-
Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Dergisi C. 46,
S. 1 (2006), ss. 53-78
YUNAN ULUSAL KMLNN OLUUMU SRECNDE SEL VE DISAL PARAMETRELERN
ANALZ
Ferhat Pirini*
zet Yunanistan gnmzde, Yunan kimlii ekseninde dil, etnik kken,
tarih, din
ve kltr gibi deerleri ile 1830da kurulan Yunan devletinden
olduka farkl bir siyasal kltre ve toplumsal yapya sahip olmutur.
Yunan devletindeki teritoryal genilemenin yan sra Yunan bilincinde
yaanan deiim/dnm, hem sre hem de anlam itibariyle kendine zg bir
ulus ina sreci ile ilikilidir. ster isel ve dsal unsurlarn
etkileimi isterse de ulusal glerin yeni deer yaratma sreci asndan
baklsn, Yunan ulus ina srecinin gerek dnsel gerekse eylemsel
boyuttaki geliimi byk oranda dsal deikenlerin etkisi altnda
gereklemitir. Bu balamda, almada Yunan ulusuluunun bir devlete
dnmesinden nceki periyotta isel ve dsal boyut irdelendikten sonra,
Yunan devletinin kurulmasyla ulus inas erevesinde ekillenen Yunan
ulusal kimlii ve bu kimlii etkileyen parametreler isel ve dsal
unsurlaryla analiz edilecektir.
Anahtar Kelimeler: Helen, Yunanistan, Yunan Ulusal Kimlii,
Megali dea, Trk-Yunan likileri
Abstract Analyze of Internal and External Parameters in the
Process of Greek
National Identity Formation With her values as language, ethnic
root, history, religion and culture in the
axis of Greek identity, contemporary Greece has a very different
political culture
* Ara. Gr., Uluda niversitesi, ..B.F., Uluslararas likiler
Blm.
-
Ferhat Pirini 54
and social structure than the Greek state founded in 1830.
Besides the territorial expansion of Greek state, the
change/transformation occurred in Greek consciousness is closely
related with a sui generis nation building process. Whether the
interaction of internal and external elements or creation of new
values by national powers regarded; the progress of Greek nation
building process in theoretical and practical dimensions, is
heavily influenced by external factors. In this context, after
examining the dynamics of Greek nationalism in the era of pre-Greek
state; the article will analyze the internal and external
parameters of Greek national identity which have shaped in the
frame of Greek nation building process.
Key words: Hellen, Greece, Greek National Identity, Megali Idea,
Turkish-Greek Relations
Giri
Gnmz Yunanistan, Yunan kimlii ekseninde dil, etnik kken, tarih,
din ve kltr gibi deerleri ile 1830da kurulan Yunan devletinden
olduka farkl bir siyasal kltre ve toplumsal yapya sahip olmutur.
Yunan devletindeki teritoryal genilemenin yansra Yunan bilincinde
yaanan deiim/dnm, hem sre hem de anlam itibariyle kendine zg bir
ulus ina sreci ile ilikilidir. ster isel ve dsal unsurlarn
etkileimi isterse de ulusal glerin yeni deer yaratma sreci asndan
baklsn, Yunan ulus ina srecinin gerek dnsel gerekse eylemsel
boyuttaki geliimi byk oranda dsal deikenlerin etkisi altnda
gereklemitir. Dsal deikenler, Rnesans ve Aydnlanma hareketleriyle
birlikte Avrupann dnsel, tarihsel ve kltrel kklerini antik Helende
aramaya balamas ve bu miras ortaya karmak iin almalar yapmas ile
balar. Dier bir deyile Avrupallarn, kltrel gemiine kadim bir tarih
yaratma arzusu, tm Avrupada antik Helene duyulan hayranln
glenmesine yol amtr (Morin, 1988: 89). Avrupadaki bu yaklam
dorultusunda ortaya kan Yunanlarn antik Helenlerin torunu olduu
iddias ise, Yunanlarn, Bat medeniyetinin kurucusu gibi alglanmasna
yol amtr. Avrupa tarafndan Yunanlara atfedilen bu kimlik, dnemin
Yunan entelektelleri iin ei bulunmaz bir frsat olarak
deerlendirilmi ve ulusal kimlik yaratma abas, Avrupann ne kard
deerler zerinden yaplmtr.
1830da bir Yunan devletinin kurulmas ise, Osmanl mparatorluunun
askeri ve siyasal anlamda zayflad ve Avrupada politikadan edebiyata
ve sanata uzanan bir izgide antik Helene duyulan hayranln glendii
bir dneme rastlar. Asl ilgin olan nokta, Osmanl egemenliinde bamsz
bir devlet kurmak iin ilk ayaklanan Srplar olmasna ramen; Osmanldan
ayrlarak ilk devlet kuranlarn Yunanlar olmasdr. Avrupada antik
Helene duyulan hayranlk ve Avrupann kltrel kklerini burada arama
abasnn Yunanlar asndan olumlu
-
Yunan Ulusal Kimliinin Oluumu Srecinde sel ve Dsal
Parametrelerin Analizi 55
etkileri, Yunanistann kurulmasnda verilen askeri ve siyasal
destekle snrl kalmamtr. Yunanistann megali idea politikas
erevesinde topraklarn byk oranlarda geniletmesi de reelpolitiin yan
sra bu faktrle ilikilidir. Bu yaklamn gnmz Yunan d politikasnda da
etkili olduu ifade edilebilir. Trkiye ile yaad sorunlarda olduu
gibi, Makedonya konusunda da Avrupa devletlerinin Atina ile
atmaktan kanmalar bu gerei yanstmaktadr.
Trk-Yunan ilikilerini Yunan ulusal kimliini oluturan eleri
dikkate alarak analiz etmek, hem gemii hem de gelecei anlamada daha
yararl bir yntem olacandan; almada, esas olarak en byk aamas
1920lere kadar gerekleen ve byk lde dsal faktrler ekseninde gelien
Yunan ulus ina sreci analiz edilecektir. Avrupa Birlii srecindeki
Trkiyenin Yunanistanla ilgili sorunlarnda nc boyutun rol bylelikle
daha iyi ortaya konabilir.
Nitekim ilk kurulduunda, yaklak 47 bin km2 topraa ve bir ulusun
sahip olmas gereken ortak deerler olan dil, etnik kken, tarih
bilinci gibi zellikler asndan birbirinden farkllk gsteren bir buuk
milyondan az nfusa sahip olan Yunanistanda, Ortodoksluk lkede
yaayanlarn tek ortak zelliini yanstmaktayd. Gnmzde ise Yunanistan
132 bin km2 topraa ve 10 milyondan fazla nfusa sahip olan bir lke
haline gelmi ve Ortodoksluk ulusal bir bilin yaratmada kullanlmaya
devam etmektedir.
Sonuta, dsal faktrlerin etkisiyle kendisini srekli yeniden
ekillendiren Yunan ulus ina srecinin, Yunan devletinin kurulmasyla
birlikte, ulusuluk olgusu temelinde gelitii ve ulusuluun neredeyse
btn unsurlarnn ve/veya aralarnn Yunan bamszlna giden sreten gnmze
kadar sklkla kullanld grlmektedir. almada Yunan ulusuluunun bir
devlete dnmesinden nceki periyotta isel ve dsal boyut irdelendikten
sonra, Yunan devletinin kurulmasyla ulus inas erevesinde ekillenen
Yunan ulusal kimlii ve bu kimlii etkileyen parametreler isel ve
dsal unsurlaryla analiz edilecektir.
1. Bamszlk ncesinde sel Dinamikler Osmanlda Fatih Sultan
Mehmetle birlikte Ortodoks Hristiyanlara
verilen millet stats, daha sonralar Gregoryen Hristiyanlara
(Ermeniler) ve Yahudilere de verilmi olmakla beraber buradaki
millet kavram, modern anlamda ulusun tad ierikten olduka farklyd.
Zira, Osmanldaki millet sistemi, modern ulusun paylat ortak
deerlerden sadece biri olan dine dayanmaktayd. Bu adan bakldnda,
modern anlamdaki ulusun iinde bulunan dier unsurlarn hemen hemen hi
birisi, sadece din unsuru temel alnarak yaplan millet tanmnda
bulunmamaktayd (Vucinich, 1962: 605-606).
-
Ferhat Pirini 56
Osmanlda Rum1 milleti olarak da adlandrlan Ortodoks milleti ve
Patrik, Fatih Sultan Mehmet bata olmak zere padiahlarn yaynlam
olduklar beratlarla bir dizi haklara ve ynetsel zerklie sahip
olmulard. Bu beratlardan kaynaklanan haklar Bizans mparatorluu
dneminde tannan haklarla neredeyse ayn ierie sahipti. Nitekim
Rumlar, din deitirmeye zorlanmamakta, dinlerinin gereklerini zgrce
yerine getirmekte ve Patrikhanenin ynetimine mdahale
edilmemekteydi. Patrik ve Kutsal Meclis (Sen Sinod), din adamlarn
atama, grevden alma, kendilerine bal kiliseleri ve manastrlar
denetleme hakkna sahipti. Patrikhaneye bal kiliselerin, manastrlarn
ve dier sosyal kurulularn malvarlklar ve bunlarla ilgili ilemlerde
Patrik ve Piskoposlar son sz hakkna sahipti. Ayrca Rumlarla ilgili
hem medeni hukuka hem de ceza hukukuna ilikin konularda yetki
Patrikhanedeydi (Katsiadakis, 1995: 16; Arnakis, 1952:
242-243).
Bu balamda, Fenerliler, ounluunu Yunanlarn oluturduu ve adn
stanbulun Fener blgesinden alan bir grup olmakla beraber Rum
milletinden sorumlu olan Patrikhane zerinde en etkili olan kesimdi.
Rum milleti iinde olduka etkin olan Fenerlilerin, Yunanlarn
milletten devlete giden srelerinde zellikle dnsel alanda nemli rol
oynadklarn belirtmekte yarar var. Nitekim, Osmanl dneminde Rum
milleti iinde bir aristokrat snf olarak grlen Fenerliler, kurulacak
olan devlette de siyasal/kltrel elitlerden biri pozisyonuna sahip
olmular ve Yunan ulus kimliine dayal bizin oluturulmasnda nemli rol
oynamlardr2 (Volkan/Itzkowitz, 1995: 70; Vucinich, 1962: 611;
Clogg, 1976: 46).
