7/31/2019 YG21 El Kitabi
1/142
YEREL GNDEM 21
ELKTABI
7/31/2019 YG21 El Kitabi
2/142
2
Hazrlayan:
Sadun EMREALP
IULA-EMME (UCLG-MEWA) Yayn
ISBN 975-7741-51-5
ubat 2005 kinci Bask
IULA-EMMEUluslararas Yerel Ynetimler Birlii,Dou Akdeniz ve Ortadou Blge Tekilat
Yerebatan Cad. No.2,
Sultanahmet 34400 stanbulTel.: 0212 511 10 10Faks: 0212 513 44 87
e-mail: [email protected]: http//iula-emme.org
Basm: BRMAT MATBAASITel.: 0212 629 05 59
7/31/2019 YG21 El Kitabi
3/142
3
N D E K L E R
Balarken 7
Blm IGndem 21 ve Yerel Gndem 21: Tantc Bilgiler 11
Srdrlebilir Kalknma ve Gndem 21 13
Srdrlebilir kalknma kavramna doru 13
BM nsan evresi Konferans 13
Ortak Geleceimiz 14
BM Rio Yeryz Zirvesi 15
Gndem 21 ve Yerel Gndem 21 16Gndem 21 16
Yerel Gndem 21 19
Riodan Johannesburga 21
Rio sonrasndaki ilk admlar 21
BM Drdnc Dnya Kadn Konferans 22
BM stanbul Habitat II Zirvesi 23
BM Binyl Bildirgesi 24
BM Johannesburg Zirvesi 25
Kaynak Yayn: Srdrlebilir Kalknma ve Ynetiim 26
Blm IITrkiye Yerel Gndem 21 Program: Tantc Bilgiler 27
Dnyada ve Trkiyede YG-21 Uygulamalar 29
Dnyada 29
Trkiyede 30
Uygulamalarn Genel erevesi 31
Ortaklk yaps ve koordinasyon 31
Neler Yaplyor? 31
Yerel Gndem 21 Program Web Sitesi 34
Kaynak Yayn: YG-21 Trkiye - rnek Uygulamalar 35
7/31/2019 YG21 El Kitabi
4/142
4
Blm IIIYerel Gndem 21 Sreleri ve Yaplar: Kolaylatrc Bilgiler 37
Yerel Gndem 21 ve Yerel Ortaklklar 37
YG-21 ve Yerel Ynetiim 39
YG-21 ve Belediye (Yerel Ynetim) 40
YG-21 ve Sivil Toplum 41
YG-21 ve zel Sektr 43
Merkezi Ynetimin Destei 44
Yerel Gndem 21 Srecine Hazrlk 45
Avrupada nasl bir model? 45
Trkiyede nasl bir model? 49
YG-21 sreci neleri kapsamaktadr? 61
YG-21 sreci nasl balatlmaldr? 64
Katlmc Platformlar ve Mekanizmalar 65
Kent Konseyleri 65
Kent Konseyinin ilevi nedir? 65
Kent Konseyi ad zorunlu mudur? 66
Kent Konseyi kimlerden olumaldr? 66
Kent Konseyinin yaptrm gc olmal mdr? 68
Kent Konseyinin tzel kiilii olmal mdr? 69
Belediye Bakan, Kent Konseyine Bakanlk etmeli midir? 70
Kent Konseyi Tz neleri iermelidir? 71
Kent Konseyi Tz nasl hazrlanmaldr? 72
Kent Konseyi Tz Belediye Meclisince onaylanmal mdr? 73
Kent Konseyinin YG-21 srecindeki konumu ne olmaldr? 74
alma Gruplar 77
alma Gruplarnn ilevi nedir? 77alma Grubu ad zorunlu mudur? 77
alma Gruplar hangi balklar altnda oluturulmaldr? 78
alma Gruplarnn says ne olmaldr? 78
alma Gruplarna katlanlarn says ne olmaldr? 79
alma Gruplar kimlerden olumaldr? 79
alma Gruplar nasl ilemelidir? 80
alma Grubu Bakanl nasl olmaldr? 81
al
ma Gruplar
ile Kent Konseyi aras
ndaki iliki nas
l olmal
d
r? 82
7/31/2019 YG21 El Kitabi
5/142
5
Kadn Meclisleri 83
Kadn Meclisi gerekli midir? 83
Kadn Meclisinin ilevi nedir? 84
Kadn Meclisi kimlerden olumaldr? 85
Kadn Meclisinin tzel kiilii olmal mdr? 86
Kadn Meclisi Tz neleri iermelidir? 87
Kadn Meclisi Tz Belediye Meclisince onaylanmal mdr? 87
Kadn Meclisi ile Kent Konseyi arasndaki iliki nasl olmaldr? 88
Kadn Meclisleri arasndaki dayanma nasl olmaldr? 89
Genlik Meclisleri 91
Genlik Meclisi gerekli midir? 91
Genlik Meclisinin ilevi nedir? 92
Genlik Meclisi kimlerden olumaldr? 93
Genlik Meclisinin tzel kiilii olmal mdr? 93
Genlik Meclisi Tz neleri iermelidir? 94
Genlik Meclisi Tz Belediye Meclisince onaylanmal mdr? 95
Genlik Meclisi ile Kent Konseyi arasndaki iliki nasl olmaldr? 96
YG-21 Ulusal Genlik Parlamentosunun ilevi nedir? 97
zel lgi Gruplar 99
zel lgi Gruplarna ynelik platformlarn ilevi nedir? 99zel lgi Gruplar kimlerden olumaldr? 100
zel lgi Gruplarnn tzel kiilii olmal mdr? 101
zel lgi Gruplarnn Tz olmal mdr? 102
zel lgi Gruplar ile Kent Konseyi arasndaki iliki nasl olmaldr? 102
Mahalle leinde Katlm 105
Mahalle leindeki katlm neden nemlidir? 105
Mahalle leinde katlm nasl salanabilir? 106
Mahalle leindeki katlmc platformlar ile Kent Konseyi arasndakiiliki nasl olmaldr? 108
Koordinasyon ve Destek 109
Yerel Gndem 21 Genel Sekreterlii 109
YG-21 Genel Sekreterliinin ilevi nedir? 109
YG-21 Genel Sekreterlii, nasl bir yapya ve ileyie sahip olmaldr? 110
YG-21 Genel Sekreteri nasl belirlenmelidir? 111
YG-21 Genel Sekreterlii grevi, gnll m, cretli mi olmaldr? 112
Katlmc Platformlar ile YG-21 Genel Sekreterlii arasndaki iliki nasl olmaldr? 113
7/31/2019 YG21 El Kitabi
6/142
6
Yerel Gndem 21Evleri 115
YG-21 Evlerinin ilevi nedir? 115
YG-21 Kadn Merkezlerinin ilevi nedir? 116
YG-21 Genlik Evlerinin ilevi nedir? 117
YG-21 Eylem Planlamas 119
Mevcut Durum Raporu 119
Mevcut Durum Raporunun ilevi nedir? 119
Mevcut Durum Raporu neleri iermelidir? 120
Mevcut Durum Raporu nasl hazrlanmaldr? 121
YG-21 Eylem Plan 123
YG-21 Eylem Plannn ilevi nedir? 123
YG-21 Eylem Plan neleri iermelidir? 124
YG-21 Eylem Plan nasl hazrlanmaldr? 125
YG-21 Eylem Plannn uygulanmas nasl izlenmelidir? 126
YG-21 Eylem Plan Belediye Meclisince onaylanmal mdr? 127
YG-21 ile Habitat Yerel Eylem Planlamas sreleri farkl mdr? 128
Kaynak Yayn: Yerel Gndem 21 Planlama Rehberi 129
Bitirirken 131
Kaynaka 135
Dipnotlar 139
7/31/2019 YG21 El Kitabi
7/142
7
Yerel Gndem 21 (YG-21) uygulamalar, dnyada 1992 Birlemi
Milletler Rio Yeryz Zirvesinin ivmesiyle balamakla birlikte,Trkiyede biraz gecikmeli olarak, ancak 1996 BM stanbul HabitatII Konferansnn ivmesiyle, 1997 yl sonunda balamtr. Trki-yedeki YG-21 uygulamalar, balangcndan bu yana UNDP Bir-lemi Milletler Kalknma Programnn desteiyle, IULA-EMME Uluslararas Yerel Ynetimler Birlii, Dou Akdeniz ve OrtadouBlge Tekilatnn koordinasyonunda srmektedir.
Uygulanmasna baladktan sonra, birka yl ierisinde, Rio sonra-sndaki tm Birlemi Milletler zirvelerinin odak noktasn olutu-ran ortaklk yaklamnn yalnzca Trkiyede deil, uluslararas
lekte de en geni kapsaml
ve etkileyici uygulamalar
ndan birinisergilemeye balayan Yerel Gndem 21 Projesi, 2000li yllara ge-lindiinde, bir proje yaklamnn tesine geip, uzun erimli birprograma dnmtr.
Trkiye Yerel Gndem 21 Program, 2001 ylnda UNDP tarafn-dan, dnyadaki en baarl uygulamalardan biri olarak ilan edilmi
ve bu balamda, 2002 BM Johannesburg Zirvesinde en iyi uygu-lama rneklerinden biri olarak sunulmutur.
Yerel Gndem 21 Program ortaklar, yalnzca yerel dzeye odak-lanmakla kalmayarak, srdrlebilir kalknma hedefinin merkezi
ynetim kurulularnca daha ok benimsenmesi, ulusal koordinasyonyaplarnn (Srdrlebilir Kalknma Komisyonu, vb.) kurulmasve glenmesi, ilgili kamu kurulularnn programlar ile YG-21 s-releri arasnda daha gl balantlar kurulmas, YG-21in lke l-einde daha iyi tantlmas, YG-21in Avrupa Birliine uyum sre-cindeki neminin daha iyi anlalmas gibi uzun bir liste oluturanulusal lekli konulara da nem ve ncelik vermektedirler.
Yerelde ve ulusal lekte karlalan darboazlar ve skntlar kararl-lkla gsleyip, kendi kentlerinde Yerel Gndem 21 srecini balat-mak ve nclk etmek isteyen yerel ynetimlerin ve bu srece anlam
ve ierik kazand
racak yerel ortaklar
n say
s
giderek artmaktad
r.Bu balamda, Yerel Gndem 21 Elkitab, bilimsel bir yayn olma
veya kolay anlalabilir bir dille kaleme alnma gibi kayglar g-dlmeden, Yerel Gndem 21 balkl eylem planlamas srecinineitli ynlerini tantmay amalamaktadr. Yerel Gndem 21inkresel dayanaklarn oluturan zirvelerin ve belgelerin tantmn daieren Elkitabnn temel hedefi, Trkiye Yerel Gndem 21 Prog-ram kapsamnda, lkenin drt bir yannda milyonlarca nfuslumetropollerden birka bin nfuslu krsal yerleim birimlerine kadareitlilik gsteren Program ortaklarnn, geride kalan 5-6 yllk uy-gulamalarndan elde edilen zengin deneyimin ve birikimin, bu he-
yecan verici sreci yeni balatanlarla paylalmasdr.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
8/142
8
Rehber, blmden olumaktadr. Birinci blmde, BirlemiMilletlere ye lkeler tarafndan 21. yzyln ortak hedefi olarakkabul edilen srdrlebilir kalknmaya giden yolun yap talarndeyen Gndem 21 balkl kresel eylem plan ile ilgili genelbilgiler verilmektedir. Bu kapsamda, srdrlebilirlik kavramnn
biimlenmeye balad 20. yzyln son eyreinden gnmzekadar uzanan kresel zirveler ve bunlarn temel ktlar olan baznemli belgeler tantlmaktadr.
kinci blm, Trkiye Yerel Gndem 21 Programnn tantmnaayrlmtr. Genel bir giri olarak, dnyadaki Yerel Gndem 21 uy-gulamalarna ksaca deinildikten sonra, Trkiyede bu srelerinbalamas ve gelimesi zetlenmektedir. Bunu, Yerel Gndem 21srelerinde sergilenen benzer yaplarn ve uygulamalarn genelerevesi konusunda verilen zet bilgiler izlemektedir.
Elkitabnn birinci ve ikinci blmlerinin, daha ok genel tantm
ve bilgilendirme arlkl olmas amalanmtr. nc ve son b-lm ise, ilgili yerel ynetimlerin nclnde, Yerel Gndem 21srecini yeni balatan yerel ortaklarn ataca ilk (ve kendilerindennceki uygulamalarda grld gibi, genellikle rkek) admlarnkolaylatrlmasna ayrlmtr.
nc blmn balangcnda, Yerel Gndem 21in nasl uygula-naca sorusunun ncesinde, neler kazandrabilecei zerinde durul-maktadr. Ardndan, YG-21 srecini oluturan farkl bileenlerintoplu bir zetine yer verilmektedir. Genel bir giri niteliindeki bualt blmde, Neden belediye? sorusuna da yant arandktan son-
ra, balangta verilen zete dayal olarak, YG-21 srecini oluturanbileenler daha geni bir ekilde ele alnmaktadr.
nc blmn yaplandrlmasnda arlkl olarak, en ok soru-lan sorular dikkate alnmtr. Yine de, bu blmde yer verilen ko-nularn ve sorularn, Yerel Gndem 21 srecini her ynyle kapsa-dn ne srmek, gereki deildir. Elkitabnn alakgnll ie-riinde, sorulmas ve yantlanmas gereken pek ok nemli soruyayer verilememitir. te yandan, Elkitabnda YG-21 srecinde kar-lalan eitli sorunlara ynelmeyi baarabilen sorular da, bunlara
verilmeye allan genel nitelikli, karlatrmal ve ou kez mulak(ancak, kaamak olmamasna zen gsterilen) yantlarn nda,bir model arayndakiler iin yeterince gl ve somut bir daya-nak salamaktan uzak debilecektir.
Bu balamda, Elkitabnda, Yerel Gndem 21in zn oluturantemel kavramlara aykr den keli tanmlar ve nceden hazr-lanm ablonlarla hareket etmek yerine, farkl uygulamalarn vedeneyimin nda, herkesin kendi yantlarn bulmasna yardmcolacak ipular sunulmas amalanmaktadr.
