Dr Dorota Pikuła Zakład Żywienia Roślin i Nawożenia IUNG-PIB w Puławach Ochrona wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego, w tym azotanami w aspekcie wejścia w życie ustawy ,,Prawo wodne” Falenty, 14 grudnia 2017 r. Zakres i założenia zasad dobrych praktyk rolniczych
45
Embed
Zakres i założenia zasad dobrych praktyk rolniczych · 2020-04-14 · Dr Dorota Pikuła Zakład Żywienia Roślin i Nawożenia IUNG-PIB w Puławach Ochrona wód przed zanieczyszczeniami
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Dr Dorota Pikuła
Zakład Żywienia Roślin
i Nawożenia
IUNG-PIB w Puławach
Ochrona wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego, w tym azotanami w aspekcie
wejścia w życie ustawy ,,Prawo wodne”
Falenty, 14 grudnia 2017 r.
Zakres i założenia zasad dobrych praktyk rolniczych
Rozdział 4
Ochrona wód przed zanieczyszczeniem azotanami pochodzącymi ze
źródeł rolniczych
Art. 103. 1. Minister właściwy do spraw rolnictwa w porozumieniu z ministrem
właściwym do spraw gospodarki wodnej oraz po uzyskaniu opinii ministra właściwego
do spraw rybołówstwa, biorąc pod uwagę wymagania, o których mowa w art. 102 ust.
1, opracuje zbiór zaleceń dobrej praktyki rolniczej do dobrowolnego stosowania.
2. Zbiór zaleceń dobrej praktyki rolniczej obejmuje co najmniej wskazówki
dotyczące:
1) okresów, kiedy rolnicze wykorzystanie nawozu jest niewłaściwe;
2) rolniczego wykorzystania nawozów w terenie o dużym nachyleniu;
3) rolniczego wykorzystania nawozów na gruntach zamarzniętych, zalanych wodą,
nasyconych wodą lub przykrytych śniegiem;
4) warunków rolniczego wykorzystania nawozów w pobliżu cieków naturalnych,
zbiorników wodnych, kanałów i rowów;
5) pojemności i konstrukcji miejsc do przechowywania odchodów zwierzęcych oraz
odcieków z przechowywanych materiałów roślinnych, takich jak kiszonka;
6) procedur rolniczego wykorzystania, w tym dawek i równomierności rozprowadzania
nawozów, które zapewniają utrzymanie strat substancji odżywczych do wody na
dopuszczalnym poziomie.
Prawo Wodne
W rolnictwie podstawową jednostką organizacyjno-produkcyjną
jest gospodarstwo (przepływ dużych ilości składników mineralnych, w
jego granicach i na zewnątrz gospodarstwa).
Gospodarstwo jest zatem traktowane jako istotne punktowe źródło
zanieczyszczenia wód.
Biorąc pod uwagę wynikające z tego zagrożenia ważne są dwa
pierwiastki: azot i fosfor!
- bardzo ważnymi składnikami w produkcji roślinnej i zwierzęcej w rolnictwie,
- ich nieracjonalne stosowanie przyczynia się w znacznym stopniu do emisji
azotu i fosforu.
Ocenia się, że 62% ładunku związanego azotu oraz 54% ładunku
fosforu odprowadzanego z Polski do Morza Bałtyckiego pochodzi bezpośrednio
lub pośrednio z produkcji rolniczej.
Dbałość o jakość wód gruntowych poprzez racjonalne zarządzanie
składnikami pokarmowymi na poziomie gospodarstwa rolnego ma zasadnicze
znaczenie w redukcji emisji zanieczyszczeń związkami biogennymi do wód.
Schemat przychodów i strat azotu przemieszczanego do wód
wg. Buckmana i Bradego
Schemat przychodów i strat fosforu przemieszczanego do wód
wg. Buckmana i Bradego
W odniesieniu do ograniczenia eutrofizacji Polska wdraża m.in.
Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej.
-propozycja granicznych zawartości fosforu w glebach i azotu
mineralnego
Założenie: przyjmuje się, że na glebach zaliczonych do klas
zawartości najwyższych obu pierwiastków może wystąpić zagrożenie
środowiskowe strat azotu i fosforu i stosowanie nawozów zawierających
te składniki na tych glebach powinno odbywać się z odpowiednio
korygowane, a nawet zaniechane.