Osmanl dneminde Fenerlilerin yan sra Yunan ulusal hareketi
asndan etkili olan bir baka grup ise Yunan tccarlaryd. Bu noktada
Yunan tccarlarnn Yunan ulusuluk hareketinin domas aamasndaki
rolleri konusunda farkl grler bulunmaktadr. Bununla beraber,
zellikle Avrupa lkeleri ve Rusya ile yapm olduklar ticaret sonucu
bu lkelerin dillerini renmeleri, bu lkelerle ilikileri
gelitirmeleri, Avrupada gelien fikirlerin Osmanl topraklarnda
yaayan Yunanlar arasnda yaylmasn
1 Rum terimi gnmzde sadece Yunanlar artrmakla beraber, kken
olarak Romadan gelmektedir. Dolaysyla Rum milleti, sanldnn aksine
sadece Yunanlar deil; eski Dou Roma mparatorluu topraklarnda
yaayan, Ortodoks olan ve iinde bir ok etnik grubu barndran topluluu
ifade etmektedir. 2 Ancak, Yunanlarn Osmanl mparatorluundaki
etkilerinin bir Yunan devletinin kurulmasyla son bulmad da
belirtilmelidir. Zira, Yunan Krallnn kurulmasndan ve bunun Osmanl
tarafndan tannmasndan 50 yl sonra bile Yunanlarn zellikle
mparatorluun d ilikileri zerinde etkilerinin devam ettii
sylenebilir. Osmanlnn gerileme dnemlerinden konuya ilikin rnekler
verilebilir: Berlin Kongresinde Osmanl mparatorluu aslen bir Yunan
olan Alexander Caratheodory tarafndan temsil edilmekteydi. Ayn
ekilde II. Abdlhamit dneminde mparatorluun Londra, St. Petersburg
ve Atinadaki bykelileri de Yunan kkenliydi.
-
Yunan Ulusal Kimliinin Oluumu Srecinde sel ve Dsal
Parametrelerin Analizi 57
salamalar ve stanbulun yan sra zmir, Bkre, Sakz, Ayvalk gibi
yerlerde eitli okullar ve ktphaneler amalar asndan
deerlendirildiinde, Yunan tccarlarn ulusuluk hareketinde en azndan
pasif olmayan bir rol oynadklar grlmektedir (Clogg, 1997: 37-40;
Volkan/Itzkowitz, 1995: 81; Grel, 1993: 24-25).
Yunan ulusal hareketinin domasnda ve zellikle dnsel boyutunun
gelimesinde en etkili olan unsur, Yunan entelektelleriydi. ounlukla
Avrupada yaayan bu grup, burada meydana gelen gelimeler ve
akmlardan dorudan etkilenmekteydi. Rnesans ve Aydnlanma sonras
dnemde Avrupa entelektellerinde bir antik dnem hayranl olumu ve bu
balamda Yunanlar, antik dnemin mirass olarak ele alnmt. Yunan
ulusal kimliinin olumasnda nemli unsurlardan biri olan bu dnce,
Yunan entelektelleri tarafndan da kabul grerek gerek bamszlk ncesi
dnemde gerekse bamszlk sonrasnda ulus inasnn nemli bir parasn
oluturacaktr. Bunun yan sra Yunan entelekteller, bamszlk sonras
srete tutucu ve geleneki olarak nitelendirdikleri dier gruplara kar
durmular ve Yunan devletinde etkili siyasal/kltrel elitlerden biri
olmulardr (Millas, 1999: 43-46).
Son olarak, zellikle Yunanlarn youn olarak yaad Mora
yarmadasnda, ekyalk yapan yerel Yunan eteleri (Klepht) ve Osmanl
tarafndan bunlarla mcadele etmek iin yerel Yunanlardan oluturulan
glerin (Armatole) Yunan ulusuluunda oynadklar rol de hatrlatmakta
yarar var. Klepht ve Armatole gruplar Yunan devletinin kurulmasna
ynelik kan ayaklanma esnasnda bir araya gelerek, ayaklanmay
bastrmaya alan Osmanl karsnda etkili rol oynamlardr
(Volkan/Itzkowitz, 1995: 81; Grel, 1993: 22).
2. Filiki Eterya ve Yunan Ayaklanmas Bir Yunan devleti kurmak
iin eylemsel boyutta en nemli hareket,
Filiki Eterya (Dostluk Dernei) adl rgtn 1814 yaznda kurulmasdr.
Bununla beraber, Yunan devletinin kurulmas ncesinde n-ulusuluk
olarak ifade edilebilecek ilk hareketler kendini 1700l yllarn
sonlarnda ve 1800l yllarn balarnda gstermeye balamtr. Yunan
ulusuluunun eitli unsurlarnn oluturulmaya baland bu dnemde dil,
din, kltr ve gemile ban kurulmas gibi eler doacak olan ulusuluk
hareketinde n planda gzkmekteydi. Yunanlar arasnda ulusuluk
hareketinin domas ve bir Yunan devletinin kurulmasna ynelik nemli
bir admn Rigas Velestinlis3 (1757-1798) ile birlikte atld
sylenebilir. Balkanlarda Fenerli Voyvodalarn hizmetinde bir sre
alan
3 Teselyann Velestino kynde doan Rigas, nceleri Rigas
Velestinlis eklinde anlmakla beraber, Yunan ulus inas sreci
dorultusunda doduu yrede bulunan antik Pherai kentinden
esinlenilerek Rigas Pheraios eklinde nitelendirilmitir. Dolaysyla
gnmz Yunanistannda Rigas Pheraios olarak adlandrlmaktadr.
-
Ferhat Pirini 58
Velestinlis, 1790larda bir sre Viyanada kalm ve 1797de yaynlam
olduu manifestolarla (Clogg, 1997: 45) Yunan ulusuluunun ncleri
arasndaki yerini almtr.
Rigas Velestinlis, yaynlam olduu Rumeli, Kk Asya, Ege Adalar,
Eflak ve Bodanda Yaayan Halklarn Yeni Siyasal Anayasas isimli
bildiride, yeni bir imparatorluk kurmak iin bu blgelerde yaayan
halklarn Osmanl ynetimine kar isyan etmesini savunmaktayd. (Clogg,
1976: 149-163) Velestinlisin amac her ne kadar Osmanl ynetimine kar
Yunanlarn yan sra Srplarn, Romenlerin, Bulgarlarn ve hatta Trklerin
ayaklanmasn tevik etmekse de bu ayaklanma sonucunda kurulacak olan
imparatorluk Yunan mparatorluu adn alacakt. Bunun yan sra kurulacak
olan devlette yaayacak olan insanlar da herhangi bir din veya dil
ayrm yaplmakszn Yunan halk olarak adlandrlacakt (Clogg, 1976:
157-158). Bu balamda, modern anlamda Yunan ulusuluunun, 1700l
yllarn sonlarnda Avrupadan etkilenen Velestinlis gibi isimlerin de
etkisiyle baz ortak deerler zerine ekillenmeye balad
grlmektedir.4
Dier giriimlere ramen, Filiki Eterya Yunan ulusuluk hareketinde
bir devletin kurulmas ncesinde en etkili rgt olmutur. Bu balamda
kurulan dier rgtlerin Yunan gruplarnn yaad blgelerdeki etkileri ou
kez yerel dzeyde kalmaktayken, Filiki Eteryann faaliyetleri giderek
daha geni kitleleri etkisi altna almtr.5 rgtn kurucularnn daha
nceden baka rgtlerle olan ilikileri, kurulan Filiki Eteryann
rgtlenme yapsn, hedeflerini ve faaliyetlerini byk lde etkilemitir
(Dakin, 1973: 41; Xanthos, 1976: 184-185). 1816 ylna kadar gerek ye
says gerekse faaliyetleri asndan nemli bir etkinlik gsteremeyen
rgt, 1816dan sonra Rusya ile temasa gemi ve faaliyetlerini
giderek
4 Ayn dnemlerde, Velestinlisin dnda Yunan ulusuunu besleyen
eitli eitim kurumlar ve kiiler de mevcuttu. Bunlarn banda Padua
niversitesindeki akademi ve Venedikte eitim grm Yunan retmenlerin
balarnda bulunduu Yunan akademileri gelmekteydi. Ayrca, Avrupada
eitim grm ve baz nemli kentlerde yaayan Yunanlar da nemli birer
faktrd. Bunlarn arasnda Dionysis Solomos, M. Anthrakites, E.
Boulgares, Beniamin Lesbios, Andreas Kolvos, Antonios Marteleos ve
zellikle Adamantios Koreas gibi isimler tpk Rigas Velestinlis gibi
baz Yunan gruplar zerinde ulusuluk asndan ciddi bir etkiler
yaratmlard. (Bkz. Pappas, 1985: 1-2; Millas, 1999: 43) Velestinlis,
1798 yaznda Osmanl mparatorluu tarafndan yakalanp idam edilmitir.
Bugn Yunanistanda nl bir air ve byk bir vatansever olarak kabul
edilen Velestinlisin Yunan ulusuluu asndan nemi, Yunanistanda
Velestinlis adna yaplan eitli anma trenleri ve yarmalarla
vurgulanmaktadr. Bunun da tesinde 2002ye kadar kullanlan 50 ve 200
Drahmilerde Velestinlisin resimleri yer almaktayd. AB yesi olarak
2002de ulusal paras Drahmi yerine Euroya geen Yunanistanda
kullanlan 10 Eurocentlerin arka yznde de Velestinlisin resmi
baslmtr. 5 Filiki Eterya, Odessada Athanasios Tsakalov, Nikolaos
Skoufas ve Emmanuil Xanthos adl Yunan tccar tarafndan
kurulmutur.
-
Yunan Ulusal Kimliinin Oluumu Srecinde sel ve Dsal
Parametrelerin Analizi 59
geniletmitir. Bu erevede, Filiki Eterya yeleri ar I. Alexander
zerinde etkili bir isim olan Yunan asll Kont Ioannis Capodistrias
ile grm ve sonrasnda Balkanlardaki Voyvodalklarda grev yapan nemli
isimlerin rgte katlm salanmtr. rgt, 1818in ilk yarsnda merkezini
Odessadan stanbula, Emmanuil Xanthosun Fenerdeki evine tamtr (ahin,
1996: 181; Dakin, 1973: 42-44). Filiki Eterya, bir taraftan
yelerini arttrrken dier taraftan yeni rgtlenmesi altnda etkili bir
lidere ihtiya duymaktayd. Bu balamda rgtn bana Rus ar I. Alexandern
yaveri olan Alexandros Ipsilantis getirilmitir (Xanthos, 1976:
189-192).
stanbulda doan ve bir Fenerli olan Ipsilantisin liderliiyle
birlikte Filiki Eteryada Osmanlya kar ayaklanmak ve bir devlet
kurmak iin son hazrlklar yaplmaya balanmt. Filiki Eterya, Osmanlya
kar mcadelede yeterli gce sahip olmadndan; olas bir ayaklanmada
Yunanlarn yan sra Srplarn, Romenlerin ve Bulgarlarn da destekleri
beklenmekteydi. Ipsilantisin 24 ubat 1821de Osmanlya kar ayaklanmay
balatmak ve bir Yunan devleti kurmak iin yaymlad bildiri ise, Yunan
ulusuluk hareketinin hangi aamaya geldiinin en belirgin
gstergesiydi (Clogg, 1976: 201-203).