Her blmn de sonunda, ilgili konularda daha kapsaml ve ay-rnt bilgiler ieren (ve tm Yerel Gndem 21 Program kapsa-
m
nda haz
rlanm
) kaynak yay
nlar tan
t
lmaktad
r.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
9/142
9
Elkitabnda sklkla vurguland gibi, Yerel Gndem 21 sreciniyeni balatan kentlerde, herhangi bir konudaki almalarn yr-tlmesinde, bu konuda baarl uygulamalar sergileyen baka YerelGndem 21 kentlerindeki uygulamalarn dikkate alnmas ve ilgilikente zg modelin, mevcut bilgi birikimi ve deneyim zerine ina
edilmesi, byk yararlar salayacaktr.te yandan, Yerel Gndem 21 Programnn dinamizmi ve giderekgenileyen kapsam gz nne alndnda, gelimelerin nda buElkitabnn da belirli aralklarla gncelletirilmesi ve ieriinin zen-ginletirilmesi kanlmaz olacaktr.
Elkitabnda yer alan bilgilerdeki herhangi bir maddi hata, yorum-lardaki bir arlk veya uygunsuzluk, bilgilerin eksiklii ve yetersiz-lii ve benzeri olumsuzluklarn tm sorumluluu, Program ortakla-rnn deneyimlerini kaleme alma onurunu tayan YG-21 ProgramUlusal Koordinatrnn olmakla birlikte, Elkitabnn gerek ya-
zarlar, Yerel Gndem 21 hareketini kucaklayan, sahip kan ve g-nllln engin cokusu ve zverisiyle srdren yerel kahraman-lardr.
Elkitabnn yararl olaca midiyle, Yerel Gndem 21in yorucu,engellerle dolu, ancak heyecan verici kousunda tm yerel ynetim-lere ve bu srece katlan yerel ortaklara sonsuz baarlar diliyoruz.
Sadun EmrealpYG-21 Program Ulusal Koordinatr
stanbulubat 2005(kinci Bask)
7/31/2019 YG21 El Kitabi
10/142
10
7/31/2019 YG21 El Kitabi
11/142
11
Blm I
Gndem 21 ve
Yerel Gndem 21:
Tantc Bilgiler
7/31/2019 YG21 El Kitabi
12/142
12
7/31/2019 YG21 El Kitabi
13/142
13
Srdrlebilir Kalknma ve Gndem 21
1992 Rio Yeryz Zirvesinde BirlemiMilletler yesi lkeler tarafndan 21. yzylnkresel hedefi olarak benimsenen ve Gn-dem 21 balkl eylem plannn temel daya-na olan srdrlebilir kalknma kavram-nn, geride braktmz 20. yzyln ikinci ya-rsnda biimlenmeye balad grlmektedir.
Dnya leinde, insanln kar karya bu-lunduu evre ve kalknma sorunlar karsn-daki duyarlln n plana kmasnda, ilk ba-kta konu ile dorudan balant kurulmaskolay olmayan nemli bir olayn, 1969 ylndainsanlarn ilk kez aya ayak basmasnn, bykrol olmutur. Dnyamzn uzaydan gr-nm, beyaz bulutlarn ssledii esiz birmavi gezegen olarak hayranlk uyandrrken,ayn zamanda incinebilir, krlgan, minicik birbilye olduu da endieyle grlmtr.
1970li yllardan balayarak, insan yaamnnbu esiz kre zerindeki olumsuz etkilerinintartlmas hz kazanm ve giderek ykselenbir sesle, dnyamzn doal dengesinin bo-zulmakta olduuna dikkat ekilmitir.
Bilim ve teknolojide yaanan hzl gelimele-rin, sanayilemede atlan dev admlarn, gide-rek artan ve eitlenen retimin ve tketimin
ve dier alanlardaki gelimelerin, bata insanmrnn uzamas, refah dzeyinin artmas,eitimin yaygnlamas ve okur-yazarlk ora-nnn ykselmesi, hastalklardan kaynaklananlmlerin azalmas gibi yaam koullarn iyi-letirici ynleri olduu kabul edilmekle birlik-te, mevcut kalknma-gelime politikalarnnyol at olumsuzluklarn, gezegenimizin vezerinde yaayan insanlarn geleceini tehditettii dile getirilmeye balanmtr.
Bu balamda, 20. yzyln son eyrei, evreve kalknma sorunlarnn tm dnyada gn-
demin st sralarnda yer almaya balad,
insanlk iin olduka karamsar ve rktc
bir gelecein resmedilmeye baland bir d-nemi nitelemektedir. Giderek kirlenen, doalkaynaklar hesapszca tketilen bir dnyadasrekli artan evresel bozulmaya ve bu ba-lamda lleme, ormanszlama, canl trle-rindeki azalma, su ve toprak kirlilii, atklar,asit yamurlar, kresel snma, ozon tabaka-snn anmas gibi gelimelere dikkat ekilir-ken, evre sorunlarnn, dnyadaki nfus pat-lamas, giderek artan yoksulluk ve isizlik,salksz kentleme, silahlanma yar, derinle-
en uluslararas eitsizlik gibi sorunlara daynelecekekilde, yeni ve geni bir bak asile ele alnmas zorunluluu da vurgulanmayabalanmtr.
nsanln k yolu ise, evre ile kalknmaarasndaki yaamsal kprnn glendirilme-sine ve kalknmann srdrlebilir olmasnabalanmtr.
Srdrlebilir kalknma kavram, ilk ulusla-raras ifadesini, Haziran 1972de sveinStockholm kentinde yaplan Birlemi Mil-letler nsan evresi Konferans srasndabulmutur. 6 Haziran BM Dnya evreGnne adn vermesi dnda hatrlanmaktaglk ekilen bu Konferansn temel ktsolan Stockholm Bildirgesinde, evrenin ta-ma kapasitesine dikkat eken, kaynak kul-
lanmnda kuaklar-aras hakkaniyeti gzeten,ekonomik ve sosyal gelimenin evre ile ba-lantsn kuran ve kalknma ile evrenin birlik-teliini vurgulayan ilkeler, srdrlebilir kal-knma kavramnn temel dayanaklarn orta-ya koymutur.1
Srdrlebilir kalknma konusunda kat-lmn nemi ve ilevi de, ok zayf bir ekil-de ifade edilmi olmakla birlikte, yine ilk kezuluslararas belgelerdeki yerini Stockholm
Konferans
nda alm
t
r.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
14/142
14
1972 Stockholm Konferans sonrasndakigelimelere bakldnda, zellikle 1976 yln-da Kanadann Vancouver kentinde yaplan
BM Habitat (I) Konferansnn su yznekard gibi, Birlemi Milletlerin tek muha-tap olarak merkezi ynetimleri alma politika-snn giderek iflas etmekte olduu akagrlmeye balanmtr.
Bu durum karsnda uluslararas topluluk,zm yerel ynetimlere ve hkmet-dkurululara ynelmekte bulmutur. Bu yenialm, yerel ynetimlerin ve sivil toplum ku-rulularnn uluslararas dzeyde vazgeilmez
ortaklar olarak kabul grmeye balanmas-nn kapsn aralamtr.
BM Genel Kurulu tarafndan, 1972 Stock-holm Konferansnda alnan kararlarn ne l-de yaama geirildiinin deerlendirilmesi
ve bunun nda, kresel lekte evre vekalknma sorunlarnn tanmlanmas ve -zmlerine ynelik stratejiler gelitirilmesi a-macyla, 1983 ylnda BM Dnya evre veKalknma Komisyonu oluturulmutur.
Bu Komisyon tarafndan yrtlen almalarsonucunda, 1987 ylnda Ortak Geleceimizbalkl nl rapor yaymlanmtr. Komis-yona bakanlk eden Gro HarlemBrundtlandn, ayn dnemde Norve Baba-kan olmas sonrasnda salanan gl politikdestek nedeniyle, Brundtland Raporu olarakda adlandrlan bu rapor, srdrlebilir kal-knma kavramna zengin bir ierik kazan-drmakla kalmayarak, bunun yaama geiril-mesine ynelik kresel eylem planna giden
yolun temel talarn demitir.
evre ve kalknma konularnn ayn potadaeritilmesi konusunda yeni bir bak as geti-ren Ortak Geleceimiz raporu, dnyadagiderek arlk kazanmaya balayan katlmkonusunda ise, bekleneni vermekten uzakkalmtr.
Raporda, artan kentsel sorunlara zmlerretilmesi ve kentlerin iyiletirilmesi iin geti-
rilen bir dizi neri aras
na s
k
t
r
lan yerelynetimleri glendirmek bal altnda ye-
rel ynetimlere biilen rol, merkezi ynetimpolitikalarnn mahallinde daha etkin bir bi-imde uygulanmasn salamak ile snrl kal-maktadr. nemli bir yenilik olarak raporayerletirilen vatanda katlm ise, yerel
ynetimin hizmet an kapamaya ynelikolarak, yoksullarn kendi semt derneklerindeyerel z ynetimlerini salamas eklindeifadesini bulmaktadr. Henz bir ortak ola-rak pek ciddiye alnmayan sivil toplum kuru-lularndan ise, yalnzca, eitli nlemlerleartaca varsaylan yerel kaynaklarn bir ks-mnn halk gruplarna aktarlmasna arac-lk etmeleri beklenmektedir.2
Brundtland Raporunda getirilen srdr-lebilirlik tanm, bugn iin de geerliliinibyk lde korumaktadr:
Srdrlebilir kalknma, bugnn gerek-sinim ve beklentilerini, gelecek kuaklarnkendi gereksinimlerini ve beklentilerinikarlama olanaklarn tehlikeye atmaksznkarlamaktr. (Brundtland Raporu)
Bu tanmdan hareketle, yerel ynetimlerindnya leindeki evre kuruluu niteliinitayan ICLEI Uluslararas Yerel evreGiriimleri Konseyi tarafndan srdrlebi-lir kalknma, gelecek kuaklarn yaam d-zeylerini tehlikeye atmadan ve bugnn so-runlarn zerken gelecei yaanmaz halegetirmeden, toplumlarn esenlik ve gnenartnn salanabilmesini ifade edecek e-kilde tanmlanmaktadr:
Srdrlebilir kalknma, temel evresel,sosyal ve ekonomik hizmetlerin, bu hiz-metlerin dayand ekolojik ve toplummerkezli sistemlerin varln tehdit etmek-sizin, herkese sunulabildii kalknma olaraktanmlanabilir. Srdrlebilir kalknma, ya-ayan ve gelecekte yaayacak tm insanla-rn, mevcut evresel snrlar dahilinde, sos-yal ve ekonomik gelimeye adil olarak ka-tlmalarn salayabilmek iin gerekli olanretim ve tketim tarzlarndaki deiimler-
le ilgilidir.3
7/31/2019 YG21 El Kitabi
15/142
15
Dnya leinde byk yanklar olan OrtakGeleceimiz Raporuna destek veren, d-
nemin Fransa, ngiltere, Rusya ve Hindistanliderlerinin ban ektii yaklak 50 kadarlke, Raporda yer alan nerilerin yaama ge-irilmesini salayacak kresel bir taahht bel-gesi ve eylem plan hazrlanmas amacyla,yeni bir Birlemi Milletler zirvesi dzenlen-mesi ynnde ortak giriimde bulunmayabalamlardr. Bunun sonucunda BirlemiMilletler Genel Kurulu, 1989 ylnda aldkararla, bir evre ve Kalknma Konferansdzenlenmesini kararlatrmtr. Haziran
1972de dzenlenen Stockholm Konferan-sndan tam 20 yl sonra, Haziran 1992dedzenlenmesi kararlatrlan bu zirvenin ha-zrlk almalar, hzla balatlmtr.
Konferansn hazrlk srecinde BM yesilkeler tarafndan, eitli kurumlarn ve sek-trlerin katlmyla, Ulusal Komiteler olutu-rulmutur. Ne var ki, dnyann pek ok lke-sinde bu Komiteler, merkezi ynetim kuru-lular dndakilere kapal kalma gelenein-den kurtulamamtr. Buna karlk, saylardaha az olmasna karn hazrlk srecinedamgasn vuran baz lkeler, bata yerel y-netimler ve sivil toplum kurulular olmakzere, eitli kesimlerin temsilcilerini bnye-sinde toplayan Ulusal Komiteler oluturulma-sna nclk ederek, katlmc ve ortaklklaradayal bir anlayn gelimesine nemli katk-larda bulunmulardr.
Konferans ncesinde BM tarafndan dzen-lenen hazrlk toplantlarnda, Konferansn
temel kts olmas ngrlen Gndem 21balkl kresel eylem plannn ierii olutu-rulurken, bugnk gelimilik dzeylerineeriebilmek iin doal kaynaklarn hesapszcakullanm olan ve gnmzdeki evre sorun-larnn ok byk bir blmne yol aan l-keler ile gelimekte olan, hzl bir kentlemesrecinin arl altnda ezilen ve gelimekiin doal kaynaklarn hzla tketen lkelerarasnda srdrlebilir kalknma konusun-da keskin gr ayrlklar ortaya kmas, a-
rtc olmamtr.
Bununla birlikte, srdrlebilir kalknmailkesinin yaama geirilmesinin ancak yerin-den zmlerle mmkn olaca konusundaortak bir gr birlii olumutur. Aynekil-de, evreyi korumann, dorudan katlm ve
demokratikleme ile ilgili bir alan olduu, bubalamda, znde demokratiklemeyi vekentsel haklar savunmay gerektirdii, akaifade edilmeye balanmtr. Buna paralel ola-rak, kresel eylem plannn hazrlk almala-rna da yansyacakekilde, demokratik uygu-lamalarn, oulcu ve katlmc politikalarn ensomut biimde gerekleme olanan ve or-tamn bulduu yerel ynetimlerin, 2000liyllara yepyeni bir anlayla hazrlanmalarnnnemi vurgulanmaya balanmtr.
Geni bir katlm ve yepyeni bir anlayla sr-drlen hazrlk srecinin ardndan, YeryzZirvesi olarak adlandrlan BM evre veKalknma Konferans (UNCED), kararlat-rld gibi, Haziran 1992de Brezilyann Riode Janeiro kentinde gerekletirilmitir.
179 lkenin Devlet ve Hkmet Bakanlarile birlikte, binlerce resmi temsilcinin ve35,000in zerinde sivil toplum kuruluu tem-silcisinin katlmyla Rio Zirvesi, Birlemi
Milletlerin en yksek katlm dzeyine ula-lan toplants olma zelliini korumaktadr.