Krytyczne środowiskowe zawartości N w glebie
•ze względu na dynamikę przemian związków azotu, ustalenie
krytycznych zawartości jest trudne,
•na glebach zaliczonych do klas zawartości Nmin najwyższych może
wystąpić zagrożenie środowiskowe strat azotu i stosowanie nawozów
zawierających azot na tych glebach powinno odbywać się z niezwykle
dużą ostrożnością,
• dla pól nawożonych regularnie wysokimi dawkami nawozami
naturalnych polecane jest opracowanie planu nawozowego w
gospodarstwie uwzględniającego bilans azotu i fosforu,
• wskazane jest ponadto aby jesienią wykonać oceny wielkości zasobu
pozostającego po wegetacji roślin azotu azotanowego w warstwie 0-90
cm gleby (pomiar sumarycznej zawartości N-NO3 w trzech warstwach
głębokości gleby 0-30, 30-60 i 60-90cm)
Liczby graniczne zawartości azotu stwarzające ryzyko
zanieczyszczenia wód
Rekomenduje się aby górne wartości zasobu azotanów w glebach
stwierdzane jesienią wg klas składu granulometrycznego nie
przekraczały znacząco następujących wartości dla gleb:
• bardzo lekkich i lekkich: 75 kg N-NO3/ha;
• średnich: 80 kg N-NO3/ha;
ciężkich: 90 kg N-NO3/ha;
Dla podanych zasobów granicznych (badania własne IUNG) średnie
straty azotu podczas zimy na ogół nie przekraczały 30 kg N/ha.
Liczby graniczne zawartości fosforu stwarzające ryzyko
zanieczyszczenia wód
Rekomenduje się w odniesieniu do fosforu ze względów
środowiskowych nie zwiększanie zasobności powyżej zasobności
średniej (powyżej 15 mg P2O5/100g gleby).
Zaleca się zaniechać na glebach powyżej 40 mg P2O5/100/g gleby
stosowania nawozów zawierających aktywny fosfor tzn. naturalnych
nawozów oraz rozpuszczalnych w wodzie mineralnych nawozów
fosforowych (tj. superfosfatów, fosforanu amonu i nawozów
wieloskładnikowych typu polifoska), a także stosowania środków
poprawiających właściwości gleby zawierających w swoim składzie
znaczące ilości rozpuszczalnych fosforanów.
Ogólne zasady stosowania nawozów
Zawierających N
-Nawozy naturalne i środki poprawiające właściwości gleby
zawierające azot należy stosować zgodnie z przyjętymi zasadami i
ograniczeniami– tzn. nie więcej niż 170 kg N/ha rocznie wnoszone pod
postacią nawozów naturalnych oraz innych nośników azotu (jak np.
pofermenty z biogazowni, inne odpady z biomasy zawierające azot).
-Inne ograniczenia w zakresie nawozów naturalnych dotyczą
sposobu oraz czasu ich aplikacji zostały ujęte w dalszych częściach
kodeksu.
-Średnie roczne wielkości produkcji nawozów naturalnych i
koncentrację zawartego w nich azotu podane w załączniku nr 7 do
Programu działań.
- Maksymalne dawki nawozów azotowych dla upraw w plonie głównym
w N w kg/ha składnika działającego podane w załączniku nr 9 do
Programu działań.
Ogólne zasady stosowania nawozów
Zawierających P
-nie zaleca się stosowania nawozów zawierających fosfor na zapas
-na glebach charakteryzujących się bardzo niską i niską zasobnością
form przyswajalnych P nie jest wskazane zbyt radykalne zwiększanie
zasobności gleby w fosfor poprzez stosowanie wysokich dawek
nawozów mineralnych
- zaleca się proces rozłożyć na wiele lat i stosować umiarkowanie
wysokie dodatki fosforu ponad potrzeby pokarmowe roślin, tzn.łączna
dawka fosforu w tych warunkach nie powinna przekraczać 1½
wyliczonych potrzeb pokarmowych planowanej rośliny uprawnej.