Ipsilantis, yaymlam olduu bildiride Velestinlisin
manifestosundan farkl bir ekilde, bir ulusa ait olan unsurlardan
etnik kken, din ve topraa zel bir vurgu yapmtr. Nitekim, bu
bildiride ulusu tekilerden farkllatran ve bize dayal ulus kimliini
alayan bir ok e dikkat ekmektedir. Dinsel boyutta Hristiyanla
yaplan vurgunun yan sra mezhepsel olarak da Ortodoksluk zellikle
vurgulanmtr. Bu balamda, Ortodoksluk, yzyllardr sren Osmanl ynetimi
altnda Yunanlara dierlerinden farkl olduklarn hissettiren temel
bilinti (Heraclides, 2002: 53). Bunun yan sra ulusu dier sosyal
gruplardan farkl klan temel zellik olan bir toprak parasyla iliki
de bildiride vurgulanmtr. Temel hedef olarak vatan eklinde ifade
edilen ve adres gsterilen topraklarn artk zgrle kavuturulmas
gerektii belirtilmektedir. Bu noktada Ipsilantisin bildirisinde
vurgulanan topraklarn sadece Yunanlarn youn olarak yaad topraklar
olmad; antik dnem topraklarnn tmn kapsad belirtilmelidir.
Ipsilantisin bildirisindeki ifadelerden, Avrupadaki dncelerden
dorudan etkilendii grlmektedir. O dnemde Rnesans ve Aydnlanma
hareketleri sonucunda, Yunanlarn antik Helenlerin torunu olduklar
ileri srlmekteydi. Bu noktada, bildiride Yunan (Greek) ifadesiyle
birlikte Helen ifadesinin kullanlm olmas dikkat ekicidir.6 Zira,
Helen kelimesi Bizans dneminde uzun bir sre putperest anlamnda
kullanlm; 1350den sonra putperest anlam dnda, bir toplu kimlii dile
getirmek
6 Yunan kelimesinin kkeni yonya adalarndan gelmektedir.
Yunanlarn kendini ifade ettii Greek kavram ise antik dnemde bir
Helen kabilesinin ismiydi.
-
Ferhat Pirini 60
amacyla kullanlmaya balanmt (Heraclides, 2002: 92-93;
Prevelakis, 2004: 8). Dolaysyla kullanlan Helen kelimesiyle,
Rnesans ve Aydnlanma ile beraber ortaya kan Yunanlarn antik Helenle
balantsna gnderme yaplmaktayd. Kald ki Ipsilantisin bildirisinde
antik dneme zg yerlere sklkla gnderme yaplmas da oluturulmaya allan
bu balanty glendirmeye ynelikti.
Sonu olarak Ipsilantis, 6 Mart 1821te Prut nehrini geerek Eflak
ve Bodanda Yunan ayaklanmasn balatt. Ancak burada balayan
ayaklanma, Ipsilantisin beklediinin aksine Srplarn, Bulgarlarn ve
Romenlerin desteini alamad. Bunda Ipsilantisin nclk ettii hareketin
Yunan arlkl olmas ve bir Yunan devleti kurma amac tamasyla Rusyann
tavr etkili olmutu. Kald ki Eflak ve Bodanda ynetimi ellerinde
bulunduran Fenerliler ile burada yaayan halk arasnda da sorunlar
bulunmaktayd (Armaolu, 1999: 170). Bylece Eflak ve Bodandaki
ayaklanma Osmanl tarafndan 1821 Hazirannda bastrlm ve Ipsilantis
Avusturyaya kamtr. Ipsilantisin balatt Yunan ayaklanmas, Yunanlarn
nfusa az olduu Eflak ve Bodanda bastrlmakla beraber; ayaklanma
Yunan nfusunun daha fazla ve homojen olduu Mora yarmadasna ve Ege
adalarna sramt. Moradaki ayaklanmann ncln Filiki Eterya tarafndan
bu blgeye gnderilen Alexandros Ipsilantisin kardei Demetrios
Ipsilantis yapmaktayd.
Bu arada Osmanl mparatorluu, kendi toprak btnl asndan olduka
tehlikeli sonular dourabilecek Yunan ayaklanmasn bastrmaya alrken
baka sorunlarla da kar karya kalmtr. Nitekim, Yanya Valisi
Tepedenli Ali Paa, II. Mahmut tarafndan grevinden alnnca Osmanlya
kar isyan balatmt. Tepedenli Ali Paa, 1822 ubatnda etkisiz hale
getirilmekle beraber Yunan ayaklanmas hl bastrlamamt. Bunun zerine
Osmanl mparatorluu, Msr Valisi Mehmet Ali Paadan yardm istemi ve
Mehmet Ali Paa, kendisine Msr Valiliine ek olarak Girit Valiliinin
de verilmesi karlnda olu brahim Paay ayaklanmay bastrmaya yardm
etmek zere gndermitir (Armaolu, 1999: 173-174).
brahim Paann desteiyle beraber Osmanlnn Yunan isyanclar karsnda
baarlar elde etmeye balamas, Yunan ulusal hareketinin farkl bir
boyutta ekillenmesine yol amtr. Zira, bu gelimelerle beraber
ayaklanmaya nclk eden Yunan liderler byk devletlerle ittifaka
gitmek amacyla siyasi partiler kurmulardr. ngiliz, Fransz ve Rus
yanls olmak zere ana grupta ifade edilebilecek olan bu siyasi
partiler, Yunanlar tarafndan kurulmakla beraber ayaklanma blgesinde
bulunan ilgili lke temsilcileri, bu partilerin kurulmasnda youn aba
harcamlardr. Avrupada Yunanlara kar duyulan sempatiden olduka gl
bir ekilde yararlanmak isteyen bu siyasi partilerin temel amac,
askeri ve siyasal anlamda olabildiince fazla koruma, destek, yardm
veya bor almakt. Bu balamda ngiliz yanls olan parti, 30 Haziran
1825te ngiliz himayesi
-
Yunan Ulusal Kimliinin Oluumu Srecinde sel ve Dsal
Parametrelerin Analizi 61
altna girmeye ynelik bir dileke hazrlam ve bu dileke
Epidavrostaki Meclis tarafndan onaylanarak ngiltereye gnderilmitir.
Buna karlk Fransz yanls parti, 1826 ubatnda Fransadaki Nemours Dknn
Yunan Kral olarak atanmasna ynelik talepte bulunmutur. Demetrios
Ipsilantisin destekledii Rus yanls parti ise 1825 Kasmnda Rusyann
himayesini isteyen bir tasar hazrlamtr (Pappas, 1985: 11-12). Olay
tersinden yorumlayacak olursak, dnemin tm Avrupal byk glerinin
Yunan topraklar ierisinde siyasal talepleri bulunan gruplarla iliki
ierisinde olduu ve bunlarn bamszlk taleplerini destekledii
grlmektedir.
Nitekim, Osmanl gleri Yunan ayaklanmasn kontrol altna almak
zereyken, dnemin Avrupal glerinin kendi aralarndaki ihtilafa ramen
Yunanlara bir devlet kurmak iin harekete gemesi ve 1827de Osmanl ve
Msr donanmasn Navarinde yakmas, bamsz bir Yunan devletinin
temellerini oluturmaktadr. Bu noktada, Yunan ulusuluunun douunda
olduu gibi, amacn gerekletirmesine ynelik olarak da dsal faktrlerin
bal bana nemli bir rol oynad grlmektedir.
3. Dsal Faktrlerin Rol Dsal faktrlerin, Yunan ulusuluunu ve ulus
inasn biri dnsel
dieri eylemsel boyut olmak zere iki ana boyutta etkiledii
sylenebilir. Daha nce de ifade edildii gibi, dnsel boyutta Avrupada
meydana gelen Rnesans ve Aydnlanma, burada bulunan Yunan
entelektelleri ve Yunan tccarlarnca benimsenmi ve zellikle antik
dnemin mirasn sahiplenme konusu, ayaklanma ncesinde baz Yunanlara
ilham kayna olmutu (Prevelakis, 2004: 9). zellikle Pariste Fransz
devriminin etkisi altnda ve Victor Hugo, Voltaire, Agusto Comteun
fikirleri ile dolu bir ortamda yaayan Yunan rencilerin byk bir ksm
modern ulusuluk akmnn etkisi altnda kalmlard. Avrupada yaayan
Yunanlar, Osmanl topraklarndaki blgelere dndnde edindikleri
fikirleri ve zellikle ulusuluk dncesini kendi toplumlar ierisinde
yayma gayreti ierisinde olmulardr. Bunun yan sra Avrupadaki
Yunanlarn yaadklar ve/veya etkilendikleri lkelerdeki yaam biimini,
sistemi ve dnceleri ayaklanma srasnda ve zellikle de bir Yunan
devletinin kurulmasndan sonra uygulamaya geirmeye altklar
grlmektedir. Nitekim, 1825te kurulan Yunan siyasal partilerinin
savunduklar politikalar bu duruma rnek tekil etmektedir. Dnsel
boyuttaki etkiler, Yunan devletinin kurulmasndan sonra da kendini
hissettirmeye devam etmitir.
Dsal faktrlerin eyleme dnk etkisiyse, Yunan ulusuluunun domas
aamasndaki Rus giriimleriyle beraber balam ve gerek Yunan
ayaklanmas srasnda gerekse Yunan devletinin kurulmasndan sonra
devam etmitir (Xanthos, 1976: 190-192; Dakin, 1973: 43-44). 1774
tarihli Kk Kaynarca Antlamas ile Osmanl mparatorluu snrlar
iindeki
-
Ferhat Pirini 62
Hristiyanlarn hamilii konusunda nemli imtiyazlar elde etmi olan
Ruslar, 1800lerin bandan itibaren Osmanl topraklarnda yaamakta olan
Hristiyan gruplar etkileri altna almaya almlardr. Rus siyaseti, ayn
zamanda Osmanl ynetimi altndaki Hristiyan aznlklar bamsz bir ynetim
kurma ynnde de etkilemitir (Dekmenjian, 1968: 510). te yandan
Fransz devriminin dourduu ulusuluk akmnn imparatorluklar paralayc
etkilerini nlemek isteyen Avusturya, ngiltere ve Fransa gibi
devletlerin kar kmas zerine; Rusya, ilk balarda Yunan ayaklanmasn
aktif bir ekilde desteklemekten ekinmitir. Ayaklanmann balarnda
Avusturya, ngiltere ve Fransa Osmanlnn toprak btnln savunan bir
pozisyon almlardr. Ancak, Avrupa ve Amerika kamuoyunda Yunan
ayaklanmasna artan bir destek ve ilgi sz konusu olunca byk glerin
Yunan sorununa bak da bundan ciddi llerde etkilenmitir. Bu balamda,
ABDnden yaplan yardm kampanyalar ile isyana dorudan maddi destek
salanmaya allmtr (Woodhouse, 1952: 126-127; Pappas, 1985:
117-126).
kan isyan nedeniyle Fener Ortodoks Patrii I. Gregorius ve baz
Ortodoks din adamlarnn Babali tarafndan idam edilmesinin de ilgili
devletlerin Yunan hareketine ynelik baklarnn deimesinde tetikleyici
bir rol oynad sylenebilir. Nitekim, Rusya o dnemde tek bamsz
Ortodoks devletti. Farkl mezheplere sahip olsalar da byk lde
Rnesans ve Aydnlanmayla beraber antik dneme gsterilen ilgi
sonucunda ngiltere ve Fransa kamuoylarnda oluan Yunan hareketine
ynelik sempati ise bu olayn etkisiyle geni lde artmtr (Pappas,
1985: 21; Armaolu, 1999: 171).
