-
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5,
Ocak-2013, s. 95-116
AOLSDE BR DA KENT: AGA
Yusuf SEZGN
Z: Herodotos, Aigaiyi Aiollerin Aiolis Blgesinde kurduu 12 kent
arasnda saymaktadr. Antik yazarlar Aiollerin blgeye gelilerinin M..
1100 tarihlerinde baladn ileri srseler de, kaz sonular imdilik
kentin kuruluunun M.. 7. yzyln ilk yarsndan daha erkene gitmediini
gstermektedir. Polybiusun aktarmna gre, Bithynia kral Prusias II
ile Attalos II arasnda gerekleen bir savata Aigai ciddi bir ekilde
tahrip edilmitir (M.. 156-154). Prusias II, sava sonrasnda yaplan
bar antlamas gereince, tahrip ettii kentlere 100 talent demek
zorunda braklmtr. Kent bu tarihten itibaren, muhtemelen Pergamon
Krallnn da desteiyle, blgede ekonomik ve kltrel bir ekim merkezi
olmu, Tiyatro, Kent Meclisi Binas (Bouleuterion) ve Agora gibi
grkemli yaplarla donatlmtr. Aigainin Hellenistik Dnem boyunca
ekonomik adan gl bir kent olduu anlalmaktadr. Kentin dokumaclkta ve
yn retiminde blgede en nemli merkez olduu bilinmektedir.
Anahtar Kelimeler: Aigai, Aiolis, Bouleuterion, Apollon
Khresterios.
THE MOUNTAINOUS CITY OF AEOLIS: AIGAI
ABSTRACT: Herodotus names Aigai among the twelve cities that
Aiolians established in the Aiolis region. Although the historians
in the antiquity claimed that the Aiolian migrations to the area
began in the beginning of the twelfth century BC, the current data
obtained from the archaeological excavations indicate a date only
as far back as the first half of the seventh century BC for the
establishment of Aigai. According to Polybius' narrative, Aigai
suffered extensive damage during a battle between Prusias the
second, the King of Bithynia and Attalos the second (one fifty-six
one fifty-four BC). In fulfillment of the post-war treaty Prusias
the second was forced to pay one hundered talents to the cities
that he damaged. Following this period, Aigai became an attractive
economical and political center probably with the support that it
received from the Kingdom of Pergamon and it was adorned with
glamorous structures, such as the theater, bouleterion and the
agora. It is evident that Aigai was an economically powerful city
throughout the Hellenistic period. It is known that the city had a
stronghold in the region in textile weaving and wool
production.
Keywords: Aigai (Aegae), Aeolis, Bouleuterion, Apollon
Khresterios.
Aigai antik kenti, Manisa li Merkez leye bal Yundda Kseler
Kynn 2 km. gneyindeki Gn Dann zerinde yer almaktadr.1 Aigai,
gney ucunda birleen Pythikos ile onun kolu olan Setlik Deresinin
ortasnda bir yarmada gibi uzanan bir tepe ve onun kuzey rzgrna
kapal bat ve gney yamalar zerine konulanmtr (Res. 1). Antik kent,
adna antik ada Aspordene, gnmzde ise Yund Dalar ad verilen
volkanik
Yrd.Do.Dr., Trakya niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm,
Balkan Yerlekesi,
Edirne, [email protected] 1 Aigai Kazs buluntularn
yaynlamama izin veren deerli hocam Aigai Kazs Bakan Prof.
Dr. Ersin Doere teekkr ederim.
-
YUSUF SEZGN
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5,
Ocak-2013, s. 95-116 96
kayalklarda hayvanclk, zellikle kente adn veren kei
yetitiricilii, yer yer kk ovacklarda birikmi verimsiz toprakta tarm
yaparak yaamlarn srdrenlerin kurduu bir da kentidir. Yaklak 1000
yla yakn bir sre varln srdren kent, yakndaki Ege Denizinin kysnda
yeermi uygarln izlerini tayan grgl bir halk barndrmtr.
Herodotos, Aigaiyi Aiollerin Aiolis blgesinde kurduu 12 kent
arasnda saymaktadr. Antik yazarlar Aiollerin blgeye gelilerinin M..
1100 tarihlerinde baladn ileri srseler de kaz sonular imdilik
kentin kuruluunun M.. 7. yzyln ilk yarsndan daha erkene gitmediini
gstermektedir. Kentin ad Herodotosta Aigaiai (I.149), Polybiusta
Aigaieon (His. XXXIII.13) Tacitusda Aegaeates (Tac.Ann. II.47),
Pliniusda Aegaeae (Nat.His., V.32), kentin bast sikkelerde ise,
Aigeaion, Aigaion ve Aigeon olarak gemektedir.2 Kentin adn anan
dier antik yazarlardan Strabon (XIII.3.5), Pseudo Skylax (98), ve
Plinius (Nat.His., V.121), bu yerleimin deniz kysnda deil, i ksmda
ve dalk blgede olduunu vurgulamaktadr.
Kent, komusu olan Temnos ile birlikte M.. 547 yllarnda ortaya
kan Pers egemenliine kar direnmi ve bamszln korumutur (Ksenophon,
Hell. IV.8.5). Plutarkhosun aktarmna gre (Them. 26) nl Atinal
devlet adam Themistokles, Yunanistandan kap Kymeye doru gelirken,
yolunu Aigaiye evirmi ve orada kimseye grnmeden, yakn arkada
Nikagenes tarafndan dosta karlanm ve misafir edilmitir. Daha sonra
da kadn klna girerek, bir adr arabasnda Susaya doru yoluna devam
etmitir. Aigai, M.. 5. yzylda, Attika-Delos Deniz Birliine vergi
vermeyen kentler arasnda yer almaktadr.
Attalos Hanedanl, yaklak 150 yl sren hkimiyetleri boyunca,
Hellen dnyasnn kutsal merkezlerine ve farkl kentlere binalar ve
baka adaklar vakfederek bilim ve sanatn koruyucusu olduklarn
gsteren bir politika izlemilerdir.3 Sz konusu politika balamnda,
Pergamonun
2 W.M. Ramsay, Contributions to the History of Southern Aeolis
2, JHS 2, 1881, s. 296. 3 E.V. Hansen, The Attalids of Pergamon2,
Ithaca-London, 1971, 284-298; W. Radt,
Pergamon. Antik Bir Kentin Tarihi ve Yaplar, ev. S. Tammer,
stanbul, 2002, s. 275-277. Pergamon Krallnn kurucusu olan
Philetairos dneminden itibaren kente ve hemen yaknndaki Apollon
Khresterios Tapnana nemli yardmlarda bulunulmutur. Aigai yaknlarnda
yer alan Apollon Khresterios Tapnanda ele geen bir yazt ( )
Philetairosun etki alann Aigaiye kadar genilettiini kantlamaktadr.
Yazttaki ifadeden hareketle tapnan Philetairos tarafndan yaptrld
ileri srlmtr. H. Malay ve M. Ricl, tapnan yaygn olarak Attaloslar
tarafndan yapldnn kabul edildiini belirtmektedir (H. Malay, M.
