ye il miirekkep - Turuz · ileti§im Yaymlan, 1980-1983 Yazar ve editor: Yeni Gundem, Video Sinema, Tarih ve Toplum, Cumhuriyet Donemi Turkiye An siklopedisi. Cumhuriyet gazetesi

OSMAN BALCIGiL

Bir "Sabahattin Ali" romam

ye�il miirekkep

/J � DESTEK

{):-._l)"4YIOliUt

DESTEK YAYINLARI: 728

EDEBiYAT: 195

OSMAN BALCIGiL I YE�iL MUREKKEP

Her hakkt sakltdir. Bu eserin aynen ya da ozer o larak hic;bir bolumu, yaymevinin ya21lt izni a lmmadan kullan1 lamaz.

imtiyaz Sahibi: Yelda Cumaltoglu Gene! Yaym Yonermeni: Errilrk Ak�un Yaym Koordinatiiru: Clzlem Esmergul Editor: Devrim Yalkur Kapak Tasar1m: i l knur Mu�ru Sayfa Duzeni: Cansu Poroy Sosyal Medya-Grafik: Tug<;e Budak - Al i Turkmen

Desrek Yaymlan: Kas 1m 20 1 6 Yaymc1 Serrifika N o . 1 3226

ISBN 978-605-3 1 1 - 1 79-5

© Desrek Yaymlan Abd i ipekc;i Caddesi No. 3 1 /5 Ni�anra�1/isranbul Tel . : (0) 2 1 2 2 52 2 2 42 Faks: (0 ) 2 1 2 252 22 43 www.desrekyayinlari .com info@desrekyayinlari .com facebook.com/Desrek Yayinevi twitter.com/desrekyayinlari instagram.com/destekyay inlari

ink 1 lap Kitabevi Bask 1 Tesisleri Marbaa Serrifika No. 1 06 1 4 <;:obanc;e�me Mah. Alray Sok. No. 8 Yenibosna - Bahc;elievler / isranbul Tel. : (0 ) 2 1 2 496 1 1 1 1

OSMAN BALCIGiL

Bir "Sabahattin Ali" roman1

ye�il miirekkep

/J � DEST EK

Yazar Hakkmda

1 95 5'te istanbul'da dogdu. Ekonomi egitimi gordi.i. Ulusal dergi , gazete ve televizyonlarm haber boli.imlerinde muhabir, editor, yonetici olarak otuz y1la yakm <;alt§tt. Pek c;ok odi.il ald1. Latin Amerika'da yapt1g1 <;ah§mayla, 1 988 y1lmda Ti.irkiye Gazeteciler Cemiyeti tarafmdan "Yilm Gazetecisi" se�ildi. Si.irekli Basm Kaw sahibi.

www.osmanbalcigil.com

<;ah§malar1:

Birikim Yaymlan, 197 7- 1 980 Yaymevi yoneticisi. ileti§im Yaymlan, 1 980- 1 983 Yazar ve editor: Yeni Gundem,

Video Sinema, Tarih ve Toplum, Cumhuriyet Donemi Turkiye Ansiklopedisi.

Cumhuriyet gazetesi ve Cumhuriyet Dergi 1 983- 1 985 Yaz1lar, Roportajlar ve Oxford Mektuplan.

Hi.irriyet, Hi.irriyet Pazar ve Tempo Dergisi, 1986- 1 988 Yazar, editor.

Hi.irriyet Production, 1989 Ara§t1rmac1, yap1mc1, koordinator: Hodri Meydan, Tele-Vizyon, Tempo, Basm Kulubu programlan.

Show TV, 1993 Haber Mi.idi.iri.i, BG.§ Sayfa program1 yap1mc1s1. ATV, 1994 Haber Programlan Gene! Koordinatori.i, O�uncit

Sayfa, 41 Dakika programlanm hamlad1 ve sundu.

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Kanai 6, 1 996 Haber Dairesi Ba§kan1. Star TV, 1 996 Haber Mi.idi.iri.i, Kmmzz Koltuk, Osman Balcigil

ile Gece Haw, Dobra Dobra programlarm1 hamlad1 ve sundu. HBB TV, 1 997-2000 Haber Dairesi Ba§kani, Anchorman,

$eytanm Avukan programm1 hamlad1 ve sundu. Ottoman Med ya, 2000-20 1 3 Kurucu orcak.

Ara§t1rma Kitaplar1:

Birle§mi� Mille tler , Uluslararas1 Af Orgutu ve Glum Cezasr, Birikim Yaymlan

1960 Anayasas1 Ozenne , Birikim Yaymlan idamm Gunlugu, Onur Yaymlan Toplum: Layrgz Bu Degil, Haziran Yaymlan Latin Amerika'nm Atar Damarlan, Beige Yaymlan

Romanian:

Ters Kanatl1 Sahin, �enocak Yaymlan Bi!ginin Efendisi, Destek Yaymlan Zerd�t'un Sim, Destek Yaymlan Dante'nin istanbul Cehennemi, Destek Yaymlan Pisagor Tepkisi, Destek Yaymlan Mason Locas1 'nda A§k ve Krlr�. Destek Yaymlan 53. Risale, Destek YaymlanEla Gozlu Pars: Celile, Destek Yaymlan

-6-

I I t

Ba§ma gelecekleri bilse, kaciyen <;1kmazd1 o yolculuga Sabahattin Ali.

Kimi zamanlar oldugu gibi r;alar saaci suscurur, yorgam kafas1-na <;eker, sabahm keyfini <;1kanrd1.

Tersini yapc1. Yacakcan aceleyle f1rlad1 , pijamalarm1 kaclay1p buyi.ik olc..iide ham duran r;ancasma yerle�cirdi. Giyindi.

Bir ko§U banyoya gidip elini yi.izi.ini.i y1kad1, di§lerini f1rr;alad1, ya§can degil ama demen agarmt§ sa<;larm1 bi.iyi.ik bir cicizlikle carad1, alcm <;er<;eveli gozli.iklerini caku.

Yeniden odasma dondi.i, ak§amdan ham eccigi iki zarf1 ve r;ancasm1 ahp salona <;1ku.

Rasih kahvaluy1 hamlamt§, onu bekliyordu. Demli bir r;ay koydu agabeyi gibi sevdigi Sabahaccin'e. Sonra kar§tsma ge<;ip ocurdu.

Ocurur oturmaz da masanm i.izerinde duran, bir bez parr;asma sanh emaneci uzatt1.

"Denedim ve bak1mm1 yapt1m. Gi.ivenebilirsin." Tuhaf bir gi.ili.imseme belirdi Sabahattin Ali'nin yi.izi.inde. Sorulsa, "Ne i§im olur benim tabancayla?" diye yorumlard1 bu

gi.ili.imsemeyi Rasih. Onlu yazar silah1 oni.ine <;ekti, oturdugu sandalyeye dayah du

ran <;antay1 kucagma ald1.

Osman Balc1gil II Yqil Murekkep

Once, 93-ntanm i.izerinde duran iki zarf1 masanm i.izerine koydu. Sonra, masanm i.izerinde duran, beze sanlmt§ tabancay1 eline ald1.

***

Eski gi.izel gi.inlere gitti. Mavi yolculuk gi.inlerinde edinmi§ oldugu ve §U anda elinde

olan tabancanm oyki.isi.i de dahil , di.in ya kadar fotograf karesi zihninde dans etti.

Ge<;mi§te §ahane bir hayat ya§amamt§tl ku§kusuz ama dibe bu kadar vurdugu da hi� olmam1§t1.

Kelimenin tam anlam1yla, her §eyi berbat etmi§ti Sabahattin.

***

Beyni ge<;mi§e dair si.iratle 93-li§adursun, ba§tnI kaldmp Rasih'in yi.izi.ine baku. Sag elinin i§aretparmagm1 az once masanm i.izerine koymu§ oldugu zarflara dokundurarak, olgi.in bir ses tonuyla konu§tu.

"Dun gece dedigim gibi, birini Aliye'ye ula§ttracaksm, otekini de Mehmet Ali'nin kap1smm altmdan atacaksm. Ozerlerinde hangisinin kime oldugu yazdi."

Rasih ba§mt sallad1. Yi.izi.i, ozellikle zor zamanlarda takmd1g1 ve Sabahattin'in <;ok ho§una giden o bildik gilvenilir ifadeyle aydmland1.

Gem; adamm, en c;ok da bu halini sevdigini di.i§i.indi.i yazar. Haf1zasmm derinliklerine, asla silinmeyecekler arasma kaydetti Rasih'in o yilz halini.

-8-

Osman Balc1gil II Ye�il Mii.rekkep

Tarif edi lemeyecek kadar zor gec;eri. bir zaman di l iminde , herkesin kendinden vebahymt§ gibi kac;c1g1 berbat bir donemde, h i9-bir tehl ikeye ald1rmadan evini kendine a<;rnt§tl gen9 Rasih.

Dostu, karde§i olmu§tu zaman i9inde .

......

iki adam, konu§ulacak ne varsa geceden konu§tuklan i9in, sanki bir ritiiel i siirduriir gibi ve sessizlik i9nde ettiler kahvalulanm.

Birka9 zeytin, bir par� beyazpeynir, Rasih'in kabuklanm soyup dograd1g1 ve iizerine zeytinyag1 i lave ettigi domates par�lan. i l le de k1zarm1§ ekmek. ince bel l i bardakta tav§ankam �Y·

Bu boyle hep siirse ne giizel olurdu. Soz konusu Sabahattin'se , bir §eyin giizel siiriip gitmesine

imkan ve ihtimal yoktu.

.. ...

"Yolcu yolunda gerek" diyerek ayaga kalku yazar. <;antas1 el inde portmantoya dogru yiiriidii, siyah deri gocugu

nu giydi , sonra doniip s1kt s1ki sanld1 Rasih'e . "Ba§ka bir zamanda, ba§ka bir yerde Rasih" dedi . Gozlerinden

iki damla ya§ yanaklarma dogru yuvarland1 . Rasih' in de gozleri dolmu§tu "Kendine iy i bak agabey" diyerek

tekrar kucaklad1 Sabahatt in' i . i lk ve son kez agabey demi§ti gen9 adam Sabahattin'e. Agla

mamak i9in kendini zorlad1g1 90k belliyd i . Laft uzatmak istemedi Sabahattin. SOyleyebilse "Memleket sana emanet gen9 dostum" derdi mesela.

-9-

Osman Balc1gil I/ Ye�il Murekkep

Bogazma bir §ey taktldt , diyemedi . 0 soyleyemese de Rasih anladt yazar dostunun demek istedigini . Mesele act lar i<;inde k 1vranan i.ilkesi ve bir lokma ekmege

muhta<; insanlanysa, zorba!tk ya da melanet, kimden ve ne §iddede gelirse gelsin, vtz gel ir tms giderdi Rasih'e.

* * *

Merdivenlerden inerken, gen<; dostunun kapatttgt kapmm sesini duydu Sabahatt in .

Urperd i . Kopmu§tU i§te gegni§le baglan . Gen<; dostu , bildigi di.inyayla son baglant1s1yd1 .

Nasti gel i§ecegine dair en ufak bir fikre b i le sahip olmadtgt yolculugu, apartmanm kaptsmdan <;tktp, agtr demir kap1y1 arkas t s tra <;ekince ba§layacaktt .

H i<; tereddi.it etmedi . Edemezd i . Si.irade indi merdivenleri , sokaga <;tkt t , yolun kar§tsma ge<;ti . \:1kttg1 apartmana ve kendini en zor zamanmda tereddi.itsi.iz

konuk eden Rasih' in dairesine dogru baktt son bir kez. Pencereden ona baktyordu gen<; dostu. "Camm Rasih" d iye ge<;ird i i<;inden Sabahattin. Rasih' ini ve daha pek <;ok canmt geride btrakarak , bir bil inme

ze dogru <;1kacag1 yolculuk, i§te tam da §imdi ba§lamt§ oluyordu.

* * *

"Bir kez daha <;tkmt§ttm boyle yola" d iye di.i§i.indi.i yi.iri.imeye ba§lar ba§lamaz.

Bugi.inki.inden ne fark!t ugurlanm1§tt , yirmi y1l once <;1kt1g1 o yolculukta . . .

- 1 0-

Bir

1928 y1 lmm kas1m1 b itmeye yi.iz tutup soguk gec;ecegi bel l i olan arahk kap1y1 c;alarken, istanbul'un inci misal i yap1 larmdan Sirkeci Gan, her zaman oldugu gibi hareketliyd i .

Peltek Sabahatt in, kend ini yolcu etmeye gelenlerin ortasmda yerini almt§, her zamanki gibi parl 1yordu.

Titizlikle taranmt§ sac;lan, gozli.igi.i, tak1m elbisesi , paltosu, kravat1 ve fotr §apkas1yla, tam bir salon beyefendisi gibi gori.ini.iyordu.

Etraftaki herkesten ktsa olmasma kar§tn, ne hikmetse yine en c;ok o gaze bat1yordu .

Her zaman oldugu g ib i kmp gec;iriyordu ortahg1 . Neler anlatm1yordu k i gec;mi§e, bugi.ine, gelecege dair ve otuz

iki k1s1m tekmil i birden. 1

* * *

Heyecanh oldugu gozden kac;m1yordu Sabahattin'in. Heyecan ne kelime, c;ok ama c;ok heyecanhyd1 gene; adam.

<;unki.i muhte§em hedefleri , tarifi imkans1z hayal leri vard1 . "i§te" demi§ti gi.izel haberi ald1g1 an. "Sonunda, kor tal ih

bana da gi.ildi.i."

l . Osmanl 1 'nm son zamanlannda, Dariilhedayi 'de ( �ehir Tiyacrolan) eek sahnelik ciyatro oyunlan arada h i r corluca sahneye konulurdu. Boyle zamanlarda, gi�elerin oniindeki -;1-�1rtkanlar. el lerindeki -;mg1raklan <;"dlarak "Ocuz iki k1s1m cekmil i hirden1" diye haj!1nrd 1 .

Osman Balcigil II Ye�il MiiTekkep

Sirkeci Gan'nda havalara uc;:uyor olrnasmm, yi.izi.inde gi.iller a<;rnasmm, esprilerle herkesi gi.ildi.irrneye c;ah§rnasmm nedeni , ba§ma konrnu§ bu tal ih ku§uydu.

***

Bir ara gozi.i ba§ka bir gruptan gen<; bir kiza kayd1 Sabahattin' in. K1z da ona bakrn1§t1 gal iba. Ya da kendine oyle gelrni§t i .

Giderek, goz gaze gel irirn urnuduyla k isa arahklarla bakar oldu. Boyleydi i§te Sabahattin. Severdi kar§ l cinsle rni.inasebet ha

l inde olrnay1 . Cins i latif olrnadan ya§anacak bir di.inyada, katiyen yeri olrnazd1 . Herncinsleri olrnadan idare edebi l irdi belki arna kar§1 c ins, olrnazsa olrnaz1yd1 .

Etrafmdakilere laf anlatrnaya ve dalga ge<;rneye devarn ederken, goz hapsine ald1 oteki grubu. Ozell ikle de yolculuga r;1kacakrn1§ gibi duran o genr; hamrnefendiyi .

<;ok ernind i . Smava birl ikte girmi§lerdi . Burada olduguna gore, onun isrni de t 1pk1 kendininki gibi kazananlar l istes inde yer alrn1§ olrnahyd 1 . Anla§1lan b irl ikte seyahat edeceklerdi .

ii;; i<;ine s1grnad1 gen<; Sabahatt in' in.

***

Garda bulunanlarm gozi.i duvardaki koca saate daha s1k gider oldu. Devasa yelkovan, kalki§ zarnanma dogru si.irade akiyor, her

devinirniyle akrebi, Alrnanya treninin hareket saatine biraz daha yakla§tmyordu.

Sonunda §eftren, di.idi.igi.ini.i kararl1 bir edayla otti.irdi.i ve ardmdan el indeki iki renkli fenerle h1zh bir §ekilde trenin ba§ma, lokornotife dogru yi.iri.irneye ba§lad1 .

- 1 2 -


Bel l i ki vakit gelmi§ti . Sabahattin, son hamle olarak bir elini Pertev'in2 otekini

N ihal' in1 omzuna koydu ve "Binmezsem bensiz gidecek" d iyerek ba§tyla treni i§aret erri .

Arkada§lan fark etmeseler de, aklmda az once rrene binmi§ gen<; ktz vard t .

Gen<; adam can dosdarma son bir kez "Ho§<;a kalm" dedi ve hareket zamani gelen rrene, filmlere oykundugunu bell i edecek bic;imde fiyakal t bir §ekilde ko§tu , son anda ad1yormu§ gibi yapt t .

Bu §aklabanl tg1yla geride kalanlan guldurdu.

***

Makinist, gozu §efrrende olmak uzere duduk ipini bu uzun uzun r;ekri ve ya§l t makine sonunda i leriye dogru hamle yaptt .

Sabahanin bo§ pencerelerden birine ko§tU, rtpkt oteki yolcular gibi yan bel ine kadar pencereden sarku , S irkeci Gan'nt §enlendiren arkada§lanna el sallad1 .

Pertev son bir hamle yaptp, el indeki gazetey i Sabahattin'e uzatu.

28 Kastm 1928 tarihli Cumhuriyet gazetesi iki arkada§m elleri arasmda yer degi§tirirken "Sakla" d iye bag1rd 1 Pertev. "Latin harfleriyle bas1 lan i lk gazetelerden biri . Yuz y1 l sonra i;ak degerli olacak . ii;indeki dergiyi de d ikkadi oku.11

Z. Pertev Nai l i Boratav: 1 907- 1 998 y 1 l lan arasmda ya�ad1 . Halk bi l imcisi, halk edebiyau ve folklor arn�t1rmac1s1d1r. Akademisyenl ilte 193 1 y1lmda Fuad Koprulii'niin asistam olarak ba�lad1. Profesorliilte 1 948 y i lmda yiikseldi . B�kam oldultu Halk Edebiyau Kursusu CHP iktidan tarafmdan "komiinizmi yayd1lt1" gerekqesiyle kapauld1 . 3. Huseyin N ihal Atsiz: 1 905-1975 y 1 l lan arasmda ya�ad1. 1 93 I y 1 lmda Fuad Koprulu'niin asistam oldu. 193Z 'de �iddete kac;an a�m davram�lan nedeniyle akademisyenlikten auld1 . Turklerin tarihiyle i lgi l i ara�urmalar yapu. l rki;i-Turanc1 gtiru�ii yayd1 .

- 13-


Guldi.i Sabahattin ve el indeki gazeteyi sallayarak "Tabii Harf Devrimi ba�anl t olursa!" d iye bagirdt kar�1 l tk olarak .

***

Gen<; adam, gi.iri.i lti.iyle i;al t�an eski pi.iski.i trende, bir el inde tahta bavulu otekinde Cumhuriyet gazetesi olmak uzere etrafa bakmdt .

Arad1g1 ki.i<;Ukhantm bu vagonda degild i . Ge<;i�leri kul lanarak trenin ii;inde i lerled i . iki vagon soma da hedefine ula�tt .

Peronda goz gaze geld igi hanimefend i ve k im olduklannt heni.iz bi lmedigi i.i<; ba�ka ogrenciy i bulmu�tu.

Oteki del ikanl t lar i;ekingenl ik yapmt�, kmn kar� tsma oturmam1�lard 1 .

Ftrsatm kai;masma izin veremezdi Sabahattin. Hareketlerine htz verdi .

Anla�1lan, Almanya'ya dil ogrenmeye hep birlikte gideceklerdi . Be� gencin hepsi de ogretmen okulu mezunuydu ve Gazi'nin

istegi i.izerine uygulanan bir program uyarmca, istanbul'dan yola <;tkmak i.izereydiler.

Mendi l iyle gozlerindeki ya�t si len gen<; kmn kar�tsma, geriye dogru yol alma pahasma oturdu ve el ini uzattt gen<; adam.

"Ben Sabahattin. T1pk1 sizin gibi Almanya'ya gid iyorum." �a�1rmad1 gen<; ktz . Ba�tan beri bi l iyordu birl ikte seyahat ede

ceklerini . Daha perondayken, tsrarla gozlerini yakalamaya i;alt�masmdan tahmin etmi�ti olacaklan.

0 da elini uzatt t , "Melahat"4 dedi ve ekledi : "Memnun oldum." H i<; de kendi gibi davranmadt gen<; adam. Hemen laf bombar-

4. Melahat Kemal' in doj!um tarihi bi l inmiyor. Sabahanin'le a�al!1 yukari ayni ya�larda olmal 1 . Soyad 1 sonradan Togar oldu. 1998 y1lmda vefat ett i .