Byk devletlerin politikalar 1823ten sonra Yunanlar lehine daha
belirgin ekilde deimeye balam ve olaylar, ayaklanmay bastrmakta
olan Osmanl-Msr donanmasnn 1827de Navarinde yaklmasna kadar varmtr.
Navarin olay Yunan ulusuluu asndan bir dnm noktas olmutur. Ancak,
Osmanlnn toprak btnln savunan bir politika izleyen ngilterenin de
iinde bulunduu byk devletin Yunan ayaklanmas nedeniyle birleerek
Osmanl-Msr donanmasn yakmas, sadece reelpolitikle aklanabilecek bir
olay olarak grlmemelidir. Zira, Navarin olayyla beraber Dou
Akdenizde Rus donanmasna kar bir denge unsuru kalmamas, ngilterenin
karna olmamtr (Crawley, 1929: 52-53; Pappas, 1985: 17-23).
Dolaysyla dier gelimelerde olduu gibi Navarin olaynda da
kltrel/dinsel faktrlerin etkili olduu sylenebilir.
Nitekim, ngiltere, Fransa ve Rusya arasnda 1829da Londrada
imzalanan bir protokolle Yunan ulusu hareketi amacna olduka yaklam
ve kurulacak devletin yaps ekillenmeye balamtr. mzalanan protokole
gre Yunanistan Osmanlya bal bir krallk olacak; baa geecek olan kral
ise ngiltere, Rusya ve Fransa hanedanlklarndan birine mensup
olamayacakt. 1830da devlet arasnda yine Londrada imzalanan bir
-
Yunan Ulusal Kimliinin Oluumu Srecinde sel ve Dsal
Parametrelerin Analizi 63
baka protokolle Yunan devletinin bamszl tannmtr (Dakin, 1973:
226-230; Woodhouse, 1952: 139-141). Bu noktada ngiltere ile Rusya
arasnda yaanan rekabetin ve Avrupada Rnesans ve Aydnlanma nedeniyle
Yunanlara kar oluan sempatinin Yunan ulusuluu asndan pozitif etki
yaptn aka belirtmekte yarar var.
Somut olarak ifade etmek gerekirse, Yunan ulusu hareketinin
belki de tek bana gerekletiremeyecei amacna, byk lde dsal
faktrlerin etkisiyle ulalmtr. Zira, Mehmet Ali Paann da yardmn alan
Osmanl, Yunan ayaklanmasn bastrmak zereyken; Avrupa devletlerinden
Yunan ayaklanmaclara yaplan destek ve zellikle de Navarin olay
nedeniyle ayaklanma bastrlamamtr. Ancak, Yunan ayaklanmas esnasnda
Osmanl mparatorluunun iinde bulunduu durum da gz nnde
bulundurulmaldr. Yaad savalar nedeniyle olduka ypranm bir durumda
olan Osmanl, Yunan ayaklanmasn bastrmaya alrken dier yandan
Tepedenli Ali Paa ayaklanmas ve srekli artan Rus basks gibi bir
dizi sorunla kar karya bulunmaktayd. Dolaysyla, Yunan hareketinin
bir devlete kavumas, konjonktrel etmenlerin olduka iyi bir
zamanlamayla akmas ve zellikle de Avrupa devletlerinin destei ile
mmkn olmutur (Kostis, 2002: 60). Kald ki kurulan Yunan devletinin
ynetim ekli ve kraln kim olacana ngiltere, Rusya ve Fransa
tarafndan karar verilecekti.
4. Yunan Krallnda Devlet ve Ulusun Btnletirilmesi Yunan
ulusuluunun 1830da bamsz bir devlete sahip olmasndan
sonra, 1832de ngiltere, Rusya, Fransa ve Bavyera arasnda yaplan
bir antlamayla Bavyera Kralnn 17 yandaki olu Otto von Wittelsbach,
Kral I. Otto adyla Yunanistan Kral ilan edilmitir. Ancak Ottonun
yann kk olmas nedeniyle Yunan Krall 1835e kadar kiiden oluan
Bavyeral danmanlar araclyla ynetilmitir. Bu dnemde, Mora Yarmadasnn
yan sra Bat Ege Adalarndan oluan 47.515 km2lik bir alana ve
1.500.000den az bir nfusa sahip olan Yunanistanda Bavyeral ynetimin
zerinde durmas gereken nemli konularn banda, devlet altyapsnn ve
organlarnn oluturulmas ile bir ulusun ve ulus kimliinin
oluturularak, lke iinde yaayan halkn devlete sadakatinin salanmas
gelmekteydi (Clogg, 1997: 65-66).
Bununla beraber, Yunan Krall henz yeni kurulmu olduu bu yllarda
bir dizi problemle kar karyayd. Her eyden nce Bavyera ynetiminin
devlet ina srecinde giritii baz uygulamalar ve oluturduklar sistem,
halkn geleneklerinden ve beklentilerinden uzakt. Kald ki byk ounluu
Ortodoks olan lkenin banda farkl mezhebe sahip bir hanedanlk
bulunmaktayd ve bu farkllk, bir noktadan sonra ulusun devletle
btnlemesini olumsuz etkilemekteydi (Clogg, 1997: 71). Nitekim, Otto
ynetimine kar duyulan huzursuzluklar sonucunda
-
Ferhat Pirini 64
dzenlenen bir askeri darbe ile bamszlk sonras ilk anayasa 1844te
yrrle sokulmutur. Anayasal monariye dnen Krallkta 1862de dzenlenen
bir baka darbeyle de Otto devrilmitir. Otto dneminin sona
ermesinden sonra ngiltere, Fransa ve Rusyadan oluan Garantr
Devletler, Danimarkal Holstein-Glucksbourg hanedanndan Prens
Christian Wilhelm Ferdinand Adolphus Georgeu, Kral I. George
unvanyla Yunan Kral olarak ibana getirdi. 1864te tahta kan ve
yaklak 50 yl tahtta kalan Kral Georgela birlikte ikinci bir anayasa
hazrlanarak yrrle sokuldu (bkz. PoG, 2004: 1).
Yunanistanda siyasal yap oluturma sreci Bavyera ynetiminin baa
gemesiyle balamt. zellikle, hukuk ve eitim sistemi oluturulurken
Alman ve Fransz modellerinden esinlenilmiti. Bunun haricinde
ayaklanmann son dnemlerinde kurulmaya allan dzenli birlikler de
bamszlkla beraber bata Fransa olmak zere Avrupa lkelerinin yardmyla
ulusal bir orduya dntrlmeye allmtr (Veremis, 1997: 12). in en ilgin
yan ise, Almanlarn ynetiminde ve Fransz, ngiliz ve Rus glerinin
askeri korumas altnda bir Yunan Devletinin oluturulmasnda bu drt
ihtilafl gcn birlikte almasyd. Oysa o tarihte byle bir uzla, ne
Ermeniler ne Srplar ne de Bulgarlar iin sz konusu olmutu.
Ulus inas boyutunda ise, Avrupada Rnesans ve Aydnlanma
hareketiyle beraber ortaya kan antik Helen hayranl ve bu balamda
ele alnan antik Helene dayal Kadim Yunan Tarihi anlay, Yunan
Krallnn ilk yllarnda devlete neredeyse hazr bir ulusal kimlik
salamt. Yunan devletine Avrupadan ithal edilen bu balant sayesinde
Yunan halkna hazr ve vnlecek bir gemi salanmaktayd. Zaten, antik
Helen uygarl ile bugn Krallkta yaayanlar yaklak olarak ayn blgede
bulunmaktayd. Ayn zamanda bu ba dolaysyla Yunanlarla o dnemde
Phillhellenismin etkisinde olan Avrupa arasnda gl bir iliki
kurulmutu (Prevelakis, 2004: 11).
1850li yllara kadar Yunan ulusal kimliinin antik Helen balants
simgesel dzeyde, anka kuu (Phoenix) ile temsil edilmekteydi.
Bylece, Makedonlar, Romallar, Bizans ve Osmanl tarafndan ynetilen
Yunanistann kllerinden yeniden doarak bamsz bir ekilde ortaya kmas
efsanedeki anka kuuna benzetilmekteydi. Bavyera ynetimi de antik
dnem hayran olduundan kralln bu kimlikle zdelemesine ynelik
giriimlerde bulunmutur. Bu balamda, Yunanistann antik Helenle
balantsn glendirmek iin Kralln bakenti 1834te Naupliondan Atinaya
tanmtr. O dnemde 4.000 dolaynda nfusu olan ve yaayanlarn genellikle
Arnavuta konutuu Atinada, Yunan ulusunun ve devletinin inasna
paralel olarak klasik dnem mimarisi dorultusunda youn bir ina
srecine giriilmitir (Skrinis, 2003: 2-3; Stavros, 2004: 3-4; Clogg,
1997: 69). Bu yaplanmann antik dnem formuna kavumasndan
-
Yunan Ulusal Kimliinin Oluumu Srecinde sel ve Dsal
Parametrelerin Analizi 65
sonra, Yunanlarn antik dnemle balantsn destekleyen bir baka
unsur olarak, gnmzde de devam eden olimpiyat oyunlar 1896da Atinada
yeniden balatlmtr.
Ne var ki anka kuu ile sembolletirilen Yunan Uyan, tarihsel
btnlk iermemekteydi. Dolaysyla bu btnl salamak iin, gemiten gnmze
dz bir izgi zerinde kesintisiz olarak devam eden bir Yunan
tarihinin oluturulmasna allmtr. Bu noktada, 18. ve 19. yzylda
Avrupa tarafndan gerici ve karanlk bir dnem olarak nitelendirilen
1100 yllk Bizans dneminin Yunan tarihine eklemlenmesi ilk aamada
sorun oluturmaktayd. rnein, Aydnlanmann nclerinden olan Voltaire,
Hegel, Gibbon gibi isimler, almalarnda Bizans dnemini aalayan ve
kmseyen bir tavr taknrken; Aydnlanmann genel erevesi de Bizans
dnemine kar negatif bir tutum iindeydi (Volkan/Itzkowitz, 1995:
179; Liakos, 2001: 32). Bu nedenle, tarihin srekliliinin salanmasna
Bizans yerine Makedonlar dnemiyle balanmtr. Artk, antik Makedonlar
Yunan olarak alglanm; nceleri Yunan olmayan bir hkmdar olarak ele
alnan Byk skender ise Yunan medeniyetinin bir havarisi ve Yunan
birliinin sembol olarak ele alnmaya balanmtr. Bunun yan sra Yunan
tarihi, Kiklad, Miken ve Minoan medeniyetleri ve Homeros destann da
kapsayacak ekilde geriye doru geniletilmitir (Skrinis, 2003: 3;
Heraclides, 2002: 57).
