Zaburzenia uczuciowości Piotr Januszko
Zaburzenia uczuciowości
Piotr Januszko
Emocje
Emocja jest to określony stosunek do zjawisk towarzyszący zaspokajaniu popędów.
Emocja to także subiektywnie odczuwany stan psychiczny, który przynagla do rozpoczęcia pewnych działań i któremu towarzyszą pewne zmiany cielesne i charakterystyczna ekspresja
• nastrój – dłuższy czas utrzymywania się emocji, który ponadto wyraźnie zabarwia różne aspekty zachowania i przeżywania
• afekt – silniejsze i prostsze emocje związane z procesami cielesnymi
• uczucie – emocje o bardziej złożonym i subtelnym charakterze
Podział zaburzeń uczuciowości
Typ Dynamika Wysycenie
Obniżenie nastroju
Podwyższenie nastroju
Lęk
Złość (dysforia)
Zobojętnienie
Spłycenie, zubożenie
Zaleganie
Lepkość
Chwiejność
Nietrzymanie
Syntymia
Hipertymia
Hipotymia
Atymia
Paratymia
Katatymia
(Wciórka, 2002)
Obniżenie nastrojuDłużej utrzymujący się ujemny ton emocjonalny i
ujemne zabarwienie uczuciowe wszystkich przeżyć
Sposób przeżywania:
1. nastrój depresyjny:
Uczucie rozpaczy, smutku, przygnębienia, niezdolności do odczuwania radości i przyjemności
Przekonania (triada depresyjna) o poczuciu niskiej samooceny, niskiej oceny własnej przeszłości oraz przyszłości
Głębiej obniżony nastrój może nadawać tym przekonaniom cechy urojeniowe
Wolno narasta i powoli ustępuje, mała reaktywność
Obniżenie nastroju
2. nastrój depresyjno-dysforyczny:
Uczucie żalu, rozżalenia, rozdrażnienia i złości
Przekonania odzwierciedlające:
• ujemną ocenę swej pozycji (poczucie poniżenie przez innych, złość wobec siebie) przy względnie zachowanej samoocenie
• Ujemna ocena poprzedzających wydarzeń
• Ujemna ocena sytuacji i możliwości jej rozwiązania
Cechy: gwałtowność, zmienność i znaczna reaktywność
Obniżenie nastroju
3. nastrój dystymiczny:
Złe samopoczucie z zahamowaniem myślenia, pobudliwością i lękliwością
Hipochondryczne poczucie wyczerpania i dolegliwości somatycznych
Podwyższenie nastrojuDłużej utrzymujący się wybitnie dodatni ton i
zabarwienie emocjonalne wszystkich przeżyć
Typy:
1. nastrój maniakalny:
Względnie równomierne podwyższenie nastroju o dość ekspansywnym, dłużej utrzymującym się charakterze
Wypowiedzi o poczuciu zawyżonej samooceny, zawyżenie oceny własnej przeszłości oraz przyszłości
Typowy dla zaburzeń afektywnych
Czasem wyższościowe cechy nabierają cech urojeniowych
Mania gniewna -gdy dołącza się drażliwość i złość
Podwyższenie nastroju2. nastrój euforyczny:
Płytkie wzmożenie nastroju
Dominuje wesołość, samozadowolenie, pogoda ducha
Skłonność do bagatelizowania trudności i przeciwieństw
Mniej trwałe i mniej ekspansywne, ale wyraźnie niedostosowane do realnych okoliczności
3. nastrój moriatyczny (moria, wiłość):
Odmiana euforii ze szczególnie nasiloną wesołkowatością i tendencją do dowcipkowania, błaznowania, niewyrafinowanych żartów
Charakterystyczne dla uszkodzenia części oczodołowej płatów czołowych
Podwyższenie nastroju3. nastrój moriatyczny (moria, wiłość)
CT głowy 55 letniej pacjentki w nastroju moriatycznym uwidoczniło guz okolicy czołowej mózgu
Podwyższenie nastroju
4. nastrój ekstatyczny:
Wzmożenie nastroju z charakterystycznym odcieniem ekstazy, podniosłości sytuacji i wydarzeń oraz własnego w nim udziału
Spokojna, lecz całkowicie pochłaniająca chorego kontemplacja przeżywanego stanu
Element obrazu psychoz padaczkowych i stanów padaczkowych o złożonej symptomatologii;
Epizodycznie w zaburzeniach afektywnych i schizofrenii
LękNastrój, w którym dominuje odczucie silnego zagrożenia
lub zatrważającej zmiany wywodzącej się z nieznanego źródła
Strach – gdy źródło jest znane
Obawa – gdy zagrożenie jest przewidywane
Trwoga – gdy zachodząca zmiana jest trwala