Rio Konferansnda be uluslararas belgekabul edilmitir. Konferansn temel ktsolan Gndem 21 balkl kresel eylemplan ile birlikte, Biyolojik eitlilik Szle-mesi ve klimsel Deiiklikler ereve Sz-lemesi balkl, kresel lekte balayc ikimetin imzaya alm, balaycl olmayanOrmanlarn Srdrlebilir Ynetimi Konu-
sundaki lkeler Bildirimi benimsenmi veKonferansn genel kabullerini ortaya koyanevre ve Gelime zerine Rio Bildirgesikabul edilmitir.
Rio Zirvesi, yalnzca srdrlebilir kalkn-ma kavramn yaantmza sokmakla kalma-yarak, katlmc mekanizmalarn ve srelerinnce Birlemi Milletlerce, ardndan da tmhkmetler ve dier kurum ve kurulularcabenimsenmesini (ya da en azndan dikkatealnmasn) salamtr.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
16/142
16
Gndem 21 ve Yerel Gndem 21
1992 Rio Yeryz Zirvesinde srdrlebilirkalknma, tm insanln 21. yzyldaki ortakhedefi olarak benimsenmi ve bu dorultuda,21. yzylda evre ve kalknma sorunlarylabaa klmasna ve srdrlebilir kalknmahedefine ulalmasna ynelik ilkeleri ve ey-lem alanlarn ortaya koyan Gndem 21balkl Eylem Plan, Zirvenin temel ktsolarak, BM yesi lkelerce kabul edilmitir.
Gndem 21, nsanlk, tarihsel bir dnmnoktasndadr cmlesiyle almaktadr. Ulus-lar arasnda ve uluslarn kendi ierisindekieitsizliklere, giderek artan yoksulluk, alk,hastalklar ve cehalete, ekosistemlerdeki kt-lemeye dikkat ekilmektedir. k yolu ola-rak ise, temel gereksinimlerin karlanmasn,yaam standartlarnn iyiletirilmesini, ekosis-temlerin daha iyi korunmas ve ynetimini vedaha gvenli bir gelecee giden yolun yap
talarnn denmesini salayacak kreselortaklkkavram gndeme getirilmektedir.
Gndem 21in, bir yandan gnmzdeki ar-lkl sorunlarn stesinden gelmeye alrken,te yandan da dnyamz 21. yzyln tehdit-lerine kar hazrlamay hedefledii vurgu-lanmaktadr. Gndem 21, kalknma ve evreibirliinde kresel uzlamann ve politik ta-ahhtlerin en st dzeydeki ifadesi olaraknitelendirilmektedir.
Gndem 21in baaryla uygulanmasndanncelikle ve esas olarak hkmetlerin sorum-lu olaca belirtilmekle birlikte, bu srece,halkn ve hkmet-d kurulularla diergruplarn etkin bir biimde katlmnn sa-lanmas gerei vurgulanmaktadr.
Son olarak, Gndem 21in dinamik bir prog-ram olduuna dikkat ekilmekte ve bu sre-cin, srdrlebilir kalknma iin yeni birkresel ortakln balangc olduu belir-
tilmektedir.4
Gndem 21in temel yaklam, tm programalanlarna ynelik finansman politikalarnnbelirlenmesi, yeni kaynaklarn yaratlmas, uy-gulanabilir teknik ve ekonomik aralarn be-lirlenmesi, merkezi ynetim-yerel ynetimilikilerinin yerinden ynetim anlay do-rultusunda glendirilmesi, hkmetler vehkmet-d kurulular arasnda ibirliiningelitirilmesi ve halkn etkin katlmnn sa-lanmas gibi ncelikler zerine bina edilmitir.
Gndem 21 ana ve bir tamamlayc ksm-
dan olumakta ve toplam 40 blm ier-mektedir. Katlmc yaklamn, bu kreseleylem plannn tamamna yansm olduugrlmektedir.
Gndem 21 ve Yerel Ynetimler
Dnya leinde yerel ynetimler, Gn-dem 21 ile ilgili olarak, balca drt alandafaaliyet gstermektedirler:
Bunlar
n ba
nda, 28. Blmde belirtilenYerel Gndem 21 ile ilgili faaliyetler gel-mektedir. Gndem 21in Blm 24-27 ile29-32 arasnda belirtilen ortaklklar vekatlm, bu erevede yer almaktadr.
kinci olarak yerel ynetimler, Blm 3-22de belirtilen konularla dorudan ya dayakndan ilgili kurulular olarak, eitli faa-liyetlerde bulunmaktadrlar.
nc olarak, Birlemi Milletlerin, sulak
alanlar
n korunmas
, deniz ve hava kirlilii,zehirli atklarn denetimi, iklim deiiklii,biyolojik eitliliin korunmas gibi konula-r kapsayan uluslararas taahht belgeleribalamnda yerel ynetimlere nemli birrol dmektedir.
Drdnc bir alan olarak yerel ynetimler,giderek artan bir ekilde, uluslararas yerelynetim kurulular araclyla ya da do-rudan, uluslararas ibirlii ve dayanmafaaliyetlerini yrtmektedirler.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
17/142
17
KISIM I: SOSYAL VE EKONOMK BOYUTLAR
Blm 1: Giri
Blm 2: Gelimekte olan lkelerde srdrlebilir kalknmann hzlandrlmas iin uluslararas ibirlii
Blm 3: Yoksullukla mcadele
Blm 4: Tketim alkanlklarnn deitirilmesi
Blm 5: Demografik dinamikler ve srdrlebilirlik
Blm 6: nsan salnn korunmas ve kollanmas
Blm 7: Srdrlebilir insan yerleimleri gelimesinin desteklenmesi
Blm 8: Karar alma srecinde evre ve kalknmann btnletirilmesi
KISIM II: KALKINMAN KAYNAKLARIN KORUNMASI VE YNETM
Blm 9: Atmosferin korunmas
Blm 10: Toprak kaynaklarnn planlanmas ve ynetimine btnleik yaklam
Blm 11: Ormanszlama ile mcadele
Blm 12: Hassas ekosistemlerin ynetimi: lleme ve kuraklk ile mcadeleBlm 13: Hassas ekosistemlerin ynetimi: dalarn srdrlebilir gelimesi
Blm 14: Srdrlebilir tarmn ve krsal kalknmann desteklenmesi
Blm 15: Biyolojik eitliliin korunmas
Blm 16: Biyoteknolojinin evresel adan salkl bir ekilde ynetimi
Blm 17: Okyanuslarn, kapal ve yar-kapal denizler de dahil olmak zere her trl denizin ve kyalanlarn korunmas, canl kaynaklarnn korunmas, rasyonel kullanm ve gelitirilmesi
Blm 18: Tatlsu kaynaklarnn temini ve kalitesinin korunmas: Su kaynaklarnn gelitirilmesi, yneti-mi ve kullanmnda btnleik yaklamlarn uygulanmas
Blm 19: Zehirli ve tehlikeli rnlerin yasad uluslararas dolam dahil olmak zere, zehirli kimyasalmaddelerin evresel adan salkl bir ekilde ynetimi
Blm 20: Tehlikeli atklarn yasad uluslararas dolam dahil olmak zere, tehlikeli atklarn evreseladan salkl bir ekilde ynetimi
Blm 21: Kat atklarn ve atk sularn evresel adan salkl bir ekilde ynetimi
Blm 22: Radyoaktif atklarn gvenli ve evresel adan salkl bir ekilde ynetimi
KISIM III: TEMEL GRUPLARIN ROLLERNN GELTRLMES
Blm 23: Balang
Blm 24: Srdrlebilir ve hakkaniyetli gelime ynnde kadnlar iin kresel eylem
Blm 25: Srdrlebilir gelimede ocuklar ve genlik
Blm 26: Yerli halklarn ve topluluklarn rollerinin tannmas ve glendirilmesi
Blm 27: Hkmet-d kurulularn rolnn glendirilmesi
Blm 28: Gndem 21'in desteklenmesinde yerel ynetimlerin giriimleri
Blm 29: ilerin ve ii sendikalarnn rolnn glendirilmesi
Blm 30: evrelerinin ve sanayinin rolnn glendirilmesi
Blm 31: Bilimsel ve teknolojik topluluk
Blm 32: iftilerin rolnn glendirilmesi
KISIM IV: UYGULAMA ARALARI
Blm 33: Mali kaynaklar ve mekanizmalar
Blm 34: evresel adan salkl teknolojinin transferi, ibirlii ve kapasite gelitirilmesi
Blm 35: Srdrlebilir gelime iin bilim
Blm 36: retimin, kamu duyarllnn ve eitimin zendirilmesi
Blm 37: Kapasite gelitirmeye ynelik ulusal mekanizmalar ve uluslararas ibirlii
Blm 38: Uluslararas kurumsal dzenlemeler
Blm 39: Uluslararas hukuki aralar ve mekanizmalarBlm 40: Karar alma srecinde bilgi
7/31/2019 YG21 El Kitabi
18/142
18
7/31/2019 YG21 El Kitabi
19/142
19
Gndem 21 ierisinde, srdrlebilir kalknma iin kresel ortak-lklar oluturulmas konusuna verilen nem ve ncelik dorultu-
sunda, Gndem 21in 28. Blm, Gndem 21in desteklenmesindeyerel ynetimlerin giriimleri baln tamaktadr.
Bu blmn temel dayana olarak, Gndem 21de ele alnan so-runlarn ve zmlerin byk bir blmnn yerel dzeydeki faali-yetlere dayal olmas nedeniyle, belirlenen hedeflerin gerekletiril-mesinde yerel ynetimlerin katlm ve ibirlii, belirleyici bir etkenolacaktr gr ortaya getirilmektedir.
Yerel Gndem 21 kavramnn getirildii bu blmde, yerel y-netimlerin nclnde, sivil toplumun ve tm dier ilgililerin,birlikte kendi sorunlarn ve nceliklerini saptayarak, kentleri
iin 21. yzyln yerel gndemini oluturmalar karara ba-lanmaktadr.
Yerel Gndem 21in, Gndem 21 ierisinde kendisine yer bul-mas kolay olmamtr. Rio Zirvesi ncesinde Birlemi Milletlertarafndan dzenlenen hazrlk toplantlarnda, yerel ynetimle-rin ve konuya duyarl sivil toplum kurulularnn abalarna kar-n, zellikle ulusal heyetlerde yer alan merkezi ynetim kuru-lularnn temsilcileri, 28. Blmn ieriine kar km ve
Yerel Gndem 21in taslaa alnmasna scak bakmamlardr.Zirveye ok az bir sre kala Brezilyann bir baka kentinde,
Curitibada toplanan yerel ynetimlerin ve bu giriimi destekle-yen sivil toplum kurulularnn youn basks ve giriimleri so-nucunda Yerel Gndem 21, ancak drdnc ve son hazrlktoplantsnda, Gndem 21 tasla artk son biimini alrken da-hil edilebilmitir.
Gndem 21in, 1992 Yerel Ynetimler Curitiba Bildirgesi esasalnarak hazrlanan 28. Blmnde yerel ynetimlerin, halka enyakn ynetim kademesi olarak, srdrlebilir kalknma konusun-daki yaamsal konumlarnn alt izilmekte ve yerel ynetimlere y-nelik hedefler ortaya konmaktadr.
Bu blmde getirilen ana hedef olarak, her lkedeki yerel ynetim-lerden, kendi belde halklar ile katlmc bir sreci balatmalar vekendi kentleri iin birYerel Gndem 21 oluturmalar konusundagr birlii salamalar beklenmektedir.
Bu ncelikli hedefe ulalmasna ynelik faaliyetler kapsamnda da,her yerel ynetimin, hemehrilerle, yerel kurulular ve zel sektrkurulularyla diyalog ierisinde, kendi Yerel Gndem 21lerini ge-litirmeleri gerektii belirtilmektedir.
Yerel Gndem 21,ncelikli yerelsrdrlebilirkalknma sorunlarnnzmne ynelikuzun dnemli,stratejik bir plannhazrlanmas veuygulanmas yoluylayerel dzeydeGndem 21inhedeflerineulalmasn
amalayan katlmc,ok-sektrl birsretir.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
20/142
20
Yerel dzeydesrdrlebilir
kalknmaya ynelikkatlmc eylem
planlamas sreciniteliindeki Yerel
Gndem 21, dnyadave Trkiyede
sergilediizellikleriyle, 21.
yzyln demokratikyerel ynetiimanlayn ifade
etmektedir.
Yerel Gndem 21,mevcut faaliyetlerinuzayp giden listesi
iinde yer alan sradanbir yerel programveya proje deil,
tersine, yerelynetiimin tm
alanlarn veaktrlerini yatay ve
dey olarakkucaklayan, bu
btnlk ierisinde
yeni bir anlay, yenibirynetim ahlak
gelitirilmesini ierenbir ana sreniteliini tar.
Yerel ynetimlere ynelik bir baka ana hedef olarak, her lkedekitm yerel ynetimler, karar alma, planlama ve uygulama srelerinekadnlarn ve genlerin etkin olarak katlmn salayacak prog-ramlar gelitirmeye ve uygulamaya davet edilmektedir. Bylelikle,Gndem 21, bir yandan dorudan 24. Blm ile kadnlara, 25. B-
lm ile de genlie ynelirken, te yandan da kadnlar ve genlerkonusunda yerel ynetimler iin zel bir grev alan izmektedir.
Gndem 21in yerel ynetimlerle ilgili bu blmnde, ayrca, ulus-lararas topluluk ile yerel ynetimler arasndaki ibirliinin arttrl-mas ve uluslararas lekte yerel ynetimler arasndaki ibirliininglendirilmesine ynelik admlar atlmas tevik edilmektedir.
Aynekilde, deneyim ve bilgi alveriini zenginletirmek amacylayerel ynetim birlikleri ve dier yerel ynetimlerin temsilcileri ara-sndaki koordinasyon ve ibirlii dzeyinin gelitirilmesi hedeflen-mektedir.
Bu blmn en nemli ve vazgeilmez ynlendirmelerinden biriolarak, yerel ynetimlerden, nclk ettikleri Yerel Gndem 21srecine uyum salamalar beklenmekte ve Gndem 21in hedef-leri dorultusunda yerel ynetimlerin, kendi programlarn,politikalarn ve ynetmeliklerini, benimsenen yerel program-lar esas alarak gzden geirmeleri ve deitirmeleri gerektii
vurgulanmaktadr.
Bu balamda, Gndem 21in hedefledii srdrlebilir kalknmannyerel dzeyde yaama geirilmesini salayacak balca mekanizmaolarak kabul edilen Yerel Gndem 21, insanlarn temel gereksinim-lerinin karlanmas, yaam standardnn iyiletirilmesi ve gvenlibir gelecein salanmas ynndeki ncelikleri, ekosistemlerin ta-ma kapasitesinin dikkate alnmas ve gelecek nesillerin haklarnnkorunmas ynndeki kresel taahhtlerle harmanlamas nedeniyle,znde evre ve yaam kalitesinin gelitirilmesi projesidir.