Yunanistann gnmzde Makedonyayla isim konusunda yaad uyumazlkta,
antik Makedonlarn Yunan tarihi kapsamnda ele alnmasnn pay byktr. Bu
balamda, Byk skender Yunanistan asndan hl nemli birisi olarak
grlmekte ve Yunanistann kuzeyi corafi olarak Ege Makedonyas olarak
kabul edilmektedir. Bununla beraber, Makedonyann bamszla doru
gitmesi, Yunanistann lkesel btnlnn ve kesintisiz tarih anlaynn
sorgulanmasna neden olmutur. Bu noktada Yunanistan, Makedon kltrnn
kendilerine has bir Helen kltr olduunu vurgulamak istermiesine
harekete gemi ve madeni 100 Drahmide Byk skenderin resmine yer
vermitir.
Makedonlarn Yunan ulusal tarihindeki yerini almasndan sonra kayp
olan 1100 yllk Bizans dnemi de aktif olarak Yunan tarihine dahil
edilmitir. Bizanslarn Yunan tarihi iine dahil edilmesinde, bu
dnemde Avrupada ortaya kan Romantizm akmnn etkisiyle Ortaan vlmeye
balanmasnn da etkili olduu savunulmaktadr. Zira, Edgar Morin
Aydnlanma felsefesinin yaratt hayal krklklaryla (Fransz) Devrimin
yol at rahatszlklarn ardndan gelen Romantizmin, Hristiyanln yeniden
kefedilmesine neden olduunu belirtmektedir. Bu balamda, nceden dile
getirilmeye ekinilen Bizans dnemi, Avrupadaki gelimelere paralel
olarak Yunan tarihine dahil edilmi; hatta Yunan ulusu iin en nemli
katknn, yani Yunanlarn ilk defa tek bir devlet iinde bir araya
gelmelerinin bu dnemde gerekletirildii vurgulanmtr (Morin,
1988:
-
Ferhat Pirini 66
91; Heraclides, 2002: 57). Bizansn da eklenmesiyle Yunanistan
iin kesintisiz bir tarih
oluturulmu ve bu kesintisiz tarih, Yunan Krall ile yeniden
ekillendirilen dil, etnik kken ve din arasndaki ba kurmakta olduka
ilevsel olmutur. Bu balamda, Yunanistan iin gnmzde de geerliliini
koruyan be Helenizm dnemi ortaya kmtr: Antik Helen, Makedonya,
Bizans, Trkokrasi (Osmanl egemenlii) ve yeni Yunan devleti
(Heraclides, 2002: 57; Liakos, 2001: 34; Clogg, 1997: 69).
Yunan tarihine Bizansn eklemlenmesiyle hem tarihin sreklilii
salanm hem de Ortodoksluk n plana kartlmtr. Ortodoksluun bir ulusal
kimlik unsuru olarak etkin bir ekilde devreye sokulmasndan nce,
devlet tarafndan zaten kullanld sylenebilir. Bu balamda, halkla
devlet arasndaki ba salamlatrmak ve devletin kontroln olabildiince
yaymak amacyla 1833te Yunan Ortodoks Kilisesi, stanbul Rum Ortodoks
Patrikhanesinden ayrlarak bamszln ilan etmitir. Bylece devlet
otoritesinin eitli nedenlerle ulaamad en cra blgelere din araclyla
rahatlkla ulalabilmesi amalanmt (Kostis, 2002: 55; Chrysoloras,
2003: 5).
Bamsz bir Yunan Kilisesinin oluturulmasnn bir baka nedeni de
ilerinde Ortodoks din adamlarnn da yer ald Yunan ayaklanmas
nclerinin, Patrikhanenin etki alanndan syrlmak istemeleriydi. Zira,
Patrikhane her ne kadar bizden biri olarak grlmekteyse de tekinin
snrlar iinde kalm; bir baka ifadeyle Osmanlnn izdii ereve iinde
hareket etmekteydi. Bunun yan sra Avrupa Aydnlanmasndan etkilenen
Yunan entelekteller, tutucu grdkleri Patrikhaneden ayrlmann, devlet
ve ulusun inas iin gerekli olduunu savunmaktayd (Liederman, 2003:
292-293; Heraclides, 2002: 105-110). Kald ki Yunan Kilisesinin
bamszln ilan etmesine ilk aamada Patrikhane tarafndan kar klm;
Yunan Kilisesinin bu stats ancak 1850de varlan uzlamayla tannmtr.
Bununla beraber, Patrikhane ve Yunan Kilisesi arasndaki ayrlk,
1850ye kadar zellikle Yunan devleti snrlar dnda yaayan Yunanlara
ulusal bilincin ve kimliin alanmasnda baz zorluklar dourmutur7
(Andreopoulos, 1981: 950).
Bu noktada Yunan ulusal bilincinin en nemli yap talarndan biri
olan Ortodokslua ve Yunan Ortodoks Kilisesine deinmekte yarar var.
Zira, din ulus inasnda zellikle tekilerden farkllamada ve biz
kimliinin kazanlmas aamasnda etkili bir edir. Bu balamda, Nikos
Chrysolorasn ifadesiyle, Ortodoksluk Yunan ulus kimliinin
oluturulmas aamasnda en temel unsurlardan biri olarak ulusal bir
din haline
7 Zira, Yunan Kilisesi sadece Krallk iindeki 1,5 milyondan az
insan zerinde etkiliyken; stanbuldaki Patrikhane dier Ortodokslarn
yan sra Yunan devleti dnda sadece Osmanlda yaayan 4 milyondan fazla
Yunan zerinde etkiliydi.
-
Yunan Ulusal Kimliinin Oluumu Srecinde sel ve Dsal
Parametrelerin Analizi 67
gelmitir. Burada kastedilen, Ortodoksluun ulusal kimlii
gelitirmedeki ve ulus inasn meru hale getirmedeki roldr
(Chrysoloras, 2004a: 13). Bu erevede hem devlet hem de ulus
dzeyinde tarih yazm, eitim, edebiyat, iir, mimari, rf-adet ve gnlk
yaamn tm alanlarnda Ortodoksluk Yunan ulusal kimliinin ayrlmaz bir
paras olarak youn bir ekilde ilenmitir. Dolaysyla Yunan Kilisesi,
sadece devlet tarafndan kurulan bir kurum olarak deil; devletin
ideolojik ve merulatrc mekanizmas olarak faaliyet gstermitir
(Chrysoloras, 2004b: 7).
Bizansn ve Ortodoksluun Yunan ulusal tarihine ve kimliine
katlmas ve aktif bir ekilde ele alnmasyla Yunan devletinin ulusla
btnleme sreci de kolaylamtr. Kald ki Ortodoksluu gzard eden yaln
bir antik Helen kimliinin, en byk ortak zellii Ortodoksluk olan
halk zerinde bir ulusal kimlik oluturmak iin yetersiz kalaca
belirtilmiti. Ancak burada vurgulanmas gereken nokta, tpk antik
Helen kimliinin Yunanlarca benimsenmesinde olduu gibi, Bizans
dneminin ve dolaysyla Ortodoksluk esinin Yunan tarihinde aktif
olarak ele alnmas, yine dsal faktrlerin; daha zel bir ifadeyle
Avrupada meydana gelen gelimelerin sonucunda olmutur.
Devletin kurulmasndan itibaren ele alnan antik Helenle zdeleme,
Ortodokslukla beraber farkl bir forma brnmtr. Ksaca
Heleno-Hristiyanlk (Helleno-Christianism) olarak ifade edilebilecek
bu akm, bir yandan Yunanlarn antik Helenlerden geldiini belirtirken
dier yandan da Ortodoksluu kapsayc nitelikteydi (Liederman, 2003:
292). Bu balamda Heleno-Hristiyan sylemi, ulusal kimliin inas
srecinde Yunanlarla Yunan olmayanlar; bir baka ifadeyle biz ve
tekiyi birbirinden ayrmak iin kullanlan nemli bir ara olmutur.
Yunan Babakan Constantinos Karamanlisin 1981de Bizim
Heleno-Hristiyan medeniyetimizi oluturan ulus ve Ortodoksluk, Yunan
bilincinde neredeyse eanlaml kavramlar haline gelmitir eklindeki
ifadesi, Heleno-Hristiyan akmnn gnmz Yunanistannda hl etkisini
srdrdne iaret etmektedir (Chrysoloras, 2003: 18-19; Millas, 2004:
52).
Eitim konusunda ise gerek Yunan devleti iinde gerekse dier
blgelerde yaayan Yunanlara ulusal kimliin alanmas iin 1837de Atina
niversitesi kurulmutur. Bu balamda lkede ulusal eitimin lokomotifi
olan Atina niversitesi ve ilkokullarn temel amac, antik dnemin
yeniden canlandrlmas ve Yunanlara buna uygun bir kimlik alanmasyd.
Nitekim, Richard Clogga gre (1997:69) Atina niversitesi daha
sonralar Osmanl mparatorluunda yaayan Yunan halkn yeniden
Helenletirme giriiminin g kayna olarak grlecekti.
Yunan ulus inasnda, antik dnemden gnmze kesintisiz bir Yunan
tarihine, Ortodokslua, Yunan diline ve dier ortak deerlere dayanan
bize ynelik vurgu yaplrken, bizden olmayan tekini
-
Ferhat Pirini 68
yaratmak ihmal edilmemiti. Bu noktada, ulusal kimliin teki
zerinden tanmlanmasnn, ulusu btnletirici bir etki yaratt
unutulmamaldr (Da, 2002: 46-50). Bu erevede ilki 1834te yaymlanan
Yunan romanlarnda Trkler ortak negatif zelliklere sahip bir ulus,
tarihsel dman, problemlerin kayna ve bir tehdit olarak ilenmitir
(Millas, 2004: 72; Heraclides, 2002: 61-71).