Ricl, Two New Hellenistic Decrees from Aigai in Aiolis, Epigraphica
Anatolica. Zeitschrift fr Epigraphik und historische Geographie
Anatoliens 42, 39-60). H.-J.Schalles yaztn Apollon Khresterios
-
AOLSDE BR DA KENT: AGA
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5,
Ocak-2013, s. 95-116 97
yaklak 40 km. gneyinde yer alan Aigainin nemli bir yeri olduu
anlalmaktadr. Aigainin kent plan, teraslamalar, mimarisi ve birok
ayrnts Pergamonu anmsatmaktadr (Res. 1).4
Anadoluda Pergamon Krallnn gl rakibi olan Seleukos Krallnn
generali Akhaios komutasnda balatt saldrlar (M.. 220-218) sonucunda
Aigai5 ve Aiolis kylar Pergamon Kral Attalos Iin elinden alnmtr.
Ksa bir sre sonra Antiokos IIIe kar ayaklanan Akhaiosun ldrlmesi
ile (M.. 216) Aigai ve evresi yeniden Pergamon Krallna katlmtr.6
Polybiusun aktarmna gre (His. XXXIII.13), Bithynia kral Prusias II
ile Attalos II arasnda gerekleen bir savata Aigai, Prusias IInin
ordusu tarafndan tahrip edilmitir (M.. 156-154).7 Prusias II, sava
sonrasnda yaplan bar antlamas gereince, tahrip etii kentlere 100
talent demek zorunda kalmtr (Polybius, His. 33.13.8).8 Kent bu
tarihten itibaren, muhtemelen Pergamon Krallnn da desteiyle, blgede
ekonomik ve kltrel bir ekim merkezi olmu, Tiyatro, Kent Meclisi
Binas (Bouleuterion) ve Agora gibi grkemli yaplarla donatlmtr.
Attalos III, M.. 133 ylnda, lmnden nce, aklc bir politik karar ile
Pergamon
Tapnann kapsnn stnde ya da propylonunda durmas gerektiini
kaydetmektedir (H.-J. Schalles, Untersuchungen zur Kulturpolitik
der Pergamienischen Herrscher im dritten Jahrhundert vor Christus,
Istanbuler Forschungen 36, Tbingen, 1985, s. 35-36). Philetairos
tarafndan yaptrlan Meter Theon Tapnann aritrav bloklar zerinde yer
alan adak yazt da Apollon Khresterios Tapnandaki Philetairos ada
ile ayn kalpta yaplmtr ( . A. Conze, P. Schazmann, Mamurt-Kaleh:
Ein Tempel der Gttermutter unweit Pergamon, Berlin, 1911, 10; K.
Bringmann, H. Steuben, Schenkungen hellenistischer Herrscher an
griechische Stadte und Heiligtumer. Teil 1: Zeugnisse und
Kommentare, Berlin, 1995, s. 293, K.Nr.: 256 [E]). Apollon
Khresterios Tapna yazt ile ilgili detayl tartma iin bkz.: K.
Bringmann, H. Steuben, a.g.e., s. 285-286, K.Nr.: 251 [E]. G.E.
Bean, Two Inscriptions from Aeolis, Belleten XXX, 1966, s.
525-528.
4 Engebeli bir arazide yer alan Aigai ile Pergamondaki kamu
yaplarnn yerletirili biimleri arasndaki benzerlik, baka bir deyile
yelpazeyi andran ortak kent planlamas dikkat ekicidir. J.J.
Coulton, The Architectural Development of the Greek Stoa, Oxford,
1976, s. 70; W.E. Mierse, Temples and towns in Roman Iberia: The
social and architectural dynamics of Sanctuary Designs, from the
Third Century B.C. to the Third Century A.D., University of
California Press, 1999, s. 160-161.
5 Polybius, His. 5.77. 6 E.V. Hansen, a.g.e., s. 39; R.E. Allen,
The Attalid Kingdom: a Constitutional History,
Oxford, 1983, s. 99; D. Magie, Anadoluda Romallar. M.. III. ve
II. Yzyllarda Bat Anadolu, ev. N. Bagelen, . apar, stanbul, 2007,
s. 29-30. Polybiusun aktarmndan anlald zere Aigai ele geirilmeden
nce, .. 228 ylndan itibaren, Attalos egemenlii altndayd (J. Ma,
Antiochos III and the cities of Western Asia Minor, New York, 2000,
s. 46, dipnot 70).
7 Polybius, His. 33.13; E.V. Hansen, a.g.e., s. 134; D. Magie,
a.g.e., s. 60. 8 E.V. Hansen, a.g.e., s. 135; R.E. Allen, a.g.e.,
s. 99; D. Magie, a.g.e., s. 60.
-
YUSUF SEZGN
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5,
Ocak-2013, s. 95-116 98
Kralln Roma mparatorluuna balamtr. Bu tarihten sonra Aigai varln
Roma hkimiyeti altnda srdrmtr.
Hellenistik Dnemin balarndan itibaren Pergamon ile srdrlen yakn
iliki, Roma Dneminde de devam etmitir. Aigaide Roma ynetimine
ilikin en erken bilgi M.. 1. yzyla aittir. Roma mparatoru Ceasarn
gvenilir bir adam ve yakn dostu olan Prokonsl Publius Servilius
Isauricus, Asya Valisi olarak grev yapt srada (M.. 46-44) kente ve
buradaki Apollon Khresterios Tapnana nemli yardmlarda bulunmutur.9
Aigaide ele geen bir heykel kaidesinin zerindeki yaztta, Publius
Servilius Isauricus, yardmlar nedeniyle Aigaide onurlandrlmtr.10 17
ylnda blgede meydana gelen iddetli depremin yerle bir ettii kentler
arasnda Aigai de yer almaktadr. Tacitus (Tac. Ann. II.47) tarafndan
da sz edilen bu depremin yaralar mparator Tiberiusun cmert
yardmlaryla sarlm ve depremden zarar gren kentler kran ifadesi
olarak talyada imparatorun bir heykelini dikmilerdi.
Aigai antik kentindeki yerleim 3. yzyln sonlarna doru terk
edilmitir. Got aknlar ile ilikili olduunu dndmz bu terk edili
dneminde kent tamamen, bilinli olarak boaltlmtr. Kentte yerleim
tekrar 12. yzyl sonlarnda balamtr. Bu dneme ait ge Bizans kale-iskn
13. yzyln sonlarnda Manisa ve evresini ele geiren Saruhanoullar
tarafndan terke zorlanm olmaldr.
Aigainin Hellenistik Dnem boyunca ekonomik adan gl bir kent
olduu anlalmaktadr. Aigai dokumaclkta ve yn retiminde blgede tekel
konumuna gelmitir.11 Apollon Khresterios Tapna tarafndan kontrol
edilen geni arazilerden de nemli bir gelir elde edildii de
unutulmamaldr. Hellenistik Dneme ait Aigai sikkeleri zerinde grlen
kei tasvirleri ve uygun corafi koullar kentin kei yetitiricilii
asndan nemli bir merkez
9 Kentteki Roma Dnemine ait yaplarn nemli bir blm ve kentin
genilemesi Publius
Servilius Isauricus ynetimi dneminde gereklemi olmaldr (M.A.
