YIL: 1 SAYI: 2 Şubat/Mart 1980 50 TL.tvr.tavirdergisi.org/wp-content/uploads/2015/01/2.pdfyil: 1 sayi: 2 Şubat/mart 1980 50 tl. gelecek gÜnler bİzİm olacak 67 tavir sanat sİyaset

YIL: 1 SAYI: 2 Şubat/Mart 1980 50 TL.

GELECEK GÜNLER BİZİM OLACAK 67 TAVIR

SANAT SİYASET İLİŞKİSİ ÜZERİNE 69 Mehmet AYDIN

BULGAR YAZARI STOYAN DASKALOF

İLE BİR SÖYLEŞİ 80 TAVIR

DAYANILMAZ 85 Arif DAMAR

TİYATRONUN BÜYÜK USTASI BERTOLT BRECHT 87 TAVIR

İŞSİZLİK PAZARINDA SÖYLEV 100 Samih El KASIM

KURTULMAK YOK TEK BAŞINA 102 Zeynep ERAY

ÖLÜMÜNÜN 32. YILINDA S.M. AYZENŞTAYN 106 TAVIR '

SİNEMADA DOĞRU YOL VE DEMİR YOL 113 Güneri YAMAN

YAVUZ ÖZKAN'LA DEMİR YOL

ÜSTÜNE BİR KONUŞMA 118 TAVIR

GELECEK SAYIDA 125 TAVIR

DEĞİNMELER 127 TAVIR

ÇAĞRI 136 TAVIR

T A V I R * S a h i b i : M u s t a f a S Ü L K Ü , * S o r u m l u Y a z ı İ ş l e r i M ü ­

d ü r ü : Ş e v k i Ö M E R O Ğ L U , * A b o n e K o ş u l l a r ı : 6 A y l ı k : 3 0 0

T L . * 1 Y ı l l ı k : 6 0 0 T L . * Y u r t D ı ş ı , A B D : 2 5 D o l a r , F . A l m a n ­

y a : 4 0 D M , İ n g i l t e r e : 1 0 £ , F r a n s a : 8 5 F r . * İ l a n : T a m S a -

h i f e : 2 5 0 0 , Y a r ı m S a h i f e : 1 2 5 0 , Ç e y r e k S a h i f e : 6 2 5 T L . * Y a ­

z ı ş m a a d r e s i : K u r a b i y e S o k a k A k g ü n A p t . K a t : 3 T a k s i m / İ S -

T A N B U L * D a ğ ı t ı m : G e n e l D a ğ ı t ı m : G Ü N - D A Ç a t a l ç e ş m e S o ­

k a k , A t a l a y H a n , K a t : 4 , N o : 1 9 C a ğ a l o ğ l u / İ s t a n b u l . * D e r g i ­

m i z d e y a y ı n l a n a n y a z ı v e r e s i m l e r i n k a y n a k g ö s t e r i l e r e k b i r

b a ş k a y e r d e y a y I N l a n a b i l m e s i m ü m k ü n d ü r . D e r g i y e g ö n d e r i l e n

y a z ı , r e s i m v e i l a n l a r ı n s o r u m l u l u ğ u s a h i p l e r i n e a i t t i r .

D i z g i - B a s k ı : Z A F E R M A T B A A C I L I K — Ç a t a l ç e ş m e S o k a k

T e v f i k B i r k a n H a n , N o : 1 C a ğ a l o ğ l u / İ S T A N B U L

G e l e c e k G ü n l e r B i z i m O l a c a k

T ü r k i y e m i z t o p l u m s a l - s ı n ı f s a l i ç e r i k l i o l a y l a r ı g ü n b e g ü n d a h a

y o ğ u n b i ç i m d e y a ş a m a k t a d ı r . H ü k ü m e t l e r u y g u l a m a d a k i t a s a r r u f

h a k l a r ı n ı , h a l k ı d a h a y a ş a n ı l ı r b i r d ü z e y e ç ı k a r t a c a k l a r ı n a , a ğ ı r z a m

v e v e r g i l e r a l t ı n a i t e r e k k u l l a n m a k t a l a r . B i n d i r i l e n e k o n o m i k y ü k ,

y e n i b a s k ı y a s a l a r ı y l a d a p e k i ş t i r i l m e k t e d i r .

T o p l u m u m u z , t a r i h ç a r k ı n ı n y a s a l a r ı n a u y g u n o l a r a k d o ğ a l r o ­

t a s ı g e r e ğ i s o s y a l p a t l a m a l a r ı n b i r i n e g e b e , d i ğ e r i n e y a ş a r d u r u m a

g e l d i . H e m e n h e r y i r m i d ö r t s a a t b i r ö n c e k i g ü n d e n d a h a b i r d e ­

v i n g e n .

Ö z n e l v e n e s n e l k o ş u l l a r ı n u y g u l a m a d a k i d a y a t m a s ı s o n u c u , ö n ­

c e l i k l e t o p l u m u n e n d i n a m i k u n s u r u , g e l e c e ğ i n g ü v e n c e s i g e n ç l e r

i ş ç i s i y l e , k ö y l ü s ü y l e , ö ğ r e n c i s i y l e ) d o ğ r u d e v r i m c i s i y a s i ö n d e r l i k a l ­

t ı n d a e g e m e n g ü ç l e r i n ç i z m e s i n e v e o n u n h e r t ü r l ü a ç ı k - g i z l i g ü ç l e ­

r i n e y ı l m a z c a s a v a ş ı m v e r m e k t e d i r l e r . B u n a k a r ş ı l ı k e g e m e n g ü ç l e r

h a l k ı , ö n c e l e r i y a p t ı k l a r ı n a e k o l a r a k a l d a t a r a k s ö m ü r m e l e r i n e b i r

d e a l a y e t m e y i k a t m ı ş l a r d ı r . 1 0 0 g ü n ü n n e z a m a n d o l a c a ğ ı h e s a p l a r ı

y a p ı l ı r k e n , ö v ü n ç k a y n a ğ ı m ı z ( ! ) T R T ç o c u ğ u n u n e n g i n v e e r i ş i l m e z

d e h a s ı n ı g ö s t e r e r e k b ü y ü k l e r i m i z i n ( ! ) h a l k l a a l a y e t m e s i n e 2 0 .

y ü z y ı l ı n k a p i t a l i s t d ü n y a s ı n ı n e n b ü y ü k a f y o n u n u â l e t e t m i ş t i r .

H a l k ı m ı z y a ş a d ı ğ ı n d a n d e r s ç ı k a r t m a s ı n ı b i l i r . B u n e d e n l e b u ­

g ü n d e n s o n r a u y u m a s ı n ı n ö l ü m u y k u s u o l a c a ğ ı g e r ç e ğ i n i b i l e r e k

o l u p - b i t e n i o l d u - b i t t i y e g e t i r m e y e c e k t i r . İ ş t e n a t ı l m a l a r a , s ü r g ü n l e ­

r e , k ı y ı m l a r a , z u l ü m v e f a ş i s t t e r ö r e k a r ş ı e n ö n d e s a v a ş ı m v e r e n

g e n c e c i k o ğ u l l a r ı n ı n , f i d a n k ı z l a r ı n ı n y a n ı n d a y e r i n i a l m a s ı n ı b i l e ­

c e k t i r , h a l k ı m ı z .

D e v l e t i n b ü t ü n k a d e m e l e r i n d e b a ş l a t ı l a n v e b ü y ü k b i r h ı z l a s ü r ­

d ü r ü l e n k ı y ı m l a r d a n , K ü l t ü r B a k a n l ı ğ ı v e b a ğ l ı k u r u l u ş l a r ı n ı n p a ­

y ı n ı a l m a m a s ı d ü ş ü n ü l e m e z d i . D e r g i m i z i n ç e ş i t l i s a y f a l a r ı n d a d a d e ­

ğ i n d i ğ i m i z g i b i ; D e v l e t T i y a t r o l a r ı n d a n o y u n l a r k a l d ı r ı l d ı , y ö n e t i m

T A V I R / 6 7

k a d e m e s i d e ğ i ş t i r i l d i . . . A K M , b o l ı ş ı k l ı b i r s ü s - y a p ı d u r u m u n a g e t i ­

r i l d i . K i t a p l a r t o p l a t ı l d ı , s o r u ş t u r m a l a r a ç ı l d ı . . . K o r k u t m a l a r ü s t ü ­

n e k o r k u t m a l a r . . . K a ğ ı t k a r a b o r s a s ı , s a n s ü r v e b i r s ü r ü k u ş b e y i n l i

s a ğ A b d u r r a h m a n Ç e l e b i l e r i n o r t a l ı k t a g e z i n m e l e r i . . . H e p s i , h e r ­

k e s i l e r i c i - d e v r i m c i n e v a r s a y o k e t m e y e ç a l ı ş ı y o r l a r .

B i z T A V I R ç a l ı ş a n l a r ı o l a r a k , e m p e r y a l i z m i n k ü l t ü r p o l i t i k a s ı ­

n a , f a ş i z m i n k ü l t ü r e l d e ğ e r l e r i t a h r i b i n e k a r ş ı S U S M A Y A C A Ğ I Z . . .

D e r g i m i z i n b i r i n c i s a y ı s ı ç o k b ü y ü k b i r d e n e y a l a n ı , t a r t ı ş m a

p l a t f o r m u o l a r a k o l d u k ç a g e r i m i z d e k a l d ı a r t ı k . Y a ş a d ı ğ ı m ı z b i r a y ­

l ı k s ü r e d e , d e r g i n i n h a z ı r l a n ı ş s ü r e s i ( d ö k ü m a n ç a l ı ş m a v e d e n e m e

y a y ı n ı ) , i ç i n d e ö ğ r e n d i k l e r i m i z i n o n l a r c a k e z f a z l a s n ı ı ö ğ r e n ­

d i k , Ö z e l l i k l e d o s t o k u r l a r ı n y a p ı c ı e l e ş t i r i l e r i , ö n e r i l e r i b i z e g ü ç

k a t t ı . G e l e n e l e ş t i r i l e r i n h e p s i h a k l ı , h e p s i d o ğ r u y d u . K a p a k r e n g i -

m i z i n e n k ö t ü b o y a n ı n k u l l a n ı l m a s ı s o n u c u b o z u k l u ğ u n d a n , y a z ı ­

l a r ı n t ı k ı ş t ı k ı ş o l u ş u n a k a d a r , e l e ş t i r i l d i k . Y a z ı d i l i m i z e m ü t e v a z i

d e n i l d i . S e v i n d i k . D i l e ğ i m i z a n l a ş ı l ı r o l m a k t ı . S a n ı y o r u z b a ş a r d ı k .

G e n e e l e ş t i r i l e r i n i z i b e k l i y o r u z , g e n e ö n e r i l e r i n i z b i z i i l e r l e t e c e k .

D e r g i m i z i n b u s a y ı s ı n d a k u r a m s a l g ö r ü ş l e r i m i z d e n o l a r a k , M e h ­

m e t A y d ı n ' ı n « S a n a t - S i y a s e t İ l i ş k i s i Ü z e r i n e » y a z ı s ı y e r a l m a k t a .

G e ç e n a y ü l k e m i z i z i y a r e t e d e r e k , d e r g i m i z T A V I R ' a b a ş a r ı d i l e y e n

B u l g a r y a z a r S t o y a n D a s k a l o f i l e d e b i r s ö y l e ş i m i z v a r . B u s a y ı m ı z ­

d a t i y a t r o v e s i n e m a d ü n y a s ı n ı n i k i d o r u k a d ı B e r t o l t B r e c h t v e

A y z e n ş t a y n t a n ı t ı l ı y o r . S o l k a m u o y u n d a k i y a n k ı l a n m a s ı b i r

s ü r e d a h a s ü r e c e ğ e b e n z e r Y a v u z Ö z k a n ' ı n D e m i r Y o l f i l m i n i n y a n ­

l ı ş l ı ğ ı ü s t ü n e G ü n e r i Y a m a n ' ı n b i r y a z ı s ı y l a , f i l m i n y ö n e t m e n i y l e

y a p ı l m ı ş b i r d e r ö p o r t a j ı m ı z v a r . O k u m a m ı z g e r e k e n k i t a p l a r v e

g e l e c e k s a y ı n ı n k u r a m s a l g ö r ü ş ü n ü n ö z e t i , « D e ğ i n m e l e r » b ö l ü m ü n ­

d e y e r a l ı y o r .

G e l e c e k g ü n l e r b i z i m o l a c a k .

T A V I R

6 8 / T A V I R

S A N A T S İ Y A S E T

İ L İ Ş K İ S İ Ü Z E R İ N E

M e h m e t A Y D I N

S a n a t , s i y a s e t v e s a n a t - s i y a s e t i l i ş k i s i . K ü l t ü r e l y a ş a m ı n e n d i n a m i k k a v ­

r a m l a r ı v e s ü r e k l i s a p t ı r ı l m a y a ç a l ı ş ı l a n b i r o l g u s u n d a n s ö z e d e c e ğ i z .

K o ş u l l a r ı n ı — b i r l i k t e v a r o l m a k o ş u l l a r ı n ı — i n s a n y a ş a m ı n d a b u l a n b u k a v ­

r a m l a r ı n s o y u t l a n m a ç a b a l a r ı n ı s i y a s e t i n g ö t ü r ü c ü l ü ğ ü v e s a n a t ı n g ü c ü n d e n e ­

d e n o l a r a k g ö r m e k o l a n a k l ı . B u n o k t a d a s ı k d ü ş ü l e n b i r h a t a n ı n a l t ı n ı ç i z m e k ­

t e y a r a r v a r . K o p a r ı l m a k i s t e n e n ö z ü n d e d e v r i m c i h a r e k e t l e d e v r i m c i s a n a t a r a ­

s ı n d a k i b a ğ d ı r . Ç ü n k ü b u r j u v a z i n i n s ı n ı f s i y a s e t i n d e n k a y n a k l a n a n s a n a t k a v ­

r a y ı ş ı z a t e n d i ğ e r k u r u m l a r ı y l a b i r l i k t e k i t l e l e r ü z e r i n d e e g e m e n l i ğ i n i s ü r d ü r ­

m e k t e d i r . S a n a t - s i y a s e t i l i ş k i s i k o n u s u n d a g e l i ş t i r i l e n b u t a v ı r d e m o g o j i k t i r v e

s ö m ü r ü n ü n d e v a m ı d o ğ r u l t u s u n d a b u r j u v a z i a ç ı s ı n d a n s ü r e k l i s o n u ç l a r ı n ı n a l ı n ­

d ı ğ ı b i r o l g u d u r . O n l a r a g ö r e n a s ı l e ğ i t i m y a d a e k o n o m i n i n v d . s i y a s e t l e i l i ş k i s i

y o k s a v e o l a m a y a c a ğ ı n a g ö r e , s a n a t ı n d a s i y a s e t l e i l i ş k i s i y o k t u r v e o l m a m a l ı ­

d ı r . A s ı l s o r u n b u r a d a s a n a t ı n b a ğ ı m s ı z l ı ğ ı s l o g a n ı n a s a r ı l a n l a r l a .

S a n a t ı n g e l i ş m e s i t o p l u m u n g e l i ş m e s i n e s o s y a l s ı n ı f l a r ı n y a p ı s ı n d a o l u ş a n

d e ğ i ş i m l e r e b a ğ ı m l ı d ı r . Ü r e t i c i g ü ç l e r i n g e l i ş i m i ö n ü n d e ü r e t i m a r a ç l a r ı n ı n ö z e l

m ü l k i y e t i t e m e l y a p ı l a n m a s ı y l a e n g e l o l a r a k d u r a n k a p i t a l i z m , s a n a t ı n g e l i ş i ­

m i ö n ü n d e d e b i r e n g e l d i r . B u n e d e n l e s a n a t d e v r i m c i m ü c a d e l e v e i d e o l o j i i l e

b a ğ l a r k u r a r s a g e l i ş m e g ö s t e r e b i l i r .

S a n a t ı n b a ğ ı m s ı z l ı ğ ı s l o g a n ı n ı k e n d i l e r i n e b a y r a k e d i n e n l e r i n d e b ö y l e b i r

s a p t a m a l a r ı v a r d ı r . Y a n i s a n a t ı n t e r c i h i n i n p r o l e t a r y a v e o n u n i d e o l o j i s i d o ğ -

T A V I R / 6 9

r u l t u s u n d a k u l l a n ı l d ı ğ ı g e r ç e k l i ğ i . O n u k i t l e l e r e l i n d e k e n d i l e r i n e ç e v r i l i b i r s i ­

l a h o l a r a k g ö r m e k o r k u l a r ı o n l a r ı ç ı l g ı n a ç e v i r m e k t e , s a n a t a o l a n d ü ş m a n l ı k l a ­

r ı n ı k ö r ü k l e m e k t e , i s t e r i k ç ı ğ l ı k l a r a t t ı r m a k t a d ı r . « S a n a t ı o n u r l u y e r i n e o t u r ­

t u n . O n u p o l i t i k a n ı z a a l e t e t m e y i n . »

S a n a t v e s i y a s e t a r a s ı n a ç i z g i ç e k e n a n l a y ı ş , b u r j u v a i k i y ü z l ü l ü ğ ü n ü n b i r

ö r n e ğ i o l a r a k s a n a t ı s ö m ü r ü s ü n ü n b i r a r a c ı y a p m a d o ğ r u l t u s u n d a b u r j u v a s i ­

y a s e t i n i n d e m o g o j i k b i r s a p t ı r m a s ı d ı r . E g e m e n s ı n ı f l a r ı n s a n a t ı k e n d i s ı n ı f ç ı ­

k a r l a r ı d o ğ r u l t u s u n d a k u l l a n d ı k l a r ı g e r ç e ğ i n i n g i z l e n m e s i n i a n l a t m a k t a d ı r .

S a n a t b i r e y l e r i n t e k t e k d e ğ i l , b i r s ı n ı f ı n b a ş k a b i r s ı n ı f a k a r ş ı m ü c a d e l e ­

s i n i n a r a c ı d ı r . İ d e o l o j i v e s a n a t c e p h e l e r i n d e k i d e v r i m c i m ü c a d e l e s i y a s i m ü c a ­

d e l e y e b a ğ ı m l ı o l m a l ı d ı r . Ç ü n k ü s ı n ı f v e k i t l e l e r i n i h t i y a ç l a r ı a n c a k s i y a s e t y o ­

l u y l a y o ğ u n b i r b i ç i m d e i f a d e e d i l e b i l i r . » ( 1 )

K o n u y u b u g e n e l y a k l a ş ı m ı n ö t e s i n d e k a v r a m v e o l g u o l a r a k ç e r ç e v e l e m e ­

n i n g e r e k l i l i ğ i a ç ı k t ı r . B u n e d e n l e i r d e l e m e p l a t f o r m u m u z s ı n ı f l a r m ü c a d e l e s i

o l a c a k t ı r .

Ü R E T İ M , S I N I F L A R M Ü C A D E L E S İ V E S A N A T

« Ç a l ı ş m a k , m ü c a d e l e e t m e k v e k e n d i l e r i n e d a h a i y i b i r y a ş a m k u r m a k i ç i n

t o p l u m i ç i n d e b i r a r a y a g e l m i ş d ü n y a n ı n t ü m i n s a n l a r ı n ı s e y r e t m e k , a n l a m a k

i n s a n a h i ç b i r ş e y i n v e r e m e y e c e ğ i b i r m u t l u l u k v e r i y o r . » A . G r a m s c i h a p i s t e n

o ğ l u n a y a z d ı ğ ı m e k t u p t a b ü y ü k v e k a r m a ş ı k b i r o l g u y u b i r t ü m c e d e s o m u t a i n ­

d i r g i y o r . G r a m s c i ' n i n s ö z ü n ü e t t i ğ i y a ş a m ı n a m a c ı o l a r a k m u t l u l u k ö y l e k o l a y

o l a r a k e l d e e d i l e n b i r z e n g i n l i k d e ğ i l . İ n s a n l a r o n u v a r o l u ş k o ş u l l a r ı n d a d o ğ a y ­

l a m ü c a d e l e l e r i n d e n ç ı k a r m ı ş l a r , d o ğ a y ı d ö n ü ş t ü r m e a n l a m ı n d a k i h e r k a z a n ı m -

l a n m u t l u l u ğ u d a y a n ı n d a g e t i r m i ş . Ü r e t i m a r a ç l a r ı n ı n b i r e y s e l l i ğ i d ö n e m i i s e

s ı n ı f l a r m ü c a d e l e s i n i b u a r a y ı ş ı n p l a t f o r m u y a p ı v e r m i ş . Ç ü n k ü m u t l u l u k k a v ­

r a m ı s ı n ı f l a r a ç ı s ı n d a n i ş l e n m e y e b a ş l a n m ı ş . Ü r e t i m a r a ç l a r ı n ı e l i n d e t u t a n l a r

o n u n d a s a h i b i o l m u ş l a r . K a y n a ğ ı n ı i n s a n ı n i n s a n ı s ö m ü r m e s i n d e b u l a n b u k a v ­

r a m , s ö m ü r ü l e n l e r a ç ı s ı n d a n s o y u t b i r h a l e g e l i v e r m i ş . E z i l e n l e r i n s ö m ü r ü l e n l e ­

r e k a r ş ı s ü r d ü r d ü ğ ü m ü c a d e l e i s e d o ğ a l o l a r a k b u a r a y ı ş t a s o m u t l a ş a c a k t ı r .

S ü r t ü n m e s o n u c u e l d e e d i l e n a t e ş i n , i n s a n ı n d o ğ a g ü c ü n e e g e m e n o l m a s ı n ı

s a ğ l a d ı ğ ı b u n u n l a d a o n u n h a y v a n l a r e v r e n i n d e n d e k e s i n l i k l e a y r ı l d ı ğ ı n ı b i l i ­

y o r u z . E l l e r a y a k l a r d a n a y r ı l ı r . B e y n i n g e l i ş m e s i n i n t e m e l i a t ı l ı r . « E l i n b e c e r i

k a z a n m a s ı a l e t i n t ü r e m e s i d e m e k t i r , a l e t i s e i n s a n a ö z g ü b i r e y l e m d i r , i n s a n ı n

d o ğ a y a y e n i d e n o l u ş t u r u c u k a r ş ı e t k i s i k ı s a c a s ı ü r e t i m d e m e k t i r . » ( E n g e l s / D o ­

ğ a n ı n D i y a l e k t i ğ i ) .

Ü r e t i m o l g u s u , i n s a n l ı ğ ı n ı n v a r o l u ş u n u n i l k e l g e l i ş i m i n i v e b u g ü n v e r i l e n

k a v g a n ı n n i h a î a m a c ı n ı a ç ı k l ı y o r . İ n s a n l a r m u t l u l u ğ u a r ı y o r l a r s a d o ğ a y l a b o y

ö l ç ü ş e c e k l e r , d e ğ i ş t i r e c e k l e r , y a ş a m l a r ı n ı n g e r e k l e r i n i n k a r ş ı l a n m a s ı n d a o n a b u ­

y u r a c a k l a r .

« Ç a l ı ş m a h e r ş e y d e n ö n c e h e m i n s a n ı n , h e m d e d o ğ a n ı n k a t ı l d ı ğ ı v e i n s a ­

n ı n k e n d i s i i l e d o ğ a a r a s ı n d a k i m a d d i t e p k i l e r i k e n d i r ı z a s ı y l a b a ş l a t t ı ğ ı , d ü z e n ­

l e d i ğ i v e d e n e t l e d i ğ i b i r s ü r e ç t i r . İ n s a n , d o ğ a ü r ü n l e r i n i k e n d i g e r e k s i n i m l e r i n e

u y g u n k ı l ı n m ı ş b i r b i ç i m d e e l d e e d e b i l m e k a m a c ı y l a , k o l l a r ı n ı v e b a c a k l a r ı n ı ,

7 0 / T A V I R

k a f a s ı n ı v e e l l e r i n i , g ö v d e s i n i d o ğ a l g ü ç l e r i n i h a r e k e t e g e ç i r e r e k , d o ğ a n ı n b i r

g ü c ü o l a n k e n d i s i n i d o ğ a n ı n k a r ş ı s ı n a ç ı k a r ı r . » ( 2 ) . B u k a r ş ı l a ş m a d o ğ a l o l a r a k

i n s a n l a r d a n e s n e l e r i n v e o l a y l a r ı n b e t i m l e m e s i n i n y a p ı l a b i l m e ö z e l l i k v e y e t i s i ­

n i y e t k i n l e ş t i r i r . Ü r e t i m ç a l ı ş m a s ı i n s a n ı n v a r l ı ğ ı n ı s ü r d ü r m e s i i ç i n g e r e k l i d i r

v e b u n u n i ç i n d e d o ğ a b i l i n ç l i b i r b i ç i m d e d e n e t l e n m e l i d i r . S o n u ç , a l g ı l a n a n l a r ı n

g e r ç e k i m g e l e r y o l u y l a a k t a r ı l m a s ı d ı r . N e s n e l e r i n b e n z e r l e r i y a p ı l m a y a ç a l ı ş ı l ­

m a k t a d ı r . B a z ı k a y a v e t a ş l a r ı n g i r i n t i l i ç ı k ı n t ı l ı k e n a r ç i z g i l e r i t a r i h ö n c e s i s a ­

n a t ç ı l a r a , h a y v a n l a r ı n s i l u e t l e r i n i a n ı m s a t ı r . V e b u n l a r ı y o n t a r a k v e b o y a y a r a k

b u b e n z e r l i ğ i d a h a d a k u v v e t l e n d i r m e y e ç a l ı ş ı r l a r . D a h a s o n r a i n s a n s i l u e t l e r i ,

h a t t a m a ğ a r a d u v a r l a r ı n a , k a y a l a r ı n y ü z e y l e r i n e , y a ş a m l a r ı n d a b ü t ü n b i r o l a y ı

a n l a t a n k o m p o z i s y o n l a r ç i z m e y e b a ş l a r l a r . B u t a b l o l a r d o ğ a l ç e v r e n i n i n s a n t a ­

r a f ı n d a n n e ö l ç ü d e k a v r a n ı l d ı ğ ı n ı g ö s t e r i r . İ l k e l d ü z e n i n g e l i ş m e ç a ğ ı b i l g i l e n ­

m e n i n y ü z e y s e l l i ğ i n i k a r ş ı l ı y o r , n e s n e l e r i n v e o l a y l a r ı n k a r ş ı l ı k l ı b a ğ ı m l ı l ı ğ ı n ı

b u ç a ğ i n s a n ı k a v r a y a m ı y o r d u . B i r t o p l u m s a l f o r m a s y o n u n b i r i n c i l s o r u n u y e n i ­

d e n ü r e t i m d i r . Y e n i d e n ü r e t i m a r a ç l a r ı n ı n y e n i d e n ü r e t i m i n i n y a n ı s ı r a i n s a n ı n

d a ü r e t i m g ü ç l e r i n i n e n ö n e m l i u n s u r u o l a n i n s a n ı n d a y e n i d e n ü r e t i m i d e k a p ­

s a r k i , s a n a t ı n i l k e l t o p l u l u k d ü z e n i n d e g e l i ş i m d ü z e y i i l k e l y a p ı y ı s ü r d ü r m e a n ­

l a m ı n d a i l k e l i n s a n ı b i ç i m l e n d i r e b i l m i ş t i r .

Ü r e t i c i g ü ç l e r i n i l e r l e m e s i i l e b i r l i k t e i ş b ö l ü m ü , t o p l u l u ğ u n b i r l i ğ i n i p a r ç a ­

l a d ı ğ ı v e t o p l u l u ğ u n ü y e l e r i , p a z a r d a d e ğ i ş i m e k o n u l m u ş m a d d e l e r i a y r ı a y r ı

ü r e t m e y e b a ş l a d ı k l a r ı z a m a n , y e n i b i r k u r u m u n ö z e l m ü l k i y e t i n o r t a y a ç ı k t ı ğ ı

g ö r ü l ü r . E m e k ü r e t k e n l i ğ i n i n a r t m a s ı i n s a n ü z e r i n d e k i m ü l k i y e t i , m a d d i s e r v e t ­

l e r i n d o ğ r u d a n d o ğ r u y a ü r e t i c i s i ü z e r i n d e k i m ü l k i y e t i o r t a y a ç ı k a r ı r . H e r k i ş i ­

n i n , h e r b i r e y i n a n c a k a ç l ı k t a n ö l m e m e k i ç i n e n z o r u n l u o l a n ı ü r e t e b i l d i ğ i z a ­

m a n l a r d a i n s a n ı n i n s a n t a r a f ı n d a n s ö m ü r ü l m e s i o l a n a k s ı z d ı r . S ı n ı f k a v g a l a r ı

i s e t o p l u m u s ı n ı f l a r a b ö l e n b i r ü r e t i m ş e k l i n i n k a ç ı n ı l m a z s o n u c u d u r . B u n d a n

b ö y l e t ü m t o p l u m l a r ı n t a r i h i s ı n ı f m ü c a d e l e l e r i t a r i h i d i r .

T o p l u m s a l s ı n ı f l a r ı n o r t a y a ç ı k ı ş ı , e g e m e n s ı n ı f ı n s ı n ı f ç ı k a r l a r ı n ı n ö r g ü t ­

l e n m e s i a n l a m ı n d a d e v l e t i d e o r t a y a ç ı k a r ı r . T e m e l g ö r e v i s t a t ü k o y u k o r u m a k

o l a n b u m e k a n i z m a y e n i d e n ü r e t i m d e i n s a n f a k t ö r ü n e i k i l i y a k l a ş ı r . B i r i n c i s i

ü r e t i m i ç i n g e r e k l i b i l g i l e r l e d o n a t ı l a n i n s a n v e k a f a s ı d ü z e n e u y g u n b i r ş e k i l ­

d e b i ç i m l e n d i r i l m e s i g e r e k e n i n s a n . B i r b i r i n d e n s o y u t e l e a l a m a y a c a ğ ı m ı z b u

i k i y a k l a ş ı m s a n a t ı d e v r e y e s o k a c a k t ı r . « S a n a t t a h a y a t ı n y e n i d e n ü r e t i m i , y e ­

n i d e n y a ş a n m a s ı — t o p l u m b i l i m b a k ı m ı n d a n p e k ö n e m l i d i r . İ n s a n l a r , s a n a t

e s e r l e r i n d e h a y a t l a r ı n ı y e n i d e n y a ş a r k e n t o p l u m s a l y a ş a y ı ş i ç i n k e n d i l e r i n i h a ­

z ı r l a r , y e t i ş t i r i r v e o n a u y a r l a r . » ( 3 ) . K ö l e c i R o m a D e v l e t i o n b i n k i ş i l i k t i y a t ­

r o l a r ı b i r a v u ç k ö l e s a h i b i i ç i n k u r m a m ı ş t ı . K a d e r c i l i ğ i i ş l e y e n , b a ş k a l d ı r m a n ı n

g e r e k s i z l i ğ i n i a n l a t a n o y u n l a r k ö l e c i d ü z e n i n s ü r d ü r ü l m e s i n d e i ş l e v g ö r ü r l e r .

S I N I F S İ L A H I O L A R A K S A N A T V E S A N A T Ç I

«... İ n s a n l a r ş u ç e l i ş k i k a r ş ı s ı n d a b ı r a k ı l m ı ş l a r d ı r : B i r y a n d a n d ü n y a s i s t e ­

m i n i g e n e l b a ğ l a n t ı l a r ı i ç i n d e e k s i k s i z ö ğ r e n m e o l a n a ğ ı n a s a h i p t i r l e r ; ö t e y a n ­

d a n d a g e r e k k e n d i k a r a k t e r l e r i g e r e k s e d ü n y a s i s t e m i n i n y a p ı s ı b u ö d e v i t a m a ­

m ı y l a ç ö z m e o l a n a ğ ı n ı k e n d i l e r i n e v e r m e m e k t e d i r . F a k a t b u ç e l i ş k i , s a d e c e i k i

T A V I R / 7 1

e t k e n i n , y a n i d ü n y a i l e i n s a n ı n y a p ı l a r ı n d a s ı n ı r l a n ı p k a l m a m ı ş t ı r ; o a y n ı z a ­

m a n d a t o p l a m d ü ş ü n s e l i l e r l e m e n i n b a ş l ı c a k a l d ı r a c ı d ı r v e i n s a n l ı ğ ı n s o n s u z

i l e r i c i g e l i ş m e s i n d e h e r g ü n v e a r a l ı k s ı z o l a r a k ç ö z ü l m e k t e d i r . » ( F . E n g e l s - A n t i -

D ü h r i n g ) . S a n a t d a b u ç e l i ş k i n i n ç ö z ü l m e s ü r e c i n d e i n c e l e n m e k z o r u n d a d ı r .

« A ş i l » i n — Z i n c i r e V u r u l m u ş P r o m e t e y ' — i n d e t r a j i k ö l ü m c ü l y a r a l a r a l a n

Y u n a n i l a h l a r ı , L u k i a n ' ı n — s ö y l e ş i l e r — i n d e b i r d a h a k o m i k b i ç i m d e ö l d ü l e r .

T a r i h n e d e n b u t ü r b i r i l e r l e m e y o l u i z l i y o r ? Ç ü n k ü i n s a n l ı k g e ç m i ş i y l e a l a y

e d e r e k v e d a l a ş ı y o r . » ( K . M a r k s , H e g e l ' i n H u k u k F e l s e f e s i n i n E l e ş t i r i s i ) .

İ n s a n ı h a y v a n d a n a y ı r a n , o n u n d o ğ a ü z e r i n d e k i y e n i d e n o l u ş t u r u c u e t k i s i

y a n i ü r e t i m i d i r d e m i ş t i k . İ n s a n l a r t o p l u m s a l ü r e t i m l e r i n d e i s t e m l e r i n d e n b a ­

ğ ı m s ı z i l i ş k i l e r e g i r e r l e r ; ü r e t i m i l i ş k i l e r i d e n i l e n b u o l u ş u m , ü r e t i m g ü ç l e r i n i n

b e l i r l i g e l i ş m e a ş a m a l a r ı n a u y u m g ö s t e r i r . Ü r e t i m i l i ş k i l e r i n i n b ü t ü n ü , t o p l u ­

m u n e k o n o m i k y a p ı s ı n ı o l u ş t u r u r . K ı s a c a i d e o l o j i k ü s t y a p ı l a r s o n ç ö z ü m d e ü r e ­

t i m i l i ş k i l e r i n e v e e k o n o m i k k o ş u l l a r a b a ğ l a n ı r l a r . A n c a k b u g e n e l d o ğ r u l a r

ç i z g i s i n d e , s a n a t ı n ü s t y a p ı k u r u m l a r ı i ç i n d e a y r ı k o n u m u n u n g ö z a r d ı e d i l m e ­

s i n d e n d o ğ a n h a t a l ı b i r e ğ i l i m i a n ı m s a t m a k t a y a r a r v a r . B u r a d a e k o n o m i k t e ­

m e l l e s a n a t s a l b i ç i m l e n m e a r a s ı n d a d ü z b i r h a t ç e k i l m e k t e , s a n a t ü r ü n ü n d e

e k o n o m i k y a p ı n ı n t ü m s o n u ç l a r ı g ö r ü l m e k i s t e n m e k t e d i r . O y s a k i « i d e o l o j i k ü s t ­

y a p ı l a r i ç i n d e e k o n o m i k ö ğ e n i n e t k i s i n i e n d o l a y l ı v e k a r m a ş ı k y o l l a d u y a n l a r

e s t e t i k ü s t y a p ı l a r d ı r . » ( 4 ) .

M a r k s i z m s a n a t ı m u t l a k r u h u n y a d a s a n a t ç ı n ı n b i l i n ç a l t ı d ü ş ü n c e l e r i n i n

v e d u y g u l a r ı n ı n b i r ü r ü n ü o l a r a k e l e a l a n y o r u m u r e d d e d e r .

S a n a t ; g e r ç e k l i ğ i k e n d i n e ö z g ü i m g e l e r h a l i n d e y a n s ı t a n v e d ü n y a y ı e s t e t i k

b i ç i m d e k a v r a y ı p d i l e g e t i r m e n i n e n b e l l i b a ş l ı y o l l a r ı n d a n b i r i . . . S a n a t t a r i h i ;

g e r ç e k l i ğ i n s a n a t a ö z g ü b i r b i ç i m d e y a n s ı t ı l ı ş ı n ı n g i t t i k ç e d e r i n l e ş m e s i n d e n e s ­

t e t i k k a v r a y ı ş ı n v e d ü n y a n ı n i n s a n t a r a f ı n d a n d ö n ü ş ü m e u ğ r a t ı l ı ş ı n ı n d a h a g e ­

n i ş b o y u t l a r a e r i ş i p g e n i ş l e y i ş i n i n t a r i h i i s e , s a n a t y a r a t ı m ı i n s a n ı n e s t e t i k d u ­

y a r l ı ğ ı n ı n v e i h t i y a c ı n ı n ş e k i l l e n m e s i s ü r e c i n e b a ğ l ı d ı r v e k a y n a ğ ı d a e m e k t i r .

« M a r k s ç ı e s t e t i k , m ü l k i y e t s ı n ı f l a r v e i d e o l o j i b i ç i m l e r i n i n t a r i h s e l t e m e l i ü z e ­

r i n d e d o l a ş ı r . S a n a t ı d ü n y a y ı t e m s i l e t m e n i n b i r y o l u , b i r b i l m e a r a c ı b i r t o p ­

l u m s a l b a ğ , b i r s ı n ı f s i l a h ı , i n s a n c ı l b i r z e n g i n l e ş m e , b i r b i l i n c e v a r ı ş , b i r t o p ­

l u m a y n a s ı s a y a r . » ( 5 ) .

S a n a t t o p l u m s a l y a ş a m ı y a n s ı t ı r d i y o r s a k , y a ş a m ı n d a s ı n ı f l a r m ü c a d e l e s i

k o ş u l l a r ı n d a b i ç i m l e n d i ğ i b i l i m s e l g e r ç e ğ i n i v e r i o l a r a k k u l l a n m a k z o r u n d a y ı z .

E v e t , s a n a t ü r ü n l e r i t o p l u m s a l i l i ş k i l e r d e n d o ğ a r l a r . T o p l u m s a l i l i ş k i l e r i n d e ğ i ş ­

m e s i y l e i n s a n l a r ı n e s t e t i k z e v k l e r i v e d o l a y ı s i y l e s a n a t ç ı l a r ı n e s e r l e r i d e d e ğ i ş e ­

c e k t i r . S a n a t i n s a n l a r ı n h e m d u y g u l a r ı n ı h e m d ü ş ü n c e l e r i n i , i m g e l e r y o l u y l a

b e l i r t i r ( 6 ) . B u n o k t a d a s a n a t ç ı n ı n g ö r e v i , «... b i r l i k t e y a ş a d ı ğ ı i n s a n l a r a o l a y ­

l a r ı n g e r ç e k a n l a m ı n ı a ç ı k l a m a k , t o p l u m s a l v e t a r i h s e l g e l i ş m e n i n g e r e k l i l i ğ i ­

n i v e k u r a l l a r ı n ı a n l a t m a k , i n s a n l a d o ğ a v e i n s a n l a t o p l u m a r a s ı n d a k i t e m e l

i l i ş k i l e r s o r u n u n u ç ö z ü m l e m e k » b i ç i m i n d e b e l i r i y o r .

S a n a t ç ı o l a b i l m e k i ç i n y a ş a n t ı y ı y a k a l a y ı p t u t m a k o n u b e l l e ğ e , b e l l e ğ i a n l a ­

t ı m a , g e r e ç l e r i b i ç i m e d ö n ü ş t ü r m e k g e r e k i r ( 7 ) . B u y a r a t ı c ı l ı k s ü r e c i s a n a t ç ı y ı

s ı n ı f s a l k o n u m u n d a n s o y u t l a y a r a k i r d e l e m e m i z i g e t i r m e z . Ç ü n k ü s a n a t ç ı y a ­

ş a m k a r ş ı s ı n d a t a r a f s ı z o l a m a z . Y a r a t ı c ı l ı k y e t k i n l i ğ i b i r e y s e l l i ğ i n y ü c e l t i l d i ğ i ,

h e r ş e y s a y ı l d ı ğ ı s ı n ı f l ı t o p l u m l a r t a r i h i n d e , s a n a t ç ı v e ü s t ü n i n s a n ö z d e ş l i ğ i n e

v a r m ı ş , ö z e l l i k l e k a p i t a l i z m d e « S a n a t a c a b a ç e v r e s i n d e n h i ç b i r ş e y a l m a y a n f a ­

k a t o n u i ş l e y e n , b ü y ü k s a n a t ç ı l a r ı n e s e r i m i d i r ? » s o r u s u n a ( 8 ) e v e t , « s a n a t ç ı

7 2 / T A V I R

k e n d i r u h u n u n d a m g a s ı n ı t a ş ı y a n b i r e s e r y a r a t ı r . B u r u h u n u l u s a l y a d a g ü n ­

c e l b i r ö z e l l i ğ i y o k t u r » ( 9 ) y a n ı t ı y l a s a n a t , k a y n a ğ ı n d a n v e i ş l e v i n d e n s o y u t l a n ­

m a y a ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r . B u d a b i r i n c i o l a r a k s a n a t ı n m e t a h a l i n e g e t i r i l m e s i , i k i n c i

o l a r a k d a s o s y a l y a ş a m d a k a y n a ğ ı n ı b u l m a y a n s a n a t s a l e t k i n l i k l e r e p r i m v e r i ­

l e r e k b a ş a r ı l m a y a ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r .

S a n a t «... s ı n ı f l a r m ü c a d e l e s i n i n n i t e l i ğ i n i a n l a m a n ı n v a r o l a n g e r ç e k l i ğ i

t a n ı y a r a k d e ğ i ş i k b i r g e r ç e k l i ğ i n n e o l a b i l e c e ğ i n i s e z m e n i n i n s a n l a r ı n o r t a k n o k ­

t a l a r ı a r a s ı n d a k ö p r ü k u r a r a k b i r e y i y a l n ı z l ı k t a n k u r t a r m a n ı n y o l u » d u r ( 1 0 ) .

K ı s a c a d ü n y a n ı n d e v r i m c i d e ğ i ş i m i . S a p t ı r m a v e i ş l e v i n i n y o k e d i l m e s i ç a b a l a ­

r ı n ı ş i m d i d a h a i y i a n l a m a k o l a n a k l ı d ı r .

İ l k e l t o p l u l u k k i k e n d i d ı ş ı n d a b i r e y s e l y a ş a m ı n o l a n a k s ı z o l d u ğ u b i r y a p ı ­

l a n m a y d ı . S a n a t d a b u f o r m a s y o n d a z o r u n l u o l a r a k k o l l e k t i f b i r ç a b a d ı r . S ı n ı f ­

l a r ı n o r t a y a ç ı k ı ş ı i l e b i r l i k t e b i r e y s e l b i r ç a l ı ş m a n ı n k o n u s u o l a n s a n a t , t e r c i h

s o r u n u n u d o ğ u r u r . H e r s a n a t ç ı i s t e r i s t e m e z b i r i d e o l o j i n i n t a ş ı y ı c ı s ı o l a c a k t ı r .

A m a h a n g i i d e o l o j i ? Y a p ı l a n ş u d u r : T o p l u m s a l i l i ş k i l e r v e t ü m y a ş a m y a d e ğ i -

T A V I R / 7 3

ş i l e b i r l i k i ç i n d e v e r i l m i ş , e z i l e n l e r i n s ı n ı f k i n i i f a d e e d i l m i ş y a d a d e ğ i ş m e z l i k

y a p ı t l a r d a a n a i l k e k a b u l e d i l m i ş k u r u l u d ü z e n s a v u n u l u c u l u ğ u y a p ı l m ı ş t ı r .

S a n a t ı n s ö m ü r ü l e n s ı n ı f l a r e l i n d e d e b i r s i l a h o l a b i l e c e ğ i n i e n ç a b u k f a r k e -

d e n e g e m e n s ı n ı f b u r j u v a z i o l u r . O n u n b u g ö z l e m i s a n a t a o l a n d ü ş m a n l ı ğ ı n ı k ö ­

r ü k l e m i ş , b u d a s a n a t ı n a n l a m ı n ı n ç a r p ı t ı l a r a k o r t a d a n k a l d ı r ı l m a s ı ç a b a l a r ı n ı

y a n ı n d a g e t i r m i ş t i r . B u e n k o l a y o n u n m e t a h a l i n e g e t i r i l m e s i y l e s a ğ l a n a b i l i r d i .

« B u m e t a d a b i r t ü k e t i m m a d d e s i d i r , a m a b e l l i b i r n o k t a d a ö t e k i m a l l a r d a n

f a r k l ı d ı r ; s a n a t e s e r i n i n d e ğ e r i n i , z e n g i n k o l l e k s i y o n c u l a r ı n v e g i r i ş i m c i l e r i n

v u r g u n h e s a p l a r ı v e m o d a d e ğ i ş i k l i k l e r i g i b i d ı ş e t k e n l e r b e l i r l e r . » ( 1 1 ) . S a n a t ­

ç ı n ı n k a p i t a l i s t t o p l u m d a k i ö z g ü r l ü ğ ü p i y a s a ö z g ü r l ü ğ ü d ü r ( 1 2 ) .