Ważne! Wzbogacanie gleby w fosfor przyswajalny nie powinno
zasobności gleby w fosfor przyswajalny po uregulowaniu odczynu
gleby kwaśnej).
Okresy kiedy rolnicze wykorzystanie nawozów jest niewłaściwe:
1) Zabrania się stosowania nawozów na glebach zamarzniętych,
zalanych wodą, nasyconych wodą, pokrytych śniegiem, np. po
powodziach, okresowych podtopieniach oraz po wiosennych roztopach.
2) Za glebę zamarzniętą nie uznaje się gleby, która rozmarza co
najmniej powierzchniowo w ciągu dnia.
3) Dopuszcza się jedynie nawożenie nawozami naturalnymi stawów
wykorzystywanych do chowu lub hodowli ryb.
Rolnicze wykorzystanie nawozów na terenie o dużym
nachyleniu
- Na polach o dużym nachyleniu stosowanie wszelkich nawozów jest
związane z dużym ryzykiem strat!
-W warunkach wąskich pól usytuowanych dłuższą granicą wzdłuż spadku
terenu (duża ilość bruzd i kierunek uprawy sprzyjają nasileniu erozji gleb,
co równa się także stratom składników pokarmowych).
- Nasilenie spływów powierzchniowych rośnie wraz ze stopniem
nachylenia pól i jest szczególnie wysokie podczas wiosennych roztopów i
ulewnych deszczy (stosowanie w tych warunkach zrównoważonego
nawożenia jest szczególnie uzasadnione).
- W bezpośrednim sąsiedztwie wód powierzchniowych na terenach o
dużym nachyleniu należy unikać stosowania wszelkich nawozów.
Nawożenie azotem
Pola o nachyleniu 7-10%
•Należy uwzględniać ogólne przyjęte ograniczenia w zakresie stosowania
nawozów naturalnych (tzn. łączna dawka N w tych nawozach nie większa od
170 kg N/ha rocznie).
•Nawozy te należy bezwzględnie wymieszać z glebą za pomocą odpowiednich
aplikatorów (w przypadku gnojowicy) lub przyorać po zastosowaniu (w
przypadku obornika).
•Dopuszcza się możliwość stosowania pogłównego gnojowicy jednak w
terminach, gdy jest już zawansowana wegetacja rośliny uprawnej stwarzająca
szansę szybkiego okrycia zastosowanego nawozu rozrastającym się łanem.
• Dawki N w nawozach mineralnych powyżej poziomu 60 kg/ha zaleca się
dzielić, a w dawkach podzielonych nie jest wskazane aby stosować więcej niż
60 kg N/ha jednorazowo, a odstęp pomiędzy dawkami poczynając od pierwszej
dawki przed ruszeniem wegetacji nie powinien być krótszy niż 10 dni.
Pola o nachyleniu powyżej 10%
•Należy uwzględniać ogólne przyjęte ograniczenia w zakresie
stosowania nawozów naturalnych. Nawozy te należy bezwzględnie
wymieszać z glebą za pomocą odpowiednich aplikatorów (w przypadku
gnojowicy) lub przyorać zaraz po zastosowaniu (w przypadku
obornika).
• Dawki N w nawozach mineralnych powyżej 60 kg/ha należy dzielić,
jednorazowo w dawkach podzielonych nie stosować więcej niż 50 kg
N/ha, a odstęp pomiędzy dawkami poczynając od pierwszej dawki
przed ruszeniem wegetacji nie powinien być krótszy niż 15 dni.
Nawożenie fosforem
Zalecenia ogólne:
Wskazane jest aby pola o widocznym nachyleniu powyżej 7%:
1) zostały objęte systematyczną kontrolą zasobności gleb w fosfor
przyswajalny a nawożenie było uzależnione od wyceny gleby (klas zasobności
gleby) i dostosowane do aktualnych potrzeb pokarmowych roślin uprawnych
wg zaleceń szczegółowych.
2) były nawożone nawozami naturalnymi oraz nawozami mineralnymi
zawierającymi fosfor aktywny, rozpuszczalny w wodzie (superfosfaty, fosforan
amonu i nawozy wieloskładnikowe typu polifoska) jedynie wiosną bezpośrednio
przed siewem roślin.