Clerc, Les ruines d'Aegae en olie, BCH 10, 1886, s. 292; R. Bohn,
C. Schuchhardt, a.g.e., s. 66).
10 Publius Servilius Isauricus ile ilikili ele geen yaztlar iin
bkz.: M.A. Clerc, a.g.m., s. 289; R. Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e.,
s. 47, Abb. 60; 53, Abb. 69; 54, No. 5. Benzer ekilde, Publius
Servilius Isauricus Pergamonda geleneksel yasalar ve bamsz
demokrasiyi yeniden kurmu ve bu nedenle de kentin kurtarcs ve hayr
sahibi sfatn kazanmtr. Bkz.: W. Radt, a.g.e., s. 41.
11 Aigainin dokumaclkta blgede tekel olduuna dair bir yazt iin
bkz.: S. Reinach, Deux Inscriptions de lAsie-Mineure. 1. Convention
entre Aegae et Olympos, Revue des tudes grecques 4, 1891; E.V.
Hansen, a.g.e., s. 213-214; H. Malay, Bat Anadolu'nun Antik adaki
Durumu, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi 2, 1983, Ege niversitesi
Edebiyat Fakltesi Yaynlar, s. 58.
-
AOLSDE BR DA KENT: AGA
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5,
Ocak-2013, s. 95-116 99
olduunu dndrmektedir.12 Msrn Anadoluya papirs ihracatn
durdurmasnn ardndan retilmeye balanan parmenin ilk rnekleri kei ya
da koyun derisinden hazrlanmtr.13 Hellenistik Dnemin en byk
ktphanelerinden birine sahip olan Pergamonun ihtiya duyduu byk
miktarlardaki parmen, dost ve mttefik Aigaiden karlanm olmaldr.
Aigai ren yerindeki ilk almalar Fransz aratrmaclar tarafndan
gerekletirilmitir. Kentteki ilk aratrma 1881 ylnda S. Reinach
tarafndan yaplmtr. Reinach, Nemrut Kalesindeki yerlemenin ilk kez
kendisi ve W.M. Ramsay tarafndan incelendiinin sylemektedir.14
Kentteki ilk kaz almalar ise 1882 ylnn yaz aynda Fransz aratrmac
M.A. Clerc tarafndan yrtltr.15 Clerc, nekropolis alannda yrtt kaz
almalarnda, buluntular Louvre Mzesinde korunmakta olan 450 mezar
amtr.16 Kentteki en kapsaml almalar Pergamon kazs yesi olan R. Bohn
ve C. Schuchhardt tarafndan gerekletirilmitir.17 Aigai antik
kentindeki son dnem kazlar, 2004 ylndan beri, Ege niversitesi,
Arkeoloji Blmnden Prof.Dr. Ersin Doer bakanlndaki ekip tarafndan
yrtlmektedir.
Bouleuterion (Halk Meclisi Binas): Pergamon kaz ekibi yelerinin,
1886 ylnda, kentte yaptklar aratrmalarda Bouleuteriona18 ilikin ilk
veriler elde edilmitir (Res. 2A ve C).19 Bouleuterion yaknlarnda
belirlenen bir aritrav blou zerin deki yazt Apollonidas olu
Antiphanesin Zeus
12 W.G. Sayles, Ancient Coin Collecting II: Numismatic Art of
the Greek World, Krause
Publications, 2007, s. 87. 13 R.J. Forbes, Studies in Ancient
Technology, Vol. 5, Brill, Leiden, 1966, s. 65. 14 S. Reinach,
Chroniques d'Orient: documents sur les fouilles et dcouvertes dans
l'Orient
hellnique de 1883 1890, Paris, 1891, s. 221, 648; W.M. Ramsay,
a.g.m., s. 292. 15 Daha fazla bilgi in Bkz.: M.A. Clerc, a.g.m. 16
M.A. Clercin gerekletirdii kazlarn nekropolis ile snrl olmad,
almalar
kapsamnda Agora dkknlarndan birinin de boaltld anlalmaktadr.
M.A. Clerc, sz konusu kazya ilikin detayl bilgiler vermemektedir.
M.A. Clerc, a.g.m., s. 280-285; S. Reinach ve R. Bohn, Agoradaki
odalardan birinin M.A. Clerc tarafndan temizlendiini
belirtmektedir. S. Reinach a.g.e., s. 222; R. Bohn, C. Schuchhardt,
a.g.e., s. 16.
17 R. Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e. Bu almalar kapsamnda kentin
topografik haritas karlm, ayaktaki yaplarn planlar izilmi ve antik
kalntlar fotoraflanmtr. S. Reinach, Aigaideki almalarn Franszlardan
alnp Almalara verilmesinden duyduu rahatszl ak bir ekilde dile
getirmektedir. S. Reinach a.g.e., s. 648.
18 E. Doer, L. Doer, . Tl, Y. Sezgin, M. nder, S. Akat, M.H.
Kan, B. Yener, E. Dereboylu, . Trkan, E. Atay, M. ahan, F. Gen,
O.K. Serttrk, M.S. akr, Aigai 2004-2006 Yl Kazlar, KST 29-1,
Ankara, 2008, s. 214-218; Y. Sezgin, Aigai. Keiler Yurdu,
Seyahatname 7 (Ocak-ubat), 2010, s. 50-51; A. Yaman, Antik ada
Bouleuterionlar, Ege niversitesi-Yaynlanmam Lisans Tezi, 2008; .
Tl, Aigai. Aiolisde Bir Da Kent, Ege Yaynlar, 1995, s. 21-22.
19 R. Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e., s. 34-35.
-
YUSUF SEZGN
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5,
Ocak-2013, s. 95-116 100
Bollaios, Hestia Bollaia (Res. 2B) ve Demosa (yurttalar
topluluu) bir bina adadn gstermektedir (Res. 8).20 Kukusuz bu yazt
yklmadan nce Bouleuterionun n cephe duvar zerinde yer
almaktayd.
Bouleuterion Agora Meydanna balanan ana yol zerinde (Agora
Caddesi) eimli bir arazide, dou-bat ynnde uzanmaktadr. 24x14 m.
llerindeki yap ana blmden olumaktadr (Res. 2C, 3). Bouleuterionun
batdaki giri ksmnda on dzeninde alt adet stunla tasarlanm bir
galeriden oluan kulis yer almaktadr. Cavea blm on iki basamakl ve
yaklak yz doksan kii kapasitelidir. Orkestra ise yarm daire
formundadr. Yap, genel form ve plan zellikleri asndan, Theatron
formlu bir dier yap olan odeona ok benzemektedir. Ancak, aritrav
blou zerindeki yazt, yap iinde tespit edilen Hestia Bollaia klt
heykeli (Res. 2B), ve sahne binasna ait hibir izin olmamas sz
konusu yapnn odeon olamayacan kantlamaktadr.21 Caveann her iki
yanndan ve tam orta blmnden geen ayr merdiven ile orkestraya
ulalmaktadr. Orkestrann hemen dousunda, yrme dzleminin altnda drt
mekn yer almaktadr.22 Binann Agora Caddesine bakan cephesinden, ift
kanatl birer kap ile girilen meknlar n ve arka odadan olumaktadr.
levleri u an iin net olarak tespit edilemeyen n ve arka odalar
arasndaki gei tek kanatl bir kap ile salanmaktadr.
