Zakład Historii Starożytnej Uniwersytetu Szczecińskiego 1985-2015

Zakład Historii Starożytnej Uniwersytetu Szczecińskiego

1985–2015


1985–2015

Piotr Briks, Małgorzata Cieśluk, Danuta Okoń

Szczecin 2015


1985–2015

Szczecińskie Studia nad Starożytnościąvol. I

autorzyPiotr Briks, Małgorzata Cieśluk, Danuta Okoń

przy współudzialeMichała Baranowskiego, Kamila Białego, Michała Kuligowskiego

Jerzego Pachlowskiego, Kamili Swinarskiej

redaktor naukowy Piotr Briks

recenzentdr hab. Krzysztof Królczyk, UAM Poznań

skład Piotr Briks

Elżbieta Blicharska

Zakład Historii Starożytnej US

marzec 2015

© Copyright by Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2015

ISBN 978-83-7241-992-7

WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGOWydanie I. Ark. wyd. 3,0. Ark. druk. 5,1. Format A5

30 lat Zakładu Historii Starożytnej Uniwersytetu Szczecińskiego

Historia Zakładu w latach 1985–2011*

Danuta Okoń

Uniwersytet Szczeciński rozpoczął działalność w roku 1985, mając za podstawę organizacyjną Wyższą Szkołę Pedagogiczną w Szczecinie

oraz Wydział Inżynieryjno-Ekonomiczny Transportu Politechniki Szcze-cińskiej, których kadry stanowiły wyjściową bazę personalną nowej uczel-ni. Należy przy tym zaznaczyć, że utworzenie, w ramach Instytutu Historii US, Zakładu Historii Starożytnej wymagało przezwyciężenia ogromnych trudności. Wśród szczecińskich naukowców brakowało przede wszystkim znawców starożytności, dlatego też naturalnym biegiem rzeczy badania w tej dziedzinie prowadziły osoby przybyłe z innych ośrodków akademic-kich. Sytuację komplikowało słabe zaplecze badawcze; szczególnie dotkli-wie odczuwano brak wyspecjalizowanych zbiorów bibliotecznych.

Pierwszym starożytnikiem zatrudnionym w 1985 roku przez władze po-wstającego Uniwersytetu Szczecińskiego na etacie samodzielnego pracow-nika naukowego był dr hab. (od 1991 roku prof. nadzw. Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu) Włodzimierz Jan Pająkowski. Dzięki niemu szczecińska nauka uzyskała kontakt z ogólnopolskim i międzynarodowym

* Część niniejszego tekstu ukazała się drukiem jako: Kierunki badań starożytniczych na Uniwersytecie Szczecińskim w latach 1985–2010, „Przegląd Zachodniopomorski” 2010, nr 3, s. 123–129.

Wiesia

Notatka

Marked ustawione przez Wiesia

Wiesia

Notatka

Marked ustawione przez Wiesia

6 Zakład Historii Starożytnej 1985–2015

światem badawczym, a nowo powsta-ły Zakład Historii Starożytnej zyskał szansę odpowiedniego rozwoju. Pro-fesor był uznanym autorytetem w za-kresie historii ludów zamieszkujących w starożytności obszar zachodnich Bałkanów, szczególnie Epiru, Tracji oraz Ilirii. Najbardziej znane jego pra-ce: Starożytny Epir i jego mieszkańcy (Poznań 1970) oraz Ilirowie. Siedziby i historia. Próba rekonstrukcji (Poznań 1981, wyd. niemieckie: Poznań 2000) poświęcone były właśnie tej problema-tyce. Trzeba nadmienić, że prof. Wło-dzimierz Pająkowski był jednocześnie kierownikiem Zakładu Bałkanistyki UAM oraz przewodniczącym Komisji

Bałkanistyki Oddziału Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu. Zainteresowa-nia badawcze prof. Włodzimierza Pająkowskiego na gruncie szczecińskim zaowocowały pracami magisterskimi z zakresu problematyki historii tere-nów starożytnych Epiru, Tracji, Ilirii. Warto także zaznaczyć, że ostatnie spotkanie z cyklu seminariów międzynarodowych „Balcanicum” odbyło się właśnie w Szczecinie. Profesor Włodzimierz Pająkowski uczestniczył także w pracach wykopaliskowych prowadzonych przez UAM w obozie legionu I Italica w Novae (obecnie Pametnicite k. Swisztowa – Bułgaria). Jego stara-niom studenci Uniwersytetu Szczecińskiego zawdzięczali możliwość udzia-łu w tych pracach, a tym samym pogłębienie wiedzy nie tylko w dziedzinie historii, lecz także archeologii*.

Zespół Zakładu Historii Sta rożytnej tworzyli wówczas: dr hab. Włodzi-mierz Pająkowski oraz dwaj młodzi, nowo zatrudnieni asystenci: mgr Jan Prostko-Prostyński i mgr Dariusz Długosz. Pierwszy z nich, absolwent UAM, od początku swojej pracy naukowej skupiał zainteresowania badaw-cze na okresie późnego antyku, w szczególności zaś na historii wschod-niej części Imperium Romanum. Dowiodła tego już jego praca doktorska

* Więcej szczegółów o badaniach (nie tylko szczecińskich) i drodze życiowej prof. dr. hab. W. Pająkowskiego patrz: L. Mrozewicz, Włodzimierz Pająkowski (31 VII 1934–25 X 1992), Balcanica Posnaniensia VII, Poznań 1995, s. 9–12.

Prof. Włodzimierz Pająkowski

D. Okoń: Historia Zakładu 1985–2011 7

Gocka polityka Bizancjum za Anastazjusza I (491–518), obroniona na Wy-dziale Historycznym UAM, która stała się podstawą monografii Utraeque res publicae: the emperor Anastasius I’s Gothic policy (491–518) (Poznań 1994). Należy dodać, że rozprawa habilitacyjna dr. Jana Prostko-Prostyńskiego Iu-dicium quinquevirale. Sąd senatorski w Rzymie i Konstantynopolu od Gra-cjana do Justyniana (Poznań 2008) pozostawała w kręgu tych samych zain-teresowań. Wspomniane publikacje i uzyskane dzięki nim stopnie naukowe pochodzą jednak już z okresu pracy Jana Prostko-Prostyńskiego na Uni-wersytecie im. Adama Mickiewicza.

Obszar badawczy drugiego z asystentów, mgr. Dariusza Długo-sza, absolwenta Uniwersytetu Jagiellońskiego, stanowiły wschodnie rejo-ny basenu Morza Śródziemnego, szczególnie tereny starożytnej Palestyny. Zainteresowania Dariusza Długosza koncentrowały się wokół odkryć rę-kopisów znad Morza Martwego (zwoje z Qumran). Po wyjeździe z Polski (na przełomie lat 1989–1990) znalazał zatrudnienie w Musée du Louvre, specjalizując się w archeologii i filologii biblijnej. Swoje publikacje w „The Qumrân Chronicle”, „The Biblical Archaeology Review” i „Revue de Qum-rân” konsekwentnie poświęcał tematyce rękopisów znad Morza Martwego; był też redaktorem publikacji wydanej przez paryski oddział PAN, dedy-kowanej Józefowi Tadeuszowi Milikowi z okazji międzynarodowego kolo-kwium qumranologów (w 2000 r.)*.

Miejsce pierwszych asystentów pracujących w Zakładzie Historii Staro-żytnej zajęło kolejnych dwoje młodych badaczy – w 1990 roku Uniwersytet Szczeciński zatrudnił mgr Danutę Okoń, a w 1991 mgr. Waldemara Bedna-rza. Obydwoje byli absolwentami Uniwersytetu Szczecińskiego, uczestni-kami seminarium prof. Włodzimierza Pająkowskiego, wypromowanymi przez niego do stopnia magistra; pod jego opieką naukową rozpoczęli też swoją karierę badawczą.

W roku 1992 Zakład Historii Starożytnej poniósł niepowetowaną stra-tę – nieoczekiwanie zmarł prof. dr hab. Włodzimierz Pająkowski. Czas, w którym kierował Zakładem, był zbyt krótki, aby wypromować w Szcze-cinie samodzielnych pracowników naukowych, dlatego też władze uczel-ni postanowiły połączyć Zakład Historii Starożytnej z Zakładem Historii Średniowiecznej. Z oczywistych względów jego kierownictwo przypadło mediewistom: prof. dr. hab. Henrykowi Lesińskiemu, a po jego śmierci

* J.T. Milik et le cinquantenaire de la découverte des manuscrits de la mer Morte de Qum-ran, red. D. Długosz, Warszawa 2000.


(w 1994 roku) dr. hab. Janowi Marii Piskorskiemu (od 2003 r. prof. zw.).

Jednocześnie (w 1992 r.) funk-cję wykładowcy historii starożyt-nej objął znakomity poznański asy-riolog dr hab. prof. nadzw. UAM (od 1997 r. prof. zw.) Stefan Zawadzki. Za-trudnienie go na Uniwersytecie Szcze-cińskim pozwoliło utrzymać badania starożytnicze na międzynarodowym poziomie, a pracownikom i studen-tom umożliwiło współpracę z jednym z najbardziej uznanych autorytetów w dziedzinie historii starożytnego Bli-skiego Wschodu.

Zainteresowania prof. Stefana Za-wadzkiego skupiały się na historii Me-zopotamii w I tysiącleciu p.n.e., której

to problematyce poświęcił doktorat Ekonomiczne podstawy świątyni nowo-asyryjskiej (obroniony w 1977 r.; publikacja: Poznań 1981) oraz habilitację (UAM 1987 r.) Upadek Asyrii a stosunki medyjsko-babilońskie w świetle kro-niki Nabopolasara (wersja angielska The Fall of Assyria and Median-Babylo-nian Relations in the Light of Nabopolassar Chronicle, Poznań–Delft 1988). Z bardzo obfitego dorobku prof. Stefana Zawadzkiego należy wymienić po-zycje zwarte: Mane, Tekel, Fares. Źródła do dziejów Babilonii chaldejskiej (Poznań 1996); Ze studiów nad chronologią Babilonii (koniec VII – począ-tek V w. przed Chr.) (Poznań 1996; wyd. 2: 1997); Garments of the Gods. Stu-dies on the textile industry and the pantheon of Sippar according to the texts from the Ebabbar archive (Fribourg–Göttingen 2006) i wspomnieć liczne artykuły opublikowane w czasopismach, takich jak np.: „Altorientalische Forschungen”, „NABU”, „Revue d’Assyriologie”, „Šulmu”, „Zeitschrift für Assyriologie”. Prace magisterskie promowane w ciągu wielu lat działalno-ści prof. Stefana Zawadzkiego na Uniwersytecie Szczecińskim w większo-ści także wiązały się z interesującymi go zagadnieniami historii starożyt-nego Bliskiego Wschodu. Pod jego kierownictwem kontynuowali badania naukowe mgr Danuta Okoń i mgr Waldemar Bednarz.

Prof. Stefan Zawadzki


Danuta Okoń dzięki staraniom prof. Stefana Zawadzkiego została przy-jęta na seminarium doktorskie poznańskiego rzymologa o światowej re-nomie – prof. dr. hab. Leszka Mrozewicza z UAM. Obszarem jej zainte-resowań stał się stan senatorski Imperium Romanum, a szczególnie jego warstwa konsularna. W związku z tym aktywnie uczestniczyła w cyklu kon-ferencji prozopograficznych prowadzonych przez prof. Leszka Mrozewicza i kierowany przez niego Zakład Historii Starożytnej UAM, a poświęconych dziejom prowincji naddunajskich oraz w konferencjach Komisji Historii Starożytnej PTH (Polskie Towarzystwo Historyczne). W 2009 roku Danutę Okoń wybrano na wiceprzewodniczącą tejże Komisji.

Współpraca Danuty Okoń z ośrodkiem poznańskim zaowocowała dy-sertacją doktorską, przygotowaną i obronioną (w 1997 r.) pod kierunkiem prof. dr. hab. Leszka Mrozewicza w Instytucie Historii UAM. Jej tematem było Mianowanie na konsula w okresie pryncypatu (30 r. p.n.e.–235 r. n.e.)*. Dalsze badania dr Danuty Okoń związane były z prozopografią stanu se-natorskiego okresu pryncypatu oraz różnymi aspektami cesarskiej polityki personalnej. W 2009 roku dr Danuta Okoń opublikowała rozprawę habili-tacyjną Severi et senatores. Polityka personalna cesarzy dynastii Sewerów wo-bec senatorów w świetle badań prozopograficznych (193–235 r. n.e.) i w tym samym roku uzyskała na Uniwersytecie Szczecińskim stopień naukowy doktora habilitowanego.

Mgr W. Bednarz specjalizował się w tematyce bałkańskich prowin-cji Imperium Romanum, niestety, względy zdrowotne uniemożliwiły mu kontynuację prac badawczych**. Jego miejsce w zespole zajęła w 1999 roku mgr Maria Kunert, której badania oscylowały wokół problemów historii gospodarki nowobabilońskiej.

Kolejne zmiany personalne i administracyjne w Instytucie Historii po-zwoliły na odrodzenie we wrześniu 2000 roku odrębnego Zakładu Historii Starożytnej, pod kierownictwem prof. dr. hab. Stefana Zawadzkiego. W Za-kładzie znalazł się również szczeciński archeolog prof. dr hab. Władysław Filipowiak, którego zainteresowania koncentrowały się wokół najwcze-śniejszej historii ziem polskich (Kamień wczesnodziejowy, Szczecin 1959; Wolinianie. Studium osadnicze, Szczecin 1962; Cedynia w czasach Mieszka I,

* Częściowo na tej pracy oparto późniejszą monografię dr D. Okoń, Consul designatus. Desygnacja na konsulat w okresie pryncypatu (30 r. p.n.e.–235 r. n.e.), Szczecin 2008.** Czasowo zastępował go młody badacz z ośrodka poznańskiego mgr Krzysztof Król-czyk.


Poznań 1966; Wolin, Vineta. Wykopaliska zatopionego miasta. Ausgrabun-gen in einer versunkenen Stadt, Rostock 1986; Wolin–Jomsborg. En Vikin-getids–Handelsby i Polen, Roskilde 1991; Wolin Vinet. Die tatsächliche Le-gende vom Untergang und Aufstieg der Stadt, Rostock 1992). Innym polem badawczym prof. Władysława Filipowiaka była kultura ludów Środkowej i Zachodniej Afryki, w związku z czym prowadził on ekspedycje archeolo-giczne w Mali i Ghanie.

Do Zakładu Historii Starożytnej dołączyła w roku akademickim 2002/2003 mgr Małgorzata Cieśluk, hellenistka i filolog klasyczny, badają-ca zagadnienia literatury i kultury greckiej późnego antyku, a także jego hi-storii społecznej. W 2003 roku obroniła ona na Wydziale Filologii Polskiej i Klasycznej UAM pracę doktorską zatytułowaną Bohater i gra przeznacze-nia w „Opowieści etiopskiej” Heliodora, która stała się następnie podstawą opublikowanej w 2008 roku monografii*.

W 2005 roku mgr Maria Kunert obroniła w Instytucie Historii US pracę doktorską zatytułowaną Metalurgia i złotnictwo w okresie nowobabilońskim na podstawie tekstów z archiwum świątyni Ebabbar w Sippar; jej promoto-rem był prof. Stefan Zawadzki. Dysertacja ta należy do nurtu badań orien-talistycznych zainicjowanych w Szczecinie przez prof. Stefana Zawadzkiego. W nurt ten wpisywały się także prace Hieronima Kaczmarka, egiptologa, zatrudnionego na US w 2005 roku, po rezygnacji dr Marii Kunert (spo-wodowanej względami rodzinnymi i wyjazdem na stałe do Włoch). Jego rozprawa doktorska, której promotorem był również prof. Stefan Zawadz-ki, nosi tytuł Polskie zainteresowania cywilizacją starożytnego Egiptu do 1914 roku. Niestety, praca w Instytucie Historii i Stosunków Międzynaro-dowych stanowiła jedynie epizod w karierze naukowej dr. Hieronima Kacz-marka. W 2009 roku przeprowadził on na UAM kolokwium habilitacyjne na podstawie książki Polacy w Egipcie do 1914 roku, uczynił to jednak już jako pracownik Wydziału Nauk o Ziemi US.

* W ramach serii Wydawnictwa Naukowego Uniwersytetu Szczecińskiego: Rozprawy i Studia t. (739) 665.


W 2010 roku Zakład Historii Sta-rożytnej tworzyli: prof. dr hab.