- 1 4 -

Osman Balcigil II Yeiil Murekkep

d1manma cucmad1 yol arkada§ml. Nas 1 l olsa onlerinde uzun bir yolculuk vard 1 ve konu§mak i<;in <;ok zamanlan olacaku.

Daha vagonun basamaklanna ad1m atarken "Ag1r ol molla desinler" diye f1s 1 ldam1§t1 kend i kulagma.

***

Elindeki Cumhuriyet gazetesini a<;e1. i<;inde Resimli Ay'm5 son say1s1 vard 1 .

Dergiyi sonra okumak i.izere yam ba§ma b1rakt1 , ti.imi.i Latin alfabesiyle bas1 lm1§ olan gazeteyi kucagma koydu.

Daha gazeceye bakar bakmaz, Sabahaccin'in aklma alt1 ay kadar once Milliyet gazeces i tarafmdan ba§laulan deneme geldi.

Ba§ sayfanm cam orta yerinden "Bax veqil Ismec Paxa hazreclerinin lscambula gel ixini" haber vermi§ti Milliyet .

Gazeceler Ti.irk<;eye uyumlu hurufata6 heni.iz sahip olmad1klan i<;in, yaz1h§1 ic ibariyle bir hayli komik olmu§CU haber. Tepesine aynca bir a<;1klama da konmu§, Latin harflerinin nas1l okunacag1 anlac1 lm1§C1 .

Milliye t ' i Cumhuriye t , ikdam , Son Saat, Hakimiyet-i Milliye izlemi§ti. Gazecelerde epeyd ir, Arap harflerinin yam ma Latin harfleriyle yaz 1 lan yeni Ti.irk<;e de kullani lmaya ba§lanml§ ve sonunda doni.i§i.im camamlanm1§C 1 .

Tam da Sabahaccin' in yola <;1kt1g1 gi.inden icibaren, gazeteler ti.imi.iyle yeni Ti.irk<;e bas1lacakc1 .

5. Resimli Ay, 1924- 1 93 l tarihleri arasmda, Safiiha ve Zekeriya Sertel <,ifti tarafmdan yetmi� sekiz say 1 yay1mland 1 . ilk elli yed i say1s1 daha �:ok bir magazin dergisi havasmdayd 1 . Ell i yed inci say1dan sonra , kadroya katilan sosyalist yazarlann etk isiyle, dergi kend ine yeni bir rota �izdi , siyasete al!1r l 1k verd i . 6. Bask 1 i�inde kullan i lan, herhangi fiir metalden yap1lm 1� harf, rakam ve i�aretler.

- 1 5 -

Osman Balcigil II Ye�il Miirekkep

Sabahattin , Pertev'in uzatt1g1 gazeteyi okumaya <;:a.lt§trken, degi§im ic;in si.irdi.iri.ilen hamltklann i§e yaramt§ oldugunu di.i§i.indi.i.

Yen i Ti.irkc;eyi, yeni harfler resmen yi.iri.irli.ige girmeden once kullanmaya ba§layan gazeteler, bu yolda c idden oneml i h izmet gormi.i§lerdi .

Olkenin.her yanmda ac;1lan kurslar da yeni yazmm ogrenilmesinde <;ck faydal t olmu§tu.

Yine de, bu degi§iklik nedeniyle di.inya kadar insanm gazete okumaktan vazgec;ecegi tahmin edil iyordu. En avammdan en el i t ine kadar, kurulan her mecliste, gazete satt§larmm en azmdan yi.izde yirmi be§, otuz di.i§eceginden soz edil iyordu.

"Bakal tm . . . " d iye di.i§i.indi.i gene; adam. "Ger<;ekten de ongori.ildi.igi.i gibi olacak m t ?"

Ote yandan, Sabahattin de bi l iyordu k i gene; Ti.irkiye Cumhuriyeti 'nin oni.inde, uygulamak zorunda oldugu bir modernle§me projesi vardt .

Zaten kendi de o projenin bir parc;as1 olmak i.izere Almanya'ya dogru yola c;tkarttlmamt§ m1yd1 ?

Kesinlikle oyleydi . Almanya, ingiltere ve Fransa'ya onlarca gene; gonderiyordu

kendi de gene; olan Ti.irkiye Cumhuriyet i . Hedef, Gazi'nin de alt tnt c;izd igi gibi , i.ilkeyi muastr medeni

yetler di.izeyine 91kartmaktt .

***

Gene; adam yeni harflerle yaz1 lmt§ bir makaleye daha goz gezd ird ikten soma gazeteyi katlad1 ve "Okur musunuz ?" diyerek yol arkada§tna uzam.

- 1 6-

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

Gene; kiz tebessum ve te§ekkur ederek ald1 yeni arkada§t Sabahattin' in uzatt1�1 gazeteyi .

Del ikanh bu kez de acelesi varmt§ g ib i suratle tahta bavulunu a<;t1 , i<;inden bir kitap ve minik bir sozluk c;ikard 1 , d izlerinin uzerine koydu.

Tren Yenikap1 1y 1 ve Langa bostanlanm geride b1rakm1§, solda hayal meyal gorunen deniz tumuyle yak olmu§tu . Halkah'dan kuzeydogu ist ikametine, Trakya'nm i<;lerine dogru yol ahyorlard1.

***

Zaman i lerley ip Trakya'nm sogugu iyice hissedi lmeye ba§lanmca, olgun lamba l§ tgmda, Melahat'm el c;antasmdan bir c;ift eldiven c;1kard1gm1 gordu Sabahattin.

i lgiyle yakla§tl gene; k1za ve derhal "U§iidunuz mu ?" diye sordu. Gene; kiz ba§tnl sallayarak "\:ok soguk" dedi. Sabahattin, epeydir c;1kacag1 yolculuk ve Almanya hakkmda

ara§t trma yap1yordu. Bilgis ini konu§turdu. "Edime'yi gec;inceye kadar bu kulustur lokomotifle gidecegiz.

lsmmas1 yak. Soma Bulgarlann trenine binecegiz. Duyduguma gore onlar kaloriferl iymi§. Lokomotif vagonlara s1cakhk gonderiyormu§. Almanya'ya kadar il§ilmeden gidermi§iz."

Bu teferruath a91klama uzerine, gene; adamla ilgili olarak "Oldukc;a bilgil i" d iye dii§iindu Melahat .

Gordugu bu kadar i lgiden soma, kendinin de bir <;ift soz etmesi uygun olacakn.

Sabahatt in' in kucagmda a91k duran Almanca kitab1 ve sozlugu i§aret ederek "Biraz Almancamz var gal iba?" dedi .

- ! 7-

Osman Balcigil II Ye�il M urekkep

Boylelikle, Sabahattin'in yakmla§rna �basma turnuyle sessiz kalrnarnt§, kabahk etrnerni§ti.

"Hay1r yak" diye cevaplad1 yol arkada§mt, gordugu i lgiden rnernnun olan gene; adarn. Ba§tan bu yana surdurdugu rolu bir kenara b1rakt1 , aslma rucu etti, yeniden geveze ve pelcek Sabahattin oldu.

"Bu kicap ge<;.'en y1 l once ingil izce c;1krn1§ ve i;ok ilgi goriince hernen Alrnancaya <;.'eVrilrni§. Arkada§trn verdi . Sozlukle kelirneleri bulrnaya �h§tyorurn. Adi Petrol. Yazan Upton Sinclair. 7 Su ana kadar zorluk <;.'ekrneden bulabildigirn kel irneler sadece kitabm ve yazarmm isirnleri."

Kar§thkh gulli§tli iki gen<;.

* * *

Tren Trakya ic;lerinde yol ahrken , soguk kend ini daha da c;ok h issettirrneye ba§lad 1 . Zar, t i treyerek ge<;.'ecek bir gece olacag1 bell iydi.

Yolcular bavullarmdan birer, hatta iki§er kazak 9kanp giydi ler. Battaniye getirrni§ olanlar yanlarmdakilerle payla§t l .

Sirkeci Gan'ndan kalkan tren, Bulgaristan smmm sabahm ilk 1�1klanyla ge<;ei .

Tren degi§ irni ger<;.'ekle§ti ve son model lokornotiften vagonlara yayilan s1cakhk sayesinde yolcular rahat bir nefes ald 1 .

Sabahattin not defterine, Bulgaristan i le Turkiye arasmdak i fark1 kaydett i .

7. Upton Sinclair: 1878- 1 943 y1llan arasinJa ya�ad1. Yazar, gazeteci, politikac1, aktivist. 194J'te Pulit:er OJulu ald1.

-18-


Osmanli amg1 bu ulkenin, Birinci Dunya Sava�1 'nm yaralanni kend i i.ilkesinden c;ok daha r;abuk sarm1� olmasma �a§trtnl§, biraz da ic;.-erlemi§ti .

Fil ibe geride kalirken, bu kez oteki yolculardan farkh olarak Sabahattin'in gozleri kapanmaya ba§lad1 .

Uykusuzluga daha fazla dayanamayacagm1 h isseden gene; adam, baga8 c;.-er�--eveli gozli.iklerini gozi.inden c;1kard 1 , ye§il mi.irekkepli dolmakaleminin kapagm1 kapatt1 ve not almakta oldugu defterle birlikte ag1r paltosunun cebine soktu .

***

Birkac; saat del iksiz uyuduktan sonra, gozlerini ar;ar ac;maz "Neredeyi z ?" diye sordu Sabahatt in.

"Pazarc1k'1 gec;rik, Sofya'ya dogru yol aliyoruz" diye cevap verdi Melahat.

Daldan dala atlad1 Sabahattin. "Uykumda konu§mad1m ve horlamad1m degil mi ?" �a§1rd 1 gene; kiz . "Yak, hay1r" dedi . Sabahattin gi.ili.ince , yeni

arkada§mm �aka yapt1gm1 anlad1 . Bu k1sa tak1lmadan sonra gene; adam hemen gozli.igi.ini.i taku ,

cebinden dolmakalemini ve not defterini c;1kard 1 , yol arkada�mm az once soyledigi kasabalarm isimlerini kaydetti .

Sanki acelesi varmI§ gibi , h1zla yaz1yordu. Epeyce yazd1ktan sonra ba§tnl kald1rd1 ve etraf1 seyretmekte

olan gene; kiza "Yazd 1klanmm bir kismm1 s ize okumam1 ister misiniz ?" diye sordu.

8 . Henuz plasti�in icat edi lmedi�i y1llarda, denizkaplumba�asmm kabuklan s1cak su ve bor ya�mda eritilir, gozluk <,'er<;evesi ve ba�ka amao;larla ku l lanmak iizere ba�a elde edi lirdi .

. 19.

Osman Ba1c1gil II Ye�il Murekkep

Melahat, guler yuzlu adamm ic;tenlikle sordugu soruyu "Eger ozel degillerse" diye yamtladi .

Sabahattin genzini temizledi ve yazd1g1 notlan okumaya giri§ti. Arada izahatlar da verecekt i .

"Mufassal Cermenistan Seyahatnamesi.9 Bismillahirrahmanirrahim. Bu geziye ba§lama ve uzun uzun anlatma, kaytt altma alma nedenim . . . "

9. Sabahattin Ali, Almanya'ya vard1ktan k1sa bir sure sonra Mufassal (Ayrm11h) Cermen Seyahatnamesi'ni arkad�1 Pertev'e (Naili Boratav) gi:inderdi . Arap harlleri ile ahnm1� not· lar, sonradan P. N. Boratav tarafmdan Turki;eye i;evrildi ve ilk kez Filiz A l i Laslo ve Atilla Ozkmmh tarafmdan hamlanan, Cem Yaymevi tarafmdan I 979'da bas1lan Sabaha1rin Ali

isimli kitapta yer ald 1 .

- 20-

iki

Almanya'da Alman di l i , edebiyan ve ki.ilti.iriini.i ogrenmeye bir kurtulu§ umudu gibi sanlm1§n Sabahattin.

Osmanli imparatorlugu'nun sm1rlan dahil inde, 1907 y1 lmda dogup da zorluk i;ekmemi§ bir tek �cuk yoktur.

Kald1 k i Sabahattin, alti.ist olu§un neredeyse en yogununun ya§and 1g1 Ed irne'de di.inyaya gelmi§, i lkogren imini di.i§manla bogaz bogaza sava§i lan Edremit , <;anakkale gibi merkezlerde tamamlam1§n .

Olkenin en yoksul oldugu donemde, paras1z yanl i olarak Balikesir Ogretmen Okulu'nda okumu§, 1 927 'de istanbul Ogretmen Okulu'ndan mezun olmu§, day1smm yard1m1yla bir y1I si.ireyle Yozgat'ta ogretmenlik yapmi§n.

Day1s1 R1fat Bey Yozgat Devier Hastanesi'nde ba§hekim olsa da, hie; mi hie; sevmemi§ti bu kenti gene; adam. Yozgat'tan Ankara'ya, gemileri yakm1§ olarak donmi.i§ti.i.

"Bir daha Yozgat'a oldi.irseler gitmem" diyor, ba§ka bir §ey demiyordu. Bunu Ankara'daki dostlarma da soylemi§t i .

ic;lerinden, Maarif Vekaleti 'nde gorev yapan bir i "Peki ne yapacaksm ?" di ye sorunca, "Moskova tarafma gid ip, k1smetimi orada aramak zorunday1m" demi§ti .

Bir anlamda, gene; adamdan yi.ikselen "imdat!" c;iglig1yd 1 bu.

Osman Balcigil II Ye�il M iirekkcp

Dostu feryadm1 duymu§ olsa gerek, k isa bir sure sonra , onu a<;ilacak bir smavdan haberdar etmi§, kat 1 lmasm1 hararetle tavsiye etmi§t i .

Almanya seri.iveni boyle ba§lam1§t1 Sabahattin' in .

* * *

"<;ok etki leyic i yaz1yorsun. Senin yerinde olsam hep yazanm" dedi Melahat, yol arkada§t okumasm1 tamamlaymca.

<;iziktird igi birkac; §iir sagda solda yay1mland1ysa da, heni.iz kendini bir §air, hikayeci , yazar gibi gormi.iyordu Sabahattin.

"Plamm o" dedi ve ekledi : "$imdi l ik birikt iriyorum." Sahiden de biriktiriyordu. Trenin ge<,.'tigi her koyi.i her kasabay1 adeta ic;ine c;ekiyor, in

sanlarm kihk ktyafetlerini , davram§ tarzlanm, binalarm gori.ini.imi.ini.i, ne yeni l ip ne ic;i ldigin i , k1sacas 1 her §eyi ama her §eyi merak ediyor, sorular soruyor, ald 1g1 cevaplan not defterine kayded iyordu .

Tren yolculugu, i lginc; yol arkada§I sayesinde Melahat ic;in de eglencel i bir hal almi§tl .

Bir gece daha devri ld i , sabah oldu . Bu kez de Belgrad'1 merak, §a§kml1k ve imrenme duygulanyla

seyretti Sabahattin. Macar Ovas1 ic;inse "Tamm ic;in kelam yetersiz" yazd1 gi.incesi

ne ve §Ciyle devam ett i : "Trenimiz en ki.ic;i.ik bir yoku§ ve in i§e rastlamadan, saga sola

en ki.ic;i.ik sapma bi le yapmadan arahks1z alt1 saat yon degi§t irmeden gitt i . En ki.ic;i.ik dahi yalan yok . Bu di.izli.ik, trendek i herkesin §a§kmhgma neden oldu . Sonlara dogru , yolcular 'Aman

- 22 -

Osman Balctgil II Yeiil Murekkep

ya Rabbi , ya saga ya sola bir parmak kadar sapal tm ! ' d iye duaya ba§lad 1 lar. En sonunda, enfes bir doneme9l_e gi.izel bir israsyona, Pe§te'ye geldik ."

israsyonlar israsyonlan, kenrler kenrleri kovalayacak, delikanlt Pe§te'den sonra Prag'a ve Dresden'e de a§tk olacakn.

***

Berl in'e ula§ttklanndaysa, adera nurku rurulmu§tU Sabaharrin' in.

Ozerlerinden vmr vmr oromobi l lerin ge<;rigi geni§ caddeler, devasa meydanlar ve muazzam binalanyla Berl in, gen<; adamm kendinden ge<;rnesine yol a<;ri.

Hele o binalardan bir i vard1 ki , Sabaharrin onu kay1rlarma ram da §byle ge9irecekri :

"Wertheim isimli b i r <;ar§t var. B i r ucundan baki lmca obi.ir ucu gori.inmez. Bir mahalleden bi.iyi.ikri.ir. Soylemiye gore, i<;:inde be§ bin <;alt§an vard1r . . . Huda koruya ! "

0 gi.ini.in Turkiye'sinden Almanya'ya giden gen<; bir ogrermen ii;in , geri;ekren de §a§1ruc1yd1 Wertheim al t§veri§ merkezi . 1 896'da <;at1s1 camdan olmak i.izere in§a edilen binada, seksen i.i<; asansor her an hareker halindeydi ve binlerce mi.i§teri aym anda al t§veri§ edebil iyordu.

isranbul'un Kapalt<;ar§1 's1 da ki.i<;Umsenemeyecek bir al t§veri§ merkeziydi ku§kusuz ve i.isrel ik ii;indeki binlerce di.ikkanla 1 460 y1 lmdan beri hizmer veriyordu ama gen<; Sabahanin'in akltm Wertheim almt§n bir kere .

***

-ZJ.


Arkada§lanyla konu§malarmda, Almanya'nm gel i§mi§lik di.izeyinden dem vuruy�r, sozi.i durmadan bu i.inli.i al t§veri§ merkezine getiriyordu Sabahattin.

Tamam, §6yle bir kar§t la§t1rd 1klarmda, ktl tk k1yafet ve davrant§ tam olarak sokakta dola§an §U Almanlardan pek de farklan yoktu.

Buna kar§ t l tk, i.ilkelerinin en iyi egit i lmi§, sec;i lerek Almanya'ya gonderilmi§ genc;leriydi kendi leri .

iki i.ilkenin sokaklarmdak i insanlan yan yana getirip, ortalamalan kar§ tla§t1rd1klarmda, iki i.ilke arasmda daglar kadar fark oldugunu goriiyor, makasm iki ucunun gen;ekten de <;ok ac;1k olduguna dertleniyorlard t .

Ogretmenlerden olu§an bu ki.ic;i.ik Ti.irk grubu, ik i i.ilke arasmdaki farklan masaya her yatm§larmda, soz dogal olarak hep aym noktaya , Osmanlt 'nm es gec;rigi, gene; Ti.irkiye Cumhuriyeti 'nin yakalamaya c;alt§t1g1 sanayi devrimine gel iyordu.

Osmanlt 'nm bir si.irii mazeret i.ireterek sm1rlardan ic;eriye otomobi l bi le sokmamakta ayak diredigi y1 l larda, Almanya otomobi l i.iretmeye , ba§ka i.ilkelere satmaya ba§lamt§tt .

Ve dogal olarak, atl alan Oski.idar' 1 <;oktan gec;mi§t i .

*"'"'

Turk hi.iki.imeti tarafmdan Almanya'ya di l ogrenmeye gonderi len be§ gene;, Berl in' in bi.iyi.isi.ine kap1l tp on be§ gi.in si.ireyle kentin alum i.isti.ine getirince, hal iyle ceplerindeki para suyunu c;ekti .

Ti.iti.in paras1 bi le kalmayan Sabahattin, me§hur Wertheim'dan ald1g1 piposunu cebine hapsetmek zorunda kaldi.

Gene; adam, Melahat ve oteki genc;ler, hep birl ikte elc;iligin yolunu tuttular.

- 24 -

Osman Balcigil II Ye�il MuTekkep

Hemen o gi.in "El<;i l ik makam1 bize ac1d1 ve derhal Potsdam'a gonderdi" diye yazacakt 1 notlarmm arasma Sabahattin.

Aynca, el<;ilik gorevl isinin veciz uyansmt da §oyle kay1t al tma alacaktt :

"Cahuk papagan misal i , Alman dil ini elde edesiz ! " Gen<; adam, ii<; erkek arkada§tyla birl ikte Potsdam'da, Deuts

ches lnstitut fur Auslander'de yattlt okumaya ha§ladt . Okulda, Turkiye'den gonderi lmi§ ba§ka Turk ogrenciler de vardt.

Yol arkada§t Melahat ise onlara on dakika uzakl tkta ba§ka bir okula kaydettiri lmi§ti .

-25·

Giinler giinleri , haftalar haftalan, aylar aylan kovalad1 . . . Sabahattin Almancayla yatar, Almancayla kalkar olmu§tU. Turk el<;i l ik gorevlisi "Cabuk papagan misal i , Alman di l ini

elde edesiz ! " dedi diye boyle yapm1yordu ku§kusuz. Gen<; adam Almanya yolunu, ogrenme a§ktyla yantp tutu§tu

gu ve sadece di l ini degi l edebiyat bilgis ini , kultiiriinii de gel i§tirmeye niyetl i oldugu i<;in tutmu§tu .