Orkestraya bitiik olan arka sradaki odalardan i tarafta kalan
iki oday ayran duvarn merkezinde, zerine Hestia Bollaia heykelinin
oturduu, dikdrtgen byk boyutlu blok talardan rl kare planl bir
platform aa karlmtr. Hestia Bollaia heykeli (Res. 2B) sz konusu
platformun hemen nne (dou) devrilmi ekilde ele gemitir. Hestia klt
ayn zamanda Prytaneion ile ilikili olmasna karn Bouleuterionda
Hestia kltnn yer almas, sz konusu yapnn hem Bouleuterion hem
Prytaneion olarak kullanlm olabileceini dndrmektedir.23 Ana kayaya
oyulmu bir bothros ukuru zerine oturan platform, orkestrann yrme
dzlemine kadar ykselmektedir. Bothros ukuru ierisinden Lagynos, tek
kulplu testi, kse
20 R. Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e., s. 34, Abb. 35. 21 Odeon ve
Bouleuterion karlatrmas iin bkz.: F. Sear, Roman Theatres. An
Architectural
Study, New York, 2006, s. 38 vd. 22 Morgantinada da
Bouleuterionun bitiiinde ift dkkn yer almaktadr (E. Sjqvist,
Excavations at Morgantina (Serra Orlando) 1963 Preliminary
Report VIII, AJA 68-2, 1964, s. 140 vd.).
23 2004 ylndan itibaren Bouleuterionun bulunduu alanda srdrlen
kazlarda Bouleuterionun yakn evresinde Prytaneion olarak
tanmlanabilecek bir yap tespit edilememitir. Bu adan yap,
Bouleuterion ve Prytaneionun ilevleri birletirilerek kullanlm
olabilir. Bu tez ilk olarak Bohn ve Schuchhardt tarafndan ileri
srlmtr (R. Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e., s. 34-35).
-
AOLSDE BR DA KENT: AGA
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5,
Ocak-2013, s. 95-116 101
vb. kaplarn yan sra on alt adet bronz sikke, pimi toprak figrin,
kandil, arak ve maltz paralar bulunmutur (Res. 6).24 Ele geen
buluntular yapnn inasn kutsamak adna gerekletirilen ritele ynelik
bir trene iaret etmektedir. Bothros ukurundan ele geen buluntularn
tamam M.. 2. yzyln ortalarna aittir ve yapya ilikin Terminus Ante
Quem vermektedir. Bununla birlikte, odalarn tabanlarnn zerinde ve
yapnn kuzeybat kesine eklenen meknlar topluluu ile yap arasnda yer
alan bir peristhasiste25 (Res. 7) in-situ olarak ele geen M.S. 3.
yzyla tarihli seramiklerin yan sra, Valerianus-Gallienus (M.S.
253-268) ve Alexander Severus-Philippus Arabs dnemlerine (M.S.
222-249) ait bronz sikkeler, Bouleuterionun son evresine ilikin
kesin veriler sunmaktadr.
Dkknlarn iine yklan Meclis enkaznda alt adet mermerden ba ve
bunlara ait gvdeler ele gemitir. Heykellerin orijinalinde,
Bouleuterionun kuzey duvarnn dou blm ve cephe duvarnn i
kesimlerinde oluturulmu payeler zerinde, durduklar anlalmaktadr.
Heykellerden iki tanesinin kaidesi zerinde yer alan Menestratow
Ippou Pergamhnw poei yazs (Res. 2D), her iki heykelin de Pergamonlu
heykeltra, Hippias olu Menestratos tarafndan yapldn
gstermektedir.26
Bouleuterionun oturma sralarnn tahrip olan gney ksmnda,
orkestrada ve kuliste yaplan sondajlarda Bouleuterionun altnda,
daha erken dneme ait, bir yapnn izleri tespit edilmitir.
Bouleuterionun inaat aamasnda erken yap ciddi oranda tahrip olmutur
ve erken yapya ilikin in-situ buluntu olduka snrl saydadr. Kulisin
dou duvarnn hemen batsndaki dar bir alanda, erken yapya ait sktrlm
bir toprak taban izine rastlanmtr. Tabann hemen altndan in-situ
durumda, M.. 3. yzyl sonu-2. yzyl bana tarihli, kalp yapm srahi ele
gemitir (Res. 5).27 Sz konusu tarih erken yapnn son evre kullanm
iin terminus oluturmaktadr. Bouleuterionun orkestrasnda
gerekletirilen sondajda, erken yap ile ilikili olduu anlalan bir
bothros ortaya karlmtr. Mutfak ve iki kaplar arlkl, youn seramik ve
kemik ieren bothros, olaslkla erken dnem yapsnn inas ncesi
gerekletirilen ritele ilikin olarak almtr (Res. 4). Tarihlenebilir
buluntular M.. 4. yzyla iaret etmektedir.
Bouleuterionun altnda, olduka snrl alanlarda izlerini tespit
edilebilen erken dnem yaps, mimarisi ile ksmen ayakta olan Meclis
Binasndan
24 E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 227, Res. 8. 25 E. Doer, Y.
Sezgin, M. Grbzer, Aigai 2007-2008, KST 31-2, 2010, s. 355-356,
Res. 6-
9. 26 E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 215. 27 S.I. Rotroff, The
Athenian Agora, Volume 22, Hellenistic Pottery: Athenian and
Imported
Moldmade Bowls, Princeton, 1982, lev. 69, 89, 406.
-
YUSUF SEZGN
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5,
Ocak-2013, s. 95-116 102
farkl bir plana sahiptir. Sz konusu yapnn, daha kk boyutlu erken
bir Bouleuteriona ait olabileceini dnmek gerekmektedir (Res. 3).
Bothros ierisinde ele geen M.. 4. yzyl malzemesi, Aigai
Bouleuterionunun ilk olarak bu tarihte ina edildiini bizlere
dndrmektedir.
M.. 2. yzyl sonlarnda, kentteki byk imar faaliyetleri ile
birlikte Bouleuterionda da kkl deiikliklere gidilmi, eski binann
yerine daha byk bir meclis binas ina edilmitir. Bouleuterionun
inasna destek veren Antiphanes ve Diaphanes isimli hayrseverler
(euergetes) ve dier aile fertleri, heykelleri yapnn kuzey duvar
nnde yer alan uzun bir ni zerinde sergilenerek onurlandrlmtr (Res.
8). Meclis binasnn n ksmndaki odalardan sz konusu heykeller ile
birlikte onurlandrma yaztlarnn yer ald kaideler de ele gemitir.