Stefan Zawadzki, dr hab. Danuta Okoń, dr Małgorzata Cieśluk, a jego kierowniczką, po rezygnacji prof. dr. hab. S. Zawadzkiego (związanej z osią-gnięciem wieku emerytalnego), zosta-ła (1 marca 2010) dr hab. D. Okoń (od lutego 2011 prof. US).

W dniach 20–21 października 2010 roku Zakład Historii Starożyt-nej we współpracy z Zakładem Histo-rii Nowożytnej i Archiwistyki US oraz szczecińskim oddziałem Instytutu Pa-mięci Narodowej zorganizował kon-ferencję Damnatio memoriae w euro-pejskiej kulturze politycznej. Wśród prelegentów, badaczy wielu epok, wy-różnili się licznym udziałem staro-żytnicy: prof. dr hab. Maria Dzielska (UJ), prof. dr hab. Adam Łukasze-wicz (UW), prof. dr hab. Leszek Mrozewicz (UAM), prof. dr hab. Stefan Zawadzki (UAM), dr hab. Danuta Okoń (US), dr Daria Janiszewska (UZ), dr Krzysztof Królczyk (UAM)*.

Materiały z konferencji wydano w tomie zatytułowanym Damna-tio memoriae w europejskiej kulturze politycznej (red. R. Gałaj-Dempniak, D. Okoń, M.Semczyszyn, Szczecin 2011), który ze względu na wszechstron-ne ujęcie problemu spotkał się z dużym zainteresowaniem czytelników.

W 2011 roku (25–26 października) Zakłady Historii Starożytnej oraz Nowożytnej i Archiwistyki US zorganizowały wspólnie konferencję Kobieta w kulturze politycznej świata. Współpraca obu zakładów (realizowana już od 2010 r.) jest efektem korelacji badań statutowych prowadzonych przez zespoły prof. Danuty Okoń i prof. Renaty Gałaj-Dempniak. Podobnie jak w przypadku poprzedniej konferencji, temat przewodni potraktowano sze-roko, a wątek rozważań poprowadzono przez wszystkie epoki – od staro-żytności do współczesności.

* Patrz aneks 2 (program konferencji).

Obecny kierownik ZHS, prof. Danuta Okoń


projekt i wykonanie: Toolpiks – studio graficzne


fot.: Paweł Miedziński

Konferencja Damnatio memoriae... Wystąpienie prof. Leszka Mrozewicza


Konferencja Damnatio memoriae w europejskiej kulturze politycznej. Na pierwszym planie wieloletni kierownik Zakładu prof. Stefan Zawadzki


Konferencja Damnatio memoriae... Od lewej: dr hab. Danuta Okoń, dr hab. Renata Gałaj-Dempniak, prof. dr hab. Radosław Gaziński, dr hab. Piotr Niwiński


fot.: Jerzy Giedrys

Prorektor ds. Nauki US prof. A. Witkowski wręcza prof. S. Zawadzkiemu medal „Za Zasługi dla Uniwersytetu Szczecińskiego”


Spośród starożytników związanych z Zakładem Historii Starożytnej udział w niej wzięli: dr hab. Piotr Briks prof. US, dr hab. Hieronim Kacz-marek prof. US, dr hab. Danuta Okoń prof. US, dr Małgorzata Cieśluk, mgr Eliza Mazan. Teksty z tej konferencji wydano w tomie Kobieta w kul-turze politycznej świata, który ukazał się jako numer specjalny „Przeglądu Zachodniopomorskiego” (2012, nr 2, red. R. Gałaj-Dempniak i D. Okoń).

W końcu 2011 roku odbyło się uroczyste pożegnanie wieloletniego kie-rownika zakładu prof. dr hab. Stefana Zawadzkiego. Miarą uznania zasług i wdzięczności całej społeczności akademickiej dla Profesora stał się przy-znany mu medal „Za Zasługi dla Uniwersytetu Szczecińskiego” (14 paź-dziernika 2011).

Wykład pożegnalny prof. Zawadzkiego odbył się 9 grudnia 2011 r. Był on okazją do wyrażenia podziękowań tak ze strony kadry Wydziału Huma-nistycznego, jak i przedstawicieli bardzo licznie zebranych studentów. Ci ostatni dziękowali nie tylko za pasjonujące zajęcia i ogromną życzliwość, ale także za wzór postawy profesora, naukowca, patrioty i człowieka wiel-kiej kultury. Niemała sala Insytutu Historii nie pomieściła licznie przyby-łych gości*.

Po odejściu na emeryturę prof. Stefana Zawadzkiego do zakładu dołą-czył biblista, hebraista i historyk starożytnego Wschodu, dr hab. Piotr Briks prof. US, który opublikował m.in.: Podręczny słownik hebrajsko-polski i ara-mejsko-polski Starego Testamentu (Warszawa 1999), Radość Boga w Starym Testamencie (Warszawa 2000), Koniec świata czy apokatastaza? Pozytywne aspekty koncepcji eschatologicznych w Biblii hebrajskiej (Warszawa 2004). Przejął on po profesorze Zawadzkim prowadzenie ćwiczeń i wykładów z historii starożytnego Bliskiego Wschodu, chętnym proponując jednocześ-nie zajęcia z języka starohebrajskiego oraz historii religii w starożytności.

* Sprawozdanie z tego wydarzenia patrz: P. Siemiński, www.hist.us.szn.pl/index.php/instytut-mainmenu-59/kronika-mainmenu-104/1439-poiegnanie-prof-s-zawadzkie-go-9112011.

Zakład Historii Starożytnej 2011–2015

Piotr Briks

Po odejśc iu prof. Stefana Zawadzkiego funkcję kierownika Zakładu Hi-storii Starożytnej przejęła dr hab. Danuta Okoń prof. US, a do kadry

Zakładu dołączył współpracujący z nim już wcześniej dr hab. Piotr Briks prof. US. Kolejną zmianą było pojawienie się w strukturze Zakładu licz-nego grona doktorantów. Pierwszym z nich był doktorant prof. Briksa – mgr Mohammed Hassan Oraibi, absolwent studiów historycznych na uni-wersytetach Thi-Qar w Nassiriyi i Al-Mustansiriya (Irak), specjalizujący się w historii arabskiego średniowiecza, a w szczególności w okresie panowa-nia Abbasydów. M.H. Oraibi należy do grupy 21 doktorantów z Iraku, któ-rzy zostali zaproszeni w 2009 roku na Uniwersytet Szczeciński. W ramach stypendium doktoranckiego przygotowuje on dysertację The IntellectualLife in Tabriz in the Ilkhanate Era (przewód otwarto na posiedzeniu ko-misji w dniu 11.07.2013). Praca ta znajduje się obecnie na końcowym eta-pie redakcji.

Stopniowo w Zakładzie Historii Starożytnej pojawiali się kolejni dokto-ranci: mgr Eliza Mazan (zajmująca się dziejami późnego Cesarstwa Rzym-skiego), mgr Jerzy Pachlowski (przygotowujący dysertację dotyczącą styku cywilizacji helleńskiej z kulturą Izraela w IV–I w. przed Chr.), mgr Kami-la Swinarska (historia i współczesna polityka historyczna Egiptu), mgr Mi-chał Baranowski (historiografia późnego Antyku), mgr Kamil Biały (histo-riografia rzymska i bizantyńska) i mgr Michał Kuligowski (rzymskie prawo karne). Tak licznego grona młodych naukowców nie było dotąd w naszym Zakładzie.

Przed zrekonstruowanym Zakładem stanęło wkrótce bardzo nobilitują-ce, ale też niełatwe zadanie. W czasie konferencji Komisji Historii Starożyt-


nej Polskiego Towarzystwa Historycznego w Ustroniu (współorganizowa-nej przez Zakład Historii Starożytnej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach w dniach 22–24 września 2011 r.) prof. Danuta Okoń została wybrana na nową przewodniczącą Komisji, a Szczecin wyznaczono na miejsce kolejne-go zjazdu KHS PTH w 2013 roku*. W toku prac przygotowawczych funkcję sekretarza komitetu organizacyjnego powierzono dr Małgorzacie Cieśluk, pozostali członkowie zakładu (oraz prof. Renata Gałaj-Dempniak z Zakła-du Badań i Analiz Wschodnich) weszli w jego skład.

Jako temat zjazdu wybrano zagadnienie szeroko pojętych elit w świe-cie starożytnym – od prehistorii aż po okres bizantyński, w najróżniejszym ujęciu i z każdego możliwego punktu widzenia. Zaproszenia wysłano do wszystkich ośrodków studiów starożytniczych w Polsce, a także do wielu badaczy tego okresu w Europie i na świecie. Na zaproszenie odpowiedzia-ło ponad 100 naukowców, w większości wyrażających chęć wygłoszenia referatu. Obrady podzielono więc na trzy segmenty: panel studencki, pa-nel międzynarodowy (pierwszy dzień) oraz obrady w grupach tematycz-nych: „Wschód”, „Grecja i Grecy”, „Rzym”, „Późne Cesarstwo”, „Bizancjum”, „Recepcja Antyku” oraz „Antyk między Wschodem a Zachodem”. Do tej ostatniej grupy zakwalifikowano wszystkie te referaty, które nie mieściły się w ramach innych grup tematycznych.

Zanim przejdę do omówienia przebiegu zjazdu, niech wolno mi bę-dzie pokusić się o kilka osobistych refleksji. Warto bowiem w tym miejscu wspomnieć o specyfice (nie tylko polskiego) środowiska historyków zaj-mujących się starożytnością. Jest to obszar badawczy niemal bezkresny – od prehistorii, praktycznie początków istot humanoidalnych na ziemi, po-przez pierwsze kultury i cywilizacje, aż po okres bizantyński. Nawet jeśli ograniczymy się wyłącznie do Żyznego Półksiężyca (Mezopotamii, Lewan-tu, Egiptu) i basenu Morza Śródziemnego, to i tak w ramach tych zmieszczą się (żeby wymienić zaledwie przykłady) przebogate dzieje Sumeru, Akadu, Babilonii, Asyrii, państwa Mitanni, Hetytów i późniejszych kultur Anato-lii, to tysiące lat rozkwitu cywilizacji w Egipcie, dzieje Kanaanu i Izraela, to kultury: cykladzka, minojska, wreszcie grecka, rzymska i bizantyńska. Na-wet w tak skromnie zarysowanych granicach to setki tysięcy lat i mozaika najprzeróżniejszych zjawisk: narzędzia, broń, armie i bitwy, prawo, handel

* Zjazdy Komisji Historii Starożytnej Polskiego Towarzystwa Historycznego są dla tego środowiska dużym wydarzeniem i odbywają się co dwa lata w różnych ośrodkach aka-demickich.

P. Briks: Zakład Historii Starożytnej 2011–2015 19

i podróże, świątynie i wierzenia, literatura, sztuka, święta, życie codzienne, cały wachlarz spraw związanych ze śmiercią i pochówkiem i jeszcze wiele innych zagadnień, którymi w Polsce zajmuje się może w sumie 200, maksy-malnie 300 osób (chyba nie bardzo się mylę, a jeśli już, to niewiele). To cud, że ci ludzie chcą się nawzajem słuchać, bo jaki punkt styczny mają bada-nia nad sztuką aszelską (z grubsza 1,8 mln do 500 tys. lat wstecz) z prawo-dawstwem Hammurabiego czy intrygami na dworze rzymskim? Można by więc zapytać, jaki sens ma organizowanie spotkania ludzi zajmujących się tak różnorodną tematyką. Specjaliści od poszczególnych wycinków historii starożytnej mogliby zbierać się niemal przy kawiarnianym stoliku (z wy-jątkiem oczywiście dość licznych badaczy Antyku). Mimo to, takie właśnie konferencje pozwalają śledzić postępy prac oraz metodologii pokrewnych specjalności. Przede wszystkim jednak, bezcenna wydaje się możliwość za-prezentowania wyników swoich badań przed krytycznym gronem badaczy zajmujących się różnymi aspektami starożytności. Zjazd w Szczecinie miał umożliwić właśnie tego typu, pozytywnie rozumiane, konfrontacje.

17 września 2013 roku obrady Konferencji zainaugurował panel stu-dencki, poświęcony tematyce wybitnych osobowości cywilizacji antycz-nych. Wystąpienia podzielono na dwie sesje. Pierwsza z nich dotyczyła problematyki elit okresu Republiki rzymskiej oraz Wczesnego Cesarstwa, druga natomiast poświęcona była elitom późnego Imperium, jak również problematyce wojen i wojskowości w świecie rzymskim.

Prelegentami sesji pierwszej, prowadzonej przez Marka Stochmala (US), byli w kolejności wystąpień: Hadrian Kryśkiewicz (US): „Maternis precibus nihil fortius…” – o Atii oraz roli rodziny w wychowaniu i początkach karie-ry politycznej spadkobiercy Cezara, Gajusza Oktawiusza; Krzysztof Żabierek (UAM): Hunowie – narzędzie gniewu Boga czy elita wśród wojowników?; Da-wid Śniadecki (US): Hannibal, zapalczywy pogromca Rzymian. Sesję drugą prowadził Hadrian Kryśkiewicz, a swoje referaty przedstawili: Gabriela Gaj-da (UWr): Elity prześladowane – obraz męczennika doby Dioklecjana na przy-kładzie świętej Filomeny; Marek Stochmal (US): Zmierzch elitarności armii rzymskiej w spojrzeniu Wegecjusza; Kamil Kaniuka (US): Wpływ dzieł an-tycznych teoretyków wojskowych na kształtowanie się nowożytnej strategii na przykładzie Pallas Armata sir Thomasa Keillie. Po każdej sesji toczyły się oży-wione dyskusje, tak na sali obrad, jak i w kuluarach.

W sprawozdaniu z panelu studenckiego Hadrian Kryśkiewicz napisał: „Spotkanie – mimo że w kameralnym gronie – zaowocowało przystępnym


autor projektu: Jerzy Pachlowski


Konferencja Elity w świecie starożytnym, panel międzynarodowy, na pierwszym planie prof. S. Zawadzki, po lewej stronie prof. M. Wilczyński

Konferencja Elity w świecie starożytnym, panel międzynarodowy: od lewej dyrektor IHiSM prof. A. Makowski, prodziekan prof. H. Walczak i prof. D. Okoń

fot.: Jerzy Giedrys

fot.: Jerzy Giedrys


Konferencja Elity w świecie starożytnym, panel międzynarodowy: prof. Mireille Corbier (po prawej) wraz z tłumaczką p. Sandrą Niecko

Konferencja Elity w świecie starożytnym, panel międzynarodowy: od lewej prof. P. Herz, prof. M. Sommer, prof. B. Edelmann-Singer

fot.: Jerzy Giedrys

fot.: Jerzy Giedrys


fot.: Bogdan Organiszczak


poszerzeniem wiedzy jego uczestników, wzbogaciło przybyłych o potrzeb-ne doświadczenie w wystąpieniach publicznych, umożliwiło wielopłaszczyz-nową i towarzyską wymianę myśli, wreszcie: skłoniło do refleksji nad isto-tą jednostki wybitnej, oddanej pracy oraz reprezentowanym przez siebie wartościom, poświęconej dla rodziny, przyjaciół, tudzież państwa, przeto pretendującej do grona elity swej epoki”*.

Główna część konferencji odbyła się w dniach 18–20 września 2013 roku. Czynny udział w obradach wzięło ponad 80 starożytników. Novum szcze-cińskiego zjazdu była liczna reprezentacja gości zagranicznych z Francji, Niemiec, Szwajcarii, Kanady, Wielkiej Brytanii i Włoch, którzy wygłosili w sumie 12 referatów (na 67)**. Większość z tych wykładów prezentowana była pierwszego dnia zjazdu na międzynarodowej sesji plenarnej. W jej ra-mach wystąpili także prof. Stefan Zawadzki (wówczas UAM) jako gość ho-norowy, dr Henryk Kowalski (UMCS) jako reprezentant środowiska przy-gotowującego kolejny Zjazd KHS, prof. Adam Łukaszewicz (UW), nie tylko wspaniały znawca historii starożytnego Egiptu, ale także niezrównany ga-wędziarz oraz, jako reprezentant gospodarzy, piszący te słowa [z referatem: Elite in the concept of reforms of King Josiah of Judah (640–609 BC)]. Obra-dy w części międzynarodowej prowadzili prof. Leszek Mrozewicz (UAM) i prof. Stefan Zawadzki (UAM).