Bu ncelikler ve taahhtler, geni tabanl katlma dayal toplumsaluzlama salayc mekanizmalar ile birletiinde, Yerel Gndem21in ayn zamanda bir toplu giriim projesi olma zellii nplana kmaktadr.
Yerel Gndem 21 srecinin ncelikli yerel srdrlebilir kalk
nmasorunlarnn zmne ynelik uzun dnemli, stratejik bir plannhazrlanmas ve uygulanmas zerindeki vurgusu, eitli katlmcmekanizmalar ieren ve yerel ortaklklara dayal ynetiim(governance) anlaynn yaama geirilmesini gerekli klmaktadr.
Srdrlebilir kalknma kavramnn demokrasi, insan haklar, kat-lmclk, effaflk, etkinlik, hesap verme ve yerel ynetiimin dier
vazgeilmez kavramlaryla birlikte anlam kazanmasndan hareketle,Yerel Gndem 21in emsiyesi altndaki yerel eylem planlamas s-recinin ayn zamanda yerel demokrasinin gelitirilmesi proje-si olduu aka grlmektedir.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
21/142
21
Riodan Johannesburga
1992 Rio de Janeiro Yeryz Zirvesini iz-leyen yllarda, aralarnda 1993 Viyana Dnyansan Haklar Konferans, 1994 Kahire N-fus ve Kalknma Konferans, 1995 KopenhagSosyal Kalknma Konferans ve 1995 PekinDrdnc Dnya Kadn Konferansnn bu-lunduu bir dizi BM zirvesi dzenlenmitir.
Bu konferanslar
izleyen 1996 stanbul Habi-tat II Kent Zirvesi, 2000 New York Lider-ler Zirvesi ve son olarak 2002 JohannesburgDnya Srdrlebilir Kalknma Zirvesineuzanan Birlemi Milletler zirveleri, Gndem21in at yolda kresel ortaklk ilkesinintm dnyada kabul grmesini salam ve iyiynetiim ilkelerinin uluslararas dayanakla-rn oluturmutur.
BMnin emsiyesi altnda dzenlenen genilekli bir toplant olan 1992 Roma Uluslara-ras Beslenme Konferans sakl tutularak, Riosonrasndaki ilk kresel zirve olan BirlemiMilletler Dnya nsan Haklar Konferan-s, 1993 ylnda Avusturyann bakenti Viya-nada dzenlenmitir.
zellikle Avrupa lkeleri ile baz Asya lkele-ri arasnda, insan haklarnn tanm ve kapsa-m konusunda keskin ve ou kez sonusuzkalan tartmalarn yaanmas, Zirvenin temelkts olan Viyana Bildirgesi ve Eylem Prog-
ramnn eitli maddelerine konulan ekince-lerle kendini gstermitir. Bu nemli belgede,Gndem 21 ile dorudan balant kurulacakekilde, zellikle ar yoksulluun ve kalkn-ma sorunlarnn, insan haklarnn tam ve et-kin olarak gereklemesini engelledii belir-tilmekte, insan haklarnn gelitirilmesindesivil toplum kurulular ile ibirliinin nemi
vurgulanmakta, kadnlara, genlere, ocuklaraynelik konulara zel arlk verilmektedir.5
Rio Konferans
n
izleyen bir baka nemlikresel zirve, 1994 ylnda Msrn bakenti
Kahirede dzenlenmitir. Kahire Zirvesi,
tad Birlemi Milletler Nfus ve Kal-knma Konferans balyla, Gndem21in Demografik dinamikler ve srdrle-bilirlik balkl 5. blmne odaklanmtr.
Kahire Zirvesinde katlmc srelere verilennemin srd dikkat ekmektedir. EylemPlannn Hkmet-d Sektrle Ortaklkbaln tayan Blm 15de, sivil toplumkurulularnn artan arlnn lkesel ve k-resel leklerde giderek kabul grmeye bala-dna ve halkn gl sesi niteliindeki bukurulularn halkn katlmn da ieren yeni-liki, esnek ve sorunlara cevap veren programdzenlemeleri ve uygulamalar sayesindehkmet kurulular karsnda avantajl birkonumda bulunduklarna dikkat ekilmekte-dir. Sivil toplum kurulularnn, ulusal veuluslararas kalknma srelerinde anahtar birrol oynamalar gerei zerinde durulurken,bu kurulular ve bunlarn kurduklar iliki a-lar, etkili ortaklar olarak, yerel, ulusal, bl-gesel ve uluslararas dzeylerde koordinasyo-nu, ibirliini ve iletiimi gelitirmeye davetedilmektedirler.6
1995 ylna san iki kresel zirveden ilki olanBirlemi Milletler Sosyal Kalknma Kon-ferans, Mart 1995 ierisinde Danimarkannbakenti Kopenhagda dzenlenmitir.
Yoksullukla mcadele balkl 3. blmbata olmak zere, Gndem 21de yer alaneitli konulara odaklanan Konferansta be-
nimsenen Eylem Plannn tm ana blmle-rinde ortaklklar kurulmasnn nemi vur-gulanrken, zellikle Blm 5de, demokrasi-nin ve toplumdaki tm sektrlerde effaf vehalka hesap veren ynetiim ve ynetimin,toplumsal ve insan-merkezli srdrlebilirgelimenin vazgeilmez temelleri olduu ko-nusundaki kresel inan dile getirilmektedir.7
Ayn yl ierisinde dzenlenen dier zirve,Eyll 1995de inin bakenti Pekinde d-zenlenen Birlemi Milletler DrdncDnya Kadn Konferans olmutur.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
22/142
22
BM Drdnc DnyaKadn Konferans
Gndem 21in 24. Blm, Srdrlebilir ve
hakkaniyetli gelime ynnde kadnlar iin kreseleylem baln tamaktadr. Bu blmde,uluslararas topluluk tarafndan, kadnlarntm kalknma faaliyetlerinde eksiksiz, eit vekendileri iin en yararl olabilecek biimde yeralmalarn salamak zere eitli eylem planla-r ve anlamalar benimsenmi olduuna dik-kat ekilmektedir. Gerek bu eylem planlarnn
ve anlamalarn tam olarak yaama geirilmesive gerekse Gndem 21in baarl olarak uy-gulanmas asndan, kadnlarn ekonomik ve
politik karar alma srecine etkin olarak kat-lmnn yaamsal bir nem tad vurgulan-maktadr.
Gndem 21in kadnlarla ilgili bu blm,kadnlara ynelik hedefler ve eylemler ieren28. Blm ve baka blmlerin de yansmala-rn kapsayacak ekilde, Eyll 1995de Pe-kinde (Beijing) yaplan Birlemi MilletlerDrdnc Dnya Kadn Konferansnn te-mel dayanaklarn oluturmutur.
Pekin ncesinde dzenlenen Birlemi Millet-ler zirvelerinin temel ktlarn oluturan bel-gelerin tmnde, Gndem 21in kadnlarlailgili blmlerindeki ilkeleri ve eylem alanlar-n izleyen nemli maddelere yer verildii g-rlmektedir. zellikle, 1993 ylnda dzenle-nen BM Viyana nsan Haklar Konferansnnkts olan Eylem Programnda Kadnneit stats ve insan haklar bal altnda,Gndem 21in 24. Blmne dorudangnderme yaplarak, bu blmdeki hkmle-rin gerekletirilmesinin, kadnn temel insanhaklarnn korunmas ve gelitirilmesi asn-dan tad nemin vurgulanmas, PekinKonferansna bir baka yaamsal boyuttandayanak salamtr.
Bu dayanaklarla birlikte, Drdnc DnyaKadn Konferansna adn veren ve ieriinikazandran hareket noktas, kendisinden 10yl nce dzenlenen Nairobi Konferans ol-mutur. Birlemi Milletler Kadn Onyl
olarak ilan edilen 1976-1985 dnemindeki
uygulamalar deerlendirmek amacyla 1985ylnda Kenyann bakenti Nairobide dzen-lenen Konferansn temel kts, Kadnn Ge-limesi in Gelecee Dnk Stratejiler balklbelge olmutur. Bata bu nemli stratejilerin
yaama geirilmesine ynelik gelimeler vednya leindeki uygulamalar olmak zere,Nairobi Konferansnn zerinden geen onyllk dnemin deerlendirildii Pekin Zirve-sinde, kendisinden nceki konferansn izin-den gidilerek, gelecee ynelik stratejiler veeylem alanlar da ortaya konmutur.
Drdnc Dnya Kadn Konferansnn te-mel ktlar, bu Zirve srasnda benimsenenPekin Bildirgesi ile birlikte, kadnn yapa-bilir klnmasna ynelik bir gndem olaraktanmlanan Eylem Platformu balkl belge-dir.
Gndem 21in kresel ortaklklar zerin-deki vurgusu, Rioyu izleyen Birlemi Millet-ler zirvelerinde kendisine ancak byk ldeglgede kalan bir yer bulabilmi olmakla bir-likte, Pekin Konferans ktlarnda katlm veortaklklarn neminin, bir baka cokuyla
vurguland grlmektedir.
Pekin Bildirgesi, kadnn toplumsal cinsiyeteitsizliini dikkate alarak, srdrlebilir in-sani gelime srecinin vazgeilmez nkoulu
ve dayana olarak, kadnlarn ekonomik vesosyal gelime srecinde yer almalarn, frsateitliini ve kadnlarn ve erkeklerin, insan-merkezli srdrlebilir kalknmann hem uy-gulayclar hem de yararlanclar olarak, tam
ve eit katlmn gerektirdiinin altn iz-mektedir.
Aynekilde, Eylem Platformu belgesinin de,nsan-merkezli srdrlebilir gelimeninkoulu, kadn-erkek arasnda eitlie dayalolacakekilde dntrlm yeni bir ortak-lk oluturulmasdr., yaklam zerine binaedilmi olduu grlmektedir.8 Eylem Plat-formunda, kresel lekteki temel sorun a-lanlarna ilikin deerlendirmelerin nda,gelecee ynelik olarak belirlenen stratejikhedefler ve eylemler ile bunlarn gerekleti-rilmesini kolaylatracak kurumsal ve malidzenlemelerin tamamnda, katlmn ve or-taklklarn nemi ve ilevi vurgulanmaktadr.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
23/142
23
Gndem 21in Trkiyede tannmas, byklde, 1996 ylnda stanbulda dzenlenen
BM Habitat II nsan Yerleimleri Konferans(Kent Zirvesi) sayesinde olmutur.
Gndem 21in zellikle Srdrlebilir insanyerleimleri gelimesinin desteklenmesi ko-nulu 7. Blm, Habitat Gndeminin bel-kemiini oluturmaktadr. Bu balamda, Ha-bitat Gndeminin iki ana hedefini oluturanHerkese yeterli konut salanmas veKentleen dnyada srdrlebilir yerlemeyigerekletirmek hedefleri, Gndem 21 ilekopmaz balar oluturmakta ve srdrlebi-lir kalknma kavramnn, temel insan hakla-rna ve kentsel haklara uzanan geni bir er-evede ele alnmas gereinin altn izmekte-dir.
Habitat Gndeminin zellikle 103, 211 ve213. paragraflar ve stanbul Bildirgesininyerel ynetimlerle ilgili 12. Maddesi, YerelGndem 21 ile olan gl balanty ortayakoymaktadr.9 (Bu balant, daha sonraki yl-larda daha da glendirilmitir. Mays 1999da
Nairobide dzenlenen ve Gndem 21 ileHabitat Gndemi arasndaki egdmn sa-lanmasn amalayan BM nsan YerleimleriKomisyonu 17. Oturumunda ye lkeler ta-rafndan kabul edilen Habitat Yerel EylemPlanlamas Ortaklar Elkitabnda, Habitat ilke-lerinin yaama geirilmesindeki en gl me-kanizma olarak Yerel Gndem 21 gsteril-mektedir.10)
Habitat Gndeminde, srdrlebilir kal-knmann vazgeilmez temelinin demokra-tik, insan haklarna saygl, effaf, kat-lmc ve halka hesap veren ynetimler ol-duu belirtilmektedir. Bylelikle, 21. yzylnbalarna damgasn vuran ynetiim ilkesi-nin de temel erevesi izilmi olmaktadr.
Habitat Gndemi, bu Gndemin etkin ola-rak yaama geirilmesinin nkoulunun, yerelynetimlerin, sivil toplum kurulularnn vedier yerel aktrlerin etkin katlm olduunu
vurgulayarak son bulmaktadr.
BM Habitat II Kent Zirvesi, Rioda balat-lan Yerel Gndem 21 hareketini, yerel yne-timin kolaylatrc rolnn altn izerek,iyi ynetiimin temel ilkelerini n planakararak ve yerel ynetim, sivil toplum ve
zel sektr ibirliini tevik ederek, glen-dirmi ve zenginletirmitir.11
Konferans srasnda UNDP Birlemi Mil-letler Kalknma Program tarafndan uluslara-ras bir program olarak benimsenen YG-21uygulamalar, Trkiyenin de iinde bulundu-u 80i akn lkede, yaygn biimde destek-lenmeye balanmtr.
Bu balamda, Trkiyede Yerel Gndem 21uygulamalarnn, Habitat II ile ezamanl ola-
rak balamas, rastlant deildir. Katlmcyaklamlarn kresel dayanaklar olarak, RioYeryz Zirvesinin amakta zorland ka-pystanbul Kent Zirvesi aralam ve yerelynetimlerimizin Yerel Gndem 21 ile ta-nmasn ve sahiplenmesini salamtr.
Rionun esintisini arkasna alan Habitat II
srecinde, katlmc bir yaklam dorultu-sunda oluturulan Ulusal Komiteler, nemlibir ilev grmeyi srdrmlerdir. Trkiyedede Ulusal Rapor ve Eylem Plan, ilk kez, siviltoplum kurulularnn etkin olarak temsil e-dildii Ulusal Komite tarafndan biimlendi-rilmitir. Bu srete, balangtaki snrl kat-lmn somut sonular vermeye balad g-rldnde, dahayksek oranda vedaha etkin katlm
salanmaya ba-lamtr. Sonuta,farkl bak ala-rndan Raporayneltilen eletiri-ler olmakla birlik-te bu sre, l-kemizde endergrlen bir kat-lm rnei sergi-lemitir.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
24/142
24
6-8 Eyll 2000 tarihleri arasnda BirlemiMilletlerin New York'taki Genel Merke-
zinde, aralarnda Trkiyenin de bulundu-u 189 lkenin Devlet ve Hkmet Ba-kanlarnn katlmyla, yeni bir binylnbalangcnda yaplan liderler zirvesinde,gnmzn en gl ve ncelikli kreseltaahht belgelerinden biri olarak kabul edi-len Birlemi Milletler Binyl (Millennium)Bildirgesi imzalanmtr.