M.S. 3. yzyla kadar, yaklak be yzyl, varln srdrebilen
Bouleuterion, zamann ve depremlerin yer ald doa olaylarnn yaratt
tahribatlar sonucunda ok sayda onarm grmtr. Yap duvarlarnn i
yzlerindeki rglerde ve zellikle de gney duvarnn tamamnda farkl
teknikler bir arada kullanlmtr. M.S. 3. yzyl ile birlikte, u an iin
tam olarak tespit edemediimiz bir nedenden dolay kent terk edilmi
ve Bouleuterion kullanmdan kmtr. M.S. 12-13. yzyllara gelindiinde,
kentte yeni bir imar faaliyeti srdrlm ve bunun sonucunda
Bouleuteriona ait mimari elemanlar yeni yaplarn inasnda
kullanlmtr.
Agora (ar Binas)
Hellenlere zg bir kavram olan Agora yaygn ekilde, eksik bir
tanmlama ile pazaryeri diye evrilmektedir. Agora, daha doru ve
kapsayc bir tanmlama ile halkn bir araya geldii yer anlamnda
kullanlmaktadr.28 Kent merkezlerinde yer alan Agoralarda,29
standart olarak, en st katta yani Agora Meydanna bakan ksmlarnda
tek veya ounlukla ift nefli stoalar yer almaktadr. Stoa formu,
Agora alanlarnn simgesi haline gelmi, en nemli siyasi ve sosyal
unsurlardan birisidir. Ge Tun a saray mimarisinin Arkaik Dnemde
ortaya kan ve antik dnem sonuna kadar varln srdren stoa formuna
nclk ettii ileri srlmektedir.30
28 P.J. Rhodes, The Greek City States: A Source Book. Second
edition, Cambridge, 2007, s.
11; R.E. Wycherley, Antik ada Kentler Nasl Kuruldu?, (How the
Greeks Built Cities?, Londra, 1949) ev. N. Nirven, stanbul 1993, s.
59.
29 R.E. Wycherley, a.g.e., s. 45-46. 30 R. Martin, Recherches
sur L.Agora Grecque. tudes dhistoire et darchitecture urbaine,
Paris, 1951, s. 80-102; R.E. Wycherley, a.g.e., s. 46; J.J.
Coulton, a.g.e., s. 18.
-
AOLSDE BR DA KENT: AGA
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5,
Ocak-2013, s. 95-116 103
Aigai Agoras, kentin yerletii tepenin kuzeydou yamacnda, Agora
Meydann oluturan terasn dousunda yer almaktadr (Res. 9). Sz konusu
teras boydan boya geen antsal yapsyla kuzeygney dorultulu, fakat
doubat cepheli olarak konumlanmtr.31 Yaklak 80 m. uzunluunda ve dou
duvar 10.50 m. yksekliinde korunan Agora binas katl ina edilmitir.
Yap batda, aradaki bir duvar vastasyla Agora Meydan terasna
yaslanmaktadr. Birinci kat, dkkn olmas kuvvetle muhtemel, nl arkal
on drt odaya ev sahiplii yapmaktadr. Bunlardan on iki adedi dou,
iki adedi ise kuzey cephelidir. Eldeki mimari izler birinci katn
4.50 m. ykseklie sahip olduunu gstermektedir. kinci kat hakknda
fikir verebilecek mimari paralar son derece azdr. Bu katn odalara
blnm olduuna dair elde bir veri bulunmamakla birlikte, bu ihtimal
de gz ard edilmemelidir. Asl nemli soru ikinci katn hangi amala
kullanlddr. Gney cephede, in-situ durumda korunan eik ta, ikinci
kat giriine iaret etmektedir. Bu katn hava ve k gereksinimi ise
yine saakl ve ieriye doru genileyen kk pencerelerle salanmtr.
Yapnn nc kat, Agora Meydanndan birka basamakla klan, zeri, ift
sra stunlarn tad atyla rtl bir stoadr ve meydann dou snrn
oluturmaktadr. Bu alandaki enkazda ele geen mimari paralar ve stun
elemanlar, stoa yksekliinin yaklak olarak birinci kat ile ayn (4.50
m.) olduunu gstermektedir. Cephede Dor dzeni kullanlmken, ieride
kalan ikinci stun srasn on stunlar oluturmaktadr. Stunlar da binann
geneliyle ayn malzemeden, andezit tandan retilmi olmakla birlikte,
on stunlarnn balklar mermerdir.
L formlu bir plan emas gsteren binann kuzeyinde, batya doru
dnerek yapya bu formu kazandran ksm, nc katla orta kat arasnda bir
seviyede, Agora Caddesinin eimine gre kotlanm ve sz konusu caddeye
almaktadr. Bouleuterion binasna doru bakan ve kendi giriine sahip
olan bu ksm ayr bir mekndr ve Dor dzeninde tasarlanmtr. Gerek
dzenlemesi gerekse de Agora sisteminin dnda, caddeye, Bouleuteriona
bakan kendi girii ve cephesi, gerekse de kot olarak yapnn kat
dzenlemesinin dnda kalyor oluu, bu ksmn farkl bir amaca hizmet
ettiini dndrmektedir.
Agora Binas, kesme ta bloklardan (andezit) atkl isodomik duvar
rg sistemiyle ina edilmitir. Kap, pencere, korkuluk bloklar gibi
darlkl elemanlar haricinde ne kimyasal ne de fiziksel balayclar
kullanlmamtr.
31 Aigai Agorasna ilikin olarak bkz.: W.M. Ramsay, a.g.m.,
293-294; M.A. Clerc, a.g.m., s.
280-285; R. Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e., s. 14-27; . Tl,
a.g.e., s. 23-28; E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 218-219; Y. Sezgin,
a.g.m., s. 51-52.
-
YUSUF SEZGN
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5,
Ocak-2013, s. 95-116 104
0.85 m. kalnlndaki ift yzl duvarn ii moloz dolgudur ve d yzdeki
bloklar ieriye gre daha zenli yaplmtr. Binann kelerinde fermuar
bindirme sistemine sadk kalnm ve Helenistik Dnemin ortalarndan M..
1. yzyla kadar, kesme ta binalarn kelerinde moda olan pahlama
burada da uygulanmtr. Yapnn doramalarnn ahap, balayclarn kurun
takviyeli bronz ve/veya demir olduu anlalmaktadr. Stun balklar gibi
daha zel elemanlarda ise mermer kullanlmtr.
Agora Binasnda gerekletirilen snrl almalarda, yapnn net bir
ekilde tarihlenmesine olanak salayacak tabaka ve dzlemler tesit
edilememitir. Bununla birlikte genel plan itibariyle ve zellikle de
on balklarnn yardmyla yapy M.. 2. yzyl oralarna tarihlemek mmkndr.
2010 yl almalarnda Agora Binasnn dousunda bulunan terasta, snrl bir
alanda yrtlen almalar sonucunda M.. 7.-6. yzyla ait tabakalar ve
bununla ilikili bir duvar aa karlmtr.
Macellum (Et-Balk Pazar): Agora binasnn zemin kat dzleminde,
yapnn dousunda bulunan alan bir teras ya da kk meydan eklinde
tasarlanmtr. Bu kk meydanda Agora Binasndan ayr, fakat onunla ile
ok yakn bir iliki iinde olan bir yap yer almaktadr. Sz konusu yap
Hellenlerin Makellon, Romallarn Macellum adn verdikleri bir balk
veya et pazar olarak hizmet etmi olmaldr (Res. 10A-C).32 8.56 m.
apndaki yap, dzgn plaka talardan oluturulan drt basamaa sahiptir.
