yorum ve anlam (interpretation and meaning)

8/14/2019 yorum ve anlam (interpretation and meaning)

1/30

YORUM VE ANLAMMustafa Durak

Adso Arnmlkta sizi korkutan nedir?

William Acele.Umberto Eco; Gln Ad

ANLAM VE YORUM ZERNE GZLEMLER:Kim ne derse desin herhangi bir alann en temel sorunu kendi tarihiylehesaplama noktasnda balar. Ortaya kan amaz o alann, nceki dnrve/ya aratrclarca igalidir. Bu igal o alann asl sorunlarn grmeye engelolduu srece, onlara bal olarak ortaya konacak yorumsallar insann iineyaramayacaktr. Felsefe, bilimsel aratrma; insanla, doaya dengeli hizmetodakl olmaldr. Mevcut ilerlie (alan iinden status quoya) hizmetgzetilmekte ise, afaroz korkusu Demoklesin klc gibi tepede sallanyorsa,gemile, toplumsal ileyile tam bir hesaplama yaplmamsa iirilmifilozofluklar, iirilmi sanatlklar, kullanmalk bilim adamlklargndemdedir. Ortam, szde ve greli zgrlkdr. Tarlann zararllartemizlenmeden nitelikli rn alnamaz.

Bir alann tarihi iinde gemiin nl kiilerinin szleri, olduu gibi doru

kabul edilemez. Bu nl kiilerin bile kendi tarihleri iinde dncelerinideitirebildikleri dikkate alnmal, kendi dncelerimizle de sreklihesaplamaya ve dncelerimizi iimize geldii gibi deil, kabul etmeyeettirmeye deil, artk doru bulduumuzu sylemeye, uyarlamaya hazrolmalyz. Toplumsal gerekliklerden ok uzaklatmn ayrdndaym elbet.Ama gerekten gl olmak, ortalamann dnda olmay semek demektir.

Yorum ve anlam ilikisi:Bir metni retmek ve/ya okumak yazl kltre dahil olmaktr. Yazl kltr sz

konusu olduunda bir metnin okunmas; birbiriyle ilintili okuma, inceleme,anlamlandrma, yorum, eletiri gibi kavramlarnn iletilmesine aktr. Bukavramlara ait alanlar; bak as ve kendi iinde ele alnlar bakmndankimi noktalarda birleip ayrlabilirler. Bunlarn her biri iin farkl tarihelerkarlabilir. Ve doaldr ki bunlardan birindeki gelime annda dierlerinde deetkilenmeye yol amtr, aacaktr. Aslnda tmnde ortak olan sorun:anlamaktr. Her ne kadar zaman zaman eitli nedenlerle anlama bakaldrlarolsa da, anlamdan bamsz ne bir okuma, ne bir yorum, ne de bir eletiriolanakldr. Anlam ve buna bal olarak anlamak, anlamak insan olmann

kanamayaca edimlerdir. Her okuma, derecesi ne olura olsun anlampeindedir. Ve anlam, ruhsal ve toplumsal olmak zere iki boyutludur. Her bir


2/30

boyut da isel ve dsal olarak iler. sellik bir kendilik, dsallk ise balantolarak iler. Anlamn ruhsal ve isel boyutta ilemesi, kendilik olarak birzihindeki oluma srecinde zihinsel bir varlk olmas bakmndan ele alnmasdemektir. Anlamn ruhsal ve dsal boyutta ile(n)mesi bir kii zelinde

anlamlar aras balantlandrlmas, anlamsal bireimlere gidilmesi demektir.Toplumsal ve isel boyutta anlam, kullanlan dilin tr ne olursa olsun belirlibir toplulua, belirli bir topluma ait bir kendilik olarak anlamdr. Toplumsal vedsal boyutta anlam; anlamlar aras etkileimi ve geliimi, bakacaevrensellie gidii dikkate alr. Dolaysyla bilim son noktada bantlarn,dsal anlam(landrma)larn peindedir. nsan d varlklardaki hissetmeninanlam olmadn benimsersek, anlamn insana ait bir retim olduunusyleyebiliriz. Tepki ekeceini bile bile unu sylemek istiyorum: anlam,insana zgdr. nsan sz konusu olmadnda anlam diye bir ey yoktur.Kltrel olarak varedilmi tm anlamlandrmalar insan rndr. zelliklegnmzde insann en temel sorunu insan(lar)ladr. Bunun dndaki sorunlarikincildir. Egemen aznln yapageldii, sorunlarn nem derecesiyleoynamaktr. Burada bir anlambilim tarihesine gidecek deilim ama yine deoluturulabilecek bir anlam kuramna katks olsun isterim. Vurgulayarak ve

btncl bir kuram iin sylyorum: anlam insandan bamszdnlemeyecei iin tpk doadaki maddeler gibi o da asla saf haldevarolamaz zne(ler)in znellii ile, genelletirirsem balam (geni anlamdaezamanl ve tarihsel her trl olu) ile balant halinde, bileik halde bulunur.

fadede, anlam gcl halde bulunur. fadede, anlam seeneklerle ilerler. Birkonuucu ya da yazc, o ifadeyi kurmadan ya da kurarken bir niyete sahiptir.Bu niyet her zaman nceden belirlenmi, donuk, sabit bir niyet deildir.fadeleyen znenin ruhsalna bal olarak niyet deiebilir, sapabilir. Ziraifadedeki her sz birim bir kavak noktasdr. Anlam bu kavak noktalarndakiseeneklerin yol gstericiliinde ilerler. fadenin yapsndaki dizisellik vedizimsellik nitelii hem niyetin, hem de anlamn sapmalarna uygundur.Anlamn izledii yol izgisel (dmdz bir yol) deildir. Ancak srekli birbirineuland iin izgisel izlenimi verebilir. Bir ifadenin anlam bir yol haritas gibi

ilerlerken anlamsal ek rnleri de srkler. Bu ek rnler zihnin ayni anda okilemlie elveriliinin bir sonucudur. Hibir ileti tekil bir varolu deildir.ocuklu bir kadn gibidir anlam (tay geldilidir). ocuklaryla birlikte ilerler.Anlamn yapsal biimi (szlk anlam, brnsel anlam, dil-d anlam vb) neolursa olsun ifadenin kendi i ball ve balam (d ball) ile

btnleerek ilerler. Anlamlandrma, bu i ballk ve d ballk erevesindeanlamsal btnlenmeye yneli abasdr. Anlamlandrma, zihinsel bir abaolmas nedeniyle bedensel bir enerji yitimine yol aar. Bu yitim, ifadeyle ilikiorannda gerekleir. Dolaysyla anlamlandrma bedensel (zihinsel dahil)

enerjinin bilgiye dntrlmesi olarak bir al veri ilikisidir. Her ifadeedinilmi bilgiler (harcanm abalar) zerine bina edilir.


3/30

Yoruma gelince yorum bir eksik doldurmadr. Yorum, ifadede bir bilgi eksikliisz konusu olduunda, bu eksiklii giderebilecek olaslklardan birininseilmesi ilemi ya da seilmiin ifadesidir. Yorum, anlamlandrmayla ilgili

uzlalm ak seeneklerden biri deildir. Yorum, bu eksiklii doldururken balamndaki znelerin (yorumlayan zne dahil) ruhsal ve toplumsalzelliklerinden bamsz deildir. Yani yorum, ZNEldir. Yorumlayc

benimsedii kltrn etkisindedir. Bu kltr, yorumlaycnn baknynlendirir. Hatta bu kltr erevesinde ifadeyle teet anlamlandrmalaragidilebilir. zellikle dini metinlerde bu byledir. Bunlar ifadenin anlamnekitiren, kendi bilgisine (bilgiye dntrlm inancna) denk getirenyorumlardr. Ancak sapmalar zneye bal olarak ortaya kacana gre, birmetnin okurla bulumas, okurla metnin birlikteliine dnr. Ama bu

birliktelik anlamlandrma asndan anlamlandran znenin etkilenmi veetkilemek isteyen bakn yansttndan yaznsal bir metninanlamlandrlmasndan farkldr. Umberto Eco bu konuya yle bir aklkgetirir: Bir metin belirli bir kltr asndan kutsal hale gelir gelmez,kukulu okuma srecine ve bunun sonucu olarak hi kukusuz bir ar yorumdurumuna tabi olur(1). Dorusu znede, yorumlamaya, anlamaya altkonunun taknaklamas halinde her zaman ar yorum, sapmal yorum (tevil)tehlikesi vardr. Gerek anlam seeneklerinde, gerek yorum seeneklerinde

balam ve ilintili olma aranmaldr. lintililikte nemli olmasna karn birlikteolma ilkesi aranmaz (zellikle iirde).

zne, toplumsal ZNE iinden yapar genellikle anlamlandrmay. Yorum zatenherkesin harc deildir ve izin verilse bile toplumsaln bilgisine aykr olamaztemelde. Yorum, ounlukla iir alannda o da eksiltilmi, kapal iirlerde dahaok sz konusudur. Dorusu her metin yorumlarla, anlamlandrmalarla yaar,zenginleir. Bu yzden her anlamlandrma, metne destektir, emee saygdr.

Olmayann anlamlandrlmas, yorumlara baldr yani grelidir:Yorum, semede teredddn, kukunun sonucu ortaya kan bir zihinsel olduu

iin anlama ulamad srece yorum seenei olarak kalr. Zira ne trl yorumretirseniz retin varolmayana gnderen bir seenek sz konusudur.Kantlanamaz yorumla ulaabileceiniz anlamn gereklii dorulanamaz birgerekliktir. Daha dorusu anlam olamayan, szde anlam sz konusudur. Tarihiinden geleneksel ve kantsz olarak aktarlanlarn tm varsaymsaldr.Yorumlarn ou bu varsaymsal olanlarla ilgili retilmektedir. Kantlanmaans olmadnda yorumlar da birbirine eklenmekte, sanki sonsuzlamaktadr.Yorum asla snrsz, sonsuz olamaz. Zira yorumun sonlu oluunun gerekesi:insann sonsuzluu garantisizdir ve pek ok yorum kanlmaz olarak benzeir,

yorumlar oaldka ayni olma olasl ykselir. Hibir konuda, sonsuzluaalan hibir yorum kipsellii gsterilemez.


4/30

Yorum anlamlandrmadan ncedir:Mantk erevesinde bakldnda yorum anlam ilikisinde anlamn ncelikliolduu, ardndan da yorumun boluklar doldurma ileviyle anlama yardmc

olaca dnlr. Ama bu bir bakma yumurta tavuk rnei gibidir. Ve her nekadar yorum ile anlamlandrma birbirinden kolay ayrlamaz grnse deinsanlarn kestirmeden, kolayca bilme acelecilii gerekten anlamaya deil deyorumlamaya, yorum gcne daha fazla nem vermesine yol amtr. Byleceyorumun anlama egemen olduunu, anlam yerine szde anlamlarn genel geerolduunu grrz insanlk tarihinde. Bu, anlam yorum ilikisini alt st eden,yani anlam yorumun yedeine veren insan tembelliidir, hazrcldr. Eskiynetimlerde amanlar, Apollon rahib(e)leri, kahinler, bycler, falclar, dyorumcular kestirme bilgiye ulamada araclard. Yahudi kltrne dayalYusuf ve Musa hikayelerinin temeli de d yorumuna ve byclk konusunadayanr. Yunan kltr iinde deerlendirilen anlatlarda Truva kralPriamosun iki kzndan biri Kassandra gelecei okuyordu, br Helenos,kularn vb eylerin hareketlerine bakarak bilicilik yapyordu. Ve bu arada kraldipteki nl kr khin Theiresias da analm. nsanln d dnyayanlamlandrma bakmndan karanlk dnemi; gerek d, yaktrmalarlailerleyen yoruma bal dnem(ler)dir. Ne zaman baladn kesin olarak

bilemediimiz gibi bu dnemin belirli bir tarihte bittiini de ne yazk kisyleyemeyiz. Ne tek Tanrl dinler dnemi, ne de bilimsel Aydnlanmadneminde durum deimemitir. nsanlk; basklar, boyun edirmeler

nedeniyle nesnel ltlere dayal bir anlamlandrma ve yorumlamadanuzaklatrlmtr. Ve bu durumun doal olduu izlenimi yaratlmayaallmaktadr.