' Y a r a t m a ö z g ü r l ü ğ ü ' ç ı k l ı k l a r ı n ı n i s e b u r j u v a t o p l u m u n d a k i s a n a t ç ı l a r ı n

ç a l ı ş m a l a r ı n ı n p a r a y a d a y a n d ı ğ ı g e r ç e ğ i n i ö r t b a s e t m e k i ç i n a t ı l d ı ğ ı b e l l i d i r .

S a n a t ı m e t a h a l i n e g e t i r e n b u r j u v a z i s a n a t ç ı y ı d a k ö l e l e ş t i r i r . A r t ı k o d a p a z a r

i ç i n y a r a t m a k t a d ı r . B e e t h o v e n , k e n d i s i n i n p i y a s a i ç i n b i r ü r e t i c i d u r u m u n a

g e l d i ğ i n i b i r m e k t u b u n d a a c ı y l a b e t i m l i y o r :

« Y e r y ü z ü n d e b ü y ü k b i r s a n a t e m a n e t ç i s i o l m a l ı d ı r . S a n a t ç ı e s e r l e r i n i b u ­

r a y a v e r m e l i v e k a r ş ı l ı ğ ı n d a k e n d i s i i ç i n g e r e k l i ş e y l e r i a l m a l ı d ı r . A m a g ü n ü ­

m ü z k o ş u l l a r ı n d a s a n a t ç ı y a r ı - t ü c c a r o l m a k z o r u n d a d ı r . B u n a y ü r e k d a y a n ı r

m ı ? » ( 1 3 ) . P a z a r i ç i n m e t a ü r e t i c i s i d u r u m u n d a s a n a t ç ı b u k o n u m u y l a k e n d i

g e l i ş i m i ö n ü n d e k e n d i s i b i r e n g e l o l a r a k d u r m a k t a d ı r .

G ü n ü m ü z d e i s e s a n a t a p i y a s a ö z g ü r l ü ğ ü a n l a m ı n d a b i l e ö z g ü r l ü k t a n ı n ­

m a m a k t a d ı r . E m p e r y a l i z m h a l k l a r ü z e r i n d e k i b a s k ı l a r ı n ı n v e s a l d ı r g a n n i t e l i ğ i ­

n i n g i z l e n m e s i n e h i z m e t e t m e y e n s a n a t a p r i m v e r m e z . B ü t ü n b u n l a r a r a ğ m e n

h â l â s a n a t ı n b a ğ ı m s ı z l ı ğ ı n d a n d e m v u r u r l a r , s a n a t l a s i y a s e t a r a s ı n d a h i ç b i r

i l i ş k i y o k t u r d e r l e r . Ç ü n k ü b u r j u v a i k i y ü z l ü l ü ğ ü d e y i m i h e r h a l d e b u n o k t a d a

k u l l a n ı l a b i l i r . T a r i h s a n a t ı n s ı n ı f ç ı k a r l a r ı d o ğ r u l t u s u n d a k u l l a n ı l m a s ı n ı n ö r ­

n e k l e r i i l e d o l u d u r . N a z i l e r i k t i d a r a g e ç m e d e n ö n c e 1 9 2 7 ' d e M ü n i h ' t e A l f r e d R o -

s e n b e r g A l m a n y a ' n ı n e s t e t i k d u r u m u n u d ü z e l t m e k ( ! ) a m a c ı y l a A l m a n K ü l t ü r ü

N a s y o n a l S o s y a l i s t D e r n e ğ i n i k u r a r . D e r n e ğ i n o n s e k i z k u r u c u s u a r a s ı n d a ü n i ­

v e r s i t e d o ç e n t l e r i y a y ı n c ı l a r , t i y a t r o y ö n e t m e n l e r i , y a z a r l a r , s a n a t ç ı l a r v e d i n

a d a m l a r ı v a r d ı r . Y ö n e t m e l i ğ i n b i r i n c i m a d d e s i d e r n e ğ i n p r o g r a m ı n ı a ç ı k ç a b e ­

l i r t i y o r . « D e r n e ğ i n a m a c ı A l m a n h a l k ı n a ı r k , s a n a t v e b i l i m i l e a h l a k s a l v e a s ­

k e r i d e ğ e r l e r a r a s ı n d a k i i l i ş k i l e r i a ç ı k l a m a k t a d ı r . B a ş k a b i r a m a c ı i s e y e n i k u ­

ş a k l a r v e h a l k ı n h e r s ı n ı f ı n d a , ö z g ü r l ü k m ü c a d e l e s i y l e i l i ş k i l i o l a r a k A l m a n u l u ­

s u n u n k ü l t ü r d e ğ e r l e r i v e ı r k s a l ö z e l l i k l e r i i ç i n y a p ı l a c a k m ü c a d e l e n i n g e r e k l i ­

l i ğ i n i b e l i r t e r e k b u m ü c a d e l e i l e i l g i l i b i r b i l g i v e i s t e m y a r a t m a k t ı r .

İ t a l y a ' d a g e l i ş e n f a ş i s t h a r e k e t t e f ü t i r i s t l e r i n d e y e r a l d ı ğ ı v e f ü t i r i z m y ö n ­

t e m l e r i n i n v e b i ç i m l e r i n i n d e ğ i ş m e k s i z i n f a ş i z m e a k t a r ı l d ı ğ ı b i l i n e n b i r m e r c e k ­

t i r . B i r ö r n e k F e r r u c c i o V e c c h i ' n i n « D u ç e ' n i n A k l ı n d a n F ı ş k ı r a n İ m p a r a t o r l u k »

a d l ı h e y k e l i : Ç ı p l a k v e a d a l e l i b i r M u s s o l i n i : s a ğ e l i n d e b i r k ı l ı ç , s o l e l i n d e b i r

F a s c i o i l e ü n l ü d ö r t k ö ş e l i ç e n e s i n i a v u c u n a d a y a m ı ş y a r a t ı c ı b i r d ü ş ü n c e y e d a l ­

m ı ş b a ş k a b i r M u s s o l i n i ' n i n y a r ı l m ı ş k a f a s ı n d a n f ı r l a r .

Y i n e İ t a l y a ' d a 1 9 3 9 ' d a k u r u l a n C r e m o n a Ö d ü l ü ş u s a n a t a n l a y ı ş ı n ı n b i r

ü r ü n ü y d ü : « İ t a l y a n r e s i m s a n a t ı n ı n , t a r i h ö n c e s i n d e n k a l m a y a d a k o r k u t u c u

g ö r ü n t ü l e r i n i b o s b i ç i m c i l i ğ i n i v e i k i y ü z l ü s a f l ı ğ ı n ı a s a r a k a r t ı k y a ş a m ı y a n s ı t ­

m a s ı v e g e l e n e ğ i g ü ç l ü s a ğ l ı k l ı , R o m a l ı F a ş i s t 2 0 y y . d a s ü r d ü r m e s i g e r e k i y o r . »

E v e t , s a n a t n e d e n b a ğ ı m s ı z d e ğ i l d i r ? T a r i h g ö s t e r i y o r k i s a n a t ı n d ü z e y i n i n

y ü k s e l d i ğ i v e y a y g ı n l a ş t ı ğ ı d ö n e m l e r ( s a n a t ı n e n g ü ç l ü o l d u ğ u d ö n e m l e r ) s ı n ı f -

7 4 / T A V I R

l a r m ü c a d e l e s i n i n k e s k i n l e ş t i ğ i d ö n e m l e r ­

d i r . İ ş t e ö r n e k l e r i : A m e r i k a n g a z e t e c i s i

J o h n R e e d ' i n « D ü n y a y ı S a r s a n O n G ü n »

a d l ı k i t a b ı E k i m D e v r i m i ' n i n o l a y l a r ı n ı a -

ı k l a y a n e n o l a ğ a n ü s t ü y a p ı t l a r d a n b i r i d i r .

İ d e o l o j i k i n c e l e m e , o l a y l a r ı n ç o k e t k i l i b i ­

ç i m d e a n l a t ı l m a s ı , d u r u m v e k i ş i l e r i n d e ­

r i n l e m e s i n e i n c e l e n m e s i , R e e d ' i n ç a l ı ş m a ­

s ı n ı n b a ş l ı c a ö z e l l i k l e r i d i r .

P a r i s 1 8 7 1 K o m ü n o l a y ı b a k ı n s a n a t ­

ç ı l a r c e p h e s i n d e n a s ı l g e l i ş i y o r : 5 N i s a n

1 8 7 1 G u s t a v e C o u r b e t , P a r i s s a n a t ç ı l a r ı n ı

1 3 N i s a n g ü n ü t o p l a n t ı y a ç a ğ ı r ı y o r . Ç a ğ r ı

m e t n i i s e ş ö y l e : « B u g ü n s a n a t ç ı l a r a , o n l a ­

r ı n z e k â s ı n a d u y g u l a r ı n a b i l i n ç l e r i n e s e s ­

l e n i y o r u m : P a r i s o n l a r ı b i r a n a g i b i b e s ­

l e d i o n l a r a s a h i p o l d u k l a r ı y e t e n e ğ i v e r d i

Ş i m d i y s e s a n a ç ı l a r b ü t ü n ç a b a l a r ı y l a , a h ­

l a k s a l b i r d e v l e t k u r m a y a , k e n d i l e r i n i n z a ­

f e r i o l a n s a n a t ı y e n i d e n k u r m a y a k o ş m a l ı ­

d ı r l a r . ( B u b i r o n u r g ö r e v i d i r . ) P a r i s ( ! )

P a r i s b u b ü y ü k ş e h i r . S ı r t ı n d a k i f e o d a l k a ­

l ı n t ı l a r ı n t o z u n u s i l k e l e m e k t e . E n k ı y ı c ı

P r u s y a l ı l a r , y o k s u l a r ı n s ö m ü r ü c ü l e r i , V e r -

s a i l l e s ' d a l a r ş i m d i . D e v r i m d e h a l k ı n p a y ı

n e k a d a r b ü y ü k o l u r s a d e v r i m d e o k a d a r

h a k l ı o l u r . Y ü r e k l i k i ş i l e r 1 8 0 0 y ı l d a n

b e r i i ç ç e k e r e k ö l ü y o r l a r d ı . A m a P a r i s

h a l k ı , d i n b e z i r g a n l a r ı n ı s ı n ı f k ı ş k ı r t ı ­

c ı l a r ı n ı y e n e c e k t i r . K i ş i k e n d i k e n d i n i y ö ­

n e t e c e k , f e d e r a s y o n k u r u l a c a k v e P a r i s t a r i h i n k a y d e t t i ğ i e n b ü y ü k z a f e r d e n

p a y ı n ı a l a c a k t ı r . 4 0 0 k i ş i n i n k a t ı l ı m ı y l a g e r ç e k l e ş e n t o p l a n t ı d a K o m ü n g ü n l e ­

r i n d e E n t e r n a s y o n a l i y a z a n E u g e n e P o t t i e r y ö n e t i m i n d e k i a l t k o m i s y o n u n h a ­

z ı r l a d ı ğ ı b i l d i r i o n a y l a n ı r . B i l d i r i d e s a n a t ç ı l a r ı n g ö r e v i ş ö y l e b e l i r t i l m e k t e

«... g e ç m i ş i n y a p ı t l a r ı n ı n k o r u n m a s ı ; e l d e k i b ü t ü n ö ğ e l e r i n y a p ı t h a l i n e s o k u ­

l a r a k g ü n ı ş ı ğ ı n a ç ı k a r ı l m a s ı , e ğ i t i m y o l u y l a g e l e c e k k u ş a k l a r ı n e ğ i t i l m e s i . »

K o m ü n g ü n l e r i h a v a s ı v e c o ş k u n l u ğ u s a n a t ç ı l a r a r a s ı n d a c a n l ı v e b ü y ü k

b i r e t k i y a r a t a n d e r i n b i r i n a n ç k a y n a ğ ı y d ı . »

K o m ü n y e n i l i r . G u s t a v e C o u r b e t ' i n c e z a e v i n d e y a p t ı ğ ı d e s e n l e r d e n b i r k a ­

ç ı « i d a m s e h p a s ı ö n ü n d e b i r a y a k l a n m a c ı v e k u r ş u n a d i z i l m e k ü z e r e y k e n s ı ­

k ı l m ı ş y u m r u k l a r ı n ı g u r u r l a k a l d ı r a n b i r k a d ı n » d e s e n l e r i d i r .

K a v r a m v e o l g u o l a r a k f a r k l ı i k i d ü n y a g ö r ü ş ü n ü n ü z e r i n d e k i y o ğ u n t a r ­

t ı ş m a l a r ı n a v e i d e a l i z m i n b u l a n ı k l a ş t ı r m a ç a b a l a r ı n a r a ğ m e n s a n a t ı n g ü c ü ü z e ­

r i n e h i ç k i m s e n i n e n u f a k b i r k u ş k u s u y o k t u r . E g e m e n l e r o l s u n , s ö m ü r ü l e n y ı ­

ğ ı n l a r o l s u n s ü r e k l i k u l l a n a b i l e c e k l e r i b i r s i l a h o l a r a k o n u e l l e r i n d e t u t m a y a

ç a l ı ş m ı ş l a r d ı r . Ö z e l l i k l e i d e o l o j i k c e p h e d e v e r i l e n m ü c a d e l e d e ü s t ü n l ü k s a ğ l a y a -

m a m a l a r ı h a l i n d e s ö m ü r ü l e r i n i n d e s ü r e k l i o l a m a y a c a ğ ı n ı k a v r a y a n e g e m e n

s ı n ı f l a r s a n a t ı s ü r e k l i e l l e r i n d e t u t m a y a ç a l ı ş m ı ş l a r , k e n d i s ı n ı f ç ı k a r l a r ı n a h i z -

M U S S O L İ N İ ' N İ N H E Y K E L İ

T A V I R / 7 5

m e t e t m e y e n s a n a t a v e s a n a t ç ı y a b a s k ı n ı n h e r ç e ş i d i n i u y g u l a m a k t a n ç e k i n ­

m e m i ş l e r d i r .

S a n a t , e n g i z i s y o n l a r d a y a r g ı l a n m ı ş , f a ş i s t A l m a n y a ' d a h ü k ü m g i y m i ş , s a ­

n a t ç ı i l e b i r l i k t e i d a m e d i l e r e k c e z a l a n d ı r ı l m ı ş t ı r . H i t l e r A l m a n y a ' s ı n d a b e ş b i n i

a ş k ı n t a b l o B e r l i n i t f a i y e k ı ş l a s ı n ı n b a h ç e s i n d e , s a n a t ç ı l a r t o p l a m a k a m p ı n d a

a y n ı k a d e r i p a y l a ş a c a k l a r d ı r . Y a k ı l m a k .

P r o l e t a r y a n ı n y a ş a m ı ü z e r i n e i n c e l e m e l e r e g i r e n , v e ;

« a ç l ı k h a l k ı p e n ç e s i n d e s ı k ı ş t ı r ı r k e n s i z

b u u m u t s u z s e f a l e t i n ü z e r i n d e

ö l ç ü s ü z b i r z i y a f e t k u r u n »

d i z e l e r i y l e b u r j u v a z i y e s a l d ı r a n V i c t o r H u g o ' n u n i m p a r a t o r I I I . N a p o l y o n t a r a ­

f ı n d a n s ü r g ü n e g ö n d e r i l d i ğ i n i g ö r ü r h a l k . A y n ı h a l k s ü r g ü n d e n d ö n ü ş ü n d e o n u

g ö r k e m l i t ö r e n l e r l e k a r ş ı l a y a c a k t ı r .

S ü r g ü n e d i l e n v e h a l k ı n o n u r l u y e r i n e y ü k s e l t t i ğ i n e i l k s a n a t ç ı d ı r H u g o

n e d e s o n . S ü r e k l i b a s k ı k o ş u l l a r ı ü l k e m i z d e h a l k ı n y a n ı n d a t e r c i h i n i y a p a n s a ­

n a t ç ı l a r a y e t k i n ü r ü n l e r i n i ç ı k a r m a k i ç i n g e r e k l i k o ş u l l a r ı o n l a r ı s ü r g ü n e g ö n -

d e r i p h a p i s h a n e l e r e y e r l e ş t i r e r e k h a z ı r l a m a k t a d ı r ( ! )

F a ş i z m i n k a t l e t t i ğ i G a r c i a L o r c a ' l a r , y u r d u n d a n i n s a n l a r ı n d a n u z a k y a ş a ­

m a y a m a h k û m e d i l e n N a z ı m H i k m e t ' l e r , P a b l o N e r u d a ' l a r b ü t ü n b u k o ş u l l a r a k a r ­

ş ı n i n s a n l ı ğ ı n b i l i n c i n d e i d e o l o j i k c e p h e d e f a ş i s t l e r e h a l k d ü ş m a n ı s ö m ü r g e n l e ­

r e i n d i r i l e n d a r b e l e r i n z a f e r a n ı t ı o l a r a k d i m d i k a y a k t a l a r . D ü n y a h a l k l a r ı n ı n

e m p e r y a l i z m e k a r ş ı k u r t u l u ş m ü c a d e l e s i n d e y a ş a t ı l ı y o r l a r . Ö l d ü r ü l ü ş ü n ü n 3 2 .

y ı l ı n d a S a b a h a t t i n  l i ' n i n y a p ı t l a r ı y l a e m e k ç i i n s a n l a r ı m ı z ö z l e r i n i y o ğ u r u y o r ,

b i ç i m l e n d i r i y o r . S ö m ü r g e t i p i f a ş i z m i n y ö n e t i m b i ç i m i o l d u ğ u ü l k e m i z d e s ı n ı f l a r

m ü c a d e l e s i n i n i d e o l o j i k c e p h e s i d e b u y a p ı y a g ö r e b i ç i m l e n m e k t e d i r . İ l e r i c i o y u n ­

l a r ı n o y n a n d ı ğ ı s a l o n l a r f a ş i s t l e r i n b o m b a l ı s a l d ı r ı s ı n a u ğ r a m a k t a , o y u n l a r b a ­

s ı l m a k t a y a s a k l a n m a k t a d ı r . İ l e r i c i d e m o k r a t v e d e v r i m c i s a n a t ç ı l a r t u t u k l a n ­

m a k t a i ş k e n c e g ö r m e k t e v e t ü m b u b a s k ı l a r g e n e l d e k i s a l d ı r ı l a r d a n z o r a y ı r d e -

d i l e b i l m e k t e d i r .

Ü l k e m i z e d e b i y a t v e s a n a t i n s a n l a r ı n ı n e n ö n e m l i o r t a k ö z e l l i ğ i y a ş a m l a r ı ­

n ı n b i r b ö l ü m ü n ü h a p i s h a n e d e g e ç i r m e l e r i d i r . N e d e n ? T e r c i h l e r i n i e z i l e n h a l k

y ı ğ ı n l a r ı n ı n y a n ı n d a , b a ğ ı m s ı z l ı k y ö n ü n d e y a p m ı ş l a r d ı r d a o n d a n . Y o k e t m e y e

ç a l ı ş ı r l a r . O l m a d ı s u s t u r m a y a . O n u d a b a ş a r a m a z l a r t a r a f s ı z l ı ğ a i t m e d e y o ğ u n -

l a ş t ı r ı r l a r ç a b a l a r ı n ı . K i t l e l e r l e v e o n l a r ı n e n b i l i n ç l i u n s u r l a r ı d e v r i m c i l e r l e

o l a n b a ğ l a r ı k o p a r t ı l m a y a ç a l ı ş ı l ı r . D e v r i m e v e d e v r i m c i l e r e d ü ş m a n l ı ğ ı n t o ­

h u m l a r ı k a f a l a r d a f i l i z l e n d i r i l i r .

E g e m e n s ı n ı f l a r ı n g e ç i c i b i r z a f e r i d i r b u . N e y a p ı l m a l ı d ı r ? D e v r i m c i l e r i n s a ­

n a t a d ı n a s ö y l e y e c e k l e r i s ö z l e r i y o k m u d u r ?

7 6 / T A V I R

G Ü N C E L G Ö R E V V E S A N A T

B u g ü n ü l k e m i z e m e k ç i l e r i ü z e r i n d e g ö r ü l e n b a s k ı l a r , i ş k e n c e l e r v e f a ş i s t t e ­

r ö r t a r i h i n i n h i ç b i r d ö n e m i n d e b u b o y u t l a r a u l a ş m a m ı ş t ı . S ı n ı f l a r m ü c a d e l e s i

a l a b i l d i ğ i n c e k e s k i n l e ş m i ş t i r . V e d e v r i m c i l e r m ü c a d e l e n i n g e r e k l e r i n i n k a r ş ı ­

l a n m a s ı a n l a m ı n d a ö r g ü t l ü ç a b a l a r ı n i ç i n d e d i r l e r . B a s k ı l a r ı n g ö ğ ü s l e n m e s i v e

i k t i d a r a a l t e r n a t i f a n l a m d a s a v a ş ç ı , ö r g ü t l ü y a p ı n ı n o l u ş t u r u l m a s ı ç a b a l a r ı i ç i ç e -

d i r . H a y a t ı n h e r a l a n ı n d a s ü r d ü r ü l e n m ü c a d e l e b i r s ü r e c i h ı z l a n d ı r m a k t a d ı r .

K ü l t ü r v e s a n a t y a ş a m ı ü z e r i n d e k i f a ş i s t b a s k ı l a r a d e v r i m c i l e r i n t a v r ı b u s ü r e ­

c i n k o ş u l l a r ı n ı n d ı ş ı n d a d ü ş ü n ü l e m e z .

M a r k s i z m h a y a t ı b ü t ü n b o y u t l a r ı y l a k a v r a y a n b i r d ü n y a g ö r ü ş ü d ü r d i y o r ­

s a k b u h a y a t ı n y a l n ı z b a z ı b o y u t l a r ı y l a d ü ş ü n ü l ü n c e e l e g e l m e y e c e ğ i d e m e k t i r .

S a n a t t a n b a ş k a y a ş a m a r a c ı t a n ı m a y a n l a r v e s a n a t ı b i r y a ş a m a r a c ı o l a r a k

g ö r m e y e n l e r s ö z ü m ü z s i z e d i r . A m a ç h a y a t ı n k a v r a n m a s ı d ı r . B i r b ü t ü n o l a r a k .

Ö t e s i n d e k a v r a y ı ş ı n s ı n ı f s a l l ı ğ ı v e s ı n ı f i h t i y a ç l a r ı n ı n e n y o ğ u n a n l a t ı m b i ç i m i

s i y a s e t g e l i r . B u n o k t a d a d e v r i m c i h a r e k e t i n y a ş a d ı ğ ı s ü r e c i n k o ş u l l a r ı n ı n d e v ­

r i m c i k ü l t ü r ü n y a r a t ı l m a s ı s a v a ş ı m ı n ı v e r e n l e r c e d e ö z ü m s e n m e s i g e r e k l i l i ğ i

s o n u ç o l a r a k b e l i r i y o r . S a n a t a l a n ı n d a m ü c a d e l e d e v r i m c i l e r i ç i n n e d e n

b i r z o r u n l u l u k t u r ? B u s i l a h d e v r i m c i l e r t a r a f ı n d a n n a s ı l k u l l a n ı l m a l ı ? Y a n ı t ­

l a r ı n ı a r a y a l ı m .

M a r k s i z m « K ü l t ü r a ş a m a s ı n d a n g e ç m e y e n k i ş i n i n p o l i t i k a ş a m a d a b i r v a r ­

l ı k o l a m a y a c a ğ ı n ı » a n l a t ı r . K ı s a c a : h a y a t ı k a v r a y a b i l m e k , k a v r a r k e n o n a m i l i ­

t a n b i r e n e r j i y l e k a t ı l a b i l m e k k ü l t ü r a ş a m a s ı n ı z o r u n l u k ı l m a k t a d ı r . E v e t , s o n u c u

p o l i t i k m ü c a d e l e s a p t a y a c a k t ı r . N e v a r k i p o l i t i k m ü c a d e l e d e k i b a ş a r ı m ü c a d e ­

l e n i n g e n e l a c ı l a r ı n ı k a v r a m a y a b a ğ l ı d ı r . D e v r i m c i k ü l t ü r v e s a n a t ı n ö n e m i b u ­

r a d a o r t a y a ç ı k ı y o r . D e v r i m c i m ü c a d e l e i l e o l a n k o p m a z b a ğ ı n d a n .

« B ü y ü k g ö r e v l e r b ü y ü k g a y e l e r u ğ r u n a m ü c a d e l e e d e r k e n , k a y b e t t i ğ i m i z

k a h r a m a n l a r ı , k a r d e ş l e r i m i z i d e d ü ş ü n ü y o r d u k . B ü t ü n b u i n s a n l ı k t r a j e d i s i ,

d e v r i m i n o n u r u , k a v g a m ı z ı n i n s a n i y a n ı , z a f e r i m i z , b u z a f e r i n m e y v e l e r i , n i ç i n

s a n a t v e e d e b i y a t ı n k o n u s u o l m a s ı n ? S a n a t n i ç i n ç e ş i t l i i f a d e ş e k i l l e r i y l e b ü t ü n

b u n l a r ı b i r a r a y a g e t i r i p b u g ü n ü n v e y a r ı n ı n k u ş a k l a r ı n a b ı r a k m a s ı n ? S a n a t ,

i n s a n l ı k b i l i n c i n i o l u ş t u r a n a r a ç l a r d a n b i r i d e ğ i l m i d i r ? S a n a t i n s a n l ı ğ ı n h i z ­

m e t i n d e d e ğ i l m i d i r ? Ö y l e y s e , b i z d e v r i m c i l e r n e l e r y a p t ı ğ ı m ı z ı v e n e l e r y a p ­

m a k t a o l d u ğ u m u z u b ü t ü n i n s a n l ı ğ ı n b i l m e s i n i i s t i y o r u z . S a n a t ı n d e v r i m e k a r ş ı

h i ç b i r y ü k ü m l ü l ü ğ ü y o k m u d u r ? » ( C a s t r o - D i n l e Y a n k i / A n t y a y ı n l a r ı 1 9 6 9 )

D e v r i m c i s a n a t , d e v r i m c i m ü c a d e l e y i k o n u e d i n e n s a n a t d ı r , k a v g a y ı a n l a ­

t ı r . S o n u ç , b i r z o r u n l u l u k t u r . S a n a t ı m ı z s i y a s e t i m i z e b a ğ ı m l ı d ı r . S a n a t ç ı m ı z i s e ;

r n ü c a d e l e m i z i n b i r m i l i t a n ı . D e v r i m c i s a n a t d e v r i m c i l e r i n s l o g a n ı d ı r . V a r o l u ş k o ­

ş u l l a r ı n ı d e v r i m c i i l i ş k i l e r d e b u l u r . Y a ş a m a s ı i ç i n g e r e k l i g ı d a y ı m ü c a d e l e d e n

a l ı r . D ü z e n i l i ş k i l e r i n d e d e v r i m c i s a n a t ı n f i l i z l e n m e y e c e ğ i a n l a m ı n a g e l i r b u .

A y n ı z a m a n d a s i y a s e t l e r ü s t ü k a l ı n a r a k d e v r i m c i s a n a t ç ı o l u n a m a y a c a ğ ı n ı d a

a n l a t ı r . D e v r i m c i s a n a t , d e v r i m c i m ü c a d e l e d e n b e s l e n e n , d e v r i m c i m ü c a d e l e y i

b e s l e y e n s a n a t t ı r . M ü c a d e l e y e k a t k ı s ı b a s i t g ü n l ü k b i r o l a y d e ğ i l d i r . Ç ü n k ü o

i n s a n l ı ğ ı n g e t i r d i ğ i k ü l t ü r z e n g i n l i k l e r i n i n d o r u ğ u n d a o n l a r d a n y a r a r l a n a r a k

g e l i ş m e k t e d i r . D e v r i m c i m ü c a d e l e l e r z a f e r e u l a ş t ı ğ ı n d a i n s a n l ı ğ ı n k ü l t ü r b i r i k i ­

m i e n b ü y ü k d e ğ e r i v e e n d o ğ r u y o r u m u k a z a n a c a k t ı r . S a n a t a v a k t i m i z y o k d i ­

y e n y a d a d e v r i m c i s a n a t ı n d e v r i m c i k ü l t ü r d e k i ö n e m i n i y a d s ı y a n l a r a d a b i r k a ç

s ö z ü m ü z o l a c a k : D e v r i m c i s a n a t b i r b e y i n e h a y a t ı k a v r a m a n ı n o l a n a k l a r ı n ı g e ­

t i r i r . Y a r a t ı c ı o l u ş u y l a i n s a n b e y n i n i n u f k u n u g e n i ş l e t i r . D e v r i m c i s a n a t ı n k a y ­

n a k l a r ı n d a n b e s l e n m e y e n b i r m i l i t a n ı n n a m u s l u o l m a s ı n d a n b a ş k a b i r z e n g i n ­

l i ğ i y o k t u r . O m e k a n i k , e z b e r c i , b a ş a r ı s ı z k a l a c a k t ı r . D e v r i m c i s a n a t s o s ­

y a l i z m i n k u r u l m a s ı n a d e k v e r i l e c e k m ü c a d e l e n i n b a ğ r ı n d a y e ş e r i r . Z a f e r l e b i r ­

l i k t e s o s y a l i s t y ö n e t i m e g e ç i ş v e s o s y a l i s t s a n a t ı n v a r l ı ğ ı b a ş l a y a c a k t ı r . B u a n ­

l a y ı ş a b o ş v e r e n y a d a b i r y a n ı y l a a l a n k i ş i d a h a b a ş t a n d e v r i m c i m ü c a d e l e y l e

g e l i ş e n v e s o s y a l i z m d ö n e m i n d e k u r u l a c a k o l a n k ü l t ü r e d e b o ş v e r m e k t e d i r .

D o ğ a l o l a r a k d a t e m e l s i z b i r m ü c a d e l e y e g ö n ü l b a ğ l a m a k t a d ı r .

D e v r i m c i s a n a t ı n m ü c a d e l e a l a n ı n a g e r i c i y o z b u r j u v a a n l a y ı ş l a r ı g i b i d e v ­

r i m c i l i k a d ı n a o y n a n a n s a n a t o y u n l a r ı d a g i r e r . D e v r i m c i l i k a d ı n a o r t a y a ç ı k a n

s a n a t ı n ö z e l l i k l e r i n d e n y o k s u n ş a k l a b a n l ı k l a r g e n i ş h e s a p l a m a d a e l e a l ı r s a k

d e v r i m c i a n l a y ı ş ı t a h r i p g ü c ü n d e , b u r j u v a s a n a t s ö z c ü k l e r i n i n a ç ı k s e ç i k y a d a

ü s t ü ö r t ü l ü s a l d ı r ı l a r ı n d a n d a h a e t k i l i d i r . D e v r i m c i l i k a d ı n a o y n a n a n y o z l u k

s o n t a h l i l d e d e v r i m c i m ü c a d e l e n i n ö z ü n ü z e d e l e m e y e y ö n e l i k t i r . D e v r i m c i s a ­

n a t ç ı g e r i c i a n l a y ı ş ı o l d u ğ u g i b i y o z s o l k a f a v e b u k a f a n ı n y o z ü r ü n l e r i n i d e

y a r g ı l a m a k l a y ü k ü m l ü d ü r . M a o ' n u n b u k o n u y u i ç e r e n g e n e l ö n e r m e l e r i y l e d e ­

v a m e d e l i m :

« B i r s i y a s e t k ı s t a s ı , b i r d e s a n a t k ı s t a s ı v a r d ı r ; b u n l a r ı n a r a s ı n d a k i i l i ş k i

n e d i r ? S i y a s e t s a n a t l a b i r t u t u l a m a y a c a ğ ı g i b i , g e n e l b i r d ü n y a g ö r ü ş ü d e s a ­

n a t t a k i y a r a t m a v e e l e ş t i r i y ö n t e m i y l e b i r t u t u l a m a z . S o y u t v e d e ğ i ş m e z b i r s i ­

y a s e t k ı s t a s ı n ı r e d d e t t i ğ i m i z g i b i , s o y u t v e d e ğ i ş m e z b i r s a n a t k ı s t a s ı n ı d a r e d ­

d e d i y o r u z . H e r s ı n ı f l ı t o p l u m d a h e r s ı n ı f ı n k e n d i s i y a s e t v e s a n a t k ı s t a s ı v a r d ı r .

A m a b ü t ü n s ı n ı f l ı t o p l u m l a r d a k i b ü t ü n s ı n ı f l a r h e r z a m a n b i r i n c i o l a r a k s i y a ­

s e t k ı s t a s ı n a i k i n c i o l a r a k s a n a t k ı s t a s ı n a y e r v e r i r l e r . S a n a t d e ğ e r i n e k a d a r

y ü k s e k o l u r s a o l s u n , b u r j u v a z i h e r z a m a n p r o l e t e r s a n a t v e e d e b i y a t ı n a k a p ı ­

l a r ı n ı k a p a r . P r o l e t a r y a d a a y n ı ş e k i l d e g e ç m i ş ç a ğ l a r ı n s a n a t v e e d e b i y a t e s e r -

7 8 / T A V I R

l e r i n i b i r a y r ı m a t a b i t u t m a l ı v e b u n l a r a k a r ş ı t a v r ı n ı a n c a k b u e s e r l e r i n h a l ­

k a k a r ş ı t a v ı r l a r ı n ı v e t a r i h i b a k ı m d a n i l e r i c i b i r r o l l e r i o l u p o l m a d ı ğ ı n ı i n c e ­

l e d i k t e n s o n r a b e l i r l e n m e l i d i r . S i y a s i b a k ı m d a n a ç ı k ç a g e r i c i o l a n e s e r l e r i n s a ­

n a t d e ğ e r i b i r ö l ç ü d e y ü k s e k o l a b i l i r . İ ç e r i k l e r i n e k a d a r g e r i c i v e s a n a t d e ğ e r ­

l e r i n e k a d a r y ü k s e k o l u r s a b u e s e r l e r h a l k i ç i n o k a d a r z a r a r l ı d ı r . V e r e d d e ­

d i l m e l e r i d e o k a d a r g e r e k l i d i r . Ç ö k ü ş e g i d e n b ü t ü n s ö m ü r ü c ü s ı n ı f l a r ı n s a n a t

v e e d e b i y a t l a r ı n ı n o r t a k ö z e l l i ğ i , g e r i c i s i y a s i m u h t e v a l a r ı i l e s a n a t b i ç i m l e r i

a r a s ı n d a k i ç e l i ş k i d i r . B i z s i y a s e t i l e s a n a t ı n b i r l i ğ i n i m u h t e v a i l e b i ç i m i n b i r ­

l i ğ i n i , d e v r i m c i s i y a s i m u h t e v a i l e m ü m k ü n e n m ü k e m m e l s a n a t b i ç i m i n i n b i r ­

l i ğ i n i i s t i y o r u z . S a n a t d e ğ e r i t a ş ı m a y a n e s e r l e r s i y a s i b a k ı m d a n n e k a d a r i l e ­

r i c i o l u r l a r s a o l s u n l a r t a m a m e n g ü ç s ü z d ü r l e r . B u y ü z d e n h e m y a n l ı ş s i y a s i g ö ­

r ü ş l e r t a ş ı y a n s a n a t e s e r l e r i y a r a t m a e ğ i l i m i n e , h e m d e d o ğ r u g ö r ü ş l e r e s a h i p

o l d u ğ u h a l d e s a n a t g ü c ü o l m a y a n v e s l o g a n t a r z ı n d a e s e r l e r y a r a t m a e ğ i l i m i n e

k a r ş ı ç ı k ı y o r u z . »

D e v r i m c i s a n a t m ü c a d e l e s i n i n a l a n ı g e n i ş l e d i k ç e ( b u a n l a y ı ş m i l i t a n l a r

a r a s ı n d a y a y g ı n l a ş t ı k ç a ) d e v r i m c i s a n a t s l o g a n ı b i r s a n a t o l a y ı o l a r a k g ö r ü l ­

m e k t e n k u r t u l u p d e v r i m c i m ü c a d e l e n i n b i r u n s u r u o l a r a k g e r ç e k a n l a m ı n ı k a ­

z a n a c a k t ı r .

D İ P N O T L A R :

( 1 ) S a n a t , K ü l t ü r v e E d e b i y a t Ü z e r i n e / M a o s . 5 8

( 2 ) İ n s a n ı n Ö z ü / G . T h o m s o n s . 2 1

( 3 ) S o s y a l i s t G ö z l e S a n a t v e T o p l u m / P l e h a n o v - F r e v i l l e s . 3 1

( 4 ) A . g . e . , s. 35

( 5 ) A . g . e . , s. 20

( 6 ) A . g . e .

( 7 ) S a n a t ı n g e r e k l i l i ğ i / E . F i s c h e r s. 8

( 8 ) P l e h a n o v A . g . e . , s. 40

( 9 ) A . g . e .

( 1 0 ) S . G e r e k l i l i ğ i

( 1 1 ) , ( 1 2 ) , ( 1 3 ) i n s a n ı n Ö z ü s . 1 2 8 , 1 2 9 , 129.

N O T : G e ç e n s a y ı m ı z d a « H ü k ü m e t l e r v e K ü l t ü r P o l i t i k a s ı » b a ş l ı k l ı y a z ı n ı n d i p ­

n o t l a r ı b a s ı l m a m ı ş t ı r . D ü z e l t i r i z .

( 1 ) M e r a y S e h a - A m e r i k a A m e r i k a - S u b a ş l a r ı n ı D e v l e r T u t m u ş . Ç a ğ d a ş Y .

( 2 ) K ı ş l a l ı A . T a n e r - U l u s a l D e m o k r a t i k H a l k ç ı K ü l t ü r S i y a s e t i . U l u s a l K ü l ­

t ü r . s. 1

( 3 ) A . g . e .

T A V I R / 7 9

B U L G A R

Y A Z A R I

S T O Y A N

D A S K A L O F

İ L E B İ R

S Ö Y L E Ş İ

T A V I R - S a y ı n D a s k a l o f , b i z e k e n d i n i z d e n v e y a p ı t l a r ı n ı z d a n

s ö z e d e r m i s i n i z ?

S . D A S K A L O F - D e v r i m c i m ü c a d e l e y e k ü ç ü k y a ş t a b a ş l a d ı m v e

b u n u e d e b i y a t t a d a s ü r d ü r d ü m . B e n d e y a ş a m v e s a n a t i ç i ç e d i r ,

b i r b i r i n e b a ğ l ı d ı r . B a k ı y o r s u n u z b a z ı y a z a r l a r , s a n a t ç ı l a r i y i d ü ­

ş ü n c e ü r e t i y o r l a r . F a k a t , s ö y l e d i k l e r i y l e y a p t ı k l a r ı a r a s ı n d a ç e l i ş ­

k i o l u y o r . B e n d e o ç e l i ş k i y o k . G ü n l ü k y a ş a m ı m l a y a z d ı k l a r ı m b i r ­

b i r l e r i y l e ç e l i ş m e z . B u n u ş u n e d e n e b a ğ l ı y o r u m ; b e n k ö y d e b ü y ü ­

d ü m . A ğ ı r , ç e k i l m e z k a p i t a l i s t y a ş a m k o ş u l l a r ı n d a v e k ö y d e . . . Y o k -

8 0 / T A V I R

s u l l u ğ u b i l i y o r u m . K ö y l ü l e r i n

ç e k t i k l e r i n i , f a ş i z m s ü r e s i n d e k i

k ö l e l i k l e r i n i v e m ü c a d e l e l e r i n i

ç o k y a k ı n d a n b i l i y o r u m . B e n d e

o n l a r l a b i r l i k t e s ı n ı f m ü c a d e l e ­

s i n e k a t ı l d ı m . Ö n c e l e r i k ö y d e ,

s o n r a l a r ı i s e d a h a g e n i ş c e p h e ­

l e r d e k a v g a i ç i n d e o l d u m . P r o ­

l e t e r e d e b i y a t ı y l a t a n ı ş m a m i s e

1 9 3 0 ' l a r d a o l d u . Ö n c e l e r i t a k ­

m a a d l a y a z ı y o r d u m . S o n r a l a r ı

i s e a s ı l a d ı m l a ş i i r l e r y a z d ı m .

Ş i i r d e n s o n r a s e r b e s t y a z ı , ö y ­

k ü v e a r k a s ı n d a n r o m a n a g e ç ­

t i m .

S . D a s k a l o f , y i n e k e n d i s i g i b i y a z a r

o l a n e ş i i l e b i r l i k t e .

İ l k b ü y ü k r o m a n ı m ı n b i r i n c i b ö l ü m ü n ü d e v r i m d e n ö n c e , i k i n c i

b ö l ü m ü n ü s i l a h l ı m ü c a d e l e s ı r a s ı n d a , ü ç ü n c ü b ö l ü m ü n ü i s e d e v r i m ­

d e n s o n r a y a z d ı m . « Y O L » a d l ı b u r o m a n ı m d a , B u l g a r ö z g ü r l ü ğ ü n ü n

r o m a n - d e s t a n ı n d a k i k i ş i i l e , o n u n k a v g a s ı y l a k e n d i m i a n l a t m a y a

ç a l ı ş t ı m . R o m a n d a k i k ö y l ü , B u l g a r i s t a n K o m ü n i s t P a r t i s i t a r a f ı n ­

d a n e ğ i t i l i r , k o m s o m o l a g i r e r , d a h a s o n r a l a r ı i s e s i l a h l ı m ü c a d e l e ­

d e ö n s a f l a r d a y ö n e t i c i o l a r a k g ö r e v a l ı r . R o m a n ı m d a B u l g a r h a l ­

k ı n ı n z a f e r e u l a ş m a s ı , z a f e r d e n s o n r a d a M a c a r i s t a n , Y u g o s l a v y a

v e d i ğ e r ü l k e l e r i n d e b a ğ ı m s ı z l ı ğ ı n a k a v u ş m a l a r ı i ç i n y a r d ı m e t m e s i

a n l a t ı l ı r . B e n d e b u o n u r l u s i l a h l ı m ü c a d e l e d e y e r a l d ı m . B u l g a r

O r d u s u ' n d a , S o v y e t M a r a ş a l T o l b u h i n y ö n e t i m i n d e , 3 . U k r a y n a

C e p h e s i n d e H i t l e r f a ş i s t A l m a n y a ' s ı n ı n y e n i l g i s i n e d e ğ i n b i r e l d e

s i l a h , b i r e l d e k a l e m s a v a ş y a z a r ı o l a r a k y e r a l d ı m . A l m a n y a ' n ı n

y e n i l g i s i v e b a r ı ş ı n g e l m e s i n d e n s o n r a ç a l ı ş m a l a r ı m ı t ü m ü y l e e d e ­

b i y a t a l a n ı n a k a y d ı r d ı m . D e v r i m ö n c e s i n i n a ğ ı r s a n s ü r k o ş u l l a r ı n ­

d a b i l e i l e r i c i - d e v r i m c i i ç e r i k l i b i r k a ç y a p ı t ı m y a y ı m l a n a b i l m i ş ,

b u n l a r g e r e k h a l k , g e r e k s e d e v r i m c i y a z a r l a r t a r a f ı n d a n i l g i y l e

k a r ş ı l a n m ı ş t ı . A r t ı k d e v r i m c i y a z a r l a r a r a s ı n d a s ö z ü e d i l e n b i r

e d e b i y a t ç ı y d ı m . 9 E y l ü l k e s i n z a f e r i n d e n s o n r a d a k e n d i m i t ü m ü y ­

l e s a n a t v e s i y a s e t e v e r d i m .

D e v r i m d e n s o n r a B u l g a r i s t a n ' d a ö n e m l i i ş l e r d e n b i r i d e : t o p ­

r a ğ ı n k o l l e k t i v i z a s y o n u i ş i y d i . B u ç a b a i ç i n d e y k e n « B Ü Y Ü K M Ü C A -

D E L E » y i y a z d ı m . Ü r e t i m a r a ç l a r ı n ı n d e v l e t l e ş t i r i l m e s i ç a l ı ş m a l a r ı

T A V I R / 8 1

s ı r a s ı n d a i s e y a z d ı ğ ı m « D E Ğ İ R M E N » a d l ı r o m a n ı m d a b u y e n i l i k ­

l e r d e n s ö z e t t i m . D a h a s o n r a l a r ı G . D i m i t r o v ' u n ç a ğ r ı s ı i l e , G e n ç l i k

Ç a l ı ş m a K a m p l a r ı h a r e k e t i b a ş l a d ı . B e n v e e ş i m d e , y e n i B u l g a r i s ­

t a n ' ı n k u r u l m a s ı i ç i n y o l y a p ı m ı , t ü n e l d e l m e , b a r a j y a p ı m ı ç a l ı ş ­

m a l a r ı n a k a t ı l d ı k . B u d ö n e m d e « T Ü N E L » i y a z d ı m . B u a r a d a ş u n u

b e l i r t e y i m ; T ü n e l T ü r k i y e ' d e y a y ı n l a n d ı . K a r ı m i ç i n y a z d ı ğ ı m

« G E Ç İ T T E K İ K I Z » i s e y a k ı n d a y a y ı n l a n a c a k .