Panika – gdy zmiana jest nagła
Fizjologiczne mechanizmy i kliniczne przejawy tych stanów są podobne
Nastrojowi towarzyszy szereg przejawów:
- Wzbudzenia psychicznego
- Ruchowego
- Autonomicznego
Podział objawów lęku
a) behawioralne
b) psychiczne
c) wegetatywne
Lęk
Ewolucyjnie jako sygnał zagrożenia, motywujący do działania
W klinice widuje się przede wszystkim lęk, którego nasilenie, długotrwałość i bezprzedmiotowość wywierają wpływ dezadaptacyjny, a nawet destrukcyjny
• Lęk uogólniony - długotrwale utrzymujące się napięcie lękowe o różnej, mało zmieniającej się intensywności
• Lęk napadowy (napady paniki) – krótkotrwałe, powtarzające się epizody o bardzo dużym nasileniu przeżywanego lęku
• Lęk w postaci fobii – nawykowe unikanie sytuacji lękorodnych, kojarzonych z obawą wystąpienia objawów nasilonego lęku
Złość (dysforia)Nastrój, w którym dominuje negatywnie przeżywane wzburzenie
związane z poczuciem ograniczenia lub zablokowania (frustracji) możliwości swobodnej realizacji własnych celów
Złości towarzyszą:
• Przekonania o pokrzywdzeniu
• Wzbudzenie ruchowe i wegetatywne
Bardzo silnie motywuje do zachowań wyrażających wrogość, gotowość do ataku, zachowań agresywnych i autoagresywnych
1. Wybuchy złości – gwałtowne, intensywne, krótkotrwałe wyładowania złości, zwykle z czynną agresją
2. Złość uogólniona – dłużej utrzymujący się nastrój nacechowany złością i drażliwoścą, zwykle z mniej jaskrawymi przejawami agresji. Często łączy się z różnie nasilonym przygnębieniem (n. dysforyczno-depresyjny)
Sprzyja: Dysfunkcje i uszkodzenia o.u.n, zab. osobowości
Dynamika stanów uczuciowych
Zobojętnienie:
Wyraźne ilościowe ograniczenie lub brak przeżywania uczuć, najczęściej u chorych z postępującymi zaburzeniami organicznymi (otępienia)
Spłycenie uczuciowe (sztywność, bladość):Zatracanie intensywności, amplitudy, modulacji,
zabarwienia reakcji emocjonalnych na zachodzące wydarzenia i wypowiedzi, na osoby i okoliczności.
Typowe dla zaburzeń schizofrenicznych
Zubożenie uczuciowe:Uzyskiwanie przewagi bardziej elementarnych emocji
związanych z zaspakajaniem potrzeb biologicznych nad uczuciami bardziej złożonymi (potrzeby społeczne)
Typowe dla procesów organicznych i w niektórych przypadkach dla schizofrenii
Dynamika stanów uczuciowych
Zaleganie uczuć:
Tendencja do długotrwałego utrzymywania się stanów uczuciowych w mało zmienionej lub niezmienionej postaci
Lepkość uczuciowa:Podobna do zalegania, ale głównie chodzi tu o
niemożność oderwania się od uczuć, przejścia nad nimi do porządku
Chwiejność uczuciowaNadmierna zmienność, niestałość, nietrwałość nastroju,
przejawiająca się łatwym przechodzeniem między przeciwstawnymi stanami
Zaleganie uczuć, lepkość uczuciowa, chwiejność uczuciowa typowe dla osób z organicznymi zmianami mózgu
Dynamika stanów uczuciowych
Nietrzymanie uczuć:
Tendencja do wyzwalania gwałtownych i intensywnych reakcji emocjonalnych, które wyłamują się spod kontroli pod wpływem błahych bodźców
Sprzyjają różne dysfunkcje, uszkodzenia i choroby mózgu
Wysycenie- Syntymia - proporcjonalność, spójność, zbieżność przeżyć i
zachowań z towarzyszącymi im emocjami
- Hipertymia – ekspresja uczuciowa o cechach przesady, zbytniej intensywności (stany podwyższonego nastroju, zab. osobowości, substancje psychoaktywne)
- Hipotymia, atymia – ograniczenie lub brak ekspresji uczuciowej. Przeżycia i zachowania przybierają postać pustawą, chłodną, bezbarwną (zab. depresyjne, stany wyczerpania, zab. organiczne; atymia – w schizofrenii)
- Paratymia – wyraźne rozmijanie się ujawnianej i oczekiwanej ekspresji uczuciowej, niedostosowanie (schizofrenia)
- Katatymia – życzeniowe przekształcanie się przeżyć lub zachowań pod wpływem nastawień emocjonalnych