Bildirgede, tm dnyada adil ve kalc birbar salanmas kararllnn dile getiril-
mesinin ard
ndan, dnya leinde ste-sinden gelinmesi gereken en temel soru-nun, kresellemenin tm insanlk iinolumlu bir gce dntrlmesi olduu
vurgulanmaktadr. Kresellemenin sala-d nimetlerin gnmzde ok dengesizbir biimde paylald ve klfetinin deyine dengesiz bir biimde dald sapta-mas yapldktan sonra, kreselleme, an-cak tm eitlilii ile insanl kapsayan or-tak bir gelecek kurmaya ynelik geni kap-
saml
ve srekli abalarla herkesi kucakla-yan ve adil bir srece dntrebilir,denmektedir.12
Bildirgede, 21. yzyln uluslararas ilikileriasndan zorunlu grlen temel ilkelerinzgrlk, eitlik, dayanma, hogr, do-aya sayg ve ortak sorumluluk olduubelirtilmekte ve bu ortak deerlerin yaamageirilmesine ynelik hedefler belirlenmibulunmaktadr. Bu kapsamda, Bildirgedezgrlk, demokrasi ve insan haklar konu-
larndaki taahhtlerin yansra, bir dnmnoktas olmas ngrlen 2015 ylna kadargerekletirilmek zere, kalknmaya veyoksulluun azaltlmasna ynelik sekizhedef (Binyl Kalknma Hedefleri) belir-lenmitir:
Hedef 1: Ar yoksulluun ve alnazaltlmas
Hedef 2: Evrensel temel eitiminsalanmas
Hedef 3: Cinsler aras eitliin salanmasve kadnlarn yapabilir klnmas
Hedef 4: Bebek lmlerinin azaltlmas Hedef 5: Ana-ocuk salnn iyiletiril-
mesi
Hedef 6: HIV/AIDS, stma ve dier has-talklarla mcadele edilmesi
Hedef 7: evresel srdrlebilirliin sa-lanmas
Hedef 8: Kalknma iin kresel bir ortak-lk gelitirilmesi
Rio sonrasndaki dnemde, dnyann farkl bl-gelerinde yerel dzeyde ok sayda srdrlebi-lir kalknma giriiminin sergiledii nc ve baa-r rnekler karsnda kresel topluluk, BinylKalknma Hedeflerine ulalmasnda, bu hedef-lerin yerel ynetimler, sivil toplum kurulular
ve dier yerel aktrler tarafndan sahiplenil-mesinin nemini giderek daha iyi kavramayabalamtr.
Bu yaklamn, 2002 BM Johannesburg Zirve-sine de yansd grlmektedir. Zirve ncesin-de, srasnda ve sonrasnda yaplan deerlendir-
melerde, Binyl Kalknma Hedeflerine ulalma-snda ortaklklar oluturulmasna verilen -nem vurgulanmakla kalmayarak, bu konuda e-itli uluslararas programlar desteklenmeye ba-lanmtr.
Bu balamda, Binyl Kalknma Hedeflerininyaama geirilmesinde, Yerel Gndem 21lerinyaamsal bir ilevi bulunmaktadr. BM BinylBildirgesinde zellikle Kalknma ve Yoksullu-un Azaltlmas (Blm 3), Ortak evrenin
Korunmas
(Blm 4) ve nsan Haklar
, De-mokrasi ve yi Ynetiim (Blm 5) balklaraltnda getirilen kresel hedeflerin byk bl-m, Yerel Gndem 21 srelerini dorudan ilgi-lendirmektedir.
Dnya leindeki bu gelimelere nclk ede-cekekilde, Trkiye Yerel Gndem 21 Progra-mnn yeni aamas, BM Binyl Bildirgesi He-deflerinin (ve bunlara bal olarak, Johannes-burg Uygulama Plannn) yerelletirilmesine y-nelik uygulamalara dayal olarak gelitirilmitir.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
25/142
25
21. yzyln ilk kresel konferans olan BMDnya Srdrlebilir Kalknma Zirvesi, 26
Austos-4 Eyll 2002 tarihleri aras
nda G-ney Afrikann Johannesburg kentinde dzen-lenmitir. Srdrlebilir kalknma bal-nn ilk kez kresel bir konferansa adn verdi-i bu Zirve, kendisinden 10 yl nce dzenle-nen 1992 Rio Zirvesi sonrasnda dnyadaGndem 21 uygulamalarnn deerlendirilme-sini hedeflemesi nedeniyle, Rio+10 adylada anlmaktadr.
Johannesburg Zirvesinde, Rionun ana ktsolan Gndem 21in sorgulanmas yerine,srdrlebilir kalknma konusundaki taah-htlerin yenilenmesine ve uygulama meka-nizmalarna ilerlik kazandrlmasna ynelikbir eylem plan zerinde uzlama salanmashedeflenmekteydi.
Rio+10 hazrlk sreci, Zirveden beklentile-rin dk tutulmasna yol aan bir grnmsergilemitir. Zirve ncesinde BM tarafndandzenlenen drt Hazrlk Komitesi toplant-snda da temel metinler zerinde uzlama
salanamamas nedeniyle, Zirvenin sonusuzkalaca endiesi olduka yaygnlamt. Bunakarlk, Zirve boyunca sren sancl mzake-reler sonrasnda, neredeyse son dakikada sa-lanan uzlama ile, nemli ktlar salanmtr.
Zirvenin iki temel kts olarak, UygulamaPlan ile Johannesburg Srdrlebilir Kal-knma Bildirgesi benimsenmitir.
Uygulama Plan, Rioda kabul edilen temelkonularn yaama geirilmesini kolaylatracakbir eylem erevesi sunmaktadr. Zirveyekatlan tm hkmetlerin imzalad Uygula-ma Plan, yoksulluun azaltlmas bata olmakzere, tketim, doal kaynaklar, salk, uygu-lama aralar ve kurumsal ereve gibi konu-lar kapsamaktadr.13
Zirvenin dier temel kts olan Johannes-burg Srdrlebilir Kalknma Bildirgesinde,Riodan Johannesburga uzanan sre zet-lendikten sonra, karlalan skntlara ve
darboazlara dikkat ekilmekte, srdrlebi-lir kalknma hedefine ynelik kresel taah-
ht yinelenmekte, ortaklklarn nemi dilegetirilmekte ve uygulamann glendirilmesigerei vurgulanmaktadr.14
Rio Zirvesinden sonra geen on yllk sredeGndem 21in ne lde yaama geirildiineilikin deerlendirmelerde, dnya leindekien iyi uygulama rneklerine ve iyi niyetliabalara ramen, genelde baarlanlarn oksnrl ve yetersiz kaldna dikkat ekilmekte-dir. Bu yetersizlik, Johannesburg Zirvesinintartma erevesini oluturmak zere, Bir-lemi Milletler Genel Sekreteri tarafndanhazrlanan Gndem 21in Uygulanmas balklraporda, uygulama a ifadesiyle, en akekilde vurgulanmaktadr.
Raporun 166nc paragrafnda, Yerel Gn-dem 21 giriimleri, yerel dzeyde katlmn enbaarl emsiyesi olmutur, saptamas isezel bir nem tamaktadr.15
Gerekten de, Johannesburg Zirvesine sunu-lan BM belgeleri arasnda yer alan Yerel Yne-timler Diyalog Raporunun eitli blmlerindede vurguland gibi, Gndem 21in yaamageirilmesine ynelik balca admlar, yereldzeyde atlm bulunmaktadr. Raporda,
yerel ynetimlerin, Rionun en istikrarl vemuhtemelen en etkili kts olduu belirtilenYerel Gndem 21in salad ivmeyle, Gn-dem 21de yer alan kapsaml eylem alanlarnadnya leindeki en etkili yant verebilmiolduklarna dikkat ekilmektedir.16
Johannesburg Zirvesine sunulan Trkiye U-lusal Raporu, katlmc (en azndan, katlma
ve katklara ak) bir srele hazrlanmtr.klim Deiiklii, Bi-yolojik eitliliin Ko-runmas, Ynetiim,Yoksullukla Mcade-le, Dnyas ve Sa-nayi ve Bilgi ve leti-im balklar altnda,alt ncelikli konu teme-linde hazrlanan Rapor,
Trke ve ngilizce ola-rak baslmtr.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
26/142
26
2002 ylnda dzenlenen BMJohannesburg Zirvesine su-
nulan Trkiye Ulusal Rapo-runun hazrlk srecini yn-lendiren bu sreci katlmcbir anlayla gerekletirme-ye zen gsteren UlusalKoordinasyon Grubu, Ulu-sal Raporu oluturan alttemadan her birinin, ilgilikonuda kabul gren bir siviltoplum kuruluunun ya daakademik kuruluun koor-
dinasyonunda tartlmasn
ve ortak bir raporun hazr-lanmasn salamtr.
Bu kapsamda, Srdrlebi-lir Kalknma ve Ynetiimtemasnn tartlarak geliti-rilmesi ve bir rapora dn-trlmesi, IULA-EMME-nin koordinasyonunda ger-ekletirilmitir.
Raporun genel erevesinioluturmak zere hazrlanantartma tasla, konuyla ilgi-
li bir uzmanlar grubu tara-
fndan tartlarak gelitiril-dikten sonra, merkezi yne-
tim kurulular, yarg organ-lar, yerel ynetimler, ni-versiteler ve sivil toplumkurulular temsilcilerinin ve
Yerel Gndem 21 ortaklar-nn katlmyla, Bursa, Anka-ra ve stanbulda dzenle-nen ayr alma toplant-snda tartlarak olgunlat-rlmtr.
Tm bu al
malar
n sonu-cunda biimlenen taslak ra-por, dier temalarda hazr-lanan raporlarla birletiril-mitir. Bylelikle, nceliklitemalarda hazrlanan rapor-larn birbiriyle uyumlu birzeti hazrlanmtr. Bu zetngilizceye evrilerek, Ulu-sal Rapor olarak Johannes-burg Zirvesine sunulmu-
tur.Srdrlebilir Kalknma ve
Ynetiim Raporunun tammetni, alma toplantlartutanaklar, katlmc listeleri
ve eitli grlerle birlikte,Aralk 2002 ierisinde yayn-lanmtr.
Trkiyedeki ynetiim uy-gulamalarnn son on yllk
dneminin deerlendirildiiRaporda, katlm, effaflk,hesap sorma, yerindenlik,uyumluluk ve etkinlik gibiiyi ynetiimin temel l-tleri ele alnmaktadr.
Rapor, Trkiyede bu konu-da katlmc yntemlerle ha-zrlanm ilk metin olmas-nn yansra, ierik bakmn-
dan da zengin bir bavurukayna oluturmaktadr.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
27/142
27
Blm II
Trkiye
Yerel Gndem 21 Program:
Tantc Bilgiler
7/31/2019 YG21 El Kitabi
28/142
28
7/31/2019 YG21 El Kitabi
29/142
29
Dnyada ve Trkiyede YG-21 Uygulamalar
Yerel Gndem 21, 1992 ylndan bu yana,yaklak 135 lkedeki binlerce kentte uygu-lanmaktadr. Yerel Gndem 21 ad arka plan-da tutularak, ayn srece ynelik benzer adlaraltnda (Srdrlebilir Kentler Program,Salkl Kentler Program, vb.) yrtlenalmalar dikkate alndnda, bu sretekikent says daha da artmaktadr.
Gndem 21in dnya leindeki koordinatrkuruluu olan UNDP Birlemi MilletlerKalknma Program, aralarnda Trkiyeninde bulunduu 85 lkede, Yerel Gndem 21srelerini desteklemektedir.
Rio Zirvesinden bu yana dnya leindeYerel Gndem 21 uygulamalarnn sonular,en iyi ifadesini, Johannesburg Zirvesi nce-sinde Birlemi Milletler Genel Sekreteri Kofi
Annan tarafndan hazrlanan Gndem 21inUygulanmas balkl raporda yer alan YerelGndem 21 giriimleri, yerel dzeyde katl-mn en baarl emsiyesi olmutur, deer-lendirmesinde bulmaktadr.
Zirveye sunulan BM Yerel Ynetimler DiyalogRaporu da yerel ynetimlerin, Yerel Gndem21 sayesinde, Gndem 21deki kapsaml ey-lem alanlarna dnya leindeki en etkili ya-nt verebilmi olduklarn vurgulamaktadr.
Buna bal olarak, Johannesburg Zirvesindebenimsenen Uygulama Plannn 167. parag-raf, Gndem 21in ve Zirvenin ktlarnnetkin olarak uygulanabilmesi amacyla, YerelGndem 21 programlar ile balantl giriim-ler ve ortaklklar iin devam eden desteinglendirilmesini hkme balamaktadr.
Yerel Gndem 21in dnya leinde, okfarkl zelliklere ve gelime dzeylerine sahiplkelerde kk salmasnda, srdrlebilir kal-knma kavramnn sosyal hakkaniyet zerin-deki vurgusunun da nemli bir rol oynad
grlmektedir. BM zirvelerinde, kreselle-menin sunduu frsatlar ve yararlarn yansra,
mali krizler, gvensizlik, yoksulluk, dlanmave gerek toplumlar ii, gerek toplumlar araseitsizliklerin artmas gibi ciddi sorunlar do-urduu17 vurgulanmakla birlikte, bu konu-da uluslararas topluluun ve zellikle geli-mi lkelerin gerekli admlar atmaktan ka-nmas karsnda, dnya leinde giderekartan tepki ve araylar, kendilerini alternatifbir kresel forumda ifade etmeye balamtr.
Baka bir Dnya Mmkn slogan altnda,dayanmac ve demokratik kresel dzen
isteyenleri buluturan Dnya Sosyal Forumuile vcut bulan bu hareketin, kendisine mer-kez olarak Brezilyann Porto Alegre kentinisemi olmas, rastlant olmaktan uzaktr.18Bakenti olduu Rio Grande do Sul eyaletinide dnyann gndemine tayan bu kent,1980li yllarda balatt katlmc srelerle,Rio Zirvesinde Yerel Gndem 21in biim-lenmesinde etkili olmakla kalmayarak, kreselbir baar rnei niteliindeki katlmc bt-e uygulamasyla, zellikle gelimekte olan
lkelerdeki Yerel Gndem 21 uygulamalar
naesin kayna olmay srdrmektedir.