D a h a s o n r a l a r ı t o p r a ğ ı n m a k i n a l a r l a i ş l e t i m e s i g i r i ş i m l e r i n i v e

t a r ı m d a m o d e r n ü r e t i m y ö n t e m l e r i n i n u y g u l a n m a s ı , ç a l ı ş m a l a ­

r ı n ı a n l a t a n « K Ö Y Y A N I N D A F A B R İ K A » r o m a n ı n ı y a z d ı m . B u l -

g a r i s t a n ' d a e s k i - y e n i m ü c a d e l e s i v e s o r u n l a r ı n ı « Y A Ğ M U R L A R C U M -

H U R l Y E T l » n d e a n l a t t ı m .

Ü l k e m d e g e n ç l i k k e n d i n i y e n i b u l u ş l a r a , h a r i k a l a r y a r a t m a y a

y ö n e l t t i . B u ç a l ı ş a n i n s a n l a r ı n , t o p r a ğ ı n ç a l ı ş a n i n s a n l a r ı n ı n o c o ş ­

k u l u h a v a s ı n ı « Y E R Y Ü Z Ü I Ş I Ğ I » r o m a n ı m d a a n l a t m a y a ç a l ı ş t ı m .

S o n ç a l ı ş m a l a r ı m d a n b i r i i s e , k ö y d e n k e n t e g e l i p y a z a r , y ö n e t ­

m e n y a d a o y u n c u o l m a y ı d ü ş l e y e n , f a k a t y a ş a m d a g e r ç e k y e r i n i

b u l a n a d e ğ i n o r a y a b u r a y a ç a r p a n b i r i n i a n l a t a n « B İ N B Î R Z O R ­

L U K L A R » a d l ı k i t a b ı m d ı r . G e n e b i r d i ğ e r ç a l ı ş m a m i s e g e ç m i ş i b u ­

g ü n e b a ğ l a y a n « M İ R A S Ç I K A D I N » d ı r .

A r a l a r ı n d a « Y O L » u n d a b u l u n d u ğ u a l t ı k i t a b ı m i ç i n G . D i m i t r o v

Ö d ü l ü a l d ı m . S a n ı y o r u m b u b e n i m k i t a p l a r ı m ı n B u l g a r h a l k ı ü z e ­

r i n d e k i s a y g ı s ı n ı g ö s t e r i r .

B e n c e e d e b i y a t , y a ş a m ı n d a h a y ü c e k ı l ı n a b i l m e s i n e y a r d ı m c ı

. o l m a l ı d ı r . İ n s a n l a r d a n , o n l a r a r a s ı n d a k i i l i ş k i v e ç e l i ş k i l e r d e n , t o p ­

l u m i ç i n d e k i m ü c a d e l e l e r d e n ; t o p l u m v e b i r e y a r a s ı n d a k i i l i ş k i l e r ­

d e n , k ı s a c a y a ş a m d a k i t ü m d e ğ i ş m e l e r d e n s ö z e t m e l i d i r . İ n s a n d a k i

i d e o l o j i k d e ğ i ş i m i i n c e l e m e y e n , y a ş a m d a n k o p u k b i r e d e b i y a t d ü ­

ş ü n e m i y o r u m b e n .

T A V I R - T ü r k i y e ' d e k i e d e b i y a t y a ş a m ı h a k k ı n d a k i g ö r ü ş l e r i ­

n i z n e l e r d i r ?

S . D A S K A L O F - T ü r k i y e l i Y a z a r l a r ı n h e m e n b ü t ü n ü i l e r i c i d e v ­

r i m c i . İ ç v e d ı ş o l a y l a r ı k a v r ı y o r l a r . T o p l u m u m u z u n b i r e y l e r i o l a r a k

b e l i r l i b i r k ü l t ü r v e b i l i n ç d ü z e y i n e s a h i p l e r . B i r ç o k y a y ı n e v i , k i ­

t a p e v i v a r . T o p l u m s a l y a p ı n ı z d a k i h a r e k e t l i l i k l e d o ğ r u o r a n t ı l ı

o l a r a k y a z a r l a r ı n ı z k e n d i l e r i n e y ö n v e r i y o r l a r . D o ğ a l o l a r a k s a f -

l a r ı n ı s o l d a a l m ı ş l a r , B u ç o k i y i b i r d u r u m , f a k a t s o n u n a d e ğ i n s ü r -

d ü r ü l ü r s e .

T A V I R - S i z c e s a n a t ı n d e v r i m c i m ü c a d e l e d e y e r i n e o l m a l ı d ı r ?

S . D A S K A L O F - S a n a t ı n y e r i d e v r i m c i m ü c a d e l e d e a s k e r i n e l i n -

8 2 / T A V I R

d e k i s i l a h g i b i o l m a l ı . D e v r i m c i y a z a r b u g ü n ü n T ü r k i y e ' s i n d e s a v a ş a n

y a z a r o l m a l ı d ı r . O n l a r s e y i r c i y a z a r o l m a m a l ı d ı r l a r . O l a y l a r ı n d ı ­

ş ı n d a n , k i t l e l e r d e n k o p u k d e ğ i l , h a l k l a r ı y l a b i r l i k t e , h a l k l a r ı n m ü ­

c a d e l e s i , ü z ü n t ü l e r i v e a ç ı l a r ı y l a b i r l i k t e o l m a l ı d ı r . S a n a t h a l k a y o l

g ö s t e r m e d e , o n a b i l i n ç v e k ü l t ü r v e r m e d e , o n a i d e a l l e r i v e b u i d e ­

a l l e r i n z a f e r i i ç i n y o l g ö s t e r m e d e i ş l e v y ü k l e n m e l i d i r .

T A V I R - S a y ı n D a s k a l o f b i z e B u l g a r ş a i r i V a p t s a r o v ' u a n l a t ı r

m ı s ı n ı z ?

S . D A S K A L O F - 1 9 3 6 ' l a r d a n , d e v r i m d e n ö n c e V a p t s a r o v i l e S o f ­

y a ' d a t a n ı ş m ı ş t ı m . B e n k ö y ü m d e ö ğ r e t m e n l i k y a p ı y o r d u m . A m a , k o -

m ü n i s t o l d u ğ u m i ç i n g ö r e v d e n a l ı n d ı m v e S o f y a ' y a g i t t i m . O r a d a b i r

y a y ı n e v i n d e t o p l a n d ı k . « H r i s t o S m i r n e n s k i » a d ı n d a b i r e d e b i y a t

g r u b u m u z v a r d ı . T o p l a n ı p b i r b i r i m i z i n y a z d ı k l a r ı n ı o k u y o r t a r t ı ­

ş ı y o r d u k . V a p t s a r o v ' l a o r a d a t a n ı ş t ı k v e o t u t u k l a n a n a d e ğ i n b i r ­

l i k t e o l d u k . O g ü n l e r d e n a n ı m s a d ı ğ ı m b i r ş e y d e , p r o l e t e r e d e b i y a t

c e p h e s i n d e b ü y ü k b i r i l g i y l e k a r ş ı l a n a n « M o t o r Ş a r k ı l a r ı » a d l ı k i ­

t a b ı n ı b a n a h e d i y e v e r m e s i i d i .

B i l d i ğ i n i z g i b i ş a i r H r i s t o B o t e v O s m a n l ı y ö n e t i m i n e k a r ş ı s i l a h ­

l a n ı p d a ğ a ç ı k a r a k s a v a ş m ı ş t ı . B o t e v v e s a v a ş ç ı l a r ı b e n i m o t u r d u ­

ğ u m k ö y d e - V z a t s a - ö l d ü r ü l d ü l e r . V a p t s a r o v ' d a k ö y ü m ü z e g e l i p o r a ­

d a n V o l a ' y a ç ı k t ı . O r a d a n d ö n d ü k t e n s o n r a « H r i s t o B o t e v » a d l ı ş i i ­

r i n i y a z d ı . B u l g a r i s t a n ' d a d e v r i m d e n ö n c e ç o k z u l ü m v a r d ı . F a k a t

i n s a n l a r ı m ı z e d e b i y a t a ö z e l l i k l e ş i i r e o l a n i l g i s i n i h i ç y i t i r m e d i . V a p t ­

s a r o v h a p i s t e i d a m e d i l e c e ğ i g ü n ü b e k l e r k e n ş i i r l e r i t e k s i r h a l i n d e

b a s t ı r ı p g i z l i d e n g i z l i y e e l a l t ı n d a n d a ğ ı t ı l ı y o r d u . B u ş i i r l e r d e n b e ­

n i m e l i m e g e ç e n l e r d e o l d u . O k u d u m , b a ş k a a r k a d a ş l a r a d a o k u t ­

t u m v e d a h a s o n r a o n l a r ı s a k l a d ı m . D e v r i m d e n s o n r a V a p t s a r o v ' -

u n ş i i r l e r i y a y ı n l a n d ı , f a k a t a r a l a r ı n d a « H r i s t o B o t e v » y o k t u . B e n

i ş t e o z a m a n ş i i r l e r i s a k l a d ı ğ ı m y e r d e n ç ı k a r t t ı m . - Ş i i r l e r S o l o h o v ' u n

k i t a p l a r ı i l e b i r l i k t e k ı z k a r d e ş i m i n ç e y i z s a n d ı ğ m d a y d ı . - D e v r i m d e n

ö n c e p e k t a n ı n m a m a s ı n a k a r ş ı n V a p t s a r o v ' u n ş i i r l e r i k a v g a d a b i r

g ü ç k a y n a ğ ı o l d u . O b i r i ş ç i y d i v e i ş ç i s ı n ı f ı n ı n ö v ü n c ü , t e m s i l c i s i

o l a r a k b e l l e k l e r d e d i r .

T A V I R - S o n o l a r a k d e r g i m i z e s ö y l e m e k i s t e d i k l e r i n i z i ö ğ r e n e ­

b i l i r m i y i z ?

S . D A S K A L O F - K ü l t ü r v e s a n a t d e r g i s i o l a r a k T A V I R ' ı k i t l e l e r i n

d e v r i m c i r u h u n u g e l i ş t i r m e k , o n l a r d a b u c o ş k u y u o l u ş t u r a b i l m e k

i ç i n b i r s i l a h o l a r a k k u l l a n m a n ı z g e r e k i r . H a l k ı n ; k ö y l ü l e r i n , i ş ç i l e ­

r i n , a y d ı n l a r ı n z a f e r i n a n c ı n ı y ü k s e l t m e d e o n l a r ı b u m ü c a d e l e a l a -

T A V I R / 8 3

n ı n d a b i r b i r i n e y a k l a ş t ı r m a l ı , s ı n ı f s a l y a p ı y a t a v ı r a l m a l ı v e ö z ü

h i ç b i r z a m a n g ö z d e n k a ç ı r m a m a l ı s ı n ı z .

T A V I R - T e ş e k k ü r e d e r i z .

Y e n i s a n a t d e r g i s i « T A V I R » a ç a b u c a k o l g u n l a ş m a s ı n ı , ç o k o k u r e d i n m e s i n i

v e T ü r k i y e H a l k ı n ı n m u t l u l u ğ u v e ö z g ü r l ü ğ ü , h a l k l a r a r a s ı n d a k i b a r ı ş v e d o s t ­

l u ğ u i ç i n s a v a ş a c a k b i r m ü f r e z e y a r a t m a s ı n ı d i l i y o r u m .

H e r d o ğ u m a s e v i n i y o r u m , ç ü n k ü h a y a t t a ş ı y o r . Y e n i « T A V I R » d e r g i s i n i n

d o ğ u m u n a d a s e v i n i y o r u m . D ü n y a n ı n d e ğ i ş i m i n d e c e s u r v e d o ğ r u t a v ı r a l m a s ı ­

n ı d i l i y o r u m .

1 8 . 1 . 1 9 8 0 S t o y a n D a s k a l o f

8 4 / T A V I R

A r i f D A M A R

D A Y A N I L M A Z

G ö z l e r i n i ö l ü m b ü r ü d ü o n l a r ı n

K o r k u l u r ü y a l a r l a u y a n ı y o r l a r u y k u l a r ı n d a n .

G ü n d e n g ü n e d a h a c a n a y a k ı n

g ü n d e n g ü n e d a h a y a ş a n a c a k h a l e g e l s i n d i y e

h e r g ü n d a h a s a ğ l a m

d a h a u s t a

d a h a k a h r a m a n e l l e r l e o n a r ı l a n y e r y ü z ü

e s k i s i n d e n d a r g e l i y o r o n l a r a

e s k i s i n d e n d ü ş m a n

N e g ü n ü n i l k ı ş ı ğ ı

n e b a l ı k s ü r ü l e r i n i n ı ş ı l d a m a s ı s u d a

n e g ü n e ş e u z a n a n d a l

f e r a h l ı k v e r m i y o r i ç l e r i n e

ç a l ı n a n i n s a n e m e ğ i y a ş a t m a z o l d u

k o r k u l u r ü y a l a r l a u y a n a r a k u y k u l a r ı n d a n

k o r k u n ç k a r a r l a r v e r d i l e r .

K a r ş ı k o y a m a z s a k e ğ e r

t e h l i k e d e d i r g ü n l ü k e k m e ğ i m i z

b a c a m ı z ı n t ü t m e s i t e h l i k e d e d i r

e v i m i z , a ş k ı m ı z , ç o c u ğ u m u z

p e n c e r e d e s a k s ı

k i t a p s e v g i s i , i n s a n s e v g i s i

t e h l i k e d e d i r .

G ö z l e r i n i ö l ü m b ü r ü d ü o n l a r ı n

u y u m a k , u y a n m a k t e h l i k e d e d i r ,

t e h l i k e d e d i r ç i ç e k k o k l a m a k

b a r d a k t a s u , a t e ş t e y e m e k

b a h ç e d e g ü n e ş t e h l i k e d e d i r

T A V I R / 8 5

T e h l i k e d e d i r g ö z b e b e k l e r i m i z

A d a n a ' n ı n p a m u ğ u n u y a b a n c ı l a r i ş l i y o r

d o k u m a t e z g a h l a r ı t e h l i k e d e d i r ,

t z m i r ' i n ü z ü m ü , f ı n d ı ğ ı G i r e s u n ' u n

S a m s u n ' u n t ü t ü n ü t e h l i k e d e d i r .

K a p a n ı y o r f a b r i k a l a r b i r e r b i r e r

v a r ı m ı z y o ğ u m u z t e h l i k e d e d i r .

F a k a t k o r k u n ç k a r a r l a r a v e t e h l i k e l e r e a l d ı r ı ş e t m e d e n

b o y a t a n b a ş a k l a r ı n ş a r k ı s ı d e v a m e d e r

t o p r a k t a n g ü n e ş e a v a z a v a z .

Ç a t l a y a n t o h u m d a k i y a ş a m a k a r z u s u

h e r z a m a n g a l i p , h e r z a m a n h ü r ,

d a ğ l a r d a n a k a n s u y u n s e v i n c i

h e r z a m a n g e n ç , d e l i k a n l ı

k a b ı n a s ı ğ m a z . . .

D a y a n ı l m a z

ç o c u ğ u n u e m z i r e n a n a n ı n ş e f k a t i n e

- y ı r t ı c ı , d e r i n -

h i l e l e r e , ö l ü m l e r e k a r s ı g e l i r

m e m e d e k i ç o c u ğ u n i ş t a h ı ,

k u d r e t i s o n s u z ,

d a y a n ı l m a z .

V e s e n g ö z b e b e ğ i m

S e n e r k e k s e s i n l e

« İ ş s i z k a l m a s ı n i n s a n l a r , ö l d ü r m e y e l i m b i r b i r i m i z i . » d e r s i n

m i l y o n l a r ı n i ç i n d e n

m i l y o n l a r d a n v e g ü n ı ş ı ğ ı n d a n u z a ğ a g ö t ü r ü l ü r ,

i ş k e n c e g ö r ü r ,

h a p i s y a t a r ,

s ü r g ü n e d i l i r s i n ;

s e v i l e c e k ş e y l e r d e ğ i l s e d e b u n l a r

D A Y A N I L I R . . .

H a l b u k i g ü n d e n g ü n e y a ş a n a c a k h a l e g e l e n y e r y ü z ü n d e

t o p r a ğ ı n v e i n s a n o ğ l u n u n ü m i t l e y a r a t t ı ğ ı h e r ş e y

ç a t l a y a n t o h u m , b ı k a n s u ,

a n a ş e v k a t ı , ç o c u k i ş t a h ı , i n s a n t a h a m m ü l ü ,

h a y a t ı ö v e n ş i i r ,

k a r d e ş l i ğ i s ö y l e y e n ş a r k ı ,

m ü c a d e l e e d e n r e s i m ,

e m e k ç i n i n y ü r e ğ i , e l l e r i , h a s r e t i

h a r b e v e ö l ü m e k a r ş ı d ı r

D A Y A N I L M A Z . . .

8 6 / T A V I R

Ç a ğ ı m ı z ı n e n ö n e m l i t i y a t r o k u r a m c ı l a r ı n d a n B r e c h t ' i n ü l k e ­

m i z d e t a n ı n m a y a b a ş l a m a s ı 1 9 6 3 ' l e r e d a y a n m a k t a d ı r . B u y ı l l a r d a n

b a ş l a y a r a k g ü n ü m ü z e k a d a r b i r ç o k y a p ı t ı d i l i m i z e k a z a n d ı r ı l a n ) y a ­

z a r ; g e t i r d i ğ i e p i k t i y a t r o k a v r a m ı y l a t i y a t r o o l g u s u n u n b o y u t l a r ı ­

n ı n g e l i ş m e s i n e n e d e n o l m u ş , o n a ü r e t k e n b i r i ş l e v y ü k l e y e r e k t i -

y a t r o y u k i t l e l e r i n b i r " e ğ i t i m a r a c ı h a l i n e s o k m u ş t u r . E p i k t i y a t r o

o l a y ı t i y a t r o d a b i r d e v r i m d i r k ı s a c a . .

O l u m l u i l e o l u m s u z , a k ı l c ı i l e d u y g u s a l y ö n a r a s ı n d a b i r k a r ş ı t ­

l ı k k u r a n B r e c h t , o y u n k a r a k t e r l e r i ü z e r i n d e b u ç e l i ş k i y i g ö s t e r e r e k

d o ğ r u y a n ı n s e y i r c i t a r a f ı n d a n b u l u n m a s ı n ı ; d i y a l e k t i k b i r g e l i ş m e y - .

l e , o n l a r ı n y a r g ı l a r ı n ı n , s a h n e d e g ö r ü n t ü l e n e n o l a y l a r ı n d e v i n i m i n e

g ö r e p a r a l e l l i k i z l e y e c e ğ i n i d ü ş ü n m ü ş t ü r . Ş ö y l e k i ; o l u m s u z y ö n ü n

s e r g i l e n m e s i v e b u n u n s e y i r c i y e , a l ı ş ı l a g e l m i ş , o l a ğ a n b i r ş e y o l m a ­

d ı ğ ı n ı g ö s t e r e b i l m e k a n c a k s a h n e d e k i o l a y ı b a ş k a b i r t a r i h s e l s ü r e ­

c e t a ş ı y a r a k o l a n a k l ı o l a b i l i r . İ z l e y i c i , k a r ş ı s ı n d a b u l d u ğ u b u d e ğ i ­

ş i k z a m a n s ü r e c i y l e k e n d i z a m a n ı n ı n t o p l u m s a l o l a y l a r ı n ı n , o l g u -

T A V I R / 8 7

T i y a t r o n u n

B ü y ü k

U s t a s ı

B E R T O L T

B R E C H T

l a r ı n ı n u y u m l u l u ğ u k a r ş ı s ı n d a y a d ı r g a y ı c ı b i r t u t u m t a k ı n a r a k s a r ­

s ı l a c a k t ı r . B u ş a ş k ı n l ı k s e y i r c i n i n , i ç i n e h a p s o l d u ğ u i d e o l o j i k ö n ­

y a r g ı l a r d a n , y a n ı l s a m a l a r d a n k e n d i n i k u r t a r m a s ı n ı v e o n u n , e l e ş ­

t i r i c i , n e s n e l v e i r d e l e y i c i b i r r o l a l m a s ı n ı s a ğ l a y a c a k t ı r .

B u n o k t a d a , k a m u o y u n d a t a r t ı ş ı l a n , g ü n d e m d e n d ü ş m e y e n b i r

k o n u y a d e ğ i n m e k i s t i y o r u z : « E p i k t i y a t r o a ş ı l m a l ı m ı d ı r y a d a g ü ­

n ü m ü z d e k i i ş l e v i n e o l a b i l i r ? »

B u s o r u y a k e s i n b i r y a n ı t v e r m e d e n ö n c e k o n u y u i r d e l e m e k

g e r e k m e k t e d i r . B i z c e b ö y l e s i d a h a d o ğ r u o l a c a k t ı r .

H e r ş e y d e n ö n c e ç a ğ ı m ı z ı n e n i y i y ö n t e m i o l a n , y a ş a m ı n g i z e m ­

l e r i h a k k ı n d a d o ğ r u b i r y a r g ı y a v a r m a m ı z ı s a ğ l a y a n d i y a l e k t i k

y ö n t e m i a n ı m s a m a m ı z g e r e k l i d i r . D i y a l e k t i k y ö n t e m , « ş e y l e r i n » i ç

ç e l i ş k i l e r i , k a r ş ı t ç e l i ş k i l e r ü z e r i n d e k u r u l m u ş t u r . B u k a r ş ı t l ı k l a r ,

e p i k t i y a t r o d a d a v a r d ı r v e o l g u l a r h e p b u t e m e l i l k e y e d a y a n a r a k

i ş l e n i r l e r . A n c a k b u k a r ş ı t l ı k l a r e p i k t i y a t r o d a o l u m l u v e o l u m s u z

o l a r a k g ö r ü n ü r l e r v e s ü r e k l i o l a r a k o l u m s u z y ö n ü s e r g i l e y e n b u t i ­

y a t r o o l a y ı n ı i z l e y e n s e y i r c i ; « d o ğ r u » o l a n ı , d o ğ r u o l d u ğ u n d a n d e ğ i l

a m a « y a n l ı ş » o l a n ı g ö r ü p y a r g ı l a y a b i l e c e ğ i n d e n s e ç e c e k t i r . O y s a d i ­

y a l e k t i k y ö n t e m b i z e a y n ı z a m a n d a , b u k a r ş ı t l a r ı n b i r l i ğ i n i d e g ö s ­

t e r m e k t e d i r . B u k a r ş ı t l a r ı k e s i n o l a r a k k a r ş ı k a r ş ı y a k o y m a k y e r i n e ,

h e m o n l a r ı n k a r ş ı t l ı ğ ı h e m d e b i r l i ğ i g ö s t e r i l m e l i d i r . Ö r n e ğ i n , « S e -

z u a n ' ı n İ y i İ n s a n ı » o y u n u n d a , « İ n s a n e ğ e r y a ş a m a k i s t i y o r s a , b u d ü ­

z e n d e k ö t ü o l m a l ı d ı r , » s o n u c u ç ı k m a k t a d ı r . B r e c h t « a k ı l - d u y g u ç a ­

t ı ş m a s ı s a d e c e b u d ü z e n e ö z g ü d ü r v e s ö m ü r ü n ü n k a l k m a s ı y l a b i r ­

l i k t e o d a y o k o l a c a k t ı r » , d e r . O y s a a k l ı n e v r i m i k a d a r d u y g u l a r ı n

d a g e l i ş m e s i z o r u n l u d u r v e e p i k t i y a t r o , b u g e l i ş m e y i y e t e r i n c e

k a y d a a l m a z . E p i k t i y a t r o d a s ı n ı r l a r ı n d a r k a l d ı ğ ı n ı v e o l u m s u z

y ö n v e r i l i r k e n , o l u m l u y ö n ü n , o y u n u n i ç i n e s a k l a n d ı ğ ı n ı ; a ç ı k v e

( o z a m a n s ü r e c i i ç i n ) s o m u t b i r ç ö z ü m l e m e v e r i l e m e d i ğ i n i g ö r m e k ­

t e y i z : Ö y l e y s e ? B i z e ö y l e b i r t i y a t r o g e r e k l i d i r k i h e r i k i o l g u y u d a

e n i n e b o y u n a g ö s t e r e b i l s i n ; d o ğ r u y l a - y a n l ı ş ı n , o l u m l u y l a - o l u m s u z u n ,

e s k i s i y l e - y e n i n i n , y a ş l ı y l a - g e n c i n e ş i t g e l i ş i m i n e s a h n e o l s u n . Y a l ­

n ı z c a « y o l b u d e ğ i l d i r » d e m e k l e k a l m a s ı n , a m a a y n ı z a m a n d a d a « y o l

b u d u r » d i y e r e k a ç ı k v e k e s i n ç ö z ü m l e m e l e r g e t i r s i n .

G e r ç e k t e n d e , e m p e r y a l i z m i n b u h r a n l ı c a n ç e k i ş m e l e r i n i n y a n ­

s ı m a s ı o l a r a k f a ş i s t t e r ö r ü n v e b a s k ı l a r ı n o d a k n o k t a l a r ı n d a n b i r i

d u r u m u n a g e l e n ü l k e m i z d e , u y g u l a n a c a k h e r y a p ı t ( e ğ e r s o s y a l i s t

n i t e l i k l i y s e ) k e s i n k e s y a n l ı ş ı g ö s t e r m e k l e k a l m a y ı p , a ç ı k b i r b i ç i m ­

d e d o ğ r u y u d a s u n m a l ı d ı r . İ ş k e n c e l e r , g r e v e n g e l l e m e l e r , t o p l u t u ­

t u k l a m a l a r v e k a t l i a m l a r ; b ü t ü n b u n l a r ü l k e m i z i n s a n l a r ı n ı b e l l i

8 8 / T A V I R

a n l a m l a r d a p o l i t i z e e t m i ş k e n , o n l a r a h â l â « İ ş t e d ü z e n i l i ş k i l e r i , y a n ­

l ı ş b u , d o ğ r u y u s e n b u l ! » d e m e k , e p i k t i y a t r o y u b i r t a b u o l a r a k y o r u m

l a y ı p o n a d e ğ i ş m e z b i r ş e y m i ş g ö z ü y l e b a k m a k t ı r .

A s l ı n d a , y a ş a m ı n ı n s o n y ı l l a r ı n d a B r e c h t d e , e p i k t i y a t r o n u n

b u e k s i k y a n ı n ı k a v r a m ı ş v e a y n ı k o n u d a k i d ü ş ü n c e l e r i n i « T i y a t r o

İ ç i n K ü ç ü k A r a ç » a d l ı k u r a m s a l y a p ı t ı n a y a z d ı ğ ı e k t e b e l i r t m i ş t i r :

« E p i k t i y a t r o k a v r a m ı n d a n v a z g e ç m e k , b u t i y a t r o n u n b u g ü n d e

o l a n a k l ı k ı l d ı ğ ı b i l i n ç l i y a ş a m a y a y ö n e l i k g e l i ş m e d e n v a z g e ç m e k

d e m e k d e ğ i l d i r . Y a l n ı z c a k a v r a m , b e l i r t i l m e k i s t e n e n t i y a t r o a ç ı s ı n ­

d a n y e t e r l i o l m a k t a n ç ı k m ı ş , s ı n ı r l a r s i l i k l e ş m i ş t i r . B u k a v r a m l a h e ­

d e f t u t u l a n t i y a t r o d a h a k e s i n k u r a l l a r ı g e r e k s e m e k t e d i r v e d a h a

ç o k i ş l e v y e r i n e g e t i r m e k z o r u n d a d ı r . » ( S . G e r ç e k ç i l i k v e T o p l u m

T . İ . K . A r a ç e k : 4 )

Y a z ı m ı z ı n b a ş ı n d a , B r e c h t ' i n 1 9 6 3 ' l e r d e n b u y a n a ü l k e m i z d e t a ­

n ı n m a y a b a ş l a d ı ğ ı n ı s ö y l e m i ş t i k . G e r ç e k t e n d e , B r e c h t v e k u r a m l a ­

r ı n ı g e l i ş t i r d i ğ i e p i k t i y a t r o b i z d e g e r e k e n i l g i y i g ö r m ü ş ; a m a t ö r l i s e

t o p l u l u k l a r ı n d a n , D e v l e t T i y a t r o s u n a k a d a r u y g u l a m a l a r ı i l g i y l e

i z l e n m i ş t i r . A n c a k , b u s ü r e ç g e n e l l i k l e b a ş a r ı s ı z u y g u l a m a l a r a s a h ­

n e o l m u ş t u r . S o n o l a r a k D e v l e t T i y a t r o s u O y u n c u l a r ı n ı n o y n a d ı ğ ı

« Â r t u r o U i » n i n v e b u s ı r a l a r d a Ş e h i r T i y a t r o l a r ı M u h s i n E r t u ğ r u l

B ö l ü m ü n d e o y n a y a n « B e ş P a r a E t m e z O y u n » u n u y g u l a m a l a r ı d a g e ­

n e l d e k i v e r i m s i z l i k t e n f a r k l ı d e ğ i l d i r .

B r e c h t ' i n g e t i r d i ğ i k u r a m l a r ı n b u g ü n h e n ü z ç ö z ü m e u l a ş t ı r ı l a -

m a d ı ğ ı g ö z a r d ı e d i l m e z s e , « E p i k t i y a t r o b i z d e u y g u l a n m ı ş m ı d ı r ? »

s o r u s u n a y a n ı t v e r m e k g ü ç o l m a y a c a k t ı r h e r h a l d e . . .

Ç a ğ ı m ı z ı n e n b ü y ü k t i y a t r o k u r a m c ı l a r ı n d a n v e o z a n k i ş i l e r i n ­

d e n b i r i o l a n B e r t o l t B r e c h t 1 0 Ş u b a t 1 8 9 8 ' d e A l m a n y a ' n ı n A u g s b o u r g

K e n t i n d e , b i r i ş ç i m a h a l l e s i n d e d o ğ d u . O , i l k d e n e y i m l e r i n i y a ş a d ı ğ ı

k e n t i n i n s a n a h a s s e r t h a v a s ı n d a n , h a l k ı n ı n o g ü ç l ü k u r n a z l ı ğ ı n d a n

v e d i r e ş k e n l i ğ i n d e n a l d ı . B e r t o l t , d a h a ç o c u k k e n b u b i t e v i y e v e d e ­

ğ i ş m e y e n y a ş a m t a r z ı n d a n h o ş l a n m ı y o r , a i l e s i n e h a b e r v e r m e d e n

e v i n d e r ı ç ı k a r a k y o l d a n g e ç e n s a t ı c ı l a r ı , t ü c c a r l a r ı , d i l e n c i l e r i , s a ­

k a l a r ı v e s o k a k ç o c u k l a r ı n ı n ö z g ü r t a v ı r l a r ı n ı s e y r e k o y u l u y o r d u . S o ­

k a k v e ü z e r i n d e d o l a ş a n b i r t a k ı m i n s a n l a r , o n u n d ü n y a s ı o l u y o r d u

y a v a ş y a v a ş .

1 9 y a ş ı n d a y k e n s ı n a v l a r ı n ı b a ş a r ı y l a v e r e n g e n ç B r e c h t M ü n i h

Ü n i v e r s i t e s i n i n T ı p F a k ü l t e s i n e y a z ı l d ı . A n c a k , h e m e n 1 y ı l s o n r a

v e d a e t m e k z o r u n d a k a l a c a k t ı r ö ğ r e n i m i n e . Ç ü n k ü s a v a ş v a r d ı r v e

O d a o r d u y a k a t ı l a c a k t ı r . İ s t e m e y e i s t e m e y e g i t t i ğ i c e p h e n i n g e r i ­

s i n d e k i b i r h a s t a n e d e h a s t a b a k ı c ı l ı k y a p a r . S a v a ş ı n o k o r k u n ç y ü z ü

T A V I R / 8 9

B r e c h t ' t e d e r i n e t k i l e r u y a n d ı r ı r : c a n ç e k i ş e n a s k e r l e r , s o n n e f e s i n i

v e r e n l e r v e c i n n e t g e t i r e n i n s a n l a r . . .

S a v a ş s o n r a s ı M ü n i h ' e d ö n e n B r e c h t , g e ç i r d i ğ i s a v a ş p r a t i ğ i n i n

d e h ş e t i v e ç a ğ ı n ı n ç ü r ü m ü ş i l i ş k i l e r i n e d e n i y l e b i r b u n a l ı m d e v r e ­

s i n e g i r m i ş t i r . 1 9 2 0 ' d e y a z d ı ğ ı i l k o y u n u « B a a l » d e , t o p l u m a k a r ş ı

n e f r e t d u y a n B a a l ' i n , ş e h v e t l i s a d i s t v e ö l ü m l ü y a ş a m ı y a n s ı t ı r . B a -

a l ' i n a n t i - t o p l u m c u k i ş i l i ğ i , h a y a t ı n v a h ş e t i k a r ş ı s ı n d a k e n d i n i d e n e t -

l e y e m e y e c e k d u r u m a g e l m e s i , ç a r e s i z l i ğ i n s i m g e s i o l a n k e n d i n d e n

ü s t ü n b i r g ü c e t e s l i m o l m a s ı n d a n k a y n a k l a n m a k t a d ı r :

B o ğ u l d u ğ u n d a g e n ç k ı z , s ü r ü k l e n d i

d e r e l e r d e n b ü y ü k o r m a n l a r a .

Ç ü r ü d ü k ç e g e n ç k ı z ı n s o l a n g ö v d e s i

Ö y l e o l d u k i T a n r ı u n u t t u o n u y a v a ş y a v a ş

ö n c e y ü z ü n ü , s o n r a e l l e r i n i v e s a ç l a r ı n ı s o n r a .

E n s o n u n d a l e ş o l d u ı r m a k l a r d a g e n ç k ı z ı n c e s e d i .

( B a a l ' d e n )

B a a l g i b i , B r e c h t ' i n i l k y a p ı t l a r ı s a y ı l a b i l e c e k « G e c e Ç a l a n D a ­

v u l l a r » , « Ş e h i r l e r i n F u n d a l ı ğ ı n d a » , v e « A d a m A d a m d ı r » o y u n l a r ı n ­

d a k i k a h r a m a n l a r , s ü r e k l i ş e k i l d e , k e n d i l e r i n d e n ü s t ü n b i r g ü ç t a r a ­

f ı n d a n s ü r ü k l e n e n , p a s i f , k a r a m s a r k a h r a m a n l a r d ı r .

B r e c h t , b u k a r a m s a r g ö r ü ş l e r e s a h i p o l d u ğ u b u d ö n e m i n d e h e r

t ü r l ü s a v a ş a d a k a r ş ı d ı r . O n a g ö r e s a v a ş i l k e l i n s a n l a r ı n i ş i d i r v e

h a k l ı d a o l s a h a k s ı z d a o l s a , s o n u ç t a h a l k ı n s e f a l e t i n i , y o k s u l l u ğ u n u

g e t i r i r . İ n s a n l a r , b u a d e l e t s i z v e b a ş ı b o ş d ü n y a d a k e n d i l e r i i ç i n a d a ­

l e t s a ğ l a y a m a z l a r . B r e c h t , b u g ö r ü ş ü n ü « G e l e n S a v a ş » a d l ı ş i i r i n d e

ş ö y l e s o m u t l a m ı ş t ı r :

B u g e l e n i l k s a v a ş d e ğ i l

Ç o k s a v a ş o l d u b u n d a n ö n c e

B i t t i ğ i g ü n e n s o n s a v a ş

B i r y a n d a y e n i l e n l e r v a r d ı g e n e

B i r y a n d a y e n e n l e r v a r d ı .

Y e n i l e n l e r i n y a n ı n d a

K ı r ı l ı y o r d u h a l k a ç l ı k t a n

Y e n e n l e r i n y a n ı n d a

H a l k a ç l ı k t a n , k ı r ı l ı y o r d u .

B r e c h t , b ü t ü n b u o l u m s u z d ü n y a g ö r ü ş ü n e k a r ş ı n h e r d ü ş ü n e n

i n s a n g i b i , b i r t a k ı m t o p l u m s a l o l g u l a r ı g ö z l e m l e y e b i l i r v e z a m a n l a

o n l a r d a n e t k i l e n i y o r d u . A r t ı k k e n d i s i n i d i s i p l i n a l t ı n a a l m a s ı g e r e k i -

9 0 / T A V I R

y o r d u v e b u ş e k i l d e , i n s a n l a r a k a r ş ı , y a ş a m a k a r ş ı s e v g i s i k u v v e t ­

l e n e c e k t i . B r e c h t , t o p l u m u m u d u n u k u v v e t l e n d i r e n , k i ş i l e r i b e n c i l ­

l i k t e n u z a k l a ş t ı r a r a k o n a f e d a k â r l ı k v e s ı n ı f b i l i n c i v e r e n d ü ş ü n c e

y ö n t e m i o l a r a k M a r k s i z m i g ö r d ü . A n c a k , b u e v r e s i n d e , d u y g u s a l y a ­

n ı n ı d i s i p l i n e e d i p t o p l u m d ı ş ı k i ş i l i ğ i n d e n k u r t u l m a k i s t e r k e n ; M a r k ­

s i z m ' i d o ğ m a o l a r a k k a v r a d ı ğ ı n d a n , y a p ı t l a r ı n d a s e r t v e k a t ı b i r g ö ­

r ü ş k u l l a n m ı ş t ı r . Ö r n e ğ i n , « Ö n l e m » a d l ı ö ğ r e t i c i o y u n u n d a ; « g e n ç

y o l d a ş » , y a p t ı ğ ı b i r h a t a d a n d o l a y ı , d a v a u ğ r u n a d i s i p l i n c e z a s ı n a

ç a r p t ı r ı l m a y ı k a b u l l e n e r e k ö l d ü r ü l m e s i n e r a z ı o l u r . B u o y u n u n i l k

g ö s t e r i s i n d e n s o n r a , m a r k s i s t l e r d e n s e r t t e p k i l e r g e l m i ş t i r . N i t e k i m ,

b i r d e r g i d e ; « Y a z a r ı n b i l g i s i n i d e n e y l e r d e n d e ğ i l d e k u r a m l a r d a n ç ı ­

k a r t t ı ğ ı » y o l u n d a b i r e l e ş t i r i y e r a l m ı ş t ı r . .

« Ü ç K u r u ş l u k O p e r a » o y u n u n d a , B r e c h t ' i n d e v r i m c i b i r g ö r ü n ü ­

m ü v a r d ı r . G a n g s t e r l e r i n y a ş a m ı n ı n k o n u e d i l d i ğ i y a p ı t t a , s i y a s a l

v e t o p l u m s a l i s t e k l e r g ö z e ç a r p m a k t a d ı r . G a n g s t e r l e r , d ü z e n i y ö n e ­

t e n l e r e ş ö y l e s e s l e n i r l e r :

« B a y l a r , ö ğ r e t i y o r s u n u z b i z e n a s ı l n a m u s l u y a ş a y a c a ğ ı m ı z ı

g ü n a h t a n v e c e z a d a n n a s ı l s a k ı n a c a ğ ı m ı z ı .

Ö n c e t a k ı n a c a k b i r ş e y v e r i n d e b i z e ,

s o n r a b a ş l a y ı n n u t u k ç e k m e y e . . . »

« Y u v a r l a k K a f a l a r v e S i v r i K a f a l a r »

o y u n u n d a n b i r s a h n e . ( 1 9 3 6 )

T A V I R / 9 1

1 9 3 0 y ı l l a r ı n d a A l m a n y a ' d a b ü y ü k k a r ı ş ı k l ı k l a r h ü k ü m s ü r m e k ­

t e d i r . İ ş s i z l i k , y o k s u l l u k , k a r g a ş a v e f a ş i z m i n k e n d i n e t a b a n a r a m a

ç a b a l a r ı . . . C u m h u r b a ş k a n ı H i n d e n b u r g , b ü y ü k t e k e l l e r i n v e m â l î

k u r u l u ş l a r ı n d e s t e ğ i n i s a ğ l a m ı ş o l a n H i t l e r ' i b a ş b a k a n i l â n e t m i ş ­

t i r . B a ş b a k a n l ı ğ a g e ç e n H i t l e r , t a m 1 a y s o n r a , p r o p a g a n d a b a k a n ı

G o b b e l s i l e b i r l i k t e p l â n l a d ı k l a r ı g i b i , A l m a n y a ' n ı n p a r l e m e n t o b i ­

n a s ı n ı y a k t ı r ı p , s u ç u d a k o m ü n i s t l e r l e Y a h u d i l e r i n ü z e r i n e a t a c a k t ı r .

P l â n , s o n u c u n u v e r i p t e , i ş ç i s ı n ı f ı , b e d e l i n i e m p e r y a l i s t l e r i n ö d e d i ğ i

s i l a h l a r l a y e n i l i n c e a r t ı k f a ş i z m i n ö n ü n d e b i r e n g e l k a l m a y a c a k t ı

v e d u r u m a y n e n b ö y l e o l d u . D e v r i m c i l e r d e n d e m o k r a t l a r a k a d a r

s ü r d ü r ü l e n k a t l i a m l a r n e d e n i y l e , B r e c h t d e , d i ğ e r i l e r i c i l e r l e b i r l i k ­

t e A l m a n y a ' y ı t e r k e t m e k z o r u n d a k a l m ı ş t ı . 2 8 Ş u b a t 1 9 3 3 ' t e a i l e s i y l e

b i r l i k t e İ s v i ç r e ' y e , o r a d a n d a P a r i s ' e g ö ç t ü .

B r e c h t , ü l k e s i n d e n a y r ı k a l m a s ı n a k a r ş ı n , b i r k â b u s g i b i g e l e n

f a ş i z m e k a r ş ı m ü c a d e l e y i b ı r a k m a m ı ş t ı r . 1 9 3 4 y ı l ı n d a y a z d ı ğ ı « Y u ­

v a r l a k K a f a l a r l a S i v r i K a f a l a r » d a H i t l e r ' i n s ö m ü r ü t a k ı m ı n ı v e O ' n u n

i k t i d a r a g e l i ş i n i k o n u e d e r . O y u n d a , İ b e r ' i n ( H i t l e r ) a d ı n d a k i ı r k ç ı

f a ş i s t , t o p l u m u ; y u v a r l a k k a f a l ı l a r ( T a k ' l a r ) v e s i v r i k a f a l ı l a r

( T i k ' l e r ) o l a r a k i k i y e b ö l m e k t e v e T a k l a r l a b i r l i k m i ş g i b i g ö r ü n e r e k

b ı i k i k e s i m i d e e z m e k t e d i r . İ b e r i n ' i n , T i k l e r i n i ç i n d e b u l u n a n b i r

m ü l k s a h i b i n i ö l d ü r t m e y e k a l k ı ş m a s ı , o l a y ı n n i t e l i ğ i n i d e ğ i ş t i r i r .

Ç ü n k ü s o r u n b u m ü l k s a h i p l e r i n i n t a k l a r a v e y a t i k l e r e d a h i l o l m a l a ­

r ı d e ğ i l d i r . S o r u n u n t e m e l i e k o n o m i k n e d e n l e r e b a ğ l ı d ı r v e d ü z e n i n

k o r u y u c u s u o l a r a k i ş b a ş ı n a g e t i r i l e n İ b e r i n , " e ğ e r b u ş e k i l d e ö l ç ü y ü

k a ç ı r ı y o r s a v e d ü z e n i n t e k e r l e k l e r i n e ç o m a k s o k a n b i r t a v ı r a l ı y o r ­

s a ; a r t ı k o n u n g ö r e v i b i t m i ş d e m e k ­

t i r . Ş i m d i , d ü z e n i d a h a i y i k o l l a y a ­

c a k y e n i b i r i b u l u n a c a k t ı r . . .

O y u n d a e n ö n e m l i n o k t a , b u y a ­

p a y ı r k a y r ı m c ı l ı ğ ı n ı n a r k a s ı n a s a k ­

l a n m ı ş o l a n e k o n o m i k t e m e l i s e y i r ­

c i n i n g ö r e b i l m e s i d i r . B r e c h t ' t e , d a h a

i l e r d e i n c e l e y e c e ğ i m i z « y a b a n c ı l a ş ­

t ı r m a » e t m e n i i l k o l a r a k b u o y u n d a

u y g u l a n m ı ş t ı r .

1 9 3 5 y ı l ı n d a M o s k o v a ' y a g i ­

d e n y a z a r , o r a d a s e y r e t t i ğ i Ç i n l i

o y u n c u M e i - L a n - F a n g ' ı n o y u n t e k ­

n i ğ i n d e n o l d u k ç a e t k i l e n m i ş t i r . O -

Ç i n l i o y u n c u M e i L a n - F a n g . y u n c u , m a k y a j s ı z , g i y s i s i z v e ı ş ı k l a -

m a o l m a k s ı z ı n , r o l ü n ü n d ı ş ı n d a y -

9 2 / T A V I R

m ı ş g i b i o y n a m a k t a d ı r . M e i - L a n - F a n g ' ı n , r o l ü n d e k i b u s a d e l i ğ i ;

B r e c h t ' i n k u r a m l a r ı n ı g e l i ş t i r d i ğ i y a b a n c ı l a ş t ı r m a k a v r a m ı n ı n e t k i ­

l e y i c i s i o l m u ş t u r .