Son olarak, Yunan ulus inasnda oluturulan bizin, lke iindeki
farkllklarn almasn salayan, hkmet politikalarn merulatran ve toplum
tarafndan kabul edilen sosyal davranlar belirleyen
Heleno-Hristiyanlk dncesine olduka yakn olduu sylenebilir. Bu
dncenin temel parametrelerini drt argmana dayanmaktadr
(Chrysoloras, 2004a: 13-14): a) Homeros dneminden balayp, gnmze
kadar devam eden kesintisiz ve btn bir Yunan tarihi vardr; b)
Ulusun snrlar, corafya, tarih, dil ve din tarafndan belirlenmitir;
c) Ortodoks olmak, Yunan olmak iin gerekli bir n kouldur; d) Yunan
ulusu, neredeyse btn byk medeniyetlerin (antik Helen, Byk skender,
Dou Roma/Bizans) mirass olduundan dier uluslardan stndr.
5. Megali dea: Yaylmac Ulusun deolojisi Van Everann (1994:
10-12) belirttii gibi, eer bir devlet yakn
corafyadaki diasporay ulusuluk balamnda yaad topraklarla
birlikte kendisine ilhak etmeye ynelik irredantist bir politika
izlerse savan kmas kanlmazdr. Yunan devleti kurulduu dnemde ise lke
dnda yaayan Yunanlar, lke iinde yaayanlarn yaklak katyd ve bunlar
byk lde yakn corafyalarda, zellikle de Osmanl topraklarnda
yaamaktayd. Dolaysyla diasporay ilhak etmek amacyla Osmanl
mparatorluu ile savamak kanlmaz olmaktayd.
Nitekim, Yunan devletinin uzunca bir dnem temel ideolojisini
oluturacak olan megali idea ileride Yunan Babakan olacak bir
siyaseti, yani Ioannis Kolettis tarafndan ilk defa resmi dzeyde
dile getirilmi ve diasporay ilhak etmeye ynelik bir politika
izlenmeye balanmtr. Kolettis 1844te yapt konumasnda, Helenizmin
biri kralln bakenti olan Atina; dieri Yunanlarn d ve umudu olan
Konstantinopolis(stanbul) olmak zere iki merkezi olduunu belirtmiti
(Clogg, 1997: 66):
Yunan Krall tm Yunanistan deil, yalnzca onun en kk ve en eksik
parasdr. Doma byme Yunan olan kimse yalnzca bu krallk iinde yaayan
deil, ayn zamanda yonyada, Teselyada, Serezde, Adrianopolisde
(Edirne), Konstantinopoliste (stanbul), Trabzonda, Giritte, Samosta
(Sisam) ve Yunan tarihi ya da Yunan rkyla ilikili herhangi bir
toprakta yaayandr
-
Yunan Ulusal Kimliinin Oluumu Srecinde sel ve Dsal
Parametrelerin Analizi 69
Byk lk anlamna gelen megali idea, genel anlamda btn Yunanlar tek
bir devlet altnda toplamay ngren bir politik ideolojidir. Bu
erevede hedef, Dou Roma (Bizans) mparatorluunu yeniden kurmakt.
Nitekim, Kolettisin yapt konuma da bunu ak bir ekilde
belirtmekteydi. Megali idea resmi dzeyde ilk olarak 1844te Kolettis
tarafndan ortaya konmakla beraber; Vamk Volkan ve Norman Itkowitz,
(1995: 37) megali ideann dnsel temelinin 1453te stanbulun Osmanl
tarafndan fethedilmesine dayandn ileri srmektedir. Volkan ve
Itzkowitze gre stanbulun fethi Hristiyanlarda ve zellikle
Yunanlarda derin bir travmaya yol am ve dile getirilmese bile
stanbulun yeniden alnaca dncesi dimalarda canl tutulmaya
allmtr.
Megali idea resmi olarak ortaya atldktan sonra Yunanistann temel
ideolojisi olarak neredeyse devletin varlk nedeni haline gelmitir.
Heraclidesin (2002: 60) deyimiyle Megali dea 1922 ylna dek devletin
ve hkmetlerin meru klnmasnn ana kriteri oldumilletin ruhu oldu. Bu
balamda, megali ideann ulus inasnn hem temel parametrelerinden biri
hem de bu parametreleri birletiren, btnletiren bir emsiye haline
geldii belirtilmelidir.
Megali ideann Yunanistan tarafndan herhangi bir destek almadan
gerekletirilmesi aslnda olduka zordu. Zira, Yunanistan dnemin
devletlerine nazaran henz zayf bir konumdayd. Ayrca, ilk dnemlerde
ulus ina srecinde kullanlan Yunan kimliinin, krallk dnda yaayan
Yunanlar zerinde megali idea hedeflerini gerekletirecek kadar
etkili olmas en azndan bu aamada zor grnmekteydi. Nitekim, o dnemde
oluturulan Yunan ulusal kimlii Yunanlln bir uyan iinde sadece antik
Helenle balantsn kurmaktayd. Kald ki 1833te Patrikhaneden bamsz bir
Yunan Kilisesinin kurulmas ve 1850ye kadar Patrikhane ile balarn
kopuk olmas, lke dnda yaayan Yunanlara dinsel aralarla yaklalmasn
zorlatrmaktayd. Sonradan Makedonlar ve zellikle de Bizansn tarih
anlatmna ve Yunanlla dahil edilmesiyle birlikte sorun giderilmeye
balanm ve kesintisiz bir tarih iinde Helenizmin zaman iinde birlii
salanmt. Bu anlatmla birlikte Helenizmin yresel anlamda birlii de
salanarak megali ideayla beraber ortaya kan irredantizm bilimsel
bir platforma oturtulmutur. Bundan sonra ama, tarih iinde hep
Yunanlarn yaadklar topraklarn anayurda katlmas ve bylece kardelerin
tutsaklktan kurtarlmas olacaktr. Bu amac gerekletirmek iin
kullanlan temel aralar ise Yunan konsolosluklar, Yunan dernekleri
ve Yunan okullar olmutur (Katsiadakis, 1995: 20-21; Prevelakis,
2004: 14-15; Heraclides, 2002: 59-60). Burada vurgulanmas gereken
nokta, Yunan kimliinin lke dnda yaayan Yunanlara yaylmasnda ve
benimsetilmesinde kralln ilk dnemlerinde ok byk baarlar elde
-
Ferhat Pirini 70
edilememekle beraber, kesintisiz Yunan tarihinin oluturularak
Ortodoksluun n plana karlmasyla yeni bir boyut kazanan Yunan
kimliinin bu kiilere alanmasnn nispeten daha kolay olduudur. Bu
kimliin etkin bir ekilde yaylmasnda ve benimsetilmesinde ise en byk
rol megali ideanndr. Ayrca megali idea, sadece lke dnda yaayan
Yunanlara ynelik bir hedef olmaktan ziyade; lke iinde istikrarsz
bir siyasal yap ve zor ekonomik koullarda yaayan Yunanlar asndan da
btnletirici bir rol oynamtr (Veremis, 1997: 40; Andreopoulos, 1981:
952-953).
1844ten sonra bir yandan ulus inas devam ederken bir yandan da
zellikle d borlar nedeniyle ekonomik adan kt durumda olan
Yunanistan, nceleri megali ideay gerekletirmeye ynelik birka clz
giriimde bulunmutur. Ancak, megali idea dorultusunda kamlanan
irredantizm gds, Yunanlar iin ksa vadede herhangi bir pratik sonu
getirememitir. Nitekim, Teselya ve Epiri kendi topraklarna katmak
iin Osmanl ile Rusya arasnda gerekleen Krm Savanda Rusyay
desteklemeye kalkan Yunanistan hem amacn gerekletirememi hem de
Atinann Pire liman 1854-1857 arasnda ngiltere ve Fransa tarafndan
kuatlmtr (Veremis, 1997: 41; Clogg, 1997: 74-75).
Bununla beraber Yunanistann ilk toprak kazanm, 1864te
gereklemitir. Bu balamda ngiltere, yeni Kral Georgeun tahta
gemesiyle beraber yonya adalarn Yunanistana brakmtr. Bylece
herhangi bir atmaya girmeden toprak kazanlmas, Yunan
aristokrasisinin megali ideaya olan balln glendirmitir. Nitekim,
Yunanistan Krall o dnemde Girit, Teselya ve Epiri kendi topraklarna
katmak iin baarsz giriimlerde bulunurken; yonya adalarnn ngiltere
tarafndan kendisine braklmas beklenmeyen bir gelime olmutu (Clogg,
1997: 78-80).
ngilterenin yeni Krala ve Yunan aristokrasisine bir jesti olarak
nitelenebilecek bu gelimeden sonra Yunanistann ikinci toprak kazanm
1881de gereklemitir. 1881de 1877-1878 Osmanl-Rus Sava sonunda
yaplan Berlin Antlamasndan sonra, Rusya gdmnde byk bir Bulgaristan
engellemek iin Teselyann tamam ve Epirin bir ksm Yunanistana
braklmtr. Dolaysyla Yunanistan, megali idea erevesinde herhangi bir
savaa girimeden topraklarn ikinci kez geniletmitir. Ancak bu
genileme, Avrupa devletlerinin diplomatik kanallardan Osmanl
zerinde bask oluturmas ile salanm olsa da Yunanistan megali ideay
gerekletirmeye bir adm daha yaklatrm ve cesaretlendirmitir
(Armaolu, 1999: 542-546). Burada dikkat eken nokta, Yunanlarn her
hangi bir mcadeleye girmeden antik Helen topraklar zerinde teker
teker denetim kurmalaryd. Bu gelimelerde kukusuz Yunanistann Bat
deerler sisteminde bir Bulgaristan ya da dier Hristiyan gruplardan
daha fazla zmsenmi olmasnn da pay vard.
-
Yunan Ulusal Kimliinin Oluumu Srecinde sel ve Dsal
Parametrelerin Analizi 71
Bu arada, Yunanistan megali idea erevesinde Giriti topraklarna
katmak iin 1866-1869 arasnda adada kan ayaklanmay desteklemiti. Bu
giriim gerek ngiltere, Fransa ve Rusyann kendi aralarndaki g
dengesi mcadelesi gerekse de Osmanlnn adadaki ayaklanmay bastrmas
sonucu baarsz oldu (Kostis, 2002: 62; Blacksburg, 2000: 1). Bununla
beraber, Yunanistan Giritten vazgememi ve adada yaayan Ortodoks
halk arasnda Yunan kimliini ve megali ideay yaymak iin eitsel ve
dinsel aralar kullanmtr. Bunun yan sra bir grup Yunan subay
tarafndan Makedonya ve Giritin Yunanistanla birlemesi iin 1894te
kurulan Etniki Eterya (Ulusal Dernek) gibi baz rgtler de adada
ayaklananlara mali ve lojistik destek salamtr. Bu rgtlerin
faaliyetleriyle Giritte ayaklanmalar kmas ve Yunanistann adaya
asker gndermesi, bir Osmanl-Yunan savana neden olmutur. 1897de
gerekleen savata Yunanistan ciddi bir yenilgiye uram; ancak alnan
yenilgiye ramen Girite zerklik tannm ve Kral I. Georgeun olu Girite
vali olarak atanmtr. (Veremis, 1997: 42-43; Grel, 1993: 31-32;
Katsiadakis, 1995: 34-39) Dolaysyla Yunanistan, yenilmesine ramen
Avrupa devletlerinin desteiyle Girite bir adm daha yaklamtr.