Gerek yorum, gerek anlamlandrma; doal dil iinde hem de doal dilinsnrlarn aan ve gstergebilim, din, ruhsal zmleme, d zmlemesi,felsefe vb ksaca tm insan bilimlerini ilgilendiren iki kavramdr. Yorum veanlamlandrmann her ne kadar temel birimleri ayni olsa da, yollar ayrdr.Yorum asla anlamlandrmann yerini alamaz. Anlamlandrma da biraz olsun

yoruma ters durur, srt evirir. Yorum her zaman bir olaslk ve bir znellikierir, ulalma yntemi ne olursa olsun. Yoruma ulama yntemimizin bilimselolmas yorumu bilimsel klmaz. Ama unu da kabul etmeliyiz bilimselolmayann mutlaka yanl olmas gerekmez. zellikle metin zmlemesi de,ister szel ister yazl nesnesinin gereklii saymaca olduu srece, kendisnrlar iinde yntem, kavramlama vb bakmndan ne kadar bilimsel olursaolsun, hibir zaman doa bilimlerindeki gibi bilimsel saylamaz. Bilimselioynama durumunda kalr. Bu nokta ok nemlidir. Anlatlarn ou nesneltaban ihmal edilerek dolama sokulur. Bugn bunun en sorunlu rneklerinden

biri de reklamlardr. Orda yalann, yanln nasl para ettii ve insanlarn bunlarn etkisinde nasl kald artk sr deildir. imdi istediiniz kadar


5/30

reklamlar zerine bilimsel alma retin bunlar bilimsel deildir. Bilimselgibidir. Bu deerlendirme bana gredir. zneldir. Ama nesnellie alan,almak isteyen bir znelliktir.

Yorumun kayna, insann d dnyay deerlendirmeye balamasylabalatlabilir. Yorum, insann bir bilinmezle karlamas sonucu ortaya kar.Ve bu bilinmezin doru/yanl zm bilgiyi oluturur. Yorum, sonunda

bilgileirken, yorumlayc da bilgiye sahip olan, sahip olduunu ileri srenolarak g/iktidar talebinde bulunandr insanlk tarihinde. Ve genel anlamylateolojik sistemlerde yorum gcne sahip olanlar teyle balant kurabilenlerolarak, kutsala yakn olanlar, kutsalla ilikiye geebilenlerdir. Apollon tapnarahipleri ve rahibeleri, amanlar, her trl biliciler byle alr. Yusufun dyorumcusu olarak sunulduu da hatrlanmal. D yorumlamak, gelecei

bilmek, bilinmeyeni bilmek hep dinlerle balantlanmtr. Yce gle(rle)ilikiye giremeyen, bilinmeyene bir aklama getiremez. nsanolu bu yolda

bilme biimleri gelitirmitir. Kularn ve kltre bal olarak dier hayvanlarndavranlar, eylemleri ve her trl fal; simgeletirmeler araclyla aryorumlarla bilgiletirilmi, inan ya da folklorik bilgi halinde kltrlerin iinedahil edilmitir. Hatta bu bilgilerin; kltrleri, ideolojileri ynlendiren,

biimlendiren olduklarn sylemek abartl olmaz. Yorum gcne, gizinbilgisine, herhangi zor bir soruyu zme bilgisine sahip olmak iktidar olmakdemekti, ta ki bilgi; paraya, gce -burada gle amaladm kalabalk olma,kaba g, giderek de silah sahibi olmadr- sahip olann hizmetine girinceye

kadar. Yorum ve Hermesin adndan esinlenerek felsefede bir alan halinegetirmek iin uydurulmu hermeneutik terimi ile ilgilenenlerin hristiyandiniyle i ie, metafizik baktan kurtulmak istemeyen filozof(?)lar olduklardikkate alnrsa teolojinin yorumla olmazsa olmaz bir ba iinde olduusylenebilir.

Yorumun dayand nedenlerin okluu durumla ilgili gereklie denkgelmeyebilir. Bu yzden saymaca nedenlerin baka bir durumla balantsndankopmadan eldeki varsaylan ipular, yorumcunun kilitlendii hedefe

balanamaz. Bu yzden Umberto Econun William hakldr. Kesin yargapak kant gerektirir. Acele yarg, yanl sonulara gtrr.En eski dilbilgisi almalarna Veda metinlerinin zmlenmesinderastladmza gre dilbilgisinin kaynann da insanolunun kutsal anlama,yorumlama abasndan kt dnlebilir. Ancak dilbilgisi, biimselliindengrnrlnden, eriilirliinden olacak yoruma gre daha dnyevi kalmtr.

SLAM DNNDE KURAN YORUMU: TEFSR VE TEVL:


6/30

Tefsir szcnn arapada fesr kknden geldii biliniyor. Ancak arapannsessiz harlerle yazlan bir dil olduu dikkate alnrsa bunu fsr olarak dayazabiliriz. Ve bu szckle ilgili szck arkeolojisi yorumlarna kapyaralayabiliriz. Burada zellikle /R/(E) zerine bir (m)im koyup gemek

istiyorum. Tefsirin nelii konusunda Ebul Bekann tanm yle: Tefsir, bireyi tamamiyle aklamak ve bir sz aslnn lfzlarndan [szlerinden] dahakolay bir lfzla [szle, szckle] tabir eylemektir [ifade etmektir, buradatabirin iindeki ibare yani ifade, metin anlamn dikkate aldm

belirtmeliyim]. Fkh yani islam hukuku alannda gizlilii bulunan izahetmek olarak aklanm ve bu tefsir edimi, edimler (beyanlar) iinde biredim olarak sralanm: takrir beyan, tefsir beyan, tayir beyan, tebdil

beyan ve zaruret beyan. Dorusu bunlar Searln sylemeyle yapmaedimleriyle karlatrmak ilgin olabilir. Yalnzca batda kuram olaraknmze srlenin ok yeni bir ey olmadn belirtmek adna anyorum

bunlar. Kurann nazmnda kendilerinde gizlilik bulunan lfzlarn dereceleridrttr: Hafy, Mkil, Mcmel, Mteabih. Trkesiyle sylersek gizli, zor,sz syleyenin bir aklamas olmadan anlalamayacak biimde gizli, vemteabih. Bu sonuncusunu arapa olarak yineledim. Zira daha bu szcnkavramlatrlmas noktasnda ayrlklar, yorumlar balyor. Szck

biimbilgisel olarak ele alndnda anlam benzeen demek. Ancak islamtefsircileri bu szce farkl bir kavram yklyorlar: anlam kapal, pek okanlama gelebilen, yorumlanmasnda glk ekilen ayet. Kimine gre de evet

bir takm yorumlar yaplmtr, yaplabilir ama anlamn Tanrdan baka

kimsenin bilemediidir. Bu yzden tefsir, ilk yle ilgilenmelidir. Ancakyorum nesnesi olma bakmndan ortaya kan durumlar irdelemeyekalktmda sakl, gizli olann; aramayla, aratrmayla ulalabilecek bir gizlilikolduunu karabiliyorum. Zor olana gelince, herhalde yalnzca hemen,dnmeden anlalamayan anlamamz gerekiyor. Mcmelde ise ifadeyisyleyenin baka ifadelerine ynelmeye gerek duyulacak, konuann ifadeleriiinde anlamn bulacak bir sz, yorum nesnesidir. Sonuncusunda ise, ne kadaryorum retirsek retelim eksik kalacak, asl kastedilmi olanaulaamayacamz bir sz, ya da sz birim sz konusudur.

Tevil konusuna gelince szck kknde ortaya kan evl ok ilginnoktalara gtrebilmekte bizi. evlin anlamn Mehmet Sofuolu, asladnmek olarak vermi. Elbette bu bizi evvel, giderek de nce ve ilkkavramlarna iletiyor. Tevil ve tefsir arasndaki ayrm da pek net deildorusu. Bir gre gre ikisi arasndaki ayrm, destek metinlere, ifadeleredayanmaktadr. Dolaysyla yorum olma bakmndan doruluk, kesinlik,inanlrlk lt erevesinde bu terimler kademelenmektedir. Baka biranlatmda tevil kesinletirilmeden ve Allah ahit klmakszn bir ok

ihtimallerden birini tercih etmektir. bni Teymiyye, tevili anlaml sayar:bir kanta dayanarak ynelinen anlam, tefsirle e anlaml ve de szn asl,


7/30

hakikati(2). Benim szcn kkeninde grdm biimiyle ilk anlamdr, hereyin ilk nedenidir, kaynadr. Bu dini bak as bizi yaznsal metinlerdenereye getirebilir? lk anlam, ilk neden olarak felsefecilerin tkenmezkonusuyla balantlanabilir metin d olarak. Asl metin balamnda yazarn

niyeti kavramna iletir.

MONTAIGNE VE YORUM:Bu yazda bir yorum tarihiyle ilgilenmediim iin yorum konusunda bazkavramlarla ilgili baklara yneleceim sadece. Hermneutiquei, iinegirmeden dolanacam yani. Montaigne, yormbilgisi (hermneutique)tarihinde nemsenir. Ama o, yorum zerine bamsz bir deneme yazmdeildir. Onun yorumla ilgili grlerini Deneyim zerine adl denemesinde

buluruz. Ona gre yorum ile ilgili sorun hukuk ve din (ncil) konularnda ortayakar yalnzca.

Her kullanma ok uygun olan ortak dilimiz; szleme ve, ne derse desin neyazarsa yazsn kukuya ve elikiye dmeden kendini anlatamam olmasnakarn kendini apak ifade eden ncil sz konusu oldu mu acaba niye karanlkve anlalmaz oluyor? (3).

Ona gre bu alanlarn dnda her ey gllk glistanlktr. Bunlarn dndaanlam, anlama sorunu yoktur. Yani o sorunsal daraltmtr. Sorunun insan

olmaya bal ilgi oda sorunu, znellikle ilgili ruhsal bir sorun olduunugrememitir. Aslnda anlama ve anlama ile ilgili amazlar hep zne odakldr.Yazan/syleyen zne ve almlayan zne odakl. Bu konuda da znenin fizikseli,ruhsal, giderek bilgiseli ve evreseli (balam) sz konusudur. Bunlardan

birinde ortaya kan bir eksiklik; anlam, anlamay sekteye uratr, engeller yada saptrr.

Benzerlik ve farkllk:Montaigne bilimin benimsedii yola aykr bir bak sergiler. eylerin, olaylarn

benzerliine dayanarak kardmz sonular gvenli bulmaz. Gerekesini dedoaya, doadaki eitliliklere farkllklara balar. Doada benzerliin deilfarklln evrensel bir nitelik olduunu belirtir(4). Ve bu konudaki tezini yleifade eder:

Nasl hibir olay, hibir biim bir dierine tmyle benzemezse, dierindentmyle de farkl deildir (5).