Yapnn ilk srasn oluturan baz blok talarn zerinde , , , , , , C,
gibi Hellen alfabesine ait harfler kaznmtr (Res. 10E). Bu durum
bloklarn bir plan dhilinde kesilip ekillendirildiklerini
kantlamaktadr. Macellumun zemini, bir slak mekn olarak kullanld iin
dzgn blok talarla denmitir. Yaltmn salanmas iin, plaka talar kire
harc zemin iine gmlmtr.
Yapnn biri dou kenarda, tabann oturma sras ile birletii noktada
basamaa oyulmu, dieri ilk basamak zerinde ikinci basama oluturan
taa oyulmu yarm ay formundaki iki delik, suyun yapnn iine giri ve
kn salamak zere yaplm olmaldr. Tabann oturma basamaklarna yakn
alanlarda, taban plakalarnn zerine oyulmu oluklu kenet delikleri ve
kare formlu ta veya baka malzemeden masa veya tezgh yerlerini
belirleyen kazma izgiler (Res. 10D) meknn gerekten de bir Macellum
olduunu dndrmektedir.
Nekropolis (Mezarlk): Aigai kentinin yer ald Gn Dann kuzeydou
etekleri ile daha kuzeyde Gryneion-Magnesia arasndaki antik
32 E. Doer, Aigai'de Bir Macellum, Miko, Mevsimlik Ege Kltr
Dergisi, Say 5, 2006,
12-14; E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 219; Y. Sezgin, a.g.m., s.
52.
-
AOLSDE BR DA KENT: AGA
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5,
Ocak-2013, s. 95-116 105
yolun getii vadinin kuzey yamalar nekropolis alan olarak
kullanlmtr.33 Mezar tipleri arasnda snrlar alak ta sralar ile
belirlenmi ve yma topran kaybetmi kk boyutlu tmlsler, az sayda oda
mezarlar, sandk mezarlar, sandk mezarlar evreleyen kare yaplar
(Res. 11A), dorudan topraa gmler, lahitler ve amphora mezarlar
dikkati ekmektedir.34 Hellenistik a boyunca, mezarlar
dikilitalar/steller ile belirlenmitir. Bunlara ilikin ok sayda
andezit tatan oyulmu kaideler grlmektedir. Kaidelerin stnde durmas
gereken dikilitalar yerel andezit tatan, kireta ya da mermerden
yaplmtr. Kimi eksedra paralar ve sunak talar kentin nekropolis
alanna yzyllarca srd anlalan tahriplere karn bir grsellik
katmaktadr. Roma dneminde, M.S. 2. yzyln sonu-3. yzyl bana ait
attika, ereveli ve girlandl andezit lahitler (Res. 11B-C)
nekropoliste youn olarak kullanlmtr. Kimi lahitler Hellenistik
dneme ait kare avlularn ilerine yerletirilmitir.
Sarn: Aigai kenti yaam boyunca yamur suyuna ihtiya duymutur.
Yamur suyunun binalarn temellerini ypratc etkisi hnerli drenaj
kanallar ile en aza indirilmi ve ta deli yollarn altnda yer alan
kanalizasyon sistemleri ile de saylar yzleri bulan kapal sarnlara
ve ak hayvan sulama gletlerine veya hamam depolarna
ynlendirilmitir. Ayrca kentin yer ald tepenin yaklak 200 metre
altnda akan antik Titnaios (Kocaay-Gzelhisar ay) ayndan muhtemelen
eeklerle yukarya tadklar ime suyundan da bahsetmek gerekmektedir.35
Sz konusu sarnlardan biri 2006 ylnda kazlmtr (Res. 12A). Sarn
zemininde yer alan s bir ukur iinde M.. 2. yzyla ait 12 adet bronz
Aigai sikkesi ele gemitir. Bilinli olarak alm bir ukur iine
yerletirilen sikkeler, sarncn Hellenistik dnemdeki ilk kullanm
evresinde, bir anlamda sunu olarak braklm olmaldr. Sarncn en son
kullanm evresine ilikin tabaka iinde ok sayda tam ve tama yakn gnlk
kullanm kab ele gemitir (Res. 12B). 12-13. yzyllara ait Bizans srl
ve srsz vazolarndan oluan buluntu gurubu (Res. 12C), sarncn M.. 2.
yzyldan M.S. 13. yzyl balarna kadar temizlenerek yzlerce yl boyunca
kullanldn gstermektedir.
Demirkap: Eski aratrmaclar tarafndan gerekletirilen almalarda da
adyla sz edilen Demirkap,36 kazlarn balad 2004 ylna kadar
ziyaretilerin yukar kente ilk admlarn attklar, tek giri noktasyd
(Res. 33 E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 208-209; Y. Sezgin, a.g.m.,
s. 53; M. Gne, Aigai
Nekropolleri, Ege niversitesi- Yaynlanmam Lisans Tezi, 2007. 34
M.A. Clerc tarafndan 1882 ylnda gerekletirilen almalarda,
nekropoliste 450 adet
mezarn ald ifade edilmektedir. Sz konusu mezarlarn tipleri ve
buluntular iin Bkz.: M.A. Clerc, Fouilles d'Aegae en olide, BCH 15,
1891.
35 E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 219-221; Y. Sezgin, a.g.m., s.
53; . Tl, a.g.e., s. 17. 36 M.A. Clerc, a.g.m., s. 277; R. Bohn, C.
Schuchhardt, a.g.e., s. 9.
-
YUSUF SEZGN
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5,
Ocak-2013, s. 95-116 106
13A).37 2004 ylnda gerekletirilen kaz almalar srasnda Demirkapnn
daha ge bir dnemde (muhtemelen Roma anda) kapatlp iptal edildii
tespit edilmitir. Kentin kullanlmayan deiik yaplarndan sklm lento
ve aritrav tr bloklarla gerekletirilen kapatma eylemi, Demirkapnn
hemen kuzeyinde yer alan ve kentin en byk kamu hamamlarndan biri
olan Kuzey Hamamnn muhtemelen M.S. 2.-3. yzyllarda ina edilmesiyle
ilikili olmaldr. Kapnn dnda yaplan sondajlarda kapya ynelen
herhangi bir ta deme izine rastlanmamasna karn, kap giriinden
kentin iine doru olduka byk plaka talarla denmi bir yol sistemi
mevcuttur. Kapnn dnda olmas gereken ta deme yol kamu hamam inas
srasnda tahrip edilmi olmaldr.
Yol, kapdan itibaren kentin iine doru ykselerek iki farkl ynde
devam etmektedir. Deme yolun altnda, ana kayaya oyulmu ve bir
insann girmesine msaade eden kanal sistemleri mevcuttur. Sz konusu
kanal sistemi yolun altndan, batdan douya doru yaklak 10 m. uzanr
ve bir kolu kuzeye, bir kolu da douya dnerek devam eder. Kanal
sisteminin, Demirkapnn arka alanna den yamur sularn kapnn dnda alt
kodda yer alan kamu hamamnn sarn ve su toplama havuzuna yneltmek
zere ina edildiini dnmek yanl olmasa gerektir.