Po raz kolejny okazało się, że historia starożytna to, wbrew pozorom, dyscyplina niezwykle dynamiczna, w której niemal każdy rok przynosi znaczące odkrycia i nowe interpretacje. Z oczywistych względów nie jest to dziedzina nauki generująca zyski, a mimo to, wszystkie najlepsze uniwer-sytety Europy i Ameryki, a ostatnio także Azji, zakłady historii starożyt-nej pielęgnują z ogromną pieczołowitością i przeznaczają na nie ogromne środki, słusznie uważając, że w ten sposób podnoszą swój prestiż. O ro-snącym zainteresowaniu starożytnością w Polsce świadczą dziesiątki tysię-cy polskich turystów spędzających urlop nie tylko na plażach Hurgady czy Szarm el-Szejk, ale zwiedzających zabytki Grecji, Anatolii (obecnie Tur-

* www.hist.us.szn.pl/index.php/instytut-mainmenu-59/kronika-mainmenu-104/ 2042- studencka-sesja-starozytnicza-17-09-2013 (16.01.2015).

** Wśród gości spoza Polski należy wymienić: prof. dr hab. Mireille Corbier (directeur de recherche émérite au CNRS, directeur de L’Année épigraphique), prof. dr hab. Peter Herz (Universität Regensburg), dr Christophe Schmidt (Université de Genève), prof. dr Michael Sommer (Carl von Ossietzky Universität Oldenburg), dr hab. Babett Edelmann - -Singer (Universität Regensburg), dr R.W. Benet Salway (University College London).


cji), Bliskiego Wschodu czy (do niedawna) Egiptu. Kto z nas nie chciał-by chociaż zerknąć na piramidy, zwiedzić ruiny Babilonu, pospacerować uliczkami antycznego Rzymu czy stanąć pod murami Jerycha czy Troi? Do-wiedzieć się, jak żyli starożytni Sumerowie, jakie tajemnice kryją tabliczki zapisane pismem klinowym, co tak naprawdę działo się za murami pałaców imperatorów Rzymu czy na mitycznych polach bitew? Nawet jeśli nie prze-kłada się to bezpośrednio na patenty czy wzrost gospodarczy, to ciekawi – i to bardzo. Przynajmniej niektórych.

Ogólnopolska Konferencja Starożytnicza w Szczecinie okazała się suk-cesem. Znacząca część wykładowców referowała badania lub koncepcje nigdzie jeszcze niepublikowane i po raz pierwszy poddane naukowej de-bacie. Dla naszego zakładu i szczecińskiej Katedry Archeologii konferen-cja była także forum, na którym mogliśmy zaprezentować swoje osiągnię-cia (nie tylko pracownicy naukowi, ale także stawiający w nauce pierwsze kroki studenci i doktoranci Instytutu Historii i Stosunków Międzynarodo-wych). W konferencji wzięli udział reprezentanci niemal wszystkich ośrod-ków studiów starożytniczych w Polsce*, w tym oczywiście także z Uni-wersytetu Szczecińskiego (według kolejności w programie): dr hab. Piotr Briks prof. US, mgr Jerzy Pachlowski, dr Małgorzata Cieśluk, mgr Michał Baranowski, dr hab. Danuta Okoń prof. US. Większość prelegentów prze-kazała teksty swoich wystąpień, których zbiór ukaże się w najbliższym cza-sie drukiem.

* * *

Początek roku akademickiego 2014/2015 przebiegał na Wydziale Huma-nistycznym Uniwersytetu Szczecińskiego pod znakiem XIX Powszech-

nego Zjazdu Historyków Polskich (17–21.09.2014). Każdy taki zjazd jest dla bardzo dużej części środowiska historyków polskich wydarzeniem wy-jątkowym. Pierwszy z nich odbył się jeszcze w okresie zaborów, w Krakowie w maju 1880 roku. Gospodarzami kolejnych były zawsze znaczące ośrodki badań historycznych. Obecnie zjazdy te odbywają się co 5 lat i za każdym razem gromadzą bardzo liczne grono uczestników. Przyznanie Instytutowi Historii i Stosunków Międzynarodowych US zaszczytu przygotowania zjaz-du w 2014 roku zostało odebrane w Szczecinie jako nobilitujące nas wyróż-

* Program wraz z pełną listą prelegentów znajduje się w aneksie nr 4. Patrz także: pthszczecin.pl/sta/program-konferencji.


nienie, a równocześnie szansa na pokazanie naszego dorobku i możliwości. Już kilkuletnie przygotowania przyczyniły się do promocji szczecińskiegoośrodka badań historycznych, a także zintegrowało nasze instytutoweśrodowisko. Na czele komitetu organizacyjnego stanął dyrektor Instytutudr hab. Adam Makowski prof. US*.

Na szczeciński zjazd odbywający się pod hasłem „Polska–Bałtyk–Euro-pa” zarejestrowało się ponad dwa tysiące uczestników: naukowców z całe-go kraju i zagranicy, doktorantów, studentów, a nawet uczniów**. Ogrom-ną większość spośród przybyłych naukowców stanowili historycy czasów nowożytnych i współczesności, ale nie zapomniano także o starożytnikach. Specjalnie dla nich Zakład Historii Starożytnej przygotował dwa spotkania, w ramach których przewidziano wykłady i dyskusje koncentrujące się wo-kół tematyki morskiej w starożytności.

Pierwsze z tych spotkań odbyło się w ramach tzw. sesji wigilijnych (czyli paneli specjalistycznych odbywających się w przededniu oficjalnego otwar-cia zjazdu). Zakład Historii Starożytnej przygotował panel Morze w kul-turach świata starożytnego. Obradom przewodniczyła prof. Danuta Okoń, a referaty wygłosili (według kolejności w programie): prof. Piotr Briks z re-feratem Ślady żeglugi po Morzu Martwym (VI BC–VI AC), mgr Jerzy Pach-lowski (Co ma Babilon do Jerozolimy? W kręgu literatury mądrościowej Bli-skiego Wschodu), mgr Kamila Swinarska (Polityka historyczna Egiptu wobec starożytnych zabytków. Próby odebrania eksponatów z berlińskich muzeów w latach 1954–2013), dr Małgorzata Cieśluk (Morze i jego symbolika w an-tycznej powieści greckiej) oraz mgr Michał Baranowski (Morze i piraci w an-tycznej noweli greckiej). Warto podkreślić, że oprócz uczestników zjazdu w panelu licznie wzięła udział młodzież licealna.

Kolejnym znaczącym wydarzeniem organizowanym przez nasz zakład z inicjatywy prof. P. Briksa (w ramach Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Szczecinie) było sympozjum Europa śródziemnomorska i Euro-pa bałtycka (pierwszy dzień Zjazdu – 18.09.2014). Zgromadziło ono bar-dzo liczne audytorium, a prelegentami byli znamienici historycy zajmujący się historią krajów basenu Morza Śródziemnego lub relacjami między kul-turami śródziemnomorskimi i bałtyckimi. W kolejności występowania byli

* W skład kilkunastoosobowego komitetu weszli także z Zakładu Historii Starożytnej prof. P. Briks oraz dr M. Cieśluk.

** Ciekawostką był specjalny program przygotowany dla przedszkolaków, które podczas zjazdu mogły zwiedzać wydział i przyjrzeć się pracy naukowców.


Panel Morze w kulturach świata starożytnego: dr Małgorzata Cieśluk w trakcie dyskusji z dr. hab. Łukaszem Niesiołowskim-Spanò po wykładzie

Obrady w ramach panelu Morze w kulturach świata starożytnego. Na pierwszym planie mgr Michał Baranowski za nim po lewej mgr Zbigniew Tarnowski, nauczyciel historii w VI LO w Szczecinie

fot.: Piotr Briks

fot.: Piotr Briks


Sympozjum Europa śródziemnomorska i Europa bałtycka: wykład prof. H. Samsonowicza (w tle prowadzący prof. K. Mikulski)

Sympozjum Europa śródziemnomorska i Europa bałtycka: wykład prof. G. Domańskiego

fot.: Piotr Briks

fot.: Piotr Briks


Europa śródziemnomorska i Europa bałtycka: wykład prof. Aleksandra Bursche

Europa śródziemnomorska i Europa bałtycka: wykład ks. prof. Grzegorza Wejmana (obok prowadzący obrady prof. K. Mikulski)

fot.: Piotr Briks

fot.: Piotr Briks


to: dr hab. Łukasz Niesiołowski-Spanò (UW), prof. dr hab. Maciej Salamon (UJ), prof. dr hab. Marek Wilczyński (UP w Krakowie), dr hab. Jan Prostko- -Prostyński prof. UAM, prof. dr hab. Grzegorz Domański (US), prof. dr hab. Aleksander Bursche (UW), dr hab. Grzegorz Wejman prof. US, prof. dr hab. Henryk Samsonowicz (UW). Obrady prowadził prof. dr hab. Krzysztof Mi-kulski (UMK)*.

W ramach Zjazdu odbyło się w sumie 30 paneli wigilijnych, 54 sym-pozja, bez mała 100 wydarzeń towarzyszących, Kongres Towarzystw Re-gionalnych i Lokalnych „Regionalizm w epoce globalizacji” oraz zamyka-jąca obrady międzynarodowa debata na temat Jesieni Ludów w Europie w 1989 roku**.

* * *

Praca w Zakładzie Historii Starożytnej to oczywiście nie tylko przy-gotowywanie wielkich sympozjów czy konferencji, ale także organi-

zacja pomniejszych, cyklicznych wydarzeń. Jednym z wielu przykładów są, odbywające się od siedmiu lat pod auspicjami zakładu, wyjazdy stu-dentów pierwszych lat kierunków Historia i Archeologia do Vorderasiati-sches Museum w Berlinie. Wyjazdy te organizuje i prowadzi prof. P. Briks. Każdego roku, na początku grudnia 50 studentów bierze udział w kilku-godzinnym wykładzie dotyczącym starożytnej Mezopotamii w otocze-niu „niemych świadków” jej historii. Tłem do kolejnych części prezentacji dziejów dorzecza Eufratu i Tygrysu są bogate zbiory artefaktów pocho-dzących z Sumeru, Babilonu, Asyrii, Persji czy Anatolii. Przy okazji stu-denci odwiedzają też część muzeum poświęconą greckiemu i rzymskie-mu antykowi (z monumentalną rekonstrukcją ołtarza Zeusa z Pergamonu na czele) oraz staroegipskie zbiory pobliskiego Neues Museum. Ten inten-sywny program naukowy kończy miły spacer po zimowym Berlinie z nie-odłącznymi o tej porze roku, urokliwymi jarmarkami bożonarodzeniowy-mi. Wyjazdy takie są nie tylko ciekawym uzupełnieniem zdobywanej na wykładach wiedzy teoretycznej, ale także inspirującą przygodą, która po-zostaje uczestnikom w pamięci na długie lata i niezmiennie dobrze koja-rzy się z historią starożytną.

* Program sympozjum patrz aneks 5.** Szczegółowy program zjazdu można pobrać ze strony pthszczecin.pl/kalendarz-zjaz-du-szczegolowy-program.


Od stycznia 2014 roku dzięki działaniom prof. Danuty Okoń i ogromne-mu zaangażowaniu mgr. Michała Baranowskiego, odbyła się seria wy-

kładów gościnnych wybitnych znawców starożytności. Jako goście specjal-ni zakładu z prelekcją wystąpili kolejno: – prof. dr hab. Adam Ziółkowski (UW): Co wiemy, czego nie wiemy o armii republikańskiego Rzymu? (14.01.2014),– dr hab. Łukasz Niesiołowski-Spanò (UW): Skąd przybyły Ludy Morza? (14.03.2014), – prof. dr hab. Oleg Klimov (Uniwersytet w Sankt-Petersburgu): Armie państw hellenistycznych (9.04.2014), – prof. dr hab. Ewa Wipszycka (UW): Mnisi na co dzień: co jedli i pili, gdzie spali i pracowali (21.10.2014),

– dr hab. Krzysztof Królczyk (UAM): Rzym a państwo bosporańskie od Mar-ka Aureliusza do Septymiusza Sewera (20.01.2015).

Wszystkie wykłady spotkały się z entuzjastycznym przyjęciem licznie przybyłych studentów i fascynatów historii. W zamierzeniach organizato-rów, zaproszeni goście mają rekompensować naszym studentom ograni-czone, choćby ze względów geograficznych, możliwości kontaktu z wybit-nymi przedstawicielami poszczególnych specjalności starożytniczych, a to, że każdy z wykładowców zgromadził tak liczne grono słuchaczy najlepiej świadczy o celowości inicjatywy oraz w pewien sposób obliguje pracowni-ków zakładu do kontynuacji projektu. Wydaje się to jednak możliwe jedy-nie pod warunkiem uzyskania (dotychczas nieistniejącego) wsparcia finan-sowego ze strony uczelni.

* * *


autor projektu: Michał Baranowski








Wykład prof. dr hab. Olega Klimova (Uniwersytet w Sankt-Petersburgu) – Armie państw hellenistycznych (9.04.2014)

Wykład dr. hab. Krzysztofa Królczyka (UAM) – Rzym a państwo bosporańskie od Marka Aureliusza do Septymiusza Sewera (20.01.2015)

fot.: Piotr Briks




Współczesność

W ciągu 30 lat istnienia Uniwersytetu Szczecińskiego w Zakładzie His-torii Starożytnej (przejściowo Starożytnej i Średniowiecznej) za-

trudnionych było dziesięciu starożytników. Obecnie zespół tworzy 3 pra-cowników: dr hab. Danuta Okoń prof. US (kierownik), dr hab. Piotr Briks prof. US, dr Małgorzata Cieśluk oraz sześciu doktorantów: mgr Michał Ba-ranowski, mgr Kamil Biały, mgr Michał Kuligowski, mgr Mohammed Has-san Oraibi, mgr Jerzy Pachlowski, mgr Kamila Swinarska.

W pierwszych latach istnienia zakładu można było zaobserwować dużą fluktuację pracowników. Zjawisko to niewątpliwie wiązało się z mizerią bi-blioteki szczecińskiej uczelni oraz nikłymi środkami na badania nauko-we, którymi dysponowali pracownicy zakładu. Wskazany stan rzeczy uległ niestety jedynie nieznacznej poprawie. Wciąż poważnym problemem są nik łe perspektywy rozwoju młodej kadry naukowej i obecnie niemal ze-rowe szanse zatrudnienia nawet najlepszych doktorantów (uwaga ta dotyczy oczywiście nie tylko badaczy starożytności). Pomimo tego osią-gnięcia młodego zakładu są znaczące: rokrocznie kilku studentów koń-czy obroną pracy seminarium magisterskie z zakresu historii starożytnej, w 2005 roku mgr Maria Kunert obroniła na Uniwersytecie Szczecińskim pierwszą pracę doktorską, a w 2009 roku dr Danuta Okoń przeprowadzi-ła pierwszy na Uniwersytecie Szczecińskim przewód habilitacyjny z zakre-su historii starożytnej.

Należy podkreślić, że prace Zakładu Historii Starożytnej dotyczą wie-lu obszarów badawczych, poruszają zarówno zagadnienia związane z histo-rią Starożytnego Bliskiego Wschodu, jak i świata grecko-rzymskiego, zaha-czając nawet niekiedy o tematykę bizantyńską (co działo się już wcześniej, dzięki obecności w zakładzie Jana Prostko-Prostyńskiego). Nie może więc być mowy o ograniczeniu działań naukowych do jednej wybranej dziedziny, co otwiera wiele możliwości przed studentami (także dzięki kontaktom ze specjalistami zajmującymi się różnymi aspektami historii starożytnej) oraz dobrze wróży przyszłości naukowej zakładu.

Równie szeroka jest propozycja dydaktyczna. Pracownicy zakładu pro-wadzą zajęcia na czterech z pięciu kierunków prowadzonych w Instytucie Historii i Stosunków Międzynarodowych US. Kurs podstaw historii staro-żytnej realizowany jest na studiach licencjackich na kierunku Archeologia oraz Historia. Studenci historii I stopnia mają również szansę zapoznać się


w ramach zajęć fakultatywnych z problematyką religii starożytnej Grecji i Rzymu. Na II stopniu Historii mogą natomiast zetknąć się z zagadnienia-mi dotyczącymi wybranych problemów wojska i taktyki wojennej w okre-sie antyku oraz klasyczną teorią polityki.

Studia nad wojną i wojskowością to jeden z dwóch najmłodszych kie-runków w Instytucie Historii i Stosunków Międzynarodowych US. Pra-cownicy Zakładu Historii Starożytnej prowadzą zajęcia z zakresu źródeł do dziejów wojskowości antycznej oraz kurs podstaw historii starożytnej.