Farkllklarn en evrensel olduunu syleyen Montaigne bu ifadeyle benzerlikle

farllk arasnda bir denge gzetir gibidir. Aslnda bu teori ile pratiinuzlatrlmasdr. Ancak Montaignein byle bir uzlatrma ardnda olduu


8/30

elbette ileri srlemez. O znel, kafasnda toplad kimi rnekleri gz nndebulundurarak annda yarglara gider. Bu da srekli denetlenmesi, sorgulanmasgereken yarglarla kar karya olduumuzun farknda olma zorunluluunugetirir. Her eyden nce genelletirmelerin ekonomik deerini dikkate almak

zorundayz. Ki genelletirmeler kmelendirme olarak benzerliklerin gznnde bulundurulmas demektir. Burada yle dorulatrmaya(ntralizasyona) gidilebilir belki anlamlandrma adna: anlamlandrma peindeolan, salt benzetmelerden, salt farkllklardan yola kamaz. Gerek

benzetmelerde gerek farkllatrmalarda bu ilemlerin ne iin kullanldnbilmek gerekir. Amallk ilkesi. Ne iin benzetmek ne iin ayrmak? Burada usylenmeli. Bir kii eer benzetme ilemini gerekletiriyorsa zaten ayrmailemini de ikin bir ilem gerekletiriyordur. Yani her benzetme ilemi aynizamanda ayrma ilemidir de. Tersi de doru. Ama yine de kiilerde builemlerden biri ne karlm olabilir. kisinin de dengede olmas kolayrastlanr bir durum olmayabilir.Hibir sanat, benzerlie dayandrlamaz. Fark bakalatrr ama benzerlik ayniekilde birletiremez(6).

Montaigne benzerlik ve ayrmn dengesinde ve dengesizliinde gidip geliyor.Benzerliin tek bana bir nokta olmadn benzerlikten ayrla, bakalagiden bir skala grnts sunduunu bilmek gerek (Bernard Pottier). te bunedenle fark bakalatrr ama benzerlik de birletirir Montaignein

dndnn aksine. Zira her ikisi de zihinsel bir benimseme, saymaltdr. Grelidir. Eer benzerlik birletirmiyorsa yine bu benzer saylanlarniinde farkllklar sz konusudur. O, belli ki ayrmlarn dikkate alnmasn oknemsiyor. Dorusu varlk odakl bir bak sz konusu olduunda teorik olarakfarkllklara sayg temel ilke olmal. Ama zellikle canl varlklarn varldierlerini tketmelerine bal. Yani gl olann yaamas ve varlklar arasilikiyi belirleyen olmas farkllklarn yok edilmesi olarak anlalmal bir

bakma. Bylece gereksinim ve buna bal ruhsal durumlar varlklar arasilikiyi belirleyen, ynlendiren temel kavramlardr. Benzerlik ve farkllk temel

sorun deildir. Benzerlik ve farkllk yntem ve de bak as sorunudur.Farkllklar; tm varlk, tm geler dikkate alnarak bakldnda bir sonsuzeitlilie yneliten sz edilebilir. Ama snflandrlm eylerin ayrmlar eitolarak greli snrllklar gsterir. rnein Montaignein bir yargsndan yolakp insan ayaklarnn biimini ele alabiliriz.

Her ayaa kendi ayakkabs (7).

Her ayaa en uygun ayakkab, smarlama retim ile olanakldr. Bunun

karsnda ayaklar belirli ller erevesinden numaralayan, dolaysylabelirlenmi numaralar aras farkllklar grmezden gelen fabrikasyon retim


9/30

sz konusu olacaktr. Baz firmalar bunlar da dikkate alp talep dorultusundaara numaralar karmaktadr. Bylece eitlenme belirli biim farkllklarndasnrlandrlabilmektedir. Bu bir rasyonelletirme saylabilir. Yani kullanctalepleri erevesinde (gereksinim dorultusunda) retim, ok daha fazla olan

farkllklar kendi iinde birletirimlerle azaltmaktadr. Dolaysyla farkllklarnayrntlarda kalanlar aritmetik saylarn ksurlar gibi grmezdengelinebilmektedir. Bu bir uzlam konusudur. Demek ki farklln farkllkolarak grlebilmesi de grecelidir. lev ve gereksinim bu greceliin anaeksenleridir. Gereksinim eylerle ilgili bakmzn belirleyicisi olduuna gregrelikler ona gre kurulmakta ve eitlenmektedir. lk uzlama noktasgereksim olmaldr.

Bir metni, giderek bir insan anlamak sz konusu olduunda her zamansimgelerin, normlarn ksaca genelletirmelerin, benzerliklerin dna kmay

bilmek gerek ve aratrc buna hazr olmal. Kalp, klie baklarla insan(lar)anlalamaz, bu noktada Montaignee katlyorum. Farkllklarn, farkl olannolanakll, hem farkllklar hem de benzerlikler konusunda bizi ilevsellikleve gereksinimle buluturacaktr.

Montaigne iin yorum olanakszdr:Yorum konusunda Montaigne, Zenonun oku gibi olanakszla oynamaktadr.Hatta u ifadesi genelletirilirse,

Bir szck genellikle bilinmeyen baka bir szckle deitiriliyor(8)

soruna, her trl dilsel iin anlamlandrmann giderek iletiimin olanakszlolarak baklabilir. Daha bir tek szcn neliiyle ilgili alm konusunda farkl

bak alar sz konusu olduuna gre anlam/yorum konusunda birolanakszla almal myz? Bence hayr. Zira yukarda szleme ve ncil iledier iletiim biimlerini ayrd dikkate alnrsa bu ifadesini yorum dilindekiszcklerle snrlandrabiliriz. Her adlandrmann (szcn), greli olarakfarkl alardan hem bir soyutlama, hem bir genelleme (benzerlik), hem bir

zelletirme (fark) olduunu sylemeliyim. Dilin temel ilkesi uzlamolduuna gre bilinmeyen baka bir szckten sz ediliyorsa kullanclararasnda bir uzlamszln iletilmesi gerekir ncelikle. Adlandrlm bir eyitemsil eden szck artk bilinmeyen deildir. Montaigne tam bir yorum kartnoktasna szckleri bilinmeyenletirerek gelir. Yine de gzlemleri byklde dorudur. nsanlar ne yazk ki uydurma olanlar sayesinde kltrl,uygar saylmaktadrlar. Sanatsal olan, gerekliin ta kendisinedntrlmtr. nsan kltryle, uygarlyla doadan kopmaktadr. O,kendi yargsna, yorumun hibir kitabn anlama sorununu zmedii savyla

varr. Hatta yorumlarn insanlarn kukusunu ve bilgisizliini artrdn ilerisrer.


10/30

Yznc aklama sonrakine devrediyor ii birinciden daha sorunlu dahasakncal olarak. Artk onu pek ok itin, engelin ardndan grebiliyoruz.nsanlar zekalaryla ilgili doal hastalktan habersizler(9).

Bu yarg yine bir grelilik ierir. Bu, gerekten metnin toplumsal ve znel,kltrel, ruhsal yklerle yorumlanmas halinde geerlidir. Yani yanln yanlolmasnn kayna iyi saptanmaldr. Aksi takdirde yorumun yorum olarakvarolma ansn ortadan kaldrmaya abalam oluruz. Oysa yorum olanakldr.Ve anlama yolunda bir zmseldir.

Montaignee yant: anlam ve yorum olanakldr:nsan, ylesine iletiim gereksinimi iindedir ki bencilce g bende!! peindekoarken bile grn beni, anlayn beni diye yrtndnn ayrdnda olamaz.Bakaya, bakasna yargl varlnn, plak maymunluunun zayfln

benimsemeye yanamaz bir trl. Umaklar peinde umak ister. Bu isteiniDante gibi din, ak ve iir ltlerinin bileiminde bysel bir atmosfere

bryp ykseldiini sanr ve kart olduuna inand kiileri; mutsuzluklarn,ikencelerin uurumlarna, derinlerine, cehennemlere gnderir. Ya da bu

bysel atmosfer duvarnn amalln fark edip onu amaya alr. Konusune olursa olsun kendisi ve bakas sorunu yer alr zeminde. nsan, ben ve bizedayal kltrnn amazn hi dikkate almadan iletiimden o kadar uzaklatrrki kendini, iletiimsizliin kucanda iletiim, topik bir cennet olur kar.

letiim zorunlu olarak anlam ve onun yeddii yorum kavramyla dorudanilintilidir. Ancak kim ne derse desin bu kavramlar da; insanln biriktirdiiinsan doaya, doasna yabanclatran kltrel miras kamburu, bulaklnedeniyle kolayca grlemez. Bu amazn srekli devrede olmas yzndenanlamla ilgili yaklamlar iki u kutup ve ara noktalarda belirir. Eksi kutuptaanlamn olanakszl vardr. Art kutupta da anlamn olanakll. Bu, yorumiin de aynidir. Hatta dile bal olarak eviri iin de ayni. Ancak byle birayrmn her eyi zdn dnmek bir safdillik olur. Zira insan hangi

kavram asndan bakarsa baksn kendinin ve toplumunun, korkularnn ya dakarlarnn peinde; gzlerinde perdelenmesi sonucu her kavram, her sistemiters evirmekte kendi dorusuna getirmekte ustadr. Hatta bu konuda kendini

bile kandrabilir.

Tm anlamlandrma hatalarna, tm gereksiz yorum sradalarna karn hemanlamlandrmann hem de yorumun nyarglardan, kltrel, psikolojik

basklardan syrlmak kouluyla olanakl ve gerekli olduunu ileri sreceim.Ama sadece olgularn neliinin, salt gerekliin peinde olunmasnn altn

izerek. Toplumsal gereklik ya da betimsel tarihi gereklikle ilgili yani greligereklikle ilgili anlamlandrma ve yorumlar da olanakldr elbette. Zaten bu


11/30

greli gerekliklerin bula kltrel etmenler; toplumsal, topluluk uzlamnadnerek her zaman ar yorumlarn (tevillerin), yorum gibiliklerin rtsaltna saklanr.

SUSAN SONTAG YORUMA KARI:Sontag da Montaigne gibi yoruma kardr. Yoruma Kar adl ksasaylabilecek, yazsyla yorum alannda, zellikle sanatsal dikkate alarakkonuya olumsuz yaklam sunmas asndan grmezden gelinemeyecek biryer edinmitir eletiride. Bu blmde Sontagn niye kar kt, kar kmagerekeleri, eletiriye nasl bakt aratrlacak ve dnceleri, grlerideerlendirilecektir.

Yorum zerine:Sontag, yorumun ilk kez ge dnem klasik antikite anda ortaya ktn,zira, bilimsel aydnlanmann getirdii gereki dnya gr nedeniyle, gile mitlere inanma arasnda bir kopukluun yaandn syler. Ona gre,yoruma, artk ilk biimleriyle kabul edilebilirlii kalmayan eski metinler ilean isteklerini bartrmak iin bavurulmutur.

Sontag yazsnn birinci blmnde Platon ve Aristo kartlna ramen (birisanatn deerini kmser, dieri ne karr) ve de d gereklik, i gereklikkartlna ramen ierik kavramnn, egemenliini srdrdn belirtir. Bu

durumda bir sanat yapt kendi ierii olarak anlalmaktadr, yani sanat yaptbir ey syleyen, sylemeye alan eydir. Ona gre ierik, bu ne knsanat yaptna yorumsal yaklama borludur: erik dncesi zerine arvurgu, srekli, hi tketilemeyenyorum tasarsn gerektirir (10). Sontag, sanatyaptnn yorumlar, kuramlar tarafndan kirletildiini, stnn rtldndnr. Sanat yaptnn yorumsuz, kuramsz halini, sanatn masumluk haliolarak deerlendirir. Dorusu burada ister istemez insanln ilk gnahkavramna gidebiliriz. Gnahkar insanlk iinde masumiyeti, olanaksz dn,olanaksz masumiyeti aramak. Sanatn neliini dnmeden sanat yaamann

arln arzulamak. Bu adan Sontag bir topyac gibi grnr. O, sanatsavunma durumunda kaldmzda bile bir yorum, bir kuram devreyegireceinden buna scak bakmaz. Zira sanat savunmaya kalktmzdakirliliin iine dme tehlikesiyle kar karyayzdr. Zira tek olaslk gibigrnen bir seenek zorunluluuna itiliriz. Gerekten, ada gereksinimlereve uygulamaya zellikle kr ya da zahmetli ya da duyarsz olan sanat savunmave dorulama aralarndan birini devirmek zorundayzdr(11). Demek ki busavunma, dorulama aralar ada gereksinimlere yant vermekten uzaktr. O,yorumu tetikleyen ieriin, bir engel, bir zarar, zekice ya da pek zekice

olmayan bir cahil bilmilik olduunu dnr.