Demirkapnn giriinde, sol ve sa yanlarda ana giri kapsnn sve
talar dikkati ekmektedir. Sveleri geince sol tarafta (kuzey ynde)
kentin surlarna bitiik olarak yaplm, kapnn iine bir kap ile alan ve
yine birbirlerine kaplar ile bal yan yana 4 adet mekn dikkati
ekmektedir. ptal edilmeden nce Demirkapnn kontrolnde kullanldn
dndmz bu meknlar kapnn iptalinden sonra Roma dneminde (M.S. 2. ve
3. yzyllar) arka alanda oluturan byk mekn iine katlm olmaldr.
Demirkapnn kapatlmasndan sonra kapnn arkasnda bulunan ve kapnn
ilevini srdrd srada henz hangi amalar iin kullanlm olduunu tespit
edilemeyen geni alan muhtemelen avlulu, sarnl geni bir yap iin
inaata alm olmaldr.38 Ayn yap kompleksine ait olan bir meknn (1
no.lu mekn) bat yarsnda kire katkl sktrlm kum ve akldan oluan bir
taban tespit edilmitir. Taban, zerinde in-situ olarak ele geen
buluntular yardmyla M.S. 2.-3. yzyllara tarihlenmitir. Genel
kullanmna ilikin olarak yaplan ilk gzlemler, meknn bir Andron
olarak kullanlm olabileceini dndrmektedir. Kire taban ve renkli
stuccolar ile bezenmi duvarlarnn varl, suya ihtiya duyulan bir
temizlik
37 W.M. Ramsey, a.g.m., s. 292-293; E. Doer v.d. 2008, a.g.m.,
s. 209-210. 38 Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 210.
-
AOLSDE BR DA KENT: AGA
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5,
Ocak-2013, s. 95-116 107
gereksinimi, kanal iinde ele geen hayvan kemikleri, zeytin
ekirdekleri gibi yeme ime ile ilikili veriler, bu varsaym
desteklemektedir. Fakat yine de etrafndaki dier meknlarn kazsnn
tamamlanmadan net sonulara ulamak u an iin pek mmkn
grnmemektedir.
Tiberius Kaps (Yenikap)
2006 ylnda kazlan ve Yenikap (Tiberius Kaps) diye tanmlanan sur
kaps Demirkapya gre yaklak 100 metre batda yer almaktadr (Res.
13C-D).39 Arkaik yukar kent suru burada bindirme zellikli bir kap
yapmaktadr. Demirkap ile arasnda bir bur bulunmaktadr. Arkaik yukar
kent surlarnn bindirme yapt bu kesimde kap aral olarak ngrlen
kesimde sur duvarna gre daha derince bir ukur kesim ve kap mimari
yesi olabilecek talar yzeyde tespit edilmitir.
Bu alanda yrtlen almalarda Dor dzenindeki bir aritrav paras
zerinde yer alan nemli bir yazt tespit edilmitir. Latince yaztta
..]PORE XII[.. yazmaktadr. Bu yaztn stnde ikinci bir aritrav paras
zerinde de ..]VRBIV[.. yazt okunmaktadr. Sz konusu yazt
TI-CAESAR-DIVI-AVG-F-DIVI-IVLI-N-AVG-P-M-TR-POT-XXXVI-IMP-VIII-COS-V-CONDITOR-VNO-TEMPORE-XII-VRBIVM-TERRAE-MOTV-VEXATARVM-TEMPLVM-RESTITVIT
biiminde bir kalptr ve mparator Tiberiusun 17 yl depreminden sonra
kuzey Egede yeniledii kentlerin varln belirtir.40 Bu onarm evresi,
yazt yardmyla elde edilen, yaklak 34-35 yllarna ait olmaldr.
Bizans apeli: Elimizdeki arkeolojik veriler, Bizans Dneminde kk
bir nfusun varlna iaret etmektedir. Bu dneme ait nemli yaplardan
biri olan Dou apel, kentin dousundaki sura yakn bir konumdadr.
14.60x6.20 m. llerindeki yap tek neflidir ve dousunda apsis,
batsnda ise giri akl yer alr. Apsis cephesinin kuzeydou kesinde
bulunan mezarlar yapnn buradaki Hristiyan toplulua mezar apeli
olarak hizmet verdiini dndrmektedir.
Demirkap olarak adlandrlan ve tepenin kuzey ucunda yer alan
dzlkte doudaki sura yakn bir konumda Dou apel olarak adlandrlan
Bizans Kilisesi yer almaktadr (Res. 13B).41 Dou apel 14.60x6.20 m.
lleriyle tara kentlerine zg sade ve mimari adan arpc bir zellii
olmayan bir Bizans kilisesidir. Genel yaps ile kk bir Hristiyan
cemaatinin
39 E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 211-214. 40 Tac.Ann. II, 47. Sz
konusu yazt, Fontrier tarafndan Magnesiann iki saat kadar
dousunda, Haclarda ele geen bir yazt ile tamamlamak mmkndr. Sz
konusu yazt iin bkz.: M.A. Fontrier, Exploration de la plain de
LHermus BCH XI, 1887, s. 89-90.
41 E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 210-211.
-
YUSUF SEZGN
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5,
Ocak-2013, s. 95-116 108
ihtiyalarna cevap verecek boyutta ina edilmitir. Dou-bat
dorultusunda uzanan apel tek neflidir ve dousunda apsis, batsnda
ise giri akl yer alr. Apsis cephesinin kuzeydou kesinde bulunan
mezarlar yapnn buradaki Hristiyan toplulua mezar apeli olarak
hizmet verdiini dndrmektedir.
Yapnn subasman duvarlarnn d yzlerinde, devirme talardan oluan
byk ve dzgn bloklar orthostatik ekilde yerletirilmitir. D duvarlarn
yapnn iine bakan blmleri ise ta ve tulalarn dnml olarak
yerletirildii almak ina teknii ile rlmtr. apelin i duvarlarnn
zerinde yer yer olduka iyi korunmu kire sva paralar belirlenmitir.
Kire sva zerinde krmz, pembe ve koyu mavi renklerden oluan boya
izleri grlmektedir. Olduka kt korunma durumu nedeniyle sz konusu
freskonun, figrl olup olmad anlalmamtr. apelin zemininde ele geen
youn kire ve dalm krk mermer paralar, zeminin krk mermer paralar
ile dendiini dndrmektedir. apeldeki kaz almalarnda gerek in-situ
gerekse de dank olarak ele geen ok saydaki srl Bizans seramii ve
Bizans sikkesi, yapnn M.S. 12-13. yzyllarda kullanm grdn
kantlamaktadr.