3) były nawożone jesienią (jeżeli istnieje taka potrzeba, przed siewem ozimin i
na użytkach zielonych) nawozami mineralnymi o ograniczonej rozpuszczalności
(mielone fosforyty, nie w pełni rozłożone fosforyty, lub inne nawozy fosforowe
rozpuszczalne w kwasach mineralnych lub w kwasie cytrynowym).
Nawożenie fosforem
Zalecenia szczegółowe:
Pola o nachyleniu 7-10%
-w zakresie niskiej i bardzo niskiej zasobności gleb w fosfor przyswajalny
sumaryczne roczne dawki fosforu w nawozach mineralnych i naturalnych nie
powinny przekraczać 120% wartości uśrednionych potrzeb pokarmowych roślin
uprawnych tzn. 36 kg P/ha lub 80 kg P2O5/ha;
-w zakresie średniej zasobności gleb w fosfor przyswajalny sumaryczne roczne
dawki fosforu w nawozach mineralnych i naturalnych nie powinny przekraczać
90% wartości uśrednionych potrzeb pokarmowych roślin tzn. ok. 27 kg P/ha lub
62 kg P2O5/ha;
-w zakresie wysokiej zasobności gleb w fosfor przyswajalny roczne dawki
fosforu w nawozach mineralnych i naturalnych nie powinny przekraczać 50%
wartości uśrednionych potrzeb pokarmowych roślin tzn. 15 kg P/ha lub 35 kg
P2O5/ha;
- w zakresie bardzo wysokiej zasobności gleb w fosfor przyswajalny roczne
dawki fosforu w nawozach mineralnych i naturalnych ograniczyć do minimum
tzn.: do tzw. nawożenia startowego (7 kg P/ha lub 16 kg P2O5/ha), a nawożenia
naturalnego należy zaniechać co najmniej przez okres trzech lat, po tym okresie
skontrolować zasobność gleby i postępować wg powyższego wzorca.
Rekomenduje się aby na polach o nachyleniu 7-10% nie zwiększać
zasobności gleby w fosfor powyżej 12 mg P2O5/100g gleby
Pola o nachyleniu powyżej 10%
-w zakresie niskiej i bardzo niskiej zasobności gleb w fosfor przyswajalny
sumaryczne roczne dawki fosforu w nawozach mineralnych i naturalnych nie
powinny przekraczać 100% wartości uśrednionych potrzeb pokarmowych roślin
tzn. 30 kg P/ha lub 69 kg P2O5/ha;
- w zakresie średniej zasobności gleb w fosfor przyswajalny sumaryczne roczne
dawki fosforu w nawozach mineralnych i naturalnych nie powinny przekraczać
70% wartości uśrednionych potrzeb pokarmowych roślin tzn. ok. 20 kg P/ha lub
46 kg P2O5/ha;
- w zakresie wysokiej i bardzo wysokiej zasobności gleb w fosfor przyswajalny
należy roczne dawki fosforu w nawozach mineralnych ograniczyć do minimum
tzn.: do tzw. nawożenia startowego (5 kg P/ha lub 11 kg P2O5/ha) a nawożenia
naturalnego należy zaniechać co najmniej przez okres trzech lat, po tym okresie
skontrolować zasobność gleby i postępować wg powyższego wzorca.
Rekomenduje się aby na polach o nachyleniu powyżej 10% pól nie
zwiększać zasobności gleby w fosfor przyswajalny powyżej 10 mg
P2O5/100g gleby
Warunki rolniczego wykorzystania nawozów w pobliżu cieków
naturalnych, zbiorników wodnych, kanałów i rowów.
-W pobliżu cieków naturalnych, zbiorników wodnych, kanałów i rowów
oraz na terenach, na których stwierdza się okresowe wylewy wód i
podtopienia spowodowane ulewnymi deszczami lub roztopami wiosennymi
(z rzek zbiorników naturalnych, sztucznych, kanałów lub rowów) wskazane
jest ograniczenie intensywności stosowania nawozów, głównie nadmiernej
w stosunku do potrzeb pokarmowych roślin aplikacji nawozów naturalnych
oraz innych środków poprawiających właściwości gleby zawierających
duży ładunek azotu i fosforu.