12/30

Ona gre; insann varolan, sahip olduumuz dnyadan baka dnya aramamasgerekir. Yorum, zihinselin sanattan intikam almasdr, hatta dnyadan intikamalmasdr(12). Yorumun, bu dnyay s bir anlamlar dnyasnadntrdn, yorumun gerici, kstah, intikamc, korkaka,

boucu, duyarlklarmz zehirleyici olduunu syler. Dnya, dnyamzyeterince yoksullam, tketilmitir. Dnyamzdan retilen tm dnyalarumurumda deil, yeter ki sahip olduumuz dnyay yeniden hemenyaayalm(13). Bir bakma ne zaman fark edildii, ifadeye dntrld

pek bilinmeyen burada ve imdi (Latince hic et nunc), Rabelaisnindilediini yap ilkesine mi varyoruz?

Sontag, yoruma kar kn u gerekelere balar:1. Yorum eviriye benzer. Yorum da eviri gibi btn bir yapttan pek ok geyieksiltir.

2. Yorum, asl gelerin yerine e deerlisi var sayd baka geleri koyar:Yorumcu yle der: grmyor musun X, gerekten Adr , ya da gerekten Ademektir. Y, gerekten Bdir. Z, gerekten Cdir(14). Bu farkllamayStoaclarn; Homerosun destanlarnda anlatt Zeusun ve dier tanrlarncinsel taknlklarn allegoriyle (g ve akl arasnda birleme olarak)yorumlamalarn; skenderiyeli Philonun Tevrattaki tarihi anlatlar (Msrdank ve sonras yaananlar) tinsel paradigmalar (ruhun zgrlemesi, skntlarve en sonunda kurtulu olarak) yorumlamasn; ve bilinen bir rnek olarak

arklar arksnn apak erotik anlatmnn yahudilerce ve hristiyanlarcatinsel bir yorumlamaya uratlmasn konuyla ilintilendirir ve bunlar eskiyorum ulamna alr. Bu yorumlarn eski metinler zerinde israrc ve eskimetinlere sayg dolu olmalarn, onlardan vazgeememelerini ayrc bir nitelikgibi sunar. Baka bir yorum ulam olarak grd ada yorum iinse Marxve Freud rneklerini kullanr. Ona gre bunlar metnin arkasn kazarlar. Kazyaparlar ve ykarlar. Bunlar ak ierii brakp gcl, gizli (latent) ierieynelirler. Savalar, devrimler gibi toplumsal olaylar Marks, nevrotik bulgularve dil srmeleri bir de metinler(d ya da sanat yapt) gibi bireysel yaantlar

Freud tarafndan yorumlanr. Btn bu olgular bu iki dnre gre anlalmakiindir, anlalmaldr. Bunlarn yorumsuz anlam olamaz. Anlamakyorumlamaktr(15).

3. Baka bir gerekesi de sanatlarn, yaptlarnn yorumlanmasn isteyipistemedikleri nemsizdir(16). Resnais ve Alain Robbe Grilletnin, kendiyaptlaryla ilgili pek ok yorumun akla yakn olduunu sylemelerine karnSontag, yaplan yorumlar sanatnn niyetine denk gelse bile sanat yaptnsanat yapt yapan ey anlamlarndan baka yerdedir(17) diye dnr. Bu

noktada sanatlarn, zellikle ada sanatlarn Simgecilikten balayarakyorumdan katklarn dnr: Yorumdan kanmak iin sanat parodi olabilir.


13/30

Ya da soyut olabilir. Ya da (sadece) sslemeci olabilir. Ya da non-art (sanatolmayan) olabilir(18).

4. Yorum; sanat yapt duyusal deneyime yaslanr dncesinden g alr. Oysa

gnmzde eliik tatlar, kokular, grntler ve gereksiz retilen sanat yaptlarvardr. Kltrmz arlk, ar retim kltrdr(19). Bu yzden, yorumlarnedeniyle duyusal alg deneyimimiz krelmektedir.

Yorum yerine eletiri:Sontag, sanat yaptnn yerinde gz olmayan, ona hizmet edecek tanmlayc,

betimleyici, aklayc bir eletiriden yanadr. erik ve biimi birlikte ele alan, bunlardan birini dierine yelemeyen eletiriden yanadr. Yaptn duyusalyzeyini, yaptn iindekini bozmadan kirletmeden aa karan eletiridenyanadr. Saydam olan eletiriden yanadr. Saydamlk, bugn, sanatta veeletiride en yksek, en zgrletirici deerdir(20). Saydaml da yle aar:saydamlk, kendinde eyin, neyse o olan eylerin ltsn deneyimlemek,demektir(21). Yitirdiimiz duyularmz yeniden kazanabilmek iin daha okgrmeyi, daha ok iitmeyi, daha ok hissetmeyi renmeliyiz(22).Eletirmenin grevi (baka alardakinden farkl olan) yeteneklerimizikoullarn altnda deerlendirmek olmaldr(23).

Ona gre, bu yzden eletiri, sanatn yorumbilgisini deil, erotizminigereksinir. Ancak sanatn erotizmi kavram da bizi anlam seeneklerinde

brakyor ki onun sylemek istedii sanatn; okurunu, izler kiisini kendineeken niteliklerin aratrlmasdr herhalde ki bu da okur odakl bir eletiridemektir.

Yoruma kary deerlendirme ve eletirme:*ncelikle unu dnmek gerekir: Sontagn bu yazs da bir yorum deil mi?Acaba kendisi bize yorum zerine bilgi verirken neleri eklemi nelerikarmtr. rnein Lawrencetan yapt (Anlatcya asla inanma, anlatyainan(24) alntsnn dipnotunda yle yazyor: Aslnda Lawrence yle

demitir: Sanatya asla inanma. Bir tek alntda sapma yapabildiine greyoruma kar karken konuyla ilgili pek ok noktay gz ard etmi olabilir.

Sapma ile ilgili baka bir rnek de bu metnin evirisinden vermek istiyorum.Yaznn yedinci blmnn ikinci tmcesi yle evrilmi : nk ben sanatyaptlarnn yorumlanamaz, betimlenemez, aklanamaz eyler olduunusylemek istemiyorum(25). Bu tmcede yorumlanamaz olduunusylemek istemiyorum evirisi ile yaznn btnnde yoruma kar kanSontagn bir dn yaptn dnebilirsiniz. Oysa o, kendi ifadesinde

anlatlamaz, tanmlanamaz anlamnda ineffable szcn kullanm.Elbette bu noktada szl ap baktnzda bu szcn yorum anlamyla da


14/30

karlaabilirsiniz. Ama eviri ileminde bir szcn szlkteki anlamlarndanbirini ekip alamazsnz. Baka bir balamda bu eviri doru, kabul edilebilirolabilir. Ama Sontagn yoruma kar kt yazsnda hayr. Elbette derdim birtek kusur yznden ne eviriyi ne de evirmeni mahkum etmek. Ama bana yle

geliyor ki Sontagn kar kmaya alt anlama kirliliklerinin k, yaylmanoktas buras.

* Anlamlandrma; yerine koyma, buluturma, aktrma ilemiyle gerekleir.Yanl buluturmalar; yanl anlamlandrmalardr. Buluturduundan eminolmama, buluturamama; yoruma alr. Yani her yerine koyma ilemine biryanllk olarak baklamaz.

* Sontag, sanrm Wilden grnrlk ile ilgili szn alntladnda tpkBloomfield gibi dnyor. Bloomfield anlam incelemekten kanmt.Sontag da ierik diyor, yorum diyor, uzak durmaya alt eye. Ancak ondayine de yorum ve ierik ayni anlama gelmiyor. Zira ierik konusunu dlamyor.Dorusu ne yorumdan ne de anlamdan kalamaz.

*Sontag, yorumun kn; geerlilii ortadan kalkan eski metinlerle dnemininsanlarnn isteklerini badatrma dncesine balar. stelik insanlarndnya grnn son dnem antik adaki bilimsel aydnlanma sayesindedeitiini belirtir. Byle bir kesinlemeye gitmek ne kadar doru olur?nsanln eski metinlerden vazgeemedii dorudur. Ama bunun temelinde

cehalet ve politik g yatmaktadr. Dolaysyla eer eski metinlerle gnninsanlarnn isteklerini birletirmek iin bir uyumlulatrma gerei ortayakyorsa bu eski metinlere saygnn srmesini isteyen bir iradenin varlna

balanmal, ynetsel gcn etkisiyle ilikilendirilmelidir. Aksi takdirde insanlktarihini yanl anlam, anlamam oluruz. Yalnzca tmceleri zmleyerek birmetin okunmu olmaz. Gerek metin ii gerek metin d ilgili olgularnetkilerini de dikkate almak gerekir.

*Yorumla ilgili olarak anlam, aklama, sunma ve figratif kavramlarn

sorgulamak gerek. Burada belki figratiften balamal yle ya Sontag yazsndasanatn her alanna gidip geldiine gre bu figratif szc ironik bir ekildeikili anlamla dikiliyor karmza. Resim sanatnda yz ile ilgili resim (ikoniktemsil -presentation) anlamna gelirken, yazsal sanatlarda bir szcnsanatsal kullanm anlamna gelir. Bylelikle bir dilsel aktarm (translingual)sz konusudur. Sunma, temsil, yerine koyma bunlarn tm, tek bir yabancszcn (presentationun) ierii olarak her sanatsal iin geerlidir. Hemretim aamasnda, hem de almlanma aamasnda. Yani genel bir sorundur.Yorumla anlam ise aralarnda dnme ilikisi bulunsa da yorum, anlam

deildir, anlam da yorum deil. Ve unu de netlikle sylemek istiyorum: kimianlamlamalar yorumdan sonra gelebilir. Yani kaynanda yorum olabilir. Ancak


15/30

bu gereklik her anlamlandrmay yorum kaynakl yapmaz. Anlam konusundakigrelilikler, farkllklar bilgiseldir ama yorum konusundaki greliliklerekonomik ve ruhsaldr. Yorum gerektirmeyen anlam, dorudan anlamdr.Yorum sonucu ulalm anlam ise dolayl anlamdr. Ancak uzlalmam

yorumsal, anlam dzeyine kamaz ve yorum olarak kalr.

*Sontagn; yorumu eski ve ada olarak ayrrken birini inat ve saygl,dierini kazc ve ykc olarak nitelemesi ilgintir. Her ne kadar yoruma karolsa da ikisi arasnda kulland terimlerde gizli bir yandalk sz konusu deilmidir?

*Sanatlarn yorumdan kat dncesi glntr. Simgecilikle balayanakmla resim sanatndaki non-figuratife (yzle ilgili olmayana), giderek hertrl soyutlamaya ynelmesi yorumdan kama olarak adlandrlamaz. Bu biryorum deil yanl anlamlandrmadr. O, ierik olmadna gre yorum dayoktur yargsna varr ama yorum bir eyin zerine konuulmasndan doar. Bunoktada egosu gl olan sanatnn, ne kmak isteyen kii olaraknitelendirilebileceini; ve kendi payma kendi zerine, yapt zerinekonuulmasndan, giderek doru ya da yanl yorumlardan kanabileceksanat olamayacan ileri sryorum. Reklamn iyisi kts olmaz szn degrme kant olarak ekliyorum..