Sabahattin, Alman edebiyatmm o e§siz eserlerini bir an once Almancadan okumak i<;in yantp tutu§uyordu.

Her konu§masmda arkada§larma "Oii§iinsenize, bu dil i ogrend igimizde sadece Almanya'da yaz 1 lmt§ edebiyat eserlerini degi l , Avusturya, isv ige, Alsace , Bohemya ve S i lezya gibi bolgelerden <;tkmt§ yazarlan da okuyabi lecegiz" diyerek heyecanmt d i le getiriyordu.

Etrafmdakiler zar zor Goethe, Schil ler gibi gorece yeni isimleri sayarken, o 800 yt lmda dogmu§ olan Rahip Otfrid van Weissenburg'un admt zikretmeye ba§lamt§tt bile.

<;ok gegneden, 1 1. yiizytlda kaleme almmt§ Wolfram van Eschenbach'm romanst Parzival'den10 ve Gottfried van Strassburg'un Tristan ve Isolde'sinden 1 1 de bahis a<;acakt t .

1 0. Epik b i r � i ir olan "Parsifal"de, ingiliz Krah Arthur'a ha�l i �bvalye Parsifal, kutsal kaseyi arar. 1 1 . Kele kokenli bu ingi l i z destanmda , anne ve hahasm1 yit iren �bvalye Tristan, ingil tere

kra l i olan amcasma gonderi l ir. Amcas1 gene;: �6valyeyi , irlanda kra lmm km altm sac;:h lsolde'yi kendine e� olarak getirmek uzere giirev lendirir.

Osman Balctgil II Ye�it Murekkep

Bu iki onemli eserle birl ikte, kendini okyanus misal i A lman mi.iziginin de kollarmda buldu Sabahattin.

Tatil gi.inlerinde bazen arkada�lanyla, arada bir Melahat'la ve daha <;ok da yalmz, pantolonu mutlaka i.iti.ili.i , fotr �apkas1 formunda, kravatt gayet gi.izel baglanmt§ olarak, konser salonlarmm yolunu tutuyordu.

Berl in'e <;ok yakm olmanm verdigi imkanla, Wagner tarafmdan bestelenmi§ b ir<;ok eserin icra ed i ld ig i konserler izledi Sabahatt in .

A lman edebiyatmm oldugu kadar mi.iziginin de derinlerinde dola§maya ba§lad t .

***

Gurbette olanlar memleketleriyle yatar, memleketleriyle kalkar. Aktllannda hep, geride b1rakt1klannm zihinlerine kazmmt§ fotograflan vard1r.

Ozel l ikle de a�klannm! Gece boyu gozi.ine uyku girmeyen, sabaha kar§t daha yeni s1z

m1§ken yeniden uyanan Sabahattin, i§kenceye daha fazla dayanamay1p yatagmdan c;1kt 1 . Kahn birkac; kazag1 i.ist i.iste giyip �h�ma masasmm lambasm1 yakn.

Karanm vermi§t i _ . Osmanl1ca olarak ve ye§i l mi.irekkepli dolmakalemiyle ozene bezene temize c;ektigi § i irlerini , kar§thk a lamad1g1 a§kma hediye edecekti .

"Ne bi.iyi.ik bir a§k ya Rabbim" diye adeta inledi .

-2 7-

Osman Balc1gil II Ye�il Murellip

Defterinin i lk sayfasma "Nahit'e"11 yazdt . Oglen tat i l inde okuldan <;ikacak, defterini o aralar Ankara'da

ogretmenlik yapmakta olan bi.iyi.ik a§kma gonderecekti. Masa lambasmm t§tgmda, gi.ini.in ilk t§tklan penceresinden s t

zana kadar el indeki d�fterle oyalandt gen9 adam. "Kurbaganm Serenad1 11 , "Kopriini.in <;ocuklan", "Buru§uklar",

"Oyuncaklar" ara ba§l tklan koyarak b irbirinden ay1rd1g1 dart boli.imli.i § i i r defterin i , \antasma yerle§tird i .

Ne bi.iyi.ik bir a§ktt bu! Kar§ t l tkstz ama bi.iyi.ik ! Heni.iz on dokuz ya§mdaydt o tarihte Nahit Hamm. Gi.izel mi

gi.izel , ak1 l l 1 mt ak1l l 1yd 1 . Boyle olunca, beyler etrafmda pervaneydi . Yozgat'a gitmeden once istanbul'da a§tk olmu§tu Nah it'e Sa

bahattin. A§ktnt ilan etmi§ , olumsuz cevap almt§t t . Yozgat'tan da di.inya kadar mektup yazmt§tt ama sonu9 de

gi§memi§ti . Yen i lgis ini , "Servet - i Fi.inun'da Bir Macera" ba§l tg t altmda

yay1mlad1g1 bir § i i rle ifade etmi§ti gen9 adam. Ttra§ tnt olurken, bu §i irin i lk dortli.iguni.i yi.iksek sesle tekrar

etti :

12 . Nahit Gelenbevi Ftrad1 Damar: 1 909-2002 y1llan arasmda ya!jad1. Edebiyat �vrelerinde <;ok bilindik bir ismidir. Yaprak dergisinin <;tkmasmda katk1lan oldu. Evinde ger�kle§tirdiei "cuma sufralan" ile di:inemin yazar <,.izerlerini bir araya getirdi. iki kez evlendi. ilk evlili!!ini iinlii eeicimci Hali! Vedat F1rad1, ikincisini ¥!ir Arif Damar'la yapu. iki evlilieinin arasmda §air Orhan Veli'yle dillere destan bir a§k ya§3d1. Veli'nin, Nahit Hamm i<,.in yaztlm1§ Yalm:i: Seni AnyOTUm isimli, mektuplardan olu§IDU§ bir kicab1 var. Nahit Hamm, o di:inemin efsanevi kadmlanndan biridir. Samet Agaoelu bir kitabmda undan "Ronesans gibi kadm" diye si:iz etmi§tir. Cerna! Siireya ise "Bin dokuz yiiz yirmi iic; gibi kadm" ve "Cumhuriyet gibi kadm" benzecmelerini yapml§UT. Yine Siireya'nm, Nahit Hamm'la ilgili olarak "Kiic;iik burjuva duyarhhgmm anas1" diye bir benzetmesi vard1r.

-28-


"Neticesiz bir �ka verdim genfli�mi Ne ufak bir temayul ne de bir iltifat gordum. Onunde yalvararak soylerken sevdi�mi Gozlerinde yuzume inen bir tokat gordum."

Bu tokadm etkisi hala si.irdurmekteydi. Evet, tam anlam1yla kar§1 l tks1z bir a§kt1 geni; adamm ya§ad1g1 .

Gayet iyi farkmdaydi. Arna a§kt1 i§te. Planm1 uygulamakta kararl1yd1 Sabahattin. Kahvalt1sm1 bit ird i , ogleden onceki derslerine gird i ve ardm

dan postanenin yolunu tuttu. Di.inya kadar emek verdigi i;alt§masm1 Nahit'e gonderdi .

***

Zaman si.iratle akadursun, eldeki ku§un daldaki ku§tan daha iyi oldugunu di.i§i.inerek, Melahat' la i l i§kisini hii; kesmedi geni; adam.

Nahit ' in eline gi.izell ikte, cazibede ve daha b in;ok §eyde su dokemeyecek olsa da ula§tlab i l ir yakmhktayd1 Melahat.

Ald 1g1 ozel iz inlerle geni; km okulundan 91kart 1yor, birl ikte etraf1 dola§tyor, Postdam'm kafelerinde onunla ahbaphk ediyordu.

Her kar§t la§malarmda, birbirlerine ogrendikleri yeni "§ey"lerden bahsed iyorlard1.

Tabi i ki daha <;ok Sabahattin konu§uyor, Melahat d inl iyordu .

.....

0 gun de oku lun onunde , her zaman oldugu gibi elinde bir k itapla kar§1lad1 Melahat' 1 geni; adam.

- 29-


Derhal "Yaki§1kl1 Ti.irk'le c;1k1p c;1kmad1gm1 sordular m1 arkada§larm ?" diye sordu.

Daha onceki bulu§malarmdan birinde soylemi§ti bunu Melahat. Gerc;ekten de arkada§lan, o dt§anya c;1karken, "Yak1§1kl 1

Ti.irk'i.in mi.i geld i ?" d iye soruyorlard 1 her seferinde. Bulu§malarmm birinde , Melahat 'm agzmdan kazayla c;1kmt§

olan bu "yakt§tklt Ti.irk" laf1 , gene; adamm gonli.ini.i fena halde ok§amt§, d i l ine dolamasma yol ac;mt§tt .

"Hay soylemez olayd1m" dedi Melahat, sorusuna cevap beklemekte olan Sabahattin'e.

"Evet yine, yaki§1k l 1 Ti.irk'le c;iktp c;1kmad1g1m1 sordular. " Arna bu kez kararl 1yd 1 gene; kiz . Havalara girmesine i z in ver

meyecekti Sabahattin'in. Hemen "Hangi kitab1 okumaya ba§ladm?' dedi , el indeki kitab1

i§aret ederek. Gene; adamm "yaki§ikh Ti.irk" lafmm keyfini si.irmesine engel

olmu§tu. "Ri lke'nin 1 1 bir kitab1" diye cevaplamak zorunda kald1

Melahat'm bu sorusunu Sabahattin.

* * *

Bir kafeye oturduklarmda, §apkasm1 c;1kanp yandaki sandalyeye koydu , piposunu ozenle doldurdu ve yaktt . Sonra peltek peltek anlatmaya koyuldu gene; adam.

"Rilke'yi mutlaka okuman laz 1m Melahat. Arna okurken hayattni da ince lemelisin. Bu muhte§em insan bana , hayat felsefesi olarak benimsemeye karar verdigim bir di.i§i.ince a§tlad1 . Sana ondan soz etmemi ister mis in ?"

13. 1875-1926 yillan arasinda ya�ad 1 . Alman lirik �iirinin en onemli cemsi lcilerinden.

-30-

Osman Babgil II Ye�il Murekkep

Melahat, arkada§mm yi.iz hal inden, alabild igine c iddi oldugunu anlad1 . Arada bir yapt1g1 gibi "etme" , "soyleme", "sorma" diyerek §aka yapmasmm o ozel anla bagda§mayacagm1 di.i§i.indi.i.

"Seni dinl iyorum" dedi ve ciddi olduguna vurgu yapmak i<;in, e lindeki kahve fincanm1 masaya koydu, dinleme vaziyeti aldi .

"Melahat, ancak muhte§em hayatlar ya§ayan insanlar muhte§em yap1tlar onaya koyarlar. Rilke tam da bu sozleri dogrular bir hayat ya§amt§. Ailesinin, ozell ikle de annesinin etkisi , Prag'la ilgili c;ncukluk amlan, sevgilisiyle birl ikte ger9!kle§tird ikleri Rusya, iskand inavya gezileri ve ozell ikle de Rodin'le 14 Paris'te ge<;irdigi gi.inler . . . 11

Konu§masmm bu noktasmda duraklad1 Sabahattin. Melahat onun, kendini Ri lke'nin yerine koydugunu di.i§i.indi.i. Anla§tlan, gen<; adam bu i.inli.i yazarm hayat deneyimini ic;sel-

le§tirmeye <;ali§ iyordu. Bu arada sonmi.i§ piposunu tekrar yakt1 1 sogumu§ kahvesinden

bir yudum ald1 ve konu§masma masanm i.izerindeki kitab1 i§aret ederek kald 1g1 yerden devam etti Sabahattin.

"Mesela §U Das Stundenbuch . Saatler Kitab1 diye mi c;evirmel iyim yoksa Dua Saatleri Kitab1 mi demeliyim bilemedim. �air, kitabmm daha i lk boli.imi.inde, bir Tann imgesi yaratmaya <;abaliyor. Al lah1 1 evrenin d t§mda degil parc-;ac1klannda aramam1z gerektigini soyli.iyor . . . 11

Her zaman oldugu gibi , uzun uzun anlaru di.i§i.incelerini . Vahdet- i vi.icuttan gird i , tasavvuftan c;1kt1 . . .

Soma cebinden ba§ka bir kitap c;1kard1 v e masanm i.izerindeki Das Stundenbuch'un i.izerine koydu .

Nefes c;ekmeyi unuttugu i<;in sonmi.i§ olan piposuna uzamrken , Melahat kitab1 el ine ald1 ve kapag1 okudu.

14. 1840-1917 y 1 l lan arasmda ya�ayan un lu Franm heykelma�.

-31·


Buddenbrooks, Thomas Mann15 ded i ve "Ne demekse ?" d iye saylendi .

Sabahattin, "Ailenin soyad1 11 dedi gi.iltimseyerek piposundan birka9 okkah nefes �ktikten sonra ve yeniden ba§lad1 konu§maya.

"Yazarm, Ltibeck' l i olan kendi ai lesinin sertiveni . Ba§tan sona tam bir hiciv. Mann bu k itapta Buddenbrook ai lesinin dart ku§ak boyunca, ad1m ad1m nas1 l zengin olup nas1l <;Oktilgunil yazm1§. Bir yandan burjuvazinin ba§an kazanma azmi , kazand1g1 paraya sahip 91kma durtilsil, ate yandan bilgiyi sahiplenmeye dair arSIZca arzu . . . Her §eyi o kadar yalm ve i�riden anlatm1§ ki Thomas Mann.. . Aristokrasinin defter in in durtilmesiyle ortaya 91kan bu yeni sm1fm sanata verdigi degeri nas1l avmil§Se, katil ah§kanhklanni, lukse dii§kilnlugunil, gargilsilzlilgunil de 0 alc;ude yermi§··· Yermek ne kelime, yerden yere vurmu§ . . . 11

Konu§masmm bu noktasmda biraz duraksad1 gem; adam. Sonra merak i\:inde "Mann neden bu kadar ba§anh bi l iyor

musun Melahat ?" diye sordu arkada§ma. Gen9 k1z son derece duru bir bi\:imde "Hay1r11 deyince, k ita

bmt okumakta oldugu yazarm ba§ansmm nedenini §ayle a91klad 1 Sabahattin:

"O kadar i9inde ya§1yor ki. .. Boyle olunca, hi9bir §ey sonradan agrenilmi§ gibi durmuyor, birilerinin aktardtgt bilgiyi tekrarhyorrnU§ gibi gelmiyor . . . "

Sabahattin anlatttk� anlam. Melahat b1raksa bel l i ki devam edecekti . Gen9 k 1 z butiln cesaretini takmd1 ve kolundaki saati i§aret

etti . Okula danme zamani gelmi§ti .

1 5. 1 8 75-1 955 y 1 l lan arasmda ya�ayan Thomas Mann, Buddenbrook Ailesi i s iml i k i cab1yla

iinlendi, 1 929 y1 lmda Nobel Edebiyat Odiilii'nii kazand1. Yinninci yiizy1I Alman e<lebiyatmm en bil inen ismidir.

- 3 2 -

Osman Balcrgil /I Ye�il Mii.rekkep

Hesab1 i:ideyip yola koyuldular Melahat ve Sabahattin. Gem; adam anlatmaya yi.iri.irlerken de devam ett i . Bu kez , i.inli.i

yazara ba§ka bir ai;1dan yakla§mayt se<;mi§ti . "Bak Melahat, Almanya'nm da bi.iti.in i:iteki i.ilkelerin de yazm

seri.ivenlerini ge<;mi§ten gelecege bir <;izgi i.izerinde degerlendirmek laz1m. Thomas Mann, Alman edebiyatmm son duragt . Adam daha ya§tyor. Bizden sadece otuz iki ya§ bi.iyi.ik. Yani i;agda§tmtz."

Gen<; adam heyecan ii;inde di.i§i.incelerini dile getirirken "Ben onlardan biri neden olmayay1m?11 der gibiydi .

Arkada§mm ne demek istedigini gayer iy i anlamt§tt Melahat. Ciddiyetle "Sen de yazsana Sabahattin" dedi .

Sabahattin "Yazacag1m ama c;nk erken" diye cevapladt gen<; klZI . Almanya'ya gel irlerken trende si:iyledigi si:izleri tekrarladt . "�imdi c;nk okuyup c;nk gi:irerek biriktirmem laz1m. 11

***

Bulu§malannm sonu yakla§trken suskunla§tt Sabahattin. Melahat da ii;ine dondi.i. Bir ara gi:iz gaze geldi ler. Gen<; k1z "Ne var ?" d iye sordu. Sorusuna hi<; de beklemedigi bir cevap alacaktt . "Gal iba sana a§tk oluyorum Melahat ." Ne d iyecegini bilemedi gen<; ktz. "Ya i:iyle mi ?" filan gibi birkai; kmk ci.imle kurmaya <;alt§t t . Biraz sustuktan sonra "Evlenmeyi hi<; di.i§i.inmi.iyorum Sa-

bahattin" ded i arkada§mt mi.imki.in oldugunca az i.izecek bir ses tonuyla Melahat.

Esasen aklmda, kendileri gibi di l i:igrenmek ii;in Avrupa'ya ai;1 lmt§ bir ba§kast vardt .

-33 -


Kald1 k i , Sabahattin onun ne tipiydi ne de tam. iyiyd i , ho§tU ama soz konusu bir hayat1 payla§mak olunca,

Melahat kendini Sabahattin'le bir arada di.i§i.inemezdi b i le.

***

Melahat1 1 okuluna b1rakt1ktan sonra, uzunca bir si.ire sokaklarda ba§tbo§ dola§tt gene; adam.

Nahit'e duydugu ilgiye kar§t l tk bulmu§ olsayd1 1 tabi i ki etmezdi bi.iti.in o laflan.

0 olmaymca, hayatmda ba§ka birisinin olmas1 gerektigini di.i-§i.inmi.i§, eksikl ig i doldurmak ic;in ilanta§k etmi§ti Melahat'a.

"Ne kadar aptahm ! " diye azarlad1 defalarca kendi kendini . Ostel ik, geri c;evri lmi§ti . Ayaklarma karasular ininceye kadar af'§mlad1 karanltk sokaklan. Ve c;aresizl ik ic;inde, okuluna geri dondi.i.

* * *

Sars1 lm1§ da olsa , kitaplardan olu§an di.inyasma geri donmekten ba§ka c;aresi yoktu.

Okulun en sakin yerlerinden biri olan ki.iti.iphanede, neredeyse kendiyle ozde§le§mi§ ko§esine c;ekildi .

Oni.inde kocaman bir sozli.ik, el inde kendinden sadece yirmi dart ya§ bi.iyi.ik olan Kafka'nm Der Prozess isiml i 1 6 kitab1 vard1 .

"Ne yaz1k, yay1mland1gm1 gorememi§" d iye di.i§i.indi.i kitab1 incelerken.

1 6. Dunyanm en ozgun yazarlarmdan h i r i olan Kafka 1883-1924 yi l lan arasmda ya�ad1 . Der Prozess ( Dava) isimli eseri iilumunden bir y t l sonra yay 1mland1.

-34-

Osman Balcigil II Yqil Murekkep

0 anda, iinlii yazarm onlarca oteki eserinin de, ttpkt Der Prozess

gibi ancak oliimiinden soma yay1mlanabild iginin farkmda degildi . K itabm giri§ inde 1914-1 9 15 arasmda yaz1ld1gm1 okuyunca

"Oemek . . . " diye dii§iindii. "Bir kitab1 insanlara u la§tlrmak o kadar da kolay bir i§ degilmi§. Kafka gibi bir yazarm kitabmm yay1mlanmas1 bi le on y1l siirdiiyse . . . "

Soz konusu on y1 lm, sava§larla ve ozel l ikle Almanya a<;1smdan biiyiik bir a ltiist olu§la ge<;rigi geldi aklma.

Sonraki giinlerde, bir Yahudi oldugu i<;in Kafka'nm eserleri nin Almanya'da uzunca sure yasakl t oldugunu ogrenecek ve y ine §a§1racakt1 .

Der Prozess 'i okurken, not defterine Wertheim'dan yenisini alm1§ oldugu ye§i l miirekkeple "su<;, ozgiirliik, yabanc1la§ma, sorumluluk, otoriteye kar§t <;tkma" gibi kavramlan not ald 1 .

Biitiin bu kavramlarm Tiirk<;e kar§1 l tklarm1 buldu, kar§1 larma yazd 1 .