B r e c h t ' e g ö r e , g ü n ü m ü z t i y a t r o s u n d a k i a l d ı ğ ı m ı z h a z z ı n a z a l d ı ­

ğ ı , y a d s ı n a m a z b i r g e r ç e k t i r . Ç ü n k ü , t i y a t r o , i n s a n l a r a r a s ı n d a g e ­

ç e n o l a y l a r ı c a n l a n d ı r ı r k e n g e r ç e k l e r i s a p t ı r m a k t a d ı r . D a h a d o ğ r u ­

s u , g e l i ş e n d ü n y a i l e b e r a b e r b i z i m d e z e v k l e r i m i z d e ğ i ş m e k t e d i r ;

a n c a k g ü n ü m ü z t i y a t r o s u d e ğ i ş e n d ü n y a d a n z e v k a l m a m ı z ı s a ğ l a ­

y a m a m a k t a d ı r . B i z d e n ö n c e k i n e s i l l e r i n , m u t l a k a b i z d e n f a z l a t i y a t r o

z e v k i n e v a r d ı k l a r ı n ı s ö y l e r B r e c h t . B i z , h â l â e s k i l e r i n e s e r l e r i n e d ö r t

e l l e s a r ı l ı y o r s a k , Ş e k s p i r ' i n e s e r l e r i y l e ö v ü n ü y o r s a k , ç a ğ ı m ı z a ö z g ü

e ğ l e n c e b i ç i m i n i b u l a m a d ı ğ ı m ı z s u g ö t ü r m e z b i r g e r ç e k t i r . Y a p a b i l ­

d i ğ i m i z , a n c a k , e k s i k o l a n y ö n l e r i m i z i ; d i l i n g ü z e l l i ğ i , ö y k ü l e n m e n i n

i n c e l i ğ i g i b i p e k b ü y ü k ö n e m i o l m a y a n ö ğ e l e r l e k a p a t m a y o l u n a

s a p m a m ı z . B r e c h t ' i n ö z l e m i n i d u y d u ğ u , i n s a n y a ş a m ı n a k a t k ı d a b u ­

l u n a c a k , ü r e t i m e y ö n e l i k o l a c a k t i y a t r o ; d o ğ a y a v e t o p l u m a k a r ş ı

e ğ l e n d i r i c i b i r t u t u m b e n i m s e m e l i d i r . A y n ı z a m a n d a e l e ş t i r i c i b i r

t u t u m d a o l m a l ı d ı r b u . İ n s a n l a r y a ş a m l a r ı n d a ü r e t i c i d i r l e r , d e ğ i ş ­

t i r i c i d i r l e r v e b i z i m d e g ö r ü n t ü l e r i m i z , t o p l u m u k ö k l ü b i ç i m d e d e ­

ğ i ş t i r e n i n s a n l a r ı n t o p l u m s a l y a ş a m ı n a u y g u n o l m a l ı d ı r . V e B r e c h t ,

t i y a t r o y u « İ n s a n l a r ı n a r a s ı n d a g e ç e n t a r i h s e l y a d a y a z a r ı n i m g e ­

l e m i n i n ü r ü n ü o l a y l a r ı n e ğ l e n d i r m e a m a c ı y l a v e c a n l ı g ö r ü n t ü l e r -

l e y a n s ı t ı l m a s ı d ı r » ş e k l i n d e t a n ı m l a m a k t a d ı r . ( T . İ . K . A r a ç b ö l ü m : 1 )

B r e c h t ' i n k a r ş ı s ı n d a ; e s k i , y ü z y ı l l a r d a n b u y a n a g e l e n e ğ i n i s ü r ­

d ü r m ü ş b i r t i y a t r o t e k n i ğ i d u r m a k t a d ı r : « D r a m a t i k T i y a t r o » . D ü n ­

y a y ı v e i n s a n ı d e ğ i ş m e z o l a r a k k a b u l e d e n b u t i y a t r o , g ü n ü m ü z e d e k

k i ş i l e r i « u y u t a r a k » v a r l ı ğ ı n ı s ü r d ü r e b i l m i ş t i r . D r a m a t i k t i y a t r o , s e ­

y i r c i l e r i n i b e l l i d u y u m l a r a k a v u ş t u r m a y ı t e m e l a l ı r v e b u n u d a s e ­

y i r c i n i n o y u n k a r a k t e r l e r i y l e ö z d e ş l e ş m e s i n i s a ğ l a y a r a k o l a n a k l ı k ı ­

l a r . A r i s t o t a l e s ' i n « K a t h a r s i s » k u r a l ı n ı n a r a c ı o l a r a k k u l l a n d ı ğ ı ö z -

d e l e ş m e i l k e s i ; o y u n c u n u n m ü t h i ş t e l k i n g ü c ü y l e r o l ü n ü o y n a m a s ı ,

o n a t ü m d u y g u l a r ı n ı k a t m a s ı , k ı s a c a , r o l ü n ü n i ç i n d e y a ş a m a s ı y o ­

l u y l a , s e y i r c i n i n o l a ğ a n ü s t ü ş e k i l d e e t k i l e n m e s i n i g ü n d e m e g e t i r i r .

S e y i r c i a d e t â b ü y ü l e n m i ş t i r ; s a h n e d e k a h r a m a n ı c a n l a n d ı r a n o y u n ­

c u y l a b e r a b e r o y n a m a k t a d ı r s a n k i . K a h r a m a n ı n y a ş a d ı ğ ı ç a ğ ı n d e ­

r i n l i k l e r i n d e k a y b o l a n s e y i r c i , e d i l g e n b i r y a p ı t a ş ı y a r a k , k e n d i s i y l e

ö z d e ş l e ş t i ğ i k a h r a m a n ı n g ö r m e d i ğ i b i r ş e y i g ö r e m e z . S e y i r c i n i n g ö z ­

l e m l e r i , d u y g u l a r ı v e b i l i n ç l e n m e s i , d o ğ r u d a n d o ğ r u y a s a h n e d e o y ­

n a y a n l a r ı n k i ş i l i k l e r i y l e s ı n ı r l a n d ı r ı l m ı ş t ı r . O n l a r , k e s i n ç i z g i l e r i

T A V I R / 9 3

b e l i r l e n m i ş o l a n o l a y a b a k t ı k l a r ı n d a , « E v e t , g e r ç e k t e n b u b ö y l e d i r »

d e r l e r .

D e ğ i ş m e y i y a d s ı y a n , b i l i m s e l ç a ğ ı n g e r e k s i n m e l e r i n e t e r s d ü ş e n

b u t i y a t r o b i ç i m i n i d e ğ i ş t i r m e o l a n a ğ ı n ı n m e v c u t o l a b i l e c e ğ i n i g ö ­

r e n B r e c h t , s a n a t s a l z e v k i n ö z d e ş l e ş m e o l m a k s ı z ı n d a g e r ç e k l e ş e b i ­

l e c e ğ i n i , y e n i b i r e s t e t i k g e l i ş t i r e r e k t a t l a m ı ş t ı r . O ' n u n t i y a t r o

s u n d a s e y i r c i ; p a s i f d u r u m u n d a n k a d e r d u y g u l a r ı y l a v e d ü ş l e r l e d o - .

l u i z l e y i c i l i k t e n k u r t u l m u ş t u r v e d e ö n ü n d e h a y r a n l ı k l a s e y r e d e c e ğ i

b i r s a n a t d ü n y a s ı v a r d ı r . B r e c h t , b u d e ğ i ş i k l i ğ i ; s a h n e i l e s e y i r c i a r a ­

s ı n a k o n m u ş o l a n o a ş ı l m a z d u v a r ı y ı k a r a k , k a d e r k o r k u s u n u n y e r i n e

ö ğ r e n m e a r z u s u n u , a c ı m a n ı n y e r i n e i s t e ğ i k o y a r a k g e r ç e k l e ş t i r m i ş ­

t i r . E p i k t i y a t r o n u n b u n o k t a d a k i i l k e s i , « ö z d e ş l e ş t i r m e » y e r i n e

« u z a k l a ş t ı r m a » y a d a b a ş k a b i r d e y i m l e « y a b a n c ı l a ş t ı r m a » e s t e t i ğ i n i

k u l l a n m a s ı d ı r . U z a k l a ş t ı r m a ; b i r o l a y v e y a k a r a k t e r d e k i d o ğ a l o l a n ı ,

k e n d i l i ğ i n d e n o l a n ı o r t a d a n k a l d ı r m a k v e b u n l a r ı n y e r i n e , ş a ş ı r t ı c ı ,

y a d ı r g a t ı c ı v e m e r a k u y a n d ı r ı c ı b i r d u r u m y a r a t m a k t a d ı r . B r e c h t ,

u z a k l a ş t ı m a y ı t a n ı m l a r k e n « g e ç m i ş z a m a n l a r ı n t o p l u m s a l y a p ı l a r ı n ı

e l e a l ı p , o n l a r ı b i r b i r i n d e n a y ı r a n f a r k l a r ı s i l e r e k a z ç o k i ç i n d e y a ş a ­

d ı ğ ı m ı z ç a ğ a ö y k ü n m e l e r i n i s a ğ l a m a k , b ö y l e l i k l e ö n c e s i z v e s o n r a ­

s ı z v a r o l a n ş e y l e r g i b i g ö s t e r m e k y o l u n d a k i a l ı ş k a n l ı ğ ı m ı z ı b i r y a n a

b ı r a k m a m ı z g e r e k l i d i r » d e m e k t i r . Ö r n e ğ i n « Y u v a r l a k K a f a l a r l a

S i v r i K a f a l a r » o y u n u n d a v e B r e c h t ' i n 1 9 4 1 ' d e y a z d ı ğ ı « A r t u r o U i ' n i n

Ö n l e n e b i l i r Y ü k s e l i ş i » a d l ı y a p ı t t a t a r i h s e l y a b a n c ı l a ş t ı r m a e s t e t i ğ i -

n i a ç ı k ç a g ö r e b i l i r i z . « A r t u r o U i » d e , H i t l e r f a ş i z m i n i n k a n l ı y ü z ü ,

o n u n A l m a n y a ' d a k i g e l i ş i m i , u z a k l a ş t ı r m a y ö n t e m i y l e ; A m e r i k a ' d a ,

ç e ş i t l i d o l a p l a r ı n d ö n d ü ğ ü b i r k a r n a b a h a r t r ö s t ü n d e v e r i l m i ş t i r .

H i t l e r i n d i y a l e k t i k g e l i ş i m i i s e o y u n d a , g a n s g t e r A r t u o U i ' n i n k i ş i l i ­

ğ i n d e y a n s ı t ı l m ı ş t ı r . E p i k t i y a t r o d a s a h n e d e k i k a r a k t e r l e r i n , « ö y l e »

d ü ş ü n d ü k l e r i i ç i n d e ğ i l , t o p l u m s a l n e d e n l e r e b a ğ ı m l ı o l a r a k h a r e k e t

e t t i k l e r i n i g ö r m e k l e b e r a b e r ; b u t o p l u m s a l n e d e n l e r i n ç a ğ d a n ç a ğ a

d e ğ i ş e n l e r a r a s ı n d a n s e ç i l m e s i , s e y i r c i n i n o k a r a k t e r l e ö z d e ş l e ş m e ­

s i n i e n g e l l e m e k t e d i r . H i t l e r ' i n t a v ı r l a r ı n ı n A r t u r o U i ' n i n h a r e k e t l e ­

r i y l e a n ı m s a t ı l m a s ı , s ö m ü r ü s i s t e m i n i n , k i ş i l e r e d e ğ i l d e t a r i h i n a k ı ­

ş ı n a b a ğ l ı o l d u ğ u u s l a m l a m a s ı n ı d o ğ u r u r . S e y i r c i , « B e n o l s a m b ö y l e

d a v r a n m a z d ı m » d i y e m e z , a k s i n e « B e n d e a y n ı k o ş u l l a r a l t ı n d a o l ­

s a y d ı m » d i y e b i l i r .

B r e c h t ' i n , s o m u t b i r t o p l u m s a l s i s t e m i s o y u t l a y a r a k b a ş k a b i r

t a r i h s e l s ü r e c i n y a p ı s ı n d a s o m u t l a m a s ı , s e y i r c i n i n d e v i n g e n l i ğ i n i a r t ­

t ı r ı r v e s e y i r c i n i n d a h a ö n c e d e n d o ğ a l b u l d u ğ u , ö n y a r g ı l a r o l u ş t u r ­

d u ğ u g ü n c e l o l g u l a r ı n ; d o ğ a l l ı k l a r ı n ı y i t i r m e l e r i n i , k u l l a n ı l a b i l i r v e

y ö n e t i l e b i l i r o l m a l a r ı n ı g ü n d e m e g e t i r i r .

9 4 / T A V I R

B e r l i n e r E n s e m b l e : « A r t u r o U i ' n i n Ö n l e n e b i l i r Y ü k s e l i ş i »

o y u n u n d a n b i r s a h n e .

B r e c h t , d r a m a t i k t i y a t r o y ö n t e m i n i n a k s i n e , b e l l i b i r o l a y ı e l e

a l m a z ; o l a y l a r k a r m a ş a s ı n ı i n c e l e r . « E p i s o d » l a r ş e k l i n d e k u r u l a n

o y u n b ö l ü m l e r i , h a r e k e t l e r i v e d a v r a n ı ş l a r ı ö n d ü z e y d e t u t a r v e o y u n ­

c u n u n t a v ı r l a r ı , o n u n i ç d ü n y a s ı n ı n b i r y a n s ı m a s ı d ı r . E p i s o d l a r a r a ­

s ı n d a k i , a r d ı ş ı k , d i y a l e k t i k g e l i ş i m i n y a n ı n d a 1 9 3 8 y ı l ı n d a y a z ı l a n

« G a l i l e » o y u n u n d a , k i ş i l e r i n b i l i n c i n i n d e d i y a l e k t i k g e l i ş i m i g ö z ­

l e m l e n m e k t e d i r . O y u n d a , G a l i l e ' n i n d ü n y a ü z e r i n d e y a p t ı ğ ı a r a ş ­

t ı r m a l a r ı n ı n i m g e s i o l a n « t a ş » , d i y a l e k t i k g e l i ş m e s i g ö s t e r e n b i r

a r a ç t ı r . O y u n u n 3 . t a b l o s u n d a G a l i l e , e l i n d e k i u f a k b i r t a ş ı y e r e a t a ­

r a k : « B e n o n l a r a ; ş u t a ş ı y e r e a t a r d a ' y e r e d ü ş m ü y o r ' d e r s e m g ü l e r ­

l e r b a n a , i n a n m a z l a r e l b e t , k ö r d e ğ i l l e r y a g ö r ü y o r l a r d ü ş t ü ğ ü n ü »

d e m e k t e d i r . B u r a d a k i t a ş , G a l i l e ' n i n ) k e n d i ö ğ r e t i s i n d e k i « d ü n y a n ı n

e v r e n d e b o ş l u k t a h a r e k e t e t t i ğ i n i » v u r g u l a y a n b i r t a ş t ı r . A n c a k , G a ­

l i l e ' n i n b e l l i b i r t e r e d d ü t ü g ö r ü l m e k t e d i r . Ç ü n k ü , b u l u ş u n d a n e m i n

d e ğ i l d i r h e n ü z . 6 . t a b l o d a i s e , k o n u ş t u ğ u b i r b i l g i n G a l i l e ' n i n y e r e

b i r ş e y d ü ş ü r d ü ğ ü n ü u y a r ı r . G a l i l e ' n i n c e v a b ı i s e ş ö y l e d i r : « Y e r e

T A V I R / 9 5

G a l i l e o ( 1 9 4 7 ) .

d e ğ i l , m o n s e n y ö r , y u k a r ı d ü ş ü r d ü m , y u k a r ı ! » G a l i l e ' n i n , t a ş ı y u k a ­

r ı d ü ş ü r d ü ğ ü n ü s ö y l e m e s i , b u l g u s u n u n b i l i m s e l l i ğ i n i o r t a y a k o y d u ­

ğ u n u g ö s t e r m e k t e d i r .

E p i k t i y a t r o n u n t e m e l i n i , a k ı l - d u y g u k a r ş ı t l ı ğ ı o l u ş t u r m a k t a ­

d ı r . B u t e m e l d e g ö z l e m l e n e n h e r o l a y a , h e r o l g u y a k u ş k u y l a b a k m a k ;

g ö r ü n t ü l e n e n o l a y l a r d a k i ç e l i ş k i y i a ç ı k ç a s e z e b i l m e y i v e b u k a r ş ı t ­

l ı ğ ı , d o ğ r u y a n l ı ş k a r ş ı t l ı ğ ı n a d ö n ü ş t ü r e r e k , d o ğ r u y u y a n l ı ş t a n b a ­

ğ ı m s ı z y a r g ı l a r l a a y ı r a b i l m e k o l m a l ı d ı r . B e r t o l t B r e c h t ' i n 1 9 4 0 ' l a r -

d a y a z d ı ğ ı « S e z u a n ' ı n İ y i İ n s a n ı » a d l ı y a p ı t t a b u k a r ş ı t l ı ğ ı g ö r e b i ­

l i r i z . F a k i r b i r k e n t o l a n S e z u a n ' d a , t ü t ü n c ü d ü k k â n ı i ş l e t e n S e n T e ,

ç e v r e s i n d e k i y o k s u l l a r a o l d u k ç a y a r d ı m ı d o k u n a n b i r k i m s e d i r . A n ­

c a k , s i s t e m i n b i r n e t i c e s i o l a r a k y o k s u l l a r ı n f a z l a l ı ğ ı , o n l a r a v e r e s i ­

y e s a t ı ş y a p m a s ı , h a t t a e v l e r i o l m a y a n l a r ı d ü k k â n d a y a t ı r m a s ı S e n

T e ' n i n b e l i n i b ü k e r . O , b a ş k a l a r ı n a y a r d ı m e d e r k e n k e n d i n i y o k e t -

m e k t e d i r . B u g i d i ş i n i g ö r e n S e n T e , z o r u n l u o l a r a k s e r t b i r i k ı l ı ğ ı n a

b ü r ü n e c e k t i r . B u y e n i g ö r ü n ü m ü h a y a l i a m c a o ğ l u S h u i T a ' d ı r . S h u i

T a , i ş i n i b i l e n a c ı m a s ı z b i r e r k e k t i r v e b a t m ı ş d u r u m d a b u l u n a n

d ü k k â n ı k u r t a r a b i l m e k a n c a k o n u n i ş i d i r . G e r ç e k t e n d e , S e n T e ,

y a ş a y a b i l m e k i ç i n b u d ü z e n d e k ö t ü l ü k y a p m a k t a n b a ş k a b i r ç a r e

g ö r e m e m e k t e d i r . S e n T e , o y u n u n s o n u n d a b u r j u v a d ü z e n i n i n t e m ­

s i l c i l e r i o l a n t a n r ı l a r a ş ö y l e s e s l e n m e k t e d i r :

« — E v e t , b e n i m . S h u i T a v e S e n T e . . . İ k i s i d e b e n

Ş u e s k i b u y r u ğ u n u z y o k m u ,

H e m y a ş a h e m i y i l i k e t !

Y ı l d ı r ı m ç a r p m ı ş g i b i i k i y e b ö l d ü b e n i . . . »

9 6 / T A V I R

U z u n b i r a r a d a n s o n r a B e r l i n ' e d ö n e n B e r t o l t B r e c h t , k a r ı s ı H e -

l e n e W e i g e l i l e b i r l i k t e « B e r l i n e r E n s e m b l e T i y a t r o s u » n d a y ö n e t m e n ­

l i k y a p m ı ş v e d a h a e v v e l y a z d ı ğ ı b a z ı k u r a m s a l v e d e n e y s e l y a p ı t ­

l a r ı n ı g e n i ş l e t m i ş , m a r k s i s t e s t e t i k a n l a y ı ş ı n ı n e n o l u m l u ö r n e k l e r i ­

n i s u n m u ş t u r . B r e c h t ' e g ö r e s a n a t , « d o ğ r u s ö z l ü » o l m a l ı d ı r v e e ğ e r

ü r e t i m i y a n s ı t m ı y o r s a g e r ç e k t e a d ı n a s a n a t d e n e m e z . Ç ü n k ü s a ­

n a t ; t ı p k ı b i l i m g i b i , i n s a n h a y a t ı n ı n k o l a y l a ş m a s ı n a o l a n a k s a ğ l a ­

y a n b i r a r a ç t ı r . S a n a t , ü r e t i m a l a n ı n d a g e r ç e k l e ş e n v e t o p l u m d a

k ö k l ü d e ğ i ş i k l i k l e r e y o l a ç a n t ü m ç a b a l a r ı b i r e y l e r e y a n s ı t a r a k , h e r

ş e y i n d e ğ i ş m e o l a n a ğ ı n d a n z e v k a l m a m ı z ı s a ğ l a y a n ö n e m l i b i r a r a ç ­

t ı r . B r e c h t ; k i t l e l e r i n , s a n a t l a r d a b i r s a v a ş a r a c ı n i t e l i ğ i g ö r d ü k l e ­

r i n i , s a n a t ı n d a b u n a u y g u n o l a r a k k i t l e l e r e h i z m e t e t m e s i g e r e k t i ­

ğ i n i v u r g u l a m ı ş t ı r . .

E m p e r y a l i z m i n e d e b i y a t ı ,

s a n a t ı t o z d u m a n o l m u ş t u r a r ­

t ı k . Ç ü n k ü , s i s t e m l e r i y o l u n u

ş a ş ı r m ı ş t ı r v e i d e o l o j i l e r i d e b u ­

n a b a ğ l ı o l a r a k h e r g ö r d ü ğ ü k ı ­

z ı l l ı ğ a b i l i n ç s i z c e s a l d ı r a n , s a ­

ğ a s o l a ç a r p a n b i r b o ğ a d a n

f a r k s ı z d ı r . B u r j u v a s ı n ı f ı , o r t a ­

y a t e k b i r o l u m l u e s e r b i l e ç ı ­

k a r a m a z k e n ; e s k i d ü ş ü n c e l e r i ­

n i y e n i m a s k e l e r a l t ı n d a s u n m a

t e l a ş ı i ç i n d e d i r . O y s a , t o p l u m u n

t e m e l l e r i n i n k ö k l ü b i r d e ğ i ş i k l i ­

ğ e u ğ r a d ı ğ ı h e r a l a n d a , y e n i b i ­

ç i m l e r i ç i n d e g e l i ş e n y a ş a m ,

e s k i b i ç i m l e r e b a ğ l ı b i r e d e b i ­

y a t l a v e s a n a t l a n e b i ç i m l e n e b i ­

l i r n e d e e t k i l e n e b i l i r .

D e v r i m c i s a n a t v e e d e b i -

y a t , e s k i y i o r t a d a n k a l d ı r m a k -

H e l e n e W e i g e l ( 1 9 5 1 ) l a b e r a b e r , y i n e d e o n u n b a z ı

o l g u l a r ı n ı ( i ş e y a r a r l a r ı n ı ) i ç i n d e b a r ı n d ı r m a l ı v e o n u a ş m a l ı d ı r .

S i s t e m l e r i n i n s a r s ı l m a s ı y l a b i r l i k t e , b u r j u v a e d e b i y a t ç ı l a r ı , « b u r ­

j u v a » s ı f a t ı n ı h i ç z o r l a m a d a n i n s a n ı n v a r o l u ş u n d a n s ö z e t m e y e b a ş ­

l a m ı ş l a r d ı r . Y a r a t t ı k l a r ı s ı n ı f l a r ü s t ü k a h r a m a n l a r ı n ı t o p l u m l a r ı n

b a ş k ö ş e s i n e o t u r t m u ş l a r d ı r . B u r j u v a i d e o l o g l a r ı n ı n ş a n v e ş e r e f l e

d o n a t t ı k l a r ı b u k a h r a m a n l a r ı B r e c h t ş ö y l e t a n ı m l a m a k t a :

T A V I R / 9 7

« Y e d i k a p ı l ı T e b K e n t i n i k u r a n l a r k i m ?

K i t a p l a r d a h e p k r a l l a r ı n a d ı y a z ı l ı

K ı r a k ı r a k a y a l a r ı y o k s a k r a l l a r m ı t a ş ı d ı ?

Y e d i y ı l s a v a ş ı n ı I I . F r e d e r i k m i ş k a z a n a n

Y o k m u y d u b a ş k a s a v a ş a n ?

K i t a p l a r a b a k a r s a m , h e r s a y f a d a z a f e r

H e r s a y f a d a ş a n .

Y a ö t e k i l e r ? B u z a f e r i a t e ş t e d ö v e n l e r ? »

B r e c h t , « P r o l e t a r y a i ç i n b u r j u v a ö z g ü r l ü ğ ü b i r b i ç i m c i l i k t i r ,

y a l n ı z c a k a ğ ı t ü z e r i n d e v a r o l a n b o ş b i r s ö z d ü r » d e m i ş t i r . G e r ç e k ­

t e n d e h a l k ı n t e m s i l i , b u r j u v a z i n i n e n b ü y ü k a l d a t m a c a s ı d ı r . A s ­

l ı n d a s ı n ı f l a r m e v c u t t u r v e ü r e t i m , s a d e c e a z ı n l ı k t a o l a n s ı n ı f a y a r a r

s a ğ l a d ı ğ ı n d a n , h a l k ı n m e s l e k l e r i n e g ö r e b i r t e m s i l i y a r a r s a ğ l a m a z .

Ü r e t i c i l e r i n g e ç e r l i b i r t e m s i l i ; b i r ü l k e d e , a n c a k f a ş i z m i n a l t e d i l m e -

s i y l e o l a n a k l ı o l a b i l i r . Y i n e b ü y ü k b i r b i ç i m d e o l a n f a ş i z m , b i r y a n ­

d a n a r ı g i b i ü r e t i r , a m a ü r e t t i ğ i a r a ç l a r l a s ı n ı f s a v a ş ı m ı n ı e n g e l l e ­

m e y e ç a l ı ş ı r . K i t l e l e r e i ş b u l m a k o n l a r ı a ç l ı k t a n k u r t a r ı r a m a b u i ş ­

l e r d e s o n u ç t a i n s a n l a r ı n a ç l ı ğ a m a h k û m o l m a l a r ı n a n e d e n o l u r .

H i t l e r , s ı k s ı k « T o p l u m u n y a r a r ı , b i r e y i n y a r a r ı n d a n ö n c e g e l i r » d e r ­

d i . B u t ü m c e , s o s y a l i s t b i r s l o g a n a b e n z e m e s i n e k a r ş ı n , a s l ı n d a o n a

t a b a n t a b a n a z ı t t ı r . Ç ü n k ü , b u s ö z d e n ; « b i r e y i n » y a r a r l a r ı y l a , « t o p ­

l u m u n » y a r a r l a r ı a r a s ı n d a ç a t ı ş m a o l d u ğ u a n l a m ı ç ı k m a k t a d ı r . S o s ­

y a l i s t b i r t o p l u m d a b i r e y e y a r a y a n t o p l u m a y a r a r , t o p l u m a y a r a y a n

d a b i r e y e . . .

B r e c h t , h u k u k d ü z e n i n i n ; t o p l u m u n , b i r ç o k g e r e k s i n m e l e r i n i ,

a n c a k , ç e l i ş e n g e r e k s i n m e l e r i n i k a r ş ı l a m a k a m a c ı y l a k o n u l d u ğ u n u

b e l i r t m i ş t i r . B u n e d e n l e h u k u k , k e n d i i ç i n d e ç e l i ş k i l i d i r . O y s a , g e r ­

ç e k a d a l e t t ü m ç e l i ş k i l e r i s i l e r v e h u k u k t a n ç o k m ü k e m m e l d i r . H u ­

k u k , i n s a n s ö m ü r ü s ü n ü n o l m a d ı ğ ı t o p l u m l a r d a y ö n e t e n i l e y ö n e t i -

l e n a r a s ı n d a h e r h a n g i b i r ç e l i ş k i o l m a d ı ğ ı n d a n , k e n d i s i n i n n i t e l i ğ i n i

e r i t i r . B i r z a m a n l a r L e n i n ; R o s a L u x e m b u r g t a r a f ı n d a n , h a l k a h ü k ­

m e d e n a m a h a l k ı n a ğ z ı n d a n k o n u ş a n b i r i o l m a k l a s u ç l a n m ı ş t ı . L e -

n i n ' i n , b u s u ç l a m a y a k a r ş ı a n l a t t ı ğ ı ö y k ü y ü B r e c h t ' t e n a k t a r a l ı m :

« T a n ı d ı ğ ı m i k i a d a m v a r d ı . B u n l a r a y n ı e v d e a m a a y r ı o d a l a r ­

d a k a l ı y o r l a r d ı . Y a ş l ı s ı r a h a t b i r y a t a k t a , g e n c i i s e b i r d e r i ş i l t e n i n

ü s t ü n d e y a t m a k t a y d ı . S a b a h l e y i n g e n c i d a h a k a l k m a m ı ş o l u r s a , y a ş ­

l ı s ı o n u s a r s a r a k u y a n d ı r ı r d ı . Y e m e k t e i s e ç o ğ u k e z g e n c i n e n s e v ­

d i ğ i ş e y l e r i ö n ü n d e n a l ı r d ı . G e n ç a d a m i ç m e k i s t e d i ğ i n d e y a ş l ı a d a m ­

d a n s u y a d a s ü t a l a b i l i r d i . İ n s a n ı n b a ş ı n ı d ö n d ü r e n p i r i n ç ş a r a b ı n ı

9 8 / T A V I R

gizl ice e d i n d i ğ i z a m a n d a , y a ş l ı a d a m o n u h e r k e s i n ö n ü n d e s e r t söz­

l e r l e a z a r l a r d ı . B u n a k a r ş ı l ı k g e n ç a d a m ö f k e y l e k a r ş ı l ı k v e r d i ğ i n d e

h e r k e s i n ö n ü n d e ö z ü r d i l e m e k z o r u n d a y d ı . S a b a h l a r ı y a ş l ı a d a m ı n

a t s ı r t ı n d a g i t t i ğ i n i v e ö t e k i n i d e ö n ü n d e n y ü r ü t t ü ğ ü n ü g ö r ü r d ü m .

G ü n ü n b i r i n d e y a ş l ı a d a m a k ö l e s i n i n n e r e d e o l d u ğ u n u s o r d u m . O ,

b e n i m k ö l e m d e ğ i l k i d i y e k a r ş ı l ı k v e r d i d e h ş e t l e . O b i r ş a m p i y o n

v e b e n o n u e n b ü y ü k m a ç ı i ç i n ç a l ı ş t ı r ı y o r u m ; k e n d i s i n i f o r m a so­

k a y ı m d i y e b e n i o k i r a l a d ı . G e r ç e k t e b e n o n u n k ö l e s i y i m » ( M e - t i s :

S: 2 8 ) .

B i r i l i ş k i d e k i m i n e f e n d i , k i m i n k ö l e o l d u ğ u m e r a k e d i l i y o r ­

sa, b u i l i ş k i d e n e n ç o k k i m i n y a r a r g ö r d ü ğ ü n e b a k m a k g e r e k i r .

B r e c h t , « T ü m b u g e r ç e k l e r i s a p t a y a n e d e b i y a t y a z ı l a r ı m ı z g e r ­

ç e k ç i e d e b i y a t ı m ı z ı o l u ş t u r u r » d e m e k t e d i r . B i z i m s a v a ş ç ı e d e b i y a t ı ­

m ı z d e ğ i ş t i r i l e b i l i r v e d e ğ i ş m e s i z o r u n l u o l a n d ü n y a n ı n a ç ı k l a n m a ­

s ı o l m a l ı d ı r . Y a ş a m ı i l e r i y e g ö t ü r m e k b i l i m s e l d ü ş ü n c e t e m e l i n d e

h e r ş e y e k u ş k u y l a b a k a r a k o l a n a k l ı o l a b i l i r . H e l e b u , e l e ş t i r e l g ö z l e

b a k ı l a n o l a y y a d a s o m u t ş e y , « a l ı ş ı l a g e l m i ş » t ü r d e n i s e d a h a b i r t i ­

t i z l i k l e g ö z d e n g e ç i r i l m e l i d i r . B e l l i b i r o l a y ı d o ğ a l b u l m a k , g ü z e l

v e d e ğ i ş m e z o l a r a k g ö r m e k ; o n d a g e l i ş m e i ç e r e n o l g u l a r ı g ö z d e n k a ­

ç ı r m a k d e m e k t i r . B u b a k ı ş a ç ı s ı d a t o p l u m u n i l e r i y e g i t m e s i n e k ö s ­

t e k o l u r . G e l i ş m e y i i ç e r e n g ö r ü ş , B r e c h t ' i n ş u s ö z l e r i n d e b e l i r g i n ­

l e ş m i ş t i r :

« G ü z e l o l a n , a r t ı k b i z e k e s i n l i k l e d o ğ r u o l a r a k g ö r ü n m e m e l i ;

ç ü n k ü , d o ğ r u g ü z e l o l a r a k d u y u m s a n m ı y o r . G ü z e l d e n n e o l u r s a o l ­

sun k u ş k u l a n m a l ı y ı z . »

İ y i l i k v e g ü z e l l i k k a v r a m l a r ı a n c a k b a ş k a l d ı r ı c ı o l a b i l i r l e r s e d o ğ ­

r u d u r l a r v e y a p ı c ı d ı r l a r . G e r ç e k l e r i g ö z a r d ı e d i p b o ş b i r i n a n o l a r a k ,

i y i l i k v e g ü z e l l i k k a v r a m l a r ı n a s a r ı l a n l a r a , B r e c h t ' i n ş u d i z e l e r i n i

a n ı m s a t m a k g e r e k i r :

Ş i m d i b i z i i y i d i n l e :

D ü ş m a n ı m ı z s ı n s e n b i z i m .

D i k e c e ğ i z s e n i b i r d u v a r ı n d i b i n e

A m a m a d e m k i b i r s ü r ü i y i y ö n ü n v a r ,

d i k e c e ğ i z d i b i n e i y i b i r d u v a r ı n .

i y i t ü f e k l e r d e n ç ı k a n i y i k u r ş u n l a r l a v u r a c a ğ ı z s e n i ,

s o n r a g ö m e c e ğ i z i y i b i r k ü r e k l e i y i b i r t o p r a ğ a .

D e v r i m c i b i r y a z a r , d e v r i m c i e y l e m i n s ü r e k l i d e ğ i ş t i r i c i l i ğ i y l e s a ­

n a t s a l d e ğ e r l e r a r a s ı n d a b i r u y u m s a ğ l a m a l ı d ı r ; s a n a t ı n d e n e y l e r i

d e s ü r e k l i o l m a l ı d ı r . S o s y a l i s t g e r ç e k ç i l i k , d e ğ i ş m e y i d e ğ i ş t i r m e y i

i ç e r m e k t e d i r .

T A V I R / 9 9

S a m i h E L K A S I M ( F i l i s t i n )

İ Ş S İ Z L İ K P A Z A R I N D A S Ö Y L E V

Y i t i r e c e ğ i m b e l k i d e h e r ş e y i m i ,

s a t a c a ğ ı m g i y s i l e r i m i b e l k i d e ,

s e n i n p a ş a g ö n l ü n d i l e r s e ,

s a t a c a ğ ı m y a t a ğ ı m ı , y o r g a n ı m ı .

T a ş o c a k l a r ı n d a ç a l ı ş a c a ğ ı m b e l k i d e ,

h a m a l l ı k e d e c e ğ i m b e l k i d e , l â ğ ı m c ı l ı k , ç ö p ç ü l ü k .

A r p a t a n e s i a r a y a c a ğ ı m b e l k i d e b o k l a r ı n i ç i n d e .

B e l k i d e ç ı p l a k k a l a c a ğ ı m , a ç k a l a c a ğ ı m .

A m a h i ç b i r z a m a n o t u r m a y a c a ğ ı m p a z a r l ı ğ a s e n i n l e ,

e y g ü n e ş i n d ü ş m a n ı ,

s ı k a c a ğ ı m d i ş i m i , d a y a n a c a ğ ı m ,

s o n d a m l a s ı n a d e k k a n ı m ı n .

B e l k i s e n , ş u b i r k a r ı ş t o p r a ğ ı m ı d a a l a c a k s ı n b i r g ü n ,

a t a c a k s ı n b e l k i d e g e n ç l i ğ i m i z i n d a n a ,

n e y i m v a r n e y i m y o k s a a t a l a r ı m d a n k a l m a ,

y a ğ m a e d e c e k s i n b e l k i d e h e p s i n i ,

k a b ı m ı k a c a ğ ı m ı , k ü p l e r i m i , h a s ı r ı m ı , k i l i m i m i , s e d i r i m i .

Y a k a c a k s ı n b e l k i d e k i t a p l a r ı m ı , ş i i r l e r i m i .

Y e m e d e c e k s i n b e l k i d e v ü c u d u m u k u r d a k u ş a .

B e l k i d e ö l ü m s a ç a n k o r k u l u ğ u d i k e c e k s i n k ö y ü m ü z e .

A m a h i ç b i r z a m a n o t u r m a y a c a ğ ı m p a z a r l ı ğ a s e n i n l e ,

e y g ü n e ş i n d ü ş m a n ı ,

s ı k a c a ğ ı m d i ş i m i , d a y a n a c a ğ ı m ,

s o n d a m l a s ı n a d e k k a n ı m ı n .

B e l k i d e s ö n d ü r e c e k s i n b ü t ü n ı ş ı k l a r ı n ı g e c e m i n ,

k o p a r a c a k s ı n a n a m ı n s ı c a k k o y n u n d a n b e l k i d e b e n i

B o z a c a k s ı n t a r i h i m i b e l k i d e , e d e c e k s i n a l a k b u l l a k .

100/TAVIR

\

M a s k e l e r t a k a c a k s ı n b e l k i d e a l d a t m a k i ç i n d o s t l a r ı m ı .

D ö r t y a n ı m a d u v a r l a r ö r e c e k s i n b e l k i d e , k a l ı n , y ü k s e k .

B e l k i d e ç a r m ı h a g e r e c e k s i n b e n i b i r g ü n

k a r ş ı s ı n d a b i r s ü r ü h e r g e l e n i n .

A m a h i ç b i r z a m a n o t u r m a y a c a ğ ı m p a z a r l ı ğ a s e n i n l e ,

e y g ü n e ş i n d ü ş m a n ı ,

s ı k a c a ğ ı m d i ş i m i , d a y a n a c a ğ ı m ,

s o n d a m l a s ı n a d e k k a n ı m ı n .

E y g ü n e ş i n d ü ş m a n ı ,

l i m a n a b a k , l i m a n a !

S a n d a l l a r a , ç i ç e k l e r e , b a y r a k l a r a ,

g ı r t l a k l a r ı p a r a l a y a n s e v i n ç l e r e ,

u ğ u l t u l a r a , ş a r k ı l a r a ,

k a s ı r g a y a m e y d a n o k u y a n y e l k e n l e r e !

O d i s e u s ' t u r b u g e l e n

y o k s u n l u k l a r d e n i z i n d e n ,

b e n i m s ü r g ü n h a l k ı m ı n

g ü n e ş i d i r b u g e l e n .

H a l k ı m ı n g ö z l e r i k ö r o l s u n k i ,

e y g ü n e ş i n d ü ş m a n ı ,

h i ç b i r z a m a n o t u r m a y a c a ğ ı m p a z a r l ı ğ a s e n i n l e ,

s ı k a c a ğ ı m d i ş i m i , d a y a n a c a ğ ı m ,

s o n d a m l a s ı n a d e k k a n ı m ı n ,

s o n d a m l a s ı n a d e k ,

s o n d a m l a s ı n a !

( A f ş a r T İ M U Ç İ N — A . K A D İ R )

T A V I R / 1 0 1

K U R T U L M A K Y O K

T E K B A Ş I N A

Z e y n e p E R A Y

« K a d ı n l a r K a t ı l m a k s ı z ı n D e v r i m M ü c a d e l e s i D ü ş ü n ü l e m e z »

V . İ . L E N İ N

D ü n y a e m p e r y a l i s t s i s t e m i n i n s ö m ü r ü m e k a n i z m a s ı i ç i n e a l d ı ğ ı

h a l k l a r , b ü y ü k t e k e l l e r v e o n l a r l a i ş b i r l i ğ i y a p a n t o p r a k a ğ a l a r ı i l e

t e f e c i b e z i r g a n l a r t a r a f ı n d a n y o ğ u n b a s k ı a l t ı n d a t u t u l m a k t a d ı r l a r .

İ ç i n d e u z l a ş m a z k a r ş ı t l a r ı n b u l u n d u ğ u K a p i t a l i s t s i s t e m , ü r e t i m i n

v e b ö l ü ş ü m ü n b u r j u v a z i t a r a f ı n d a n s ü r e k l i d e n e t l e n m e s i , y e n i i d e o ­

l o j i n i n y a ş a m a s ı n ı s a ğ l a y a c a k k u r u m l a r ı n v a r l ı ğ ı n ı k a ç ı n ı l m a z o l a ­

r a k b e r a b e r i n d e g e t i r m i ş t i r . B u e g e m e n l i ğ i n s a ğ l a n m a s ı n d a b u r j u ­

v a z i , k e n d i s i n e f e o d a l t o p l u m d a n m i r a s k a l a n d i n , a h l â k , k ü l t ü r ,

d e v l e t v e a t a e r k i l a i l e g i b i ü s t y a p ı k u r u m l a r ı n ı y e n i d e n v e k e n d i

g e r e k s i n m e l e r i n e g ö r e d ü z e n l e y e r e k k u l l a n ı r .

K a p i t a l i s t s i s t e m d e y a y g ı n o l a n « b a b a e g e m e n l i ğ i » n e d a y a l ı t e k

e ş l i a t a e r k i l a i l e b i ç i m i d i r . A t a e r k i l a i l e , s i s t e m e u y u m s a ğ l a y a n

i n s a n l a r y e t i ş t i r i l m e s i n i , e g e m e n d e ğ e r y a r g ı l a r ı n ı n b u k i ş i l e r c e

ö z ü m l e n m e s i n i g ü n d e m e g e t i r m e k t e d i r . Ö r n e ğ i n - , b i r ç o c u ğ a a i l e

i ç i n d e v e r i l e n i l k e ğ i t i m , o n u n i k i c i n s i f a r k l ı a l g ı l a m a s ı n a n e d e n o l ­

m a k t a d ı r . O y n a d ı ğ ı o y u n l a r d a o l s u n , e l i n e t u t u ş t u r u l a n o y u n c a k l a r ­

d a o l s u n s ü r e k l i o l a r a k b u f a r k l ı l ı k k ö r ü k l e n m e k t e d i r . E r k e k ç o c u ­

ğ a , k ı z ç o c u k ü z e r i n d e e g e m e n l i k d u y g u s u n u g e l i ş t i r e c e ğ i o y u n c a k

t ü f e k l e r v e t a n k l a r v e r i l e r e k , k a p i t a l i s t a h l â k ı n t e m e l i l k e s i o l a n

« b a ş k a l a r ı n ı e z e r e k y ü k s e l m e k » f i k r i a ş ı l a n ı r . K ı z ç o c u k i s e , g e l e c e ­

ğ i n s a d ı k a n n e s i v e e v k a d ı n ı r o l ü n e e v c i l i k o y u n l a r ı y l a , b e b e k l e r l e

a l ı ş t ı r ı l ı r . K ı z ç o c u k l a r ı n d a b ö y l e c e , k o c a y a k e s i n i t a a t v e s a y g ı , h e r -

ş e y i s a b ı r l a k a r ş ı l a m a d ü ş ü n c e l e r i o l u ş t u r u l m a y a ç a l ı ş ı l ı r . V e , a i l e

i ç i n d e k i d u r u m u n u o l a ğ a n k a b u l l e n e n k a d ı n , t o p l u m d a k i y e r i n i d e

d o ğ a l k a r ş ı l a y a c a k , t o p l u m u n d e ğ i ş m e s i i ç i n e y l e m d e b u l u n m a y a ­

c a k t ı r . B u d a o n u n , k a p i t a l i s t s i s t e m i ç i n d e t ü k e t i m a r a c ı o l m a s ı n ı ,

y o ğ u n b i r ş e k i l d e s ö m ü r ü l m e s i n i o l a n a k l ı k ı l a r .