*Simgecilerden itibaren anlamdan kanma eilimi ba gstermitir. Paul

Valry: metnin gerek anlam yoktur der. Burada gerekten amac genianlamda mutlak anlam ise diyeceim bir ey olamaz. Yok, metnin anlamyokturu anlalyorsa, bu, henz anlamn ne olduu konusunda bir aklk, biruzla olmadan sylenmi, modas gemi bir yaklam derim ben de. Sonuolarak anlam ile ne ierik ne de yorum edeerli tutulamaz.

*Sontagn sanat eletirisinde yorumdan ok anlama, doru anlamaya, olduugibi anlamaya yneldii, ve, eyin dnda amal ya da rastgeleanlamlandrmalara kar olduu sylenebilir.

SINIRSIZLIKLA SINIR ARASINDA UMBERTO ECOYorum Odaklar:Bir metnin yorumlanmasna iletiim emas olarak bakldnda doal olarakmetinle ilgili iki zne vardr. Anlamlandrma sz konusu olduunda da yazarnanlalmas iin bir titizlenmeden ya da her anlamlandrmann iinde okurdan

bir katk olaca savyla okurun metni nasl anlamlandrdndan sz edilebilir.lkinde yazar ile metin ilikisi, metinde yazarn ne demek istediinin, ne

anlattnn, giderek yazarn metni aktarmadaki niyetinin ne olduu dikkatealnr, dolaysyla okurun anlamlandrmaya katks dlanr. Dorusu burada


16/30

tarihi yaklamlar da gz nnde bulundurursak yazar kii olarak tanmayaynelik almalardan sz edilebilir. Yazarn yaam yks, etkilendiklerinindkm de bu balamda yazar odakl aratrma trdr. Ancak bu tralmalarda baarl saylan bir kiinin yceltilmesinden, kutsallatrlmas

devrededir. Ama metinle ilgili deerlendirme, yorum sz konusu olunca yazarnne demek istediinden, metindeki niyetinden sz edilebilir. Kendi payma biryazarn metin iinden gerek dnyasnn, gerek sanatsal konumunun anlalmas,onun niyeti olarak deerlendirilemez. Bu anlamlandrma aralklarnda bileeitli kiplerden sz edilebilir. Bunlar konuyla ilgili kiinin ilgi alanna,gereksinimine baldr.

kincisinde okurun metni alglamas sz konusudur ki yazar bir lde aradanekilir. Okur metinle kar karyadr. Bu bir bakma yle ifade edilebilir.Yazar metni retirken d dnyay ve i dnyasn yorumlamalardan,anlamlandrmalardan geirmitir. Dolaysyla kendi anlamlandrmasna kendialgsn katmtr. Okur ise metnin dnyasna kendi dnyasyla ilgili bilgiszgecinden, kendi penceresinden bakarak onu yorumlar ya da anlamlandrr.Bu anlamlandrmada okurun niyeti (znellii) devrededir.

Eco, Ak Yaptta yorumlaycnn payn abarttn kabul eder.

Metnin Niyeti:ada eletiri metni odaa almtr. Gerek yazara giden yol, gerek okurla

balant metinden geilerek kurulmutur. Metin didiklenmeye balamtr.Umberto Eco, farkl bir adan metni ne karr. Yazarn niyeti, okurun niyetikavramlarndan yola karak nc bir niyet ortaya atar: metnin niyeti(intentio operis): Yazara deil metne sayg duymak zorundayz(26). Eco,metinde sylenilenlerin yazarn niyetiyle uyumad, metnin yazarndan

bamsz biimde bir eyleri dile getirdiini dnerek metnin niyetinden szeder. Dorusu bu bak as yazar amanlatrr. ntentio operisi [metninniyetini] tanmak, gstergebilimsel bir stratejiyi tanmak demektir(27). Ancakmetnin niyeti kavramn aklamak iin yine de yazar ve okur kavramlarndan

yararlanr. nsan okurun niyetinin ne anlama geldiini belki bilse bile,metnin niyetinin ne anlama geldiini soyut olarak tanmlamak daha ggrnmektedir. Metnin niyeti metnin yzeyince sergilenmez(28). Metninyzeyince sergilenmeyen metnin niyeti bizi bir yandan derin yzeyle biryandan hermetik giz dnyasyla buluturur. Metin, rnek okurunu retmekamacyla tasarmlanm bir aygttr... Bir metin sonsuz tahminlerde bulunmahakk olan bir rnek okuru ngrebilir(29)

Umberto Eco, bir metinde iki yazar bulur: ampirik yazar ve rnek yazar. Bu

ayrm kur iin de yapar: ampirik okur ve rnek okur. rnek yazar metinsel birstrateji iin ortaya kar. Ampirik yazar yararszlatrr(30). Stratejinin ne


17/30

olduunu rneklerinden karyoruz. Metinle ilgili tahminleri kkrtan, okurukendine balayan, kendi zerine konuturan, yorumsatan taktik. Anlaldkadaryla ampirik yazarla rnek yazar arasndaki ayrm, benin bilinliliksavnda olup olmamasndadr. Her eyi bilen, her eyin ayrdnda olduu

grnm veren yazar snrl bir yazardr ve ampiriktir. Metinle balantsbirebir deildir. Metnin her yerinde grnen ya da kimi okurlara grnen, gibigrnen yazar ise rnek yazardr. Ampirik yazarn yorumlara Hayr ben

bunu kastetmedim diyerek tepki gsterdii durumlar gz nndebulundurmal myz?(31). Burada yazar gerekten ben bunu kastetmedimdedii iin mi ampiriktir. rnek yazar ampirik yazarn niyetinigeersizletirdiine gre evet. Benim bilgim ile bilinmedik yazaradayandrdm bilgi arasnda byle bir etkileim srasnda, yazarn niyetlerikonusunda deil de metnin niyeti konusunda ya da metinsel strateji terimiyletanyabildiim rnek yazarn niyeti konusunda kuramsal dnyorum(32).Bu ifadeden unu anlyorum: metin d bilgilerden ya da metin iindeki birszden deil de metindeki taktiklerden tandm yazar rnek yazardr. rnekyazar kendisinin de farknda olmad, iindeki kendinden bamsz olmayanama tanmad bir ben yazar da kapsar. Bu rnek yazara ancak metin iindekitaktiklerden varlabilir. Elbette btn sorun taktiklerin neliindedir. Eco neyazk ki bunu amaz. Ve kavram bir kavakta buluturur: metnin niyeti,rnek okur, rnek yazar. Bir metin, sonsuz varsaym deneme hakknkendinde gren rnek bir okuru ngrebilir. Ampirik okur, metnin istediirnek okur tr hakknda varsaymlar kuran bir oyuncudur sadece. Metnin

niyeti temelde, metin hakknda varsaymlar kurabilen rnek bir okur retmekolduuna gre, rnek okurun giriimi rnek bir yazar ortaya karmaktanibarettir. Sonunda metnin niyetiyle buluur(33). unu anlamyorum ampirikokur niye rnek okur hakknda varsaymlar kuran bir oyuncudur? Bu ampirikokurun rnek okur gibi olmas anlamna m geliyor?

Bir metnin bir varm bir yokmu olarak balamasn metnin niyetiylebadatrr metnin ieriinde bir ironi sz konusu olsa bile bir masal olarak balama iddiasnda olduunu teslim etmek kanlmazdr(34). Byle

bakldnda metnin niyeti, yazarla okuru arasndaki bir uzlam, bir szlemeanlamyla karmza kar. Oysa bu yazarla okur arasnda, anlatlacak olanlarngereklikle ilgisi bakmndan bir szlemedir yalnzca. Ne yazarn niyeti, ne demetnin niyeti deildir. Anlatc ve dinleyici/okur tarafndan yelenmi bir yaztrnn biimidir bu.

Metnin niyetinden ancak okurun bir tahmininin sonucu olarak sz edilebilir.Okurun giriimi, temel olarak, metnin niyeti hakknda bir tahminde

bulunmaktan ibarettir(35). Peki bir varm bir yokmula okur masal

anlatlacan m tahmin eder. Byle bir balang ister gerek olanlar eletirsin


18/30

ister katksz bir masal olsun, masal olmaktan baka seenei olmayan birdurum deil midir?

Ampirik belirli bir aratrmaya, sisteme ynelik olmayan; grgye, basit

gzleme dayanan olduuna gre, rnek olan da gzlemlerini genileten,sonular arasnda balant kurabilen, sistemli olandr. Bu ayrm anlamak iinkendisiyle ilgili anlatt bir olaya bakmamz gerekiyor.Bir gn bir tartma srasnda bir okur bana en yce mutluluk sahipolduunuz eye sahip olmaktan geer cmlesiyle ne demek istediimi sordu.(..) Byle bir cmleyi hibir biimde yazmadm belirttim (..) Cmle,Adsonun mutfaktaki erotik esrimesinin betimlemesinde geiyor. (..) Bu,ampirik yazarn niyetinin bilinmesinin gereksiz olduu bir durumdur (36).Eco kendi gereini ifade etmekten ok uzak. Okurunun sorduu tmceyihatrlayamad halde o tmcenin getii yeri bildiini ima eden bir ifadekuruyor. Bu durumda yle bir amazla kar karyayz bence. Yazar da birinsan olduuna gre kendi baknda, bilgisinde gelimeler olabilecektir ve aslnemlisi rnein bir roman yazarken ne denli hesapl kitapl, belirli amadorultusunda belirli ilevi olan gelere yer verse de yazlma anndaki yazardikkati yllar sonraki ayni yazarn dikkatiyle (dikkatsizliiyle) eitolmayacaktr. Bir yazarn yazdklarn hatrlayamamas bir yazar zayfl deil

bir bellek sorunudur. Kald ki hangi yazar yazdklarnn tpksn yazabilirikinci kez. Bir yaptnn evirisine kalktnda bile deiiklikler olacaktr,metin nnde olduu halde. Bir yazar iin byle ikili bir ayrma gidilmesinin

samal kendiliinden ortadadr. Bu, yllar nce ektirmi olduumfotoraftaki benin ben olmadn ileri srmek gibi bir eydir. Evet fotograftaki

biimsel ve zihinsel olarak ayni deildir ama ondan bakas da deildir. Ayniekilde ilediim bir su bir sre sonra benim ilemediim bir su olabilir mihukuki adan zaman amna urasa bile? Eco kendi olumsuz deneyimindenyola karak yeni bir kavramlatrmaya giderken, okuruna saygszlk ettiininfarknda deildir. O (kendisine soru soran okur), benim rnek okurum deilampirik okurumdur, diyerek. Aslnda soru sorduuna gre rnek okur olmayaabalayan biri o en azndan. Ve dikkat edilirse Eco orada bir yargda bulunuyor.

Ve bir yazar znel bir yargda bulunursa, bulunuyorsa bu onu (kendi ayrmyla)ampirik klmaz m? Burada yle bir noktaya geliyoruz. Metnin dnda yazarher zaman ampirik midir? rnek yazar metnin iinde mi kalmtr?

Bir metnin niyetinden sz etmek, alm ne olursa olsun deimeceli birkullanmdr. Yazar ve okuru hem de model olabilecek ideal yazar ve okururetilmi metinde buluturmaya alr bu kavramla Eco. Bylece metinden neyazar, ne de okuru soyutlamam olur. Bu durumda metin odanda yazarnideal zihinseli, ve ideal okur kitlesi bir arada olacaktr. yle ya bir tek ideal

okur olabilir mi Econun ngrd rnek okura uygun olarak. Ve bu durumdaher ne kadar o, yazara deil de metne sayg duymalyz dese de metnin iindeki


19/30

rnek yazara ynelinecei iin, tinsel bir yazar, o yazar sz konusu olacaktr.Ve bu da gne kral imgesine denk geliyor. Evrenin egemeni tanr ve kullar.Onun yansmas tanrnn temsilcisi kral/padiah ve kullar. Grnmeyen tinselyazarn kitab araclyla edindii rnek kullar. Bylece cennetlikler ve

cehennemlikler de ayrlm oldu: rnek ve ampirik. Umberto Econun poetikasteolojik modelle buluan bir ema galiba.