Kierunkiem, który ściśle łączy w swoim programie problematykę his-toryczną i współczesną są Media i Cywilizacja. Studenci zapoznają się z wybranymi zagadnieniami z zakresu historii i kultury świata antycznego w ramach przedmiotów omawiających podstawy cywilizacji europejskiej, religię, literaturę i sztukę antyku oraz zjawiska obyczajowe w tym okresie. Odrębny blok tematyczny poświęcony jest formom komunikowania się w starożytności.

Pracownicy zakładu prowadzą także liczne zajęcia językowe: kurs języ-ka łacińskiego w wymiarze 120 godzin; translatorium z języka hebrajskiego w wymiarze 60 godzin; kurs starożytnej greki oraz kurs epigrafiki łacińskiej w ramach koła naukowego; zajęcia z paleografii łacińskiej dla studentów specjalności archiwistycznej w wymiarze 45 godzin oraz zajęcia z podstaw języka arabskiego (z elementami historii i kultury arabskiej).

Prof. Danuta Okoń i prof. Piotr Briks prowadzą seminarium magister-skie na kierunku Historia, jak również sporadycznie na kierunku Turystyka i Rekreacja (Wydział Kultury Fizycznej i Promocji Zdrowia).

Przyszłość

Próba nakreślenia jakiegokolwiek obrazu przyszłości w warunkach ob-serwowanych od kilkunastu lat ciągłych zmian sytuacji prawno-finan-

sowej szkolnictwa wyższego w Polsce, jest zadaniem przekraczającym ramy niniejszego, krótkiego opracowania. Wskazując stałe okoliczności, determi-nujące problemy szczecińskiego zespołu starożytniczego, należy podkreś lić stan niedofinansowania badań, który nie pozwala między innymi na uzu-pełnienie braków w bazie źródłowej i literaturowej, szczególnie w zakresie najnowszych publikacji obcojęzycznych. Okolicznością pozytywną, także w kontekście dostępu do światowej literatury przedmiotu, stało się otwarcie


granic wewnątrz Unii Europejskiej. Położenie Szczecina w pobliżu biblio-tek i uczelni Berlina oraz Uniwersytetu w Greifswaldzie stanowi atut, który dobrze wykorzystany, będzie sprzyjał międzynarodowym kontaktom i pro-wadzeniu wspólnych badań starożytniczych (pod warunkiem oczywiście, że znajdą się środki na wyjazdy zagraniczne...).

Wbrew wszechobecnym w ostatnich latach trendom, kontestującym znaczenie wykształcenia humanistycznego, w tym pogłębionej re-

fleksji nad historią i dziedzictwem starożytnym, członkowie zespołu Zak-ładu Historii Starożytnej Instytutu Historii i Stosunków Międzynarodo-wych US rozwijają swoje badania, publikują monografie i kolejne artykuły naukowe. Dobrą perspektywę na przyszłość stwarza zespół zdolnych, am-bitnych i pracowitych doktorantów.

* * *

Obecnie dr Małgorzata Cieśluk finalizuje rozprawę habilitacyjną, przewo-dy doktorskie otworzyli mgr Mohammed Hassan Oraibi (26.09.2013) oraz mgr Michał Baranowski (3.07.2014), a kolejni doktoranci: Jerzy Pachlow-ski, Kamila Swinarska, Kamil Biały przygotowują się do wszczęcia tej pro-cedury.

Zakład Historii Starożytnej US

horyzont historyczny czyli

„nos graeci, nos romani, nos pomerani”

Małgorzata Cieśluk

Wobec braku tradycji uniwersyteckiej w Szczecinie przed rokiem 1985, wszelkie pytania o szerszy horyzont historyczny dla profilu badawcze-

go Zakładu Historii Starożytnej US wydają się mieć charakter retoryczny. Ob-raz wyłaniający się z powyższych refleksji prof. Danuty Okoń i prof. Piotra Briksa jednoznacznie eksponuje najbardziej charakterystyczne konsekwencje takiego stanu rzeczy. Będąc częścią młodej instytucji naukowej, pozbawionej głębszych korzeni i siłą rzeczy zwróconej ku aktualnym zapotrzebowaniom i uwarunkowaniom, zakład ze swoją specyfiką badawczą powstawał zawie-szony niejako w naukowej próżni. Nie sposób przecenić wkładu w jego roz-wój Profesorów Włodzimierza Pająkowskiego i Stefana Zawadzkiego z Uni-wersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, których dorobek naukowy i doświadczenie dydaktyczne stanowiły warunek sine qua non powstania i stopniowego rozwoju zakładu. Pomimo to, przez kolejne lata ośrodek szcze-ciński pozostawał na mapie polskich badań starożytniczych punktem prak-tycznie nieznanym i pozbawionym własnej tożsamości.

Widziany w takiej perspektywie fakt powierzenia prof. Danucie Okoń oraz kierowanemu przez nią zespołowi przywileju zorganizowania Zjazdu Komi-sji Historii Starożytnej Polskiego Towarzystwa Historycznego w 2013 roku urasta do rangi punktu zwrotnego w historii zakładu. Dzięki temu wydarzeniu


potwierdzony został w praktyce potencjał naukowy i organizacyjny młode-go ośrodka, jednocześnie badania starożytnicze prowadzone w Szczecinie zadomowiły się w świadomości historyków starożytności w Polsce, a dzię-ki licznej obecności gości zagranicznych, także w wielu ośrodkach euro-pejskich.

W ramach przygotowań do zjazdu powstała także wystawa zatytułowa-na „Nos Graeci, nos Romani, nos Pomerani”. Autorom przyświecała idea przybliżenia gościom tradycji badań i edukacji starożytniczej w Szczecinie przed rokiem 1945, nieznanej na ogół badaczom z innych polskich ośrod-ków naukowych. Ciągłość owej tradycji, rozumianej jako dydaktyka kla-sycznych języków starożytnych (łaciny i greki) oraz języka hebrajskiego, lektura i krytyczna refleksja nad różnorodnymi tekstami pochodzącymi z epoki starożytnej oraz nowożytna twórczość literacka i naukowa w języ-ku łacińskim i starożytnej grece, datuje się w Szczecinie w formie zinstytu-cjonalizowanej przynajmniej od połowy wieku XVI i jest związana z funk-cjonowaniem lokalnej szkoły o charakterze akademickim – Pedagogium Książęcego, nad którym patronat sprawowali kolejni władcy z pomorskiej książęcej dynastii Gryfitów. Wskutek głębokich zmian politycznych na Pomorzu w ciągu kolejnych stuleci szkoła ta podlegała przekształceniom, w wyniku których od 1667 roku Pedagogium funkcjonowało już jako Kró-lewskie Gimnazjum Karolińskie pod patronatem szwedzkiego króla Karo-la XI, zachowując przy tym swój akademicki charakter. Przejście Pomo-rza pod panowanie króla Prus, potwierdzone formalnie na mocy pokoju w Sztokholmie w 1720 roku, przyniosło zmianę zarówno nazwy, jak i cha-rakteru szkoły – Mariackie Gimnazjum Królewskie, powołane do życia w 1805 roku, nie zgłaszało już żadnych aspiracji do rangi uczelni wyższej.

Brak uniwersytetu nie był zatem równoznaczny, w przypadku Szczecina, z brakiem miejscowej tradycji akademickiej i, co najważniejsze, aktywne-go środowiska, które tworzyli znawcy języków, historii i kultury starożytnej. Za ich sprawą w XVI i XVII-wiecznej stolicy Pomorza studiowano i prowa-dzono dyskusje wokół tekstów autorów antycznych oraz fragmentów Biblii, czytanej w wersji hebrajskiej, greckiej i w przekładach łacińskich. Rozwi-jała się również twórczość literacka i naukowa w języku łacińskim i grec-kim, uprawiana przede wszystkim przez profesorów Pedagogium (licznie zachowane literackie świadectwa zainteresowań liryką, dramatem i sztuką oratorską kadry Pedagogium znajdują się w zbiorach Książnicy Pomorskiej

M. Cieśluk: ZHS – horyzont historyczny 43

i Archiwum Państwowego w Szczecinie*). Szczególnie w ciągu pierwszych stu lat swojego istnienia, szczecińska uczelnia stanowiła ważny ośrodek po-lemik religijnych (ich elementem była chociażby dyskusja Daniela Crame-ra, profesora teologii w Pedagogium, z Piotrem Skargą) oraz rozwoju my-śli his torycznej i filozoficznej (znakomicie świadczy o tym m.in. twórczość Daniela Cramera, Paula Friedeborna oraz Johannesa Micraeliusa).

Dzieje tej właśnie szczecińskiej uczelni stały się osnową wystawienni-czej narracji, zatytułowanej „Nos Graeci, nos Romani, nos Pomerani”. Owo wiodące hasło nawiązywało bezpośrednio do głębokiego poczucia identy-fikacji z antycznymi korzeniami kultury europejskiej, któremu wielokrot-nie dawali wyraz skupieni wokół Pedagogium szczecińscy humaniści. Za-nim jednak prześledzimy wybrane fragmenty ujętej w ekspozycji opowieści, musimy z wdzięcznością podkreślić, że powstanie wystawy było możliwe dzięki życzliwości i wsparciu Archiwum Państwowego w Szczecinie, któ-re na potrzeby realizacji tej koncepcji udostępniło swoje zasoby. Ogrom-ne wyrazy podziękowania organizatorzy są winni szczególnie Pani Alicji Kościelnej z Archiwum Państwowego, której wiedzy i zaangażowaniu wy-stawa zawdzięczała w dużej mierze swój merytoryczny kształt. Fachowego wsparcia plastycznego udzieliła Pani Izabela Kurczyńska, plastyk Uniwer-sytetu Szczecińskiego. Ze zbiorów Archiwum Państwowego w Szczecinie pochodzi także większość materiałów wykorzystanych w niniejszym opra-cowaniu.

NOS GRAECI • NOS ROMANI • NOS POMERANI Odsłona I: Stetinum (…) praeclarum Pomeraniae Musaeum

Uczelnia i będące jej siedzibą miasto stanowią nierozerwalną całość, funkcjonującą na zasadzie ścisłej symbiozy. Szczecin przełomu XVI

i XVII stulecia stanowi doskonałą ilustrację tej tezy. Wskazując na intelek-tualne i kulturalne bogactwo Szczecina Paul Friedeborn, rodowity szcze-

* Omówienie zawartości obu zbiorów zob.: Z. Chmielewski, J. Podralski, Materiały do dziejów Szczecińskiego Pedagogium Państwowego w Szczecinie, „Bibliotekarz Zachodnio-pomorski” 1983, nr 4, s. 19–22; U. Szajko, Działalność wydawnicza Pedagogium Szcze-cińskiego. Próba charakterystyki na przykładzie zbiorów pomeraników z XVI–XVIII wie-ku w Książnicy Szczecińskiej, „Bibliotekarz Zachodniopomorski” 1983, nr 4, s. 14–18.


cinianin, pisze z humanistyczną emfazą, że jego miasto jako całość jest ni-czym tętniąca życiem akademia. I stwierdza dalej, że podobnie jak niegdyś za szkołę całej Grecji uważano Ateny*, tak w jego czasach Szczecin można nazwać mianem przesławnej pomorskiej siedziby Muz:

Sedinum vel Stetinum (…) Unde meritò quasi Practica Academia habe-ri & quod Urbs Athenarum Graecis fuit, haec quoq. praeclarum Pomera-niae Musaeum appellari potest. Friedeborn to wymarzony przewodnik po Szczecinie – urodzony tutaj

w 1572, absolwent Pedagogium, sekretarz i członek rady miasta, potem jego burmistrz, a zarazem autor dwóch opracowań historycznych poświęconych Szczecinowi: wydanego w 1613 roku w języku niemieckim „Historyczne-go opisu miasta Szczecina na Pomorzu” (Historische Beschreibung der Stadt Alten Stettin in Pommern) oraz opublikowanego w 1624 roku łacińskiego „Historyczno-topograficznego opisu miasta Szczecina wraz z ryciną” (De-scriptio urbis Stetinensis, Topographica, historica cum icona). W cytowanym już powyżej fragmencie Descriptio urbis Stetinensis Friedeborn nie wahał się nazwać swojego miasta Musejonem, wywołując u odbiorcy skojarzenie z największą naukową instytucją świata starożytnego – Musejonem w egip-skiej Aleksandrii. Mówi też dalej, że Szczecin jest prawdziwym miastem uczonych, których mądre słowa wypełniają nie tylko wspaniałe świątynie, lecz rozbrzmiewają także we wszystkich najważniejszych miejskich i ksią-żęcych instytucjach: w sądach i trybunale, na książęcym dworze i w miej-skich szkołach, wreszcie w samym Pedagogium:

Nam & sanâ doctrinâ magnâq. doctorum frequentiâ gaudet, qui praeter sacrosanta templa, etiam Dicasterium Illustre, Curiam, Iudicia, Scholam urtumq. Paedagogium Illustre & Senatorium ludum occupant, suisq. do-ctis vocibus implent. Choć w uwagach Friedeborna daje się słyszeć nuta retorycznej przesa-

dy, podyktowana konwencją, ale i dumą lokalnego patrioty, to jednak prze-kazywane w Descritio Urbis Stetinensis informacje trafnie oddają ożywio-ną atmosferę ważnego ośrodka życia intelektualnego i kulturalnego, jakim

* Friedeborn nawiązuje do znanej myśli, którą Tukidydes w II księdze Wojny pelopo-neskiej każe wypowiedzieć Peryklesowi podczas uroczystego pogrzebu Ateńczyków poległych w pierwszym roku wojny ze Spartą. Mówiąc o Atenach Perykles stwierdza:

„Krótko mówiąc twierdzę, że państwo nasze jako całość jest szkołą wychowania Hellady” [II. 41]; zob. Tukidydes, Wojna peloponeska, przeł. K. Kumaniecki, Wrocław 1991, s. 141.


był XVII-wieczny Szczecin. Świadectwem takiego stanu rzeczy jest choć-by szybki rozwój miejscowego rynku księgarskiego. W interesującym nas okresie w Szczecinie działalność prowadziły cztery oficyny wydawnicze*, rozwijały się warsztaty introligatorskie i handel książkami. Drukowano między innymi prace naukowe absolwentów i profesorów Pedagogium, wśród których szczególną rolę odgrywało piśmiennictwo historiograficzne. Kwitły literatura piękna i działający przy Pedagogium teatr.

* Z. Mielcarek podkreśla, że liczba ta jest wysoka zarówno w skali samego miasta (Szczecin liczył w XVII wieku 10–11 tys. mieszkańców), jak i w porównaniu z innymi ośrodkami: w Gdańsku w analogicznym okresie działały 3 oficyny, podobnie w Warsza-wie, Kraków miał 9 drukarń; zob. Z. Mielcarek, Początki życia naukowego na Pomorzu Zachodnim w XVI i XVII wieku, w: Z. Mielcarek, B. Owczarek, Od Pedagogium do Uni-wersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1985, s. 45.

Rycina przedstawiająca panoramę Szczecina zamieszczona w książce Paula Friedeborna Descriptio urbis Stetinensis, topographica, historica, cum icone genium loci adumbrante conscripta in Dei sospitatoris laudem Iustam Patriae devotionem, Stetini, Anno Christi MDC XXIV (ze zbiorów Książnicy Pomorskiej w Szczecinie)


Odsłona II: Paedagogium Stetinense et Regium Gymnasium Carolinum

Pedagogium Książęce powołano do istnienia 25 października 1543 roku na mocy dokumentu wydanego przez dwóch władców z dynastii Gryfi-

tów: szczecińskiego księcia Barnima (IX) XI oraz księcia wołogoskiego Fi-lipa I. Powstawało w atmosferze dysput religijnych, na fali wielkiego hu-manistycznego prądu, który wtargnął na Pomorze w latach dwudziestych i trzydziestych XVI stulecia. Jako uczelnia półwyższa było efektem kom-promisu wypracowanego w toku gorących dyskusji zwolenników i przeciw-ników utworzenia uniwersytetu w Szczecinie. Zachowane źródła pozwala-ją na dokładne odtworzenie przytaczanych argumentów; wśród tych, które zaważyły ostatecznie negatywnie na realizacji idei, wskazywana była naj-częściej bliskość innego pomorskiego uniwersytetu w Greifswaldzie (zało-żonego w 1456 r.) oraz obawy rady miejskiej Szczecina o ewentualne, choć bardzo realne problemy, jakie niosła ze sobą uniwersytecka autonomia, oznaczająca wyjęcie spod jurysdykcji miejskiej studentów, którzy nie za-wsze byli skłonni stosować się do reguł porządku społecznego i prawnego. Dodajmy, że dyskusje te powracały z różnym natężeniem w latach kolej-nych, także po śmierci ostatniego Gryfity Bogusława XIV w roku 1637, gdy Szczecin znalazł się pod panowaniem króla Szwecji. Ostateczna rezygnacja z aspiracji uniwersyteckich w Szczecinie nastąpiła wraz z przejściem ziem dawnego Księstwa Pomorskiego pod władzę Prus w XVIII wieku.