1 0 2 / T A V I R

T o p l u m s a l f a a l i y e t l e r i n d e n i t i l m i ş , s ü r e k l i t ü k e t i m e a l ı ş t ı r ı l m ı ş

o l a n k a d ı n l a r , k o c a l a r ı n ı n s o s y a l m e v k i l e r i n e g ö r e g i y i n m e k , m a k ­

y a j y a p m a k , e v l e r i n i s ü s l e m e k , k e n d i l e r i n i t o p l u m d a g ü z e l v e ç e k i c i

v a r l ı k l a r o l a r a k k a b u l e t t i r m e k z o r u n d a d ı r l a r . Ç a l ı ş a n k a d ı n d a g i ­

y i m i n i , h a t t a s a ç ı n ı t o p l u m i ç i n d e y a ş a d ı ğ ı ç e v r e y e g ö r e d ü z e n l e m e

g e r e k s i n i m i d u y m a k t a d ı r . B ü t ü n b u n l a r ı s a ğ l a m a k i ç i n b u r j u v a k a ­

d ı n ı s ü r e k l i o l a r a k ç e ş i t l i t ü k e t i m m a d d e l e r i n i k u l l a n m a k t a , o n l a r ­

d a n v a z g e ç e m e z d u r u m a g e l m e k t e d i r . Ü s t e l i k , e v i n a l ı ş v e r i ş i n i d e o

y ö n e t t i ğ i i ç i n , t ü k e t i m m a l l a r ı n ı n r e k l â m l a r ı g e n e l l i k l e k a d ı n a y ö n e ­

l i k t i r . T ü k e t i m a r a c ı o l m a n ı n d ı ş ı n d a , c i n s e l m e t a o l a r a k d a s ö m ü -

r ü l ü r k a d ı n . C i k l e t t e n a r a b a y a k a d a r t ü m r e k l â m l a r d a , ç ı p l a k l ı k

a l e n e n s e r g i l e n m e k t e d i r . A y n ı ş e k i l d e s e k s f i l m l e r i , d e r g i l e r i v e g a ­

z e t e l e r i d e k a d ı n v ü c u d u n u t e ş h i r e d e r e k k e n d i l e r i n e k â r l ı t i c a r e t

a l a n l a r ı a ç a r l a r .

K a p i t a l i s t s i s t e m i n g e t i r d i ğ i a i l e i l i ş k i l e r i ç e r ç e v e s i n d e k a d ı n ,

e r k e ğ e g ö r e ç o c u k d o ğ u r a n , e v i ş l e r i n i g ö r e n v e c i n s e l d o y u m s a ğ ­

l a y a n b i r v a r l ı k t ı r . A i l e n i n e k o n o m i k k o ş u l l a r ı n a g ö r e k a d ı n ç a l ı ş ­

m a k z o r u n d a k a l ı y o r s a — k i s i s t e m i n s o n u c u o l a r a k ç o ğ u z a m a n

b u b ö y l e o l u r — o n a , e r k e k l e r e k ı y a s l a t o p l u m u n d a h a a ş a ğ ı l a n m ı ş

b i r v a r l ı ğ ı g ö z ü y l e b a k ı l d ı ğ ı n d a n , y o ğ u n b i r s ö m ü r ü y l e k a r ş ı k a r s ı ­

y a g e l e c e k t i r . Ü s t e l i k k a z a n d ı ğ ı p a r a y ı k e n d i b a ş ı n a k u l l a n m a o l a ­

n a ğ ı n d a n b i l e y o k s u n d u r . K a d ı n l a r ı n e ğ i t i m o l a n a k l a r ı n d a n y o k s u n

b ı r a k ı l m a l a r ı d a a y n ı a n l a y ı ş ı n ü r ü n ü d ü r .

G e r ç e k t e , b u g ü n k ü b u r j u v a a i l e s i , s e r m a y e v e k â r t e m e l i n e d a ­

y a n m a k t a d ı r . Ç ü n k ü b u ş a r t l a r a l t ı n d a y a p ı l a n e v l i l i k , ç o ğ u n l u k l a

e n p i s f u h u ş ş e k l i n e d ö n ü ş ü r . « E ğ e r k a d ı n a l e l a d e o r o s p u d a n a y r ı l ı -

y o r s a , b u n u n t e k n e d e n i , v ü c u d u n u , b i r ü c r e t l i g i b i , p a r ç a b a s ı n a

k i r a l a m a y ı p , b i r k ö l e g i b i , b i r s e f e r d e t a m a m e n s a t m a s ı d ı r . » ( 1 )

« E r k e ğ i e r k e k l i ğ i n d e n v e k a d ı n ı k a d ı n l ı ğ ı n d a n e d e n , o n l a r ı e r ­

k e ğ e g e r ç e k k a d ı n l ı k v e k a d ı n a g e r ç e k e r k e k l i k s u n a m a z d u r u m d a

b ı r a k a n b u d u r u m , h e r i k i c i n s i v e o n l a r ı n k i ş i l i ğ i y l e ö v ü n e n i n s a n ­

l ı ğ ı e n b a y a ğ ı c a a ş a ğ ı l a y a n b u d u r u m , p e k ö v ü l e n u y g a r l ı ğ ı m ı z ı n

s o n ü r ü n ü d ü r , y ü z l e r c e k u ş a ğ ı n k e n d i d u r u m l a r ı n ı v e k e n d i l e r i n i

i z l e y e n l e r i n k i n i i y i l e ş t i r m e k i ç i n g ö s t e r d i k l e r i b ü t ü n ç a b a l a r ı n y e n i

s o n u c u d u r ! » ( 2 )

K a d ı n l a r ı n e r k e k l e r e g ö r e h o r g ö r ü l m ü ş l ü ğ ü , o n l a r ı n 1 9 . y y . ' d a

b a z ı t e p k i l e r i n i n g e l i ş m e s i n e n e d e n o l m u ş t u r . B u d u r u m a b i r s o n

v e r m e k i s t e y e n k a d ı n l a r , 1 9 6 0 y ı l l a r ı n d a b o y u t l a r ı g e n i ş l e y e n « F e ­

m i n i s t » h a r e k e t i n ö n c ü l e r i o l d u l a r . B u a m a ç l a k u r d u k l a r ı ö r g ü t l e r

y o l u y l a g ö s t e r i l e r , t o p l a n t ı l a r y a p t ı l a r . V e f e m i n i s t h a r e k e t l e r i n g e -

T A V I R / 1 0 3

l i ş m e s i s o n u c u 1 9 7 5 y ı l ı , B i r l e ş m i ş M i l l e t l e r t a r a f ı n d a n D ü n y a K a ­

d ı n Y ı l ı o l a r a k i l â n e d i l d i . F e m i n i s t l e r , k a d ı n ı n e v i ş l e r i n d e y a r d ı m

g ö r m e s i , e r k e k l e r l e a y n ı ü c r e t i a l m a s ı v e e r k e k l e r i n y a p t ı ğ ı h e r i ş i

y a p a b i l m e s i , k a d ı n ü z e r i n d e k i c i n s e l b a s k ı n ı n k a l d ı r ı l m a s ı v b . ş e k ­

l i n d e k i i s t e m l e r i n i ö n e s ü r ü y o r l a r d ı . A n c a k , f e m i n i s t l e r , o l g u y u ,

t ü m e r k e k l e r i n t ü m k a d ı n l a r ı s ö m ü r m e s i o l a r a k g ö r ü y o r l a r d ı ; v e

a s l ı n d a s ö m ü r ü l m e l e r i n i n n e d e n l e r i y l e d e ğ i l s o n u ç l a r ı y l a i l g i l e n i ­

y o r l a r d ı . F e m i n i s t h a r e k e t l e r n i t e l o l a r a k g e r e k l i d e ğ i ş i m i s a ğ l a y a ­

m a m ı ş l a r d ı r . Ç ü n k ü , e k o n o m i k z o r u n l u k l a r n e d e n i y l e ç a l ı ş a n k a ­

d ı n l a r , v a r o l a n ü s t y a p ı k u r u m l a r ı n ı n b a s k ı s ı a l t ı n d a i k i n c i l d u r u m ­

l a r ı n ı d e ğ i ş t i r e m e m i ş l e r d i r . Ç a l ı ş m a h a y a t ı n a g i r m e s i , k a d ı n ı n ö z ­

g ü r l e ş m e s i y o l u n d a b i r a d ı m o l m a k l a b e r a b e r , t ü m o l a r a k k u r t u l u ş u

g e t i r e m e m i ş t i r . K a d ı n i l e e r k e k a r a s ı n d a k i y a s a l e ş i t s i z l i ğ i k a l d ı r ­

m a y a y ö n e l i k ç a b a l a r ( e ş i t i ş , a y n ı ü c r e t v b . ) k a d ı n l a r ı n g e r ç e k t e n

y a ş a m s o r u n l a r ı d ı r . A n c a k , k a d ı n ı n s ı n ı f s a l a n a l i z i n i y a p m a k , k a d ı ­

n ı n t u t s a k l ı ğ ı n ı n n e d e n l e r i y l e s o n u ç l a r ı a r a s ı n d a k i i l i ş k i y i d o ğ r u

k o y m a k g e r e k i r . K a d ı n l a e r k e k a r a s ı n d a h e r n e k a d a r y a s a l e ş i t l i k

s a ğ l a n s a b i l e , e v l i l i ğ i n s o n u c u o l a r a k k a d ı n ı n e r k e ğ e o l a n e k o n o m i k

b a ğ ı m l ı l ı ğ ı v e i ş h a y a t ı n d a a l a b i l d i ğ i n e s ö m ü r ü l m e s i , k a p i t a l i s t t o p ­

l u m s ı n ı r l a r ı i ç i n d e k a l d ı ğ ı s ü r e c e o r t a d a n k a l d ı r ı l a m a z . Ç ü n k ü b u

k o ş u l l a r , s ı n ı f l ı t o p l u m u n t e m e l i l i ş k i v e ç e l i ş k i l e r i n d e n k a y n a k l a n ­

m a k t a d ı r .

8 M a r t D ü n y a K a d ı n l a r G ü n ü ' n d e y a p ı l a c a k ç a l ı ş m a l a r , b u k o ­

ş u l l a r g ö z ö n ü n e a l ı n a r a k d e ğ e r l e n d i r i l d i ğ i n d e b a ş a r ı y a u l a ş a b i l i r

( g e r ç e k i ş l e v g ö r ü r l e r ) G ü n ü m ü z d e ç e ş i t l i ü l k e l e r d e k a d ı n - e r k e k

b i r l i k t e v e r i l e n m ü c a d e l e l e r s o n u c u , t o p l u m l a r y e n i k a z a n ı m l a r e l d e

e t m e k t e d i r l e r . T o p l u m u m u z d a d a i k i n c i s ı n ı f i n s a n k o n u m u n d a o l a n

k a d ı n l a r ı m ı z ı n b u k o n u m u n d ü z e l t i l m e s i , y e n i k a z a n ı m l a r e l d e e d i l ­

m e s i d o ğ r u l t u s u n d a d i ğ e r k a z a n ı m l a r m e l d e e d i l m e s i n d e o l d u ğ u g i ­

b i , k a d ı n - e r k e k e l e l e v e r e r e k m ü c a d e l e e d i l m e l i d i r . 8 M a r t h e m b u

m ü c a d e l e n i n y o ğ u n l a ş t ı r ı l d ı ğ ı , h e m b u r j u v a z i n i n k a d ı n ı m e t a o l a ­

r a k d e ğ e r l e n d i r e n , y o z i l i ş k i l e r i n i n a r a c ı o l a r a k g ö r e n a n l a y ı ş ı n ı n

t e ş h i r e d i l d i ğ i , s o s y a l i s t t o p l u m d a k a d ı n ı n k o n u m u n u n v e k a d ı n e r ­

k e k i l i ş k i l e r i n i n n a s ı l o l a c a ğ ı n ı n s e r g i l e n d i ğ i b i r g ü n o l a r a k d e ğ e r ­

l e n d i r i l m e l i d i r .

K a d ı n l a r ı n g e r ç e k a n l a m d a ö z g ü r l e ş m e s i , a n c a k v e a n c a k k a ­

p i t a l i z m i n y ı k ı l m a s ı y l a g e r ç e k l e ş e b i l i r . Y e n i k u r u l a c a k o l a n t o p l u m ,

e s k i d ü n y a g ö r ü ş ü n ü n k a l ı n t ı l a r ı n d a n a r ı n ı p b e r r a k l a ş t ı k ç a k a d ı n ­

l a r ı n d a k u r t u l u ş u t a m a m l a n m ı ş o l a c a k t ı r . « B u k o ş u l l a r a l t ı n d a

m a d d i ç ı k a r i l i ş k i s i n e d a y a n a n v e e k o n o m i k b i r b i r i m o l a n b u r j u v a

1 0 4 / T A V I R

a i l e s i , y e r i n i , i k i k i ş i n i n ö z g ü r s e ç i m i n e d a y a n a n , m a d d i ç ı k a r k a y -

g u l a r ı n d a n , d i n s e l ö n y a r g ı l a r d a n , a t a e r k i l y a s a k l a r v e d e ğ e r l e r d e n ,

y a s a l e n g e l l e r d e n , g a y r ı m e ş r u ç o c u k s o r u n u n d a n a r ı n m ı ş , e ş l e r i n

k a r ş ı l ı k l ı s e v g i v e s a y g ı s ı ü z e r i n e k u r u l m u ş b e r a b e r l i ğ e b ı r a k a c a k ­

t ı r . » ( 3 )

( 1 ) A i l e n i n , Ö z e l m ü l k . D e v . K ö k / F . E N G E L S s : 9 5

( 2 ) K a d ı n v e A a i l e , M A R X - E N G E L S - L E N İ N s : 160

( 3 ) T ü r k i y e ' d e K a d ı n ı n S o s y o - E k o n o m i k D u r u m u , T İ B Y . s : 9 1

T A V I R / 1 0 5 -

/ *

Ö L Ü M Ü N Ü N

3 2 . Y I L I N D A

S . M .

A Y Z E N Ş T A Y N

S o v y e t l e r B i r l i ğ i ' n d e , s i n e m a a l a n ı n d a , t a m a n l a m ı y l a b i r s e f e r ­

b e r l i k 1 9 2 2 y ı l l a r ı n d a b a ş l a t ı l m ı ş t ı r . D a h a s o n r a b u 1 9 2 3 - 1 9 2 4 y ı l l a ­

r ı n d a d a s ü r d ü r ü l ü r . P a r t i n i n g ü ç l ü b i r s o s y a l i s t s i n e m a y a r a t m a

ç a ğ r ı s ı n a i l k y a n ı t , 1 9 2 5 y ı l ı n d a « P o t e m k i n Z ı r h l ı s ı » a d l ı f i l m l e g e l i r .

F i l m i n y ö n e t m e n i « S e r g e y M i h a i l o v i ç A y z e n ş t a y n » d ı r . . .

A y z e n ş t a y n i l k f i l m i n i 1 9 2 3 y ı l ı n d a y a p a r . O s t r o v s k i ' n i n y a p ı t ı ­

n ı n s a h n e y e k o y u l m a s ı n d a k u l l a n ı l m a k ü z e r e , y i n e y a p ı t t a n e s i n l e ­

n e r e k y a p t ı ğ ı b u f i l m d e a m a c ı n a u l a ş a m a z .

O n u i z l e y e n y ı l , K o u l e c h o f f ' u n k u r a m l a r ı n a b a ğ l ı k a l a r a k h i ç ­

b i r a k t ö r e b a ş v u r m a d a n G R E V ' i y a p a r . G r e v f i l m i s o m u t o l a y l a r d a n

o l u ş m a z , d o l a y ı s ı y l a b a r ı n d ı r d ı ğ ı s o y u t l u k f i l m e z a r a r v e r i r . A n c a k

b u n a k a r ş ı n , f i l m d e k i b e l i r g i n d u y g u s a l l ı k , g e r ç e k h e y e c a n , ş a ş ı r ­

t ı c ı g ö r s e l k ı s a l t m a l a r v e b a ş a r ı l ı k i t l e s a h n e l e r i « P o t e m k i n » i n u l a ­

ş a c a ğ ı b a ş a r ı y ı m ü j d e l e m e k t e d i r .

B u r a d a A y z e n ş t a y n ' ı n k u r g u y ö n t e m i n d e n s ö z e t m e k t e y a r a r

v a r . A y z e n ş t a y n i ç i n k u r g u , b i r b i r i n i i z l e y e n i k i p l a n a r a s ı n d a k i i l i ş -

1 0 6 / T A V I R

k i s o n u c u s e y i r c i n i n z i h n i n d e b i r d ü ş ü n c e v e b u n u n s o n u c u o l a r a k

d a b i r d ü ş ü n c e l e r b ü t ü n ü o l u ş t u r a r a k f i l m i n h e y e c a n y a d a d i y a l e k ­

t i k a m a c ı n a v a r m a s ı i ç i n b i r d u y g u ş o k u y a r a t m a k t ı r . G r e v ' d e , m e ­

t a l u r j i f a b r i k a s ı n d a k i g r e v i n Ç a r o r d u l a r ı n c a b a s t ı r ı l m a s ı s ı r a s ı n d a ,

k o v a l a n a n v e m i t r a l y ö z l e t a r a n a n i ş ç i l e r i g ö s t e r e n p l a n l a r ı n a r a ­

s ı n a , b i r m e z b a h a d a b o ğ a z l a n a n ö k ü z g ö r ü n t ü l e r i n i y e r l e ş t i r i r . S o ­

n u ç ç o k e t k i l e y i c i d i r . G e r ç e k t e b ü t ü n o l a y l a r f a b r i k a d a g e ç m e k t e ­

d i r . M e z b a h a s a h n e s i k e y f i o l a r a k k e n d i d ı ş ı n d a g e l i ş e n b i r o l a y ı n

i ç i n e k o n m u ş t u r . B u d o ğ r u d a n d o ğ r u y a y ö n e t m e n i n , a n l a t t ı ğ ı k o n u ­

n u n g e l i ş m e s i b a k ı m ı n d a n b e l i r l i b i r d ü ş ü n c e y i o r t a y a ç ı k a r m a k

i ç i n y a p t ı ğ ı b i r u y g u l a m a d ı r . ( A t r a k s i y o n l a r ı n k u r g u s u / M o n t a g e

d ' a t t r a c t i o n s ) .

1 9 2 5 ' d e « P o t e m k i n Z ı r h l ı s ı » n ı y a p a r . F i l m i n s e n a r y o s u 1 9 0 5 d e v ­

r i m i n i n ü n l ü e p i z o d l a r m d a n b i r i n i n b a s i t b i r a n l a t ı m ı d ı r . K o k m u ş

e t v e r i l m e s i n d e n d o l a y ı z ı r h l ı d a b a ş l a y a n i s y a n , g e m i n i n b u l u n d u ğ u

ş e h i r d e b a ş l a y a n b i r g e n e l g r e v l e a y n ı z a m a n a r a s t l a m ı ş t ı r . B ö y l e

b i r p a r a l e l l i k t e g e l i ş i r o l a y l a r . « P o t e m k i n » s e n a r y o s u s i n e m a y a u y ­

g u n l u ğ u a ç ı s ı n d a n d e v r i n i n e n b a ş a r ı l ı s e n a r y o s u d u r . « S i n e m a y a

u y g u n l u k » t a n k a s ı t , « f i k i r l e r i n o r t a y a k o y u l m a s ı n d a o l a y ı n h i ç b i r

z a m a n k u r b a n e d i l m e d i ğ i » d i r v e « o l a y ı n s i n e m a t o g r a f i k d r a m a t u r j i

k u r a l l a r ı ç e r ç e v e s i n d e g e l i ş m e s i » d i r .

P o t e m k i n ' d e n i k i s a h n e .

H e r k o p y a s ı t e k t e k e l d e r e n k l e n d i r i l e n , « d ü ş ü n c e n i n b i ç i m e ü s ­

t ü n l ü ğ ü n ü » e n i y i ş e k i l d e v e r e n « P o t e m k i n Z ı r h l ı s ı » « K ı z ı l B a y r a ğ ı y l a »

« A y z e n ş t a y n ' ı n y a p t ı k l a r ı n ı n e n i y i s i » o l d u ğ u g i b i , « b ü t ü n - z a m a n ­

l a r ı n d a e n i y i f i l m i » o l u r .

Y a p ı t ı n m e s a j ı , d e v r i m i n m e s a j ı d ı r . F i l m i n h e r i m a j ı n a s i n m i ş

v e s e y i r c i y e h e r i m a j d a s o l u y a n b u b ü y ü k s o l u k , i s y a n ı n , b a ş k a l d ı r ­

m a n ı n , d e v r i m i n s o l u ğ u , i d e o l o j i k v e a r t i s t i k ( s a n a t s a l ) i n c e l i ğ i n d e

T A V I R / 1 0 7

u y u m l u l u ğ u y l a f i l m i h a k e t t i ğ i y e r e o t u r t u r . A y z e n ş t a y n b u f i l m i n ­

d e ( P O T E M K İ N Z I R H L I S I ) , r e f l e k s k u r g u d i y e a d l a n d ı r ı l a n , i ç e r i ­

ğ i n b e l i r l e d i ğ i s i m g e l e r i k u l l a n d ı ğ ı b i r u y g u l a m a y a g i d e r . B u , k o ­

n u n u n m a n t ı k s a l g e l i ş m e s i i ç i n d e e l e a l ı n m ı ş v e o r a d a t u t u l m u ş a n ­

l a m l ı o l g u l a r ı n k u r g u s u d u r .

A y r ı c a , « b i r h a r e k e t i n n e s n e l g e r ç e ğ i i ç i n d e b ü t ü n ü y l e v e r i l e b i l ­

m e s i i ç i n o n u n k o l l e k t i f b i r h a r e k e t o l m a s ı g e r e k m e k t e d i r . T e k i l ,

b i r e y s e l h e m e n h e m e n h i ç b i r h a r e k e t b ö y l e g ö s t e r i l m e z . A y z e n ş t a y n

y a e t k i l e r i n i g ö s t e r e r e k n e d e n i n i h i s s e t t i r i r y a d a ( ç o k g e r e k l i d e ­

ğ i l s e ) b u h a r e k e t i n h a z ı r l a n ı ş s ü r e s i n i h i ç g ö s t e r m e z . B i r p l a n d a

b i r d a v r a n ı ş ı n a n c a k b a ş ı g ö s t e r i l m i ş s e , b u d a v r a n ı ş ı n s o n u ç l a r ı n ı

h e m e n s o n r a g e l e n p l a n d a b u l u r u z . Ö r n e ğ i n , b i r a s k e r e l i n d e t u t ­

t u ğ u k ı l ı c ı h a v a y a k a l d ı r ı r , v u r a c a k t ı r . P l a n o r a d a k e s i l i r , s o n r a k i

p l a n d a k ı l ı c ı n k e s t i ğ i b i r k a d ı n y ü z ü g e l i r . B ö y l e c e A y z e n ş t a y n b i r

h a r e k e t i n h a z ı r l a n ı ş ı n ı v e s o n u c u n u g ö s t e r i r . F i l m l e r i n e v e ö z e l l i k l e

P o t e m k i n Z ı r h l ı s ı ' n a o b ü y ü k d i n a m i k g ü c ü v e « h a r e k e t l e r i n

ö z e t l e n m i ş h a l i n i » v e r e n b u t ü r u y g u l a m a l a r d ı r . »

« P o t e m k i n » 1 9 2 6 ' d a A m e r i k a ' d a « y ı l ı n e n i y i f i l m i » u n v a n ı n ı ,

P a r i s S a n a t G a l e r i s i ' n d e a l t ı n m a d a l y a y ı k a z a n ı r . 1 9 5 4 ' d e B r ü k s e l

S i n e m a t e k ' i n i n d ü z e n l e d i ğ i r e f e r a n d u m d a , 1 9 5 8 ' d e B r ü k s e l E v r e n s e l

S e r g i s i ' n d e « b ü t ü n z a m a n l a r ı n e n i y i f i l m i » s e ç i l i r . K ı s a c a s ı , « P o ­

t e m k i n Z ı r h l ı s ı » o y ı l l a r d a h e n ü z y e n i b i r s a n a t s a y ı l a b i l e c e k s i n e ­

m a s a n a t ı n ı n g ü c ü n ü v e y e t k i n l i ğ i n i o r t a y a k o y a n b i r b a ş e s e r d i r .

A y z e n ş t a y n d a h a s o n r a , « M a r k s i s t D i y a l e k t i k » g i b i k o n u l a r ı

f i l m e ç e k m e y i d ü ş ü n ü r v e K a r l M a r k s ' ı n « K a p i t a l » i n i p e r d e y e a k ­

t a r m a y ı ö n e r i r . B u a n l a y ı ş l a , K o m ü n i s t P a r t i n i n g e n e l ç i z g i s i n i , k ö ­

y ü n k o l l e k t i f l e ş t i r i l m e s i s ü r e c i v e p l a n ı n ı a n l a t a n b i r f i l m y a p m a y a

k a r a r v e r i r , v e ç a l ı ş m a y a b a ş l a r . A n c a k , b u s ı r a d a 1 9 1 7 d e v r i m i n i n

o n u n c u y ı l d ö n ü m ü y l e i l g i l i f i l m y a p m a k l a g ö r e v l e n d i r i l i r , v e ç a l ı ş ­

m a s ı y a r ı d a k a l ı r . B u g ö r e v l e , J o h n R e e d ' i n « D ü n y a y ı S a r s a n O n

G ü n » a d l ı k i t a b ı n d a n e t k i l e n e n « E K İ M » i y a p a r . O l u m l u d r a m a t i k

g e l i ş i m i y l e o l d u k ç a b a ş a r ı l ı b i r t a r i h i - f i l m o l a n « E k i m » , P o t e m k i n » i

a ş a m a z . B u n u n n e d e n i A y z e n ş t a y n ' ı n d a h a önce a ç t ı ğ ı m ı z « k u r g u

y ö n t e m i n i n » f i l m i k a r m a ş ı k l a ş t ı r d ı ğ ı v e b u k a r m a ş ı k l ı ğ ı n d a ö z ü

v e r m e d e ç o k s o y u t ( e n t e l l e k t ü e l c e d e d i y e b i l i r i z ) k a l d ı ğ ı d ı r . P o t e m -

k i n ' i n e n i y i g ö r ü n t ü l e r i y l e e ş d e ğ e r s a y ı l a b i l e c e k g ö r ü n t ü l e r d i r ,

E k i m ' d e n b i z e k a l a n . . .

E k i m ' i n b i t i m i y l e , G e n e l Ç i z g i ' y i e l e a l ı r . S o n r a d a n « E S K İ v e

Y E N İ » a d ı n ı a l a n f i l m i n , s o y u t s l o g a n r e s i m l e r i , t a ş l a m a l a r ı n a ş ı r ı

k i b a r l ı ğ ı , g e r ç e k s ı c a k l ı ğ ı n e k s i k l i ğ i ( k ı r s a l y a ş a m a y a b a n c ı o l u ş u

1 0 8 / T A V I R .

v e b u n a b a k ı ş a ç ı s ı n ı n k e n t s e l l i ğ i ) v e , « e n t e l l e k t ü e l l i ğ i » b a ş a r ı l ı b i r

e s e r o l m a s ı n ı e n g e l l e r .

P o t e m k i n ' l e a d ı n ı d ü n y a y a d u y u r a n A y z e n ş t a y n A m e r i k a y a d a ­

v e t e d i l i r . O r a d a C h a r l i e C h a p l i n ( Ş a r l o ) , U p t o n S i n c l a i r v e W a l t

D i s n e y ' l e t a n ı ş ı r . A n c a k « k a p i t a l i s t s i n e m a y l a g e ç i n e m e y e n » A y ­

z e n ş t a y n , t a s a r ı l a r ı n ı g e r ç e k l e ş t i r e m e z . B u n u n ü z e r i n e y a z a r U p t o n

S i n c l a i r ' i n s a ğ l a d ı ğ ı o l a n a k l a r l a « Q U E V İ V A M E X İ C O » a d l ı b i r f i l m

ç e k m e k a m a c ı y l a M e k s i k a ' y a g i d e r , v e ç a l ı ş m a l a r ı n a b a ş l a r . A n c a k

b i r s ü r e s o n r a S i n c l a i r ' l e a r a l a r ı n d a d o ğ a n a n l a ş m a z l ı k s o n u c u , S i n c ­

l a i r y a r d ı m ı k e s e r v e f i l m y a r ı d a k a l ı r . A y z e n ş t a y n M e k s i k a ' y ı t e r k e -

d e r . S i n c l a i r , A y z e n ş t a y n ' a v e r d i ğ i s ö z ü t u t m a z , f i l m i n ç e k i l e n k ı ­

s ı m l a r ı p a r ç a l a n a r a k ( S o l L e s s e r a d l ı T a r z a n f i l m l e r i n i n y a p ı m c ı s ı

t a r a f ı n d a n ) t i c a r î a m a ç l ı b i r f i l m o l a n « M e k s i k a ' d a F ı r t ı n a » a d l ı

f i l m d e k u l l a n ı l ı r .

A y z e n ş t a y n ' ı n ö l ü m ü n d e n

s o n r a t a m a m l a n a n f i l m N e w

Y o r k S a n a t M ü z e s i ' n d e n S o v ­

y e t l e r B i r l i ğ i ' n e g e t i r i l e r e k f i l ­

m i n k a m e r a m a n ı v e y ö n e t m e n

y a r d ı m c ı s ı o l a n E d o u a r d T i s s e

t a r a f ı n d a n k u r g u l a n m ı ş , g e ç t i ­

ğ i m i z y ı l M o s k o v a F i l m F e s t i ­

v a l i n d e g ö s t e r i l m i ş t i r . E s t e t i k

a ç ı d a n A y z e n ş t a y n ' ı n i l k e s e r ­

l e r i a r a s ı n d a d ı r d e n i l e b i l i r .

D a h a s o n r a « B E J İ N Ç A Y I R I » n a b a ş l a r . A y z e n ş t a y n ' ı n e n a c ı

b a ş a r ı s ı z l ı ğ ı d ı r b u f i l m . T e r s l i k l e r l e d o l u A m e r i k a y o l c u l u ğ u n u n ü z e ­

r i n e b i n e n « B e j i n Ç a y ı r ı » n ı n b a ş a r ı s ı z l ı ğ ı n ı y i n e A y z e n ş t a y n , « A L E X -

A N D R E N E V S K Y » l e b i t i r i r . B u d a t a r i h i b i r f i l m d i r . A y z e n ş t a y n ' ı n

t a r i h s e l a r a ş t ı r m a l a r a o l a n e ğ i l i m i o n u b u k e z 1 2 4 2 ' y e , M o ğ o l T ö t o n

Ş ö v a l y e l e r i n i n R u s y a ' y ı i s t i l â e t t i ğ i y ı l l a r a g ö t ü r ü r . E d o u a r d T i s s e '

n i n A y z e n ş t a y n ' ı n e s k i z o l a r a k g e r ç e k l e ş t i r d i ğ i g ö r ü n t ü l e r i e n i y i

ş e k i l d e e l e a l a b i l m e s i , f i l m i n e r e d e y s e b i r s i n - o p e r a h a l i n e g e t i r e n

P r o k o f i e v ' i n m ü z i ğ i , N i k o l a y Ç e r k a s o v ' u n ( A . N e v s k i r o l ü n d e k i o y u n ­

c u ) o l a ğ a n ü s t ü o y u n u , e s e r i « P o t e m k i n » d ü z e y i n e u l a ş t ı r ı c ı e t m e n ­

l e r a r a s ı n d a d ı r .

N e v s k y b a ş a r ı s ı A y z e n ş t a y n ' ı t e k r a r c a n l a n d ı r ı r . B i r ç o k p r o j e s i

v a r d ı r , Ö r n e ğ i n « B o r i s G o d o u n o v » u , « M m e B o v a r y » y i f i l m y a p m a k

T A V I R / 1 0 9

« Q u e V i v a M e x i c o » f i l m i n d e n b i r s a h n e .

i s t e r . P a v l e n k o ' n u n « F e r g a n a K a n a l ı » a d l ı s e n a r y o s u ü z e r i n e y a p ­

t ı ğ ı ç a l ı ş m a n ı n e p e y b i r y o l a l d ı ğ ı s ı r a d a ( 1 9 4 0 ) « K O R K U N Ç İ V A N » ı

b u l u r . B ü t ü n ç a l ı ş m a l a r ı n ı b i r y a n a b ı r a k a r a k « K o r k u n ç İ v a n » a b ü ­

y ü k b i r ö z e n l e b a ş l a r . A m a c ı A l e x a n d r e N e v s k y ' d e n d a h a y ü k s e k

b i r n o k t a y a u l a ş m a k t ı r . « ( . . . ) İ v a n , 1 7 y a ş ı n d a y k e n k e n d i i r a d e s i y l e

y e t k i s i s ı n ı r s ı z b i r Ç a r o l a r a k t a ç g i y m e y i b a ş a r m ı ş , 2 2 y a ş ı n d a

K a z a n ' ı a l a r a k T a t a r b o y u n d u r u ğ u n a s o n v e r m i ş t i r . . . K o r k u n ç

İ v a n ' d a n s ö z e d e n b ü t ü n t a r i h b e l g e l e r i n i , h a l k ş a r k ı v e d e s t a n l a r ı ­

n ı b ü y ü k b i r d i k k a t l e i n c e l e d i m . K a r ş ı k a r ş ı y a o l d u ğ u m s o r u n , 1 6 .

y ü z y ı l ı n b u « D e v l e t k u r m a f i k r i n i n o z a n ı » n ı y e n i d e n ç i z m e k t i . . . »

«ALEXANDRE NEVSKY»

A y z e n ş t a y n , İ v a n ' ı n e y l e m i n d e k i i l e r i c i k i ş i l i ğ e i n a n m ı ş b i r i o l a ­

r a k , « e y l e m s ü r e c i i ç i n d e k i » t a r i h s e l ç e l i ş k i l e r i y u m u ş a t ı r , k ö y l ü n ü n

k ö t ü d u r u m u n u İ v a n ' ı n y e n i l g i y l e s o n u ç l a n a n s a v a ş l a r ı n ı g e ç i ş t i r i r ,

İ v a n ' ı n g ü v e n s i z l i ğ i n i , k ı y ı c ı l ı ğ ı n ı h a k l ı g ö s t e r m e y e ç a l ı ş ı r .

« I V . İ v a n ' ı n , g e r i c i b o y a r l a r a v e ü l k e n i n p a r ç a l a n m a s ı n a k a r ş ı

s ü r d ü r d ü ğ ü m ü c a d e l e y e a d a n m ı ş b u y ü k s e k t r a j e d i u s l û b u i ç i n d e

1 1 0 / T A V I R

A y z e n ş t a y n , t a m a m e n k e n d i n i n o l a n b i r d e v l e t f i k r i , h a l k ı n u l u s a l

b a ğ ı m s ı z l ı ğ ı n ı v e i l e r l e m e y i t e m i n a t a l t ı n a a l a n g ü ç l ü m e r k e z i y e t ç i

b i r i k t i d a r f i k r i i ç i n k a s i d e d ü z m ü ş t ü r » ( R o s t i s l a v Y u r a n e v ) .

« A y z e n ş t a y n K o r k u n ç İ v a n ' ı n ç e k i m i n d e » .

F i l m i n i l k b ö l ü m ü 1 9 4 5 y ı l ı n d a g ö s t e r i l i r . Y ü k s e k s a n a t s a l n i t e ­

l i k l e r e s a h i p o l a n f i l m 1 9 4 6 d a A y z e n ş t a y n ' a , Ç e r k a s o v ' a ( o y u n c u ) ,

B i r m a n ' a ( o y u n c u ) , M o s k v i n ' e ( g ö r ü n t ü y ö n e t m e n i ) , T i s s e ' y e ( g ö ­

r ü n t ü y ö n e t m e n i ) v e P r o k o f i e v ' e ( m ü z i ğ i n y a p ı m c ı s ı ) 1 . d e r e c e S t a -

l i n Ö d ü l ü ' n ü k a z a n d ı r ı r .

1 9 4 5 - 1 9 4 6 y ı l l a r ı n d a f i l m i n i k i n c i b ö l ü m ü n ü y a p a r . B u b ö l ü m

T A V I R / 1 1 1

p a r t i M e r k e z K o m i t e s i n c e e l e ş t i r i l i r : « ( . . . ) A y z e n ş t a y n , İ v a n ' ı n i l e r i ­

c i o p r i ç n i k l e r o r d u s u n u , A m e r i k a n k l u - k l u x - k l a n ' ı n a b e n z e r y o z l a ş ­

m ı ş b i r g ü r u h v e b ü y ü k b i r i r a d e v e s a ğ l a m k i ş i l i k s a h i b i K o r k u n ç

İ v a n ' ı H a m l e t ' e b e n z e r i r a d e s i z v e z a y ı f g i b i g ö s t e r m e k l e , t a r i h s e l

o l g u l a r ı c a n l a n d ı r m a k t a k i b i l g i s i z l i ğ i n i o r t a y a k o y m u ş t u r . »

« K O R K U N Ç IVAN»

A n c a k A y z e n ş t a y n İ v a n ' ı n t e r e d d ü t v e k u ş k u l a r ı n ı f i l m i n t e m a ­

s ı o l a r a k k u l l a n m a z . A m a c ı İ v a n ' ı n k i ş i l i ğ i n d e k i b ü y ü k l ü ğ ü , t e r e d -

d ü t s ü z l ü k l e d e ğ i l , b u t e r e d d ü t l e r i n ü s t e s i n d e n g e l m e y e t e n e ğ i y l e

v e r m e k t i r . K o r k u n ç İ v a n ' ı n k i ş i l i ğ i n i , « y ü k s e k t r a j e d i a r a ç l a r ı i l e

y a r a t m a k , b u k i ş i l i k t e ö z e l i l e g e n e l i n , i s t e m i l e ö d e v i n , k ı y ı c ı l ı k

i l e i n s a n c ı l l ı ğ ı n ç e l i ş k i l e r i n i g ö s t e r m e » ç a b a s ı n d a d ı r .

A y z e n ş t a y n 1 1 Ş u b a t 1 9 4 8 ' d e ö l ü r . F i l m i y a r ı m v e ç ı k a n t a r t ı ş ­

m a l a r d a n ö t ü r ü s ü r ü n c e m e d e k a l m ı ş t ı r . O n y ı l s o n r a , 1 9 5 8 ' d e S o v ­

y e t h ü k ü m e t i f i l m i A y z e n ş t a y n ' ı n g e r ç e k l e ş t i r d i ğ i ş e k i l d e , ç e l i ş k i l e ­

r i v e e ş s i z u s t a l ı k l a y a r a t ı l m ı ş s a h n e l e r i y l e g ö s t e r i m e ç ı k a r ı r .

« P o t e m k i n Z ı r h l ı s ı » , « A l e x a n d r e N e v s k y » , « K o r k u n ç İ v a n » v s . . .

T ü m ü n d e A y z e n ş t a y n ' ı n y a r a t ı c ı k i ş i l i ğ i y l e b ü t ü n l e ş m i ş s a n a t s a l

d e h a s ı n ı , ö z - b i ç i m d e n g e s i n i n s a r s ı l m a z b ü t ü n l ü ğ ü n ü g ö r m e k o l a s ı . . .

D ö n e m i n i n y e t e r s i z t e k n i ğ i y l e « d e v r i m i n s i n e m a s ı » n ı y a p a n A y ­

z e n ş t a y n ' ı n f i l m l e r i , b u g ü n ü n t e k n i ğ i n d e n y a r a r l a n a n f i l m l e r i n y a ­

n ı n d a a y r ı c a l ı ğ ı n ı h a l e n k o r u m a k t a . . .

1 1 2 / T A V I R

I

S İ N E M A D A D O Ğ R U Y O L

V E

D E M İ R Y O L

G ü n e r i Y A M A N

S i n e m a k i t l e l e r e y ö n e l i k g e n i ş l e m e s i n e v e d e r i n l e m e s i n e y e t k i n b i r e t k i l e ­

m e ö z e l l i ğ i o l a n , y a p ı s ı i ç e r i s i n d e h e m e n t ü m s a n a t s a l u n s u r l a r ı b a r ı n d ı r a n b i r

a n l a t ı m a r a c ı . Y a l n ı z o l u ş u m u n u n m a d d i k o ş u l l a r ı v e ö z e l l i k l e t e k n o l o j i k g e l i ş ­

m e l e r s i n e m a n ı n k i t l e a n l a t ı m a r a c ı n d a n ç o k b u r j u v a z i n i n y ö n l e n d i r i c i l i ğ i n d e '

b i r k â r a r a c ı v e i d e o l o j i k s i l a h o l d u ğ u g e r ç e ğ i n i g ö z l e r ö n ü n e s e r i y o r . B u g ü n

A m e r i k a n s i n e m a c ı l a r ı e n ü s t d ü z e y d e t e k n i k o l a n a k l a r l a g e r ç e k l e ş t i r d i k l e r i

f i l m l e r d e ( A v c ı , K ı y a m e t g i b i ) A m e r i k a n e m p e r y a l i z m i n i n s a l d ı r g a n l ı ğ ı n a h a k ­

l ı l ı k p a y ı ç ı k a r m a y a ç a l ı ş ı y o r l a r . E l b e t t e k i , t a r i h i ç i n d e g e l i ş e n , y e n i t o p l u m s a l

d e v r i m c i g ü ç s i n e m a y a k e n d i s ı n ı f ç ı k a r l a r ı d o ğ r u l t u s u n d a y a k l a ş ı m l a r d a b u l u ­

n a c a k v e b u ö n e m l i a r a c a s a h i p ç ı k m a y a ç a l ı ş a c a k t ı r . S . S . C . B . , Ç i n , V i e t n a m ,

K ü b a v e ç o k a y r ı b i r . k o n u m d a F i l i s t i n s i n e m a s ı g i b i .

G e r ç e k l e ş t i r i l m e s i n d e k i m a d d i z o r l u k l a r v e e m p e r y a l i z m i n y e n i s ö m ü r g e c i ­

l i k i l i ş k i l e r i d o ğ r u l t u s u n d a b i ç i m l e n d i r d i ğ i y a p ı d a d e m o k r a t i k ö ğ e l e r i n f a ş i s t t e ­

r ö r e o r a n l a t â l i k a l d ı ğ ı ü l k e k o ş u l l a r ı i ş ç i s ı n ı f ı a d ı n a y o l a ç ı k a n y a d a b i r s o s ­

y a l i s t b i r i k i m a r a c ı o l a r a k b e l i r e n f i l m l e r i s a ğ l ı k l ı b i r ş e k i l d e t a r i h s e l y e r i n e

o t u r t m a k s o r u n u n u g ü n d e m e g e t i r i y o r .

B u k o n u n u n ö l ç ü l e r i n e o l a c a k t ı r ? B i z c e , b u , g ü ç l ü b i r p r o l e t a r y a h a r e k e t i ­

n i n o l m a d ı ğ ı g ü n ü m ü z k o ş u l l a r ı n d a d e v r i m c i m ü c a d e l e n i n i ş ç i s ı n ı f ı m ü c a d e l e ­

s i y l e ç a k ı ş t ı r ı l m a s ı a n l a m ı n d a b i r b i r i k i m i n s a ğ l a n m a s ı n d a a n l a t ı m ı n ı b u l a b i l i r .

İ k i n c i s i i s e , b u ç i z g i n i n z o r u n l u b i ç i m i o l a r a k a n t i - f a ş i s t m ü c a d e l e y e k a t k ı a r a n ­

m a l ı d ı r b u t ü r f i l m l e r d e .

T ü r k s i n e m a s ı d a t o p l u m s a l g e l i ş m e l e r i , d e ğ i ş m e l e r i k ı p a r d a n m a l a r ı k e n d i

y a p ı s ı i ç i n d e y a n s ı t ı r k u ş k u s u z . G e n e l d e k i t a v r ı k a b a c a i k i ç i z g i y e a y r ı l a b i l i r .

B u r j u v a i d e o l o j i s i n i n v e d o l a y ı s ı y l a e m p e r y a l i z m i n k ü l t ü r p o l i t i k a s ı n ı n t o p l u m

ü z e r i n d e e t k i l i k ı l ı n m a s ı ç a b a l a r ı . V e s o s y a l y a p ı y ı i r d e l e m e y e ç a l ı ş a n g i r i ş i m ­

l e r . B i r y a n d a a ğ l a t ı , s e k s , k a r e t e f i l m l e r i ; d i ğ e r y a n d a t o p l u m s a l g e r ç e k l e r i

a r a ş t ı r ı p , s o r u n l a r a c e v a p a r a m a y a ç a l ı ş a n s i n e m a ü r ü n l e r i . İ k i n c i ç i z g i d e y a ­

p ı l a n f i l m l e r i n m a d d i y e t e r s i z l i ğ i o n l a r ı Y e ş i l ç a m s e r m a y e s i n e b a ğ ı m l ı k ı l a r v e

s e r m a y e i d e o l o j i s i b i r s ü r e b u f i l m l e r i k e n d i s ö m ü r ü v e h e d e f s a p t ı r m a a r a c ı

d o ğ r u l t u s u n d a k u l l a n m a y ı b a ş a r ı r . Ç ü n k ü b u t ü r p o p ü l i s t f i l m l e r Y e ş i l ç a m ç i z ­

g i s i n e a l t e r n a t i f b i r y a p ı g e t i r e m e z l e r . V e s o n u ç t a a y n ı s e r m a y e t a r a f ı n d a n k â r

a m a c ı y l a y a p ı m l a r ı s ü r d ü r ü l ü r . B u k o n u d a e n y e n i ö r n e k : A l m a n y a A c ı V a t a n .