KAYNAKA
Allen, R.E., The Attalid Kingdom: a Constitutional History,
Oxford, 1983. Bean, G.E., Two Inscriptions from Aeolis, Belleten
XXX, 1966, s. 525-538. Bringmann, K., Steuben H., Schenkungen
hellenistischer Herrscher an griechische
Stadte und Heiligtumer. Teil 1: Zeugnisse und Kommentare,
Berlin, 1995. Clerc, M.A., Les ruines d'Aegae en olie, BCH 10,
1886, s. 275-296. ______, Fouilles d'Aegae en olide, BCH 15, 1891,
s. 231-237. Conze, A., Schazmann, P., Mamurt-Kaleh: Ein Tempel der
Gttermutter unweit
Pergamon, Berlin, 1911. Coulton, J.J., The Architectural
Development of the Greek Stoa, Oxford, 1976. Doer, E., Aigai'de Bir
Macellum, Miko, Mevsimlik Ege Kltr Dergisi, Say 5,
2006, s. 12-14. Doer, E., Doer, L., Tl, ., Sezgin, Y., nder, M.,
Akat, S., Kan, M.H., Yener, B.,
Dereboylu, E., Trkan, ., Atay, E., ahan, M., Gen, F., Serttrk,
O.K., akr, M.S., Aigai 2004-2006 Yl Kazlar, KST 29-1, Ankara, 2008,
s. 207-232.
Doer, E., Sezgin, Y., Grbzer, M., Aigai 2007-2008, KST 31-2,
2010, s. 343-356.
Fontrier, M.A., Exploration de la plain de LHermus BCH XI, 1887,
s. 79-107. Forbes, R.J., Studies in Ancient Technology, Vol. 5,
Brill, Leiden, 1966. Gne, M., Aigai Nekropolleri, Ege niversitesi-
Yaynlanmam Lisans Tezi, 2007. Hansen, E.V., The Attalids of
Pergamon2, Ithaca-London, 1971.
-
AOLSDE BR DA KENT: AGA
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5,
Ocak-2013, s. 95-116 109
Ma, J., Antiochos III and the cities of Western Asia Minor, New
York, 2000. Magie, D., Anadoluda Romallar. M.. III. ve II.
Yzyllarda Bat Anadolu, ev.
N. Bagelen, . apar, stanbul, 2007. Malay, H., Bat Anadolu'nun
Antik adaki Durumu, Arkeoloji ve Sanat Tarihi
Dergisi 2, 1983, Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, s.
50-61. Malay, H., Ricl, M., Two New Hellenistic Decrees from Aigai
in Aiolis,
Epigraphica Anatolica. Zeitschrift fr Epigraphik und historische
Geographie Anatoliens 42, s. 39-60.
Martin, R., Recherches sur L.Agora Grecque. tudes dhistoire et
darchitecture urbaine, Paris, 1951.
Mierse, W.E., Temples and towns in Roman Iberia: The social and
architectural dynamics of Sanctuary Designs, from the Third Century
B.C. to the Third Century A.D., University of California Press,
1999.
Radt W., Pergamon. Antik Bir Kentin Tarihi ve Yaplar, ev. S.
Tammer, stanbul, 2002.
Ramsay, W.M., Contributions to the History of Southern Aeolis 2,
JHS 2, 1881, s. 271-308.
Reinach, S., Chroniques d'Orient: documents sur les fouilles et
dcouvertes dans l'Orient hellnique de 1883 1890, Paris, 1891.
______, Deux Inscriptions de lAsie-Mineure. 1. Convention entre
Aegae et Olympos, Revue des tudes grecques 4, 1891, s. 268-275.
Rhodes, P.J., The Greek City States: A Source Book. Second edition,
Cambridge
2007. Rotroff, S.I., The Athenian Agora, Volume 22, Hellenistic
Pottery: Athenian and
Imported Moldmade Bowls, Princeton 1982. Sayles, W.G., Ancient
Coin Collecting II: Numismatic Art of the Greek World,
Krause Publications 2007. Schalles, H.-J., Untersuchungenzur
Kulturpolitik der Pergamienischen Herrscher im
dritten Jahrhundert vor Christus, Istanbuler Forschungen 36,
Tbingen, 1985. Sear, F., Roman Theatres. An Architectural Study,
New York, 2006. Sezgin, Y., Aigai. Keiler Yurdu, Seyahatname 7
(Ocak-ubat), 2010, s. 49-53. Sjqvist, E., Excavations at Morgantina
(Serra Orlando) 1963 Preliminary Report
VIII, AJA 68-2, 1964, s. 137-147. Tl, ., Aigai. Aiolisde Bir Da
Kent, Ege Yaynlar, 1995. Yaman, A., Antik ada Bouleuterionlar, Ege
niversitesi-Yaynlanmam Lisans
Tezi, zmir 2008. Wycherley, R.E., Antik ada Kentler Nasl
Kuruldu?, (How the Greeks Built
Cities?, Londra, 1949) ev. N. Nirven, stanbul 1993.
-
YUSUF SEZGN
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5,
Ocak-2013, s. 95-116 110
Resim1: Aigainin Topografik Haritas ve Hlihazr Plan.
-
AOLSDE BR DA KENT: AGA
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5,
Ocak-2013, s. 95-116 111
Resim 2: A) Bouleuterionun doudan grnm. B) Dou-Bat kesiti. C)
Hestia
Bollaia Heykeli. D) Heykellerden ikisi zerinde yer alan
heykeltra imzas.
Resim 3: Bouleuterionun Plan.
-
YUSUF SEZGN
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5,
Ocak-2013, s. 95-116 112
Resim 4: M.. 4. yzyl bothrosu.
Resim 5: Erken Bouleuteriona ait mimari izler ve seramik
buluntu.
-
AOLSDE BR DA KENT: AGA
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5,
Ocak-2013, s. 95-116 113
Resim 6: M. . ge 2.erken 1. yzyl bothrosundan gelen bir ksm
seramik
buluntu.
Resim 7: Peristhasis (solda) ve iinden gelen bir ksm seramik
buluntu.
-
YUSUF SEZGN
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5,
Ocak-2013, s. 95-116 114
Resim 8: Antiphanes, Diaphanes isimli hayrseverler (euergetes)
ve dier aile
fertlerine ait yaztlar.
Resim 9: A) Agorann gneyden grnm. B) Agorann cephe izimi. C)
Agorann 1880lerde grnm.
-
AOLSDE BR DA KENT: AGA
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5,
Ocak-2013, s. 95-116 115
Resim 10: A-B) Macellum C) Plan D) Taban plakalarnn zerine
oyulmu oluklu
kenet delikleri ve tezgah yerleri. E) Baz blok talarn zerinde
yer alan harfler.
Resim 11: A) Nekropoliste kazlan alann genel grnm. B-C)
Lahit
rnekleri D) Kazlan mezarlarda ele geen bir ksm buluntu.
-
YUSUF SEZGN
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5,
Ocak-2013, s. 95-116 116
Resim 12: A) Sarnn genel grnm. B) Bizans seramiklerinin buluntu
durumu.
Bizans seramiklerinden rnekler.
Resim 13: A) Demirkapnn batdan grnm. B) Bizans apeli. C)
Tiberius Kapsnn kaz ncesi grnm. D) Tiberius Kapsnn kaz
sonras grnm.