-W przypadku nawozów mineralnych należy je stosować uzupełniająco,
jedynie wówczas gdy zachodzi taka potrzeba wynikająca z zaleceń
nawozowych.
- Wszystkie nawozy i środki poprawiające właściwości gleby należy
stosować gdy gleba osiągnie już odpowiedni stan wilgotności.
Bezwzględnie niewskazane jest stosowanie tych środków nawozowych na
gleby podtopione lub w stanie pełnego wysycenia wodą.
Wskazane jest aby wszystkie zabiegi uprawowe oraz stosowanie
nawozów naturalnych, mineralnych i innych środków poprawiających
właściwości gleby wykonywać zachowując bezpieczną odległość od
zbiorników wodnych, naturalnych cieków oraz rowów i kanałów wodnych.
Rekomenduje się utrzymanie strefy ochronnej (nienawożonej) co
najmniej 1/2 szerokości roboczej używanych rozsiewaczy do nawozów,
wozów asenizacyjnych lub rozrzutników obornika. Zgodnie z prawem
strefy ochronne wynoszą 20 m szerokości
Odległości, dotyczące zakazu stosowania nawozów
Na gruntach rolnych od brzegu:
Rodzaj
nawozów
jezior i zbiorników
wodnych
o powierzchni
do 50 ha
cieków
naturalny
ch
rowów z wyłączeniem
rowów o szerokości do 5 m
liczonej na górnej krawędzi
brzegu rowu
kanałów
Nawozy z
wyłączeniem
gnojowicy
5 m 5 m 5 m 5 m
Gnojowica 10 m 10 m 10 m 10 m
Na gruntach rolnych od:
Rodzaj
nawozów
brzegu jezior i zbiorników
wodnych o powierzchni powyżej
50 ha
ujęć wody, jeżeli nie
ustanowiono strefy
ochronnej
na podstawie przepisów
ustawy
– Prawo wodne
obszarów
morskiego pasa
nadbrzeżnego
Wszystkie
rodzaje
nawozów
20 m 20 m 20 m
W zależności od technologii stosowania nawozów dopuszcza się
następujące odstępstwa:
a) Jeżeli stosowanie nawozów odbywa się przy pomocy urządzeń
aplikujących je bezpośrednio do gleby odległości zamieszczone w
tabeli mogą zostać zmniejszone o połowę:
b) Jeżeli pełna dawka nawozów podzielona jest na co najmniej
trzy równe dawki odległości zamieszczone w tabeli mogą zostać
zmniejszone o połowę;
-nawożenie azotem powinno być zrównoważone tzn. dostosowane do potrzeb
pokarmowych roślin uprawnych przy uwzględnieniu realnych warunków
poziomu ich plonowania (bieżąca kontrola przebiegu pogody w czasie
wegetacji),
-rozłożone w możliwie długim okresie czasu (przez stosowanie podzielonych
dawek),
-dawki N w nawozach mineralnych powyżej poziomu 60 kg/ha zaleca się
dzielić,
-w dawkach podzielonych nie jest wskazane stosować więcej niż 60 kg N/ha
jednorazowo, a odstęp pomiędzy dawkami poczynając od pierwszej dawki
zastosowanej przed ruszeniem wegetacji nie powinien być krótszy niż 10 dni
Ograniczenia ilościowe dotyczące azotu
- wskazana jest systematyczna kontrola zasobności gleb w fosfor przyswajalny.
- stosowanie nawozów naturalnych i mineralnych powinno być uzależnione od
wyceny gleby (klasy zasobności gleby) i dostosowane do aktualnych potrzeb
pokarmowych roślin uprawnych.
-nie poleca się stosowania tego składnika na zapas ani nie jest wskazane zbyt
radykalne zwiększanie zasobności gleb charakteryzujących się niską
zasobnością form przyswajalnych poprzez stosowanie nawozów zawierających
fosfor aktywny, rozpuszczalny w wodzie
Zaleca się na takich glebach:
- stosowanie trudniej rozpuszczalnych nawozów fosforowych np.
rozpuszczalnych w kwasie cytrynowym lub rozpuszczalnych w kwasach
mineralnych.
