrusie” został uwolniony. Następnie ukrywał się przed Gestapo pod przybranym nazwiskiem „Michał Socha”. Ukrywał się na początku u kolejarza Adama Mazura w Sandomierzu, a następnie przez 10 miesięcy w Wielogórze u gospodarza Feliksa Kozłowskiego – tu także z ukrycia prowadził działalność konspiracyjną i tajne nauczanie. W lutym 1944r. przeniósł się do Michała Palucha w Chobrzanach, gdzie również organizował tajne komplety, a później z ramienia Komisji Zorganizowanego Tajnego Nauczania włączył się w organizowanie szkoły średniej a także miejscowości. Po utworzeniu Gimnazjum i Liceum Ziemi Sandomierskiej został jego pierwszym dyrektorem. We wrześniu 1945r. przeniósł się do Stalowej Woli, gdzie uczył w Gimnazjum i Liceum Przemysłowym, a w 1949r. został dyrektorem tych szkół. Funkcję dyrektora pełnił do 1953r. W tym czasie, 1951r. utworzył pierwszą w regionie wyższą szkołę - Wieczorową Szkołę Inżynierską. Pełnił w niej funkcję dziekana, w 1980r. przeszedł na emeryturę. Zmarł 23 lipca 2000r. w Stalowej Woli. Pochowany jest na miejscowym cmentarzu.

Syn Janusz Walczyna

28

Informacja Pani Janiny Szczygielskiej z domu Paluch odnośnie treści publikacji „70 lat Liceum Ogólnokształcącego

im. Stefana Żeromskiego w Chobrzanach” Powiadamiam wszystkich uczestników uroczystości 70 lat Liceum im. Stefana Żeromskiego w Chobrzanach w dniu 7 czerwca 2014r. Historia i Liceum od dnia 2 września 1944r. 2 września 1944r. do Sandomierza przyjechał dr Stanisław Skrzeszewski Kierownik Resortu Oświaty. Wizyta miała na celu wznowienie nauki na wyzwolonym terenie. Z kierownikiem Resortu Oświaty spotkał się mieszkaniec Chobrzan Michał Paluch – prezes Powiatowego Stronnictwa Ludowego w Sandomierzu. Zabiegał w imieniu mieszkańców u dr Stanisława Skrzeszewskiego o wyrażenie zgody na utworzenie Gimnazjum i Liceum w Chobrzanach, którego przed wojną nie było. Taką zgodę uzyskał. Dokumenty tego upoważnienia są w aktach szkoły. Od 2 września 1944r. jest Gimnazjum i Liceum Ziemi Sandomierskiej w Chobrzanach. Jest to czas II wojny światowej. Przyczółek frontu sandomiersko – opatowskiego, gdzie trwa wojna, od Chobrzan 20 do 25 km w linii lotniczej. W budynku szkolnym mieści się szpital wojskowy. Rok szkolny zaczyna się 2 października 1944r. pierwsi uczniowie przekraczają progi budynku szkoły. Wojna skończyła się w maju 1945r. 24 września 1944r. zgodnie z publikacją 50 i 65 lat pod przewodnictwem Michała Palucha ustalono skład grona nauczycielskiego: pierwszym dyrektorem został mgr Wincenty Pałacha. Między 24 a 30 września 1944r. mgr Wincenty Pałacha został powołany na stanowisko Inspektora Szkół w Sandomierzu. Mgr Józef Walczyna pełnił obowiązki dyrektora od 2 października 1944r. do 24 lipca 1945r. następnym dyrektorem został dr Stefan Hrabec od 24 lipca 1945r. do 24 lipca 1946r. Ciekawa jestem dlaczego Zespół Redakcyjny przygotowując publikację 70 lat Liceum im. Stefana Żeromskiego nie poszedł śladami publikacji i pominął opisane wyżej fakty, dotyczące istnienia tej szkoły. Wszystkie dane wyżej napisane są zgodne z publikacjami 50 i 65 lat i są zgodne z dokumentami znajdującymi się w aktach szkoły. Janina Szczygielska z domu Paluch