Gelimi lkelerdeki Yerel Gndem 21 uygu-lamalarnda ise Avrupann ba ektii g-rlmektedir. Rio sonrasnda birbiri ardna
YG-21 uygulamalarn balatan Avrupa Birliilkelerinde yaplan kapsaml bir deerlendir-mede, 2000li yllarn banda Avrupada4,000in zerinde belediyenin YG-21 srecinietkin olarak yrtt belirtilmektedir.19 Av-rupada bu srece nclk eden ngiltere,
Almanya, Hollanda ve skandinav lkelerin-deki yerel ynetimlerin neredeyse tamamnda
YG-21 uygulanrken, uygulamalarn daha gebalatan dier lkeler de bunlardan geri kal-mamaktadr.20
Mays 1994de imzaya alan Aalborg art(Srdrlebilirlie Doru Avrupa Kentler veKasabalar art) ve benzeri giriimler, Avru-pada YG-21e verilen nemi ortaya koymak-tadr. Avrupa Birliinin, aday lkelerdeki Ye-
rel Gndem 21 uygulamalar
na da zel birnem verdii grlmektedir.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
30/142
30
Trkiyedeki Yerel Gndem 21 uygulamalar,1997 yl sonunda, UNDPnin desteiyle,IULA-EMME Uluslararas Yerel Ynetim-
ler Birlii, Dou Akdeniz ve Ortadou BlgeTekilatnn koordinatrlnde yrtlenTrkiyede Yerel Gndem 21lerin Teviki ve Ge-litirilmesi Projesi ile balamtr. T.C. Bakan-lar Kurulunun kararyla balatlan proje, ikiyllk bir uygulama dnemi sonrasnda, Aralk1999da tamamlanmtr.
Bu projenin baars zerine UNDP, ikinciaamaya da destek vermeyi kabul etmi, T.C.Bakanlar Kurulunun da bunu benimsemesi-
nin ardndan, Trkiye'de Yerel Gndem 21'lerinUygulanmas baln tayan ikinci aamaprojesi, Ocak 2000de balamtr.
kinci aamas srasnda eitli alt-projelerinbalatlmas ve yeni katlmlarla proje ortayerel ynetimlerin saysnn 50yi amas son-rasnda, Yerel Gndem 21 uygulamalar pro-je erevesinden karlarak, uzun erimli birPrograma dntrlmtr.
Trkiye Yerel Gndem 21 Programnn bir-birini izleyen aamalar ve alt-projeleri, T.C.Bakanlar Kurulunun eitli tarihlerde almolduu kararlarla (6 Mart 1998 tarih/23278sayl, 8 ubat 1999 tarih/23605 sayl, 22 O-
cak 2001 tarih/24295 sayl, 4 Aralk 2001tarih/ 24603 sayl, 11 Haziran 2003 ta-rih/25135 sayl, 12 Kasm 2003 tarih/25287sayl T.C. Resmi Gazete'de yaymlanarak)desteklenmitir.
Uygulamalar srasnda karlalan glklerinalabilmesi amacyla, T.C. ileri Bakanltarafndan tm Valiliklere gnderilen 19 Mart1998 ve 7 Kasm 2000 tarihli Genelgeler, Ye-rel Gndem 21 srelerinin gelimesine -nemli katklarda bulunmutur.
Trkiye Yerel Gndem 21 Programnn -nc aamas, birbirini destekleyen bir diziprojeyi iermektedir. lk olarak, UNDP-TTFProgramnn desteiyle balatlan TrkiyedeYerel Demokratik Ynetiimi Tevik AmacylaSrdrlebilir likiler A Kurulmas balklproje kapsamnda, mevcut web sitesi etkile-imli bir yapya kavuacakekilde yenilenmi
ve lke leinde Yerel Gndem 21 Yne-tiim Ann olumas salanmtr.
Hollanda Hkmetinin MATRA Progra-mnca desteklenen effaflk iin Yerel Ortak-lklar ve birlii A Oluturmada Kadnlarn veGenlerin Rolnn Glendirilmesi balkl ikinciproje kapsamnda ise, kadnlarn ve genliinyerel karar alma srelerine ve yerel yneti-imin tm alanlarna katlmnn arttrlmasynnde almalar yrtlmtr.
nc aamann ana projesi, Trkiye YerelGndem 21 Ynetiim A Yoluyla BM BinylBildirgesi Hedefleri ve Johannesburg Uygulama Pla-nnn Yerelletirilmesi baln tamaktadr.Bu proje kapsamnda, merkezi ynetimin ilgi
ve desteinin arttrlmas ve tantm eksiklii-nin giderilmesi ngrlmekte ve ilgili kreselhedeflerin yerelletirilmesinde, dnya le-inde rnek oluturacak uygulamalar sergi-lenmesi hedeflenmektedir. Proje kapsamndaayrca, YG-21 srelerinin kurumsallatrl-mas amacyla, Yerel Projelere Destek Prog-ram balatlmtr.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
31/142
31
Uygulamalarn Genel erevesi
Yerel Gndem 21 Program, Mart 2004 itiba-riyle, aralarnda Bykehir Belediyelerinin
ve l zel darelerinin de bulunduu, farklcorafi blgelere dalm 50nin zerindeyerel ynetimin ortaklyla, srmektedir.21
Destekleyici ortaklar olarak, Tarihi KentlerBirlii, Akdeniz Belediyeler Birlii, Dou Ka-
radeniz Belediyeler Birlii, Ege BelediyelerBirlii, GAP Belediyeler Birlii ve Marmara
ve Boazlar Belediyeler Birlii ile birlikte,ICLEI Uluslararas Yerel evre GiriimleriKonseyi, WALD Dnya Yerel Ynetim veDemokrasi Akademisi ve VTR Aratrma
Yapm Ynetim de Programa ok-ynl kat-klar salarken, genlik almalarnn koordi-nasyonu, Habitat ve Gndem 21 GenlikDernei tarafndan srdrlmektedir.
Yerel Gndem 21 Program
, balang
tarihiolan 1997 ylndan bu yana, IULA-EMME Uluslararas Yerel Ynetimler Birlii, Dou
Akdeniz ve Ortadou Blge Tekilat tarafn-dan koordine edilmektedir. Ayn zamandaIULA-EMME bnyesinde idari grevi debulunan YG-21 Program Ulusal Koordi-natr, UNDP ve Yerel Gndem 21 ortayerel ynetimlerle yakn ibirlii ierisinde,Programn genel koordinasyonundansorumludur.
YG-21 ProgramUlusal Ynlendirme Ku-rulu, merkezi dzeydeki koordinasyon me-kanizmas olarak ilev grmektedir. Kurul;Babakanlk Mstearl, Babakanlk DevletPlanlama Tekilat, ileri Bakanl, DileriBakanl, evre ve Orman Bakanl, AvrupaBirlii Genel Sekreterlii, Babakanlk Kad-nn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl veKurul tarafndan davet edilebilecek dier ka-mu kurulular ile destekleyici kurulular,IULA-EMME ve UNDP temsilcilerindenolumaktadr.
Program orta kentlerdeki YG-21 sreleri-nin koordinasyonu, her kentte yerel ortaklartarafndan oluturulan Yerel Gndem 21Genel Sekreterlii tarafndan gerekletiril-mektedir. YG-21 Genel Sekreterlikleri, ayrca,Programn koordinatr kurulular ile kentlerarasndaki balant noktalardr. YG-21 GenelSekreterleri, Programn bir btn olarak y-rtlmesinde ve elde edilen baarlarda kilitrol oynamay srdrmektedir.
YG-21 Program, farkl bir dzenleme gerek-
tiren ky ynetimleri dnda, tm yerel yne-timlerin katlmna aktr. Programa yenikatlm iin yaplan bavurular, YG-21 Prog-ram Ulusal Ynlendirme Kurulu tarafndangrlerek karara balanmaktadr. Kurul,ayrca, dzenli aralklarla mevcut ortaklarnalmalarn deerlendirmekte ve gerekli g-rldnde, YG-21 srecini eitli nedenlerleaksatan veya durduran ortaklar yerine, yeniortaklar alnmasna karar verilebilmektedir.
Yerel Gndem 21 srecindeki kentlerde, yal-nzca Trkiyede deil, baka lkelerde de ilgi
ve takdirle izlenen uygulamalar sergilenmek-tedir.
Yerel eylem planlamasnn belkemiini olu-turan katlmc sreler, her kentin kendinezg koullarnn, deerlerinin ve ncelikle-rinin sergilendii yaplar ve yntemlerle yr-tlmektedir. Bununla birlikte, farkl kentler-deki uygulamalarda birok ortak yn olduugrlmektedir.
Genelde, balca katlmc yaplar, KentKonseyleri adyla yerel ilgi gruplar tarafn-dan oluturulan platformlardan, almagruplarndan, mahalleye ynelik almalar-dan, kadn ve genlik meclislerinden ve zelilgi gruplarna ynelik ocuklar, yallar ve
engelliler platformlarndan olumaktadr.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
32/142
32
Program orta kentlerde oluturulan YG-21Kent Konseyleri (veya benzeri platformlar),merkezi ynetimi, yerel ynetimi ve sivil top-lumu ortaklk anlayyla buluturan yneti-im mekanizmalardr. Kentlerin byklkle-
rine bal olarak, kimi yerlerde yzlerce kuru-luun temsil edildii Konseyler, kendi tzk-lerini hazrlamakta ve bunlara gre faaliyetgstermektedir. Konseyler, kentin kalknmanceliklerinin ve acil sorunlarnn tanmlan-d, tartld ve zm arand demokra-tik platformlar olarak ilev grmektedir.
Yerel Gndem 21 alma Gruplar, farklkurumlardan ve sektrlerden gelen gnllle-rin cokulu katklarn, ilgili kentin nceliklikonularnda ve sorun alanlarnda younlat-ran bir baka nemli katlmc mekanizmailevini grmektedir. alma Gruplarnn veher gruba katlan yelerin saylar, kentlerinbyklklerine ve ncelikli konularna balolarak, deimektedir. Program orta kent-lerdeki Yerel Gndem 21 srelerinin dina-mizmini, alma Gruplarnca yrtlen a-lmalara ve kapsaml ra-porlara bakarak izlemekmmkn olabilmektedir.
Yerel Gndem 21 sreci-nin nemli bir dayanaolan mahalle leindekialmalar kapsamnda,birok kentte oluturulanMuhtar Evleri, KentGnllleri Evleri gibibir veya birden ok ma-halleye hizmet veren mer-kezler ile Mahalle Meclis-
leri gibi yaplar, katlmcsrelerin belde halknn
gndelik yaamnda ifadesini bulmasnn ba-arl uygulamalarn sergilemektedirler.
Yerel Gndem 21 Kadn Meclisleri, kadn-lara ynelik platformlar ve ok-amal kadnmerkezleri, karar alma srelerine kadnlarnetkin katlmnn tevik edilmesi ve kadn ba-k asnn tm politikalara ve stratejilereyanstlmas gibi ncelikli konulardaki bilindzeyinin artmasna yardmc olmaktadr.
Yerel Gndem 21 Kadn Meclisleri arasnda-ki bilgi ve deneyim alveriini glendirmekamacyla, her yl dzenlenmesi kararlatrlanYerel Gndem 21 Kadn Etkinlikleri Festi-
valinin birincisi Ekim 2002de zmirde, i-kincisi Eyll 2003te Bursada, ncs deEyll 2004de Samsunda gerekletirilmitir.
YG-21 Program kapsamnda, genliin kararalma, uygulama ve izleme srelerine etkinkatlmna ynelik almalarn koordinasyo-nu, Habitat ve Gndem 21 Genlik Derneitarafndan gerekletirilmektedir. Programorta kentlerde oluturulan Yerel Gndem21 Genlik Meclisleri, genlerin kapasitele-rinin gelitirilmesi ve yapabilir klnmalar,genliin her alanda karar alma mekanizmala-rna katlmnn salanmas ve ABye giri s-
recinde genliin rolnn glendirilmesiynndeki almalarn srdrmektedir. Ye-rel Gndem 21 Genlik Meclislerinin temsil-cileri ile dier illerden gelen genlik temsilci-lerinin katlmyla, Mays 2004te YerelGndem 21 Ulusal Genlik Parlamentosuoluturulmutur.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
33/142
33
Yerel Gndem 21srelerinde bedensel
ve zihinsel engellile-re, yallara (kdemlihemehrilere) ve
ocuklara zel birnem verilmektedir.Bu kapsamda, ilgilikentlerdeki katlmcyaplar, YG-21 o-cuk Meclisi, Emekli-ler Meclisi, EngellilerMeclisi gibi plat-formlarla glendi-rilmitir.
Yerel dzeydeki a-lmalarn koordinas-yonu ve kolaylat-rlmas iin YerelGndem 21 GenelSekreterlikleri kurulmutur. YG-21 GenelSekreterlerinin byk ounluu, yerel kat-lmc sreler kanalyla seilerek greve gel-mektedir. Yerel Gndem 21 srelerinde kilitbir rol oynayan Genel Sekreterler, zverilialmalar ve stn performanslar ile, YerelGndem 21in elde ettii baarnn mimarlar
ve kolaylatrclar durumundadrlar.
Program orta kentlerin birounda beldehalknn hizmetine giren Yerel Gndem 21Evleri, yerel ortaklarn buluma ve birlikte iyapma merkezleri olarak ilev grmeyi sr-drmektedir. Kadn ve genlik almalar ilezel ilgi gruplarnn almalarna ynelikbenzer merkezler de birok kentte hizmetealm bulunmaktadr.
Program orta
kentlerde, tm ortaklar
n ka-tlmyla ve uzlama ile hazrlanm, ilgilikentlerin 21. yzyldaki evre ve kalknmagndemini belirleyen, srdrlebilir kalkn-ma hedef, politika ve stratejilerini ieren Ye-rel Gndem 21 Eylem Planlarnn hazr-lanmas ve yaama geirilmesi konusundanemli gelimeler kaydedilmitir.