-3 5 -

Dort

Sabahattin 15 Ocak sabah1 giiliimseyerek uyand1 . Gece boyu dii§iinmii§ ve sonunda, istanbul'a postalayacag1

mektuba yazacag1 son ciimleyi bulmu§tu. Yatagmdan kalkt 1 , karmakan§tk odasmdaki dagm1k masasmm

ba§ma gec;ti ve ye§i l miirekkepli dolmakalemini el ine ahp, mektubunun son satmm yazd1 .

"Bu tutanagm kimlere okutulacagz , Pertev Naili Molla 'nm

oyuna birak1lm1�ur . . . "

Yeniden ba§a dondii ve yazd1klarm1 gozden ge9ird i . Anlatuklan on be§ gun oncesine aitt i ve o giinden bu yana

tath bir sarho§luk i9indeydi . Yeni y t l a siirpriz bir partiyle girmi§ ve etkis inden heniiz 91-

kamamt§t l .

* * *

Tam da 1929'un bitip 1930'un ba§layacag1 gun, Berl in'deki el-9i l ikten Potsdam'daki okuluna dogru yiiriirken, kahvehanelerin, barlarm, lokantalann haddinden fazla kalabaltk oldugu <;ekmi§t i d ikkatini . Sorup soru§turmu§, herkesin o ak§am ger<;ekle§ecek kutlamalar i9in haml tk yapt1gm1 ogrenmi§ti .

Osman Balctgil II Yqil Murekkep

Kendini pek de fazla ilgi lendirrnedigi di.i§i.incesiyle okuluna dogru yi.iri.imeyi si.irdi.iriirken, kasabanm tum <;anlan ayni anda <;almaya ba§lamt§t t .

Sonradan "Amma gi.iri.ilti.i ! " d iye tarif edecekt i , on i.i9 sayfaltk Mufassal Cermen Seyahatnames i 'nde bu gi.iriilti.iyi.i:

"Tarifi kalem ile edilmez , bir adet 'Sahibinin Sesi ' gramofon gereklidir . "

Derken evlerin, kahvelerin, lokantalarm kap1lan a91lm1§, kasabada ya§ayan herkes neredeyse yan 91plak ve sarho§ yi.iriiyi.i§e ge9ffii§t i .

Sabahattin merakma yenik di.i§erek kat1lm1§t1 arasma kalabal tgm. Onun gibi macerac1 ruhlu birinin, asla ka91rmamas1 gereken

bir durumdu ya§anmakta olan. Bilgilerini arttrmanm pe§inde, ktyamet gi.ini.i misali bir yi.irii

yi.i§ tutturmu§tu �vresindek ilerle birl ikte Sabahattin. Gozi.i etraftayd1 . Ozel l ikle c insi latif olanlarda . �oyle tarif edecekti , sonradan kaleme alacag1 gi.inli.ikte bu hal i

gen9 Sabahatt in:

"Lakin bir k1zlar dola§ird1 ki insan bu k1yamet cenneti manzarasm1 seyretmekten kendini alamazd1 . Havai fi§ekler, ate§ten yarnp tutu§an patlay1c1lar . . . "

Yi.iri.imeyi si.irdi.iredursun, tav1rlan ve ktyafetlerinden asil bir aile olduklanni h issettigi bir grup kmn da a§m sarho§ ve <;ok kahkahalt olduklanm goriince, §a§mp kalmt§t l .

- 37-

Osman Balcigil II Yeiil Miirekkep

"Avamlan hadi neyse de bunlarm el itleri de bir tuhaf" d iye soylenmi§t i .

K1zlarm, <;tplak kollarm1 ag1r agtr yagmakta olan kara vererek dola§malarmdan mest olmu§tu.

Potsdam'm delikanhlarmm bu k1zlan her bulduklan yerde opi..ip koklamadan b1rakmamalarmdan da alabildigine etkilenmi§t i .

Birden arkasmdan bir i di..irtmi..i§ ve Sabahatt in' in tabiriyle "Y1lba§m mi..ibarek ala! " demi§t i . Tabi i Almanca olarak soylemi§ti gi..izel ktz bu sozleri .

Gen<; adam doni..ip bakt tgmda, kumral sa<;lart ve l§t ldayan gozleriyle etrafa t§tk sa<;an bir huri gormi..i§ , §a§ trmt§t l .

Huri , aym sozlerle bir kez daha y1 lba§mt kutlamt§tl Sabahattin'in nutkunun tutuldugunu gori..ince.

Aniden, yanmda bu sevimli ktzla yi..iri..ir olmu§tU gen<; adam. Eli ayagma dola§mt�, o heyecanla "Was ist das ?" diye sormu§tu. Gi..izel ktz ve etrafmdaki ler "Bu yeni y1l degil mi ?" d iyerek gi..i -

li..i§mi..i§lerd i . Sabahattin'in kendilerinden olmad1gm1 anlaymca hep birlikte

"Yabanc 1 m1S1mz ?" d iye sormu§lar ve hemen ardmdan "i talyan m1S1mz ?" demi§lerd i .

Turk oldugunu ogrenen i lerilerdeki bir adam kopup gelmi§, boynuna sanlmt§ ve "Biz birlikte sava§ttk" diyerek yanaklarmdan opmi..i§ti..i .

Az soma, ktzlar bir parkta kucagma oturmu§, b irer buse almt§· lard 1 Sabahatt in'den. Gayri ihtiyari kelime- i §ahadet getirmi§ti gen<; adam.

Aklm1 ba§ma dev§irmi§ "Siz <;ok alkol almt§Stntz" demeye ye ltenmi�, ktzlar <;ok az i<;tiklerini soylemi§lerdi .

"Tam da a§m sarho§larm yapt1g1 gibi sarho� olmad1klanm iddia ed iyorlar" diye di..i§i..inmi..i§ti..i Sabahattin.

-l8-

Osman Balcigil II Yeiil Muukkep

Zilzurna sarho§ ktzlara, "muhte§em" Almancas1yla, ic;ki ic;menin iyi bir §ey olmad1gm1 uzun uzun anlatmaya <;ah§mt§tl c;ok gerekiyormu§ gibi .

K1zlar ise, en ci lveli hal leriyle gene; adamm al al olmu§ yanaklarmdan opmi.i§, kahkahalar savurmu§lard 1 .

Aynhk zamani geldiginde, Sabahattin k tzlara b i r daha nerede bulu§acaklarm1 sormu§tu .

K1zlar b irb irlerine baktp el leriyle Karolik ki l ises ini gostermi§lerd i .

Serde <;apkmhk vard1 ve hic;bir c;apkm erkek sadece mekanla yetinmez, mutlaka zaman da sorard 1 .

Sabahattin de tam oyle yapm1§t1 . "Yann ak§am" demi§ti k tzlar yine birbirlerine bakmt§ ve tabi i

ktktrdam1§lard1 . Ertesi ak§am1 iple c;ekmi§ti gene; adam. K1zlar gelmemi§ti .

*"'*

Epeyd ir pe§inde ko§tugu Maria Puder olmasayd1 belki kafasma takabil irdi bu yeni lgiyi gene; adam.

Neyse ki "Yirmi Sekiz" lakaph ho§ Alman km Maria'yla flort ediyordu o aralar. Bu nedenle keyfi fazla kac;mad1 .

0 gece, elleri bo§ olarak soguk yatagma donerken, sevgil i Maria'sm1 di.i§i.ini.ip Sonny Boy isimli filmin 1 7 §ark1sm1 mmldand1 :

1 7. 1 929 y1 lmda Warner Bros. tarafmdan �kilrn fi lmin yonetmenli�ini Archie Mayo yapt1 . Ba�rolleri [}dvey Lee, Betty Bronson payla�tl. Muzi�ini Louis Silvers'm yapt1�1 f i lmde "Sonny Boy" isiml i par<;ay1 Al Jolson seslendird i . Bu par<;a y1 l larca sinemasever ve muzikseverlerin d i l lerinden du�med i .

- 3 9 -


"When there are g;ray skies I don't mind the g;ray skies You make them blue Sonny Boy . " 1 8

Hemen ertes i gun Fraulein Puder'le bir bulu§ma ayarlad1 . Yine birl ikte dolad1lar Sonny Boy'u d illerine. Fi lm uzerine de konu§tular.

"Sonny Boy'un annesi , kavgal t oldugu e§inin <;ocugunu ka91np ba§ka bir yere gotureceginden endi§e etmektedir . . . Bu du§uncesi n i ktz karde§iyle payla§t r . . . ik i karde§ duruma bir �zum ararken korktuklan olur . . . <;ocuk ortadan kaybolur . . . Sonunda <;ocugun kimseye soylemeden s inemaya gitt igi anla§1lacakt1r . . . "

* * *

iy i ve kocu, guzel ve c;:irkin, guc;:lu ve zay1f, umuc ve umucsuzluk birbirlerinin ikiz karde§idir . . .

Sonny Boy'la duygulanan dunya, bir yandan da yeni ve korkunc;: bir sava§a hamlamyordu.

Almanya ic;:in ic;:in kaynamaya ba§lamt§C I . Buyuk harpcen yen i lgiyle 91kan Almanlar, ic;:ine du§tukleri onur kmc1 durumu ve feci ekonomik ko§ul lan bir curlu kabullenemiyorlard1 .

Versail les Ancla§mas1 'yla silahlt kuvveclerin mevcudu yuz bine indirilmi§, agir ve scracej ik s i lah kullanmayacaklan imza alcma almmt§C I .

Bu sadece askeri degi l aym zamanda ekonomik zorluk da demekc i .

1 8. "Gri bulutlar oldutunda

Kaf ama takmam

Sen onlan ma"iye bcryarnn Sonny Boy . "

-40- •

Osman Balcigil II Yeiil Murekkcp

Ordudan zorunlu olarak terhis edi lenlerle, i§ alanlan darald1g1 ic;in i§siz kalanlar birle§ince, kahvehaneler insanla dolup ta§rnaya ba§larn1§t 1 .

Ostel ik , dunya kadar d a toprak kaybetrni§ti Alrnanya. B u da ekonorninin , her gec;en gun biraz daha zorlanacag1 anlarnma gel iyordu.

Ve tabii en onernlisi , gal ip devletlerin, sava§ zararlarmm faturasm1 Alrnanya'ya kesrni§ olrnas1yd1 . i lk c;1kart 1 lan hesaba gore , ba§ta ABO olrnak uzere yenen ulkelere 269 rnilyar altm para, yani Goldrnark odernek zorundayd1 Alrnanlar. Bu da ekonornisi dibe vurrnu§ Alrnanya'nm ti..irnden alum ferrnani anlarnma gel iyordu.

Esasen, her §ey tarn da ekonorni kitaplarmm yazd1g1 gibi oluyordu. Sava§! izleyen y1 1 larda once enflasyon, ardmdan i§sizlik gel mi§ t i .

Tarih kitaplarma " 1929 Dunya Ekonornik Bunalirn1" olarak kayded ilen krizle birlikte, A lrnanya'nm toplurnsal ve iktisadi hayati iy ice kabusa donu§rnu§tu.

Sava§ oncesinde bore; veren bir devlet olan Alrnanya, sava§ sonrasmda bore; alrnaya ba§larnl§tl.

Alman genc;l igi her §eye , ozell ikle de rnil l i olrnayan, yabanc1 olan ne varsa hepsine, topyekGn ate§ puskuruyordu.

-4 1 -

Oni.inde tamamlanmay1 bekleyen bir i§, Sabahattin'de de <;al i§ma azmi olunca, bir y1 l <;abuk gec;i:i .

K1sa si.irede Almancay1 i::igrendiginden , di::irt y1 1 l 1k egit iminin geri kalanm1 tamamlamak i.izere Berl in-Wilmersdorf'taki Joachimstahler Gymnasium'a gec;i:i .

Sabahattin' in yeni okulu Prusya gelene�ine s 1k1 s 1ktya bagl i , Alman aristokrat ve askerlerinin c;ocuklarm1 gi::inderdigi a§m di sipl inl i b i r okuldu.

Gelenekc;il igiyle i.inli.i okul , gene; adama ki§la gibi gi::iri.indi.i. Kalkt§ yatl§ saatleri ve saniyesi bo§a gec;irilmeyen dersler biraz

canm1 s 1kt 1ysa da i.izerinde durmad1 . Gene; Sabahattin i::igrenmeye sevdaliyd 1 ve bu sayede, gi.inler

y1 ldmm hmyla gec;iyordu .

***

Sabahattin' in okudugu Joachimstahler Gymnasium, Almanya'mn aynas1 gibiydi . 0 di::inemde okul upkt Almanya'nm bi.iti.ini.i gibi fokur fokur kaynar olmu§tU.

K1sa ve uzun ders aralarmda, hafta sonu faaliyetlerinden artakalan vakitlerde ve i::iteki ftrsat bulunan her bo§lukta, okulun her ki::i§esinde ekonomi, politika ve memleketin durumu konu§uluyordu.

Osman Balcigil /I Ye�il Murekkep

Gern;ler " insanltgm en yuksek degerinin irk oldugunu" ag1zlanna sak tz yapmt§, " 1rklarm e§it olmad1gm1" tekrarlar olmu§lard1 .

Okulda bulunan tum Alman kokenl i ogrenci ler, mensubu bulunduklan u lusun koklu bir uygarl 1k ge<;mi§ine sah ip oldugu du§uncesindeyd i . Buyuk uygarl 1klan da ancak usrun 1rklar kurab i l i rd i .

Gen<;ler ne §ek ilde du§unurse o §eki lde konu§ur. Oscel ik yuksek ses le.

Ve bir kere bu cur konu§malar yap1lmaya ba§lamrsa, olacak olan en ba§tan bel l idir. En ktsa zamanda, var olan kotu durumdan bir c;tkt§ yolu bulmak ic;in kollar s1vamr.

Tum Almanya'da oldugu gibi Joachimscahler' in ogrencileri de ulkelerinin ic;inde bulundugu acm1las1 durumdan nas1 l kurtanlacagm1 tartl§tyor, c;tkt§ yollan bulmaya <;alt§tyordu.

Suregiden fik i r tart t§malan giderek alevlenmeye , ic;inde bulunulan maddi bask t ve manevi eziklik hezeyana donu§meye ba§lad 1 .

Sabahattin ve okulda bulunan oceki yabanc1 ogrenci ler gidi§atm gayet iyi farkmdayd 1 . Bell i k i bu gidi§in ucu bir gun gelip kendilerine de dokunacaku.

* * *

Almanya'da sadece universi telerde degi l , fabrikalarda, sokaklarda , kahvehanelerde de durum farkl1 degild i .

Kendil iginden geli§en her konu§ma, her toplanu ktsa zamanda alevleniyor, i§, ekmek, adaletli gelir dag1 l tm1 istemine donu§uyordu. Ve sonunda, s iyasal iktidarm i:inune talepler l istesi olarak konuluyordu .

-43-

Osman Balogil II Ye�il Miirekkep

Dune kadar Avrupa'nm en gi.i<;li.isi.i olan i.ilke, gelecekte de en gi.i<;li.i olmanm hayal ini kuruyordu.

Nasyonal Sosyalist Part i , i§te tam da boyles i bir ortamda, bir altematif olarak c;1kt1 toplumun kar§ tsma.

Alman mil l iyetc;ileri aynca, Nasyonal Sosyal ist Part i 'nin onerilerinin oni.inde en bi.iyi.ik engelin Yahudiler oldugunu di.i§i.ini.iyordu. Ostelik, bu yeni bir durum degild i .

Nasyonal Sosyalist Parti tek di.i§manla da yetinmiyor, sosyal demokrat, komi.inist, oteki i.i lke halklan, i<; ve di§ di.i§manlan da birbiri arkasma s1ralamakta tutukluk gostermiyordu.

Bu soylemlerle de genc;lerin oni.inde yeni bir umut kap1s1 alma yolunda si.iratle ilerliyordu.

* * *

Nasyonal Sosyalist Alman i§<;i Part isi 'nin ba§kanhgm1 1 9 2 1 senesinde i.istlenen Adolf H itler'e ait "nasyonal sosyal ist ideoloj i" Almanlar tarafmdan her gec;en gi.in biraz daha fazla benimsenmeye ba§lamt§t l .

Bu ideoloj inin en onemli c;iki§ noktas1 ise emik mil l iyet9il ikt i . Bu ak1m ad1m ad1m Alman olmayan herkes i tehdit eder hale doni.i§me yoluna girmi§ti.

Ba§lang1c;ta Yahud i di.i§manhg1 olarak gel i§en hareket, ilerleyen gi.inlerde anti-kapital ist ve ant i -Marks ist soylemlerin i de di l lendirmeye ba§laymca, ozel l ikle orta sm1f tarafmdan her gec;en gi.in daha fazla desteklenir oldu.

28 May1s l 928'de oylarm yi.izde 2 ,6'sm1 alan H itler' in part is i , bi.iyi.ik bir §evkle 14 Eylul l 930'da gerc;ekle§ecek gene! sec;im-

-44-

Osman Balcigil I/ Ye�il Murekkep

lere19 hamlaniyor, bunun ic;in i..in iversiteler dahi l olmak i..izere toplumun bi..i ti..in kesimlerinde c;ah§malar yap1yordu .

* * *

0 gi..in, sokakta gerc;ekle§en eylemden donen Nazizm yanl1S1 genc;ler okulun bahc;esine girdiklerinde, Sabahatt in birkac; oteki Ti.irk ogrenc iyle Almanya'da ender rastlanan nisan gi..ine§inin keyfini c;1kanyordu.

Okulun ana kap1smdan h iddetli bir gir i§ yapan genc;lerden biri , Turk ogrenci lerin oni..inden gec;erken "Bu parazit Ti..irkleri buradan kovmah" deyince Sabahattin'in tepesi attt ve seslendi :

"Biz s iz in hi..iki..imetinize hi..iki..imetimiz tarafmdan veri len parayla okuyoruz. Sozlerini geri al ! "

Sabahattin'in agzmdan c;1kan b u sozler i..izerine ortahk bir anda sessizle§t i . Ti..im gozler, az once ic;inde "parazit" sozci..igi..i de gec;en ci..imleyi kurmu§ olan Alman gence c;evrildi .

Nefesler tutulmu§, ik i taraftan da ogrenciler, Alman gencin sozi..ini..i geri ahp almayacagma odaklanmt§t t .

Gene; Alman "Sozi..imi..i geri alm1yorum ! " d iye efelenmeyi si..irdi..iri..ince, Sabahattin kend inden gec;ti ve kar§ tsmdakinin suratma okkah bir tokat yap1§t1rd 1 .

Ortahk kan§tt . Dogal olarak, kavga okulun dis ipl in kuruluna intikal etti ve

karar tam da beklend igi gibi Sabahattin'in aleyh inde c;1ku. Okulun mi..idi..iriyeti Alman hi..iki..imetine, Turk ogrenci

Sabahattin' in okulda sorun c;1kard1gm1 ve istenmedigini bildiren bir yaz1 gonderd i .

19. Bu se<;imlerde Nasyonal Sosyalisc Alman i�c;i Partisi oylarm yuzde 1 8,J'unu ald1 ve parlamencodak i sandalye say 1sm1 l Z 'Jen l 07 'ye r;ikam1 .

-45 -


Aym yaz 1 , gereginin yap i lmasm 1 da ic;eren bir on yaz1yla Turkiye Ba§konsoloslugu'na gidince, Sabahattin' in bileti , yurda gidecek ilk tren ic;in kesild i .

Gene; adamm Aralik l 928'de ba§layan Almanya serUveni , May1s l 930'da sona ermi§ oldu. 20

20. Sabahactin Ali'nin Almanya'dan diinme nedeniyle ilgili rivayec muhcelif. Mesela Almanya'daki arkada�larmdan Melahac Togar'a gore, okul Turk iil!rencinin "komtinizm propagandas1 yapmasmdan" rahatstz olmu�tu. ( Bkz. F. A. Laslo ve A. Ozkmmli tarafmdan kaleme a I man Sabahatcin Ali isimli kitap. ) Yazann ye!!eni Re�ic M. Erctiziln de Sabahattin

Ali Ola:ymm Ger�egi isimli kicabmda "babasmm, Maarif Vekaleci'ndeki bir dostundan fark-1 1 bilgiler ald1!!m1" tistti kapal i olarak anlat1yor.

- 46-

Al ti

Sabahattin tam da tahmin ettigi gibi , Pertev' i istanbul Oniversitesi 'nde, Edebiyat Fakultesi 'nin kantininde buldu. iki dost sarma§ dola§ oldular.