B.Ar Yorum:Umberto Eco, Ar Yorum kitab olarak bir araya getirilen konferansmetinlerinde ar yorumun bir tanm vermez bize. Zaten terimi drt yerdeanar. Birinde benzerlik ilkesiyle ilgili konuurken. Benzerlik gibi karmak birkavramn hem hermetik semiosis hem de pek ok ar yorum kusurlarndankurtulmamza yardmc olabileceini syler(37). kincisinde bizi tanmnoktasna getirir gibi yapar. Belirli bir metin yorumunun ar yorum olupolmad konusunda karar vermek iin lt sorguladnda. Ancak burada da

bir tanm getirmez, sadece kartln (kt yorum karsnda iyi yorumun)tanmna gereksinmeyi ifade eder. Kt yorumdan sz edilebilmesi iin iyiyorumun ltn belirlemi olmaktan sz eder(38). Sonra arpc bir aryorum nedeni olarak kutsallatrmay gsterir. Bir metin, belirli bir kltr iinkutsal olur olmaz, kukulu okumalarn, dolaysyla da elbette yorumla ilgili

bir arln konusu olur(39). Dorusu burada belirli bir lt kazanm olduar yorum. Kurtsallama kavramn aarak bu lt yle yazabilirim. Arilgi, bir eyin dokunulmazlatrlmas onunla ilgili deerlendirmeleri, yorumlar

ar yorum klabilir. Bir de kendi kitabndaki (Gln Ad) Williamnkulland bir ifadeyle Sherlock Holmesin gllere hayranl arasnda bakurulmasnn ar yorum rnei olduunu syler(40). Dorusu burada biryaktrma sz konusudur. Eco, Sherlock Holmesun yazar Arthur ConanDoylee romannda ak gndermeler olduunu da syler. Ama buna karn

byle bir yorumu ar bulur. Belki yorum ile ar yorum arasndaki ltlerdenbiri de bu noktada ortaya kar. Eer okur, gerekten yazarn gnderme yaptbir ifadeyi mi iaret ediyor, yani metinleraraslk m sz konusu? Yoksa ona myle geliyor? Yani okur belirli etkilerle yaktryor mu? Burada nasl bir lt

kullanlabilir?

Econun ar yorum olduunu sylemeksizin verdii iki rnei ele almakistiyorum. Bunlarn ikisi de Hartmann Wordsworth deerlendirmesiyleilgilidir.

A slumber did my spirit seal;I had no human fears:She seemed a thing that could not feel

Tha touch of earthly years.No motion has dhe now, no force;


20/30

She neither hears nor sees,Rolled round in earths diurnal courseWith rocks and Stones and trees.

Wordsworth

Sakin bir uyku mhrledi ruhumu;nsanca korkularm yoktu:Yeryz yllarnn dokunuunuHissedemeyen bir ey gibiydi o.Hareketsiz artk, gsz;

Ne duyar, ne grr,Dnp durur yeryznn gnlk seyrindeKayalarla, talarla ve aalarla.

ev: Kemal Akay

Geoffrey H. Hartman bu iirle ilgili artzamanl ve arma dayal yorumlardabulunur: 7. dizedeki diurnal (gnlk) [gne ait olan ey] szc, die(lmek) ve urn (l kllerinin sakland kap) szcklerine ayrlr; course(seyir) ise corpse (ceset)in eski sesletimini anmsatabilir. .. Ve bu ktanntonu konusunda gr birlii bulunmamasna karn, uras ak ki yazyageirilmemi olmakla birlikte zihinde oluturulan bir szck dilegetirilmektedir. Fears (korkula), years (yllar) ve hears (duyar) ile uyakl

bir szcktr bu, ancak iirin en son hecesinde dta braklmtr: trees

(aalar). Bunu tears (gz yalar) olarak okuduumuzda, yaam verici,kozmik eretileme yaam kazanr, pastoral elejide olduu gibi airin yaknmasdoada yanklanr. Bununla birlikte, tears (gzyalar) yerini, yazl olana

brakmak zorundadr, yavan, ancak kesin bir sese, anagram trees (aalar)a.(41)

Eco, trees ile tearsin anagram oluturmadn syler. baz harfleri biryana brakmaya balarsak, oyunun geerlii kalmaz Hartmann okumasinandrc olmasa bile byleyici bir okuma(42) Hartmann bu okumasnn,

yazarn (Wordsworthn) niyetiyle balantl olmadn, duyarl bir okurolarak Hartmann metinde bulduu eyin akla uygunluunu vurgulamakistediini syler(43). Ona gre metin en azndan bu armlar potansiyelolarak uyandrmaktadr ve air (belki de bilincinde olmakszn) ana temayakatlan baz yan sesler yaratm olabilir (44). Bu yank etkisini yaratannyazar [Hartman] deil, dil olduunu savlar. Wordsworthe gelince, gerimetnin mezar [? gravitation grave] ve gzyalarn artrdnkantlayc hibir ey yoktur Kant zayftr ama metne uymaktadr(45).Ancak unu da ekler Eco: Kuramsal olarak her zaman baka trl konuyla

balantsz ipularn makul hale getiren bir sistem yaratlabilir. Ancak metinlersz konusu olduunda konuyla ilgili en az bir kant vardr(46)


21/30

Jonathan Culler, Hartmann yaptn yaznsal duyarlk olarak bilinen oldukageleneksel bir yntem olarak deerlendirir: bir dizede baka dizelerin,szcklerin yanklarn duymak(47) potansiyel bir sz oyunu, potansiyel

olarak artrma. Yani Cullera gre bu yumuak, ll yorumdur(48).Ar yorum olabilmesi iin iddial olmaldr. Oysa bu, iirin dili ardndagizlenen imalar belirlemekten ibaret geleneksel edebiyat duyarldr(49).Cullerin yorum deerlendirmesinde ruhsala kaydn belirtmeliyim: lgimizyalnzca gnderilen iletileri almada younlayorsa paranoid yorum verimsizolabilir... biraz paranoyann nesnelerin doru deerlendirilmesi iin elzemolduunu sanyorum(50).

Eco, Hartmann yapt art zamanl, szck arkeolojisine dayal yorumunuyapbozumcu bir yaklam olarak niteler ve Wordsworthn u dizesiyle ilgiliyorumunda yapbozumda sonuna kadar gitmediini ima ederek onun lml biryapbozumcu olduunu syler.

A poet could not but be gay

Zira Hartman, bu dizedeki gay szcnn gnmzdeki anlamngrmezden gelmitir. Elbette bu Econun ironik bakdr Hartmana. unu dateslim etmekten geri kalmaz: duyarl ve sorumlu bir okur, bu dizeyi yazarkenWordsworthn aklndan neler getii zerinde speklasyonda bulunmak

zorunda deildir, ancak Wordsworth dneminde szlkbirimsel sistemindurumunu hesaba katmak grevidir (51). Zira kendi yapt yorum,kullanmalk, ar bir yorumdur.

Ecoda ortaya kan ar yorum, kt yorum, kullanmalk yorum, yorum,doru yorum terimleri yannda Cullerda ortaya kan paranoid yorum, yetersizyorum terimlerini not ediyorum. Bunlarn iinde sadece yorum ve doru yorummatematik olarak art iaretli. Ancak yorumu doru yorum olarak nitelediimizzaman sorun kmaya balyor. Zira klasik rasyonalizm ancak aklanabilen

bir eyi doru kabul ederken gizemciler iin aklanamayan eydir(52)doru.

C.Yorumda akl ve akltesi:Eco, aklanabilen ve aklanamayann deerli (doru ve/ya bilgi) oluunuyunan uygarlna dayandrr. Yunan rasyonalizminde bilgi, nedenlerianlamak anlamna geliyordu. Bu yolla, Tanry tanmlamak, bir nedenitanmlamak, tesinde artk baka bir nedenin olamayaca bir nedenitanmlamak demektir(53). Yani yunan rasyonalizmi bir eyin nedenini

anlamaya yneliyor. Dolaysyla aklanabilen ey doru oluyor. Akln, akladayal bilginin ne kmasdr bu. Aklanamayana yolu aan, yorum bilgisinin


22/30

yabanc terimi hermeneutiquete yuvalanan Hermestir. Yunan dnyassrekli olarak apeironun (sonsuzluk) ekiciliine kaplmtr. Sonsuzlukmodusu olmayan eydir. Norma smaz. Yunan uygarl, zdelik veelimezlik kavramnn yan sra, Hermesin simgeledii srekli bakalam

fikrini gelitirir. Hermes uucu ve iki anlamldr; btn sanatlarn atasdr, amaayn zamanda hrszlarn tanrsdr- ayn anda hem gen hem de yaldr Hermes uzamsal snr diye bir ey tanmyor ve ayn anda farkl klklarda farklyerlerde olabiliyor(54). Eco aka ifade etmese de Hermeste ar yorumunkaynan bulur: 2. yy hermetizmi bilmedii bir hakikati aramaktadr veelindeki tek ey kitaplardr (...) Birbirleriyle eliseler bile, bir ok eyin aynanda doru olmas mmkndr. Ancak birbirleriyle elitiklerinde bile kitaplarhakikati sylyorlarsa, o zaman kitaplardaki her sz bir antrma, bir alegoriolmaldr; sylyor grndkleri eyden baka bir ey sylemektedirler(55).Dikkat edilirse bu yaklam postmodern kuramclarn dil kullanmyla dakonulara yaklamlaryla da bulumaktadr. Hermetizmde, Gizli bilgi derin

bilgidir nk ancak gizli ey uzun sre bilinmeden kalabilir(56).Hakikat, zamann balangcndan beri birlikte yaadmz, ancak unutmuolduumuz bir eydir. Hakikati unuttuysak eer, o zaman birisi onu bizimadmza kurtarm olmal: szlerini artk anlayamadmz birisi(57).

D. Yorumda snrszlkEvren snrszlktr. Ancak bir gezegen sz konusu olduunda onun snrlarkendi formudur. Dnyann evrende bir yeri ve dolaysyla snrlar vardr.

Dnyada bulunan her trl varlk da, varlk olarak, kendi snrlarna sahiptir.Varlk olma dnda snrlardan szetmek tmyle grelidir. Herhangi birnirengi noktas alnmadan snrlandrma yaplamaz. Zaman ve mekann snrlaryoktur aslnda. Snrlar, saymalar yalnzca bir nokta belirlendikten sonra, -egrelik kazandrldktan sonra sz konusu olur. Umberto Eco bir yandanPeircein snrsz semiosis kavramn gelitirmeye altn syler(58). Veokurun sonsuz tahminde bulunma hakkndan sz eder.

Yorumbilgisel ember:

Bir metni anlamak iin yapt anlam olmak gerekir, ancak yapt anlamak iinde metinleri anlam olmak gerekir. Yani metin ile yapt ayni ey deildir budeerlendirmede. Yapt ve metin ilikisi para btn ilikisidir. Sonessonyorumsal emberi dizgeden metne, metinden dizgeye, genelilkelerden oluumlara ve oluumlardan genel ilkelere gidiolarak anlar. Dolaysyla unu syleyebiliriz: para ile btnfiziki olgulara olduu gibi metafizik deerlendirmelere deaktr. Yorumbilgisel ember yorumbilgisinde (hermeneutique)olanakszla yakn idealist bir yaklama yol aar.