Yerel Gndem 21 Program, kamu kurulula-r, yerel ynetimler ve sivil toplum genindeyerel karar alma srelerini gelitirerek vezenginletirerek, Trkiyede yeni bir yerel
ynetiim modelinin gelimesini salamtr.Bu balamda Yerel Gndem 21, demokratik-leme sreci ile birlikte Trkiyenin AvrupaBirliine giri srecini de hzlandran bir sos-yal dnm tetikleyecek gte olduunuortaya koymutur.
Trkiyedeki Yerel Gndem 21 uygulama-lar, 2001 ylnda UNDP tarafndan, dn-yadaki en baarl uygulamalardan biri ola-rak seilmitir. UNDP tarafndan TrkiyeCumhuriyeti Babakanna gnderilen 1Kasm 2001 tarihli mektupta, Trkiye Ye-rel Gndem 21 Program, gstermi oldu-
u mkemmel performans sayesinde, dn-yadaki en baarl uygulamalardan biri ola-rak ilan edilmi ve en iyi uygulama r-neklerinden biri olarak, BM Dnya Srd-rlebilir Kalknma Zirvesinde tantlacabildirilmitir. Gerekten de, Eyll 2002deGney Afrikann Johannesburg kentindedzenlenen bu Zirve srasnda Trkiye Ye-rel Gndem 21 Program, bizzat T.C.Cumhurbakan tarafndan devlet ve h-kmet bakanlarna en iyi uygulama ola-
rak sunulmutur.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
34/142
34
YG-21 Programnn web sitesi, Trke ve
ngilizce olarak, gerek genel nitelikli ve gerek-se de kentler zelinde ayrntl bilgileri ier-mektedir. Programn ok ortakl ve birliktealmaya dayal ynetiim yaklam ereve-sinde gelitirilen web sitesi, YG-21 Ynetiim
Ann etkileimli iletiim altyapsn olu-turmaktadr. Aada belirtilen etkileimlimodller, yerel, ulusal ve uluslararas dzey-lerde etkin bilgi paylamn ve deneyim al-
veriini salamaktadr:
Haber modl: YG-21 ortaklar
ndan oluanportal kullanclar sitede yer almak zere ha-ber nerebilmekte, haberlere yorum yazabil-mekte ve en ok okunan veya yorumlananhaberleri listeleyebilmektedirler.
Ajanda modl: Bu modl YG-21 etkinlik-lerini bir takvim mantyla biraraya getirmek-tedir. Portal kullanclarnn ekledikleri etkin-lik bilgileri aylk takvim dzeninde listelen-mektedir.
Dosyalar ve Web Balantlar Modl:Portal kullanclar elektronik formattaki ge-
rekli dosyalar veya ilgili web balantlarnsiteye ekleyebilmekte, bu dosyalar ve balan-tlar snflandrlm olarak lis-telenmektedir.
Forum Modl: Kullanclareitli konu balklarndakiforumlarda gr belirtebil-mekte, ilgili konular ilgili or-taklarn tartmasna alarak
katlmc anlay tevik edil-mektedir.
Anketler Modl: Sitede yeralan haberlere anketler ekle-nebilmekte, bunun yanndasite kullanclarnn veya ziya-retilerinin katlabilecei an-ketler dzenlenebilmekte vegemi anketler arivlenebil-mektedir.
Sohbet Modl: Sistemebal kullanclar sohbet mo-
dlnde sistemdeki dier kullanclarla do-rudan iletiim kurabilmektedirler.
Mesaj Modl: Kullanclarn birbirlerinegnderdikleri mesajlar annda grntlene-bilmekte veya kullanc bal deilse, gelen
mesaj kutusunda birikmektedir.
WebPosta Modl: Kullanclar, kendi kii-sel/kurumsal e-postalarnn ayarlarn girereke-postalarn portal zerinden kontrol ede-bilme olanana sahiptirler.
Online Kullanclar Modl: Bu modlsayesinde sisteme bal kullanclar grlebil-mekte ve istenildiinde kullanclar webposta,mesaj, sohbet gibi modlleri kullanarak etki-leim salayabilmektedirler.
Kentler Modl: Bu modl sayesinde prog-ram ortaklar http://kentismi.la21turkey.neteklindeki kent sayfalarna sistem iinde yeralan site oluturma ve gncelleme modlyleherhangi bir web tasarmcsna gerek olmadan
verilerini girebilmektedirler.
Web sitesinin kullanmn kolaylatrmak a-macyla, bir Kullanc Elkitab hazrlanmbulunmaktadr.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
35/142
35
MATRA Programnn des-teiyle, IULA-EMME ve
VNG (Hollanda BelediyelerBirlii) tarafndan ortaklaayrtlen Trkiyede Kat-lmc ve effaf Yerel YnetiimUygulamalarnn Teviki ba-lkl proje kapsamnda,
Trkiyedeki Yerel Gn-dem 21 uygulamalarn tan-tan bir kitap hazrlanmtr.
Aralk 2003de, Trkenin
yan
s
ra ngilizce olarak dabaslan bu kitap, iyi yne-tiim uygulamalarnn yay-gnlatrlmas ve katlmc,effaf ve hesap vermeyedayal birlikte alma yn-temleri gelitirilmesi konu-sundaki deneyimin ve bilgibirikiminin paylalmasnamalamaktadr.
rnek uygulamalar kapsa-
mna alnan Yerel Gndem21 Program ortaklar, un-lardan olumaktadr: stan-bul (destekleyici ortak), A-dana, Adapazar, Aliaa(zmir), Antakya, Antalya,Babaeski (Krklareli), Bursa,anakkale, Denizli, Diyar-bakr, Doubeyazt (Ar),zmir, zmit, znik (Bursa),Kars, Kastamonu, Malatya,
Mardin, Nevehir, Nilferve Orhangazi (Bursa), -demi (zmir), Samsun,
Tarsus (Mersin), rgp(Nevehir), Van, Yalova,
Yaylak (anlurfa) ve Zon-guldak.
Yerel Gndem 21 Progra-m ortaklarnn rnek uygu-lamalarna ilikin bu yayn,
Yerel Gndem 21 ile yenitananlarn, aknlk ve
takdirle kark hayranl-nn nedenlerini gzler n-
ne serecek nemli bir belgeniteliini tamaktadr. Bunakarlk, Program ortaklar-nn geni kapsaml, uzunerimli almalarnn birkasayfaya sdrlmas mm-kn olamad gibi, Prog-rama sonradan katlan ba-ka kentlerdeki benzer uygu-lamalara da kitapta yer veri-lememitir.
te yandan, Yerel Gndem21 srelerinin dinamizmidikkate alndnda, kitabnieriinin, gelimelerin geri-sinde kalmas, kanlmazolacaktr.
Bununla birlikte, Programorta kentlerdeki YG-21
srelerinin engin kapsamkonusunda bir fikir edinil-mesi ve deneyimlerin payla-lmas alarndan bu yayn,ok nemli bir ilev grme-yi srdrmektedir.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
36/142
36
7/31/2019 YG21 El Kitabi
37/142
37
Blm III
Yerel Gndem 21
Sreleri ve Yaplar:
Kolaylatrc Bilgiler
7/31/2019 YG21 El Kitabi
38/142
38
(*)22
7/31/2019 YG21 El Kitabi
39/142
39
Yerel Gndem 21 ve Yerel Ortaklklar
Dnyada olduu gibi, Trkiyede de kk salmaya balayan yneti-im yaklam, yerel dzeydeki ilikilerin niteliini deitirmekte vebirlikte ynetim anlaynn yerlemesini gerektirmektedir. Busre, yerel ynetimler ile sivil toplum kurulular ve dier yerelortaklar arasnda yatay ve demokratik bir biimde rgtlenmi, yenibir ilikiler sistemi kurulmasn zorunlu klmaktadr.
Yerel Gndem 21 srecini sahiplenen ve buna bal olarak, yerelynetiim anlayn yeni bir ynetim ahlak olarak benimseyen
yerel ynetimlerimiz, katlmc, effaf, hesap vermeye ve demokra-tik denetime ak bir yerel ynetim anlaynn gelimesine ve yer-lemesine de nclk etmektedirler.
Yerel Gndem 21in znde yer alan ynetiim anlaynn ge-limesi, dernekler ve vakflar, meslek odalar, sendikalar, zel sektrkurulular, akademik kurulular, basn-yayn kurulular, yurttagiriimleri gibi geni bir yelpazeye yaylan sivil toplum kurulularile yerel ynetimler (zellikle belediyeler) arasnda, ortaklk anla-yna dayal yeni bir iliki biimi kurulmasn salamaktadr.
Yerel Gndem 21 kapsamnda, kadnn kentsel yaama etkin kat-lmnn arttrlmasn ve yerel planlama ve karar alma srelerindecinsiyet konusu zerinde durulmasn salamay amalayan, genleriyalnzca gelecein yneticileri deil, ayn zamanda bugnn ortak-lar olarak gren, ayn zamanda yallar, ocuklar ve engellileredaha fazla ve eit frsat yaratmay hedefleyen politikalara ve uygu-lamalara zel bir nem ve ncelik verilmektedir.
Yerel Gndem 21 kapsamnda, seimle ibana gelmekle birliktemerkezi ynetimin bir uzants konumunda olan mahalle muhtar-lklar ile Belediyeler arasnda gl balarn kurulmas kolayla-maktadr. Bu balamda, yerindenlik (subsidiarity) olarak adlandr-
lan, sorumluluklar
n en uygun alt kademeye devri ilkesi dorultu-sunda mahallelerin, belde halkna en yakn, birinci kademe yerelynetim olarak ilev grmelerinin yolu almaktadr.
Yerel Gndem 21, bireylerin ksmek, ilgisiz ve tepkisiz kalmak,ikayet etmekle yetinmek yerine, sorumluluk tayan ortaklar ola-rak davranmalar konusundaki bilin dzeyini ykseltmektedir.Hemehrilerin, kendilerine en yakn kamusal rgtlenme olan yerelynetimlerin karar mekanizmalarnda yer almalarn salayarak,hogr, karlkl sayg, uzlama ve ortak noktalarda bulumayadayal bir siyasal kltrn gelimesine ve bylelikle, aktif, bilgili vesorumluluk sahibi bir yurttalar topluluunun olumasna katkdabulunmaktadr.
21. yzyln yerelgndeminioluturmayhedefleyen Yerel
Gndem 21,katlmcla veortaklklara dayalynetiim anlaynn planda tutar.
Yerel Gndem 21,halk dorudanilgilendiren, gnlkyaantsnda nemlibir yer tutan, somutsorunlarn gndemibelirledii, tartlpkarara baland veuygulamaya geirildiibir yerel demokrasiokuludur.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
40/142
40
Belediye, YG-21srecinin her
aamasndakolaylatrc bir rol
oynamaldr.
Belediye, YG-21
srecinidesteklemekle
kalmayarak,iselletirmeli ve
kendi ynetimyapsnn herkademesindeynetiim
anlaynnyerlemesini
salamaldr.
Belediye, Gndem21de ngrld
ekilde, kendiplanlarn,
programlarn vebtesini, YG-21
srecine uyumsalayacakekilde
gzden geirmelidir.
Gndem 21de yer alan 40 farkl konu iin belirlenen yzlerce ey-lemin te ikisi, yerel ynetimlerin dorudan katlmn ve katksn
gerektirmektedir.23
Bu balamda, Gndem 21in, srdrlebilir kal-knma hedefine ulalmasndaki balca aralardan biri olarak ortayagetirdii Yerel Gndem 21in, yerel ynetimlerle ilgili 28. maddedeyer almas ve bunun sorumluunun yerel ynetimlere braklmas,rastlant deildir. Yerel Gndem 21, tm dnyada yerel ynetimle-rin nclnde ve kolaylatrclnda yrtlen bir sretir.
Yerel ynetim, belde halknn kendi yaantsn dorudan ilgilendi-ren kararlarn alnmas ve uygulanmas srecine dorudan katlabi-lecei, yerel kurulularn ve bireylerin bilgi ve yeteneklerinin ortakkamusal yararlar dorultusunda harekete geirilebilecei en uygun
konumda bulunan ynetimdir. Bu balamda, hibir ayr
m gzet-meden insan yerel demokrasinin temeli kabul eden, ileyiinde in-san haklar ile oulcu ve katlmc demokrasi ilkelerini yaama ge-iren, kamu tzel kiiliine sahip, zerk ve demokratik ynetimbirimi24 olan yerel ynetim, demokrasinin beii olarakgrlmektedir.
Tm dnyada olduu gibi, Trkiyede de yerel ynetimlerin (zel-likle, belediyelerin) Yerel Gndem 21 srelerinde vazgeilmez birrol vardr. Ancak, YG-21, yerel ynetimlerin yasalar kapsamndastlendii grevlerden farkl olarak, zorunlu bir uygulama eklin-de deil, bu srecin neminin ve kente kazandrdklarnn bilincin-
de olan yerel ynetimlerin gnll olarak nclk etmesi bekle-nen bir sretir. Dolaysyla, tm dnyada YG-21 uygulamalarnnnkoulu, yerel ynetimlerin bu srece scak bakmalar ve sahipkmalardr.