"Ne oldu ? Ne i§in var burada ?" dedi once merak ic;inde Pertev. Sabahattin onu "Felaket ! " diye cevaplad 1 tek kel imeyle. Dokunulsa aglayacak gibi c;1km1§tl gene; adamm sesi . Gerc;ek-

ten de biiyiik bir felaketle yiiz yiizeydi . Buyiik umutlar baglad1g1, hayatm1 degi§tirecegine inand1g1 Al

manya ogrenimini , bir anlik k tzgmlik sonucu kaybetmi§ti. Gene; adam c;ok pi§man olsa da, geri a lmamayacak bir sonuca yol a<;mt§, bir anlamda gelecegini berbat etmi§t i .

Fakiiltenin kantininde, kavganm nas1l c;ikt1g1 iizerine uzun uzun konu§tu iki arkada§ .

Sabahattin "Patlamm tokad 1" diyordu arada bir iftiharla. Yine de c;ektigi 1st 1rap yiiziine yans1yordu. Pertev baktt ki edilen her kelime Sabahattin'i iiziiyor, en ba

bacan tavnm takmarak "Olan olmu§, i leriye bakalim" diyerek sonland1rd 1 konu§may1 . Derhal kalkt t , "iki c;ay kap1p geleyim" dedi . Havay1 bir anda degi§t irmi§ti gene; adam.

"i§te bunun ic;in Molla diyorum ya bu adama" d iye dii§iindii Sabahatt in arkada§t c;aylarla gelene kadar.


iy i ki Pertev c;ay alrnak ic;in uzakla§rtll§tl . Z ira, konuyla ilgi l i tek kelirne dahi edecek takati kalrnarnt§tl Sabahattin' in.

Pertev'in heni.iz sadece y irrni i.i<; ya§mda oldugu Sabahattin' in aklma gelrnedi o anda. Aslmda, kend i de aym ya§tayd1 .

Kocarnan bir orni.ir si.irdi.igi.ini.i, di.inya kadar gaileyle bogu§tugunu zannediyordu arna heni.iz sadece yirrni i.i<; ya§mda, fidan gibi bir del ikanhyd1 .

Ve daha oni.inde, sirtlamp yi.iriiyecegi kocarnan bir hayat vardi !

***

Pertev c;aylarla doni.ince, bu kez "Sen ne yap1yorsun ?" diye sordu Sabahattin rnerak ic;inde .

Pertev o y1 l rnezun olacagm1, istanbul Oniversitesi 'nin Ti.irk Dil i ve Edebiyat1 Boli.irni.i'nde Fuad Kopri.ili.i'ni.in2 1 asistanhgm1 kaprnak ic;in ugra§ttgm1 anlam.

istanbul Erkek Lisesi gibi bir okuldan rnezun oldugu ic;in §ans1 <;x:>k yi.iksekti . <;:ah§kanhg1yla da hoca nezdinde yerini her gec;en gi.in saglarnla§tmyordu.

Pertev' i irnrenerek d inledi Sabahattin. Tabi i ki arkada§t ic;in her §eyin <;x:>k iyi olrnasm1 isterd i .

El inde olrnadan, kendi dururnunu Pertev'ink iyle ve Alrnanya'da geride b1rakt1g1 arkada§larmmkiyle kar§1 la§t1rd 1 . Gelecege dair en ki.i<;i.ik bir urnudunun kalrnarn1§ olrnasma daha da ic;erled i .

Pertev kendi cephesindeki gel i§rneleri anlat 1rken, bel l i ki b ir yandan onun ic;in de di.i§i.inrni.i§ti.i.

21. 1890-1966 y 1 l lan arasmda ya�ayan ord inaryus profesor. Tarih, s iyaset ve edebiyat ara�ttrmalan yapt l . D1�i�leri bakanltj!t gorevinde bulundu.

-48-


Lafm1 tamamlar tamamlamaz "Gidip Yuksek Muallim Mektebi Mudi.iri.i Hamit Bey' le gori.i§el im. Birkac; kez konu§mU§lugum var. Senin i<;in yapabi lecegi bir §ey olup olmad1gm1 soralim" dedi .

* **

Sabahattin ve Pertev, Hamit Bey'in yanma dogru giderken, yol boyu Turkiye'nin, ozel l ikle de istanbul'un edebiyat hayatmdan soz etti ler.

Konu§malannm ag1rl1k noktas1 , Pertev' in f1TSat buldukc;a Almanya'ya gonderdigi Resimli Ay ve Naz1m Hikmet'in bu dergi ic;in yazd 1g1 yaz1lard 1 .

Resimli Ay'da yazmaya ba§lad1gmdan itibaren b i r y 1 ld1z olmu§tu gene; Nazim. Buti.in mecl islerde onun §iirleri okunuyor, herkes kaleminin ne kadar kuvvetli oldugundan soz ediyordu.

Pertev aniden durdurdu arkada§tnl ve "Dinle" dedi .

"jokondun kollanna Uf ad1m kala yeti�ti fan-kay-�i 'nin cellad1 . parlad1 pala . . . kesilen bir e t kmlan bir kemik sesi . yuvarland1 ayagmm dibine kana bulanm1� sari bir giine� gibi si -ya-u'nun kellesi . . . " 22

Bir §ey soylemek istedi , soyleyemedi Sabahattin. Nutku tutuldu. Zorlanarak "Ben bunu okumam1§t1m" diyebildi .

22. Naz1m Hikmec �anghay ve Ko�i�in Turkuleri'ni once Resimli Ay 'da yay1mlad1 . K itap, 1 929 y1hnda, Ak�am Macbaas1 'nda Jokond ile Si-Ya-U ismiyle bas 1 ld1 .

-49-


"<;unki.i . . . " dedi arkada§t . "Sana heni.iz gonderemedigim say1dan bu. Tam gonderecektim ki sen geldin."

Sabahattin "Tekrar oku" dedi . Pertev bir daha okudu, 90k uzun oldugu bell i olan § i irin aym

boli.imi.i. Sabahattin yi.iksek sesle §i iri <;nzi.imlemeye <;alt§t L . "La Jacond'dan2J soz ediyor. Leonardo'nun i.inli.i tablosu. Ne

dense Jokond demi§. Okundugu gibi yazmay1 tercih etmi§ olmal 1 . <;an-Kay-�i ise <;an-Kay-�ek, <;in'de komi.inistleri in im inim inleten i.inli.i mil l iyet<;i l ider . . . Si-Ya-U nedir acaba ?"

Biraz daha di.i§i.indi.i, "Yak . . . " ded i . "Bunun mutlaka bir hikayesi olmal 1 . "

iki arkada§ tekrar yi.iri.imeye koyuldular. Bir ara Sabahattin mahcup bir edayla "Ben de bir §eyler ka

ralad 1m Almanya'da" dedi . Arkada§tntn e§elemesi i.izerine, mi.isait bir zamanda Resimli Ay'a

gidecegini , <;ah§masm1 Naz1m Hikmet'e gosterecegini soyledi . Pertev'den gizlisi sakhs1 yoktu gen<; adamm. Almanya'ya git

meden once de yazmak istedigini defalarca soylemi§ti can dostuna. Baz1 mektuplannda i.izerinde <;ah§ttgt konulardan, hatta yazd1g1 § i irlerden de soz etmi§, baz1lanm onun arac1hg1yla Resimli Ay'a iletmi§ti.

Gonderdigi § i irlerden hi<;biri yay1mlanmam1§tl o gi.ine kadar. Anla§tlan yay1mlanmaya deger bulunmami§tt . Yine de umudunu kesmemi§ti . Di.inya kadar §airin, hikayecinin, romancmm eserlerin in onlarca y1 l yay1mlanmay1 bekledigini gayer iyi bil iyordu.

***

23 . Leonardo da Yinc i 'nin, Paris'te Louvre Miizesi'nde bulunan iinlii resmi . ingi l i zcede Mona Lisa olarak b i l in ir. Resmedi lmi� olan, Francesco del Giocondo'nun e�id i r.

- 50-


Yuksek Muall im Mekcebi Miidiirii Hamic Bey iyi kalpli , gen�> lere yard1mc1 olmaya c;:ah§an bir adamd1 . Miicevaz1 odasmda, Sabahaccin'i d ikkacle dinled i . Del ikanlmm Almanya maceras1-nm yanm kalm1§ olmasma sahiden iiziildii.

Gem; adamm maddi a91dan da zorluk i<;inde oldugunu, bir giin bile c;:ah§mama liiksiiniin bulunmad 1gm1 ogrenince, meseleyi ciddiyecle masaya yaurd1 .

Oncelikle, Sabahaccin'in yaz maa§lanm alabilmesi i<;in derhal bir okulda ogrecmenl ige ba§lamas1 gerekcigini akil ecci ve "<;ocuklar siz biraz bekleyin" d iyerek ik i genci yalmz b1raku.

iki arkada§ Hamic Bey' in gecirecegi haberi beklerken, Sabahaccin derhal bulunduklan odayla Almanya'daki emsalleri arasmdaki farklan anlacmaya koyuldu.

Konu§masmm bir yerinde "Okudugum okulun miidiiriiniin odas1 , bu odadan milyonlarca kez ihti§amhyd111 dedi .

Hakhyd1 gen<; adam. Derme c;:acma birka<; e§yayla do§enmi§ bir odayd1 Yuksek Muall im Mekcebi miidiiriiniin makam1 . T1pki, <;i<;egi burnunda Cumhuriyec'in biiciin oteki makam odalan gibi . Sadece egic imde degi l , miilkiye, adalec, askeriye ve akla gelebilecek biitiin Oteki kurumlarda, fedakar insanlar, dibe VUfmU§ bir iilkeyi kiillerinden yen iden yaratmaya c;:ah§1yorlard 1 .

Sabahacc in'in aklmm almad1g1 b ir onemli mesele vard 1 . Percev'le payla§CL derdini .

"Almanya da sava§tan <;iku, biz de sava§tan c;1kuk. Nedendir bu memlekecin bunca fakirligi Percev Molla ?"

Percev kesc irmeden gicc i . "Onlar sava§a girmeden once muas1r medeniyec diizeyini ya

ratmak i<;in c;:aba goscerirken, biz b1rak yaratmay1 , yakalamay1 fi lan, nas1 l yapam da sermayeyi daha c;:abuk tiiketiriz d iye ugra§ lyorduk. Nedeni i§te bu ! "

- 5 1 -


Hakhyd1 . Az soma Hamit Bey gi.iler yi.izle gird i kap1dan i<;eriye . Arka

da§lanyla isti§arede bulunmu§tU. Bir c;Ozi.im onerisinde ve bir de tavsiyede bulundu:

"Eide bulunan en yakm yer, Bursa Orhaneli , senin yerinde olsam, derhal 91kanm yola ."

* * *

Ne§esiz girdikleri Yi.iksek Muall im Mektebi Mi.idi.iri.i Hamit Bey' in odasmdan gi.ili.imseyerek 91kt1 iki gene;.

Merdivenleri hoplaya z1playa inerlerken, kar§i larma c;ok ho§ bir hamm <;1kt1 .

Pertev hemen durdu, el ini uzattp "Nas1lsm Ay§e ?"24 diye sordu. Soma Sabahatt in' i bu gen<; ve gi.izel kiz la tam§t 1rd1 , Almanya

maceras1 da dahil olmak i.izere gen<; adamla i lgi l i b ildigi ne varsa bir <;1rp 1da say1p dokti.i.

Sabahattin'e de Ay§e'yi anlam. Erenkoy K1z Lises i 'n in l 928 mezunlarmdan oldugunu, Yi.iksek Muall im Mektebi 'nin heni.iz birinci sm1fmda okudugunu, <;ah§kanhg1yla goz doldurdugunu soyledi .

Pertev kendiyle i lgi l i konu§urken Ay§e renkten renge gird i . Kmn bu hali pek ho§una gitti Sabahattin' in.

Ay§e yanlarmdan aynhr aynlmaz "Pertev Nail i Mol la" dedi Sabahattin . "Sayle bakahm, bu km nereden tamyorsun ve as1I onemlisi bir i lgin var m1 ?"

24. Ane S1ck1 ( i lhan) . 1 9 1 2 -2008 carihleri arasmda ya�ad1 . Sahahaccin Ali 'nin kend ine

yazd1f:1 mekcuplan, 1 99 1 y1hnda iki Giitiim Ay� b�hf:1 alcmda, kicap olarak Acaol Yaymc1hk

carafmdan yay1mlad1 .

- 52 -

Osman Balcagil II Yeiil Murekkep

Arkada�mm Ay�e'yle ozel olarak i lgi lenmedigini ogrenince i<;i rahatlamt�tl gen<; adamm. Hemen itiraf etti aklmdan ge<;enleri .

"Bi l iyor musun Pertev. Ben gal iba Ay�e'ye a�tk oldum. Hemen yarm okulunun oni.ine gidip adres ini alacag1m. Ayaki.isti.i di.i�i.incelerimi anlatamam. izin verirse ona yazmak istedigimi soyleyecegim. ,,

Pertev hi<; �a�1rmad1 Sabahattin'in bu haline. Sabahattin'di i�te . Cemaziyi.ilevvelini25 bil ird i arkada�mm.

Tayini Yozgat'a <;tkmadan evvel yine Erenkoy K1z Lisel i bir k1za, Nahit 'e a� 1kt 1 . Ne �i irler yazm1�t1 bu a�k1yla ilgi l i . Almanya'dan yazd1g1 mektuplarda ise Melahat diye inleyip durmu�tu . Ote yandan, Maria Pudler'e ne kadar a�1k oldugunu da anlata anlata bitirememi�ti mektuplarmda.

Neredeyse ad1mm1 istanbul'a atttg1 i lk gi.in, oni.ine <;tkan ilk k 1za a�1k oluvermi�t i Sabahattin yeniden.

Pertev "Dostum . . . " dedi s trt lnt stvazlayarak Sabahattin'in. "Bana kal 1rsa sen a�1k olmay1 seviyorsun."

2 5 . B i r halk deyi�i . Olumsuzluk ifade eder v e "ge<;mi�ini gayet i y i bi lmek" anlamma gelir. H icri takvime gore de, y i lm be�inc i ay1d 1 r.

- 5 1 -

Yedi

istanbul'dan Bursa'ya dogru yelken a';'ffiadan once , yap1 lacak birkac; oneml i i§i vard 1 gene; adamm.

Oncel ikle Resimli Ay'a ugrayacak, c;alt§ma dosyasm1 Naz1m'a verecek, bu arada onunla tant§ma f1rsatm1 bulacakt1 .

<;ok begeniyordu Naz1m'm yazd 1klarm1. Herkesin ondan bahsediyor olmas1 da ho§una gid iyordu. Her §eyden onemlisi ise §airin bir dava adam1 olmas1yd 1 . Egilmeyen, bukulmeyen, dogruyu oldugu gibi soyleyen ki§i l igine c;ok deger veriyordu Sabahattin Naz1m'm.

Yaymevine gidince hem belki Sertel lerle de tant§ird 1 . Sabi ha ve Zekeriya Sertel ' in fedakarl 1k abidesi ya§amlanni her zaman imrenilesi bulmu§tU Sabahattin.

Yapmas1 gereken i§lerden biri de Sal ih16 amcasm1 ve Hayrunnisa yenges ini ziyaret etmekti . istanbu l'a her geldiginde mutlaka ziyaret ederd i buyuk teyzesinin oglu Sal ih amcasm1 . Erenkoy'de bir ko§kleri vard 1 ve Sabahattin kendilerini z iyaret ett iginde c;ok mutlu oluyordu Ba§otac; a ilesi .

* * *

26. Sal ih Ba�ota<;, Sabahatt in A l i 'nin habasmm teyzesinin oj!ludur. Uzunca hir donem Gii lhane Hastanesi'nin ha� eczac 1s1 olarak gi\rcv yapt 1 .

Osman Balctgil II Ye�il M urekkep

Almanya doni.i§i.ini.in i lk gecesinde arkada§t Pertev' in evinde kald1 gen<; adam.

Hemen ertes i sabah, i<;inde Almanya'da yazd 1g1 h ikaye bulunan dosyay1 kapu ve solugu, ustas1 olarak gordi.igi.i Naz1m Hikmet'in redaksiyon27 yapt1g1 yaz1hanede ald1.

Bu yaz1hane de upki bir gi.in once ziyaret ettigi Yi.iksek Muallim Mektebi Mi.idi.iri.i Hamit Bey' in ofisi gibiyd i . Her yer derme <;atma e§yalarla donanmt§t l . Tahta iskemleler, kmk doki.ik iki yaz1 masas1 , di.izgi.in kitapl iklar olmad1g1 i<;in saga sola savrulmu§ kitaplar . . .

"Kim bil ir . . . " d iye di.i§i.indi.i Sabahatt in. "Resimli Ay'm benzerlerini Almanya'da yay1mlayan editorler, hangi konfor di.izeyinde ya§1yorlard1r ?"

* * *

Kendini tamttl Sabahatt in. Naz1m H ikmet' in odasmda, unli.i §airin yam stra derginin pat

ronlanndan Sabiha Sertel de vard 1 . Bir ta§la iki ku§ vurmu§ oldu gen<; adam.

Her §eyi bir solukta anlatt t . Almancadan <;eviriler yap1yor, §iirler yaz1yordu.

"Bir de . . . " dedi . "Size okumamz ic;in bir hikayemi getirdim." Dosyasm1 Naz1m'a uzaurken kalbinin daha c;ok i;arpt 1gm1

h issett i . Elleri de titriyordu zaten. Sabiha Hamm ve bi.iyi.ik §air heyecanm1 fark etmesinler diye,

dosyay1 masanm i.izerine koyar koymaz el ini geri i;ekti . Her daim i.iti.ili.i pantolonunun cebine soktu.

27. Yaz i lm1� hir metni, gerekli duze!tmeler i yaparak , yayma ham hale getirme.

-SS -


ic;inde daktilo edilmi§, hayatmt ormandan kazananlarla i lgi l i bir hikaye bulunan dosyay1 Naztm'm oni..ine koyar koymaz, bi..iyi..ik §airin hemen okuyup okumayacagmt merak ett i .

Soracak mecali yoktu haliyle. Te§ekki..ir etti ve aynldt Resimli Ay'm yazthanesinden. Yol boyu "Si-Ya-U'nun h ikayesini soracakum, dilim tutuldu,

soramadtm" d iye ic;i ic;ini yedi .

* * *

Sabahattin'den sadece be§ ya§ daha bi..iyi..ik ama i..ini..i ti..im Ti..irk iye'ye yay1 lmt§ olan Naz1m, oni..indeki dosyay1 Sabahattin kap1dan c;1kar c;1kmaz ac;tt .

"Bir Orman H ikayes i" ba§l tklt c;al t§mayt dikkatle okudu. "Gayet iyi . . . " dedi , sanki bir mi..icevher bulmu§ gibiydi §air. Sabiha Hamm'a "Bunu hemen Zekeriya Bey'e gostermel iy im"

diyerek, el inde dosyayla harekete gec;ti . "Biraz once bir gene; geld i ya hani . . . " ded i Zekeriya Sertel'e.

"<;ok degerl i bir c;ocuga benziyor." Once biraz Sabahattin' in daha once gonderdigi ve yay1mla

maya deger bulmad 1g1 § i irlerinden soz ett i . Soma "Bu farklt" dedi masanm i..izerine koydugu dosyayt i§aret ederek. Ardmdan, di..i§i..incelerini Zekeriya Bey'le payla§tl.

Naztm'a gore , Sabahattin' in orman i§c;ilerinin hayatmt anlat1ld1g1 hikaye Alman romantizminin etkisi altmda yazt lmt§tl ama konu ve ic;erik baktmmdan Turk edebiyatmda bir yenil ik olu§· turuyordu. Aynca, sadece bu hikayeyi okuyarak bi le Sabahattin Ali'nin yetenekli bir yazar oldugunu anlamak mi..imki..indi..i .

-56-

Osman Balc1gil /I Ye�il Miirekkep

Zekeriya Sertel de hikayeyi okudu. Deneyimli gazeteci ve yazar, dergisinin yeni kalemi Sabahattin

Ali 'nin ilk hikayesi ic;in oni.indeki c;izelgede uygun bir yer arad1 . Sabahattin bilmese de , hikayesi 7 Eylul'de yay1mlanacak say 1 -

da okuyucuyla bulu�acakt 1 .

- 57-

Sekiz

Sabahattin, tahta bavuluyla aynld1 cuma gi.ini.i ak§ami.isti.i Pertev'in evinden.

Hafta sonunu Erenkoy'de akrabalarmda ge9irecek, sonra Bursa'ya dogru yola 91kacakt1 .

"Yaz" d iye bag1rd1 arkasmdan Pertev. "Sen de" d iye kar§t l tk verd i arkada§ma Sabahattin.

* **

Cuma gi.ini.i ak§ami.isti.i �ld1 Erenkoy'deki ko§ki.in kap1s1m gen9 adam.