- bezwzględnie uregulować odczyn gleby przez ich systematyczne
wapnowanie =większa przyswajalność fosforu
- stosować zalecenia szczegółowe jak podano wyżej
Ograniczenia ilościowe dotyczące fosforu
Terminy i warunki dozwolonego stosowania nawozów
Do nawożenia gleb i roślin można stosować tylko nawozy dopuszczone do
obrotu- znajdujące się w oficjalnym wykazie nawozów oraz nawozy naturalne
pochodzenia rolniczego.
Na glebach nieuprawianych, w tym na ugorach zabrania się przez cały
rok nawożenia. Dopuszcza się jedynie zastosowanie nawozów jesienią
przed planowanym zakończeniem odłogowania.
Rodzaj gruntów
Nawozy z wyłączeniem nawozów azotowych
mineralnych Nawozy azotowe
mineralne
stałe płynne
Grunty orne 1 marca –
30 listopada
1 marca –
31 października 1)
1 marca –
31 października 1), 2)
Grunty orne na terenie
wydzielonych gmin
wymienionych
w załączniku nr 2
5 marca –
15 listopada
5 marca –
20 października 1)
Grunty orne na terenie
wydzielonych gmin
wymienionych
w załączniku nr 3
15 lutego –
30 listopada
15 lutego –
15 listopada
Uprawy trwałe
1 marca –
30 listopada
1 marca –
20 listopada
1 marca –
30 września Uprawy wieloletnie
Trwałe użytki zielone
Gleby odłogowane nie stosuje się nawożenia przez cały rok 3)
Objaśnienia: 1) dopuszcza się zastosowanie nawozów od dnia 15 lutego, jeżeli spełnione są łącznie następujące warunki: grunty, na których
ma zostać zastosowany nawóz nie są zamarznięte, nie są pokryte śniegiem lub wodą, nie są nasycone wodą; 2) termin 31 października nie dotyczy producentów buraków, kukurydzy, którzy zawarli umowę kontraktacyjną na dostawę po 31
października buraków i kukurydzy. Dla nich jesienny termin graniczny stosowania nawozów mineralnych o zawartości azotu do
6 % z przyoranymi resztkami pożniwnymi to 30 listopada. Umowę kontrakcyjną lub dowód dostawy buraków, kukurydzy,
potwierdzające uprawnienia do zastosowania nawozów mineralnych o zawartości azotu do 6 % po 31 października, należy
przechowywać przez 3 lata licząc od dnia dostawy buraków, kukurydzy, która nastąpiła po 31 października. 3) dopuszcza się zastosowanie nawozów jesienią przed planowanym zakończeniem odłogowania.
•Terminów wskazanych w tabeli 2. nie stosuje się do nawożenia upraw pod osłonami oraz upraw kontenerowych.
Ustalanie dawek nawozów naturalnych
Dopuszczalną ilość określonego rodzaju nawozów naturalnych
wytwarzanych w gospodarstwie i ilość azotu w tych nawozach należy obliczyć
na podstawie stanów średniorocznych zwierząt wyznaczonych zgodnie z
załącznikiem nr 5 do Programu działań i średniej produkcji nawozów oraz
koncentracji azotu podanych w załączniku nr 7 do Programu działań.
dopuszczalna dawka nawozu naturalnego = 170 kg N/ha : zawartość
N kg/t lub kg/m3*
gdzie:
*zawartość N kg/t lub kg/m3 można przyjąć z załącznika nr 7 Programu działań lub
wyników aktualnej analizy składu nawozu naturalnego
Dawki nawozów naturalnych należy korygować według
zawartości w nich tak zwanego azotu działającego.
Azot działający wykazuje takie samo działanie nawozowe jak azot
nawozów mineralnych. Przy przeliczaniu azotu całkowitego nawozów
naturalnych, podanego w załączniku, na azot działający należy
posługiwać się wzorem poniżej:
Azot działający = azot całkowity x równoważnik nawozowy*
Źródło azotu Termin stosowania
jesień wiosna
Obornik
Bydło 0,35 0,40
Świnie 0,40 0,45
Drób nieśny 0,40 0,45
Drób rzeźny 0,45 0,50
Pozostałe przeżuwacze, konie, zwierzęta futerkowe roślinożerne 0,30 0,35
Dowolny obornik w drugim roku po zastosowaniu 0,15