Bir yandan merkezi ynetimin yerel ynetimleri bu ynde teviketmesine, te yandan da sivil toplum kurulularnn, kendi kentle-rinde bu srecin balamas konusundaki giriimlerine ve basklarnakarn, ilgili belediyenin nclk etmemesi durumunda, YG-21 s-relerinin balamas kolay olmamaktadr. Belediyenin uzak durduu
ve bir ortak olarak katlmad YG-21 sreci, belediyeyi darda
brakarak veya belediyeye ramen yrtlmeye kalkldnda,eksik veya clz kalmann tesinde (ve tad ada baklmakszn),YG-21 olma zelliini yitirmektedir. Demokratik rgtlenmelereyeni bir alm getiren sivil toplum giriimlerinin ve benzeri birlikte-liklerin nemli ilevi ve erdemleri sakl tutularak, YG-21 srecinin,farkl bir anlayta ve ortaklklar temelinde yrtlmesi gerektii-nin alt izilmelidir. Buna karlk, YG-21 srecinde belediyelerinstlendii kilit rol balamndaki konumlarnn ve ilevlerinin, Habi-tat II Zirvesinin dnyamza kazandrd ifadeyle, kolaylatrcolmas gerektii, bir kez daha vurgulanmaldr.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
41/142
41
Gndem 21 ierisinde, sivil toplum kurulularnn (hkmet-dkurulularn) ilk kez ayr bir balk altnda ele alnd 27nci B-
lmde, bu kurulularn katlmc demokrasinin biimlendirilme-sinde ve uygulanmasndaki yaamsal rolne dikkat ekilmekte vebunlarn oynad bamsz roln doasnn gerek bir katlmgerektirdii ve bu nedenle bamszln, sivil toplum kurulula-rnn temel nitelii ve gerek katlmn n koulu olduu vurgu-lanmaktadr.25
Gndem 21de alt izilen bu yaamsal ilevin dnya leindeki enetkileyici rnekleri arasnda gsterilen Trkiyedeki Yerel Gndem21 sreleri, birok kurum ve kii tarafndan bir sivil oluum,hatta bir sivil rgt olarak tanmlanmaya gtrecek lde, sivil
toplum kurulular
n
n (STK) ivmesi ve a
rl
yla yrtlmektedir.Bununla birlikte, sivil toplum kavramnn ok ynl ele alnlar
ve zerindeki yorum farkllklar nedeniyle, bata Kent Konseyleriolmak zere, katlmc platformlarda STKlarn nitelii, konumu veilevi, tartma konusu yaplmaktadr. Bu konudaki deerlendirme-ler Elkitabnn kapsam dnda kalmakla birlikte, aada verilenbirka rnek, tartmann engin boyutlarn ortaya koymaktadr:26
Bamszlk lt n plana karldnda, sivil toplumkurulularnn yalnzca eletirel bak alarn ve kurumsalmesafelerini koruduklar ve sylemlerinde sivri dilli olarak
kaldklar srece gerek anlamda STK niteliini tadklar,buna karlk, uzlamac bir tutum benimsedike ve dzeneuyum saladka bu yaftalarn yitirdikleri ynndeki yaygnbak as;
Balca rgtlenme modelleri olan vakf ve derneklerin faali-yetleri zerinde merkezi ynetimin denetimi ve vesayetininsz konusu olmasnn, STK bamszln n planda tutanyaklam kapsamnda sorgulanmas; byk holdinglerle veyasiyasal partilerle organik balantlar bulunan dernek ve vakf-larn tartmal konumu;
Gnlllk lt n plana karldnda, meslek odalarve barolar gibi yasal olarak kurulmas zorunlu olan kurulula-rn sivil toplum kurulular arasnda ele alnp alnamayaca-na ilikin tartmalar;
Gndem 21de hkmet-d kurululardan ayr blmler-de ele alnan ii sendikalarnn, akademik kurulularn ve -zel sektr kurulularnn, daha geni bir yorumla, sivil toplumkurulular tanm ierisinde ele alnp alnamayacana ilikintartmalar;
YG-21 sreleri
balamnda,yurttalarn kendiyaamlarnynetebilmeleri iingerekli yerel katlmolanaklarnngelitirilmesi, geneldeinsan haklarnn vezelde kentselhaklarn korunmas ve
geniletilmesi,evrenin ve kentselekosisteminkorunmas, tarihsel-kltrel mirasa sahipklmas gibi konularbata olmak zere,yerel ynetimler ilesivil toplumkurulular arasnda
s
n
rs
z ibirliialanlar ve olanaklarbulunmaktadr.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
42/142
42
Yerel ynetimler ilesivil toplum
kurulular arasndakiilikilerin ve
ibirliinin daha dagelitirilebilmesi iin,
ortaklk kavramnnyerel ynetimler
asndanyetki vekaynaklarn
blmek, siviltoplum kurulular
asndan dasorumluluk
yklenmekanlamntadnn daha iyi
kavranmasgerekmektedir.
rgtllk lt n plana karldnda, sivil giriimlerveya kadn ve genlik platformlar gibi allagelmi biimdergtlenmeyen hareketlerin, STK tanmna girip girmeyece-inin tartma konusu yaplmas;
oulcu kat
l
ma kapal
, rgt-ii demokrasiden yoksun, yal-nzca kendi trdeleriyle dayanmaya ak rgtlenmelerintartmal durumu.
Uzayp giden ve kendi ierisinde dallanp budaklanan bu tartmanoktalarn sakl tutarak, Yerel Gndem 21 sreleri ierisinde siviltoplum kurulularnn, yaamn her alanna damgasn vurmaya ba-layan zerk, gnll toplumsal rgtler ve rgtlenmeler olarakyerlerini aldklar grlmektedir.
lkemizde genel kabul gren ve BM zirvelerine sunulan ulusal ra-porlarda ifadesini bulan tanmlamalar dorultusunda, Elkitabnda
da sivil toplum kurulular, vakflar ve dernekler ile birlikte, meslekodalar, niversiteler ve dier akademik kurulular, kooperatifler,birlikler, sendikalar gibi geni bir yelpazeye yaylan kurulular kap-sayan bir yaklamla ele alnmaktadr.
Bu genellik ierisinde bakldnda, sivil toplum kurulularnn, et-kin bir ekilde alan tm YG-21 srelerinin ve katlmc yaplarnbelkemiini ve itici gcn oluturmas, rastlant deildir.
Bata vakf ve dernekler olmak zere, sivil toplum kurulular, k-resel zirvelerin ktlarn yakndan izleyerek, srdrlebilir kalkn-mann farkl bileenleri evresinde oluturulan uluslararas ibirliialarna ve projelere katlarak edindikleri deneyimi ve birikimi dekatlmc platformlara tayarak, yerel eylem planlamas srecinizenginletirmektedir.
Gndem 21in Bilimsel ve teknolojik topluluk balkl 31. Bl-mnde zel bir nem verilerek alt izilen (ve lkemizde Odalarbnyesinde rgtlenen) meslek gruplarnn ve farkl disiplinlerdengelen akademisyenlerin, engin birikimlerini topluma yanstmak ko-nusundaki gnlllkleri, YG-21 srelerine etkin katlmlarnda veok-ynl katklarnda grlebilmektedir.
Sivil toplum kurulular
n
n dier rgtl kesimleriyle birlikte, farkl
bir rgtlenme biimini yanstan sivil giriimlerin ve toplumun r-gtlenmemi kesimlerinin de YG-21 srelerinde ayr bir nemi veilevi bulunmaktadr. Trkiyenin gndemindeki kamu ynetimireformu giriimleri ve yeni yerel ynetim yasalar balamnda, yerelynetimlerin daha demokratik bir yapya ve ileyie kavumas vekendi varlk nedeni olan belde halkna dnk bir ekilde yenidenyaplanmasna ynelik olarak ngrlen yasal ve kurumsal dzen-lemelerin, katlmc mekanizmalarn ve ynetiim ilkelerinin uy-gulamaya geirilmesi ve gndelik yaamda ifadelerini bulmasnnanahtar, YG-21 srelerinin salad ivmeyle, sivil toplumun etkin
kat
l
m
nda yatmaktad
r.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
43/142
43
Gndem 21in, evrelerinin ve sanayinin rolnn glendirilmesi ba-lkl 30. Blmnde, srdrlebilir kalknma konusunda zel sek-
trn nemli rolne dikkat ekilirken, doal kaynaklarn giriimci-ler tarafndan kullanlmasnda emaneti yaklamn yaygnlamasve zel sektrde sorumlu giriimcilik anlaynn gelimesi gereizerinde durulmaktadr.
Bu yeni yaklam dorultusunda kurulan Srdrlebilir Kalknmain Dnya Konseyi, 150yi akn uluslararasirketin katlmy-la, halen 40n zerindeki lkede faaliyet gstermektedir. Bir bakanemli adm olarak, 1997 ylnda Almanyann Bremen kentindedzenlenen Dnyas ve Yerel Ynetim konulu uluslararas konfe-ransta benimsenen Bremen Bildirgesi, i dnyasnn Gndem 21
balam
ndaki taahhtlerini ortaya koymakta ve zel sektr ile yerelynetimler arasnda toplumsal ortaklklar kurulmasn tevik etmek-tedir.
Rio sonrasndaki BM zirvelerinin ve belgelerin tamamnda yerelynetimler, sivil toplum kurulular ve zel sektr ortakl tevikedilmesine karn, Trkiyedeki Yerel Gndem 21 srelerine zelsektrn katlm dzeyi, dikkat ekici lde dk kalmtr. Ge-nelde, lkemizdeki zel sektrn, BM zirvelerine uzak durduu,Srdrlebilir Kalknma in Dnya Konseyi giriimine veBremen Bildirgesi gibi uluslararas belgelere fazla itibar etmediigrlmektedir.
Yerel Gndem 21 srelerine zel sektrn yeterli ilgi gsterme-mesinin ok farkl gerekeleri olmakla birlikte, genelde byk l-ekli zel sektr kurulularnn kendilerini yerel bir ortak olarakgrmemeleri, bata sivil toplum kurulular olmak zere, katlmcsrelerde yer alan yerel ortaklara ou kez zel sektr politikalar
ve yatrmlar iin bir ayak ba olarak baklmas, yerel katlmcmekanizmalarn toplumsal ilevinden ok yaptrm gcne bak-larak, bu platformlarn fazla ciddiye alnmamas gibi nedenlersaylabilir. Dier yerel ortaklar asndan ise, zel sektrn vazge-ilmez bir toplumsal ortak olarak grlmekten ok, mali destek
salayacak potansiyel bir sponsor olarak grlme eilimi, zelsektrn yerel katlmc mekanizmalara ekinceyle yaklamasnaneden olmaktadr.
Bununla birlikte, bugne kadar YG-21 kentlerinde krsal kalknma-dan tarihsel-kltrel mirasn korunmasna, ocuklara, yallara, en-gellilere ynelik almalardan salk, eitim, istihdam projelerineuzanan, olduka farkl konularda ve leklerde zel sektrn kat-lm ve katksnn salanm olmas, zel sektr ierisinde filizlen-meye balayan sosyal sorumluk anlaynn, henz snrl saydada olsa, dikkate deer rneklerini oluturmaya balamtr.27
zel sektrn YG-21faaliyetlerine katlmakonusundaki ilgisizlii
ve isteksizliinin
alabilmesi iin, ievreleri ile dieryerel ilgi gruplarnnortak karlarbulunduu alanlardaibirlii olanaklarnnaratrlmas ve her ikitarafn da kazanlkaca olanaklarnbelirlenmesi
gerekmektedir.Bylelikle, YG- 21srecinin, yereldzeydeki ortak kamualannda yerelynetimler, siviltoplum ve zel sektrkurulular arasndabirlikte i yapc,sorun zc,alternatif retici biriliki ve ibirliiningelimesi asndanyaratt nemlifrsattan yararlanlmolacaktr.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
44/142
44
Merkezi ynetimden,bir yandan
srdrlebilirkalknmann gerei
olan yasal vekurumsal erevenin
gelitirilmesinenclk ederek,dier yandan da
ynetiimilkelerinin yaama
geirilmesinisalayacak yapabilir
klc bir rolstlenerek, YG-21
srelerinidesteklemesi
beklenmektedir.
Uluslararas topluluun, kresel bir ncelik olarak benimsedii sr-drlebilir kalknma hedefi, Gndem 21den Johannesburg Uygu-
lama Planna uzanan tm temel BM belgelerini imzalam olanTrkiye asndan da dnya kamuoyu nnde ulusal bir taahhdednm bulunmaktadr. Bununla birlikte, srdrlebilir kalknmakavramnn ulusal lekte yeterince anlalamam olmasnn ve bukavramn benimsenmesi konusunda nemli gelimeler kaydedile-memesinin, merkezi ynetimin YG-21 srelerine desteinin yeter-siz kalmasna yol at grlmektedir.
Avrupa Birliine ye ve aday lkelerde, Ulusal Srdrlebilir Kal-knma Stratejisinin belirlendii, Srdrlebilir Kalknma Komisyo-nunun oluturulduu ve konuya merkezi ynetimce sahip klma-
s
n
salayan dier mekanizmalar
n kurulmu olduu grlmekte-dir. Benzeri mekanizmalarn Trkiyede de oluturulmas, merkeziynetimin YG-21 srelerine verdii destei glendirecektir.
Birok Avrupa lkesinde, yerel ynetimleri YG-21 konusunda te-vik etmek, bilgi ve eitim destei salamak, uygulamalarn yaygn-lamas amacyla alar oluturmak ve uygulamalar deerlendirmekamacyla, merkezi ynetim kurulularnn, yerel ynetimlerin vedier ilgili kurulularn temsilcilerinden oluan ulusal lekte bir
YG-21 Ynlendirme Grubu kurulduu grlmektedir.28 Dier ko-nulardaki dzenlemelerin gerisinde kalm olsa da, Trkiyede bukonuda dikkat ekici bir gelime kaydedilmitir. Aralarnda Baba-
kanlk Mstearl, Babakanlk DPT, ileri Bakanl, DileriBakanl, evre ve Orman Bakanl, AB Genel Sekreterlii gibikamu kurulularnn temsilcileri ile birlikte, destekleyici kurulular,IULA-EMME ve UNDP temsilcilerinden oluanYG-21 ProgramUlusal Ynlendirme Kurulu, Avrupadaki rneklerinden aakalmayacakekilde, nemli bir ilevi yerine getirmektedir.
YG-21 Programnn farkl aamalarnn, Bakanlar Kurulunun e-itli tarihlerde alm olduu kararlarla T.C. Resmi Gazetede yaym-lanmas ve ileri Bakanl tarafndan tm Valiliklere gnderilen
YG-21 konulu Genelgeler, YG-21 srelerinin gelimesine byk
katklarda bulunmu ve merkezi ynetimin verdii destein temeldayanaklarn oluturmutur.
Yerel dzeyde, YG-21 srelerine merkezi ynetim kurulular daetkin olarak katlmakta ve bu srelere nemli bir destek salamak-tadr. Bununla birlikte, bu kurulularn mahallindeki temsilcilerinin
YG-21 sreci ile ilgili birok konuda, kendi merkezlerinden yeilk yaklmasn beklemeleri gerektii grlmektedir. Bu balamda,genelde srdrlebilir kalknma ve zelde YG-21 kavram ile yete-rince tank olmayan Bakanlklara ve dier kamu kurulularna,yerel dzeydeki almalarn daha kapsaml bir ekilde tantlmas-
n
n gerei ve YG-21e sahip
kmalar
n
ve daha ok destek verme-lerini salamann nemi, daha belirgin olarak ortaya kmaktadr.
7/31/2019 YG21 El Kitabi
45/142
45
Yerel Gndem 21 Srecine Hazrlk
Gndem 21in en ksa blm olan 28. Blmde yer alan temelhedeflere bakldnda, Yerel Gndem 21 ile ilgili fazlaca bir ipucu
verilmedii grlmektedir. Bu blm, ksac