Wróćmy do pierwszych lat istnienia Pedagogium. Pierwszym rektorem półwyższej uczelni był Antonius Walther, wywodzący się z Uniwersytetu w Greifswaldzie, profesor teologii. Siedziba znajdowała się w pobliżu nieist-niejącego obecnie kościoła Najświętszej Marii Panny (stąd późniejsza na-zwa Gimanzjum Mariackiego). Szkoła zatrudniała 3–4 nauczycieli, którzy mieli pod swoją opieką 24 uczniów wybranych i skierowanych do szkoły przez książąt pomorskich linii wołogoskiej i szczecińskiej, utrzymywanych z zasobów powołanej w tym celu fundacji. Obok tego uczelnia otwierała swoje progi przed studentami spoza elitarnego grona, reprezentującymi, co ważne, wszystkie stany (szlachtę, mieszczan i chłopów). Naukę w Pedago-gium kontynuowało rocznie przeciętnie 60 studentów, a o renomie uczel-ni świadczy to, że przyjeżdżali tutaj na studia młodzi ludzie nie tylko z te-renów Pomorza, ale również między innymi Śląska, Meklemburgii, Szwecji, Węgier i Polski. Przez osiem lat studenci uczyli się języków klasycznych


(łaciny, greki i hebrajskiego), teologii, dialektyki, retoryki, biologii, geo-grafii, astronomii, matematyki, języków nowożytnych i muzyki. Program nawiązywał do renesansowego modelu kształcenia, opartego na wzorcach antycznych. W oryginale, jako lektury obowiązkowe, czytano autorów grec-kich: Homera, Platona, Izokratesa, Demostenesa, Plutarcha oraz łacińskich: Cycerona, Cezara, Horacego, Owidiusza, Plauta, Terencjusza i Wergiliusza.

Widok Kościoła zamkowego św. Ottona i (nieistniejącego już) Kościoła Mariackiego w Szczecinie w pracy Johanna Samuela Heringa, Historische Nachrichten von den beiden Collegiatkirchen zu St. Marien und St. Otto zu Stettin. Stettin 1725 (z biblioteki Archiwum Państwowego w Szczecinie)


Poważny kryzys, który zadecydował ostatecznie o głębokim przekształ-ceniu Pedagogium, związany był z wojną trzydziestoletnią i politycznym klinczem, w jakim znalazło się Księstwo Pomorskie, uwikłane między inte-resami cesarskimi a aspiracjami szwedzkimi. Uczelnia zdecydowanie pod-upadła finansowo, gwałtownie również zmniejszyła się liczba uczniów – do siedmiu w 1665 roku. Chociaż na moment odżyła idea przeniesienia uni-wersytetu z Greifswaldu do Szczecina, nowe, szwedzkie władze Szczecina zadecydowały o zamknięciu Pedagogium w dotychczasowym kształcie i po-wołaniu w 1667 roku nowej uczelni pod nazwą Królewskiego Gimnazjum Karolińskiego (Regium Gymnasium Carolinum). Szkoła utrzymała swój sta-tus uczelni półwyższej, został doposażona, zapewniono kadrę znakomitych profesorów, którzy pracowali poprzednio na uczelniach w Getyndze, Berli-nie, Frankfurcie nad Odrą, Greifswaldzie i Królewcu. Jednocześnie jednak określono profil szkoły jako zdecydowanie dydaktyczny i, jak wskazują za-chowane instrukcje dla władz uczelni, zalecano profesorom unikanie spo-rów i dyskusji filozoficznych i religijnych.

Odsłona III: Ludzie Pedagogium

W ciągu kolejnych lat istnienia szczecińskiego Pedagogium z uczelnią związani byli wybitni uczeni i pisarze. Wielu z nich było już absol-

wentami Pedagogium. Do ich grona należeli wspominany już Paul Frie-deborn, autor dwóch opisów historycznych Szczecina oraz profesor Peda-gogium Daniel Cramer – nie tylko polemista religijny, lecz również autor łacińskich komentarzy do metafizycznych i retorycznych pism Arystotelesa oraz wielkiej historii kościoła na Pomorzu: Das Grosse Pommerische Kirche-n-Chronikon. Johann Micraelius, być może najwybitniejszy w tym gronie, historyk, poeta i filozof, przyjechał do Szczecina z Greifswaldu, gdzie na miejscowym uniwersytecie pracował jako profesor retoryki. Od 1641 roku pełnił funkcję rektora Pedagogium. Jest autorem historii Pomorza zatytuło-wanej Sechs Bücher vom alten Pommerlande oraz pisanych po łacinie pism i komentarzy filozoficznych, historycznych i literackich.

Jeszcze liczniejsze było grono wybitnych postaci niebędących absolwen-tami, które jednak przez wiele lat były związane z Pedagogium. W latach 1554–1557 funkcję rektora uczelni pełnił Caspar Landsidel, znany pedagog i znawca literatury rzymskiej, głównie Kwintyliana, Wergiliusza i Terencju-


sza. W latach 1587–1630 nauczycielem muzyki w Pedagogium był Phili-po Dulichius, kompozytor, zwany przez współczesnych pomorskim Orlan-do di Lasso i stawiany na równi z najbardziej cenionymi kompozytorami tamtych czasów. Funkcję nauczyciela teologii pełnił z kolei w latach 1592–1594 Friedrich Runge – teolog, poeta religijny i latynista (autor m.in. Ora-tio de linguae ebreae antiquitate et necessitate), w późniejszym okresie pro-fesor teologii na Uniwersytecie w Greifswaldzie. Z Pedagogium związany był również Georg Valentin von Winther, doradca księcia Filipa II, historyk, autor opracowań historii Pomorza – Annales Pomeranici, Pomeranographia.

Postacią godną przynajmniej wzmianki w tym miejscu jest także Andre-as Müller, pochodzący z Gryfina (stąd przydomek Greifenhagius) wybitny i zarazem kontrowersyjny teolog, orientalista i sinolog. Uznanie ówczesne-go świata nauki przyniosło mu wydane w 1671 roku opracowanie Opisa-nia świata Marco Polo, w kolejnych latach jego prace skoncentrowane były na problematyce orientalnej – wydawał łacińskie tłumaczenia prac uczo-nych chińskich i ormiańskich oraz własne prace na temat Chin. Największe kontrowersje wzbudziła jednak złożona w latach 80-tych XVII wieku de-klaracja uczonego, jakoby odkrył uniwersalny klucz, pozwalający w prosty i szybki sposób nauczyć się języka chińskiego (tzw. clavis sinica). Pomimo płynących z różnych stron Europy apeli o ujawnienie nowatorskiej meto-dy, Müller zachował ją w tajemnicy, bezskutecznie oczekując na wypłacenie choćby wstępnej gratyfikacji finansowej. Ucierpiała na tym wiarygodność uczonego, a kwestia istnienia „klucza” do nauki języka chińskiego pozosta-je jedną z zagadek świata nauki.

Związki Andreasa Müllera ze Szczecinem, choć odnoszą się jedynie do ostatniego okresu jego życia, okazały się niezwykle cenne – tuż przed śmiercią uczony ofiarował swoją liczącą ponad 1000 woluminów bibliotekę Królewskiemu Gimnazjum Karolińskiemu w Szczecinie, będącemu bezpo-średnim kontynuatorem tradycji Pedagogium.


Odsłona IV: Gimnazjum Mariackie w XIX wieku

Gdy Szczecin znalazł się pod panowaniem Prus (formalnie po pokoju w Sztokholmie w 1720 r.), uczelnia popadła w okres wyraźnego regre-

su. Ostatecznie w 1805 roku z inicjatywy króla Fryderyka Wilhelma I pod-dano ją kolejnej reorganizacji, w wyniku czego zostało powołane do życia Królewskie i Miejskie Gimnazjum w Szczecinie (od 1869 r. „Königliches Marienstiftsgymnasium”).

W miarę stabilizacji sytuacji politycznej w drugiej połowie XIX wieku oraz wyraźnej poprawy warunków gospodarczych Szczecina, szkoła prze-żyła kolejny renesans, choć już do końca swojego istnienia zachowała cha-rakter szkoły średniej, bez jakichkolwiek aspiracji do statusu uczelni wyż-szej. Mimo takiego stanu rzeczy z Gimnazjum Mariackim związani byli także w tym okresie wybitni intelektualiści i twórcy Pomorza. Przez wie-le lat nauczycielem historii był Ludwig Giesebrecht, filozof, historyk, pe-dagog i ceniony poeta, doktor honoris causa uniwersytetów w Królewcu

Budynek dawnego Gimnazjum Mariackiego – obecnie siedziba m.in. IX Liceum Ogólnokształcącego (w ramach ZSO nr 6). Ze zbiorów Archiwum Państwowego w Szczecinie (zbiór fotografii)

M.Cieśluk: ZHS – horyzont historyczny 51

i Greifswaldzie. Między innymi do jego utworów poetyckich tworzył mu-zykę Carl Loewe – najwybitniejszy kompozytor pomorski i zarazem jeden z najważniejszych twórców muzycznych niemieckiego romantyzmu. Nazy-wany, przez sobie współczesnych „Schubertem północnych Niemiec”, Loe-we pracował jako profesor muzyki w Gimnazjum Mariackim, dyrektor za-łożonej przez siebie szkoły muzycznej oraz organista w kościele p.w. św. Jakuba. Warto wspomnieć na marginesie, że w 2012 roku w jednym z fila-rów szczecińskiej Bazyliki Archikatedralnej św. Jakuba odnaleziono urnę z pochowanym w niej sercem kompozytora.

W skład grona nauczycielskiego Gimnazjum Mariackiego wchodził tak-że Hermann Günther Grassmann – szczecinianin, współtwórca rachun-ku różniczkowego, znawca sanskrytu, fizyk i wybitny humanista. Uczniem, a następnie wykładowcą szczecińskiego gimnazjum był również Hugo Lemcke, z wykształcenia filolog klasyczny, historyk i germanista, zaanga-żowany w badania i ochronę pomorskiego dziedzictwa kulturowego. Dzię-ki jego staraniom i wpływom uniknęły rozbiórki szczecińskie zabytki, które zachowały się aż do dzisiaj – obie bramy miejskie oraz gotycki kościół p.w. św. Jana Ewangelisty. Nauczycielem Gimnazjum był wreszcie Martin We-hrmann, wielki historyk Pomorza, którego naukowej i badawczej aktyw-ności zawdzięczamy ogromną część informacji na temat historii Pomorza, jego miast, zabytków i dziejów szkolnictwa – także Pedagogium (autor po-nad 900 publikacji, w tym szczególnie Geschichte der Stadt Stettin. Geschich-te von Pommern, Genealogie des pommerschen Herzogshauses).

→ Na następnej stronie plan lekcji trzech najstarszych klas Gimnazjum Mariackiego z letniego semestru roku 1806 (Lections Plan für das halbe Jahr von Ostern bis Mi-chaelis 1806, Gimnazjum Mariackie w Szczecinie, sygn.1077). Układ i nazewnic-two kolejnych klas jest odwrotny niż w tradycji polskiej: klasa najmłodsza to klasa szósta, natomiast klasa najstarsza, kończąca naukę w gimnazjum, to klasa pierwsza. Na kolejnych stronach tłumaczenie rękopisu (z pominięciem nazwisk nauczycieli prowadzących poszczególne przedmioty).



Tłumaczenie planu zajęć dla trzech ostatnich klas Gimnazjum Mariackiego z semestru letniego roku 1806

Godz. Klasa najwyższa duża (pierwsza)

Klasa najwyższa mała (druga) Klasa trzecia

poni

edzi

ałek

7–88–9

9–1010–1111–12

1–22–33–44–5

—Homer, IliadaHoracyEncyklopediaHistoria

Lekcja śpiewuLiwiuszJęzyk francuski—

ReligiaHomer, OdysejaFizykaMatematyka—

—WergiliuszĆwiczenie łacińskie—

ReligiaGrekaJustynMatematykaWypisy z literatury francuskiej Heckera—Historia naturalna Antologia1 łacińskaGeografia

wto

rek

7–88–9

9–1010–1111–12

2–33–4

4–5

—Homer, IliadaHoracyRetorykaHistoriaJęzyk francuskiLiwiusz

Rysunek

OwidiuszHomer, OdysejaFizykaMatematyka—WergiliuszJęzyk francuski

Lekcja łączona z kl. I

JustynGrekaGeografiaMatematyka—HistoriaChrestomatia2 łacińska Gedickena—

środ

a

7–88–9

9–1010–1111–12

—TacytHistoria filozofiiFizykaJęzyk hebrajski

Ćwiczenia łacińskieOwidiuszMatematykaHistoriaJęzyk hebrajski

GrekaJustynRysunekĆwiczenia łacińskieJęzyk francuski

czw

arte

k

7–88–9

9–10

10–1111–12

1–22–33–4

4–5

—Cyceron, Mowy

Mateusz, fragmenty

Rysunekj.w.ŚpiewJęzyk angielskiEncyklopedia teologiczna/prawnicza Ćwiczenie łacińskie

LiwiuszMateusz, fragmenty

Teoria Eschenburga3

Lekcja łącz. z kl. Ij.w.—Cycero, O przyjaźniJęzyk francuski

Juliusz CezarChrestomatia2 grecka Strotha4

Język i stylistyka niemieckaFizykaRysunek—Antologia1 łacińskaHistoria

Język hebrajski


Godz. Klasa najwyższa duża (pierwsza)

Klasa najwyższa mała (druga) Klasa trzecia

piąt

ek

7–8

8–99–10

10–1111–12

2–3

3–4

4–5

—

ReligiaMateusz, fragmenty

RetorykaMatematykaEncyklopedia teologicznaJęzyk angielski

—

—

LiwiuszMateusz, fragmenty

Stylistyka niemi.MitologiaWprowadzenie Büschinga5

Cyceron, Listy

Język francuski

Chrestomatia2 grecka Strotha4

Juliusz CezarJęzyk i stylistyka niemieckaFizykaJęzyk francuskiHistoria naturalna

Chrestomatia2 łacińska GedickenaStylistyka łacińska

sobo

ta

7–88–9

9–1010–11

11–12

—Język hebrajski

MatematykaFizyka

Religia

—Język hebrajski

MitologiaStylistyka niemiecka

Historia

ReligiaJęzyk i stylistyka niemieckaRysunekJęzyk hebrajski

—

Wyjaśnienia:1 Antologia, czyli wybór utworów powiązanych ze sobą wspólną cechą (np. ten sam autor, temat, gatunek itp.).2 Chrestomatia, czyli przygotowany z myślą o uczniach zbiór utworów (lub ich fragmentów) różnych autorów. Najczęściej o charakterze przekrojowym.3 Johann Joachim Eschenburg – wybitny niemiecki intelektualista, krytyk i his-toryk literatury przełomu XVIII i XIX w.; autor m.in. Entwurf einer Theorie und Literatur der Schőnen Wissenschaften (1783).4 Friedrich Andreas Stroth, jeden z najwybitniejszych niemieckich nauczycieli wieku oświecenia, m.in. opracował i wydał „Eklogi albo chrestomatia grecka” (wyd. IV 1801 r.).5 Anton Friedrich Büsching – żyjący w XVIII w. niemiecki geograf, historyk, na-uczyciel i teolog, autor ponad 100 dzieł naukowych.

Serdeczne podziękowania za pomoc przy odczytaniu planu i identyfikacji niektórych przedmiotów jestem winna pani mgr Alicji Kościelnej i panu dr. hab. Pawłowi Gutowi z Archiwum Państwowego w Szczecinie.


Uczniowie i nauczyciele Gimnazjum Mariackiego w Szczecinie. Ze zbiorów Archiwum Państwowego w Szczecinie (zbiór fotografii)


Odsłona V: Zmiany

Przez cztery wieki istnienia Pedagogium, następnie Gimnazjum Karo-lińskie i wreszcie Gimnazjum Mariackie, było jedną z najważniejszych

instytucji, wokół których kreowane było życie intelektualne na Pomorzu. Niezwykle istotną rolę odgrywali profesorowie i nauczyciele, równie waż-ny był także program nauczania, w którym niezmiennie istotną rolę odgry-wała tradycja grecko-rzymska*. Na przełomie XIX i XX wieku klasyczny wzorzec kształcenia został jednak zdecydowanie zakwestionowany. Pod-czas międzynarodowej konferencji zorganizowanej w 1890 roku w Berli-nie cesarz Wilhelm II zażądał wprost ograniczenia roli kształcenia humani-stycznego, stwierdzając: „Wir müssen als Grundlage des Gymnasiums das Deutsche nehmen; wir sollen nationale junge Deutsche erziehen und nicht junge Griechen und Römer”.