23/30

ntentio operis ile ilgili bir tahmin nasl kantlanabilir? Bunun tek yolu, szkonusu tahmini tutarl bir btn olarak metin zerinde snamaktr. Bu da eski

bir fikirdir ve Aziz Augustinustan kaynaklanmaktadr (De doctrinachristiana) bir yorum, ancak metnin bir baka blmnce dorulandnda

kabul edilebilir; .. rtldnde reddedilmelidir(59).

Umberto Eco, aklama (varolma) abasyla sivriliklere aslnda nceden ifadeedilmi gerekliklere (St Augustin (para btn ilikisi), Montaigne(farkllklarn ne karlmas), Schleiermacher (yorumbilgisel ember))-dayanmasyla ve elikileriyle gelenein tuzanda kalr. Bu yzdenYorumbilgisel embere aklama getirirken, bunu sylemekten utanmadnsyleyebilir. Zira bu, onun bilim adaml konumunu iin utan vericidir. O,yorumbilgisel emberi (hermeneutic cycle), yazar ve okuru idealletirerekyle ifade eder: Metin, yorumu dorulayacak bir parametre deil, yorumun ..kendini geerli klmaya ynelik dairesel abas srecinde kurduu bir nesnedir(60). Bu evrim, para btn evrimi, rnek okurun rnek yazar bulma veyorum arasndaki dngdr ona gre. Oysa yorum bir nesne deildir. Yorumanlamlandrma srecindeki bir kavaktaki seenektir.Ak yaptUmberto Eco, Ak Yaptla dikkat ekici bir k yapmt. Her kmedyatik ilgi odadr. -Buradan bir srama yapp Austinin, Chomskynin,Econun ve dierlerinin zaman iinde dncelerinde deiimler geirmelerini

dikkate alp medyatik etki, onlar etkileyen etmenler ve kamusal seyircilikkonularna taklyorum.

Eco, Ar Yorum kitabnn ilk sayfasnda Ak Yaptta yorumcunun etkinroln savunduunu ancak imdi (Ar Yorumun yazlma imdisi)yorumcularn haklarnn ar ne karld kansnda olduunu yazar. Bunukendisinin yanldnn bir itiraf olarak gryorum.

Ak yapt kavramna kendi istedii dorultuda bir nem verilmediini

belirtir (61). Kendisince aslolan ak ulu yapt kavram zerindedurulmasdr, yani onun iin nemli olan yaptn ortaya kard, yaptyorumlamaya ynelik bir etkinlik(62)tir. Yapttan uzaklamadan yaptyorumlamaya ynelmek. te bu noktada Econun ak ula nereye yneldiini,neyi kastettiini sorma hakkmz douyor. Ak Yapt almasndayorumcunun etkin roln savunduunu (63) belirttii dikkate alndndametni, giderek metinle ilgili yorumlar ak (ulu) brakrsak bir snrszlaalrz. Ayni zamanda her yorumun kabulne. Byle olunca da yaplan yorumuolumlama bakmndan art ya da eksi olarak deerlendirmek anlamszlar.

Onun ak yapt anlay dnp dolap hermetik dncenin nekarlmasdr. Montaignein bitmez tkenmez yorumu, Peircein snrsz


24/30

semiosis anlay ve yorum emberi kavram, hep ayni dncenin rnleridir.Bir yandan akl, bir yandan akl tesi egemendir Ecoda.

E. Yorumun snrlar:

Umberto Eco Ar Yorum almasnda Ak Yapt ya da ak ulu yaptkavramndan farkl bir noktaya gelir. Yorumun ltlerinin olmas gerektiinisavunur: snrsz semiosis kavramnn, yorumun ltlerinin olmadsonucunu getirmez(64). ll olmak, snrlarn ve lnn iinde olmakanlamna gelir(65). Dorusu burada kendisinin de alntlad Horatiusunsz ok anlamldr: Her eyde yle bir l vardr ki, bir ey o snrn buyannda ve hemen br yannda doru olamaz(66). Yani bir l, bir snr

belirlendi mi -ki her l, her snr grelidir, ya onun iindeyizdir ya da dnda.nc olasln varl ayr bir durum, ayr bir lt, ayr bir snrllk, ayr

bir ilke demektir. Yani nc olasln kendine zg koullar vardr. Bukoullar belirtilmedii srece l ya da snr geerlidir. Ancak hem akla hemde akl tesine konulanan Eco kendi belirledii yerde duramaz. Ve yle der:Bir tr iliki belirlenebildii srece ltn nemi yoktur(67). Yorumun

potansiyel olarak snrsz olmas, yorumun bir amacnn bulunmad ve kendi bana buyruk akp gittii anlamna gelmez. Bir metnin potansiyel olaraksonunun olmadn sylemek, her yorum ediminin mutlu sonla biteceianlamna gelmez(68). te tam da snrn balad yere geliyor Eco.

Romulus bir snr izgisi eker ve bu izgiye riayet etmeyen kardeini ldrr.

Eer snrlar tannmazsa civitas diye bir ey olmaz Barbarlar, ana yurtlarnterk eden ve herhangi bir toprakta kendi yurtlarym gibi dolaan, onu da terketmeye hazr gmenlerdir(69). Elbette snr nasl greli ise snr am dagrelidir. Yasal ve yasal olmayan. Her yasa bir snrdr zaten. Snr bir kezkondu mu elbette yeni bir snr belirlemesi, ya da snr zgrl olana kadargeerlidir. Elbette kuraln da, kuralszln da kendi koullar, ltleri vardr.Dilsel olan iin sorun ya e zamanllk ya da alanlar araslktr. Bu aradurumlarn da belirlenmeye, ltlenmeye gereksinimi vardr. Ancak l vesnr konusunda unu da sylemeliyim. Olguya, olgulara bir genelleme olarak

bakmaya, alanlar birbiri iine sokmaya kalktmzda zmlenebilirlikten(analitik baktan) vazgemiiz demektir. Kullandmz dillerin bile genelmanta ters dtn, kendine zg bir mantk iinde ilediini dikkatealmamz gerekir. Yorumlarn tmn olabilir, kabul edilebilir olarakdeerlendirmek pek ok eyi alt st eder. Anarik bir baktr. Bu bak terkedildiinde yorum snrlar balar. Yorum ilkeleri balar. Bu noktada da ikili birdurum sz konusudur. Genel mantk erevesinde deerlendirmek ya da kltrezel, dneme zel mantk erevesinde deerlendirmek. Yorumlarn kabuledilebilirliini bu grelilik erevesinde ele almak gerekir.


25/30

Umberto Eco ile ilgili blm kapatrken onun bir yorumunu yorumlamakistiyorum. Umberto Eco, Homerosun Ilyadada anlatt Hektorun lmylesann lm arasnda bir balant kurar ve bunun sann Byk ilesinin birnceden bildirimi olduunu ileri srebilirim(70), der. Bylece anlatsal

karakter ve lm biimleri olarak birbirine benzemeyen iki kiinin lmlerinibirbiriyle ilikilendirmi olur. Tabii yle bir ekleme yapmay da unutmadanancak yalnzca Byk ilenin tarihsel bir olay deil, ebedi bir arketip olduuynnde kltrel konsensusu saladktan sonra(71). Burada sann tarihdzleminde kantlanamam bir kii olduunun altn izmekte yarar var.Yalnzca dini metinlerde peygamber olarak karlayoruz sa ile. Yaamylailgili somut bir kant yok. Yani kltrel bir bilgi yalnzca. Burada bir yorumlayle diyorum: Umberto Eco ne srd koulun olanakszln biliyor.Byk ile kavramn hem ebedi hem de arketipik bir deere dayandrmakistiyor. Ancak burada ncelikle kafasnda ile deyince hemen kendi kltrne

bal olarak sann gelmesi, bunun ncesinde de sylensel bir kiiye hem deMsr tanrs sirise deil de yunan sylencesinden bir kiiye gitmesi ilgintir.Bu noktada u yorumlara alabiliriz:a) Eco, sylensel ve dini kltrnn etkisindedir.b) Eco sylensel kltrde Hectoru dikkate almakla

1.Edebi olarak temel bayapt saylan Homerosun lyadasndaki birlm, Byk ile olarak deerlendirirken edebiyat kltryle hristiyankltrn birletirmektedir,2.Eco, Homerosu yunan kltr iinde gren ve Rnesans hareketi iinde

eski metinlere dnlmesini isteyenlerle ayni izgiye gelmektedir (Yunankltrn ne karmaktadr),

3.Eco, Hectorun kendi soyundan oluunu bilmekte ve rk ve dinkavramlarn bu iki kiide buluturmakta, dolaysyla kendisi iin bir kimlik

birletirimine gitmektedirc) Eco, doal olarak kendi bilgisi erevesinde bir yorum yapmaktadr.

znelliin, greliliin zel mantn snrlar iinde kalmaktadr.

TAHSN YCEL VE YAZINSAL OKUMA:Ak yapt kavram bizde yanksn Tahsin Ycel ile Enis Batur arasndakioul okuma evresindeki tartmada buldu, denebilir. Tahsin Ycel aydnolmay, kendi snrlarn bilme, uzman olmay da baka gerekli alanlara kaytszkalmadan ncelikle kendi alanndaki eksiklikleri(ni) giderme abas iindeolma olarak anlar: kendi dar alan dnda sudan km bal andran biruygulaymc deil, iinde yaad ortam, kiilerini ve nesnelerini, olaylarnve rnlerini elden geldiince iyi tanyan, elden geldiince doru deerlendiren

bir aydn, zellikle bilgilerimizin bugnk yetersiz dzeyinde, kendi bildiini

tek gerek, kendi yntemini gerei bulmann tek yolu olarak gren birulema deil, bilgisinin ve ynteminin snrlarn bilen, bunun iin de geliim


26/30

olanaklarn yitirmeyen bir aratrmac olmak uygun gelir kendisine(72).nsann herhangi bir konuya bak, davran onun dnyaya baknnanlalmasnda ip ucudur. Tahsin Ycelin okuma anlay da kendisinin dnyagrn, ideolojisini ikindir. Bu, kendini tanmak ya da kendini bilmek

olarak zetlenebilir. Elbette bu slogan yeni deildir. Delphoi tapnanakaznmtr. Ve dorusu Tahsin Ycel, yalnzca kuramsal yazlarnda deil,roman ve yklerinde de bu temel ileti erevesinde okunmaldr. Bu alntdasyledikleri kendi yazlar iin de bir lt olarak iletilebilir.

te ilke olarak her eyi bilme savnda olmadndan, snrlarn bilme ltnebal olarak Enis Baturun farkl yntemlerin elden geldiince badak biryntembilimsellik iinde ortak bir zmleyici gvdeye oturtulmasn ve biroul okuma gelitirilmesini nermesine kar kar: Kristevann,okuyanla okunan birbirine kartrarak, her yazn yapt iin sonsuz saydaokumann ve sonsuz sayda anlamn varln varsaydn biliyoruz(73) der.

Tahsin Ycel, sonsuz ya da oul okumaya kar gereke olarak uzamsalnllmesiyle ilgili Saussuren yntemsel bakn benimser: Alplerin birgenel grnmn karmak istiyorsak, nce belli bir nokta sememizgerekir(74). Bunun gibi bir yaznsal nesneye, uzmanlk gerektiren farklalanlarla baklamayacan ileri srer: yazn aratrmacsnn bir yaznyaptna, bir yazn olgusuna toplumbilim, tinbilim ya da budunbilimyntemleriyle yaklamas da bir yazn aratrmacs olarak kendi kendisini

yadsmasndan baka bir ey deildir(75). Tahsin Ycel bunu hem olanakszlkhem de uzmanlk dallarna sayg olarak deerlendirir.

Ancak o, duraan bir anlaytan yana da deildir, bilgimizin ve yntemimizindeiikliklere uramas da doaldr, ama bir yntemi gelitirmek, onuoaltmak deildir (76). Burada onun net bir biimde postmoderne kar tavrald, modern olan yeledii sylenebilir.