F i l m , A l m a n y a ' d a k i ü r e t i m i l i ş k i l e r i , y a b a n c ı i ş ç i l e r i n e m e ğ i n i n s ö m ü r ü l m e s i v e

T A V I R / 1 1 3

g i d e r e k d a h a ç o k s ö m ü r ü l m e s i ; i k i k i ş i n i n , G ü l d a n e v e o n u n l a y a p t ı ğ ı b i ç i m s e l

b i r e v l i l i k s a y e s i n d e A l m a n y a ' y a g i d e b i l e n , d a h a s o n r a i s e G ü l d a n e ' n i n i s t e ğ i

ü z e r i n e e v l i l i k l e r i g e r ç e k a n l a m k a z a n a n M a h m u t ' u n ç e v r e s i n d e a n l a t ı l ı r . O l a y

b u i k e n a n l a t ı m Y e ş i l ç a m k a l ı p l a r ı i ç i n d e k a l ı n a r a k g e r ç e k l e ş t i r i l i r . U s a n d ı r ı c ı

y ü z ç e k i m l e r i , e l e l e d o l a ş m a s a h n e l e r i v e ö z e l l i k l e s o n s a h n e l e r , T ü r k s e y i r c i s i ­

n e y ı l l a r d ı r k a z a n d ı r ı l a n a l ı ş k a n l ı ğ ı « k u l l a n m a » ş e k l i n d e y o r u m l a r ı y a n ı n d a

g e t i r m i ş t i r . E l e ş t i r i c i k i t l e n i n b e k l e d i ğ i i s e b ö y l e c a n l ı v e z e n g i n b i r k o n u n u n

y i n e c a n l ı , z e n g i n v e k a l ı p l a r d ı ş ı n d a b i r a n l a t ı m l a s e r g i l e n m e s i d i r . Ö z e t l e , b u

p o p ü l i s t e ğ i l i m d e k i y a p ı m l a r d a Y e ş i l ç a m S i n e m a s ı n ı n k a l ı p l a r ı n ı k ı r a m a z . A n ­

c a k T ü r k S i n e m a s ı i ç i n ç o k o l u m s u z d i y e b i l e c e ğ i m i z b u k o ş u l l a r d a y e n i g e l i ş ­

m e l e r i n v a r l ı ğ ı n ı d u y u r m a k g e r e k i y o r . Y e n i a t ı l ı m l a r i s t e y e n y ö n e t m e n l e r y e ­

t e r s i z m a d d i k o ş u l l a r d a o l s a , b i r t a k ı m ç a b a l a r d a b u l u n m a k t a d ı r . S o n u ç a n l a ­

m ı n d a b i r Y a t ı k E m i n e , S ü r ü v e Y u s u f i l e K e n a n b u o l u m l u ç a b a l a r ı n ü r ü n ü

o l a r a k ç ı k a b i l m e k t e . A y r ı c a , i ş ç i s ı n ı f ı a d ı n a y o l a ç ı k t ı ğ ı n ı s ö y l e y e n d a h a b i r

ç o k f i l m . H e r ş e y d e n ö n c e b i z i ş ç i s ı n ı f ı n d a n y a n a o l m a y ı , o n u n d o ğ r u l u ğ u n u ,

h a k l ı l ı ğ ı n ı ö v g ü l e r d ü z m e k l e d e ğ i l , ü l k e n i n m a d d i g e r ç e k l e r i d o ğ r u l t u s u n d a o n u n

k a v g a s ı n ı g e r ç e k ç i y a k l a ş ı m l a r d a b u l u n m a k ş e k l i n d e k a v r ı y o r u z . Y a ş a n t ı m ı z ı n

h e r k e s i t i n d e v a r o l a n ç e l i ş k i l e r i , p r o l e t a r y a i d e o l o j i s i d o ğ r u l t u s u n d a ç ö z m e ç a ­

b a l a r ı n a s i n e m a d a k a t ı l m a l ı . « İ ş ç i s ı n ı f ı n ı n y a ş a y a n d a v a s ı n ı n y a ş a m d o l u s o ­

l u ğ u n u » b u a l a n d a d a h i s s e t t i r m e l i d i r . Ü l k e m i z d e b u g ü n b u ç i z g i d e f i l m l e r y a ­

p ı l m a k t a m ı d ı r ? H e n ü z d e ğ i l . M ü c a d e l e y i h a y a t ı n t ü m a l a n l a r ı n d a v e t a b i i d i r

k i s a n a t t a d a y ü r ü t e c e k d o ğ r u d e v r i m c i ç i z g i n i n s o r u n u d u r d e v r i m c i s i n e m a .

B u g ü n g ö z l e n e n i s e i l e r d e d e v r i m c i n i t e l i ğ e d ö n ü ş e b i l e c e k n i c e l b i r b i r i k i m i n

o l u ş t u r u l m a ç a b a l a r ı d ı r .

T o p l u m s a l y a p ı y ı v e g ü n c e l d e n g e n e l e t ü m o l a y l a r ı b ü t ü n y ö n l e r i v e i l i ş ­

k i l e r i y l e g ö z l e m l e y e m e m e k « M a d e n » , « F ı r a t ' ı n C i n l e r i » , « K a n a l » , « Y o l c u l a r » e n

s o n u n d a d a « D E M İ R Y O L » g i b i f i l m l e r i ç ı k a r ı r .

D E M İ R Y O L y a d a d e s t a n s ı i s m i y l e « F ı r t ı n a İ n s a n l a r ı » . B u f i l m i d e v r i m c i

s i n e m a ü z e r i n e g ö r ü ş l e r i m i z i k ı s m e n d e o l s a a ç a b i l e c e k b i r p l a t f o r m o l a r a k d e ­

ğ e r l e n d i r d i k . F i l m d e ğ e r l e n d i r m e m i z i f i l m i n y ö n e t m e n i Y a v u z Ö z k a n ' l a y a p ­

t ı ğ ı m ı z r ö p o r t a j i z l e m e k t e .

D e m i r Y o l ' u n i y e s e ç t i k ? B i r a z d a h a a ç m a k t a y a r a r v a r . « U s t u r a ü s t ü n d e

y ü r ü y e n v e b u n u y a p a c a k k a d a r i d d i a l ı o l d u ğ u n u s ö y l e y e n » b i r f i l m D e m i r Y o l .

D a n ı ş t a y ' d a n a l ı n a n g ö s t e r i m k a r a r ı n d a n b u y a n a b i r k a ç g ö s t e r i y l e ç o k d a r

b i r k i t l e n i n i z l e n i m i n e s u n u l d u . N i ç i n v i z y o n a g i r m e d i ? H â l â k a p a l ı k a p ı l a r

a r d ı n d a , s i n e m a k u l i s l e r i n d e t a r t ı ş ı l ı y o r . E v e t , b i z c e s o l d e m o k r a t i k k a m u o y u n ­

d a , d e v r i m c i s i n e m a ü r ü n ü o l d u ğ u i d d i a s ı n e d e n i y l e d e v r i m c i k e s i m l e r c e t a r ­

t ı ş ı l m a s ı g e r e k e n b i r f i l m o l d u ğ u i ç i n D e m i r Y o l .

D E M l R Y O L ' U N K I S A Ö Y K Ü S Ü

H a y d a r p a ş a G a r ' ı . D D Y i ş ç i l e r i g r e v h a z ı r l ı ğ ı n d a d ı r l a r . H a z ı r l ı k y a p a n y a l ­

n ı z D D Y i ş ç i l e r i d e ğ i l d i r . Ç o k u l u s l u ş i r k e t y ö n e t i c i l e r i y e r l i o r t a k l a r ı i l e g r e v i n

p o l i t i k s o n u ç l a r ı n ı t a r t ı ş m a k t a , g r e v i n e n g e l l e n m e s i d o ğ r u l t u s u n d a p l a n l a r

y a p m a k t a d ı r l a r . G r e v b a ş l a r , B u r j u v a b a s ı n ı ç o k u l u s l u ş i r k e t l e r i n v e y e r l i i ş -

1 1 4 / T A V I R

b i r l i k ç i l e r i n i n a ğ z ı n d a n y a p t ı k l a r ı d e m o g o j i k y a y ı n l a r l a h a l k ı n d i ğ e r k a t m a n ­

l a r ı n ı D D Y i ş ç i l e r i n e v e g e n e l d e p r o l e t a r y a k a r ş ı s ı n d a k o ş u l l a n d ı r m a k t a d ı r l a r .

Ö t e y a n d a n g r e v y e r i , g r e v d i s i p l i n i d ı ş ı n d a t e l ö r g ü l e r a r k a s ı n d a n s l o g a n l a r l a

g r e v i d e s t e k l e m e i d d i a s ı n d a b i r g r u p g e n ç v a r d ı r . F i l m d e k i a n l a t ı m l a d a v e r i ­

l e n b u « p r o v a k a t ö r » g r u p l a o r g a n i k b a ğ ı o l a n ü ç k i ş i n i n k a ç ı r d ı ğ ı b i r M İ G R O

k a m y o n u ( M i g r o s t a d i y e b i l i r i z ) ' n d a k i y i y e c e k v s . n i n d a ğ ı t ı m ı s ı r a s ı n d a o l a y a

p o l i s m ü d a h a l e e d e r . E y l e m i y a p a n l a r p o l i s t a r a f ı n d a n t e k e r , t e k e r v u r u l u r . B u

e y l e m i n l i d e r i B ü l e n t ( T a r ı k A k a n ) v e D D Y ' d e k i g r e v i y ü r ü t e n H a s a n ( F . H a ­

k a n ) k a r d e ş t i r . İ k i k a r d e ş ç e v r e s i n d e g e l i ş e n o l a y l a r l a i k i d ü n y a g ö r ü ş ü v e r i l ­

m e y e ç a l ı ş ı l ı r . H a y d a r p a ş a G a r ' ı t e k e l c i l e r v e i ş b i r l i k ç i l e r i t a r a f ı n d a n b o m b a l a ­

n ı r . O l a y g a z e t e m a n ş e t l e r i n d e i s e « K o m ü n i s t l e r H a y d a r p a ş a ' y ı b o m b a l a d ı » ş e k ­

l i n d e v e r i l i r . A ğ a b e y h a k l ı ç ı k m ı ş t ı r . K a r d e ş i n i n v e a r k a d a ş l a r ı n ı n h a z ı r l a d ı ğ ı

o r t a m d a t e k e l c i l e r o y u n l a r ı n ı o y n a m ı ş l a r d ı r . . S e n d i k a l a r ı n e y l e m b i r l i ğ i , t ü m

p r o v a k a s y o n l a r a , e n g e l l e m e l e r e r a ğ m e n g r e v i b a ş a r ı y a u l a ş t ı r a c a k t ı r . B ö y l e c e

i ş ç i s ı n ı f ı n ı n d i s i p l i n i n e u y a m a y a n m a c e r a c ı g e n ç l i k m a h k û m e d i l m i ş t i r !

Y a p ı l a n l a r i ş ç i s ı n ı f ı a d ı n a d ı r . E v e t d e , i ş ç i s ı n ı f ı n ı n b i l i m i ( ! ) h e r k e s i n i s ­

t e d i ğ i ş e k i l d e ç ö z e b i l e c e ğ i t e o r i y u m a ğ ı m ı d ı r ? B u f i l m d e d e v r i m c i l i k a d ı n a ,

d e v r i m c i s i n e m a a d ı n a a y a ğ a k a l k t ı ğ ı n ı z ı s ö y l ü y o r s a n ı z d e v r i m c i l e r i n ş u s o r u ­

l a r ı n ı y a n ı t l a m a k z o r u n d a s ı n ı z : H a n i g e r ç e k l i k , o b j e k t i f y a k l a ş ı m l a r ? Y a ş a m

g e r ç e k l e r i n d e n m i k a l k t ı n ı z ? S i n e m a g e r ç e ğ e h i z m e t e d e n , t o p l u m s a l g e r ç e k l e ­

r i g ö z a r d ı e t m e y e n a c ı m a s ı z , y a r g ı l a y ı c ı v e e l e ş t i r e l b i r y a p ı d e ğ i l m i d i r ?

O y s a D e m i r Y o l o r t a y a a l a b i l d i ğ i n e b i ç i m s e l v e m e k a n i k b i r y a k l a ş ı m l a ,

g e r ç e k l e r d e n u z a k b i r a n l a t ı m l a ç ı k ı y o r . M a l z e m e s i g e r ç e k l i k o l m a d ı ğ ı i ç i n s i n e ­

m a s a l ö z e l l i ğ i n i , s a n a t d e ğ e r i n i y i t i r i y o r . G e n e l d o ğ r u l a r d a n u z a k , t o p l u m s a l

g e l i ş m e l e r i k i t l e l e r i n g e r i s i n d e n i z l e y e n , T İ P , T S İ P , T K P . ' n i n s ü b j e k t i v i z m i n i n

e g e m e n o l d u ğ u D e m i r Y o l b u y a n l ı ş v e s ü b j e k t i f d a v r a n ı ş l a r ı n d o ğ a l s o n u c u

o l a r a k , e m p e r y a l i z m i n v e y e r l i i ş b i r l i k ç i l e r i n i n e k m e ğ i n e y a ğ s ü r ü y o r . G e n ç l i k

h e y e c a n ı i l e e y l e m l e r e g i r i ş e n l e r , p r o l e t e r y a n ı n y a n ı n d a o l m a k y e r i n e k ü ç ü k

b u r j u v a d e v r i m c i l i ğ i n i ( ! ) s e ç e n l e r . A s l ı n d a o n l a r d a i y i , c e s u r i n s a n l a r d ı r . A n ­

c a k d o ğ r u y o l d a d e ğ i l l e r d i r . D e m i r Y o l d a k a r a l a m a z ( ! ) b u i n s a n l a r ı . E y l e m ­

c i l e r i n l i d e r i s i n e m a m ı z ı n e n y a k ı ş ı k l ı a k t ö r ü d ü r . S e y i r c i d e a n t i p a t i u y a n d ı r ­

m a s ı d ü ş ü n ü l e m e z ! A r a s ı r a ç ı l g ı n l ı k n ö b e t l e r i , g e l i p g i t s e d e ! ! !

T A V I R / 1 1 5

1 9 7 1 ' d e n b u y a n a , 7 1 ö n c e s i n d e n ç o k f a r k l ı o l a r a k b u g ü n r e v i z y o n i z m

d e v r i m c i l e r a ç ı s ı n d a n t â l i b i r s o r u n d u r . Ü l k e k o ş u l l a r ı , f a ş i z m e k a r ş ı m ü c a d e ­

l e a n l a y ı ş ı t u t a r s ı z y a n l ı ş ç i z g i l e r i h e r g ü n m a h k û m e t m e k t e . A m a r e v i z y o n i z m

s u s m u y o r . B a s ı n ı y l a , y a z a r ı y l a , ç i z e r i y l e v e s i n e m a s ı y l a d e v r i m c i l e r e o l a n k i n i n i

k u s m a y a d e v a m e d i y o r . E g e m e n s ı n ı f l a r l a a y n ı a ğ ı z d a n v e d a h a h e y e c a n l ı .

G r e v ö n c ü l e r i n i n f a ş i s t l e r c e k a t l e d i l e r e k g r e v l e r i n k ı r ı l m a y a ç a l ı ş ı l d ı ğ ı , y a ­

s a k l a n d ı ğ ı k o ş u l l a r d a p r o v a k a s y o n a b e l b a ğ l a y a n , y a n i k o n u s ı k ı n t ı s ı ç e k e n s i ­

n e m a c ı l a r ı m ı z . . . Ş u n u b e l i r t m e k t e y a r a r v a r : Ü l k e m i z d e s o l u n i d e o l o j i k m ü c a ­

d e l e s i n i k o n u a l a n f i l m l e r m u t l a k a y a p ı l m a l ı d ı r . S o l i ç i ç a t ı ş m a n ı n s o n a e r d i r i l ­

m e s i v e i d e o l o j i k m ü c a d e l e p l a t f o r m u n a i t i l m e s i a n l a m ı n d a b i r z o r u n l u l u k t u r

b u , a m a i l k e l e r n e o l m a l ı d ı r ? D e v r i m c i s i n e m a h e r ş e y d e n ö n c e d e v r i m c i s i n e -

» m a n ı n g ö r ü ş l e r i n i n e g e m e n o l d u ğ u b i r y a p ı d ı r . T a r t ı ş ı l m a m a s ı g e r e k e n b i r n o k ­

t a v a r s a o d a d e v r i m c i s i n e m a n ı n ç ı k ı ş n o k t a s ı n ı n « g e r ç e k l i k » o l d u ğ u g e r ç e ğ i ­

d i r . Y a v u z Ö z k a n o l a y l a r a o b j e k t i f b a k a b i l m e , d e r i n l e m e s i n e , e k s i k s i z , n e d e n -

s o n u ç i l i ş k i l e r i i ç i n d e g ö r e b i l m e ş e k l i n d e k i d e v r i m c i s i n e m a ö z e l l i k l e r i n i y a p ı ­

s ı n d a t a ş ı y a m ı y o r .

M i g r o k a m y o n u n u k a ç ı r a n l a r , p o l i s i n g e l m e s i ü z e r i n e p o l i s l e ç a t ı ş m a y a g i ­

r e r l e r . H a l k i k i a t e ş a r a s ı n d a d ı r ( İ ç i n i z r a h a t o l s u n , ö l e n y o k ) . Y ö n e t m e n i n k e n ­

d i s i n e s o r a r s a n ı z b ö y l e b i r g e r ç e k l i k y o k t u r . A m a e y l e m d e y a n l ı ş t ı r . Ö y l e y s e b u

a n l a t ı m ş e k l i n d e n d a h a i y i ( h a l k ı n i k i a t e ş a r a s ı n d a k a l m a s ı ) d a h a b a ş k a b i r

ş e k i l d e b e n b u y a n l ı ş ı v e r e m e m . Y ö n e t m e n , k a f a s ı n d a b e l i r e n d ü ş ü n c e l e r i e y l e ­

m i n b i ç i m i n e y a n s ı t a r a k c a h i l b i r c e s a r e t l i l i k l e g a r i p b i r d ı ş a v u r u m c u l u k d e n e ­

m e s i n e g i r i ş m i ş t i r . A r t ı k g r e v l e r d e d a h i l , ç a r p ı t ı l m ı ş d a o l s a l a r , b i r ç o k e y l e m

b i r e ğ i t i m a r a c ı , e n a z ı n d a n b i r b e l g e s e l l i k t e n ç ı k a r , s ü r ü k l e y i c i l i k , h e y e c a n y a ­

1 1 6 / T A V I R

r a t m a , i l g i n ç o l m a g i b i öğeler f i l m i r a h a t ç a g ö t ü r ü r l e r . Ö z ü n y a n l ı ş l ı ğ ı n d a n k a y n a k l a n a n b i ç i m s e l b i r y a n ı l g ı . . Y ö n e t m e n e s o r a r s a n ı z , b u y e n i b i r a n l a t ı m .denemesid i r . Bize g ö r e ise 1920'ler sessiz s i n e m a s ı n d a F r i t z L a n g ' ı n , R o b e r t W i e n e ' n i n b i ç i m i d i r . E y l e m l e r i d o ğ r u o l a r a k v e r m e k y e r i n e , o n l a r ı n k ö t ü s o n u ç ­l a r ı n ı , y i n e o n l a r ı n h a y a t a g e ç i r i l i ş a n ı n d a b i ç i m l e r i n e y a n s ı t a r a k , ö z ü n s a k ı n ­c a l a r ı n ı n a n l a t ı l m a s ı ! . . .

E v e t , b u t ü r f i l m l e r i n y a p ı l m a s ı b i r z o r u n l u l u k t u r . A m a k a b a b i l g i l e n m e , g e r ç e k l i ğ i n d ı ş ı n d a s u b j e k t i f y a k l a ş ı m l a r b u a m a c a h i z m e t etmez. O l a y l a r g e ­n i ş b o y u t l a r ı y l a e n i n c e a y r ı n t ı s ı n a k a d a r i n e r e k ver i lecekse s o n u ç a l ı n a b i l i r .

D ü ş ü n c e l e r i m i z , a n t i - f a ş i s t m ü c a d e l e n i n a l a b i l d i ğ i n e y ü k s e l d i ğ i b u d ö n e m ­de, t e r c i h i m i z i « B u r j u v a i d e o l o j i s i n i t e ş h i r , k i t l e l e r d e d e v r i m c i c o ş k u y a r a t m a k v e f a ş i s t t e r ö r s o n u c u o l u ş a n â t ı l y a p ı y ı k ı r m a k » g i b i k o n u l a r d a k u l l a n d ı r m a l ı ­dır . H a l k ı m ı z , k i m i n n e o l d u ğ u n u b i l m e l i d i r . A m a f a ş i z m i d e t a n ı m a l ı d ı r . H a y a t p a h a l ı l ı ğ ı n ı n ü z e r i n d e d e d ü ş ü n m e l i d i r . Z a m l a r ı n , f a ş i s t t e r ö r ü n esas k a y n a ğ ı n ı b u f i l m l e r d e t a r t ı ş a b i l m e l i d i r .

D e m i r Y o l b u a n l a m d a cesur b i r f i l m d e ğ i l d i r . B u n o k t a d a ü l k e k o ş u l l a n , s i n e m a i l i ş k i l e r i v e s i n e m a n ı n e g e m e n s ı n ı f l a r ı n k o l a y d e n e t l e y e b i l d i ğ i b i r y a p ı o l m a s ı n ı d a göz ö n ü n e a l m a k g e r e k i r . A m a D e m i r Y o l , b ü t ü n b u k o ş u l l a r a r a ğ ­m e n i d d i a l ı b i r f i l m d i r . C o ş k u l u v e s iyas i h e d e f l e r i , a m a ç l a r ı o l m a y a n D D Y g r e ­v i . ! . M a c e r a c ı l a r m a h k û m e d i l m i ş t i r y a , b u o n l a r i ç i n y e t e r l i d i r . B u r j u v a z i n i n t ü m p i s l i k l e r i n i , k o k u ş m u ş a h l â k a n l a y ı ş ı n ı s e y i r c i y e t a n ı t m a i k i n c i p l â n d a k a l ­m ı ş t ı r . B u d a o k a d a r ö n e m l i d e ğ i l d i r . ( ! ) .

B u y a z ı n ı n h a z ı r l a n d ı ğ ı g ü n l e r d e f i l m i n v i z y o n a g i r m e s i b e k l e n i y o r . G ö s t e ­r i m , B e r l i n F o r u m u ' n a k a t ı l ı p d ö n d ü k t e n s o n r a gerçekleşecek. B u dış g e z i y i , y ö ­n e t m e n i n d ı ş a r d a o n u r l a n d ı r ı l m ı ş ( k u v v e t l i b i r o l a s ı l ı k ) b i r f i l m e k a r ş ı k a ­m u o y u t e p k i l e r i n i n e n aza i n d i r i l m e s i d ü ş ü n c e s i y l e y a p m a m ı ş o l m a s ı , i y i n i -

. y e t l i b e k l e n t i m i z d i r . S o n sözü v e y a r g ı y ı k i t l e y e b ı r a k ı r k e n , s i n e m a y ı s ı n ı f l a r

m ü c a d e l e s i n d e , i ş ç i s ı n ı f ı n ı n b i r s i l a h ı h a l i n e g e t i r m e ç a b a l a r ı n d a s a m i m i , d ü ­r ü s t o l a l ı m d i y o r u z . F a ş i z m e h a y a t p a h a l ı l ı ğ ı n a , a z g ı n e m p e r y a l i s t s ö m ü r ü y e k a r ş ı , o n l a r ı n d e m o g o j i k s a p t ı r m a l a r ı n ı t e ş h i r e t m e k a n l a m ı n d a h e r ü r ü n ü n t ü m d e m o k r a t i k g ü ç l e r i n d e s t e ğ i n d e gerçek i ş l e v i n i k a z a n a c a ğ ı v e s a l d ı r ı l a r a

' k a r ş ı a y a k t a d u r a c a ğ ı d ü ş ü n c e m i z i k o r u m a y a d e v a m e d i y o r u z .

T A V I R / 1 1 7

Y a v u z Ö z k a n ' l a

D E M İ R Y O L

Ü s t ü n e

B i r K o n u ş m a

1 . Ö z g e ç m i ş i n i z d e n k ı s a c a s ö z e d e r m i s i n i z ?

— 1 9 4 2 ' d e d o ğ d u m . İ l k ö ğ r e n i m i m d e n s o n r a ç a l ı ş m a y a b a ş l a d ı m .

1 9 5 8 y ı l ı n d a T u n ç b i l e k k ö m ü r h a v z a s ı n d a i ş ç i l i ğ e b a ş l a d ı m . A s k e r l i k

d ö n ü ş ü a y n ı y e r d e ç a l ı ş ı r k e n « Ç I Ğ L I K İ Ş Ç İ N İ N S E S İ » i s i m l i h a f t a l ı k

b i r g a z e t e ç ı k a r d ı m . « İ ş ç i l e r i y a v a ş ç a l ı ş m a y a t e ş v i k e t t i ğ i m » g e r e k ­

ç e s i i l e i ş t e n a t ı l d ı m . O r m a n G e n e l M ü d ü r l ü ğ ü ' n d e , S a p a n c a O r m a n

İ ş l e t m e s i ' n d e , İ p r a ş P e t r o l R a f i n e r i s i ' n d e i ş ç i o l a r a k ç a l ı ş t ı m . G r e v

y e r l e r i n d e v e f a b r i k a l a r d a o y u n l a r s e r g i l e m e k a m a c ı y l a t ü m o y u n ­

c u l a r ı i ş ç i l e r d e n o l u ş a n « K o c a e l i T i y a t r o s u » n u k u r d u m . İ s t a n b u l ' a

g e l e r e k D o s t l a r T i y a t r o s u ' n u n b i r o y u n u n d a k o n u k o l a r a k o y n a d ı m .

B u s ı r a d a s i n e m a i l e i l g i l e n d i m . B i r k a ç f i l m d e y a r d ı m c ı o y u n c u l u k

y a p t ı m . O n a r k a d a ş l a b i r l i k t e Y e ş i l ç a m s o r u n l a r ı n ı e l e a l a n « Y e n i

T ü r k S i n e m a s ı » d e r g i s i n i ç ı k a r d ı k . A n c a k a r k a d a ş l a r ı m i k i n c i s a y ı ­

d a n s o n r a i ş i n u c u n u b ı r a k t ı l a r . D i ğ e r s a y ı l a r ı ç ı k a r a b i l m e k i ç i n E r ­

d o ğ a n K a r i s i m l i a r k a d a ş l a d i d i n d i k . S e k i z i n c i s a y ı d a ö z e l l i k l e e k o -

1 1 8 / T A V I R

n o m i k b a k ı m d a n s o l u ğ u m u z k e s i l d i . Y A R I Ş i s i m l i f i l m i ç e k t i m . S a m ­

s u n b ö l g e s i d ı ş ı n d a g ö s t e r i l e m e d i . B u a r a d a A n k a r a y ü r ü y ü ş ü n ü a l t ı

a r k a d a ş ı m ı z l a b i r l i k t e ö r g ü t l e d i k . B u y ü r ü y ü ş p i y a s a n ı n ö r g ü t l e n m e

a n l a y ı ş ı n a c i d d i k a t k ı l a r d a b u l u n d u . T e l e v i z y o n i ç i n « V A R D İ Y A »

i s i m l i b i r f i l m ç e k t i m . İ s m a i l C E M d ö n e m i n d e d e n e t i m d e n g e ç m e d i

v e y a y ı n a s o k u l m a d ı . K e l e b e k i s i m l i g a z e t e y e 5 0 ' d e n f a z l a f o t o r o ­

m a n ç e k t i m . G a z e t e b a n a a r t ı k i ş v e r e m i y e c e ğ i n i s ö y l e d i k t e n s o n r a

o i ş t e n b i r i k t i r d i ğ i m p a r a i l e M A D E N ' İ ç e k m e y e h a z ı r l a n d ı m . A n ­

c a k h i ç b i r i ş l e t m e d e n a v a n s a l a m a d ı ğ ı m i ç i n b i r i k e n p a r a f i l m i k o ­

t a r m a m a y e t m e d i . A r d ı n d a n i k i « s t a r » o y u n c u y u b i r a r a y a g e t i r e r e k

i ş l e t m e c i a v a n s ı s a ğ l a d ı m v e M A D E N i s i m l i f i l m i , g e ç e n y ı l d a D E ­

M İ R Y O L ' u ç e k t i m .

I I . S o n f i l m i n i z o l a n D E M İ R Y O L ' u g e r ç e k l e ş t i r i r k e n t o p l u m u m u ­

z u n h a n g i m a d d i g e r ç e k l e r i n d e n k a y n a k l a n m a y ı a m a ç l a d ı n ı z ?

— Ü l k e m i z , t e k e l c i s e r m a y e n i n , e m p e r y a l i z m i n , ç o k u l u s l u ş i r k e t l e ­

r i n g e l i ş e n i ş ç i s ı n ı f ı h a r e k e t i n i d u r d u r m a k , b o z g u n a u ğ r a t m a k i ç i n

b i n b i r o y u n t e z g a h l a d ı ğ ı b i r d ö n e m i y a ş a m a k t a d ı r . F a ş i s t t e r ö r b e ­

l i r t t i ğ i m g ü ç l e r i n v u r u c u v e s i n d i r i c i a r a c ı d ı r . B u o y u n v e b a s k ı l a ­

r ı n a n c a k i ş ç i s ı n ı f ı v e o n u n b i l i m s e l ö ğ r e t i s i n i e s a s a l a r a k p ü s k ü r -

t ü l e b i l e c e ğ i v e b a ş a r ı y a u l a ş ı l a c a ğ ı b i l i n e n g e r ç e k t i r . İ ş ç i s ı n ı f ı n ı n

ö n c ü l ü ğ ü n d e , o n u n ç e l i k d i s i p l i n i e t r a f ı n d a b ü t ü n l e ş m i ş , t a r ı m p r o ­

l e t a r y a s ı , d i ğ e r e m e k ç i k i t l e l e r i l e , i ş ç i s ı n ı f ı n ı n ö n c ü l ü ğ ü n e b i l i m i ­

n e e v e t d i y e n , g e n ç l i k , t e k n i k k a d r o l a r v e b u n l a r ı n gün g ü n d e n g e l i ­

ş e n b i r l i ğ i b u b a s k ı v e s a l d ı r ı l a r ı p ü s k ü r t m e k l e k a l m ı y a c a k , n i h a î

h e d e f e u l a ş t ı r a c a k t ı r . B u b i l i m s e l g e r ç e k t e n ç ı k a r a k b i r k a m u s e k ­

t ö r ü o l a n D . D . Y ' d e k i g r e v i h i k â y e m i z e e k s e n a l d ı k . V e h e m e n f i l ­

m i n b a ş ı n d a d e m i r y o l a r ı y l a ( t ü m g e r i b ı r a k ı l m ı ş ü l k e l e r d e ö z e l l i k l e

k a r a t a ş ı m a c ı l ı ğ ı g e l i ş t i r i l m i ş o l d u ğ u i ç i n ) e k o n o m i k o l a n d a h i ç b i r

b a ğ ı o l m a y a n t e k e l c i s e r m a y e v e ç o k u l u s l u ş i r k e t t e m s i l c i l e r i n i n , b u

g r e v i n k e n d i l e r i n i p o l i t i k p l a n d a d o ğ r u d a n i l g i l e n d i r d i ğ i n i v e b u

g r e v d e n y a r a r l a n a r a k g e l i ş e n i ş ç i s ı n ı f ı h a r e k e t i n e a ğ ı r d a r b e l e r i n ­

d i r m e y i p l a n l a d ı k l a r ı n ı g ö r d ü k . ( K a h v a l t ı s a h n e s i ) . B u a r a d a j e n e ­

r i k s o n r a s ı b u r j u v a b a s ı n ı n ı n b a ş l ı y a c a k g r e v e n a s ı l s a l d ı r d ı ğ ı n ı v e b u

g r e v d e n ç ı k a r a k , ü l k e e k o n o m i s i n i n g r e v l e r y ü z ü n d e n d a r b o ğ a z l a r a

g i r d i ğ i n i v e h a l k ı m ı z ı n ç e k t i ğ i ç i l e l e r i n b a ş l ı c a s o r u m l u l a r ı n ı n « k ö k ü

d ı ş a r ı d a » o l a n i ş ç i h a r e k e t l e r i n i n v e i ş ç i l e r i n o l d u ğ u n u y a y m a y a ç a ­

l ı ş t ı ğ ı n ı d a g ö r d ü k . D a h a s ı , b u n u n s o n u ç l a r ı n ı d a b a n l i y ö y o l c u l a r ı ­

n ı n k e n d i a r a l a r ı n d a k i t a r t ı ş m a d a i z l e d i k . İ ş ç i o l m a y a n y o l c u l a r ı n

b i r b ö l ü m ü b u r j u v a b a s ı n ı n ı n d ü ş ü n d ü r m e y i a m a ç l a d ı ğ ı b i ç i m d e k o -

T A V I R / 1 1 9

n u ş u y o r d u . D a h a s o n r a g r e v b a ş l a d ı . İ ş ç i H a s a n « . . . ü l k e m i z d e i ş ç i

s ı n ı f ı m ü c a d e l e s i g e l i ş t i k ç e , b u r j u v a z i n i n , o n l a r ı n u ş a k l a r ı n ı n v e s a ­

t ı l m ı ş l a r ı n b a s k ı v e t e r ö r ü a r t ı r d ı k l a r ı n ı » b e l i r t i y o r , « g r e v a l a n l a r ı ­

n ı n y a l n ı z c a e k o n o m i k m ü c a d e l e a l a n l a r ı o l m a d ı ğ ı n ı » s ö y l e y e r e k s ü r ­

d ü r ü y o r d u k o n u ş m a s ı n ı v e ş ö y l e n o k t a l ı y o r d u , « b a b a l a r ı m ı z ı n b i z e

b ı r a k t ı ğ ı n d a n d a h a g ü z e l b i r d ü n y a b ı r a k a c a ğ ı z ç o c u k l a r ı m ı z a . İ ş ç i ­

l e r , a r k a d a ş l a r ı m , y e r y ü z ü n d e h a y k ı r a n m i l y o n l a r c a p r o l e t e r i n s e ­

s i n i d u y a l ı m . Z A F E R B İ Z İ M D İ R . »

V e f i l m i m i z , b i r y a n d a n b u g r e v ç e r ç e v e s i n d e ü l k e m i z d e k i s ı n ı f -

l a r a r a s ı ç a t ı ş m a y ı i ş ç i s ı n ı f ı i d e o l o j i s i d o ğ r u l t u s u n d a b a ş a r a b i l d i ğ i n -

c e a ç ı k b i r ş e k i l d e s e r g i l e n m e y e ç a l ı ş ı r k e n , b i r y a n d a n d a a r t ı k t ü m

k e s i m l e r i n r a h a t s ı z l ı ğ ı n ı d u y m a y a b a ş l a d ı ğ ı , a n c a k b i r t ü r l ü i s t e n e n

v e ö z l e n e n d ü z e y e v a r d ı r ı l m a m ı ş o l a n s o l i ç i i d e o l o j i k m ü c a d e l e y i

t a r t ı ş m a y a a ç m a y ı a m a ç l a m ı ş t ı r .

I I I . F i l m i n i z s o l u n i d e o l o j i k m ü c a d e l e s i n i k o n u a l ı y o r . G ü n c e l d e e m ­

p e r y a l i s t k u r u m v e k u r u l u ş l a r l a o l a n i l i ş k i l e r i m i z i v e b u n u n ü l ­

k e m i z g e n e l i n e y a n s ı m a s ı n ı a ç ı k o l a r a k g ö z l e m l e y e b i l i y o r u z ?

e m e k ç i l e r , i n s a n l a r ı m ı z f a ş i s t k a t l i a m l a r ı n b a ş h e d e f i , h a y a t

p a h a l ı l ı ğ ı h a l k ı m ı z ı y a ş a m ı n d a n b e z d i r i r d ü z e y e v a r d ı . B u g e r ­

ç e k l e r i f i l m i n i z d e a ç ı k o l a r a k g ö r e m i y o r u z . B ö y l e b i r o r t a m d a

f i l m i n i z i n g e r ç e k l e ş t i r i l m e s i d o ğ r u b i r a d ı m m ı d ı r ? Z a m a n l a ­

m a k o n u s u n d a n e d i y e b i l i r i z ? F a ş i s t t e r ö r ü n a m a c ı o l a n k i t l e

p a s i f i k a s y o n u n d a n p a y ı n ı z ı a l d ı ğ ı n ı z ı v e f a ş i z m e k a r ş ı d i r e k b i r

s a l d ı r ı d a n k a ç ı n m a k i ç i n s o l u n i d e o l o j i k ç a t ı ş m a l a r ı n ı k o n u

e d i n d i ğ i n i z i s ö y l e y e b i l i r m i y i z ? B ö y l e b i r o r t a m d a f i l m i n i z d e ­

m o k r a t k e s i m e n e v e r e b i l i r ?

— B ö y l e s o r u m s u z c a v e a ğ ı r i t h a m l a r t a ş ı y a n b i r s o r u y l a k a r ş ı l a ş a ­

c a ğ ı m ı h i ç d ü ş ü n m e m i ş t i m . B u s o r u d a n a ç ı k s e ç i k g ö r ü y o r u z k i h â l â

b a z ı k e s i m l e r i m i z m ü c a d e l e n i n d e ğ i ş i k a l a n l a r ı n d a k a v g a v e r e n ç o k

a z s a y ı d a k i y a n d a ş l a r ı m ı z ı a y a k l a r ı y e r d e n k e s i k , h e y e c a n l ı v e t e m e l ­

s i z y a r g ı l a r l a k a r a l a m a k t a n , s a l d ı r m a k t a n k e n d i l e r i n i a l a m ı y o r l a r .

Ö n c e b u s o r u m s u z l u ğ u v e y a n l ı ş l ı ğ ı ş i d d e t l e k ı n a d ı ğ ı m ı b e l i r t i r i m .

E n b a ş t a f i l m « s o l u n i d e o l o j i k m ü c a d e l e s i n i » k o n u a l m ı y o r . İ k i n c i

s o r u n u n y a n ı t ı n d a d e ğ i n d i ğ i m g i b i t e k e l c i b u r j u v a z i , e m p e r y a l i z m

v e ç o k u l u s l u ş i r k e t l e r p o l i t i k ç ı k a r l a r ı d o ğ r u l t u s u n d a b i r l i k t e d a v r a ­

n a r a k D D Y ' d e k i g r e v e h a n g i a m a ç l a r v e y o l l a r l a o l d u ğ u a ç ı k s e ç i k

s e r g i l e n e n m ü d a h a l e l e r i g ö s t e r i l i y o r .

F a ş i s t t e r ö r v e k a t l i a m l a r e l b e t t e b u ö r g ü n ü n i ç i n d e y e r a l ı y o r .

Y i n e s o r u d a y e r a l a n h a y a t p a h a l ı l ı ğ ı n ı n , i n s a n l a r ı m ı z ı y a ş a m ı n d a n

1 2 0 / T A V I R

b ı k t ı r m a s ı n a a s ı l n e d e n o l a n b u r j u v a z i n i n , i ş ç i l e r i v e f a b r i k a l a r ı n

k a p a n m a s ı n a n e d e n o l a r a k g r e v l e r i g ö s t e r m e y i v e b i r k e s i m i n s a n ı ­

m ı z ı b ö y l e d ü ş ü n d ü r e b i l d i ğ i n i g ö r ü y o r u z . ( B a n l i y ö y o l c u l a r ı ) . B u n u

v e d i ğ e r o y u n l a r ı n ı , k a t l i a m v e b a s k ı l a r ı n ı n a s ı l u y g u l a m a y a h a z ı r ­

l a d ı ğ ı n ı i s e k a h v a l t ı m a s a s ı n d a e n i l k e l s e y i r c i n i n a n l a y a b i l e c e ğ i

a ç ı k l ı k t a s e r g i l i y o r u z . A n c a k b u n u s a d e c e b u r j u v a z i n i n ü r e t i m a r a ç ­

l a r ı n ı e l i n d e t u t a b i l m e k i ç i n h a n g i s i l a h l a r ı n a s ı l k u l l a n d ı ğ ı n ı a n l a ­

t a b i l m e k s ı r a s ı n d a s i l a h l a r ı n b i r i s i o l a r a k g ö s t e r i y o r u z . G e l e l i m « F a ­

ş i s t t e r ö r ü n a m a c ı o l a n k i t l e p a s i f i k a s y o n u n d a n » p a y ı m ı a l ı p a l m a ­

d ı ğ ı m a . B u s o r u m s u z c a s a l d ı r ı y a y a n ı t ı m ı i k i a y r ı n o k t a d a v e r e c e ­

ğ i m .

A — İ ş ç i s ı n ı f ı v e o n u n b i l i m s e l ö ğ r e t i s i d o ğ r u l t u s u n d a m ü c a ­

d e l e n e d i r ?

B — F a ş i z m e , e m p e r y a l i z m e , h e r t ü r l ü g e r i c i l i ğ e k a r ş ı m ü c a d e l e

n e d i r , n a s ı l v e r i l i r ?

Ş u n u h e r k e s b i l i r k i t o p l u m l a r d a f a r k l ı s ı n ı f l a r ı n m e y d a n a ç ı k ­

m a s ı y l a b i r l i k t e s ı n ı f m ü c a d e l e s i d e b a ş l a r . B u b a k ı m d a n i n s a n l ı k

t a r i h i s ı n ı f m ü c a d e l e s i t a r i h i d i r . V e i n s a n l ı k t a r i h i n d e s ö m ü r ü y e n e ­

d e n o l a n b u e ş i t s i z l i ğ i n o r t a d a n k a l d ı r ı l m a s ı i ç i n b i r ç o k ü l k e d e b i r ­

ç o k y o l d e n e n m i ş t i r . K ö l e l e r i n a y a k l a n m a s ı , k ö y l ü l e r i n a y a k l a n m a s ı ,

« k ö t ü - z a l i m » k r a l v e y ö n e t i c i l e r i n o r t a d a n k a l d ı r ı l m a s ı y a d a b u m u t ­

l a k g ü ç s a h i p l e r i n i n « v i c d a n ı n a s e s l e n e r e k , b u e ş i t s i z l i ğ i n o r t a d a n

k a l d ı r ı l m a s ı y o l l a r ı d e n e n m i ş t i r . A n c a k b u y o l l a r ı n h i ç b i r i s i s o n u ç

v e r m e m i ş t i r . N e z a m a n k i i ş ç i s ı n ı f ı t a r i h s a h n e s i n e ç ı k m ı ş t ı r o z a ­

m a n t a r i h i n a k ı ş ı d e ğ i ş m i ş t i r . İ ş ç i s ı n ı f ı n ı n v a r l ı ğ ı n a d a y a n a n b i l i m ­

s e l s o s y a l i z m d i ğ e r e m e k ç i y ı ğ ı n l a r a d a g e r ç e k k u r t u l u ş y o l u n u a ç ­

m ı ş t ı r . B ö y l e c e b ü t ü n d e ğ e r l e r i b i r l i k t e ç a l ı ş a r a k y a r a t a n , ü r e t e n b u

s ı n ı f ç e l i k d i s i p l i n i i l e e n y e n i l m e z s i l a h o l m u ş t u r . B u o l a y s ı n ı f l a r

m ü c a d e l e s i t a r i h i n d e b i r d ö n ü m n o k t a s ı d ı r . İ ş c i s ı n ı f ı b i l i m i , i ş ç i s ı ­

n ı f ı n ı n v e o s ı n ı f l a b i r l i k t e d i ğ e r e m e k ç i y ı ğ ı n l a r ı n g e ç e r l i t e k k u r ­

t u l u ş y o l u o l m u ş t u r . B u g e r ç e k d o ğ r u v e g e r ç e k d e v r i m c i l i ğ i n t e k

ö l ç ü t ü o l m u ş t u r . î ş ç i s ı n ı f ı i d e o l o j i s i n i k a b u l e t m e k b u n u k a b u l e d i p

e t m e m e y e b a ğ l ı d ı r . B u i d e o l o j i k s i l a h ı k u l l a n a b i l m e k , i s ç i s ı n ı f ı i d e o ­

l o j i s i n i t e m i z t u t m a k s ü r e k l i m ü c a d e l e y i g e r e k t i r i r . İ ş ç i s ı n ı f ı b u

i d e o l o j i k m ü c a d e l e s i n i b a ğ ı m l ı o l a r a k v e r m e z . B u i d e o l o j i k m ü c a d e l e

p o l i t i k m ü c a d e l e y i d e y a n i i ş ç i s ı n ı f ı n ı n b u r j u v a z i d e n b a ğ ı m s ı z p a r ­

t i s i e l i y l e v e r i r . A y r ı c a i ş ç i s ı n ı f ı p a r t i s i e l i y l e b u r j u v a z i y e k a r ş ı i d e o ­

l o j i k m ü c a d e l e v e r i r k e n k e n d i p a r t i s i i ç i n d e o r t a y a ç ı k a n v e y a d ı -

ş a n d a n s ı z a n h e r t ü r l ü s a p m a y a k a r ş ı d a m ü c a d e l e v e r i r . K a l d ı k i

i ş ç i s ı n ı f ı p o l i t i k v e i d e o l o j i k m ü c a d e l e v e r m e d ö n e m i n d e n ö n c e b u

T A V I R / 1 2 :

n u n l a b a ğ l ı o l a r a k e k o n o m i k m ü c a d e l e y l e i l k v e ö n e m l i a d ı m l a r ı n ı

a t m ı ş o l u r . B ü t ü n b u n l a r ı ş u n u n i ç i n s ö y l ü y o r u m , İ ş ç i s ı n ı f ı n ı n p o ­

l i t i k i d e o l o j i k ö n c ü l ü ğ ü k a b u l e d i l m e d e n , d i ğ e r e m e k ç i y ı ğ ı n l a r , g e r ­

ç e k y u r t s e v e r l e r v e u l u s a l b a ğ ı m s ı z l ı k ç ı l a r l a n e b u r j u v a z i y e n i l e b i l i r

n e d e e m p e r y a l i z m b o z g u n a u ğ r a t ı l ı r . İ ş ç i s ı n ı f ı b i l i m i v e i ş ç i s ı n ı f ı

d i s i p l i n i a n c a k i ş ç i s ı n ı f ı n ı n e n ö n c ü v e i l e r i c i u n s u r l a r ı n ı i ç i n e a l a n

p o l i t i k h a r e k e t i y l e k u r t u l u ş a g i d e r v e a n c a k b ö y l e g ü ç l ü , d i s i p l i n l i

v e b i l i m s e l b i r h a r e k e t g e n i ş y ı ğ ı n l a r ı k a v r a r , g ü v e n v e r i r .