Bununla beraber, Yunanistann megali ideay gerekletirmeye alrken
urad 1897 yenilgisi, Yunanistana dier devletlerin destei olmadan
kendi z kaynaklaryla megali ideay gerekletiremeyeceini bir kez daha
gstermitir. Kald ki Yunan ordusu bu dneme kadar daha ziyade isel
tehditlere gre yaplandrlmt. Ancak, bu aamadan sonra ordunun d
tehditlere gre yaplandrlmasna arlk verilerek uzun dnemli
modernizasyon hareketleri balatlmtr (Papacosma, 1977: 23-24).
1800lerin sonunda Yunanistan byk lde dsal nedenlerle teritoryal
adan iki kez genilemekle beraber nfusu da ciddi oranlarda artmt.
lke nfusuna katlan bu insanlara Yunan kimliinin yaylmas ve bunlarn
ulus iinde eritilerek devletle btnletirilmesi gerekmekteydi. Bir
baka ifadeyle ulus inas her seferinde neredeyse yeniden
balamaktayd. Dier taraftan lke ekonomik adan olduka zor bir
durumdayd. 1897de Osmanl mparatorluuyla yaplan savata alnan
yenilgi, ileri daha da zorlatrmt. yle ki Yunanistann d borlarnn
geri denebilmesi iin bir Uluslararas Mali Komisyon kurulmutu. Bunun
yan sra lke, toprak kazanmlaryla bir yandan nfusunu attrrken dier
taraftan ekonomik artlarn giderek ktlemesi nedeniyle darya g
vermeye balamt. Bu dnemde 380.000den fazla kii ekonomik nedenlerle
bata ABD olmak zere dier lkelere g etmitir (Andreopoulos, 1981:
958-959; Papacosma, 1977: 29).
Yunanistann iinde bulunduu bu kark durum ve yaanan gelimeler
nedeniyle, megali ideaya sadece Atina merkezli bir zm
-
Ferhat Pirini 72
getirilemeyecei anlalm ve bu yzden kazanlmas gereken topraklarda
yaayan Rumlara youn bir ekilde Yunan kimlii ve bilincini artrmaya
ynelik kltrel propaganda yaplmaya hz verilmiti. Megali ideay
gerekletirmek iin yaplan giriimler sadece konsoloslar, piskoposlar
ve Yunan okullar tarafndan yrtlen kltrel propaganda ile snrl
kalmam; bunun haricinde bu blgelerde eitli rgtler kurularak askeri
anlamda da hazrlklar yaplmtr. Silahl Yunan rgtlerinden bazlar,
Etniki Eterya veya Panhellenic Tekilat gibi dorudan Yunanistan
iinden hareket edebildii gibi; Yunan bir subayn liderliini yapt ve
Makedonyann Yunanistana katlmasna ynelik silahl eylemlerde bulunan
eteci gruplarn oluturduu Makedonamakhoi gibi rgtler Yunanistanla
dolayl ilikiler iinde bulunabilmekteydiler. Bunun haricinde megali
ideay gerekletirmeye ynelik Yunanistan dndaki silahl faaliyetler,
Kastorya piskoposu Germanos Karavangelis gibi baz Ortodoks din
adamlar tarafndan da desteklenmekteydi (Katsiadakis, 1995: 21,27;
Papacosma, 1977: 34; Clogg, 1997: 93-96).
Yunanistan dnda bu gelimeler yaanrken, devletin iinde bulunduu
skntlar sonucunda 1909da Yunan askerleri tarafndan Goudi darbesi
gerekletirilmi ve Eleftherios Venizelos darbeci askerler tarafndan
babakanla getirilmitir. 1887de Atina niversitesinden mezun olduktan
sonra Giritteki 1897 ayaklanmasna aktif olarak katlan ve adann
zerklik kazanmasndan sonra enosis iin almalarn srdren Venizelos,
1910da yaplan seimler sonucunda ezici bir ounlukla Yunan babakanl
grevine devam etmitir (Volkan/Itzkowitz, 1995: 98; Papacosma, 1977:
14-32). Venizelos iktidaryla beraber, Yunanistan megali idea
ekseninde irredantist politikalarna hz vermitir. Kendisi de henz
kurtarlamam bir blgeden gelen Venizelos, Bulgaristan, Srbistan ve
Karada ile ibirlii yaparak Osmanlya kar yrttkleri Birinci Balkan
Savanda Selanik, Girit, Sisam, Gney Makedonya ve Epirin byk ksmn
Yunanistana katmtr (Clogg, 1997: 107).
Bylece Yunanistanda ve lke dnda yaayan Yunanlar arasnda megali
ideann sadece hayalden ibaret olmayan; gerekletirilebilir bir
politika olaca izlenimi domu ve bu dorultuda megali ideay tam
anlamyla gerekletirmeye ynelik faaliyetler hzlandrlmtr. Bu balamda,
Birinci Dnya Savana girilip girilmemesi veya girilecekse hangi
bloun yannda girilecei konularnda Kral Constantin ile fikir ayrlna
den Venizelos, kendi amacn gerekletirmek iin Selanikte Krallk
ynetiminden farkl bir ynetim oluturmutur. Kral Constantinin yerine
olu Alexandern kral olmasyla Venizelos tekrar babakanla getirilerek
lke ynetiminde birlik salanm ve Yunanistan itilaf devletlerinin
yannda savaa katlmtr (Grel, 1993: 33-34). Bu noktada itilaf
devletlerinin yannda savaa girilmesini isteyen Venizelosun
Selanikte kurduu geici hkmetin ngiltere ve Fransa tarafndan
-
Yunan Ulusal Kimliinin Oluumu Srecinde sel ve Dsal
Parametrelerin Analizi 73
tannmas, Kral Costantinin tahttan indirilmesiyle sonulanmtr.
Dolaysyla Yunanistann lkesel genilemesine 1864te, 1881de ve Balkan
Savalar esnasnda destek veren bu devletler, gerektiinde Yunanistana
dorudan mdahale etmekten ekinmemitir.
Yunanistan, bu savata megali ideann nemli aamalarndan biri olan
Kk Asyay kendisine katmak iin zmire asker karm ve Yunan birlikleri
Bat Anadoluda ilerlemeye balamt. Osmanl Hkmeti ile itilaf
devletleri arasnda 10 Austos 1920de imzalanan Sevr Antlamas8
Yunanistan asndan megali ideada gelinebilen en ileri aamay temsil
etmekteydi. Nitekim, Osmanlnn paralara ayrlarak yerine farkl
devletler kurulmasn ngren Sevr Antlamasna gre zmir ve civar be
yllna Yunanistann egemenliine girecek ve be yl sonunda yerel
meclisin verecei karar ile de bu blgenin gelecei belli olacakt
(Montgomery , 1972: 784). Ne var ki bu durum, Anadoluda balayan Trk
Ulusal Kurtulu Mcadelesi ile beraber uzun srmemi ve Yunan ordusu
nihai olarak 9 Eyll 1922de Anadoludan tamamen kartlmtr. Bu yenilgi
Yunanistanda Kk Asya Felaketi (Mikrasiatiki Katastrofi) olarak
adlandrlarak Yunan ulusal bilincinde travmalara yol amtr.
Venizelos, Anadoluda yedii darbeye ramen 1935e kadar Yunan
siyasal yaamnda aktif roln srdrmtr. Yunan ulus ina srecinde ve
zellikle de megali ideann hayata geirilmesi boyutunda nemli katklar
bulunan Venizelos, Yunanistanda etkili bir siyasal kiilik olarak
kabul edilmi ve bu balamda, 2002de ulusal paras Drahmi yerine
Euroya geen Yunanistanda kullanlan 50 Eurocentlerin arka yzne
Venizelosun resmi baslmtr.
1844te Kolettis tarafndan ortaya atlan megali idea Yunan ulus
ina srecini farkl boyutlarda etkilemitir. lk olarak, megali idea
ulusla devlet arasnda bir iletiim ortam oluturmu ve bu balamda
ulusla devletin btnlemesinde pozitif bir rol oynamtr (Andreopoulos,
1981: 958). kinci olarak, megali idea lke dnda yaayan Yunanlara
ulusal bilincin alanmas ve ulus kimlii kazandrlmasyla; bu kiilerin
ulusun birer ferdi haline gelmesinde nemli bir paya sahip olmu ve
bu durum, irredantizmin temel gdsn oluturmutur. Nitekim, lke
iindeki insanlar ayn deerleri paylatklar esaret altndaki
kardelerini zgrletirmek iin ellerinden geleni yapmaya almlardr. nc
ve son olarak da megali ideann zmirde Kk Asya Felaketiyle byk bir
darbe yemesi, Yunan ulusal kimliini sadece psikolojik adan
etkilemekle kalmam; bu olay sonrasnda Anadoluda yaayan ve her ne
kadar ulus kimlii nceden alansa da Yunanistanda yaayanlardan farkl
olan yaklak 1.100.000
8 Sevr Antlamas, hibir ekilde uygulanmam olup; l domu bir
antlama niteliindedir.
-
Ferhat Pirini 74
kiinin Yunanistana g etmesi ulus ina srecini geriye gtrmtr
(Clogg, 1997: 107,127).
Sonu
ncelikle ulus inasnn dinamik bir sre olduunu belirtmek gerekir.
Ancak buna ramen, zellikle Yunanistan rneinde ulus ina srecinin
temel parametrelerinin 1920lere kadar oluturulduu ve bu dnemden
sonra ulus inasnn oluturulan bu eksende devam ettii
belirtilmelidir. Bu erevede bamsz bir devlet kurmak iin harekete
geen birok Yunan entelekteli ve Yunan rgtnn temel esin kayna,
Rnesans ve Aydnlanma bata olmak zere Avrupada gelien akmlar ve
dnceler olmutur. Yunan entelektellerinin ve rgtlerinin gerek sylem
gerekse eylem dzeyinde Avrupadan etkilenerek giritikleri
faaliyetler bir noktadan sonra, devlet kurmaya ynelik ayaklanmalara
dnm; bu giriimler, dnemin byk devletlerinin destei sayesinde 1830da
bamsz bir Yunan devleti kurulmasyla sonulanmtr. Dolaysyla
Yunanistann kurulmas, Yunan ulusuluunun douunda olduu gibi, byk lde
dsal faktrler sayesinde gerekletirilmitir.