Her zamanki gibi bi.iyi.ik bir izzet ve ikramla kar§ t land1 Sal ih amcanm ev inde .

Yemek masasmda Almanya'da olup bitenler konu§uldu. Hem Salih amca hem de Hayri.innisa yenge 90k i.izi.ilmi.i§ti.i .

Neyse k i Bursa'da kendine bir ogretmenl ik bulmu§tu Sabahatt in. Ai lenin bi.iyi.ikleri olarak kulagm1 biraz i;ektiler.

Salih Bey tatlt sert bir adam oldugu i9in, biraz kafas1 dag1lsm diye evin oglu say1lan deniz subay1 Muhittin'e emanet etti yegen i Sabahattin' i .

Hayri.innisa Hamm'm karde§i olan Muhittin her hafta oldugu gibi evci 91kmt§, eni§tesini ve karde§ini ziyarete gelmi§t i .

Hafta sonunu ik i gen9 birlikte ge9ireceklerdi .

Osman Balcij(il II Yqil Murekkep

<;evre kc;§klerde ya§ayanlan gayet iy i tamyordu Muhittin. Hafta sonlanm hep Ba§ota<;larm evinde ge<;ird igi i<;in, etrafta ya§ayan genr;lere a§ inayd1 .

* * *

Heni.iz may1s aymda olduklarma fi lan ald1rmam1§, mayolanm ve havlularm1 alarak r;1kmt§lard1 .

<;e§idi kap t\an �ld1 ve ko§klerin genr;lerine "Yi.izmeye gelen var mi ?" d iye sordu Muhittin.

Olu§turulan ki.i<;i.ik grupla, aga<;l tklar arasmda kalan sokaklar ger;ilerek sahile u la§tld 1 .

Sabahattin denize, gi.ine§e ve iki hafta sonra yap1lacak yan§lara hamlanan yelkenli lere hayran kald1 .

Ecrafmdaki insanlar ve kentin bu yakas 1 , ku§kusuz geride b1 -rakt1g1 Almanya'nm sosyal ve ekonomik seviyesini rahacl tkla yakahyor hatta ge�yordu bile.

Herkes kend ine bir k6§e bulup mayosunu giydi , hep birl ikte denize girild i .

iy i yi.izen, atlet ik vi.icuda sah ip Muhitt in tab i i k i kizlann gozdes iyd i .

Sabahattin de biraz yi.izdi.i, sonra b i r kenara r;ekild i , k itabma dald t . Hepsi de gen<; ve gi.izel ktz larla yakt§ tklt del ikanlt lardan olu§an ne§e l i grubun ir;inde sanki biraz aynkotu gibi kalmt§t l .

Onun kenara r;ekild igini goren Muhittin, yanma gelip okudugu k icabm ne oldugunu sordu.

"Bir Alman yazarm romani" ded i Sabahatt in , soylemedi bile k imin k i tabm1 okudugunu, b iraz "Sen ne b i l i rs in ?" edas 1 takmmt§t l .

. 59_


Almgan degildi gene; subay. "Birak §imdi kitabt Sabahattin" dedi . Bel l i ki <;uk stkt tembihlenmi§ti evdekiler tarafmdan.

Geri c;evirmedi iyi niyetl i gene; subayt Sabahatt in. Elindeki kitab1 bir kenara b1rakt1 ve otekilere ayak uydurdu. Yuzdii, guldu, eglendi .

Salih amcanm sahibi oldugu ik i ko§kten ku<;Uk olam k iraya verdigi ai lenin km ne kadar da giizeldi oyle . On be§ ya§mda ya var ya yoktu.

Tabi i ki onun da gozii, ttpkt biitiin oteki k1zlar gibi , deniz subayt Muhittin'deydi .

Goziiniin ic;ine bak1yordu ku<;Uk ktz Muhittin'in. Bakmak ne kelime , goziinii bir an ic;in bile olsun ay1rm1yordu ondan.

0 kadar <;uk eglendiler ki , donii§e koyulduklannda hava kararmt§t t .

Sabahattin, eline tutu§turulan fenerin t§tgmda fark ett i kom§u km Aliye'nin lacivert gozlerini .

Ne olurdu sanki bu giizel sart§ tn, Muhittin'le ilgi lendiginin onda biri kadar kendiyle i lgi lense . Ozuldu enikonu.

* * *

Pazartesi c;abuk geld i . Konagm <;alt§anlan tarafmdan temizlenmi§, itinayla iitiilen

mi§ e lbiseler i , tiril t iri l gomlekleriyle yola c;1kt1 gene; adam.

-60-

Dokuz

Pertev' i , Resimli Ay'1 ve Salih amcasm1 ziyaret etmi§, Bursa'ya ula§ffil§tL

Bu sayede cebine ogretmen maa§I girecek, yaz aylanm har<;l iks1z ge<;irmeyecekti .

Bursa'dayken, Gazi Egitim Enstiti.isi.i tarafmdan a<;ilan Almanca yeterl i l ik smavm1 kazand1 .

Bakanligm planlamasma gore, 1930- 193 1 ogretim doneminde Aydm'da Almanca ogretmenl igi yapacakt1 .

* * *

C:::abucak gelen yaz tat i l inden istifade, arkasma bile bakmadan Bursa'y1 geride b1rak1p istanbul'a ka91:1 gen<; adam.

Pertev'e onunla b irl ikte kalip kalamayacagm1 sordu. Ald1g1 cevap tabi i ki olumluydu.

Ve kisa zamanda, Resimli Ay dergisinin mi.idav imi oldu . Kend ini yeterince rahat hisseder h issetmez "C:::ok merak ediyo

rum §U Si-Ya-U'nun gen;ek hikayesini" dedi Naz1m'a. Ve ekledi : "Bil iyorum bin kere anlatm1§smd1r ama k1saca da olsa, bir kere de bana anlaur m1sm ?"

Naz1m'm gozlerine hi.izi.in di.i§ti.i . Si-Ya-U'nun Moskova'dan arkada§I oldugunu soyledi once .

0.1man Balc1gil II Ye�il Murekkep

Biraz duraksad1 ve masals 1 bir ifadeyle anlatt1 Jokond ile SiYa-U'nun hikayesini .

iyi arkada§1yd1 <;inli Si-Ya-U . Moskova'da c;ok giizel giinler ge<;:irmi§lerdi . Sonra yollan aynlm1§, kendi Tiirkiye'ye gelmi§ , <;inli arkada§ I da Paris'e gitmi§t i . Louvre'da tanI§ffil§tI Jokond'la . Defalarca gitmi§, her ziyaretinde biraz daha a§Ik olmu§tU Si -Ya-U giizel kadma.

H ikaye bu ya, a§ki kar§ i l 1ks1z kalmam1§t1 Si-Ya-U'nun. Jokond da gen<;: <;inl iye a§Ik olmu§tU .

Devrimci Si-Ya-U, Paris'te ger<;:ekle§en 1 May1s torenlerinde gozaltma almm1§ ve sm1r d1§ 1 edilerek <;in'e gonderilmi§ti .

DayanamamI§tl Jokond bu duruma. <;er<;:evesinden atlam1§, tek boyutlu olarak Si-Ya-U'nun pe§ine takilm1§ , <;in'e gitmi§t i .

Anlatt 1k<;:a hiiziinleniyordu Naz1m. Her kel imesiyle, hikayesini ger<;:ege biraz daha yakla§tmyordu.

Sabahattin de onunla birlikte, J akond'un sahiden tablonun i<;:inden f1rlay1p gen<;: <;inlinin arkas1 ma <;in'e gittigine inand1rd1 kendini .

Sonra olanlar olmu§tu i§te ! Naz 1m'm Moskova'dan arkada§I , cam gibi sevdigi devrimci

Si-Ya-U'nun boynu , zorba <;an-Kay-�ek' in bir adam1 tarafmdan vurulmu§, san§m giizel ba§I Jokond'un ayaklannm dibine yuvarlanml§t l .

Geris ini bi l iyordu hikayenin Sabahattin. Naz1m'm tabiriyle Jokond'un boyut kazand1gm1, kendini Si-Ya-U'nun davasma adad1gm1, sevgi l is inin yolundan gidip girdigini bi l iyordu.

"Ve . . . " dedi koca §air son sbz olarak. "Hayat1 yakilarak son buldu Jokond'un . "

B i r sure konu§mad1 Sabahattin ve Naz1m. Havay1 dag1tmak gorevini koca §air iistlend i .

- 62 -


"Hep yapmaya qah§t1g1m gibi, bi ldigimiz §i iri a§an bir §ey olsun isted im. Oldu mu olmad 1 m1 bi lmem. Bild igim bir §ey varsa , o da sanatta, §i irde giizell ik kendi ba§ma bir anlam ta§1maz. Bir manas1 olmah giizel l igin."

* * *

Naz1m'la yapt1g1 konu§may1 giinlerce zihninde evirip �vird i Sabahattin.

Resimli Ay'm yaz1hanesi , ofisi olmanm otesinde bir anlam ifade etmeye ba§lad1 gen<; adama.

Haftanm en azmdan ii<; giiniinii derginin yaz1hanesinde , Nazim Hikmet' in de i<;inde bulundugu yazarlar kadrosuyla gec;irmeye, giderek i§lerin ucundan tutmaya ba§lad 1 .

Sabahatt in' in istanbul'un aydm �vrelerine girmesi de h i<; zor olmad1 .

Bat t gormii§, di l bi len, e l i kalem tutan , iistelik sempatik bir ki§il ige sahipti . Girgin ve konu§kand1 . Her zaman temiz ve bakimh kiyafetleri , tel �r�veli gozliigii, agzmdan dii§iirmed igi piposu ve ye§i l miirekkepli dolmakalemiyle , gayet ho§ bir gene; entelektiiel goriintiisii c;iz iyordu.

* * *

i lk kar§1 la§t1klarmda Zekeriya Bey'e "Upton Sinclair' in Petrol isimli romanmdan c;ok etki lend igini , eger bir sayfas1 bile dogruysa kapitalist sistemin ba§tan sona sorgulanmas1 gerektigini" soylemi§, sozlerini §Ciyle siirdiirmii§tii:

"Hatta miimkiinse yak edilmelidir ! "

-63 -

Osman Balctgil II Ye�il Murekkep

Di.inyada ve Ti.irkiye'de , bu ti.ir soylemlerin giderek armg1 bir doneme giril iyordu.

Rusya'da Ekim Devrimi gen;ekle§mi§, di.inyanm her yerine, ba§andan ba§anya ko§an farkl i bir s iyasal sistemin de var olabilecegine dair haberler yay1 lmaya ba§lamI§tL

Bi.iyi.ik harbin yaratt1g1 boz bulamk ortamdan soma sular amk durulmaya, toplumlarm temel ta§lan olan sosyal sm1flar kendilerini gostermeye ve onlan temsi l eden siyasal di.i§i.inceler bel irginle§meye ba§lamI§t l .

Di.i§i.ince insanlan da konumlanm ve meselelere neden bulunduklan noktalardan bakt1klanm tam olarak tarif etme �bas1 i<;ine girmi§lerd i .

Aki l l 1 ve bi lgil i b i r gen<; olan Sabahattin Al i , Almanya'da ba§ Indan ge\,'en hazin olaym da tesiriyle, kendine en uygun olan "yol"u segnekte gecikmedi .

Zekeriya Sertel'e yonelik kurdugu dart kelimelik ama bi.iyi.ik ci.imle de zaten bunun bir i§areti say1 lmaliyd1 .

Bu arada Resimli Ay da degi§im ge<;iriyordu. Dergi , bi.iyi.ik ol<;i.ide Naz1m'm etkisiyle, Sabiha ve Zekeriya

Sertel ' in en ba§ta <;izdikleri rotadan giderek uzakla§tyor, di.inyaya daha soldan bakan bir \,'ehreye bi.iri.ini.iyordu.

***

Resimli Ay'da Naz1m'm estird igi ri.izgarla b<l§layan degi§imin Zekeriya Bey ve Sabiha Hamm'm arzulan dahil inde ger\,'ekle§tiginin gayet iyi farkmdayd1 Sabahattin.

Sabiha Hamm'm "Liderin Psikoloj isi"28 b<l§l ikli yaz1s1 nede-

28. Ocak l 930'da , Resiml i Ay'da yay1m!anan bu c;:eviri yaz1, Ankara'nm cepkisini c;:ekmi�. Gazi Mustafa Kema!'in hedef a!md1�1 dii�iiniilerek yazan hakkmda dava a<;1lm1�t 1 .

-64-


niyle y irmi yi l hapis cezas1yla yargdand1g1 dava si.irecini daha Almanya'dayken izlemeye ba§lam1§tl . Bu da Sertel c;iftinin �kim alanma, onlarm di.i§i.incelerin i ve davram§larm1 goz oni.inde bulundurarak, yani bi lerek, isteyerek girdiginin bir i§aretiydi .

Bu r;ok degerli iki insan, dergi lerinin sayfalarm1 t1pk1 Bat1'dak i aydmlar gibi h ic;:bir k1skanc;:l tga kapdmadan oteki aydmlara ac;:1yorlard 1 . Kendi yaz1 larmm yam ma, dergilerinde yazan oteki i lerici yazarlann sorumluluklanm da korkmadan, �kinmeden i.istleniyorlard i .

Gene;: adam, yakmmda durdugu derginin ya§anmakta olan hayata ve hakim s iyasal di.i§i.inceye kar§I ald1g1 tav 1rla iftihar ediyor, Sertellerle Naz1m'm ayak izlerini takip etmeye yilt§1yordu.

Ozel l ikle de §i irleriyle . . .

* * *

Ta ki b i r dergi toplantismda, Naz1m "Birak amk bu § i ir i§c;:i l i gini Sabahattin, romana yonel" diyene kadar.

Sabahattin, agabeyi gibi gordi.igi.i Nazim'm bu ci.imlesi i.izerine gece gi.indi.iz kafa yordu.

Acaba becerebil ir miydi roman yazmay1 ? 1 930 yaz 1 , ufuklanm ac;:m1§tl gene;: Sabahattin' in. Ag1rl tkl t olarak Resimli Ay'm yaz 1hanesinde, k ismen de

Naz1m'h ya da Naz1m's1z Sertel ai les inin sofralarmda r;ok ama r;ok §ey ogreniyor, dagarc1gma her gi.in yeni bilgiler ilave ediyordu.

Sanat ve edebiyat bilgisinin yanma siyaseti de ekl iyor, di.inyaya her ge�n gi.in b iraz daha soldan bakmaya ba§ltyordu.

* * *

-65 -

Osman Balc1gil II Yeiil Murekkep

Sabahattin, i<;ini <;ekerek, "Birka<;: ay i<;:inde istanbul'u btraktp Aydm'a gitmek zorunda olmam camm1 s1ktyor" ded i Pertev'e.

Galata Kopri..isi..i 'nden ge<;:mek i..izere Yi..iksek Kaldmm'm merdivenlerinden29 a§agtya dogru iniyorlard1 . Biri Resimli Ay'm yaz 1 -hanesine, oteki Beyaztt'a Edebiyat Faki..i ltesi'ne gid iyordu.

Sabahattin'in ceplerinde kopri..iyi..i ge<;:mek i<;in bozuk para arand1gm1 goren Pertev "Bo§una kendini yorma, kopri..iyi..i ge<;erken arttk i..icret odemeyecegiz" dedi .

"Dogru ya" d iye cevaplad1 arkada§tnt gen<; adam. "Yetmi§ y 1 l si..ireyle, di..inya kadar verginin yam ma, bir de her ge<;i§te kopriiye para odemi§ olan istanbullular, bundan boyle Galata Kopriisi..i 'ni..i babalarmm malt gibi kullanabilecekler. Ya§asm."

Pertev arkada§tntn sozlerinden ele§tirel bir hava almt§t t . Aslmda tantdt taniyal t boyleydi Sabahattin. Yine de Resimli Ay <;evresine girdikten soma, ele§tirel tavrmda gozle gori..i li..ir bir artma olmu§tu .

Gozlemlerinde yamlmad1gm1 c;ok ge<;:meden anlayacaktt gen<; Pertev.

29. 1 956 yilmda, Yuksek Kaldmm'm muhte§em ta§ merdivenleri soku ldu ve marifetmi§ gibi boydan boya asfal c di:ikuldu.

-66-

On

istanbul 'dan ve Resimli Ay c;evresinden aynlmay1 hie; istemese de, Sabahattin okullann ac;1lmas1yla birl ikte solugu Aydm'da aldi . Okuluna, ogretmen arkada§larma ve ogrenci lerine dart elle sanldi .

Heni.iz c;ocuk gibi goriinmesine ragmen, diinya gormi.i§liigi.i ve zengin bilgi dagarc1g1yla okulda tath bir meltem havas1 estird i .

Ogretmenler, Resimli Ay gibi unli.i bir dergide oyki.isi.i yay1mlanm1§ gene; meslekta§lanyla arkada§ltk etmekten zevk duyuyor, bgrenciler de kendilerine akranIDI§ gibi davranan SITa dt§I gene; ogretmenin goziine girmek ic;in normalin iizerinde c;aba sarf ediyordu.

Sabahatt in , biraz da esmekte olan bu ho§ riizgardan yararlanarak ac;1ksozlii davranmay1 , dii§iincelerini sansiirsiizce payla§may1 sec;ti .

Sertel a i lesi v e Naz1m'm ba§mdaki belalara birinci elden tamk olan bir insanm, iistel ik meslegi memuriyetse , dikkatli davranmas1 gerektigini aktl etti ama dert etmedi . "Neyim var kaybedecek zincirlerimden ba§ka ?" edas1yla, istedigi gibi, tam da ic;inden geldigince konu§tu.

Gene; ogretmen c;ok gec;meden dikkatleri iizerine c;ekecekti . 0 tarihlerde, Tiirkiye c;ok kritik bir donemeci geride b1rakmak

ic;in c;aba gosteren bir iilkeyd i ve herkes bi l ir ki, iilkelerde gec;i§ donemleri hie; de kolay ya§antp bitmez .

Osman Balctgil II Yeiil M urekkep

Boyle donemlerde, iktidardakiler ya da onlara yaranmaya c;ali§anlar kel le alma c;abasma girerken, oteki lerse postlarm1 tek parc;a tutabi lmenin derdine di.i§erler.

* * *

Herkes in her gi.in yeniden farkma vard 1g1 g ib i imparatorluk yanm1§ , ki.il lerinden c;i<".---eg i burnunda yeni b ir Ti.irk devlet i dogmu§tu.

Cok bi.iyi.ik fedakarl 1klarm ve muhte§em bir c;abanm i.iri.ini.i olan gene; Ti.irkiye Cumhuriyeti , Mudanya ve Lozan'da imza att1g1 antla§malarla, harici di.i§manlarla mi.icadeles ini bi.iyi.ik olc;i.ide tamamlam1§t 1 .

Tarihe a l tm harflerle kaydedilen bi.iyi.ik Kurtulu§ Sava§I sonrasmda, Anadolu halkiyla bogazla§may 1 si.irdi.iremeyecegini anlayan ingi l iz ler, tas 1 tarag1 k1sa zamanda istanbul'dan ve Trakya'dan da toplaml§, arkalarma bi le bakmadan c;ekip gitmi§lerd i .

Olkeyi yonetenler, aradan heni.iz on y1 l bi le ge<".-medigi ic;in olsa gerek, ic; di.i§manlarla, bir ba§ka deyi§le "dah i l i bedhahlar"la 10

hesaplanm heni.iz gormi.i§ gibi hissetmiyorlard 1 . Sadece Menemen Olay 1 1 1 b i le , yen i devlete di.i§man olanla

rm kor testere elde bekled iklerinin bir gostergesi olarak degerlend iri lmeliyd i .

Buna kar§ 1 l ik , Ti.irkiye Cumhuriyeti 'ni kuran kadro da kendi

30. Ktitii n iyet l i , Jemek. A tatiirk'iin Gcn�lige Hirahe's inJe soyleJigi Unlii siiz: " ist ikba lJe

dahi , sen i bu hazineJen (Tiirk iye Cumhuriyeti 0. A. ) mahrum etmek isteyecek dah i l i ve

haric i beJhahlarm olacaknr . . . " 3 1 . 23 Aralik i 9 30'Ja, izmir ' in Menemen i l<,:esinJe, �eriat isteyen b i r grup ayakland 1 . As

kerl ij! ini bolgeJe yedek subay olarak yapmakta olan iij!retmen M ustafa Feh m i Kubi lay'm

da kat leJ i lJij!i bu olaydan sonra, holgeJe s 1k1ytinetim i lan edilJ i . Kurulan Divan-1 Harp

Mahkemc� i . olayda rol alan �eriat\'i lann bir k1smm1 iJam cezasma �-arprnJ 1 .