T.Ycel, biretirim ile toplam ayrmna nem verir. Ve oul okumann

dnp dolap oul anlam kavramna geliine dikkat eker. Ve yle itirazeder: farklln kanlmaz gerei olarak, her okuma yntemi bizi farkl biranlama gtreceine gre, deiik yntemlerin sonularn ortak bir sonuta

birletirmek istediimiz zaman, bunca elikin anlam nasl badatracak,hangisinin geerli, hangisinin geersiz, hangisinin temel, hangisinin ayrntolduunu hangi ltlerden karacaz?(77). Ve Greimasn ynteminisavunur: bir anlam arayan, ama onu kurgusu ve ierii, bildirisi vesimgesiyle, tek szcn, tek eklemlenme halkasn atlamadan aklayanMaupassantnn, en azndan bugn iin, kusursuz bir btnle ulatn,

bunun sonucu olarak da byle bir zmlemeye kendi getirdii dnda hibiryntemin ekleyebilecei bir ey bulunmadn kesinleyebiliriz(78) der.


27/30

Tahsin Ycelin bir yntem sorununu bir alan soruna dntrd hattakonuya sahiplenici, tutucu bakt bile sylenebilir. Tam da bu noktadakullancy, giderek metin iin konuursak okuru dikkate ald sylenebilecek

postmodernizm yar olumaya balar. Herkesin her eyi bilme savnavardmzda artk her ey bir karmaaya, kimsenin kimseyi dinlemediisylencesel Babil kulesinin yklmasna varmz demektir. Yalnz iki noktannsorgulanmas da kanlamayacak bir durumdur. Herkesin bilgisel farkll ve

buna bal bak alar farkll yadsnamaz. Her trl insan biliminin,bilgisinin insanla ilgili olmas dolaysyla, insan retimi yaznn, sanatn, iiriniinde bu bilimleri ilgilendiren noktalar olabilecei, bu bilgilerle de bunlara

baklabilecei gerei asla gz ard edilemez. Eer yntemden sz edeceksekfarkl bilimsel alanlarn olgulara yaklamlar bilimsellik temellinde

benzerlikler, yaklam yollar olarak farkllklar gsterebilir. Ve bu konudaherhangi bir bilimsel alann yntemsel yordamsal sorunu varsa bu giderilebilir.Gerektiinde deiikliklere gidilebilir. Ve unu da grmek gerek bir dilalmasnda, bir sorun yalnzca tek bir dilsel alan iinde kalnarak zlemez,elbette elden geldiince tek bir alann olanaklaryla yaklamak ilke bakmndakabul edilebilirdir. Ama yeterli olmadnda baka alanlar devreye girer,girmelidir. Her dilsel alann dier dilsel alanlarla hem de br insan

bilimleriyle balants asla gz ard edilemez. Baz dilsel sorunlar bir tek alanniinden konuulabilirken baz dilsel sorunlar baka bir alann da devredeolmasn zorunlu klar. Bu ezamanl ya da tarihsel yaklam ilkesi iin de

geerlidir. Sz konusu etmeye altm sorunsalda genel olarak ilkelerin deilemeyecei dikkate alnmal. nsanla ilgili her trl genelletirmenin yanlolacan vurgulamak isterim. Her zaman olguya zel durumlar sz konusuolabilir. Byle bir n ilkesel bak aratrcy dikkatli ve dinamik klar. Ancaktm bu sylediklerim ne snrsz okumay, ne de gereksiz oul okumaygeerli klmaz. Her eyden nce oul anlamn iletiime zarar verdiini, ama

bir iletinin de tek iletiimsel kanalla ilerlemediini biliyoruz (Ivan Fonagy: LaVive Voix). ster gndelik bir iletide, ister sanatsal iletide biiminyklenebilecei anlamlar snrldr, sonsuz, ya da pek ok deildir. Ama tek

anlaml, tek okumal da deildir, olamaz. Yorumsal okumalar, yanl okumalar,eksik okumalar, arpk ynlendirmeli okumalar ise her zaman vardr, varolacaktr. Bir tarla yalnz yararl rnleriyle deil zararllaryla da vardr.Gstergebilimin gsterge anlay sanatsal yaptlarda, bir yandan toplumsala,

bir yandan biem olarak bireysele ve de ruhsala ama ncelikle bunlarn hepsineyaslanan sanatsal brne uzanmas gerekmektedir. Tahsin Ycel, bir metneyntemsel bak, lkemizde (gerek Bernanos gerek Balzac zerinealmalarnda ve elbette dier almalarnda da) ok nemli bir aamayatamtr. Ancak eletirel bakn byle bir yntemsellie, bu yolla edinilen

bilgilere gereksinimi olsa da bir metnin sanatsal yanyla ilgili bir boluuneksiklii hissedilmektedir. Eletirel bakn metinle ilgili gerekli her alana


28/30

uzanmas ve yorum olaslklarnda gezinmesi hem metni hem de genel olarakokuru (yazar da bir okurdur kendi metni iin bile) dinamik klar.Anlamladrmalarda elden geldiince nesnellik ve insandan yana aklclktanyana tavr almak gerektiini dnyorum.

SONU:Bu yazda ele aldmz yorum, anlam ve okuma kavramlarnn ilikisiniaklatrmak gerek. Okuma, ierii nedeniyle hem yorumu hem de anlam

barndrr. Anlam, yorumun ddr.

Anlamlandrma ile yorumu kartrmak ikisinin teke indirgenmesi ya da birbiriyerine kullanlmas ancak ve ancak kafa kartrmaya hizmet eder. Yorum veanlam insana zg olduu iin gereksinim kavramna bal iler. Bilgimiz vegereksinimlerimizle snrldr her ikisi de.

Bir aklama abas olarak yorum, ancak taknakl ruhsaln, kltrelinetkisinde, metafiziin ya da matematik oyunlarnn etkisinde sapma gsterir.nsan varlnn aleyhine iler. kntye yol aabilir. Genel olarak tmyorumlar ayni kfeye koymak yanltr. Yorumlarda siyaset, ekonomi, kltr,din vb etmenler szn ettiim zel mantk erevesinde bir brnsel g etkisiolarak var olur. Hatta bu gc gstermek ya da kullanmak adna yorumlarretilir.

Ne tr olursa olsun bir metin incelemesini, eletirisini, yorumunu ya daanlamn deerlendirirken trn de dikkate alarak znelerin (kltrel,ekonomik, politik, ruhsal ve sanatsal) etkilerini gz nnde bulundurmadananlam znelerin dnda aramak yanltr.

Yorum konusunda dnenlerden Sontag ve Econun insanlk tarihindeyorumun gizlinin peine taklmasn farkl ve yanl sunmalar yanl ve/ya eksikdeerlendirmeye balanabilir. Sontag gizlinin peine dmeyi Marx ve Freudeyamarken, Eco bunu S 2. yy hermetizmine balar. Oysa bu, insanlk tarihinin

derinlerinde, genel anlamda insann teolojiye ynelmesiyle balar. Teoloji iinemitolojiyi de alyorum. Zira mitolojinin teolojiden koparlmas da baka biraldatmacadr. Tek tanrl dinlerin teoloji, ok tanrl dinlerin mitoloji olarakadlandrlmasnda bir kendini beenme, bencillik, nesnel deerlendirmedenuzaklama buluyorum.

yle bitirebilirim:-Arnmla, doru yoruma engel olan nedir?-Kltrmz ve ruhsalmz.

-Peki ar yorumun kayna nedir?-Bulgulama arzumuz ve aldatlma korkumuz


29/30

-Ya metni ynlendiren?-Kltrmz, ruhsalmz ve karlarmz.

Notlar:

(1) Umberto Eco; Ar Yorum; eviri: Kemal Atakay; Can yaynlar; 2003,3.basm; (s: 62)(2) Tefsir ve tevil konusunda Mehmet Sofuolu; Tefsir Dersleri; Milli Eitim

basmevi; stanbul; 1962 gnderimli kitaptan yararlanlmtr.(3) Montaigne Essais; Garnier Flammarion; Paris 1969; cilt 3; (s: 277)(4) Montaigne; ayni kitap (s: 275), (5) Ay; ayni kitap (s: 280), (6) Ay; ak; (s:275-6), (7) Ay; ak; (s: 276), (8) Ay; ak; (s: 280), (9) Ay; ak; (s: 278)(10) Susan Sontag; against the interpretation; 20th century litterary criticismedited by David Lodge; Longman; 1972 iinde (s: 654)(11) Susan Sontag; ayni kitap (s: 654), (12Ayni yazar; ak; (s: 655-56), (13) Ay;ak; (656), (14) Ay; ak; (s: 654), (15) Ay; ak; (s. 655), (16) Ay; ak; s: 657), (17)Ay; ak; (s: 657), (18) Ay; ak; s: 657), (19) Ay; ak; (s: 660), (20) Ay; ak; (s: 659);(21) Ay; ak; (s: 659), (22) Ay; ak; (s:660), (23) Ay; ak; (s: 660), (24) Ay; ak; (s:657)(25) Susan Sontag; Sanat rnek bir ileke; ev: Mge Grsoy Skmen;Yurdanur Salman; Metis Yaynlar; 2008; 3. basm(26) Ar Yorum; (s: 76), (27) Ay; ak; (s: 75), (28) Ay; ak; (s: 74), (29) Ay; ak;(s: 74)(30) Interpretation and Overinterpretation: World, History, Texts; umberto eco;

The Tanner Lectures on Human Values; Delivered at Clare Hall, CambridgeUniversity March 7 and 8, 1990 (s: 182)(31) Ar Yorum; (s: 76)(32) Interpration and overinterpretation; (s: 184), (33) Ay; ak; (s: 180)(34) Ar Yorum; (s: 75), (35) Ay; ak; (s: 74), (36) Ay; ak; 88-89), (37)Ay; ak;(s: 165), (38)Ay; ak; (s: 169), (39) Ay; ak; (s: 169)(40) Interpration and overinterpretation; (s:194)(41) Geoffrey H. Hartman; Easy Pieces (New York, Columbia University Pres;1985; s: 149-50) aktarma: Ar Yorum; (s: 71)

(42) Ar Yorum; (s: 71-72), (43) Ay; ak; (s: 72), (44) Ay; ak: (s: 72), (45) Ay;ak; (s: 72), (46) Ay; ak; (s. 72), (47) Ay; ak; (s: 126), (48) Ay; ak; (s: 126), (49)Ay; ak; (s: 127), (50) Ay; ak; (s: 127-8), (51)Ay; ak; (s: 78), (52)Ay; ak; (s: 41),(53)Ay; ak; (s: 37), (54) Ay; ak; (s: 39), (55) Ay; ak; (s: 40), (56) Ay; ak; (s:41), (57) Ay; ak; (s: 41), (58) Ay; ak; (s: 33), (59) Ay; ak; (s: 75), (60) Ay; ak;(s: 74, 75), (61) Ay; ak; (s: 33), (62) Ay; ak; (s: 33), (63) Ay; ak; (s: 33), (64)Ay; ak; (s: 34), (65) Ay; ak; (s: 36), (66) Horatius satires 1.1. aktaran ArYorum; (s: : 37), (67) Ay; ak; (s: 57), (68) Ay; ak; (s: 34), (69) Ay; ak; (s: 38)(70) Ay; ak; (s: 164), (71) Ay; ak; (s: 164)

(72) Tahsin Ycel; oul Okuma; Trk Dili; say 337; 1979; (s: 193).(73) Ayni yazar; ayni yaz (s: 195), (74) Ay; ay; (s: 194), (75) Ay; ay; (s: 194),


30/30

(76) Ay; ay; (s: 195-196), (77) Ay; ay; (s: 196), (78) Ay; ay; (s: 196)

yorum ve anlam (interpretation and meaning)

Documents