Dla zachowania pełni obrazu zainteresowań starożytniczych w Szczeci-nie przed rokiem 1945, koniecznie musimy choćby wspomnieć o działalno-ści organizacji pozauczelnianych, dzięki którym możemy mówić o kontynu-acji i rozwoju badań starożytniczych w Szczecinie w wieku XIX i pierwszej połowie wieku XX. Mowa o dwóch towarzystwach, których aktywność po-zwoliła na utworzenie szczecińskich kolekcji muzealnych – powołanego do życia w 1824 roku Towarzystwa Historii i Starożytności Pomorza (Ge-sellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde) oraz o deka-dę młodszego Pomorskiego Towarzystwa Artystycznego (Kunstverein für Pommern). Szczególnie działalność pierwszego z nich otworzyła nowy roz-dział badań związanych z prehistorią Pomorza i rozwijającą się wówczas dynamicznie archeologią – w sposób usystematyzowany kolekcjonowano zabytki archeologiczne i kompletowano informacje na temat nowych od-kryć na terenie ówczesnej prowincji Pomorze. Z inicjatywy przedstawicieli najbardziej znaczących szczecińskich rodzin, przede wszystkim Heinricha Dorna, powstała natomiast kolekcja, której celem było wyeksponowanie w Muzeum Miejskim w Szczecinie korzeni kultury europejskiej. Jej najbar-dziej reprezentacyjną częścią był zbiór wykonanych z brązu rekonstrukcji rzeźb antycznych, których greckie oryginały, pochodzące z epoki klasycz-

* Znakomicie świadczą o tym choćby zachowane w zbiorach szczecińskiego archiwum, plany zajęć realizowanych w Gimnazjum Mariackim (wśród nich przedstawiony wyżej fragment planu lekcji z roku 1806).


nej i hellenistycznej, zaginęły i są nam znane jedynie z późniejszych kopii. Obok rzeźb skompletowano cenną kolekcję waz i drobnej plastyki. Pomi-mo zniszczeń i rozproszenia zabytków wskutek działań wojennych i wy-nikających z nich późniejszych historycznych konsekwencji, w wypadku obu zbiorów możemy mówić o pozytywnym rozwoju zdarzeń. Dzięki za-angażowaniu szczecińskich muzealników w roku 1994 wróciły do Szcze-cina, wypożyczone po 1945 roku do Muzeum Narodowego w Warszawie, rekonstrukcje i dzieła sztuki antycznej. W latach 1991–2009 uzgodniono także tryb i zasady realizacji projektu wymiany zbiorów archeologicznych pozostających w stanie rozproszonym w Muzeum Narodowym w Szcze-cinie i Landesamt für Bodendenkmalpflege Mecklenburg–Vorpommern w Schwerinie. Przeprowadzona wymiana pozwoliła na uporządkowanie pomorskich zabytków archeologicznych i tym samym stworzenie warun-ków do ich zdecydowanie pełniejszej prezentacji*.

Zakończenie

Historia zbiorów szczecińskiego muzeum, w wypadku których możli-we okazało się stopniowe przywracanie stanu ciągłości, stanowi przy-

padek w dwudziestowiecznej historii Pomorza pod wieloma względami wyjątkowy. Doszukiwanie się dzisiaj jakiejkolwiek linii kontynuacji mię-dzy Uniwersytetem Szczecińskim a Pedagogium Książęcym i Gimnazjum Mariackim byłoby zadaniem karkołomnym i z pewnością pozbawionym głębszych podstaw. Bez wątpienia jednak szczecińska tradycja akademic-ka, w ramach której badania starożytnicze odgrywały niezmiennie istotną rolę, powinna pozostawać obiektem zainteresowania współczesnych bada-czy. Dlatego też jednym z zadań stojących przed historykami z Uniwersy-tetu Szczecińskiego pozostaje stworzenie nowoczesnego, pełnego opraco-wania dziejów Pedagogium, które zawierałoby także kompletne omówienie źródeł. Szczególnie w tym ostatnim punkcie specjaliści z zakresu historii nowożytnej mogą liczyć na współpracę grona starożytników. O potrzebie tego rodzaju opracowania świadczy również dość skąpa bibliografia opra-

* Na temat kolejnych etapów tworzenia zbiorów archeologicznych w szczecińskim Mu-zeum i następnie ich powojennych losów zob.: K. Kowalski, „Poczynając od pojedyn-czych przypadków” czyli rzecz o polsko-niemieckiej wymianie starożytności pomorskich,

„Muzealnictwo” 2010, nr 51, s. 152–158.


cowań badaczy polskich, dla których Pedagogium Szczecińskie stanowiło-by podstawowy obszar zainteresowań. Z prac, które zostały wykorzystane do przygotowania powyższego opracowania, należy wymienić: Bogdan Wachowiak, Pierwociny życia uniwersyteckiego w Szczecinie w XVI i na początku XVII wieku, w: Księga Pamiątkowa Uniwersytetu im. A. Mic-kiewicza w Poznaniu dla uczczenia 600-lecia założenia Uniwersytetu Jagiel-lońskiego, Poznań 1965.

Stanisław Schwann, Descriptio Paedagogii Stetinensis, Poznań 1966.

Zofia Mielcarek i Bolesław Owczarek, Od Pedagogium do Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1985.

Maria Kunert, Studenci Pedagogium Książęcego w Szczecinie w XVI wieku. Warunki mieszkaniowe, obyczaje, życie towrzyskie, „Przegląd Zachodniopo-morski“ 2002, z. 2, s. 7–37.

Suplement 59

ANEKS 1

Bibliografia pracowników Zakładu(publikacje zwarte)

dr hab. Piotr Briks prof. USPodręczny słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu, Warszawa 1999. Radość Boga w Starym Testamencie, Warszawa 2000. Koniec świata czy apokatastaza? Pozytywne aspekty koncepcji eschatologicznych w Biblii hebrajskiej, Warszawa 2004.

dr Małgorzata Cieśluk Bohater i gra przeznaczenia w „Opowieści etiopskiej” Heliodora, Szczecin 2008.

dr hab. Danuta Okoń prof. USConsul designatus. Desygnacja na konsulat w okresie pryncypatu (30 r. p.n.e.–235 r. n.e.), Szczecin 2008.Severi et senatores. Polityka personalna cesarzy dynastii Sewerów wobec senatorów w świetle badań prozopograficznych (193–235 r. n.e.), Szczecin 2009.Damnatio memoriae w europejskiej kulturze politycznej (współaut. i red. naukowa), Szczecin 2011.Kobieta w kulturze politycznej świata, numer specjalny „Przegląd Zachodniopomorski” 2012, nr 2 (współaut. i red. naukowa).Septimius Severus et senatores. Septimius Severus’ Personal Policy Towards Senators in the Light of Prosopographic Research (193–211 A.D.), Szczecin 2012.Imperatores Severi et senatores. The History of the Imperial Personnel Policy, Szczecin 2013.


ANEKS 2

program konferencjiDamnatio memoriae

w europejskiej kulturze politycznej

Szczecin 20–21 października 2010

DZIEŃ I20.10.2010 r. (środa)

Otwarcie konferencjigodz. 14:00–14:15.

dr Marcin Stefaniak, dyrektor Oddziału IPN w Szczecinieprof. dr hab. Edward Włodarczyk, prorektor ds. kształcenia US

Wykłady inauguracyjne

14:15–14:35 dr hab. Piotr Niwiński (Instytut Politologii Uniwersytetu Gdańskiego): Od „bandytów” do „kontrowersyjności”. Pamięć żołnierzy podziemia niepodległościowego w latach powojennych14:35–14:55 prof. dr hab. Radosław Gaziński (Uniwersytet Szczeciński): Okrucieństwa wojny 30-letniej – przykład pomorski14:55–15:15 dr hab. Danuta Okoń (Uniwersytet Szczeciński): Clarissimus vir a damnatio memoriae na wybranych przykładach

Sesja wprowadzająca

15:40–16:00 dr Maciej Maciejowski (IPN O. Szczecin): Kształtowanie rzymskiej pamięci zbiorowej i przykłady damnatio memoriae w okresie wczesnej i średniej republiki16:00–16:20 dr hab. Renata Gałaj-Dempniak (Uniwersytet Szczeciński): Poprawianie historii – przypadek tuszowania historii w okresie wojny polsko-kozackiej16:20–16:40 dr hab. Jarosław Syrnyk (IPN O. Wrocław): Mitologizacja przeszłości w opisach stosunków polsko-ukraińskich w XX w.16:40–17:00 dyskusja

Suplement 61

17:30–18:30 wykład dr. doc. Iwana Ostaszczuka (Kijowski Narodowy Uniwersytet im. T. Szewczenki): Współczesny stan polskiej architektury na Ukrainie Zachodniej

DZIEŃ II21.10.2010 r. (czwartek)

Wykład inauguracyjny:

10:00–10:20 prof. dr hab. Leszek Mrozewicz (Uniwersytet im. A. Mickiewicza): Damnatio memoriae jako instytucja rzymskiej kultury politycznej

Sesja pierwsza (moderator – dr hab. Piotr Briks prof. US)

10:20–10:40 prof. dr hab. Maria Dzielska (Uniwersytet Jagielloński): Sozypatra, zapomniana późnohelleńska filozofka z Pergamonu10:40–11:00 prof. dr hab. Adam Łukaszewicz (Uniwersytet Warszawski): Potępienie Heliogabala: damnatio memoriae nad Nilem11:00–11:20 prof. dr hab. Krzysztof Nawotka (Uniwersytet Wrocławski): Damnatio memoriae Alexandri Magni11:20–11:40 prof. dr hab. Stefan Zawadzki (Uniwersytet im. A. Mickiewicza): Niepamięć i zła pamięć w tekstach starożytnego Bliskiego Wschodu11:40–12:00 dyskusja

Sesja druga (moderator – prof. dr hab. Radosław Gaziński)

12:30–12:50 doc. dr Oksana Karlina (Wołyński Uniwersytet Narodowy imienia Łesi Ukrainki): Represje wobec bazylianów po Powstaniu Listopadowym na Wołyniu i wymazanie pamięci o nich12:50–13:10 prof. dr hab. Wałentyna Szandra (Instytut Historii Narodowej Akademii Nauk Ukrainy): Chłopi małoruscy na Syberii: między utratą pamięci historycznej a tworzeniem nowej tożsamości13:10–13:30 doc. dr Iwan Ostaszczuk (Kijowski Narodowy Uniwersytet im. Tarasa Szewczenki): Zapomniany język symboliki chrześcijańskiej: kulturalne damnatio memoriae w dyskursie postmodernu13:30–13:50 dyskusja


Sesja trzecia (moderator – dr Sebastian Ligarski)

14:30–14:50 dr Zofia Wóycicka (Muzeum Historii Żydów Polskich): Byłe nazistowskie obozy koncentracyjne jako miejsca sporów o pamięć w PRL14:50–15:10 dr Renata Kobylarz (Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach–Opolu): Obchody rocznicy Powstania w Getcie Warszawskim w latach 1944–1989. Szczególny przykład propagandy historycznej15:10–15:30 dr hab. Jacek Sawicki (BUiAD IPN Warszawa): O pamięci Powstania Warszawskiego w PRL15:30–15:50 Magdalena Semczyszyn (IPN O. Szczecin): Lwów – miasto uwikłane w historię. Damnatio memoriae czy kompromis różnych tożsamości?15:50–16:15 dyskusjaZakończenie obrad w budynku IPN i wystąpienie Pawła Knapa (IPN O. Szczecin) na szczecińskim Starym Mieście: Szczecin – de(kon)strukcja. Opowieść w przestrzeni miejskiej

Suplement 63

ANEKS 3

program konferencji Kobieta w kulturze politycznej świata

Szczecin 25–26 października 2011

25.10.2010 r. Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych US

godz. 9.00–10.30 – powitanie gości, wykłady inauguracyjnedr hab. Danuta Okoń prof. US: Iulia Augusta mater – macierzyński aspekt cesarzowej w świetle źródeł epigraficznych dr hab Andrzej Stroynowski prof. AJD (Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie): Polityczna rola Izabeli Czartoryskiej dr hab. Renata Gałaj-Dempniak prof. US: Kobieta na angielskim, australijskim i amerykańskim plakacie i ilustracji wojennej okresu I wojny światowej godz. 10.30–11.00 – dyskusja

godz. 11.15–13.00 – obradydr hab. Hieronim Kaczmarek prof. US: Kobieta w dynastycznej polityce starożytnego Egiptu dr Małgorzata Cieśluk (Uniwersytet Szczeciński): Wzorzec osobowy kobiety – władczyni w starożytnej powieści greckiej mgr Eliza Mazan (Uniwersytet Szczeciński): Obraz kobiety wpływowej na przykładzie Res gestae Ammiana Marcellina dr Anna Michałek-Simińska (Uniwersytet Szczeciński): Rola polityczna królowej Izabeli Bawarskiej we Francji przełomu XIV i XV w. dr Rafał Simiński (Uniwersytet Szczeciński): Korespondencja księżnej słupskiej Zofii z dostojnikami Zakonu Krzyżackiego w Prusach w latach 1418–1426. Przyczynek do roli kobiet w polityce w późnym średniowieczu dr Anna Loba (Uniwersytet Adama Mickiewicza): Krystyna de Pizan – poetka w świecie polityki godz. 13.00–13.30 – dyskusja


godz. 14.15–16.00 – obradydr Anna Czarniecka (Zamek Królewski w Warszawie): „Odkryta maszkara”

– Maria Kazimiera d’Arquien w pismach politycznych końca XVII wieku mgr Artur Kaźmierczak (Archiwum Sądu Okręgowego w Szczecinie): Kobiety z rodziny szlacheckiej w działaniach politycznych mężczyzn okresu staropolskiego, w świetle wybranych pamiętników i literaturydoc. Oksana Karlina (Wołyński Uniwersytet Narodowy imienia Łesi Ukrainki): Kobiety w życiu społeczno-politycznym Wołynia w latach trzydziestych do sześćdziesiątych XIX wieku prof. Walentyna Shandra (Instytut Historii Ukrainy Narodowej Akademii Ukrainy): Czynniki wzrastania roli kobiet w życiu społeczno-politycznym Ukrainy (druga połowa XIX – początek XX wieku) dr hab. Ryszard Tomczyk prof. US: Rusinki (Ukrainki) w austriackiej Galicji. Pomiędzy konserwatyzmem a radykalizmem godz. 16.00–16.30 – dyskusja

godz. 16.45–18.30 – obradydr Barbara Patlewicz (Uniwersytet Szczeciński): Czarne wdowy: terrorystki samobójczynie z Północnego Kaukazu mgr Łukasz Ho Thanh (Uniwersytet Szczeciński): Cixi – ostatnia cesarzowa Chin dr hab. Henryk Walczak prof. US: Królowa Rumunii Maria a Polska 1918–1938 dr Wybranowski Dariusz (Uniwersytet Szczeciński): Kobiety–piloci i miejsce kobiet w systemie wartości asów lotnictwa II wojny światowej. Przyczynek do ewolucji ról społecznych i polityki państwa

26.10.2010 r. Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych USgodz. 9.00–10.30 – obrady

mgr Tomasz Dźwigał (IPN Szczecin): W drugim szeregu – rola i znaczenie kobiet w działalności szczecińskiej opozycji dr Jacek Łapott (Uniwersytet Szczeciński): Adame Ba Konare versus Nicolas Sarkozy – czyli jak to się robi w Afryce