-68-


c;izdigi s iyasal c;izgiyi ve sosyal di.izen projesini bir mil imetre bile saprnmadan uygulamak niyecinde , hatta azmindeydi .

Bunu, yeri her geldiginde gostermekcen imtina etmiyor, emsal te§ki l etsin d iye, Cumhuriyet aleyhinde sarf edilen her ses i , her nefesi olabild igince yi.iksek perdeden bastmyordu.

1 920 y 1 lmda kurulan, kapatt lan ve tekrar kurulan isciklal Mahkemeleri , kurucu onderlerin, tamamlamak zorunda olduklan " i§"e "stfir tolerans"la k i l itlendiklerinin en onemli gostergesiydi .

0 yt l , yani Cumhuriyec' in kuru lu§undan yedi sene sonra ger�kle§en Menemen Olayt 'na verilen cevabm §iddeti , bu di.i§i.incenin, yumu§amaksmn si.irdi.igi.ini.in bir gostergesi olarak degerlendirilmeliyd i .

Bir ba§ka deyi§le, Ti.irkiye Cumhuriyeti 'ni kuran ve yonetmekte olan fmderler, kendilerini halihamda birer devrimci , yfinetimlerini de "devrim hi.iki.imeti" olarak gori.iyor, aleyhte geli§en her davrant§I "kaq1devrimci" olarak degerlendiriyordu.

Yonetim erkini el inde bulunduranlar ac;1smdan bak1ld1gmda, olup bitenler ku§kusuz <,-'Ok anla§ t l trd 1 .

Huki.imetin kimi uygulamalannt benimsemeyenler ac;1smdan ise , gene; Ti.irkiye Cumhuriyeti, antidemokratik infaz kurumlanyla donat1 lm1§ d iktacorli.ikten ba§ka bir §ey degildi .

Sadece, on y 1 l once vazge�len §eriatt , yani d ini hukuk sistemini geri dondi.irmek isteyenler degildi yeni yonetim carzma di§ bi leyenler.

Kuzeyde giderek serp ilmekte olan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birl igi 'ni do�ru yonetim modeli olarak gorenler de, ic;inde ya§ad1klan i.ilkenin haldeki durumunu hie; mi hie; begenmiyor, basktc1 buluyorlard t .

* * *

-69-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkcp

Aydm'da enikonu sosyal ist bir kimlige bi.iriinmi.i§ti.i Sabahattin. Etrafmdaki ogretmenlerle kimligini ifade ederek konu§uyor,

biraz yakm bulduklarmt kendi gibi di.i§i.inmeleri yolunda ikna etmeye <;alt§tyordu.

Sadece aynt okulda ders verdigi ogretmenlere degi l , rastlad1g1 herkese sosyal izmin erdemlerini anlat tyor, Ti.irkiye'de uygulanmaya <;alt§ t lan s iyasal s istemin ozel l ikle de ezilen sm1flarm ya§am ko§ullarm1 degi§tirmeyeceginden dem vuruyordu.

Sabahattin, Resimli Ay'm ya da dergiyi yay 1mlayanlann bir ti.ir Aydm §Ubesi olmu§ gibiyd i .

Bu arada arkada§larmm heps iyle yazt§tyor, di.i§i.incelerini onlarla da payla§ tyordu.

***

Yazt§may1 si.irdi.irdi.iklerinden biri de Almanya'ya giderken yolda arkada§ oldugu , gurbetteki gi.inlerinin bi.iyi.ik bir <;ogunlugunu birl ikte ge9ird igi Melahat'tt .

Melahat hasta oldugu i9in Ti.irkiye'ye donmi.i§, izmir K1z Lisesi 'nde Almanca ogretmen veki l l igi yapmaya ba§lamt§t t .

S1kltkla di.i§i.ini.iyordu Melahat' t Sabahattin. Almanya'da okulunun oni.ine gid i§ i , birl ikte kahvehanelerde oturmalan, sohbetleri aklma gel ince kendini koti.i hissediyordu.

Boyle zamanlarda, Melahat'a olan ilanta§ktnt <;ok beceriksizce, hatta ki.istahc;a buluyordu.

Aydm'da heni.iz bir k 1z arkada§ edinememi§ti Sabahatt in. Yazt§ttklarmdan Nahit daha i lk zamanlarda kestirip atmt§, "Olmaz, unut benimle birl ikte olmayt" demi§t i .

istanbul'da ogrenimini si.irdi.iren Ay§e ise ozenle uzak duruyordu "a§ka me§ke" dair konu§malardan .

. 70-

Osman Balctgil II Yqil Miirekkep

Neyse ki Melahat donmi.i§ti.i i§te geriye. izmir'le Aydm'm aras1 §Uncac1k mesafeydi .

"Olur mu olur" d iye boldi.i di.i§i.incelerini . Hemen postaneye gidip bir telgraf c;ekti Melahat'a:

"Hafta sonu geliyorum stop . Sabahattin s top . "

Hafta sonunu zor etti gen<; adam. Neyse k i say1 l i gun <;abuk geld i .

Minik bir <;anta haz1rlad1 ve izmir'in yolunu tuttu .

-7 1 -

On Bir

Sabahattin arkada§ml ziyarete giderken, Berl in ve Potsdam gi.inlerine geri dondi.i.

<;ok gi.izel bir kiz sayi lmazd1 Melahat. Almanya'dayken il i§k ileri daha <;ok arkada§hk di.izeyindeydi .

Bir ara a<;1lm1§tl Sabahattin Melahat'a. Arna istediklerini tam olarak soyleyememi§ti . Di.in gibi hamhyordu ne dedigini :

"Galiba sana a§tk oluyorum Melahat." Ne sac;ma bir ci.imleydi bu boyle ! Tekrarlad1kyi yi.izi.i k1zan

yordu Sabahattin'in. i lan ia§k hie; boyle mi edi l ird i ? "Pat" diye , damdan di.i§er gibi .

Bugi.in di.i§i.indi.igi.inde, hie; yak i§t1ram1yordu bu sozleri kendine gene; adam.

Soma olanlar olmu§, istanbul'a donmek zorunda kalmt§tI . Melahat'la i l i§k isi de kendi l iginden rafa kalkmt§tl boyle olunca.

Neyse ki gene; k1z da Ti.irkiye'ye donmi.i§ti.i. Birbirlerine arada bir yaz1yor, kendi leriyle i lgil i bilgi veriyor, fikir ah§veri§inde bulunuyorlard1 .

* * *

izmir'e z iyarete giderken, Almanya'da kendi okulundan, bisikletle Melahat'm okuluna gid i§ ini hat1rlad 1 Sabahattin.


�imdi sakin kafayla gozden ge<;irdiginde, esasen sorunlu bir ktz oldugunu di.i§i.ini.iyordu Melahat'm.

Babas1 siyasi bir c inayet nedeniyle on be§ y 1 I hapis yemi§, bu arada kendini savunan avukattyla evlenmi§t i .

Melahat 'm yatt h okula gidip ogretmen olmak istemesinin arkasmda yatan neden en c;ok da buydu. Babasmm annesine ihanet etmi§ olmas 1 .

<;ok <;ah§kandi . Piyano <;ahyordu. Sabahatt in , Melahat ' la bir l ikte konserlere gitt igi gi.inleri

hat1rlad 1 . Sabahattin'e gore, arkada§t Almanya'da kendini c;ok zay1f his

setmi§t i . Alman kizlanyla arkada§hk tesis edememi§, okulun ve yatakhanenin soguk, s1kic1 atmosferinden a§m derecede rahats1z olmu§tu.

Desteksiz , terk edilmi§ gibi hissetmi§ti kendini . Kaderin tokadm1 yemi§ olanlara ozgi.i bir <;ekingenlik, kapahhk

i<;ine girmi§t i . Gen<; adam izmir yolunda, Melahat 'm hastalamp Turkiye'ye

donmesinin arkasmdaki as1I buyi.ik nedenin yalmzhk olabilecegini di.i§i.indi.i.

* * *

Sabahattin, Melahat ' 1 i zmir K1z Lisesi 'nde buldu. iki eski dost birbirlerine s1k1 s 1kt sanld1lar. ikisinin de gozleri doldu.

Soma birl ikte <;iktp Sevim Pastanes i'nen gitti ler. Uzun uzun Sirkeci'den kalkan trenle Berlin'e yapttklan yolculugu konu§tular. Ne c;ok i.i§i.imi.i§lerdi ilk gece trende .

3 2 . 0 y1 l lann izmir' inde, Hukumet CaJdes i'nde konumlanm1�t1 , A l i Galip Bey tarafmdan i�le r i l iyordu. Elhamra ve Konak s inemalanna gidenler murlaka uward1 .

- 7 3 -


Sonra Berl in' in alum iistiine get iri§leri iizerine laflad1 lar. Sabahattin "Bak bunu Werthe im'dan alm1§t1m" d iyerek ce

binden piposunu c;1kard 1 . Ozenle doldurdu. Yakt1 . "Almanya'daki gibi giizel tiitiinler bulam1yorum ama olsun"

dedi ilk dumanm1 savururken. Sonra etrafma bakmd1 "Hani ne sanatc;1 var ne pol itikact'' dedi giilerek.

Melahat anlamt§tl arkada§mm ne demek isted igini . 0 y1llarda Sevim Pastanes i tanmmt§ insanlarm ragbet gosterdigi bir mekand1 .

Hem iilkenin hem de kent in orta lamasm1 b ir hayl i yukanya c;ekiyordu pastane. Benzerlerine istanbul'da, Paris'te filan rastlanir c insten bir bulu§ma yeriyd i . Ozerleri mermerle kapli ferforje masalan , zevkli minderlerle bezenmi§ y ine ferforje sandalyeleriyle bir Batt havas1 estiriyordu.

ik i arkada§, §tk ktyafeti ve hareketleriyle yanlarmda biten garsona birer pasta ve l imonata sipari§ etti ler, bir sure havadan sudan konu§tular.

Sabahattin yol boyu dii§iindiiklerini zihninde dolandmyor, bir kez daha pot kmnamak ic;in, hamlad1g1 laflan edecegi ant iyi sec;meye c;ali§tyordu.

Birden aklma bir kadeh bir §ey i<;erek konu§manm daha uygun olacag1 geld i . "Burada kokteyl fi lan ic;ilebi lecek bir yer yak mu?" d iye sordu Melahat'a .

** *

Melahat ve Sabahattin'in ikinc i duraklan Kordon'daki Turkuvaz oldu.

Oturur oturmaz iki kokteyl sipari� etti gene; adam ve tam da konuya girecekken, Melahat c;ok tedirgin bir ses tonuyla "Sana

. 74 .

Osman Balcagil II Yeiil M urekkep

bir §ey soyleyecegim" dedi . "Almanya'da bir deniz in§a mi.ihendisi vard1 hamltyor musun ? Onunla n i§anland1m Sabahattin ."

Anlamt§ olmal tyd1 Melahat arkada§mm ne soyleyecegini. Bu nedenle ondan once davranmay1 sec;mi§ti muhtemelen.

Berbat bir durumdu Sabahattin'in ya§ad1g1 . Bozuntuya vermedi . "iyi etmi§sin" dedi . Melahat §a§1rd 1 1 "�aka degil , sahiden ni§anland1m ! " d iye

tekrarlad 1 . Sabahattin de tekrar "iyi etmi§sin" dedi . Bu kez tonlamas1 biraz

alaya kac;mt§tl . K1zd 1 Melahat. Ki.isti.i hatta. Oysa, yi.izi.ini.i di.i§i.irmemek ic;in ne bi.iyi.ik bir c;aba ic;indeydi o

anda Sabahatt in . ic;inde kopan ftrtmalar, Aydm'dan izmir'e gelirken zihninin bir kb§esine kaydettigi ci.imleler, hepsi berhava olmu§tu.

Geceler boyu di.i§i.inmi.i§ti.i Melahat1 1 izmir'de ziyaret etmeyi . Ve i§te gelmi§, daha sorusunu bi le soramadan cevabm1 almt§tl .

Melahat, gene; adamm "iyi etmi§sin" derken yapttgt tonlamaya sah iden i.izi.ildi.i. Aglayacak gibi gori.ini.iyordu.

Gene; adam c;bzi.imi.i §aklabanl iga vurmakta bu ldu. C:::e§itl i §akalar yaptt ve sonunda gi.ildi.irdi.i Melahat 1 1 .

Soma c;enesi ac;1ld1 gene; kmn. izmir'e geldiginde c;ok koti.i durumdayd1 , hastaltgmm c;aresiz

bir hal alacagmdan c;ok korkmu§tU . Neyse ki korktugu ba§tna gelmemi§, i lerlemesi durdurulmu§tu .

"Sabahattin . . . " dedi soma ic;tenlikle. "izrnir'e ilk geld igim

- 7 5 -


gunlerde <;ck fena bir hal ge<;irmekteydim. Hatta sana muracaat etmeyi <;ck du§Lindum, yazacakttm fakat .. . "

<;ok mahzun anlattyordu Melahat ba§mdan ge<;enleri. Tam bu noktada, Sabahaccin gen<; kmn sozunu kest i .

"Ne yazacaktm bana ?" Soylemedi ne yazacagm1 Melahat. Sabahaccin <;ck tsrar ettiyse de soylemedi .

***

Aynltk vakti gelmi§ti . Sabahattin hesab1 istedi . Hesap pusulasmt gorunce ufak <;apl t b ir baygmltk ge<;irecek

mi§ gibi hissetti . Turkuvaz'da bir kokteyl in fiyat1 1 25 kuru§tu. "Biz bu kadar parayla Ankara'da rakt i<;ip yanmda yemek yi

yoruz be ! " dedi mekanm kap1smdan <;1karlarken §akac1 hal ini surdurerek.

Yuzu Melahat'tan aynltr aynlmaz degi§ti Sabahattin' in. Oturmasm1 geciktirdigi yumru bogazma yerle§t i .

izmir'den Aydm'a giderken, yol boyu Melahat' 1 , Almanya'daki ba§ans1z i lama§km1, izmir'de dli§tligu berbat durumu dli§Lindu.

Kahroldu .

-76-

On iki

Okul larm tat i i olmasmdan istifade istanbul'a gitti Sabahattin. E�yalanni Salih amcasmm Erenki::iy'deki ko�ki.ine koyduktan

sonra, ilk i�i, ki::itii haberini ald1g1 sevgi l i Melahat ' t Val idebag'da bulunan Ogretmen Hastanesi 'nde33 prevantoryumda34 ziyaret etmek oldu.

"Neden oldu bu Melahat ?" diye sordu gen<; adam. Arkada�t cevap vermedi .

Sabahattin tsrar edince hi.ingiir hi.ingiir aglamaya b�lad1 gen<; ktz. Durmaksmn "09 yol var" diyor, aglamaktan bir ti.irli.i deva

mmt getiremiyordu. Sonunda teskin oldu ve si::iyled i i.i<; yolun ne oldugunu.

"Ya deli o lacag1m , ya int ihar edecegim yahut da bu dert ge9ecek . . . "

"Tabi i ki ge<;ecek" dedi en inanmt� ses tonuyla Sabahattin. Birlikte bah<;eye 91kular. Yi.iksek aga9larm altmda, kaptya ya

km bir s tra bulup oturdular. Etrafta veremle pen<;ele�en her ya�tan i::igretmen vard t . Hepsi,

t 1pk1 Melahat gibi incecik ve sapsanydt .

33 . Egicim carih imizde iinemli yeri olan b u binay 1 , okuyucular Hababam S1rufi'ndan ham· layacaklardtr. Fi lmin senaryosunu yazan ej!i c imci R1fac I l lgaz da bu binada verem cedavisi giirmli§Cli. Giizbebej!imiz gibi korumam1z gereken bina ve ic;inde bulunduj!u Val idebaj! Ko· rusu , bu1,>Un, "carih yok edic i lerinin" pen<;esinde k 1vramyor. 34 . Verem mikrobunu Ca§tyan ama henuz hascal tj!a cam o larak yakalanmam1�, zay1f k im· selerin, Onlem amac 1yla yacmld1k lan cedavi unicesid i r. Sanacoryumda ise verem hascalan uzun sure l i kal trlar.

Osman Babgil II Yqil Miirekkep

Korkuni; bir sava§ geride kalmt§, i.ilke sathmda, insanlar sadece di.i§manla degil ai;l1kla da sava§ffit§lard 1 .

Baktms1zltgm oteki ad1 olan verem, i.ilkenin dart b i r yanmda kol gezmeye devam ediyordu.

Hi.iki.imet, ozell ikle kit kanaat gei;inmek zorunda kalan insanlarm yakasm1 b1rakmayan bu i lleti yenmek ii;in bi.iyi.ik bir �ba ii;ine girmi§t i . J s

* * *

Sabahattin arkada§tnt ziyarete gelirken, yazmt§ oldugu piyesten baz1 par�lar da getirmi§ti . Birinci ve ikinci boli.imlerini okudu Melahat'a.

Geni; adam arkada§tntn kendini dinleyip dinlemediginden bir ti.irli.i emin olam1yordu. Yine de devam ett i .

Az soma Melahat Sabahattin' i durdurdu. "Senden bir §ey istesem yapar m1sm ?"

"Elbette" dedi geni; adam arkada§tntn i0enl ikle sorulmu§ bu sorusuna kar§t l tk .

"Bir gi.in sana gelip beni oldi.ir desem yapar m1sm? Kendimi , intihar edemeyecek kadar zay1f hissed iyorum."

Guler gibi yapu geni; adam. Aklmdan bin bir di.i§i.ince ge0i . ii;lerinden birini se0i, Melahat'la payla§tl.

"Gel , seninle beraber Ti.irkiye haric ine, mesela Suriye'ye falan gidel im. Bu da Ti.irkiye ii;in bizim manevi bir oli.imi.imi.izdi.ir. Orada belki yeni ba§tan ya§amaya ba§larsm. Eger derdin gei;mezse boyle yapanz ."

3 5 . J 9 3 J y i l mda, veremden i:ilum orar n J OO binde 2 20 ki� idir. 2 0 J l y i lmda b u oran J OO binde 0,2 'ye geri lemi�tir.

- 78 -


"Olur" d iye cevaplad 1 Melahat Sabahatt in' i olamayacagma vurgu yaparak.

Gen<; adam merak i<;indeydi ate yandan. Bir kez daha "Peki neden ?" diye sordu ve ekled i: "Neden intihar

etmek istiyorsun Melahat ?" "Bunu yeryi.izi.inde bir ki§iye soylemek mi.imki.in olsa, o bir ki§i

sen olurdun" d iye cevapladt sorusunu arkada§L Sabahattin iyice §a§ trd 1 . "Birisi tasal lutta mi bulundu, gebe misin, ni§anlm mi tersledi ,

iy i olmaz pis bir hastahga mi yakalandm, §imdiki hastahgm mi seni i.izi.iyor ?"

Bi.iti.in sorularma "Hay1r ! " d iye cevap verdi gen<; kiz. "Birisine mi a§iksm? Mesela bana mi a§tk oldun ?" "Hay1r ! " dedi yine Melahat.

* * *

Uzgi.in ve §a§k tn ayn ld1 gen<; ktzdan Sabahattin. Salih amcanm evine kadar Melahat'm soylediklerini di.i§i.indi.i. Ertesi gi.in normal hayatma devam etti . C:::ok i§ i vardt

istanbul'da yap1lacak. Ziyaret etmek istedigi di.inya kadar arkada§t vard t mesela.

Pertev'i bulup konu§acak, Resimli Ay'm yazthanesine ugraytp Naz1m'1 gorecekti . Denk getirirse Sertellerle de gCirii§mek istiyordu.

Aynca, kim bi l i r, belki yazm birl ikte denize gittigi sart§ tn, lac ivert gozli.i km da gori.irdi.i.

-79 -

On O�

Sabahattin tati lden istifade edip geldigi istanbul 'da, bir sabah gozlerini ai;1p da polisleri kar§tsmda gori.ince <;ok §a§ 1rd 1 .

0 kadar ki "Ayakkab1larm1 giy gid iyoruz ! " denild iginde36 "Nereye gidiyoruz ?" bile diyemedi .

Sanki di.inyanm en dogal i§iymi§ g ib i portmantoya dogru gitt i , ayakkab1lanm ayagma gei;irdi ve "Gidelim" ded i .

"Yak" dediler. "Aydm'a gidiyorsun. Mahkemen orada goriilecek. Bavulunu da al ."

Oyle yaptt . Bavulunu toplad 1 ve mevcutlu olarak Aydm'a sevk edild i .

Kendini Aydm'a goti.iren iki polis memuruna yol boyu "Neymi§ sui;um?" d iye sordu defalarca.