Yukarda da belirtildii gibi Avrupal glerin Yunan isyanna destek
vermesinde, kar esinin yannda ideolojik boyut da nemli bir rol
oynamtr. Bu ideolojik boyut, Avrupa uygarlnn kklerini bugnk
Yunanistana atfedilen Antik Helende aramasyla olumutu. Fransa
Cumhurbakan Jacques Chiracn da ifade ettii gibi Avrupa kendisini
Bizansn torunlar olarak grmekteydi. Ayn ekilde Fransa eski
Cumhurbakan ve Avrupa Birlii Anayasa taslann mimarlarndan birisi
olan Valery Giscard d'Estaingin Avrupa anayasasn yazarken bizi
kaynatran zellikleri tanmlamaya altk: Antik Yunan ve Roma'nn kltr
miras, Avrupa hayatnn zmsedii dini gemi, Rnesans'n yaratma evki,
Aydnlanma a felsefesi ve rasyonel dnce... eklindeki ifadesi de bu
ideolojik boyutu ortaya koymaktadr (BBC, 2004: 1).
lk dnem Yunan aristokrasisinin nce Bizans reddetmesi; ancak daha
sonra Avrupann Bizans sahiplenmesiyle birlikte, Bizans dneminin
Yunan tarihine dahil edilmesi ve Heleno-Hristiyan syleminin
ekillenmesi arasnda dorudan bir iliki bulunmaktadr. Nitekim,
Avrupada yaanan Romantizm akmyla beraber Bizansa ynelik negatif bak
asnn deimesiyle, Yunanlar Bizans ulusal tarihlerine katmakta
gecikmemilerdir. Dolaysyla Yunan ulus inasnn byk lde Avrupaya baml
olarak gelitii grlmektedir.
Ayrca, kendini Rum, Helen veya Yunan olarak niteleyen insanlarn
byk ksmnn kurulan devlet snrlar dnda kalmalar, Yunan devleti asndan
nemli bir handikap olmutur. Bu handikabn almasna ynelik abalar ise
irredantizmi dourmutur. Bu balamda, ulus inasnn temel
-
Yunan Ulusal Kimliinin Oluumu Srecinde sel ve Dsal
Parametrelerin Analizi 75
unsurlarndan biri olarak ulus inasnn btnletiricisi haline gelen
megali idea, irredantizmi belirli bir kalba sokmutur. Megali idea
erevesinde lke dnda yaayan kiilere Yunan ulusal bilincinin alanmas
ve ulus kimliinin kazandrlmasyla; bu kiiler neredeyse ulusun birer
ferdi haline gelmitir. Bununla beraber, megali ideaya ulamak iin
giriilen faaliyetlerde Avrupa devletlerinin desteine ihtiya
duyulmu; bu destek saland zaman nemli kazanmlar elde edilmitir.
Sonu olarak, gnmzde Yunanistann bata Trkiye olmak zere dier
devletlerle karlat sorunlarda ve gerekletirmeye alt politikalarda
hl dsal faktrlerin arl hissedilmektedir. Bu faktrlerin kkeni ise
geni lekli bir biz-teki ayrmas ile Rnesans ve Aydnlanmaya kadar
gtrlebilir. Dolaysyla, Yunanistann kurulduu gnden bugne kadar gerek
ulus inasnda gerekse uluslararas politika zemininde gerekletirdii
baarlarda, salanan dsal destein nemli bir yeri vardr. Yunanistana
salanan bu destek, ou zaman reelpolitikle rtrken; reelpolitikle att
zamanlarda bile devam etmitir. Bu balamda gerek Trkiyenin gerekse
dier lkelerin Yunanistanla kar karya kalaca sorunlarda bu faktr gz
nnde bulundurmas gerekmektedir. Sonuta kendisine atfedilen Avrupa
uygarlnn kurucusu deeri sayesinde Yunanistan, zellikle Trkiye ile
yaad sorunlarda Avrupa kamuoyunun desteini arkasna almada ok byk
bir aba sarfetmeye gerek duymamaktadr. Trkiyenin ise Avrupa ile
ilikilerinde nasl bir nyargyla kar karya olduu kolayca
anlalmaktadr.
-
Ferhat Pirini 76
KAYNAKA
ANDREOPOULOS, George. (1981). State and Irredentism: Some
Reflexions on the Case of Greece, The Historical Journal. 24(4),
949-959.
ARMAOLU, Fahir. (1999). 19. Yzyl Siyasi Tarihi (1789-1914).
Ankara: Trk Tarih Kurumu Yaynlar.
ARNAKIS, G. Georgiades. (1952). The Greek Church of
Constantinople and the Otoman Empire, The Journal of Modern
History, 24(3), 235-250.
BBC. (2004).
http://www.bbc.co.uk/turkish/europe/story/2004/11/printable/
041125_giscard-turkey.shtml, (e.t. 29/11/ 2004).
BLACKSBURG, Seth. (2000). Greek Irredentist Claims to Asia
Minor, http://ase.tufts.edu/hemispheres/seth_blacksburg_2000.htm,
(e.t. 08/09/2004)
BOZOS, Stavros. (2004). Neoclassicism, Modernity and the Masses:
National Identity Issues in 19. Century Athens,
http://www.esh.ed.ac.uk/urban_history/text/BozosS13.doc, (e.t.
20/10/2004), 1-8.
CHRYSOLORAS, Nikos. (2003). Why Orthodoxy? Religion and
Nationalism in Greek Political Culture. The LSE Hellenic
Observatory 1 st LSE PhD Symposium on Modern Greece, LSE, 21 June
2003,http://www.lse.ac.uk/collections/hellenicObservatory/pdf/NicosChrysoloras1stLSESymposiumPaper.pdf
CHRYSOLORAS, Nikos. (2004a). Orthodoxy and Greek National
Identity: An Analysis of Greek Nationalism in Light of A. D. Smiths
Theoretical Framework.
http://www.ksg.harvard.edu/kokkalis/GSW7/GSW%206/Nikos%20Chrysoloras%20Paper.pdf,
(E.T. 10/09/2004).
CHRYSOLORAS, Nikos. (2004b). Religion and Nationalism in Greece,
Second Pan-European Conference Standing Group on EU Politics.
Bologna, 24-26 June 2004.
CLOGG, Richard. (1976). The Movement for Grek Independence
1770-1821: A Collection of Documents. London: McMillan
Publications..
CLOGG, Richard. (1997). Modern Yunanistan Tarihi. (ev. Dilek
endil), stanbul: letiim Yaynlar.
CRAWLEY, C.W. (1929) Anglo-Russian Relations 1815-40. Cambridge
Historical Journal, 3 (1), 47-73.
-
Yunan Ulusal Kimliinin Oluumu Srecinde sel ve Dsal
Parametrelerin Analizi 77
DAI, Zeynep. (2002). Kimlik, Milliyetilik ve D Politika: Rusyann
Dnm. stanbul Boyut Kitaplar.
DAKIN, Douglas. (1973). The Greek Struggle for Independence
1821-1833. California: University of California Press.
DEKMENJIAN, R.H. (1968). Soviet-Turkish Relations and Politics
in the Armenian SSR, Soviet Studies. 19(4), 510-525.
GREL, kr S. (1993). Tarihsel Boyut inde Trk-Yunan likileri
(1821-1993), mit Yaynclk, Ankara.
HERACLIDES, Alexis. (2002). Yunanistan ve Doudan Gelen Tehlike
Trkiye: Trk-Yunan likilerinde kmazlar ve zm Yollar. (ev. Mihalis
Vasilyadis ve Herkl Milas), stanbul: letiim Yaynlar.
KATSIADAKIS, Helen Gardikas. (1995). Greece and the Balkan
Imbroglio: Greek Foreign Policy, 1911-1913. Athens: Syllogos Pros
Diadosin Ophelimon Biblion.
KOSTIS, Kostas P. (2002). The Formation of the State in Greece,
1830-1914, (ed. Marco Dogo and Guido Franzinetti). Disrupting and
Reshaping: Early Stages of Nation-Building in the Balkans. Longo:
Ravenna Pub. (47-64).
LIAKOS, Antonis. (2001). The Construction of National Time: The
Making of the Modern Greek Historical Imagination, Mediterranean
Historical Review, 16(1), 27-42.
LIEDERMAN, Lina. Molokotos (October 2003). Identity Crisis:
Greece, Orthodoxy and the European Union, Journal of Contemporary
Religion. 18( 3), 291-315.
MILLAS, Hercules. (2004). The Imagined Other as National
Identity: Greeks and Turks. EC Representation NGO Support Team
(Euromed): Civil Society Development Program .
MILLAS, Herkl. (1999). Yunan Ulusunun Douu. 2. Bask, stanbul:
letiim Yaynlar.
MONTGOMERY, A.E. (1972). The Making the Treaty of Sevres of 10
August 1920, The Historical Journal. 15(1), 775-787.
MORIN, Edgar. (1988). Avrupay Dnmek. (ev.: irin Tekeli),
stanbul: Afa Yaynlar.
PAPACOSMA, Victor S. (1977). The Military in Greek Politics: The
1909 Coup Dtat. Ohio: Kent University Press.
PAPPAS, Paul Constantine. (1985). The United States and the
Greek War for Independence: 1821-1828. New York: Columbia
University Press.
-
Ferhat Pirini 78
Parliament of Greece. (2004).
http://www.parliament.gr/english/politeuma/default.asp, (e.t.
18/10/2004).
PREVELAKIS, Nicolas. The Spirit of Greek Nationalism: The Greek
Case in the Light of Greenfields Conceptual Framework,
http://www.lse.ac.uk/collections/hellenicObservatory/pdf/symposiumPapersonline
/N.Prevelakis.paper.pdf, (e.t. 25/10/2004).
SKRINIS, Stavros. (2003). Nation-State Building Process and
Cultural Diversity, MigPol-Project: Greece. Overview about
Immigration, Integration, and Refugee- Protection Politics in all
Member States of the European Union.
AHIN, M. Sreyya. (1996). Fener Patrikhanesi ve Trkiye. stanbul:
tken Yaynlar.
VAN EVERA, Stephen. (1994). Hypotheses on Nationalism and War,
International Security, 18(4), 5-39.
VEREMIS, Thanos. (1997). The Military in Greek Politics: From
Independence to Democracy. London: Hurst&Company.
VOLKAN, Vamk D. ; Itzkowitz, Norman. (1994). Turks and Greeks:
Neighbours in Conflict, Cambridgeshire: The Eothen Press.
VUCINICH, Wayne S. (1962). The Nature of Balkan Society Under
Otoman Rule, Slavic Review, 21 (4), 597-616.
WOODHOUSE, C. M. (1952). The Greek War of Independence: Its
Historical Settings. New York: Longmans&Green and Company.
XANTHOS, Emmanouil. (1976). The Memoirs of Emmanouil Xanthos, A
Founder Member of Philiki Etairia. (ed. Richard Clogg), The
Movement for Greek Independence 1770-1821: A Collection of
Documents. London: McMillan Publications. (182-200).