Suplement 65

dr Renata Nowaczewska (Uniwersytet Szczeciński): Women empowerment – władza dla kobiet – od filantropii kobiet do większej aktywności kobiet w polityce w XX/XXI wieku w Stanach Zjednoczonychdr Fuad Jomma (Uniwersytet Szczeciński): Rola kobiet muzułmańskich w życiu politycznym i społecznym mgr Kshoushnaw Tillo (Uniwersytet Szczeciński): Rola kobiet w życiu politycznym Szwecji godz. 10.30–11.00 – dyskusja

godz. 11.15–13.00 – obradydoc. Jan Ostaszczuk (Kijowski Narodowy Uniwersytet im. Tarasa Szewczenki): Semiotyczna metoda badań ikonografii kobiet polityków mgr Tomasz Butkiewicz (Uniwersytet Szczeciński): Szkoły Wychowania Narodowo-Politycznego dla dziewcząt w latach 1938–1945. Przyczynek do roli kobiety – matki w ideologii III Rzeszymgr Wojciech Wichert (Uniwersytet Szczeciński): Rola i znaczenie kobiety w życiu społeczno-politycznym III Rzeszy mgr Anna Obiegło (Uniwersytet Szczeciński): Polityka europejska w kwestii przemocy wobec kobiet w rodzinie dr hab. Piotr Briks prof. US: Zaangażowanie społeczne i polityczne kobiet w Biblii godz. 13.00–13.30 – dyskusja i zakończenie obrad

godz. 14.00 – dla chętnych: zwiedzanie Szczecina


ANEKS 4

program konferencji„Elity w świecie starożytnym”

18–20 września 2013 Uniwersytet Szczeciński, ul Krakowska 71–79, Szczecin

Środa 18.09.2013

9.30 – Otwarcie konferencji: wystąpienia przedstawicieli władz Uniwersytetu Szczecińskiego oraz dr hab. Danuty Okoń prof. US, przewodniczącej Komisji Historii Starożytnej PTH (sala Rady Wydziału)10.00 – Spotkanie Fundacji na rzecz Nauki Polskiej z koordynatorem prof dr. hab. Krzysztofem Nawotką oraz doktorantami z programu MPD, projektu „The Eastern Mediterranean from the 4th c. BC until late antiquity” (spotkanie zamknięte)

10.00–11.15 – Sesja przedpołudniowa Prowadzący – prof. dr hab. Leszek Mrozewicz

prof. dr hab. Stefan Zawadzki (Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu): Elity okresu nowoasyryskiego i nowobabilońskiego: próba porównania prof. dr hab. Mireille Corbier (Directeur de recherche émérite au CNRS, Directeur de L’Année épigraphique): Les femmes de la domus Augusta.Po zakończeniu dyskusji: posiedzenie Komisji Historii Starożytnej PTH (spotkanie zamknięte)

11.45–13.15 – Sesja południowa Prowadzący – prof. dr hab. Leszek Mrozewicz

dr Henryk Kowalski (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie): Kapłani w Rzymie w okresie późnej Republiki: elity religijne i elity władzy prof. dr hab. Peter Herz (Universität Regensburg): P. Aelius Septimius Mannus. A governor of the 3rd century AD and his origins. SEG 46, 1996, 1394 = I.Roueché, A new governor of Caria-Phrygia. P. Aelius Septimius

Suplement 67

Mannus, in: A.Chastagnol, S.Demougin, C.Lepelley (Edd.), Splendidissma civitas. Études d’histoire romaine en hommage à François Jacques, Paris 1996, 231–239, bes. 232prof. dr Christophe Schmidt (Université de Genève): The military elite under the Severans

14.15–15.45 – Sesja popołudniowa 1 Prowadzący – prof. dr hab. Stefan Zawadzki

prof. dr hab. Adam Łukaszewicz (Uniwersytet Warszawski): Elita w podróży. Grecy i Rzymianie zwiedzają grobowce faraonów.prof. dr Michael Sommer (Carl von Ossietzky Universität Oldenburg): Les notables de Palmyre – Local elites in the Syrian Desert in the 2nd and 3rd centuries AD.prof. dr Christer Bruun (University of Toronto): The Town Elite in Imperial Ostia

16.15–17.45 – Sesja popołudniowa 2 Prowadzący – prof. dr hab. Stefan Zawadzki

dr hab. Piotr Briks prof. US (Uniwersytet Szczeciński): Reforms of King Josiah of Judah (640–609 BC) – defeat or success?dr hab. Babett Edelmann-Singer (Universität Regensburg): From Archiereus to Koinarch – Altered Status and Self-Perception of the Provincial Elites in the Provincial Assemblies from 1st to 3rd century AD.dr R.W. Benet Salway (University College London): Redefining the Roman imperial elite in the fourth century AD.

Czwartek 19.09.2013

9.00–9.10 – Otwarcie drugiego dnia konferencji9.10–9.30 – prof. dr hab. Krzysztof Nawotka (Uniwersytet Wrocławski): Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, Program MPD projekt „The Eastern Mediterranean from the 4th c BC until late antiquity”


9.40–12.00 – Sesja przedpołudniowa Panel: Wschód

Prowadzący: prof. dr hab. Adam Łukaszewicz

mgr Magdalena Sobas (Uniwersytet Jagielloński): Ceramika okresu wczesnodynastycznego na tle zróżnicowanego społeczeństwa egipskiegomgr Marta Wawrzynkiewicz (Uniwersytet Jagielloński): HEKAU HASUT – ‘władcy obcych krain’ na tronie egipskimdr Agnieszka Wojciechowska (Uniwersytet Wrocławski): Elity egipskie w czasach XXX dynastiidr Sławomir Jędraszek (Uniwersytet Gdański): Elity Egiptu grecko-rzymskiego w przedstawieniach koroplastycznych. Wybrane przykładymgr Jerzy Pachlowski (Uniwersytet Szczeciński): „Jak wiele z hellenizmu w ziemi Izraela” – próba polemiki z prof. Louisem H. Feldmanem

Panel: Grecja i Grecy Prowadząca: dr hab. Krystyna Tuszyńska prof. UAM

dr hab. Andrzej Wypustek (Uniwersytet Wrocławski): Greckie epigramy nagrobne między elitaryzmem a popularyzmemmgr Maciej Daszuta (Uniwersytet Wrocławski, University of Liverpool): Nie całkiem homoioi – elity starożytnej Spartymgr Rafał Matuszewski (Universität Heidelberg): Elity i teatr życia codziennego. Uwagi o publicznych oznakach pozycji obywatela w Atenach IV wieku p.n.e.dr Anna Głodowska (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu): Portret ateńskiej elity literackiej w dialogach Platonadr Paweł Madejski (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie): Pomiędzy historią emocji a psychologią: semantyka zachowań elit starożytnej Grecji i Rzymu we współczesnych badaniach

Panel: Rzym Prowadzący: dr hab. Szymon Olszaniec

dr hab. Norbert Rogosz (Uniwersytet Śląski w Katowicach): Arystokracja senatorska a I triumwiratdr hab. Agnieszka Dziuba prof. KUL (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II): Czy Klodia Metelli mogła poślubić Cycerona?

Suplement 69

dr Maciej Piegdoń (Uniwersytet Jagielloński): Gens Aemilia a Cisalpina w II/I w. p.n.e. Kilka uwag na temat działalności Marka Emiliusza Skaurusa w północnej Italiidr Tomasz Ładoń (Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie): Sulla a senat w okresie dyktatury (82–79 przed Chr.)mgr Katarzyna Całus (Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie): Magni homines a proces Gajusza Maniliusza w 65 r.

Panel: Późne Cesarstwo, Bizancjum, recepcja antyku Prowadzący: dr hab. Marek Wilczyński prof. UP

dr hab. Piotr Kochanek prof. KUL (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II): Antyelitaryzm i realizm mimu w kontekście Apologii mimów Chorikiosa z Gazydr Łukasz Różycki (Akademia Marynarki Wojennej, Gdynia): Śmierć cesarza Maurycjusza, kryzys władzy czy kolejna uzurpacja? dr Adrian Szopa (Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie): Elity barbarzyńskie i antybarbarzyńskie na dworze konstantynopolitańskim w V wiekumgr Paweł Nowakowski (Uniwersytet Warszawski): Elity i ich święci. Epitety świętych w źródłach epigraficznych z Azji Mniejszej a rozwój tytulatury elit Późnego Cesarstwa i Bizancjummgr Łukasz Smorczewski (Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu): Wikariusz Pietatis, czyli meandry rzymskiej biurokracji w późnym antyku

12.30–14.50 Sesja południowa Panel: Wschód

Prowadzący: dr hab. Piotr Briks prof. US

dr hab. Maciej Münnich (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II): Bet-Szemesz – miasto elity kananejskiej?mgr Krzysztof Hipp (Uniwersytet Jagielloński): Ośrodki władzy urartyjskiej elity – interpretacja danych archeologicznychmgr Paulina Kucharska-Budzik (Uniwersytet Rzeszowski): Arystokratyczne polowanie w Licji epoki Achemenidówmgr Cezary Namirski (University of Durham): Elity nuorskiej Sardynii a punicki podbój wyspy


dr Katarzyna Maksymiuk (Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach): Rody partyjskie na dworze Husrowa I

Panel: Grecja i Grecy Prowadzący: prof. dr hab. Krzysztof Nawotka

dr hab. Krystyna Tuszyńska prof. UAM (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu): Dion z Prusy jako pisarz ideologiczny w czterech mowach o królestwiemgr Ryszard Tokarczuk (Uniwersytet Jagielloński): Przyjaźń na dworze Dionizjusza Starszegodr Lucyna Kostuch (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach): Czy wróżbici (manteis) należeli do elity? O miejscu wieszczków w strukturze greckich społecznościmgr Michał Halamus (Uniwersytet Wrocławski): Euergeci obszaru zachodniopontyjskiego i północnego wybrzeża Morza Czarnegodr Małgorzata Cieśluk (Uniwersytet Szczeciński): Wizerunek elit w greckiej prozie narracyjnej okresu Cesarstwa Rzymskiego

Panel: Rzym Prowadzący: dr hab. Dariusz Słapek

dr hab. Ireneusz Łuć (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie): Trybuni garnizonu rzymskiego jako elita armii rzymskiejdr hab. Szymon Olszaniec (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu): Prefekt praetorio Italii i Afryki w systemie władzy późnego Cesarstwa Rzymskiegodr Bartłomiej Siek (Gdański Uniwersytet Medyczny): Lekarze w elitach cesarstwa rzymskiegomgr Karol Kłodziński (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu): Urząd a rationibus w historiografii nowożytnejdr Jerzy Ciecieląg (Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie): Żydzi w elitach miast cesarstwa rzymskiego

Suplement 71

Panel: Późne Cesarstwo, Bizancjum, recepcja antyku Prowadzący: dr hab. Piotr Kochanek prof. KUL

dr Dariusz Spychała (Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy): Ambroży z Mediolanu: święty, biskup, polityk i bibliofil. Wybrane zagadnieniadr hab. Marek Wilczyński prof. UP (Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie): Elita rzymska, barbarzyńska, czy elity mieszane? Wpływowe warstwy w społeczeństwach barbarzyńskich państw „sukcesyjnych” na terytorium zachodniorzymskim w V i VI wiekuKs. dr Stanisław Adamiak (Papieski Uniwersytet Gregoriański, Rzym/Toruń): Kłopoty z sukcesją papieską w VI wiekudr hab. Renata Gałaj-Dempniak prof. US (Uniwersytet Szczeciński): Doświadczenia jednostki i społeczeństw w starożytności, jako argument w propagandzie staropolskiejmgr Artur Kaźmierczak (Uniwersytet Szczeciński): Recepcja kobiety antyku we wzorcu osobowym kobiety okresu staropolskiego17.00 – Szczecin: historia i współczesność – wycieczka po Szczecinie19.15 – Uroczysta kolacja. (Willa West-Ende)

Piątek 20.09.2013 9.00–10.45 – Sesja przedpołudniowa

panel: Antyk między Wschodem a Zachodem Prowadzący: dr hab. Piotr Briks prof. US

prof. dr hab. Grzegorz Domański (Uniwersytet Szczeciński): Przemiany elit w środkowoeuropejskim Barbaricum w okresie Cesarstwa Rzymskiegodr Bożena Gustowska (Uniwersytet Wrocławski): Z życia elit w rzymskich prowincjach – luksusowe wille nad Renemdr Agnieszka Matuszewska (Uniwersytet Szczeciński): „Elitarne pochówki” w neolicie i wczesnej epoce brązu na terenie Polski północno-zachodniejmgr Andrzej Kompa (Uniwersytet Łódzki): Intelektualiści a elita w cesarstwie wschodniorzymskim (wybrane zagadnienia)


Panel: Rzym 1 Prowadząca: dr hab. Maria Musielak prof. UAM

dr Ryszard Sajkowski (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie): Środowisko uczestników spisku Pizona z 65 r.mgr Michał Baranowski (Uniwersytet Szczeciński): O dziwnych karach wobec senatorów i nie tylko, a więc o sposobach budowania narracji w Historia Augustadr Igor Wypijewski, mgr Wojciech Pietruszka (Uniwersytet Wrocławski): W poszukiwaniu Złotego Runa... Perypetii Caristanii ciąg dalszymgr Eliza Mazan (Uniwersytet Szczeciński): Eunuchowie na dworze cesarskim w Res Gestae Ammiana Marcellina – wybrane przykłady

11.15–13.00 – Sesja południowa Panel: Rzym 2

Prowadzący: dr hab. Renata Gałaj-Dempniak prof. US

dr hab. Maria Musielak prof. UAM (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu): Politycy greccy w piśmiennictwie czasów rzymskichmgr Łukasz Berger (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu): Językowa gra władzy. Transgresje hierarchii społecznej w dialogach Plautadr Miron Wolny (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie): Numidyjska polityka Barkidówmgr Wojciech Pietruszka (Uniwersytet Wrocławski): Ewolucja działalności euergetycznej elit kampańskich między I a III w. n.e.

Panel: Rzym 3 Prowadzący: prof. dr hab. Grzegorz Domański

dr hab. Danuta Okoń prof. US (Uniwersytet Szczeciński): P. Fu(…) Pontianus, raz jeszczedr Krzysztof Królczyk (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu): Propagatio imperii w polityce Septymiusza Sewera – casus Brytaniidr Katarzyna Balbuza (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu): Solarno-lunarne odniesienia do „wieczności” w Rzymie Sewerówmgr Marta Bloch (Uniwersytet Gdański): Elity celtyckie wobec okupacji rzymskiej w prowincji Brytania w I w. n.e. 13.00 – zakończenie konferencji, obiad

Suplement 73

ANEKS 5

plan sympozjum „Europa Śródziemnomorska i Europa Bałtycka”

przewodniczący: prof. dr hab. Krzysztof Mikulski oraz dr hab. Piotr Briks prof. US

18 września 2014 (czwartek) godz. 15:00 – 19:00

dr hab. Łukasz Niesiołowski-Spanò (Uniwersytet Warszawski): Kontakty zza morza a przemiany etniczne – śródziemnomorski model z przełomu epoki brązu i żelaza

prof. dr hab. Maciej Salamon (Uniwersytet Jagielloński): Znad Bałtyku nad Morze Czarne w III–XI w.

prof. dr hab. Marek Wilczyński (Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie): Ludy znad mórz północnych nad Morzem Śródziemnym. Germańskie królestwa w strefie śródziemnomorskiej i „morskie akcenty” w ich polityce wobec Imperium Romanum w V i VI w n.e.

prof. dr hab. Jan Prostko-Prostyński (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza): Rzymski senator nad Bałtykiem w VI wieku

prof. dr hab. Grzegorz Domański (Uniwersytet Szczeciński): Przemiany stylu życia w środkowoeuropejskim Barbaricum pod wpływem impulsów ze świata śródziemnomorskiego

prof. dr hab. Aleksander Bursche (Uniwersytet Warszawski): Narodziny pieniądza germańskiego. Napływ know-how do północnego Barbaricum w późnym antyku

dr hab. Grzegorz Wejman prof. US (Uniwersytet Szczeciński): Modele chrystianizacji ludów basenu Morza Bałtyckiego – podobieństwa i różnice

prof. dr hab. Henryk Samsonowicz (Uniwersytet Warszawski): Czy istniała Europa bałtycka?

dyskusja


ANEKS 6

Biogramy pracowników i doktorantów Zakładu Historii Starożytnej (2015)

Danuta Okoń

Dr hab. prof. ndzw. US, historyk staro-żytnik, specjalizująca się w epigrafice łacińskiej i prozopografii rzymskiej. Od 1990 roku zatrudniona w Zakładzie Hi-storii Starożytnej IH US, od 2010 kie-rownik tegoż zakładu.

Absolwentka II Liceum Ogólno-kształcącego im. Mieszka I w Szczeci-nie (klasa o profilu humanistycznym), a następnie kierunku historia na Uni-wersytecie Szczecińskim. Pracę magi-sterską „Śmierć w kulturze starożytne-go Egiptu” napisaną pod kierunkiem Profesora Włodzimierza Pająkowskie-go obroniła w Instytucie Historii US (1990 r.). Następnie obszarem jej zainteresowań stał się stan senatorski Im-perium Romanum, a szczególnie jego warstwa konsularna. D. Okoń od-była staże naukowe na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Pozna-niu oraz Université de Fribourg, gdzie przebywała jako stypendystka rządu Liechtensteinu. W 1997 roku uzyskała tytuł doktora na podstawie rozpra-wy przygotowanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Leszka Mrozewicza. Od grudnia 2009 roku doktor habilitowana, od lutego 2011 roku profesor US.