Y u r d u m u z d a k i f a ş i s t g e l i ş m e l e r e , f a ş i s t t e r ö r v e c i n a y e t l e r e y u ­

k a r ı d a s ö y l e d i k l e r i m e s a s a l ı n a r a k b a k ı l m a l ı d ı r . F a ş i s t h e r s a l d ı r ı

v e c i n a y e t i n , h e r a n t i - d e m o k r a t i k b a s k ı v e z u l m ü n a r k a s ı n d a i ş b i r ­

l i k ç i t e k e l c i s e r m a y e y i v e o n u n a r k a s ı n d a k i e m p e r y a l i z m i g ö r e b i l m e k

g e r e k i r . F a ş i z m t e h l i k e s i v e o l g u s u , i ş ç i s ı n ı f ı b i l i m i d o ğ r u l t u s u n d a

o n u n p o l i t i k e k s e n i e t r a f ı n d a v e o n u n m e r k e z i ö n d e r l i ğ i n d e i ş ç i s ı ­

n ı f ı n ı n e k o n o m i k ö r g ü t s e l b i r l i ğ i , i l e r i c i y u r t s e v e r g e n ç l i ğ i n , a y d ı n ­

l a r ı n , y a n i f a ş i z m d e n z a r a r g ö r e n v e g ö r e c e k t ü m k i t l e l e r i n e n g e ­

n i ş b i r l i ğ i n i a m a ç l a y a n v e b a ş a r a n h a r e k e t f a ş i z m i b i r d a h a b e l i n i

d o ğ r u l t a m a y a c a ğ ı b i r b o z g u n a u ğ r a t ı r . A k s i h a l d e f a ş i z m i p ü s k ü r t ­

m e k , g e r i l e t m e k y e r i n e ç o ğ u k e z b u r j u v a z i n i n y e n i y e n i b a s k ı l a r ı ­

n a , t e r t i p l e r i n e i m k â n v e r i r d u r u m a d ü ş e r . B ü t ü n b u n l a r d a n g ö r ü ­

y o r u z k i i d e o l o j i k m ü c a d e l e e r t e l e n m e z . B u g ü n l e r d e f a ş i z m b a s k ı ­

l a r ı y l a g ü n d e m d e , b u n e d e n l e i d e o l o j i k m ü c a d e l e y i b i r y a n a b ı r a k a ­

l ı m , f a ş i z m e k a r ş ı m ü c a d e l e y i y o ğ u n l a ş t ı r a l ı m d e m e k h e d e f ş a ş ı r t ­

m a k t a n b a ş k a b i r ş e y d e ğ i l d i r . B u n u ş u n u n i ç i n s ö y l ü y o r u m . B e n

f i l m i m d e s o r u d a o l d u ğ u g i b i s a l t i ç i n d e k i i d e o l o j i k ç a t ı ş m a y ı k o n u

a l m a d ı m . A m a b u n u n l a k o n u a l ı n m a m a s ı g e r e k t i ğ i n i s ö y l e m e k i s ­

t e m i y o r u m . A l ı n m a l ı d ı r d a . V e a r t ı k t ü m s i y a s e t l e r i n b i r d ü z e y d e

m ü c a d e l e p l a t f o r m u n u o l u ş t u r a m a m a s ı v e y a p a y p a m u k i p l i ğ i n e

b a ğ l ı i t t i f a k l a r d a n t e k o l a n i d e o l o j i k d o ğ r u n u n b u l u n a r a k f a ş i z m e

k a r ş ı b i l i m s e l ö r g ü t l e n m e l i v e b u v a h ş i s a l d ı r ı l a r ı y e r l e b i r e t m e l i d i r .

B i z f i l m i m i z i n i d e o l o j i k t a r t ı ş m a l a r ı n b u l u n d u ğ u b ö l ü m l e r i n d e f a ­

ş i z m i e z e c e k b i r b i r l i k t e l i ğ i n ö n c e l i k l e v e g e r ç e k t e n b a ş a r ı l m a s ı n ı n

t e k v e ö n c ü l g ö r e v o l d u ğ u n u s ö y l e m e y e ç a l ı ş ı y o r u z . İ ş ç i s ı n ı f ı n ı n

i d e o l o j i k s i l a h ı n d a n d a h a g ü ç l ü b i r s i l a h ı y o k t u r . B u g e r ç e k t e n ç ı ­

k a r a k f i l m i m i z i d e o l o j i k m ü c a d e l e y i k o n u a l m ı ş o l s a y d ı d a h i b i r

g ö r e v i y e r i n e g e t i r m i ş o l u r d u .

I V . Y a p ı l a n b i r a ç ı k o t u r u m d a a r k a d a ş l a r ı n ı z l a b i r l i k t e d e m o k r a ­

t i k k i t l e ö r g ü t l e r i n i n f i l m l e r i n i z i d e s t e k l e m e l e r i n i i s t e m i ş t i n i z .

F i l m i n i z i ç i n b u t ü r d e n b i r d e s t e k s ö z k o n u s u m u d u r ?

— T e k e l c i s e r m a y e n i n ç ı k a r l a r ı d o ğ r u l t u s u n d a k i « e k o n o m i k ö n l e m ­

l e r p a k e t i » a ç ı l d ı ğ ı n d a h a l k ı m ı z ı n d a h a b i r y o k l u k v e s e f a l e t e i t i l d i ğ i

1 2 2 / T A V I R

g ö r ü l m ü ş t ü r . B u r j u v a z i e l b e t t e e k o n o m i k b a s k ı y a v e s ö m ü r ü y e h a l ­

k ı m ı z d a n g e l e c e k t e p k i l e r i n d e h e s a b ı n ı y a p m ı ş v e ö n l e m l e r i n i a l ­

m ı ş t ı r . B u b a s k ı v e ö n l e m l e r d e n s i n e m a d a p a y ı n ı a l a c a k t ı r v e ö z e l ­

l i k l e d e v r i m c i y a p ı t l a r ı n k i t l e l e r l e i l i ş k i y e g e ç m e s i b u g ü n e k a d a r

o l a n d a n d a h a a ğ ı r b a s k ı l a r l a ö n l e n m e k i s t e n e c e k t i r . Y e ş i l ç a m t e f e c i

t ü c c a r s e r m a y e s i n i n d e k e s i n l i k l e d e v r i m c i y a p ı t l a r a k a r ş ı o l d u ğ u

b i l i n d i ğ i n e g ö r e , b u t ü r ü r e t i m l e r i n a r t ı k Y e ş i l ç a m d a ğ ı t ı m d ü z e n i n

d e n y a r a r l a n m a s ı d a o l a n a k s ı z d ı r . O h a l d e d e v r i m c i s a n a t v e k ü l t ü -

r ü n g e n e l d e s ü r d ü r ü l e n k a v g a y a k o ş u t y ü r ü y e b i l m e s i m ü c a d e l e s i n i

d e s e n d i k a l a r v e d e m o k r a t i k k i t l e ö r g ü t l e r i y l e d a y a n ı ş m a s ı , b u d a

y a n ı ş m a y a g i d e r e k d a h a a k t i f b o y u t l a r k a z a n d ı r m a k ç a b a s ı g ö s t e -

r i l m e s i d o ğ a l d ı r .

V . D E M İ R Y O L e m p e r y a l i z m i n m e v c u t k ü l t ü r p o l i t i k a s ı n a a l t e r n a -

t i f b i r g ö r ü ş g e l i ş t i r m e y i b a ş a r a b i l m i ş m i d i r ?

— F a ş i s t h e r t ü r l ü b a s k ı v e k a t l i a m ı n a r k a s ı n d a t e k e l c i s e r m a y e -

n i n , e m p e r y a l i z m i n , ç o k u l u s l u ş i r k e t l e r i n o l d u ğ u n d a n d a h a ö n c e

s ö z e t m i ş t i m . E m p e r y a l i z m i n k ü l t ü r p o l i t i k a s ı ü l k e m i z d e k i i ş b i r l i k -

ç i l e r i y l e b i r l i k t e e l l i y ı l d ı r b u ü l k e d e t e z g a h l a n m a k t a d ı r . B u u y g u l a -

m a s i n e m a a l a n ı n d a a ç ı k s e ç i k g ö r ü l m ü ş t ü r . Y ı l l a r d ı r Y e ş i l ç a m s i -

n e m a a n l a y ı ş ı ü l k e m i z s i n e m a s a n a t ı n a e g e m e n d i r . G e r e k b i ç i m g e -

r e k ö z a ç ı s ı n d a n g e r i c i , y o z v e u y u t u c u f i l m l e r i n y e r i n i g i d e r e k

k e m i z d e g e l i ş e n i ş ç i s ı n ı f ı h a r e k e t i d o ğ r u l t u s u n d a , i ş ç i s ı n ı f ı i d e o l o -

j i s i n i n k ü l t ü r v e s a n a t a n l a y ı ş ı n ı n h a k i m o l d u ğ u y a p ı t l a r o r t a y a

ç ı k m a y a b a ş l a m ı ş t ı r . A n c a k i l k a ğ ı z d a b u n u n t ü m ö g e l e r i y l e b a ş a -

r ı l d ı ğ ı s ö y l e n e m e z . D e m i r Y o l f i l m i n i n b u a n l a m d a i r d e l e n d i ğ i n i

a n t i - f a ş i s t , a n t i e m p e r y a l i s t ö z ü v e b i r e y s e l k a h r a m a n l ı k l a r ı b i r

n a b ı r a k ı p a s ı l k a h r a m a n ı n i ş ç i s ı n ı f ı o l d u ğ u n u v u r g u l a m a s ı i l e

b u r j u v a s i n e m a s ı n ı n s e y i r c i y l e ö z d e ş l e ş m e v e d r a m a t i k e t k i l e n m e

i ç i n u y g u l a d ı ğ ı b i ç i m i r e d d e d e r e k i ş ç i s ı n ı f ı d i n a m i ğ i d o ğ r u l t u s u n -

b i r b i ç i m g e l i ş t i r i l m e y e ç a l ı ş ı l m a s ı a l t e r n a t i f b i r g ö r ü ş g e t i r i l d i ğ i

k a n ı t l a r s a n ı r ı m .

V I . G ö s t e r i m i n d e n b u y a n a f i l m i n i z e y ö n e l t i l e n e l e ş t i r i l e r n e y ö n

o l m u ş t u r ?

— A K M ' d e k i e k s i k , S i n e m a - T V E n s t i t ü s ü ' n d e k i d a h a t a m a m a y a -

k ı n g ö s t e r i l e r i n d e n s o n r a f i l m e y a p ı l a n e l e ş t i r i l e r g e n e l l i k l e

o l u m l u . A n c a k g e n ç l i k k e s i m i n i n b i r b ö l ü m ü n ü b e k l e m e d i ğ i m i z ,

z ü n ü e t t i ğ i m a r k a d a ş l a r ı n d ı ş ı n d a k i i z l e y i c i l e r i n d e d ü ş ü n m e d i k ]

T A V I R /

k e s i n o l a r a k a r a ş t ı r m a l a r ı m s o n u c u s a p t a d ı ğ ı m b a z ı d u y g u s a l y o ­

r u m l a r g e l d i . O l u m l u e l e ş t i r i l e r i b i r y a n a b ı r a k a r a k d a h a ç o k b u

y o r u m l a r l a i l g i l i t a r t ı ş m a l a r a ç m a k y o l u n a g i t t i m . Ş u s ö y l e ş i d e b a n a

y ö n e l t i l e n s o r u l a r ı n d a b u d o ğ r u l t u d a o l d u ğ u o r t a d a . Ş u n u a ç ı k ç a

b e l i r t m e k i s t e r i m k i b i r s a a t k ı r k d a k i k a l ı k b i r f i l m i n « s o l i ç i i d e o l o ­

j i k ç a t ı ş m a l a r ı k o n u a l d ı ğ ı n ı » s ö y l e y e b i l m e k v e f i l m i n i ç i n d e s e r ­

g i l e n e n a n t i - f a ş i s t a n t i - e m p e r y a l i s t t a v r ı g ö z d e n ı r a k t u t a b i l m e n i n

n a s ı l m ü m k ü n o l a b i l d i ğ i n i a n l a y a m ı y o r u m . F i l m i m i s e y r e d e n A l m a n ,

Y u g o s l a v , İ r a n v e H o l l a n d a l ı s i n e m a c ı l a r , « i ş ç i s ı n ı f ı i d e o l o j i s i n i b u

n i t e l i k t e s e r g i l e y e n b i r b a ş k a f i l m h a t ı r l a m ı y o r u z » d e r l e r k e n b a z ı

a r k a d a ş l a r ı n f i l m i n y a l n ı z b i r s e k a n s ı n ı t a r t ı ş m a y a y ö n e l m e l e r i n e

d e r e c e d o ğ r u d u r b i l e m i y o r u m . İ ş b i r l i k ç i t e k e l c i s e r m a y e n i n H a y d a r ­

p a ş a ' y ı b o m b a l a y ı p b u n u k o m ü n i s t l e r i n y a p t ı ğ ı n ı s ö y l e m e s i n e k a d a r

a ç ı k h a t t a k a b a b i r s e r g i l e y i ş i n d a h i g ö z d e n k a ç ı r ı l d ı ğ ı b i r f i l m d e

s ö y l e ş i n i n b a ş ı n d a s ö z ü n ü e t t i ğ i m k a h v a l t ı m a s a s ı v e b a n l i y ö y o l ­

c u l a r ı n ı n a r a l a r ı n d a k o n u ş t u k l a r ı n ı d i k k a t e a l ı n m a m a s ı n ı ç o k g ö r ­

m e m e k g e r e k i r . 1 0 0 d a k i k a l ı k b i r f i l m i n 1 5 d a k i k a l ı k b i r b ö l ü m ü n e

s a n k i f i l m o k a d a r m ı ş g i b i e l e ş t i r i y ö n e l t e n a r k a d a ş l a r b u n u b i r k e z

d a h a d ü ş ü n m e l i d i r l e r . K a l d ı k i o b ö l ü m l e r d e d a h i t a r t ı ş ı l a n s o r u n

e l e ş t i r i y ö n e l t e n l e r i n d a h i i t i r a z e t m e d i k l e r i b i r b ö l ü m . Y a l n ı z c a b i

c i m o l a r a k e l e ş t i r i a l a n y e r l e r i d e v a r , b u o n b e ş d a k i k a l ı k b ö l ü m ü n .

Ö r n e ğ i n M Î G R O K A M Y O N U N D A K İ M A L L A R I N D A Ğ I T I L M A S I g i ­

b i . H i ç b i r s i y a s e t i b a ğ l a m a m a s ı n a ö z e l l i k l e d i k k a t e d i p t i t i z l i k g ö s ­

t e r d i ğ i m i z b u t ü r s a h n e l e r d e " a n l a t ı l m a k i s t e n e n , b u a r k a d a ş l a r ı n

ç ı k a r d ı ğ ı s o n u ç l a ç o k i l g i s i z . B u n u ş u n a , d a y a n a r a k s ö y l ü y o r u m . F i l - ,

m i ö z e l l i k l e i k i n c i g ö s t e r i s i n d e d e ğ i ş i k y e r l e r d e n g e l m i ş i ş ç i l e r s e y ­

r e t t i l e r . G ö s t e r i s o n r a s ı g ü n l e r c e h e p s i n i d o l a ş ı p f i l m l e i l g i l i g ö r ü ş ­

l e r i n i t o p l a d ı m . H e p s i f i l m d e a s ı l a n l a t ı l m a k i s t e n e n y a n ı n b u r i u v a -

z i n i n g e l i ş e n i ş ç i s ı n ı f ı h a r e k e t i n i d u r d u r a b i l m e k i ç i n h e r y o l a b a ş

v u r d u ğ u n u a m a n e y a p a r l a r s a y a p s ı n l a r i s ç i s ı n ı f ı n ı n z a f e r e u l a ş ­

m a s ı n ı n e n g e l l e n m e y e c e ğ i n i a n l a m ı ş l a r d ı . T a b i i h e p s i a y n ı s ö z c ü k ­

l e r l e d e ğ i l a m a , k e s i n l i k l e a y n ı d o ğ r u l t u d a ş e y l e r s ö y l e d i l e r . A y d ı n

k e s i m i n , ö r n e ğ i n T Y S Y ö n e t i m K u r u l u ' n d a n i k i ü y e n i n « b u f i l m s i ­

n e m a m ı z ı n y ü z a k ı d ı r » d e d i ğ i n i b e l i r t m e k i s t e r i m . Y i n e « B u r j u v a z i

s i n e m a y o l u y l a s u r a t ı n a i n e n b u ş a m a r ı n a s ı l k a r ş ı l a y a c a k b a k a ­

l ı m . ? » d i y e n a y d ı n l a r ı m ı z o l m u ş t u r . B u ö r n e k l e r ç o ğ a l t ı l a b i l i r e l ­

b e t . B u n d a n d a ş u n u ç ı k a r ı y o r u m , f i l m i 1 0 0 d a k i k a d a s e y r e d e n

b a ş k a s o n u ç ç ı k a r t ı y o r l a r , 1 5 d a k i k a l ı k b i r f i l m m i ş g i b i g ö r e n a r k a ­

d a ş l a r i s e , f a r k l ı e l e ş t i r i l e r g e t i r i y o r l a r .

1 2 4 / T A V I R

G E L E C E K S A Y I D A . . .

K Ü L T Ü R E L B İ R İ K İ M ( M İ R A S ) Ü Z E R İ N E

Y a ş a d ı ğ ı m ı z t o p l u m s a l y a p ı d a n ( k a p i t a l i s t t o p l u m d a n ) ö n c e k i

t o p l u m s a l y a p ı l a r i ç i n d e g e l i ş e n v e g ü n ü m ü z e k a d a r u l a ş a n k ü l t ü -

r e l b i r i k i m l e r i n d e ğ e r l e n d i r i l m e s i y a d a k ü l t ü r e l m i r a s d i y e a d l a n -

d ı r a b i l e c e ğ i m i z s o r u n a y a k l a ş ı m ı m ı z , t o p l u m s a l g e l i ş i m s ü r e c i n i -

b i r i l e r i a ş a m a s ı n ı o l u ş t u r a n t o p l u m s a l y a p ı y a ( s o s y a l i s t t o p l u m a

u l a ş m a d a y a r d ı m c ı o l a c a k k ü l t ü r ü n v e b u y e n i t o p l u m u n k ü l t ü r ü -

n ü n n ü v e l e r i n i n o l u ş t u r u l m a s ı n a k a t k ı s ı d ü ş ü n ü l e r e k o l a c a k t ı r .

Y e n i , i l e r i c i , d e v r i m c i b i r k ü l t ü r ü n y a r a t ı l m a s ı ç a l ı ş m a l a r ı n d a n

y a r a r l a n ı l a c a k ö ğ e l e r i k i l i d i r . B i r i n c i s i g e ç m i ş k u ş a k l a r d a n g ü n ü -

m ü z e k a d a r u l a ş t ı r ı l a n k ü l t ü r e l m i r a s ; i k i n c i s i y a ş a n ı l a n s ü r e ç i ç i n -

d e t o p l u m u o l u ş t u r a n g r u p l a r ı n k a r ş ı l ı k l ı i l i ş k i l e r i n d e v a r o l a n v e

o t o p l u m u n h a y a t ı n ı n ( m a d d i y a ş a m ı n ı n ) i n s a n k a f a s ı n d a y a n s ı -

m a s ı n ı n ü r ü n l e r i o l a r a k b e l i r e n k ü l t ü r e l ü r ü n l e r d i r . -

B i z i i l g i l e n d i r e n i b i r i n c i k o n u d u r . Y a k l a ş ı m ı m ı z ı n b i l i m s e l v e

d e v r i m c i n i t e l i k t a ş ı y a b i l m e s i i ç i n m a r k s i z m ı ş ı ğ ı n d a k o n u y u e l e a l -

m a y a ç a l ı ş a c a ğ ı z . Ç ü n k ü m a r k s i z m a y d ı n l a r d a n s a d e c e d ü n y a y ı v

r u n u t m a l a r ı n ı i s t e m e k l e y e t i n m e y e n , a y n ı z a m a n d a d e ğ i ş t i r m e y i

d e z o r l a y a n b i r b i l i m d i r .

M a r k s i z m b u r j u v a ç a ğ ı n ı n o r t a y a ç ı k a r d ı ğ ı e n d e ğ e r l i b i r i k i m -

l e r i n e , y e n i l i k l e r i n e s a h i p ç ı k m a k l a k a l m a m ı ş , i n s a n d ü ş ü n c e v e u y -

g a r l ı ğ ı n ı n g e l i ş m e s ü r e c i n d e o l u ş a n t ü m d e ğ e r l e r i b e n i m s e m i ş t i .

B u d e ğ e r l e r i k u l l a n a b i l m e l e r i i ç i n d e e l e ş t i r i s ü z g e c i n d e n g e ç i r e r e k

y e n i d e n b i ç i m l e n d i r m i ş t i r . B u n e d e n l e m a r k s i z m i n s a n b i l g i s i n i

t ü m ü n d e n o r t a y a ç ı k m ı ş b i r b i l i m d a l ı d ı r .

İ n s a n l ı ğ ı n e v r i m i n i n y a r a t t ı ğ ı k ü l t ü r ü n d e ğ i ş i m i v e g e l i ş i m i n i

a r a ş t ı r ı p ö z ü m l e m e d e n d e v r i m c i k ü l t ü r y a r a t ı l a m a z . Ç ü n k ü k ü l t ü r

h a l k l a r ı n t a r i h l e r i n i n a s ı l u n s u r u d u r . O n l a r ı n y a ş a m m ü c a d e l e l e r i n e

b a ğ l ı o l a r a k v e g ü n b e g ü n d a h a d a z e n g i n l e ş e r e k g e l i ş i r . D o ğ a l o l a -

r a k h a n g i s ü r e ç t e o l u n u r s a o l s u n h a l k l a r ı n h a y a t ı k ü l t ü r ü n ( s a n a t -

e d e b i y a t ) h a m m a d d e , k a y n a ğ ı n ı o l u ş t u r u r .

B u t e m e l k o ş u l l a r g ö z ö n ü n d e b u l u n d u r u l m a d a n d e v r i m c i k ü l -

t ü r o l u ş t u r m a ç a b a l a r ı ( ö r g ü t s ü z , m ü c a d e l e d e n k o p u k , l a b o r a t u v a r

y ö n t e m l e r i y l e ) b o ş a . o l a c a k t ı r . Ç ü n k ü d e v r i m c i k ü l t ü r i n s a n l ı ğ ı n i l -

k e l , k ö l e c i , f e o d a l , k a p i t a l i s t t o p l u m l a r d a b i r i k t i r d i ğ i b i l g i h a z i n e -

s i n i n m a n t ı k s a l g e l i ş i m i o l a c a k t ı r . B ü t ü n b u t o p l u m s a l d ö n e m l e r e

i n s a n l ı ğ ı n o l u ş t u r d u ğ u k ü l t ü r e l b i r i k i m t a m a m ı i l e ö z ü m l e n m e y e

ç a l ı ş ı l m a l ı a m a d e v r i m c i k ü l t ü r ü n y a r a t ı l m a s ı n d a t a m a m ı k u l l a n ı l -

m a m a l ı d ı r .

T A V I R /

E z i l e n e m e k ç i y ı ğ ı n l a r ı n y a ş a m k o ş u l l a r ı h a n g i d ö n e m d e v e t o p ­

l u m d a o l u r s a o l s u n d e m o k r a t i k v e s o s y a l i s t ö z l ü b i r k ü l t ü r ü n ö ğ e ­

l e r i n i n d o ğ m a s ı n a y o l a ç m ı ş t ı r . İ ş t e d e v r i m c i l e r i n y a r a t ı c ı ç a l ı ş m a ­

l a r ı n d a k u l l a n a c a k l a r ı m i r a s b u n l a r o l m a l ı d ı r . B u n l a r ı o r t a y a ç ı ­

k a r m a k i ç i n g e ç m i ş i n m i r a s ı n ı m a r k s i z m ı ş ı ğ ı n d a g ö z d e n g e ç i r i p ,

i n c e l e m e k l e o l a c a k t ı r . A n c a k b u s a y e d e h a l k k i t l e l e r i n i n h i z m e t i n d e

o l a n d e v r i m c i k ü l t ü r ü n g e l i ş i m i n e y a r d ı m c ı ö ğ e l e r b u l u n u r . B u n l a r a

k e n d i ü l k e l e r i n i n , h a l k l a r ı n ı n k o ş u l l a r ı n a u y g u n b i ç i m v e i ç e r i k k a ­

z a n d ı r ı l a b i l i r . D o l a y ı s ı y l a g e ç m i ş t e n g ü n ü m ü z e u l a ş a n d e ğ e r l i s a ­

n a t , e d e b i y a t b i ç i m l e r i d e a r t ı k d e v r i m i n v e h a l k ı n y a r a r ı n a i ş l e v \

g ö r ü r l e r .

Ç a ğ ı m ı z ı n t e k d e v r i m c i s ı n ı f ı o l m a s ı n e d e n i y l e p r o l e t a r y a , i n s a n ­

l ı ğ ı n k ü l t ü r b i r i k i m i n d e d e ğ e r l i o l a n h e r ş e y i n t e k s a h i b i , m i r a s ç ı -

s ı d ı r . P r o l e t a r y a n ı n s ö m ü r ü y e d a y a l ı k a p i t a l i s t d ü z e n i y ı k a r a k , y e ­

r i n e s ö m ü r ü n ü n o l m a d ı ğ ı b i r d ü z e n i k u r a c a k d e v r i m c i l e r e - s o s y a -

l i s t l e r e h e r a l a n d a o l d u ğ u g i b i k ü l t ü r e l a l a n d a d a g e r e k s i n i m i v a r ­

d ı r . B u , i n s a n l a r ı n z a m a n l a y e t i ş e c e ğ i n i v e d e v r i m c i k ü l t ü r ü n o l u ­

ş u m u n a y a r d ı m c ı o l a c a k l a r ı n ı b e k l e m e k z a m a n k a y b ı n a y o l a ç a r ,

g e l i ş i m i d u r a k l a t ı r . B u d u r u m d a n e y a p ı l m a l ı d ı r ? B u r j u v a z i n i n v a r

o l a n k u r u m l a r ı n d a n v e u z m a n l a r ı n d a n a l a b i l d i ğ i n e y a r a r l a n m a k

e s a s a l ı n m a l ı d ı r . B u n u n i ç i n d e v r i m c i l e r a l t e r n a t i f y a p ı l a n m a l a r ı n ı

o l u ş t u r a n a k a d a r b u k u r u m l a r v e k i ş i l e r d e n e ğ i t i m l e r i n i s a ğ l a m a ,

o n l a r ı n e l l e r i n d e v e k a f a l a r ı n ı n i ç i n d e k i b i l i m , t e k n i k v e s a n a t ı ö ğ ­

r e n m e y o l u n d a b ı k m a d a n , u s a n m a d a n ç a b a h a r c a m a l ı d ı r l a r . A n c a k

b u s a y e d e k ü ç ü k b i r a z ı n l ı ğ ı n h i z m e t i n d e o l a n s a n a t , k ü l t ü r ; k ü l t ü ­

r e l e ğ i t i m i n i t a m a m l a m ı ş v e b u n u n d e v r i m c i d ü ş ü n c e i l e b i r l e ş t i r e ­

r e k y a r a t ı c ı ç a l ı ş m a y ı h a y a t a g e ç i r e n d e v r i m c i l e r i n o l u ş t u r d u ğ u ö r ­

g ü t l ü y a p ı l a r l a g e n i ş e m e k ç i y ı ğ ı n l a r a g ö t ü r e b i l i r l e r . G e n e l d e v r i m ­

c i ç a l ı ş m a y ı d e s t e k l e y e n b i r k o n u m a g i r e r . D i k k a t e d i l m e s i g e r e k e n

i s e b u r j u v a z i n i n k u r u m l a r ı n d a n s a n a t , e d e b i y a t m i r a s ı n ı a l ı r k e n ,

b i r l i k t e k a r i y e r i z m , b i r e y s e l y ü k s e l m e t u t k u s u , l i b e r a l i z m v e d i s i p ­

l i n s i z l i k ( ö r g ü t l ü , ç o k y ö n l ü ç a l ı ş m a y ı k a l d ı r a m a m a ) t ü r ü n d e n a l ı ş ­

k a n l ı k l a r ( k ö t ü m i r a s ) g e t i r m e m e k t i r .

E v e t , h e r s o s y o - e k o n o m i k k u r u l u ş g e ç m i ş i n k ü l t ü r m i r a s ı n ı k e n ­

d i k o ş u l l a r ı n a g ö r e k ı s m e n d e v r a l ı r , k ı s m e n r e d d e r e k k e n d i k ü l t ü ­

r ü n ü y a r a t ı r . A m a b u r j u v a z i b u m i r a s ı h a r v u r u p h a r m a n s a v u r -

m u ş t u r . B i r a v u ç b u r j u v a n ı n h i z m e t i n e s u n m u ş , s ö m ü r ü d ü z e n i n i n

d e v a m ı i ç i n k u l l a n m ı ş t ı r . D e v r i m c i l e r i n g ö r e v i i s e b u m i r a s ı t o p a r ­

l a y ı p i n c e l e y e r e k , e l e ş t i r i d e n g e ç i r m e l i , t o p l u m u n d a h a i l e r i g ö t ü r ü -

l e b i l m e s i n d e i ş l e v g ö r e c e k d e v r i m c i k ü l t ü r e k a z a n d ı r m a l ı d ı r l a r .

1 2 6 / T A V I R

KİTAPLAR

D İ R E N M E S A V A Ş I

• N g u y e n D U C T H U A N

T ü r k ç e s i : M e h m e t T a ş , 3 . B a s k ı ,

3 0 T L . , O D A Y a y ı n l a r ı

C e l l a t u y a n d ı y a t a ğ ı n d a b i r

g e c e « T a n r ı m » d e d i « B u n e z o r

b i l m e c e » Ö l d ü k ç e ç o ğ a l ı y o r a d a m ­

l a r . B e n t ü k e n m e k t e y i m ö l d ü r ­

d ü k ç e »

( A . B e h r a m o ğ l u )

. A B D e m p e r y a l i z m i n i n n e t ü r

y o l l a r l a , h a n g i k o ş u l l a r d a ü l k e l e ­

r e g i r d i ğ i , s a l d ı r ı b i ç i m i , e z i l e n

h a l k l a r ı n , ö z e l d e V i e t n a m h a l k ı ­

n ı n o n a k a r ş ı m ü c a d e l e s i a n l a t ı l ­

m ı ş k i t a p t a . E m p e r y a l i z m i n v e

f a ş i z m i n ö z e l l i k l e r i n i , e z i l m i ş l i ğ i

s i m g e l e y e n V i e t n a m h a l k ı n ı n d i ­

l i y l e N g u y e n D u c T h u a n a n l a t m ı ş

b i z e . A s l ı n d a b u k i t a p r o m a n s a l

a n l a t ı d a n ç o k , b i r b e l g e s e l n i t e l i ­

ğ i t a ş ı y o r . F a ş i z m i n i ğ r e n ç y ü z ü

i l e i ç i n d e b e s l e n e n , g ü ç l e n e n , b i ­

l i n ç l e n e n d e v r i m c i ö z ü n , i n a n m ı ş -

l ı ğ ı n a y d ı n l ı k y ü z ü d ü ş m a n c a b a ­

k ı y o r l a r b i r b i r l e r i n e . N a s ı l , n e d e n

y a d a o l a m a z d e m i y o r i n s a n o k u r ­

k e n . Y a l n ı z c a a c a b a d i y e n l e r ç ı ­

k a b i l i r b e l k i , i n s a n l a r ı n e n i y i m ­

s e r l e r i n d e n .

V i e t n a m o d ö n e m d e A B D e m ­

p e r y a l i z m i n i n p a z a r l a r ı n d a n b i r i .

P a r t i ü y e s i d i r N g u y e n D u c

T h u a n , m i l i t a n d ı r . G ö r e v b a ş ı n d a

i k e n y a k a l a n ı r . K e n d i s i n i e l e v e ­

r e n d a h a ö n c e d e v r i m c i l e r l e b e r a ­

b e r o l a n b i r h a i n d i r .

Y a z a r ö n c e F r a n s ı z c a P 4 2 ( 4 2 .

p o s t a ) d i y e a d l a n d ı r ı l a n v e S a y ­

g o n H a y v a n a t B a h ç e s i n d e b u l u ­

n a n i ş k e n c e y e r i n e g ö t ü r ü l ü r . V e

i ş k e n c e l e r b a ş l a r . D a h a i ş i n b a ­

ş ı n d a k a r a r l ı d ı r , d i r e n m e y e . « T u t ­

t u r d u ğ u m y o l b i r t e k s ö z c ü k t e n

o l u ş u y o r . K a z a n m a k . B e n i b o y u n

e ğ m e y e z o r l a m a k , d e v r i m c i l i ğ i n

o n u r u n u l e k e l e m e k k o n u s u n d a k i

ç a b a v e i s t e k l e r i n i e t k i s i z b i r n o k ­

t a y a i n d i r g e y i p y o k e t m e l i y d i m . »

d e r .

İ k i s e n e g e ç i r i r o r a d a . D a h a

s o n r a « T a ş r a G ü v e n l i k Ö r g ü t ü »

a d ı y l a k a m u f l e e d i l m i ş b i r h a p i s a -

n e y e g ö t ü r ü l ü r . O r a d a k i h e r p a r t i

ü y e s i n i n g ö r e v i ü y e o l m a y a n v e

h a t t a k e n d i m ü c a d e l e s i n e k a t ı l ­

m a y a n b i r e y l e r i e ğ i t m e k , o n l a r ı

p e ş l e r i n d e n s ü r ü k l e m e k v e d ü ş ­

m a n a b i r l i k t e k a r ş ı k o y m a y ı s a ğ ­

l a m a k t ı r .

T A V I R / 1 2 7

D a h a s o n r a T h u a n , P o u l o - C o n -

d o r z i n d a n l a r ı n a g ö n d e r i l i r . B u ­

r a d a o n l a r a i k i y o l u n o l d u ğ u s ö y ­

l e n i r . İ l k i b e r b a t v e y a v a ş ö l ü ­

m ü n , i k i n c i s i p i ş m a n l ı k g ö s t e r ­

m e n i n v e y a ş a m a n ı n y o l u d u r .

A m a i ş k e n c e l e r e d a y a n a m a y ı p

p i ş m a n l ı k g ö s t e r e n b i r k a ç k i ş i n i n

d ı ş ı n d a o n l a r ı n s ö y l e d i k l e r i t e k

ş e y v a r d ı r :

« Y o l d a ş l a r , i z i n d e y i z ! T ı p k ı

s i z i n g i b i , s o n u n a d e k o n u r u m u ­

z u k o r u m a y a k a r a r l ı y ı z . »

K i t a b ı n b e l i r l i b i r b ö l ü m ü n d e

k a p l a n k a f e s l e r i n d e n u z u n u z a d ı -

y a b a h s e d i l m i ş . B u n e d e n l e o n l a ­

r a , d e ğ i n m e k t e y a r a r v a r . P o u l o -

C o n d o r z i n d a n l a r ı n ı n e n b ü y ü k

ö z e l l i ğ i , f a ş i z m i n e n k a n l ı i ş k e n ­

c e l e r i n i n y a p ı l d ı ğ ı , i n s a n m e z b a ­

h a l a r ı d e n e n k a p l a n k a f e s l e r i d i r .

Ç ü n k ü o r a y a g ö n d e r i l e n t u t u k l u ­

l a r s ı n a v d a n g e ç m i ş , d i r e n i ş r u ­

h u n a s a h i p d e v r i m c i h a r e k e t k a d ­

r o l a r ı d ı r . B u n e d e n l e u y g u l a n a n

b a s k ı b a ş k a h i ç b i r y e r d e b e n z e r i

o l m a y a n b i r b a s k ı d ı r . İ ş t e k a p l a n

k a f e s l e r i b u n u s i m g e l e r . T h u a n

k a f e s e g i r e n h e r m a h k u m u n ö z ­

g ü r l ü ğ ü n ü y i t i r d i ğ i n i v u r g u l a m ı ş .

Ç ü n k ü t u t u k l u l a r k a f e s l e r i n d u ­

v a r l a r ı ü s t ü n d e n s ü r e k l i g ö z l e n i r ,

u z u n s o p a l a r l a s ü r e k l i d ü r t ü l ü r ,

ç o r b a a l m a k y a d a k a p l a n b o ş a l t ­

m a k i ç i n d ı ş a r ı ç ı k a n m a h k û m

d ö v ü l ü r , ö z e l t u z a k l a r h a z ı r l a n ı r .

Y a n i y e m e k t e n ç o k d a y a k y e n i r .

K a f e s l e r i n ü z e r i n e i ç i s u d o l u f ı ­

ç ı l a r y e r l e ş t i r i l i r , y a k l a ş ı k 4 m .

y ü k s e k l i k t e n d ö k ü l ü r . S ü r e n g i d e n

b u ı s l a t m a i ş l e m i s ı r a s ı n d a ( k i k ı ş

m e v s i m i d i r v e t u t u k l u l a r ç ı p l a k ­

t ı r ) m a h k u m l a r ı n d e r i l e r i p u l p u l

d ö k ü l ü r , v ü c u t l a r ı m o r a r ı r v e ş i ­

ş e r .

D ü ş m a n i s t e d i ğ i s o n u c a h i ç ­

b i r z a m a n u l a ş a m a z . Y a p t ı ğ ı i ş ­

k e n c e l e r d e v r i m c i l e r i n d i r e n m e

1 2 8 / T A V I R

g ü c ü n ü k ı r a m a z . T h u a n o n l a r ı n

t ü m ü n ü s i m g e l e r v e ;

« B e n i ş ç i y i m , e s k i d e n i ş ç i y a ­

ş a m ı n ı n n a s ı l s e f i l o l d u ğ u n u b i l i - -

r i m . Ş e n d e b e n i m g i b i s i n , s e n d e

i ş ç i s i n , s e n i n k i ş i s e l ç ı k a r l a r ı n d a

d e v r i m ' i n ç ı k a r l a r ı y l a t a s t a m a m

a y n ı d ı r . S e n i n d e s o n u n a k a d a r

m ü c a d e l e e d e c e ğ i n e e m i n i m » d e r .

1 9 6 4 O c a k o r t a s ı n d a i n s a n l ı k

d ı ş ı b a s k ı v e s a l d ı r ı l a r d a n k u r t u ­

l u p s a ğ k a l a n t u t u k l u l a r l a P o u l o -

C o n d o r ' d a n a l ı n ı p b i r b a ş k a k a m ­

p a g ö t ü r ü l ü r . O r a d a g e ç i r d i k l e r i

ü ç a y d a n s o n r a 1 9 6 4 ' ü n n i s a n ı n d a

s e r b e s t b ı r a k ı l ı r l a r .

N g u y e n D u c T h u a n h a l k ı n a

v e p a r t i y e d ö n e r . M ü c a d e l e s i n e

b ı r a k t ı ğ ı y e r d e n d e v a m e d e c e k t i r .

Y a z a r ı n k e n d i y a ş a n t ı s ı n ı a k ­

t a r m a s ı , « E d e b i y a t m a d d i y a ş a n ­

t ı n ı n g e r ç e k l i k l e r i n y a n s ı t ı l m a s ı

i l e ö z g ü n y a p ı t l a r ı n ı v e r e c e k t i r »

i l k e s i n e g ü z e l b i r ö r n e k o l u ş t u r u ­

y o r .

D Ü N Y A Y I S A R S A N O N G Ü N

J o h n R E E D

T ü r k ç e s i : E r d o ğ a n G ü r k a n .

2 . b a s ı m : A ğ u s t o s / 1 9 7 8 , 2 7 4 , s a y f a .

O D A Y a y ı n l a r ı .

« B u k i t a p g ö r d ü ğ ü m b i r t a ­

r i h d i l i m i d i r . E k i m d e v r i m i ' n i n

y a n i R u s a s k e r v e i ş ç i l e r i n i n b a ­

ş ı n d a k i B o l ş e v i k l e r i n d e v l e t g ü ­

c ü n ü e l l e r i n e g e ç i r i p o n u S o v y e t ­

l e r i n e l l e r i n e b ı r a k t ı k l a r ı g ü n l e r i n

a y r ı n t ı l ı b i r ö y k ü s ü o l m a k t a n ö t e ­

y e b i r i d d i a s ı y o k t u . »

İ ş t e y a z a r ı J o h n R e e d ' d e n k ı ­

s a c a D ü n y a y ı S a r s a n O n G ü n ' ü n

t a n ı m ı .

Y a z a r J o h n R e e d ' i n b a ş t a n

b e r i d e v r i m c i o l m a s ı o n u ; k e n d i

d e y i m i y l e « D ü n y a ' n ı n e n f a z l a e z i -

l e n 160 m i l y o n i n s a n ı n ı n e z e n l e ­

r e k a r ş ı v e r d i ğ i s a v a ş ı » y a z m a y a

i t i y o r . O l a y l a r ı n t ü m ü P e t r o g r a d '

d a g e ç i y o r . A n c a k b u k e n t t e o l u p

b i t e n l e r i n a z v e y a ç o k b e n z e r i k ı ­

s a v e y a u z u n a r a l ı k l a r l a ü l k e n i n

h e r t a r a f ı n d a a y n ı d o ğ r u l u k l a y i ­

n e l e n m i ş t i r .

« K a r ş ı m ı z d a o l a y l a r ı n b a s i t

b i r s ı r a l a m a s ı , b i r b e l g e l e r d ö k ü ­

m ü d e ğ i l , f a k a t ö y l e s i n e y a ş a n ­

m ı ş t i p i k o l a y l a r d i z i s i v a r k i , d e v ­

r i m i n i ç i n d e b u l u n a n h e r k e s e k e n ­

d i s i n i n d e y e r a l d ı ğ ı b e n z e r i s a h ­

n e l e r i h a t ı r l a t m a k t a n g e r i k a l m ı ­

y o r » d i y o r N . K r u p s k a y a , k i t a p i -

ç i n .

Y a z a r , o l a y l a r ı n d a h a i y i a n ­

l a ş ı l a b i l m e s i i ç i n g i r i ş i R u s ö r g ü t ­

l e r i n i n ( s i y a s a l p a r t i l e r , d u m a l a r ,

k o m i t e l e r , m e r k e z k o m i t e l e r i , s q v -

y e t l e r , s e n d i k a l a r , b i r l i k l e r v b . ö r ­

g ü t l e r ) t a n ı m ı v e d e v r i m e k a d a r

k i e v r i m l e r i y l e y a p m ı ş . D a h a s o n ­

r a 1 2 b ö l ü m d e ç o k a k ı c ı b i r d i l l e

o l a y l a r ı n k r o n o l o j i k s ı r a l a m a s ı

v a r . B ö l ü m l e r i n i ç e r i ğ i k ı s a c a

ş ö y l e :

D e v r i m i h a z ı r l a y a n n e d e n l e r ,

D e v r i m ö n c e s i d u r u m , D e v r i m s ı ­

r a s ı k a r g a ş a l ı k l a r ı , K u r t u l u ş K o ­

m i t e l e r i n i n k u r u l m a s ı , D e v r i m c i

C e p h e n i n o l u ş t u r u l m a s ı , k a r ş ı

d e v r i m g i r i ş i m l e r i , b u g i r i ş i m l e r i n

b a s t ı r ı l m a s ı v e z a f e r , M o s k o v a ' y a

g i r i ş , i k t i d a r ı n e l e g e ç i r i l m e s i v e

k ö y l ü k o n g r e s i n e d e n i y l e h a l k ı n

d e v r i m e b a ğ l ı l ı ğ ı n ı b i l d i r m e s i , b u

o l a y l a r s ı r a s ı n d a l i d e r l e r i n s ö z l e ­

r i , e y l e m l e r i , h a l k ı n t u t u m u . . .