Autorka licznych prac naukowych poświęconych historii społecznej i politycznej Imperium Romanum doby pryncypatu. Członkini l’Associa-tion Internationale d’Épigraphie Grecque et Latine, Polskiego Towarzystwa Filologicznego, aktywna uczestniczka prac Komisji Historii Starożytnej Pol-skiego Towarzystwa Historycznego, w latach 2009–2011 jej wiceprzewod-

Suplement 75

nicząca, w latach 2011–2013 przewodnicząca. Wielokrotnie nagradzana za osiągnięcia naukowe i organizacyjne, odznaczona złotym Medalem KEN.

Piotr M. Briks

Urodzony 3 czerwca 1966 roku w Szcze-cinie, absolwent II Liceum Ogólno-kształcącego im. Mieszka I w Szczecinie (klasa o profilu matematyczno-fizycz-ny), dr hab. prof. ndzw. US. Teolog, bibli-sta i historyk starożytności. Specjalizują-cy się w historii, religii i kulturze Izraela. Studiował w Wyższym Seminarium Du-chownym w Szczecinie (1985–1991), na-stępnie na KUL (1993–1996) oraz w Éco-le Biblique et Archéologique Française de Jerusalem (1996–1998). Studia dok-toranckie rozpoczęte na KUL kontynu-ował na ATK/UKSW i zakończył obroną doktoratu Radość Boga w Starym Testa-mencie (1999). Habilitował się na podstawie monografii Koniec świata czy apokatastaza? Pozytywne aspekty koncepcji eschatologicznych w Biblii he-brajskiej (2004). W latach 1998–2004 był zatrudniony na Akademii Teo-logii Katolickiej (później Uniwersytet kard. Stefana Wyszyńskiego) w War-szawie oraz w tym samym czasie na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. W latach 2004–2008 wykładał na Wy-dziale Teologicznym US (2005–2008 wtedy też pełnił funkcję kierowni-ka Katedry Starego Testamentu). W roku 2006 objął stanowisko profesora nadzwyczajnego na Uniwersytecie Szczecińskim. Od 2008 roku zatrudnio-ny w Instytucie Historii i Stosunków Międzynarodowych Wydziału Huma-nistycznego US, obecnie w Zakładzie Historii Starożytnej.

Autor ponad 100 publikacji naukowych i popularno-naukowych. W 2000–2008 redaktor naczelny czasopisma „Colloquia Theologica Otto-niana”, członek Stowarzyszenia Biblistów Polskich oraz Polskiego Towarzy-stwa Historycznego. Przewodnik po krajach Bliskiego Wschodu (Izraelu, Palestynie, Grecji, Turcji, Libanie, Jordanii, Syrii, Egipcie).


Małgorzata Cieśluk

Filolog klasyczny, hellenistka. Swo-ją przygodę z kulturą starożyt-nej Grecji i Rzymu rozpoczęła już w liceum. Ukończyła klasę o profilu klasycznym w II Liceum Ogólno-kształcącym im. Mieszka I w Szcze-cinie z rozszerzonym programem języka łacińskiego oraz starożytnej greki.

Naturalną kontynuacją, pozwa-lającą na rozwinięcie zaintereso-wań, były studia na kierunku filolo-gia klasyczna w Instytucie Filologii Klasycznej Uniwersytetu im. Ada-ma Mickiewicza w Poznaniu (1986–1991). Ich owocem okazała się stała współpraca z ośrodkiem poznańskim, realizowana między innymi w for-mie corocznych stażów naukowych. Dzięki temu mogła powstać rozprawa doktorska zatytułowana Bohater i gra przeznaczenia w „Opowieści etiop-skiej” Heliodora (2003), a obecnie przygotowywana jest praca zatytułowana Na lądzie i morzu. Miejsce, droga, świat w antycznej powieści greckiej, która ma stanowić podstawę do wszczęcia przewodu habilitacyjnego.

Od roku 1994 jest zatrudniona w Instytucie Historii i Stosunków Mię-dzynarodowych US, początkowo w Zakładzie Nauk Pomocniczych Histo-rii, następnie w Zakładzie Historii Starożytnej. Główny nurt zainteresowań badawczych M. Cieśluk jest związany ze starożytną powieścią grecką. Jed-nocześnie pracuje nad przekładami z języka łacińskiego wybranych źródeł do historii Pomorza.

Jako filolog klasyczny „z przekonania” uczy języka łacińskiego i staro-żytnej greki, popularyzuje także wiedzę na temat języków i kultury kla-sycznej. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Historycznego i Polskie-go Towarzystwa Filologicznego. Dwukrotnie (w 2005 i 2008 r.) otrzymała stypendium Fundacji Lanckorońskich, co pozwoliło na przeprowadzenie kwerend bibliotecznych w American Academy oraz Deutsches Archëologi-sches Institut w Rzymie.

Suplement 77

Kamila Swinarska

Doktorantka w Zakładzie Historii Starożytnej od 2012 roku. Rocznik 1985, urodzona w Szczecinie. Ukoń-czyła XIII Liceum Ogólnokształcą-ce w Szczecinie. Stypendystka Kra-jowego Funduszu na Rzecz Dzieci. Absolwentka historii Uniwersyte-tu Warszawskiego, studiowała rów-nież stosowane nauki społeczne. Czterokrotna stypendystka Mini-stra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W 2009 roku odbyła stypendium zagraniczne w Hiszpanii (Uniwer-sytet w Saragossie), podczas które-go zbierała materiały do swojej pracy magisterskiej (pisanej pod kierun-kiem prof. Jana Kuli) dotyczącej polityki historycznej Hiszpanii.

Zainteresowania K. Swinarskiej skupiają się obecnie wokół historii sta-rożytnego i współczesnego Egiptu. W Kraju nad Nilem spędziła 4 lata pra-cując jako przewodnik (m.in. oprowadzając po Muzeum Kairskim). Jest licencjonowanym pilotem wycieczek oraz sędzią tenisa ziemnego. Wielo-krotnie uczestniczyła w Ogólnopolskich Dniach Arabskich. W czasie XIX Zjazdu Historyków Polskich pracowała w Biurze Prasowym.

Obecnie bierze udział w projekcie „Europeana 1914–18”, który ma na celu stworzenie wirtualnego muzeum i archiwum, gromadzącego pamiątki po pierwszej wojnie światowej. Pisze pracę doktorską na temat polityki his-torycznej Egiptu. Prowadzi ćwiczenia z powojennej Historii Powszechnej.


Jerzy Pachlowski

Urodzony 4 sierpnia 1977 roku w Szcze-cinie. Doktorant na wydziale historii US specjalizujący się w historii Starożyt-nego Bliskiego Wschodu w okresie hel-lenistycznym. Od roku 2013 prowadzi ćwiczenia z historii starożytnego Bliskie-go Wschodu oraz historii kultury staro-żytnej, na kierunkach Historia, Media i Cywilizacja na Wydziale Humanistycz-nym US. Jest także nauczycielem histo-rii i WOS w Zespole Szkół Budowlanych im. Kazimierza Wielkiego w Szczecinie. Wieloletni pedagog szczecińskich i byd-goskich szkół. Autor skryptu dla uczniów i nauczycieli szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych Muzyka w życiu codziennym Starożytnych Greków. W roku 2003 ukończył wydział histo-rii US, gdzie obronił pracę magisterską Babilońska literatura mądrościowa – próba porównania z biblijną literaturą mądrościową. Promotorem tej pracy był wieloletni pracownik Zakładu Historii Starożytnej US prof. Stefan Za-wadzki. J. Pachlowski równocześnie studiował na wydziale Edukacji Mu-zycznej, Dyrygentury Chóralnej i Muzyki Kościelnej Akademii Muzycznej w Poznaniu, gdzie w 2007 roku obronił pracę magisterską z oceną bardzo dobrą, Muzyka Starożytnej Grecji i Rzymu i jej recepcja we współczesności.

Jest jednym ze współorganizatorów ogólnopolskiej konferencji nauko-wej Elity w świecie starożytnym, która odbyła się we wrześniu 2013 roku w Szczecinie. Aktywny współpracownik biura prasowego XIX Powszech-nego Zjazdu Historyków Polskich w Szczecinie (wrzesień 2014 roku) oraz współautor zjazdowego dodatku do Kuriera Szczecińskiego. Wraz z dr Mał-gorzatą Cieśluk jest jednym z członków i założycieli koła naukowego, na kierunku Media i Cywilizacja.

Wspólnie z dr Małgorzatą Cieśluk organizował wystawę o szczecińskich starożytnościach Nos Graeci, nos Romani, nos Pomerani. Wielki miłośnik muzyki Gustawa Mahlera, Sergiusza Rachmaninowa, Karola Szymanow-skiego i Pink Floyd.

Suplement 79

Michał Baranowski

Urodziłem się w roku 1985. Moją przygo-dę z historią zacząłem od malarstwa Jana Matejki. Nie tylko chciałem znać tytuły obrazów, ale wiedzieć nieco więcej o wy-darzeniach, które ilustrują. Stąd pewnie moja fascynacja głównie okresem przed-napoleońskim. Czasami antycznymi za-interesowałem się dosyć późno, mniej więcej w 2000 roku, ale to właśnie spo-wodowało, że wybrałem się do liceum z językiem łacińskim (najpierw klasa hu-manistyczna, później... o zgrozo biolo-giczna – jednak mężem mojej nauczy-cielki biologii był historyk, więc była ona wyrozumiała dla mojej ignorancji dla budowy pantofelka etc.). Studia hi-storyczne rozpocząłem na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Po-znaniu i ukończyłem je w 2011 roku broniąc pracę magisterską Władza w „Pochwale Rzymu” Aeliusa Aristeidesa. Problemy greckiego intelektualisty, której promotorem była dr hab. Maria Musielak prof. UAM. Dalej podją-łem studia doktoranckie w Poznaniu, ale przyczyny osobiste skłoniły mnie do udania się na Uniwersytet Szczeciński, gdzie obecnie pracuję nad dyser-tacją doktorską, którą piszę pod okiem dr hab. Danuty Okoń prof. US.

Moje zainteresowania badawcze skupiają się wokół kilku tematów. Przede wszystkim jest to Kryzys III wieku w Cesarstwie Rzymskim. Intere-suje mnie jednak nie tyle prawda historyczna, ile sposób narracji o wydarze-niach z tego okresu. Prócz tego, kontynuuję zainteresowania związane z ru-chem tzw. Drugiej Sofistyki, a także kulturą doby panowania Antoninów.

Byłem uczestnikiem wielu konferencji (Szczecin, Gdańsk, Poznań, Wro-cław, Toruń, Kalisz), a także sekretarzem panelu wigilijnego na XIX Zjeź-dzie PTH. Współorganizowałem serię wykładów na Uniwersytecie Szcze-cińskim, a także prowadziłem liczne spotkania z historykami w Łodzi, jak i w Poznaniu. Pracuję jako tłumacz języka angielskiego.


Kamil Biały

Urodzony 23 czerwca 1989 roku w Gryfi-cach. Jest absolwentem Liceum Ogólno-kształcącego im. Bolesława Chrobrego w Gryficach z 2008 roku. W tym samym roku podjął studia historyczne na Uni-wersytecie Szczecińskim. Od samego po-czątku studiów jego zainteresowania ba-dawcze wiązały się z dziejami Bizancjum. Ich efektem były prace dyplomowe doty-czące tej tematyki, licencjacka poświęco-na relacjom bizantyńsko-łacińskim na Peloponezie po IV wyprawie krzyżowej oraz magisterska, w której Kamil Biały zbadał przekaz propagandowy dynastii Komnenów w Zarysie historii Jana Skylitzesa. W semestrze zimowym roku akademickiego 2012/2013 uczestniczył w seminarium bizantynistycznym prof. Małgorzaty Dąbrowskiej z Uniwersytetu Łódzkiego. Od 2013 roku jest doktorantem w Zakładzie Historii Starożytnej US, gdzie przygotowuje roz-prawę doktorską poświęconą księgom seweriańskim (74–80) Historii rzym-skiej Kasjusza Diona i ich recepcji w XI-wiecznym Bizancjum.

Zainteresowania badawcze Kamila Białego skupiają się wokół szeroko rozumianych zagadnień związanych z greckojęzyczną historiografią Ce-sarstwa Rzymskiego i Bizancjum. W ramach tych zagadnień skupia się w szczególności na tematyce bizantyńskiego prooimionu, propagandy po-litycznej w historiografii, znaczeniu retoryki w dziejopisarstwie rzymskim i bizantyńskim, zagadnieniach Quellenforschung w historiografii Bizantyń-skiej XI wieku, a przede wszystkim na recepcji antyku w Bizancjum. Oprócz tego pasją Kamil Białego jest greka klasyczna, w związku z czym w ramach rozprawy doktorskiej przygotowuje pierwszy polski przekład ksiąg 74–80 Historii rzymskiej Kasjusza Diona.

Suplement 81

Michał Kuligowski

Urodził się 26 sierpnia 1989 roku w Szczecinie. Jest absolwentem V LO im. Adama Asnyka w Szczecinie. Egzamin dojrzałości zdał w 2008 roku, a wynik, który uzyskał, pozwolił mu na rozpoczę-cie stacjonarnych studiów prawniczych na Wydziale Prawa i Administracji Uni-wersytetu Szczecińskiego. W 2013 roku napisał i obronił pracę magisterską pod tytułem Konstytucyjne prawo do sądu w Rzeczypospolitej Polskiej. W tym sa-mym roku ukończył studia uzyskując dyplom.

Po zakończeniu studiów przystąpił do egzaminu konkursowego, upoważniającego do odbycia aplikacji adwo-kackiej, który zdał za pierwszym podejściem.

Od II roku studiów należy do Europejskiego Stowarzyszenia Studen-tów Prawa ELSA, w ramach którego brał udział w organizacji wielu pro-jektów, w tym kilku międzynarodowych, takich jak „International STEP & Marketing Meeting”. Od początku III roku studiów nawiązał współpracę z kancelarią „Wódkiewicz Sosnowski. Adwokaci i radcowie prawni”, gdzie współuczestniczył w przygotowywaniu pism procesowych i opinii praw-nych, odbył tam również praktyki obowiązkowe po III roku studiów. Od 2014 roku pracuje w Kancelarii Adwokackiej adw. Mieczysława Sawary-na w Gryfinie. Pod jego patronatem kontynuuje odbywanie aplikacji ad-wokackiej.

Historyczne zainteresowania Michała Kuligowskiego koncentrują się na historii prawa, przede wszystkim prawa rzymskiego i jego ewolucji na przestrzeni dziejów. Włada językiem angielskim w stopniu zaawansowa-nym (certyfikat CAE) oraz językiem niemieckim w stopniu średnioza-awansowanym, szwedzkim i francuskim w stopniu podstawowym.


Pracownicy i doktoranci Zakładu Historii Starożytnej AD 2015

Spis Treści

30 lat Zakładu Historii Starożytnej Uniwersytetu Szczecińskiego

D. Okoń: Historia Zakładu w latach1985–2011 …………………………5P. Briks: Zakład Historii Starożytnej 2011–2015 ……………………… 17M. Cieśluk: Zakład Historii Starożytnej US – horyzont historyczny

czyli „Nos Graeci, nos Romani, nos Pomerani” …………………… 41

Aneksy

Bibliografia pracowników Zakładu (publikacje zwarte) ……………… 59

Programy konferencji:

Damnatio memoriae w europejskiej kulturze politycznej …………… 60Kobieta w kulturze politycznej świata ………………………………… 63Elity w świecie starożytnym …………………………………………… 66Plan sympozjum „Europa śródziemnomorska i Europa bałtycka” …… 73

Biogramy pracowników i doktorantów ZHS (2015)

Danuta Okoń …………………………………………………………… 74Piotr M. Briks …………………………………………………………… 75Magorzata Cieśluk ……………………………………………………… 76Kamila Swinarska ……………………………………………………… 77Jerzy Pachlowski ………………………………………………………… 78Michał Baranowski ……………………………………………………… 79Kamil Biały ……………………………………………………………… 80Michał Kuligowski ……………………………………………………… 81

Zakład Historii Starożytnej Uniwersytetu Szczecińskiego 1985-2015

Documents