T ü m b u o l a y l a r b e l g e l e r l e v e r i l ­

m i ş t i r . B i l d i r i l e r , t u t a n a k l a r v e

b a s ı n e n ö n e m l i k a y n a k l a r d ı r .

J o h n R e e d « K a v g a s ı r a s ı n d a

s e v g i m b a ğ ı m s ı z k a l a m a d ı . A m a

b u b ü y ü k g ü n l e r i n t a r i h i n i y e n i ­

d e n y a z a r k e n , g e r ç e k l e r i s a p t a ­

m a y a u ğ r a ş a n t i t i z b i r t a r i h ç i o -

l a r a k o l a y l a r ı n ü s t ü n e e ğ i l d i m . »

d i y e r e k k i t a b ı n t a r a f s ı z l ı ğ ı n ı v u r ­

g u l u y o r .

D ü n y a y ı S a r s a n O n G ü n , k e n ­

d i t ü r ü n d e g e r ç e k b i r d e s t a n .

D ü n y a p r o l e t e r l e r i n e e m s a l s i z b i r

e s e r b ı r a k a n J o h n R e e d ö l ü m ü n ­

d e n s o n r a K r e m l i n ' d e k i K ı z ı l D u ­

v a r ı n d i b i n d e y a t m a ş e r e f i n i f a z ­

l a s ı y l a h a k e t m i ş t i r .

Ö Z G Ü R L Ü K İ Ç İ N S A V A Ş T I K

A n h D U C

T ü r k ç e s i : N e r m i n T a ş ç ı o ğ l u

O D A Y a y ı n l a r ı 1 . b a s ı m N i s a n 1 9 7 8

1 5 4 s a y f a 4 0 T L .

Ö z g ü n a d ı K S A N U o l a n b u

k i t a p b i z e V i e t n a m ' ı n u z u n y ı l l a r

s ü r e n v e h i ç b i r z a m a n m ü m k ü n -

l e ş m e y e c e k m i ş g i b i g ö r ü n e n b i r

z a f e r l e s o n u ç l a n a n d e s t a n ı n ı a n ­

l a t ı y o r . V i e t n a m h a l k ı n ı n s a b ı r l a

h e p k e n d i n d e n k a t k a t ü s t ü n d ü ş ­

m a n l a r ı n a k a r ş ı y ü r ü t t ü ğ ü k a v ­

g a n ı n m a l i y e t i n i b i z d e ö ğ r e n i y o ­

r u z . B u n u n y a n ı s ı r a y e n i l g i y e

m a h k û m o l m a n ı n s a l d ı r g a n l a r ı

n a s ı l i n s a n l ı k d ı ş ı t u t u m v e d a v ­

r a n ı ş l a r a s ü r ü k l e d i ğ i s e r i l i y o r

g ö z l e r ö n ü n e .

K i t a p t a b e ş V i e t n a m l ı ö y k ü ­

c ü d e n t o p l a m y e d i ö y k ü v a r . B u

ö y k ü l e r u z u n y ı l l a r s ü r e n b u k a v ­

g a n ı n f a r k l ı a n l a r ı n d a n a y r ı a y r ı

k e s i t l e r v e r i y o r . B u ö y k ü l e r d e s a y ­

g ı d u y d u ğ u m u z V i e t n a m h a l k ı n ı

t a n ı y o r , s e v i y o r u z . V e b ö y l e b i r

b a ş a r ı n ı n h a k l ı g u r u r u n a e r e b i l -

m e k i ç i n s a h i p o l d u ğ u m u z b a z ı

d e ğ e r l e r d e n n a s ı l v a z g e ç m e m e m i z

g e r e k t i ğ i n i ö ğ r e n i y o r u z .

K i t a b ı n ö n e m l i b i r ö z e l l i ğ i

ö y k ü l e r i n h e m e n a r k a s ı n d a n g e ­

l e n a ç ı k l a m a l a r ı n v a r l ı ğ ı . B u

a ç ı k l a m a l a r h e m ö y k ü l e r i o l a ğ a n -

T A V I R / 1 2 9

ü s t ü , a b a r t ı l m ı ş b u l a c a k l a r a k a r ­

ş ı k a n ı t o l u y o r , h e m d e o k u y u c u ­

y a V i e t n a m ' ı v e k a v g a s ı n ı a n l a t ı ­

y o r .

K ı s a c a « O ğ u l » , « A t a y u r d u » ,

« İ h t i y a r A d a m ı n R ü y a s ı » , « G e c e

Y ü r ü y ü ş ü » , « K s a n u » , « F i l d i ş i T a ­

r a k » , « B u T o p r a k B i z i m » a d l ı ö y ­

k ü l e r i v e b u ö y k ü l e r i n a ç ı k l a m a ­

l a r ı n ı i ç e r e n « Ö Z G Ü R L Ü K İ Ç İ N

S A V A Ş T I K » ö y k ü k i t a b ı n d a n ç o k

u z a k d o ğ u d a k i b u d e s t a n s ı z a f e r i

t a n ı t a n b i r b e l g e .

H A B E R L E R

O L A Y L A R

D E V L E T T İ Y A T R O L A R I

C Ü N E Y T G Ö K Ç E R ' İ N

Ç İ F T L İ Ğ İ D E Ğ İ L D İ R .

A P a z ı n l ı k h ü k ü m e t i n i n k u ­

r u l u ş u n d a n b u y a n a . D e v l e t T i ­

y a t r o l a r ı ü z e r i n d e k i b a s k ı l a r a r ­

t a r a k s ü r ü y o r . E r g i n O r b e y ' d e n

s o n r a i l t i y a t r o l a r ı m ü d ü r l e r i d e

g ö r e v l e r i n d e n a l ı n d ı l a r . Y e n i b a s ­

k ı u y g u l a m a l a r ı n ı n b a ş o y u n c u s u

C ü n e y t G ö k ç e r ş i m d i y e n i b a s k ı

y a s a l a r ı n ı n m e c l i s t e n g e ç m e s i n i

b e k l i y o r . Y a s a t a s a r ı l a r ı n d a k i d e r ­

n e k l e r k a n u n u n d a k i d e ğ i ş i k l i k ­

l e r d e n y a r a r l a n a r a k k e n d i s i n e s ü ­

r e k l i s a l d ı r a n D e v l e t T i y a t r o s u

b ü n y e s i n d e k i ö r g ü t l e n m e l e r i d a ­

ğ ı t m a p l a n l a r ı y a p ı y o r . B u n u n

1 3 0 / T A V I R

k o ş u l l a r ı n ı d a b u g ü n d e n h a z ı r l a ­

m a y a ç a l ı ş a r a k . G ö k ç e r k e n d i s i n e

k a r ş ı g ö s t e r i l e n t e p k i l e r i b a s ı n a

d e m e ç v e r i p - a n a r ş i - o l a r a k n i t e ­

l e d i . A y r ı c a G ö k ç e r r e p e r t u v a r ı n

d e ğ i ş t i r i l m e s i k o n u s u n d a b a k a n l ı k

a ç ı s ı n d a n b i r r e p e r t u v a r ı n h a z ı r ­

l a n m a s ı o l a n a k s ı z o l d u ğ u i ç i n d a ­

h a ö n c e b i r g e n e l g e i !e p r o v a l a r ı

d u r d u r u l a n o y u n l a r ı n ç a l ı ş m a l a r ı

y e n i d e n b a ş l a d ı . D e ğ i ş i k l e r ö n ü ­

m ü z d e k i y ı l d a n b a ş l a y a r a k g ü n ­

d e m d e o l a c a k . B u a r a d a i z l e y i c i

k i t l e n i n i s t e m l e r i d o ğ a l o l a r a k

g ö z ö n ü n e a l ı n m ı y o r . G ö k ç e r ' i n d a ­

h a ö n c e k i y ö n e t i m d ö n e m i n d e o -

y u n l a r a i l g i g ö s t e r m e y e n s e y i r c i

B r e c h t ' i n A r t u r o U i o y u n u n d a ö -

z e l l i k l e A n k a r a ' d a n e r d e y s e k a p ı ­

l a r ı k ı r ı y o r d u . A n c a k b u s a h n e ­

d e n ç e k i l m e s i n i e n g e l l e y e m e d i . H a t

t a y ö n e t m e n i n e i ş t e n e l ç e k t i r i l d i .

C ü n e y t G ö k ç e r ' i n k e n d i s i n e t e p k i

g ö s t e r e n l e r i a n a r ş i ç ı k a r m a k l a

s u ç l a d ı ğ ı n ı d a h a ö n c e s ö y l e m i ş t i k .

B u n u n ü z e r i n e D e v l e t S a h n e v e

M ü z i k s a n a t ç ı l a r ı B i r l i ğ i ( D E T -

Ç A ) , T İ - S A N v e T Ü M - D E R İ ş y e r i

T e m s i l c i l i ğ i b i r a ç ı k m e k t u p y a ­

z a r a k G ö k ç e r ' i n d e m e c i n i y a n ı t ­

l a d ı l a r .

C Ü N E Y T G Ö K Ç E R ' E

A Ç I K M E K T U P

D e v l e t T i y a t r o l a r ı n ı n b a ş ı n a

y e n i d e n g e t i r i l e n v e g e l i ş i i l e t ü m

d e m o k r a t i k s a n a t ç ı l a r ı n t e p k i s i n i

k a z a n a n C ü n e y t G ö k ç e r , « i s t e n ­

m e y e n a d a m » i l a n e d i l m e s i n e k a r ­

ş ı n g ö r e v i n d e n a y r ı l m a m a k t a d ı r .

Ü s t e l i k k e n d i s i n e k a r ş ı g ö s t e r i l e n

t e p k i l e r i , b a ş ı n a v e r d i ğ i b i r d e ­

m e ç t e « a n a r ş i » o l a r a k n i t e l e y e n

C ü n e y t G ö k ç e r ' e ; D e v l e t S a h n e

v e M ü z i k S a n a t ç ı l a r B i r l i ğ i ( D E T -

Ç A ) , T İ - S A N v e T Ü M - D E R İ ş y e r i

T e m s i l c i l i ğ i b i r a ç ı k m e k t u p y a ­

z a r a k b a s ı n a a ç ı k l a d ı l a r . 2 8 O c a k

t a r i h l i m e k t u b u n m e t n i i s e ş ö y l e :

« 2 4 . 1 . 1 9 8 0 g ü n ü b a s ı n d a ç ı k a n

b e y a n a t ı n ı z ı o k u d u k . S i z k i 1 9 5 0

y ı l ı n d a ' S e n b i z e i n s a n l a r ı s e v m e ­

y i ö ğ r e t t i n , s e n b i z e i n s a n l a r ı n

m u t l u l u ğ u i ç i n d ö v ü ş m e y i ö ğ r e t ­

t i n , b i z b u n u n i ç i n s a v a ş ı y o r u z '

s l o g a n ı i l e b i r l i k t e B . M . M e c l i s i ­

n e s u n u l a n ' N â z ı m H i k m e t ' e a f

ö n e r g e s i n e i m z a k o y a n b i r k i ş i s i ­

n i z . B u g ü n i n s a n l a r ı s e v e n , t i y a t ­

r o s u n a p o l i t i k a c ı l a r ı n e l l e r i n i s o k ­

m a m a k i ç i n d ö v ü ş e n b i z l e r i ' S o ­

r u m s u z k i ş i l e r i n v e k u r u m l a r ı n

z ü m r e s e l v e y a k i ş i s e l i s t e k l e r i y ö ­

n ü n d e d e ğ i ş t i r i l m e k i s t e n i y o r s a

o r a d a a n a r ş i h ü k ü m s ü r ü y o r ' s ö z ­

c ü k l e r i y l e s u ç l u y o r s u n u z .

B i z , p o l i t i k i k t i d a r l a r ı n d a n

b a ğ ı m s ı z , ö z e r k v e d e m o k r a t i k b i r

t i y a t r o y a k a v u ş m a m ü c a d e l e m i z i

i l k e l e r i n i s e r g i l e m e k i s t e y e n b i r

t ü m g ü c ü m ü z l e s ü r d ü r ü r k e n s i z ,

1 9 5 8 ' d e n 1 9 7 8 ' e k a d a r k i y ö n e t i m i ­

n i z s ı r a s ı n d a s a n a t s a l ü r e t i m i m i ­

z i d e ğ i ş e n i k t i d a r l a r ı n g ü d ü m ü n e

s o k a r a k b a ğ ı m l ı b i r s a n a t k u r u m u

y a r a t t ı n ı z .

B i z ' ç a l ı ş a n l a r ' d i y o r u z , s i z

' z ü m r e s e l ' d i y o r s u n u z . B ö l ü c ü k i m ?

K a r s ı k a r ş ı y a g e t i r e n k i m ? B i z

m i , s i z m i ?

S i z i n v e y a n d a ş l a r ı n ı z ı n a n ­

l a y a m a d ı ğ ı s a v ı m ı z ı b i r k e r e d a h a

y i n e l i y o r u z . T i y a t r o , ç a l ı ş a n l a r ı n ­

d ı r . Ç a l ı ş a n l a r d a p o l i t i k a c ı l a r ı n

d e ğ i l , t o p l u m u n y a n ı n d a d ı r . B u

a m a c ı m ı z d a k a r a r l ı y ı z v e ö z g ü r t i ­

y a t r o m u z a d ı n a e l b i r l i ğ i n d e y i z .

T o p l u m a ö z g ü r l ü k v e d e m o k r a s i

k u r u m d a v e r i l e c e k i l k v e t e k u ğ ­

r a ş , ö z g ü r l ü k o r t a m ı n ı n s a ğ l a n ­

m a s ı u ğ r a ş ı d ı r . V e b u s a v a ş ı m ı ­

m ı z ı s i z v e s i z i n g i b i d ü ş ü n e n ­

l e r , g ü ç l e r l e d o n a n m ı ş o l s a l a r d a ­

h i e n g e l l e y e m e y e c e k l e r d i r .

P o l i t i k a c ı l a r g e l i r v e g i d e r a m a

t i y a t r o t a r i h i k u ş a k l a r b o y u y a ­

ş a y a c a k t ı r v e g e r ç e k s u ç l u l a r ı n

k i m l e r o l d u ğ u y a z ı l a c a k t ı r .

S i z , b i z i b u g ü n s i z l e r i n o l u ş ­

t u r d u ğ u k u r a l l a r l a y a r g ı l a y a b i l i r ­

s i n i z , b i z s i z i k a m u n u n y a r g ı l a ­

m a s ı n a b ı r a k ı y o r u z . »

S U S M A K B A Z A N İ Y İ B İ R

Y Ö N T E M D İ R , A N C A K S U S ­

K U N L U Ğ U A L I Ş K A N L I K H A

L İ N E G E T İ R M E K , İ Ş İ N B A ­

S I N D A « P E S E T M E K »

A N L A M I N A G E L İ R

İ s t a n b u l S i n e m a t e k D e r n e ğ i '

n i n 1 5 - 2 7 O c a k t a r i h l e r i a r a s ı n a

a l d ı ğ ı ü n l ü M a c a r y ö n e t m e n i Z o l -

t a n F a b r i ' n i n f i l m l e r i n d e n o l u ş a n

g ö s t e r i p r o g r a m ı g e r ç e k l e ş e m e d i .

S i n e m a t e k « F i l m l e r i n g ü m r ü k t e n

ç e k i l e m e d i ğ i v e b u y ü z d e n g ö s t e ­

r i n i n g e r ç e k l e ş e m e d i ğ i n i » k a m u ­

o y u n a a ç ı k l a d ı . S o n r a s ı « U l u s l a r ­

a r a s ı o r t a m ı n g e r g i n o l m a s ı n e d e ­

n i y l e f i l m l e r i n g ö s t e r i m e g i r m e ­

s i n i n g e c i k t i ğ i » y o l u n d a k i S i n e ­

m a t e k a ç ı k l a m a l a r ı v e y a p ı l a c a k

b a s ı n t o p l a n t ı s ı n a ı s r a r l a r a k a r ­

ş ı n k a t ı l m a y ı p « F i l m l e r i n y o l d a

k a y b o l d u ğ u n u » , « F i l m l e r i n b a ş ı n a

n e l e r g e l d i ğ i n i b i l m e d i k l e r i » y o l l u

a ç ı k l a m a l a r l a ü l k e m i z i t e r k e d e n

M a c a r s i n e m a a d a m l a r ı . . .

G e r ç e k n e d i r ?

S o r u n n e d e n k a y n a k l a n m a k ­

t a d ı r ?

B u n l a r ı y a n ı t l a y a b i l m e k i ç i n

o k u y u c u l a r ı m ı z a ç ı s ı n d a n d a y a ­

r a r l ı o l a c a ğ ı n ı d ü ş ü n e r e k b i r a z

o l s u n F a b r i ' n i n ü z e r i n d e d u r m a k

i s t i y o r u z : Ç a ğ d a ş M a c a r y ö n e t ­

m e n l e r i n e n ü n l ü s ü s a y ı l a n F a b -

r i , a y r ı c a b a ş a r ı l ı b i r o y u n c u v e

s a h n e y ö n e t m e n i d i r . F a b r i , i n s a n -

T A V I R / 1 3 1

c ı l v e a n t i - f a ş i s t t u t u m u i l e s e ­

y i r c i y i ç a b u c a k k a v r a y a n , d ü ş ü n ­

d ü r e n k o n u l a r ı v e b a ş a r ı l ı g ö r ü n ­

t ü d ü z e n i i l e d i k k a t e d e ğ e r b i r

y ö n e t m e n d i r . 1 9 5 2 ' d e « F ı r t ı n a » ,

5 4 ' d e « T e h l i k e d e » v e «14 H a y a t » ,

5 5 ' d e « A t l ı K a r ı n c a » , 5 6 ' d a i s e

« P r o f e s ö r H a n r i b a l » i y a p m ı ş t ı r .

B u f i l m i n d e F a b r i f a ş i s t b a s k ı l a r

s o n u c u d ü ş ü n c e l e r i n d e n v e b u l g u ­

l a r ı n d a n v a z g e ç e n b i r b i l i m a d a ­

m ı n ı n s o n u n d a , o n u b u h a r e k e t i n ­

d e n d o l a y ı k u t l a m a k i s t e y e n f a ­

ş i s t g e n ç l e r i n o n a d o k u n m a k i ç i n

k ü r s ü y e d o ğ r u i l e r l e m e l e r i v e p r o ­

f e s ö r ü n b u n d a n ü r k e r e k k ü r s ü d e

d ü ş ü p ö l m e s i n i a n l a t ı r . 5 7 ' d e « Y a z

B u l u t l a r ı » , 5 8 ' d e « A n n a » , 5 9 ' d a

« Y a b a n » , 6 1 ' d e « C e h e n n e m d e k i

H a f t a y m » , 6 3 ' d e « G ü n d ü z ü n K a ­

r a n l ı k l a r ı » , 6 9 ' d a « Y i r m i S a a t » a d ­

l ı f i l m l e r i n i y a p m ı ş t ı r .

K ü l t ü r e l y a ş a m ü s t ü n d e k i

b a s k ı l a r ı n , t o p l u m s a l m u h a l e f e t i n

ç ö z ü l m e s i a n l a m ı n d a b a s k ı l a r ı n

b i r p a r ç a s ı n ı o l u ş t u r d u ğ u ü l k e m i z

k o ş u l l a r ı n d a F a b r i ' n i n f i l m l e r i n i n

g ü m r ü k t e t a k ı l m a s ı , h a t t a k a y b o l ­

m a s ı d o ğ a l k a r ş ı l a n a b i l i r ( ! ) . E g e ­

m e n s ı n ı f l a r ı n s ü r e k l i l i k g ö s t e r e n

t a v r ı n ı n y e n i b i r ö r n e ğ i o l a r a k

n i t e l e n e b i l i r d i . A n c a k f a ş i s t b a s ­

k ı l a r v e d e m o g o j i y a ş a m ı n h e r

a l a n ı n d a s ü r d ü r ü l e n m ü c a d e l e i l e

k a r ş ı l a n m a y a ç a l ı ş ı l ı y o r d u . S i n e ­

m a y ı k i t l e l e r i n e ğ i t i m i n d e ö n e m l i

b i r a r a ç o l a r a k g ö r e n k a v r a y ı ş b u

o l a y ı n d a ü z e r i n e g i t m e l i y d i . D e v ­

r i m c i s i n e m a c ı Z o l t a n F a b r i s a -

v u n u l m a l ı y d ı . B u y a p ı l m a m ı ş , y a ­

p ı l m a d ı ğ ı g i b i o l a y g i z l e n m e y e ç a ­

l ı ş ı l m ı ş t ı r .

Z o l t a n F a b r i ' n i n f i l m l e r i n i n

g ö s t e r i m e g i r e m e m e s i o l a y ı p o l i t i k

b i r S K A N D A L ' d ı r . Ç ü n k ü g i z l e n ­

m e k i s t e n e n f i l m l e r i n T ü r k - M a c a r

h ü k ü m e t l e r i a r a s ı n d a i m z a l a n a n

k ü l t ü r e l a n l a ş m a l a r d o ğ r u l t u s u n -

1 3 2 / T A V I R

d a k a y b o l m a s ı ( ! ) o l a y ı d ı r . S o s ­

y a l i s t M a c a r i s t a n v e k ü l t ü r e l a l ı ş ­

v e r i ş l e r i ( ! ) R e v i z y o n i s t p o l i t i k a ­

n ı n b i r i f l a s b e l g e s i d a h a .

M a d a l y o n u n ö t e k i y ü z ü n d e

i s e S i n e m a t e k y ö n e t i c i l e r i v a r d ı r .

B i r y a n d a n S i n e m a t e k ' i k u r t a r ­

m a k i ç i n t ü m d e v r i m c i v e d e m o k ­

r a t i k g ü ç l e r i ü y e o l m a y a ç a ğ ı r ı r ­

l a r k e n , ö z e l l i k l e p o l i s b a s k ı n ı n d a n

s o n r a o l g u s ö m ü r ü s ü n e d a y a n a n

A l m a n y a A c ı V a t a n g i b i t i c a r î

f i l m l e r i ç i n k o k t e y l d ü z e n l i y o r l a r .

Z o l t a n F a b r i o l a y ı n d a o l d u ğ u g i b i

g e r ç e k l e r i k a m u o y u n d a n g i z l i y o r ­

l a r .

S i n e m a s a n a t ı n ı s a v u n m a s ı ,

o n u k i t l e l e r e u l a ş t ı r m a s ı g e r e k e n

k u r u m b ö y l e m i t a v ı r g e l i ş t i r m e l i ?

B u s u s k u n l u k n e r e d e n k a y n a k l ı ­

y o r ? Y a r ı n b u g ü n d e n ç o k d a h a a -

ğ ı r b a s k ı k o ş u l l a r ı n ı d a y a t a c a k t ı r .

O z a m a n d a s u s u l a c a k m ı d ı r ? E v e t ,

s u s k u n l u ğ u a l ı ş k a n l ı k h a l i n e g e ­

t i r m e k i ç i n b a ş ı n d a p e s e t m e k a n ­

l a m ı n a g e l i r . F a ş i z m e k a r ş ı d o ğ ­

r u b i r m ü c a d e l e a n l a y ı ş ı o l m a ­

y a n l a r s i n e m a y ı b a s k ı c ı g ü ç l e r e

t e s l i m e d i y o r l a r . S i n e m a y a e m e k ­

ç i y ı ğ ı n l a r a d ı n a s a h i p ç ı k a l ı m .

T R T ' D E K İ P R O G R A M

Y A S A K L A M A L A R I

S Ü R Ü Y O R

K o r a l t a n ' ı n b a k a n l ı ğ ı y l a b i r ­

l i k t e k ı y ı m , s ü r g ü n v e h a l k ı n d e ­

m o k r a t i k ö z l ü k ü l t ü r ü n e s a l d ı r ı ­

l a r ı n m e r k e z i v e s i s t e m l i b i r b i ­

ç i m d e y ü r ü t ü l m e s i n d e « T R T ç o ­

c u ğ u » D o ğ a n K a s a r o ğ l u ' n u n y ö n e ­

t i m i d e y e r i n i a l d ı .

T R T Y ö n e t i m K u r u l u « Y e r y ü ­

z ü G ö ç e r l e r i » , « Ç a l ı ş m a D ü n y a s ı »

v e « D ü ş ü n c e y e S e l a m » g i b i y e r l i

y a p ı m - b e l g e s e l l e r d e n s o n r a « 5 D a -

k i k a » d a y a y ı n d a n k a l d ı r d ı . G ü n ­

c e l s o r u n l a r ı d i l e g e t i r e n p r o g r a ­

m ı n 2 2 O c a k g ü n ü y a y ı n l a n a n

« E k m e k s o r u n u n u n » i ş l e n d i ğ i b ö ­

l ü m h a k k ı n d a s o r u ş t u r m a b i l e a -

ç ı l d ı . P r o g r a m a g e l e n m e k t u p l a ­

r ı n g e r ç e ğ e u y g u n o l u p o l m a d ı ğ ı ­

n ı a r a ş t ı r ı y o r K u r u m . Ö y l e y a

K u r u m a g e l e n m e k t u b a b a k ı n :

« H a y a t p a h a l ı . » d i y o r , i z l e y i c i , n a ­

s ı l g ö z l e m l e m i ş b u n u ? « Z a m l a r

b e l i m i z i b ü k ü y o r » d i y o r , b u n u d a

n e r e d e n ç ı k a r ı y o r ? O l s a o l s a b u

t ü r i d d i a l a r ı K u r u m ' a y e r l e ş t i r i l ­

m i ş o l a n a r t n i y e t l i v e k ö k ü d ı ş a r -

d a i n s a n l a r y a p ı y o r l a r d ı r . K u r u m

b u a r a s u d a n v e i l k e l d e n i l e b i l e ­

c e k g e r e k ç e l e r d e ö n e s ü r e r e k y a p ­

t ı k l a r ı n a k ı l ı f a r a m ı y o r d e ğ i l d e . . .

« P o l i t i k m e s a j v a r » , « K a r a m s a r l ı k

v e r i y o r » , « T ü r k m ü z i ğ i n i n a s ı l k a ­

r a k t e r i n e u y m u y o r » , « K o n u s u d ı ş

p o l i t i k a y ı i l g i l e n d i r i y o r » g e r e k ç e ­

l e r i i l e p r o g r a m l a r ı v e p r o g r a m

ö n e r i l e r i n i y a s a k l ı y o r . H a l k m ü ­

z i ğ i n i h a l k ı n a n l a y a b i l e c e ğ i v e

y o z l a ş t ı r m a d a n e n i y i v e e n ö v ü ­

l e c e k b i ç i m d e o k u y a n R u h i S u ' y u

« H a l k m ü z i ğ i n i a s ı l k a r a k t e r i n e

u y m a y a n b i r ş e k i l d e i c r a e d i y o r »

g e r e k ç e s i y l e y a s a k l a d ı l a r . G e n e y e ­

n i b i r y o r u m , y e n i b i r b o y u t o l a n

Z ü l f ü L i v a n e l i ' y i d e « T ü r k h a l k

m ü z i ğ i n d e n i k t i b a s e d i l m i ş t ü r k ü ­

l e r i b a ğ l a m a e ş l i ğ i n d e i c r a e d i ­

y o r » g e r e k ç e s i y l e y a s a k l a d ı l a r .

T R T ' d e k i d e v e k u ş u k o n v o y u

s i z e s e s l e n i y o r v e u y a r ı y o r u z : N e

d e n l i h a l k ı n d e m o k r a t i k ö z l ü k ü l ­

t ü r ü n ü e n g e l e m e y e ç a l ı ş ı r s a n ı z

ç a l ı ş ı n ; B A Ş A R A M A Y A C A K S I N I Z !

H a l k k e n d i s a n a t ç ı l a r ı n a ş a h i n

ç ı k m a s ı n ı b i l e c e k t i r .

İ . Ü . H . O . T A M A T Ö R T O P L U ­

L U K L A R I Ö Z E N D İ R M E

H A L K O Y U N L A R I

Ş E N L İ Ğ İ Ü Z E R İ N E

H a l k o y u n l a r ı m ı z , h a l k ı m ı z ı n

m a d d i y a ş a m ı n ı , t a r t ı m l ı h a r e k e t ­

l e r v e m ü z i k e ş l i ğ i n d e o y n a n a n

o y u n l a r l a y a n s ı t ı r . O y u n l a

A n a d o l u h a l k ı n ı n d u y g u v e d ü ­

ş ü n c e l e r i d i l e g e t i r i l i r . K i m i z a ­

m a n d o ğ a y a , k i m i z a m a n a ğ a y a

k a r ş ı y a ş a m k a v g a s ı c a n l a n d ı r ı l ı r .

H e r t ü r d e n g e r i c i l i ğ i n e g e ­

m e n l i ğ i n i n v a r o l d u ğ u ü l k e m i z d e

h a l k o y u n l a r ı n a y a k l a ş ı m d a g e ­

r i c i , ı r k ç ı , ş ö v e n i s t e ğ i l i m l e r t a ­

ş ı r . H a l k o y u n l a r ı ç a l ı ş m a l a r ı n ı n

s ü r d ü r ü l d ü ğ ü a m a t ö r t o p l u l u k l a r

ç a l ı ş m a l a r ı n ı n b a ş a r ı y a u l a ş a b i l ­

m e s i i ç i n b u i k i u n s u r u g ö z ö n ü n ­

d e b u l u n d u r m a l ı d ı r l a r . Ç a l ı ş m a ­

l a r d a b e y l e r i , a ğ a l a r ı e ğ l e n d i r m e

ö ğ e s i y a d a ş ö v e n i s t v e b a r b a r e ğ i ­

l i m l e r t a ş ı y a n o y u n l a r y e r i n e ü r e ­

t i m i y a n s ı t a n , y a ş a m k a v g a s ı n d a n

b i ç i m l e n e n o y u n l a r s e r g i l e n m e l i ­

d i r .

2 6 O c a k 1 9 8 0 g ü n ü İ s t a n b u l

Ü n i v e r s i t e s i H a l k O y u n l a r ı T o p l u -

l u ğ u ' n u n d ü z e n l e m i ş o l d u ğ u A m a ­

t ö r T o p l u l u k l a r ı Ö z e n d i r m e H a l k

O y u n l a r ı Ş e n l i ğ i n i i z l e d i k . K ı s ı t l ı

o l a n a k l a r l a ç a l ı ş m a l a r ı n ı s ü r d ü ­

r e n İ . Ü . H . O . T . y u k a r d a k i a n l a y ı ş -

T A V I R / 1 3 3

M e h m e t E r g ü n ş u n l a r ı s ö y l e m e k ­

t e :

« G e r ç e ğ i n ö z ü n ü v e r e b i l m e k

i ç i n t i p i k d u r u m v e k i ş i l e r d e n y o ­

l a k o y u l a n , d a h a d o ğ r u s u d a g e r ­

ç e k l i ğ i n ö z ü n ü v e r e b i l m e k i ç i n

s ü r e k l i b i r s e ç m e - a y ı k l a m a e y l e ­

m i i l e t i p i k d u r u m v e k i ş i l e r y a ­

r a t a n s a n a t ç ı , b u d u r u m k a r ş ı s ı n ­

d a s o n d e r e c e d u y a r l ı d ı r . B ö y l e

b i r y ö n s e m e i ç e r i s i n d e b u l u n a n

s a n a t ç ı l a r i ç i n « y e r » , a n l a t ı l a n t i ­

p i k k i ş i v e d u r u m l a r ı n d ı ş ı n d a k a ­

l a n , o z a n s ı b e t i m l e m e l e r i n e o l a ­

n a k t a n ı y a n b î r ö g e d e ğ i l , e t e v e

k e m i ğ e b ü r ü n m e l e r i n i s a ğ l a y a n

b i r ö ğ e d i r . T ü r k i y e t o p l u m u n u n

g e l i ş i m s ü r e s i n d e b u ö z e l l i ğ i t a ş ı ­

y a n i k i y ö r e v a r d ı r : İ l k i Ç u k u r o ­

v a , i k i n c i s i i s e Z o n g u l d a k . H e r i k i

y ö r e n i n g e r e k d o ğ a l k a y n a k l a r ı ,

g e r e k s e d e ü r e t i m e e l v e r i ş l i i k l i m

v e t o p r a k y a p ı s ı n a s a h i p b u l u n ­

d u k l a r ı , b i t k i l e r n e d e n i y l e k a p i t a ­

l i s t ü r e t i m i l i ş k i l e r i n i n f i l i z l e n m e ­

y e b a ş l a d ı ğ ı b ö l g e l e r i n b a ş ı n d a

g e l d i k l e r i n e t a n ı k o l u y o r u z . B u

i k i g e n ç ç i z e r a r k a d a ş T ü r k i y e

t o p l u m u n u n e k o n o m i k v e t o p l u m ­

s a l y ö n d e n e n t i p i k y ö r e l e r i n d e n

b i r i o l a n v e y a z ı n e m e k ç i l e r i m i ­

z i n g e r e k l i d e r i n l i k t e e l e a l ı p i ş ­

l e m e d i k l e r i Z o n g u l d a k ' ı « K - Ö M Ü R »

a d ı n ı v e r d i k l e r i b u k a r i k a t ü r t o p -

l a m ı y l a s a n a t a l ı c ı s ı n ı n i l g i s i n e

s u n u y o r l a r . »

2 - 1 4 Ş u b a t t a r i h l e r i a r a s ı n d a

A n k a r a Ç a ğ d a ş S a h n e K ü l t ü r M e r ­

k e z i n d e 1 6 - 2 8 Ş u b a t t a r i h l e r i a r a ­

s ı n d a d a İ s t a n b u l S i n e m a t e k ' t e

i z l e n e n « K - Ö M Ü R » s e r g i s i ­

n i d ü z e n l e y e n l e r d e n Ü m i t K a r -

t o ğ l u , 1 9 5 6 Z o n g u l d a k d o ğ u m l u ,

b i r i k i ş i s e l i k i s i o r t a k o l m a k ü z e ­

r e ü ç s e r g i a ç a n K a r t o ğ l u ü ç y a ­

r ı ş m a d a d a ö d ü l a l d ı . 1 9 5 9 y ı l ı n ­

d a A m a s y a ' d a d o ğ a n O h a n n e s Ş a ş

k a l i s e k a r i k a t ü r ç i z m e y e 1 9 7 7 y ı ­

l ı n d a b a ş l a d ı . Ç e ş i t l i y u r t i ç i v e

y u r t d ı ş ı k a r m a s e r g i l e r e k a t ı l a n

Ş a ş k a l ' ı n Ü m i t K a r t o ğ l u i l e b i r ­

l i k t e A n k a r a G ü l v e r e n ' d e a ç t ı ğ ı

B İ N B İ R Ç İ Ç E K a d l ı b i r s e r g i s i

v a r d ı r . Ç i z e r ş i m d i y e d e ğ i n b i r i

u l u s l a r a r a s ı o l m a k ü z e r e a l t ı ö d ü l

a l m ı ş t ı r .

T A V I R / 1 3 5

t a n h a r e k e t e d e r e k g ö s t e r i y e ç o k

b ü y ü k b i r i ş ç i , ö ğ r e n c i , ö ğ r e t i m

ü y e s i v e h a l k k i t l e s i g e t i r d i . Ş i m ­

d i y e d e ğ i n b i r b i r l e r i n e r e k a b e t h a ­

v a s ı i ç i n d e ç a l ı ş m a l a r ı n ı s ü r d ü r e n

a m a t ö r t o p l u l u k l a r b u h a v a d a n

k u r t u l a r a k h a l k o y u n l a r ı m ı z ı n d a

ö z ü n d e y e r a l a n d o s t l u k , d a y a n ı ş ­

m a v e y a r d ı m l a ş m a n ı n g e r e k l i l i ­

ğ i g ö s t e r d i l e r . D i l e ğ i m i z b u ş e n l i ­

ğ e k a t ı l a n g e n ç a r k a d a ş l a r ı n v e

g u r u p l a r ı n ( İ . Ü . H . O . T . , B a k ı r k ö y

A n a d o l u T u r i z m D e r n e ğ i , T ü r k

F o l k l o r K u r u m u , İ . T . Ü . H a l k B i ­

l i m i T o p l u l u ğ u , G a z e t e c i l i k v e

H a l k l a İ l i ş k i l e r Y ü k s e k O k u l u H a l k

O y u n l a r ı T o p l u l u ğ u , S a n a t ç ı l a r

B i r l i ğ i H a l k O y u n l a r ı T o p l u l u ğ u )

s ü r e k l i b i r d i y a l o g v e p r a t i k ç a ­

l ı ş m a b i r l i k t e l i ğ i i ç i n d e o l m a l a r ı ­

d ı r .

Ü N İ V E R S İ T E , A K A D E M İ

V E Y Ü K S E K O K U L L A R

H A L K O Y U N L A R I Ş E N L İ Ğ İ

N İ S A N D A Y A P I L I Y O R

H a l k o y u n l a r ı i l e A n a d o l u ' n u n

ç e ş i t l i y ö r e l e r i n i t a n ı t m a k , Y ü k s e k

ö ğ r e n i m k u r u m l a r ı n d a . y a p ı l a n

h a l k o y u n l a r ı ç a l ı ş m a l a r ı n ı n s i s ­

t e m l e ş m e v e s e r g i l e n m e s i n e o l a ­

n a k s a ğ l a m a k a m a c ı y l a İ s t a n b u l

T e k n i k Ü n i v e r s i t e s i S p o r K u l ü b ü

« 1 . Ü n i v e r s i t e , A k a d e m i v e Y ü k ­

s e k O k u l l a r H a l k o y u n l a r ı Ş e n ­

l i ğ i n i d ü z e n l e d i .

Ş e n l i k 1 9 / 2 0 n i s a n 1 9 8 0 t a ­

r i h l e r i n d e İ s t a n b u l S p o r v e S e r ­

g i S a r a y ı ' n d a y a p ı l a c a k . Ş e n l i ğ e

İ s t a n b u l v e A n a d o l u ' d a n ç o k s a ­

y ı d a Y ü k s e k ö ğ r e n i m K u r u m u k a ­

t ı l m a k t a d ı r .

İ Ü H O T ' u n Ş e n l i ğ i n d e n s o n r a

ü r ü n l e r i n d e ğ e r l e n d i r i l m e s i v e d a -

y a n ı ş m a a n l a m ı n d a o l u m l u b i r

g i r i ş i m .

S E R G İ

B U R H A N S 0 L U K Ç U ' N U N

A N I S I N A S E R G İ

D Ü Z E N L E N D İ

K a r i k a t ü r c ü Ü m i t K a f t o ğ l u

v e O h a n n e s Ş a ş k a l , i k i y ı l ö n c e

y i t i r d i ğ i m i z m a d e n i ş ç i s i - k a r i k a -

t ü r c ü B u r h a n S o l u k ç u ' n u n a n ı s ı ­

n a K - Ö M Ü R a d ı y l a b i r s e r g i a ç t ı ­

l a r .

Z o n g u l d a k k ö m ü r o c a k l a r ı n ­

d a e l e k t r i k ç i o l a r a k ç a l ı ş a n B u r ­

h a n S o l u k ç u , ç a l ı ş m a k o ş u l l a r ı n ı n .

o l u m s u z l u ğ u n e d e n i y l e h a s t a l a n ­

m ı ş v e u z u n y ı l l a r s a n a t o r y u m d a

y a t m ı ş t ı r . İ l k k a r i k a t ü r ü n ü 1 9 5 2

y ı l ı n d a k a l d ı ğ ı s a n a t o r y u m d a y a ­

p a n S o l u k ç u s a n a t ç a l ı ş m a l a r ı n ı

h â s t a y a t a ğ ı n d a s ü r d ü r e c e k k a d a r

s ı n ı f b i l i n c i n e b a ğ l ı d e v r i m c i b i r

k a r i k a t ü r c ü m ü z d ü r . Ö l m e d e n ö n c e

R ı f a t I l g a z ' a y o l l a d ı ğ ı m e k t u p t a

O , ş ö y l e d e m e k t e d i r :

Ö l e c e k m i s i n , y a b i r m e y d a n ­

d a ö l

Y a d a b i r . d a ğ b a ş ı n d a k a v g a n

i ç i n

B ö y l e y a t a k t a m i s k i n c e ö l m e !

K - Ö M Ü R k a r i k a t ü r s e r g i s i i ç i n

1 3 4 / T A V I R

Ç A Ğ R I

D e r g i m i z , s a n a t v e k ü l t ü r y a ş a m ı n d a t u t a r l ı , g ü n c e l m ü c a d e ­

l e n i n g e r e k l e r i n e u y g u n b i r t a v ı r o l u ş t u r m a y ı a m a ç l a y a r a k y a y ı n ­

l a n m a y a b a ş l ı y o r .

Y a ş a n ı l a n s ü r e ç t e y a n s ı m a s ı n ı e m p e r y a l i z m i n k ü l t ü r p o l i t i k a ­

s ı n d a g ö z l e m l e d i ğ i m i z , y o z l a ş m a , ç ü r ü m e , g e r i c i l e ş m e k a r e k t e r i n -

d e k i b u r j u v a s a n a t v e k ü l t ü r a n l a y ı ş ı ; k a y n a ğ ı n ı i n s a n l a r ı n ( g e r e k

b i r e y o l a r a k g e r e k s e b ü t ü n b i r t o p l u m h a l i n d e ) d o ğ a i l e v e b i r b i r ­

l e r i i l e s ü r d ü r d ü k l e r i d a h a i y i b i r y a ş a m a u l a ş m a m ü c a d e l e l e r i n d e n

a l a n , d e v r i m c i i d e o l o j i i l e y o ğ r u l a r a k g ü n c e l e v e ü l k e k o ş u l l a r ı n a

g ö r e ş e k i l l e n e n , h e r g e ç e n g ü n d a h a d a g e l i ş e n ( g e n e l d e s ü r d ü r ü ­

l e n d o ğ r u d e v r i m c i m ü c a d e l e n i n b a ş a r ı s ı y l a o r a n t ı l ı o l a r a k ) k ü l t ü r

v e s a n a t a n l a y ı ş ı n ı y o k e t m e k , ö z ü n ü ç a r p ı t m a k , g e l i ş i m i n i e n g e l l e ­

m e k i ç i n y o ğ u n ç a b a h a r c a m a k t a d ı r .

Y a ş a m ı m ı z ı n h e r a l a n ı n d a b i z l e r i n d e v r i m c i g e l i ş i m i n e e n g e l

o l u ş t u r a n , b i z l e r e h a y a t ı z e h i r e d e n b u r j u v a a l ı ş k a n l ı k l a r ı n a , k u ­

r u m l a r ı n a k a r ş ı ç ı k a r a k , o n l a r ı n o y u n l a r ı n ı b o z a n , i k i y ü z l ü l ü k l e ­

r i n i a ç ı ğ a ç ı k a r a n b i z l e r k ü l t ü r a l a n ı n d a k i d e v r i m c i ç a l ı ş m a l a r a d a

g ü c ü m ü z ü n y e t t i ğ i k a d a r k a t k ı d a b u l u n m a l ı y ı z . B u s a y e d e d i r k i

k o l l e k t i f b i r ç a b a n ı n ü r ü n ü o l a r a k d e v r i m c i l e r i n ü l k e t e s p i t l e r i n e

u y u m l u b i r k ü l t ü r p o l i t i k a l a r ı o l u ş a c a k t ı r .

D e r g i m i z , b u a n l a y ı ş ı b e n i m s e y e n , k ü l t ü r a l a n ı n d a k i d e v r i m c i

ç a l ı ş m a l a r ı n z o r u n l u l u ğ u n u v e ö n e m i n i k a v r a y a r a k t o p l u m s a l ç e ­

l i ş k i l e r e M a r k s i z m ı ş ı ğ ı n d a ç ö z ü m y o l l a r ı g ö s t e r e b i l e n t ü m o k u r ­

l a r ı n a a ç ı k o l a c a k t ı r . O k u r l a r ı m ı z ; k ü l t ü r v e s a n a t a i l i ş k i n a r a ş t ı r ­

m a i n c e l e m e y a z ı l a r ı n ı , ş i i r , h i k â y e , ö y k ü v e r o m a n l a r ı n ı , k a r i k a t ü r ,

g r a f i k , r e s i m v e f o t o ğ r a f l a r ı n ı , h a l k b i l i m i h a k k ı n d a k i d e r l e m e l e r i n i ,

k ı s a c a s ı k ü l t ü r v e s a n a t a i l i ş k i n e l l e r i n d e k i v e y a b u l a b i l e c e k l e r i t ü m

v e r i l e r i i l e b i z l e r e y a r d ı m c ı o l u r l a r s a ; b u a l a n d a k i ç e l i ş k i l e r i n g e r ­

ç e k ç ö z ü m ü n ü n d e d e v r i m l e o l a c a ğ ı g e r ç e ğ i n i k a v r a y a n b i z l e r i n b a ­

ş a r ı s ı n a k a t k ı d a b u l u n m u ş v e h a t a l a r ı m ı z ı n e n a z a i n m e s i n i s a ğ ­

l a m ı ş , d a h a d a ö n e m l i s i , a l a n d a k i m ü c a d e l e k o l l e k t i f o l a r a k b a ş a ­

r ı y a u l a ş t ı r ı l m ı ş o l a c a k t ı r .