Bilmiyorlard1 .

* * *

Geceyi nezarette ge<;ird i . Sabahleyin hakimin kar§tsma i;1kart 1 lmca §a§1rd 1 . Onunla birlikte ogretmen Baha Bey, ogrenci izzet, mezun

Musa Oguz, i§<;i Hi.iseyin ve mak inist Ali Cevat da hakimin kar§Lsmdayd1 lar.

36. Sabahaccin Al i 'nin hayacmdaki bu i lk cucuklama 27 Marc 1 93 1 'de gerc,,�k le�c i . 0 gunlerde sadece yirmi don ya�mdayd 1 .


Savc1 onu ve otekileri "Aydm Erkek Sanat Mektebi ogrencilerin in dolaplarma K1zil istanbul37 isimli dergiyi koymak ve korni.inizrn propagandas1 yaprnakla" sw;luyordu.

Nutku tutuldu gene; adarnm.

"' * "'

Gerc;ek anla§ihp da beraat edene kadar, i.ic; ay si.ireyle Aydm Hapishanesi 'nde kald1 Sabahattin.

Aklmm bir ko§esinde, ic;eride gec;irdigi i.ic; ay1 kirne, nas1l tazrnin ettirecegi vard 1 .

Oyle ya , suc;lu bulunrnarnl§t l . Su<;suz oldugu ic;in "Gerc;ek anla§ 1ld1" deni lerek sahverilrni§ti

Sabahattin. Birisi ya da birileri, hata ya da kas1da ornri.ini.in degerli i.ic; aym1

c;almi§tl. Kirn verecekti §irndi bu i.ic; ay1 geri ? Nasil verecekti ? Verrneyi

di.i§i.inecek rniydi en azmdan? Doluya koydu alrnad1 . Bo§a koydu dolmad1 . Sabahattin, hapisligin zor zanaat oldugunu ogrenrneye ba§lamt§tl.

* **

Vatansever bir yurtta§, bir ogretmen ve sorumluluk sahibi bir aydm olarak, ic;ine gi.ile oynaya dald1g1 kavganm derinligi ve bu di.inyada i§lerin nas i l yi.iri.idi.igi.ini.i anlamas1 ic;in c;ok beklemes i gerekmeyecekti .

37 . Yonecic1 l tj!m1 Re�ac Fuac Baraner' in yapnl!t , 1 9 2 5 - 1 930 y1 l lan arasmda yay1mlanan, Turk iye Komun isc Parc isi 'nm i l legal yaym orgam. R . F. Baraner, Acacurk'un ceyzesinin oj!ludur.

-8 1 -

Osman Balctgil II Ye�il M U.rekkep

insanlara yeni bir y�am tarzmm nimetlerinden soz ediyorsamz, hal ihaz 1 rdakini savunanlardan korkmamz gerekir.

Kend ine ve arkada§larma haks1zl tk yapild1gm1 di.i§i.ini.iyordu Sabahattin.

Boyle olunca, korkmak yerine ate§lenmi§ oldu . Aydm Hapishanesi 'ni kend i i<;in bir okul haline doni.i§ti.irmi.i§

ti.i i<;eride kald 1g1 sure zarfmda. ipten kaz1ktan kurtulanlar da dahil olmak i.izere, etrafm

daki herkesi dikkatle incelemi§, baz1 lannm inamlmaz hayat hikayelerini bel leginin derinliklerine kaydetmi§t i .

* * *

Sabahattin, mahpus dammda yatanlarm oyki.ilerini art arda s1ralad1gmda, hepsinin bir <;el i§kiden kaynakland1gm1 ke§fett i .

Koti.iyle iyinin, zenginle fakirin, 1rgatla aganm, patronla i§<;inin . . . Hapis ko§esinde yatan her mahkumun b i r hikayesi vard1 ve

temelinde mutlaka bir <;eli§k i bulunuyordu. Yasa koyucunun i;eli§k i lerin neler oldugunu dogru ve tam ola

rak tespit etmemesi , yeterli onlemleri almamas1 hal inde, <;aU§manm kai;m1lmaz oldugunu gormek i<;in alim olunmas1 gerekmedigini di.i§i.ini.iyordu Sabahattin.

Sozgelimi , e§ini seven ve idareniz altmda <;alt§an bir erkegin kansma goz koyar, onu <;e§itli bahanelerle yuvasmdan uzakla§tmr, ardmdan erkegi kalmamt§ bu eve, gi.ici.ini.izi.i kullanarak girip <;tkmaya ba§larsamz, oli.im fermanmm kendi el inizle yazmt§ olurdunuz. lB

Zihninde bu ve benzeri pek r;ok konuyla tuttu cezaevi <;tkt§mda evinin yolunu Sabahattin .

38. Sahahacc in Al i 'n in Kuyucakli Yusuf i s iml i roman m m arka plan 1 .

- 82 -


Eve dondiigiinde Melahat'm mektubuyla kar§ t la§t t . istanbu l'dan Almanya'ya birl ikte yolculuk ettigi, orada s1k s1k

gorii§tiigii ve son olarak izmir'de ni§anland 1gm1 duydugu sevgil i arkada§mtn sattrlarmda end i§e , hatta panik kol geziyordu:

"Nas1l , muhakeme oldun mu ve ne netice verdi ? Fena halde

merak ediyorum . Allah a�kma bana derhal bildir. Ozulme kar

de�im . Ne yapalim bu da ge�er in�allah . "

Mektupta merak, endi§e, korku ifade eden sozciiklerden daha <;ok "karde§im" lafmm iizerinde durdu gene:; adam.

i<;inin s1zlad1gm1 hissetti .

-83 -

On Dort

Mart aymda tutuklanmt§, may1s aymda sal tveri lmi§ ve bir ay bile ge<;meden de okullar tati l olmu§tU .

Aydm'da t;alt§maya devam etmesi uygun gori.ilmemi§ olsa gerek , Sabahattin 1 93 1 - 1 932 ogrenim y1lmda Konya'ya Almanca ogretmeni olarak gonderildi .

Neyse ki, onunla aym zamanda Pertev de gelecekti Konya'ya. Ne §ans ! Sabahattin'in can dostu, kendiyle aym §ehre tayin edilmi§ti .

* * *

Sabahattin b i r ko§U Konya'ya gitt i . Okulun yerini gordi.i ve yakmmda bir ev aramaya koyuldu.

Gi.izelce bir ev buldu . Burada annesi ve ktz karde�iyle birlikte ya§amay1 planl iyordu.

Sev in<;: i<;::inde Edremit 'e gitti ve planm1 ai lesiyle payla§t t . Annesi ve k t z karde§i 9ok sevind i . Derhal e§yalarm1 toplamaya giri§ti ler.

Sabahattin, k tz karde�i ve annesi gi.ile oynaya go<;::ti.iler Edremit'ten Kony<,t'ya.

Kadmlar evi yerle§t irirken, o Edremit'ten gelen masalardan en uygun olanm1 heyecan i<;::inde odasma ta§td t .

"Oglum . . . " dedi annesi Sabahattin masasm1 di.izenlerken. "Once yatacagm yataga bir c;ekidi.izen verseydik ya. "

Osman Balcigil II Yqil M iirekkep

Yazmaya ba§lamast ic:;:in gereken ti.im §artlar ham olunca, keyfi fazlas1yla yerine gelmi§ti gene;: yazann.

Sabahattin derhal , ogrencileri ve kendi ic:;:in c:;:ok verimli bir y1l olsun diye p lanlar yapmaya giri§t i . En azmdan bir roman, be§ alt1 hikaye ve Naz1m ne derse des in birc:;:ok da § i i r yazmaliyd 1 .

Dolmakalemine ye§i l mi.irekkep c:;:ekti . Oni.ine beyaz bir sayfa koydu.

* * *

Aklmda hala, eski a§k t N ahit vard1 Sabahattin'in. Oni.indeki bo§ beyaz sayfamn ba§ma "Eskisi G ibi"39 yazd 1 gene;:

adam:

"Seneler surer her gunum

Yalrnz gitmekten yorgunum

Zannetme ki sana dargimm

Ben gene sana vurgunum

Ba�kalanna gulsem de Senden uzakta kalsam da

Sevmedigini bilsem de Ben yine sana vurgunum . "

Tekrar okudu . Ozel l ikle "Ba�kalarma galsem de " dizesini c;:ok yakt§tklt buldu. Hakikaten oyleydi .

39. Besteyi Nukhet Du r u v e Al i Kocatepe birl ikte yapt1 lar. N ukhet Duru seslend irdi .

- 85 -


Nahit'e boylesine vurgunken ne Melahat kalmt§tl gi.ilmedigi ne de Maria. Hatta Ay§e ve hatta i stanbul'da birl ikte yi.izmeye gittigi lacivert gozli.i, san sa9l t o gi.izel ktz.

* * *

Yazd1g1 §iirin b irka9 kopyasm1 91kartan Sabahattin, birinin i.izerine "Size gonderdigim bu § i irin kimin i<;:in yaz 1ld1g1 malum" notunu ekleyerek zarfa koydu.

Zarfm i.izerine yenges i Mufide Erti.izi.in'i.in adm1 yaz1p postaya verdi .

$i irin ikinci kopyasm1 i se , i lk kar§t la§t tgmda kendi gibi Konya'da ogretmenlik yapacak olan Pertev Molla'ya verecekt i .

Kim ii;:in yaz1lm1§ oldugunu gayet iyi anlayacakt t can dostu da .

* * *

Gen<;: adam ya§amaya yeni ba§lad1g1 Konya'da kimlerle fikir al t§veri§ inde bulunab ilecegini di.i§i.indi.igi.inde , aklma ilk gelen §ehrin en yak tiraj a sahip olan gazetesi Yeni Anadolu'nun c;evres i oldu.

Kar§tsma 91kacag1 kim olursa olsun fark etmez, aym girginl ikle davramrd1 Sabahattin.

Kendine olan bi.iyuk gi.ivenle gazetenin kap1sm1 i;:ald1 . Yeni

Anadolu'nun sahibi ve yazan olan Cemal Bey'e40 kend ini tanltt-1 . Cemal Bey (Kutay ) tabi i ki adm1 duymu§tu gen<;: adamm. Re

simli Ay 'da hikayes i yay1mlanan birinin adm1 kim duymazd1 k i ? Tabi i ki h ikayesini yak begenmi§ti Cerna! Bey. Kend inden sadece

40. Cerna! Kutay, 1 909- 2006 y 1 1 lan arasmda ya�ad 1 - Konya doj!umlu tarihc;i . Yay 1mlanm1� yiiz seksen yed i k itab1 var.

-86 -


iki ya§ buyuk olan Sabahattin'e sayg1yla yakla§t L . Derhal i§ teklifinde bulundu .

"Yaz1 yazm, c;eviri yapm. Aklm1za ne gel irse yazabil irsiniz . . . " "O halde . . . " diye du§undi.i evine dogru yururken Sabahattin.

"Kuyucakli Yusuf a ba§lamak farz oldu." Kap1dan ic;eriye girer girmez, ye§ i l mi.irekkepli dolmakalemi

elinde sandalyesine oturdu ve masasmm uzerine bir beyaz sayfa daha koydu. Ba§l tk olarak yol boyu tasarlad1g1 iki kel imeyi yazd1 : Kuyucaklz Yusuf.

Aklmda Naz1m'm roman yazmasma <lair si::izleri , notlanni almaya koyuldu .

* * *

Konya'da i::igretmenlik yapt1g1 okul ve Yeni Anadolu gazetesi i9in <;alt§trken, istanbul ' la i l i§kilerini hi9 kesmedi gen<; i::igretmen.

\:ok sevdigi arkada§lanndan N ihal ' in "Bi.itun Ti.irkler bir ordu, kat t lmayan ka<;akt1r" mottosuyla 91kartmaya ba§lad1g1 Ats1z

Mecmua4 1 i<;in de bir §eyler yazmahyd1 . Once biraz di.i§i.inmi.i§tli Atsiz Mecmua 'ya yaztp yazmama ko

nusunu. N ihal ' in "Ti.irk" motifini i::ine 91kartmasma taktlmt§tl dogrusu . Arna sonu9 olarak bu da N ihal'di i§te . Bir motto yi.izi.inden ge<;mi§ten gelen dostlugunu bitirmesi , 1srarla yazmas1 istenen bir dergiye yaz1 vermemesi dogru olmazdt .

Tamamlanmayan <;alt§malanni koydugu kapaklt dosyay1 a<;rt . Birka9 §i irin i<;inden birini 9ekip i::ini.ine koydu.

4 1 . Sonradan 1 rkc;1 Turanc 1 gi\ri.i�leriyle Ti.i rk m i l l iyetc;i l iginin b ir numara l i i smi hal ine ge len N ihal A tstz , Atsiz Mecmua'yi I S May!' 1 93 i 'den 2 5 Eyli.il 1 93 2 'ye kadar yay1mlad 1 . Dergide Mebmet Fuad Kupri.i li.i , Zeki Ve lidi Togan, Abdi.ilkadi r i n a n g i b i i.in li.i edebiyatc;1 ve tarih\:iler yazd 1 .

-87 -


Tekrar tekrar okudu, ozenerek olgunla§t trdt "Daglar"42 ismini verdigi § i ir i . Temize <;ekti . Son bir kez okudu:

"Ba�1m dag sa�lanm l<.ard1r

Deli ruzgiirlanm vard1r

Ovalar bana �ok dard1r

Benim meskenim daglard1r . . . "

Son hali iyi geldi kulagma. Hep yapng1 gibi sofa ya c;1kt1 . Annesi pirinc; ay1kltyor, ktz karde§i

de toz altyordu. "Bir dakika, bir dakika" diye seslendi . "Yapt1gm1z i§leri b1rakm, size bir §iir okuyacag1m. Bakal1m begenecek misiniz ?"

Yiiksek sesle, vurgulara dikkat ederek okudu § i irini . Annes i ve karde§ i c;ok begendiklerini soyledi .

Odasma dondi.i, §i irin yanma koymak ic;in bir de mektup yazdt . Biraz kendinden, biraz havadan sudan bahsetti mektubunda.

Merak ettigi konularda birkac; da soru sordu. Ham ettigi zarf1 postaneye adeta uc;arak goti.irdi.i Sabahattin. "Daglar" ismini verdigi §i ir i Ats1z Mecmua'nm 15 Araltk 1 93 1

tarihli yedinci say1smda yay1mland1 .

* * *

Sabahattin, K uyucakli Yusuf i.izerine c;alt§trken, ne hikaye ne de § i ir yazmaya ara verdi .

Yeni Anadolu okurlan 8 May1s sabah1 gazetelerini ac;t:tklannda, Sabahattin'in "Bir Kadm Dalaveresi"43 ba§ l tg1 altmda tefrika ed ilmeye ba§layan hikayes iyle kar§t la§tt lar.

42. A l i Kocatepe carafi n<lan bescelen<li , Sezen Aksu carafindan seslcnd iri l<l i . 43. 8 Mayis-2 1 Haziran 1932

-88 -


Gene; yazar, t1pkt Aydm'da oldugu gibi Konya'da da dii§iindi..igi..ini..i soylemeyi , aklma geleni yazmay1 si..irdi..iri.iyordu .

Gene; yazar, hikayeye §by le ba§lamt§t l :

"Muallim olarak geldigim �ehir Orta Anadolu 'nun bozk1rla

rmda bir cilt yaras1 gibi intizams1z , kan�1k ve kirli uzamyor ve

yay 1liyordu .

S 1 tma benizli kerpi� evlerden , yapraks1z dallanm iri brumcek

ayaklan gibi geren aga�lardan ve nasi l dola�1p hareket et tiklerine

hayrette kald1gzm , hayatla alakas1 olmayan insanlardan ba�ka

bu �ehrin husus iyetleri yoktu . "

Dogru olmasma dogruydu gene; adamm yazd1klan. Kanya tam da tarif ettigi gibi bir Orta Anadolu §ehriydi .

Ore yandan, Sabahattin Konyah degild i . Geld igi §ehirde misafir say1l trd1 ve misafir ev sahibine "Ne kadar koti..i bir evde oturuyorsun ! Bu berbat yerde nast l ya§tyorsun ? Hatta, azizim sen ya§am1yorsun bi le ! " demez .

Ku§kusuz , c;ocuklar dogacaklan kenti sec;me hakkma sahip degildir. Degi§tirme imkanm1 ise c;ok az1 yakalayabi l i r.

Otuzlu y1 l larda bu Orta Anadolu §ehrinde , Sabahattin gibi istanbul'da ya§affit§, Almanya'da bulunmu§ bir tek ki§iye bile rastlamak neredeyse imkans1z gibiydi .

Tabi i ki dogrulan soylemek sorumluluk hatta erdemdir. Buna kar§t l tk, herkes bi l ir ki dogru soyleyeni de dokuz koyden kovarlar.

Aydm'dan sonra, evini yeni kurdugu Konya'dan da kovulmaktan hie; c;ekinmedi gen<;: ogretmen.

* * *

-89 -


Hikayesine sert ba§lamI§Sa da Kanya halki i tibar gostermeyi siirdiiriiyordu gene;: ogretmene. N ihayetinde , Sabahattin kentlerinin adm1 ac;:1k sec;:ik yazmamI§tl ve yay 1mlanan da yorum, roportaj fi lan degil bir hikayeydi .

Ostel ik hikayenin heniiz sadece b i r boliimii yay1mlanm1§tL i lerleyen giinlerde, "Bir Kadm Dalaveresi" ba§l ikli hikayede

ta§ra miinevverlerinin cehaletinden ve ta§raya c;:al i§maya gitmi§ bir kadm ve bir erkek ogretmenin sozde miinasebetinden, bir ba§ka deyi§le miinasebets izl iginden bahsed ilecekti .

* * *

Ku§kusuz, ta§ranm durumundan ta§rali lan degil onlara hizmet gotiirmeyenleri sorumlu tutuyordu.

Buna kar§i l tk , kalem keskin soz h1r9m olunca Konyal 1 lar, ozell ikle de Konyal t aydmlar, yay1mlanan hikayeyi her gec;en giin biraz daha fazla iizerlerine almmaya ba§ladilar.

Anadolu insanmm biriktirme huyu vard1r. Avrupalt bir §eyi begenmedigi zaman hemen soyler. Sanki ma

rifetmi§ gib i ! Anadolu insam ise begendigini soyler, begenmedigini b i r ke

narda dinlenmeye ahr. Bir ba§ka deyi§le biriktirmeye koyulur. Oste l ik , o da npki Avrupah gibi , yaptlgmm bir marifet oldu

gunu zanneder. Zaman ic;:inde Anadolu'yu en iyi anlatan yazar oldugu tesci l

ed ilecekse de , Sabahattin toylugunun kendine kurdugu tuzaga bir ad1m daha yakla§mI§t l .

Sabahattin "Bir Kadm Dalaveresi" isimli hikayes inin ilerleyen

-90-

Osman Balctgil II Yqil Murekke/i

bi:iliimlerinde de ta§ral t aydmlarm aklarmt iizerine �kme yalunda ilerleyecekti .

* * *

Gen<; yazar, kalemine egemen alma kanusunda enikanu zarluk �kiyardu. Heyecanl1 ama <;ok heyecanltyd 1 .

Yalmz kalemine degi l , i l i§kilerine de yans1yordu bu heyecan1 . Ttpkt b ir Avrupal1 g ib i , begendigini de begenmed igini de

"kiit" diye si:iyliiyar, bazk1rda Avrupa'nm gi:ibegindeymi§<.-""esine kanu§uyor, ya§tyor, yaz1yardu.

Sabahattin Almanya'da bulundugu sure zarfmda a<;1ksi:izliiliigiin, yalanstz dalans1z kanu§manm yararlarm1 ke§fetmi§ti ku§kusuz . Ote yandan, d ip lamasi kanusunu bir a kadar es ge9tigi anla§ t l tyardu .

Bu nedenle alsa gerek , kend ini uyarmaya 9al t§anlan, daha sakin almast gerektigini si:iyleyenleri , t tpkt "Bir Kadm Dalaveresi" is iml i h ikayes indeki "Nurullah Ogretmen" gibi ktzgmltkla cevapl t yardu.

Onun iyi l igi i<;in yap1lan kanu§malara kulak kabartmtyar, ele§t iri lere prim vermiyardu.

Sabahattin'in Kanya giinleri "dedigi dedik <;ald1g1 duduk" misali ak1p gidecekti .

N ereye kadar ?

-9 1 -

Nahit Hamm zihninin irice bir k1smm1 aral iks1z i§gal etse de Sabahattin i<;in a§lk olmak hava almak SU i<;mek gibi bir ihtiyac;t1 .

Her dem a§ ik olmaliyd 1 gen<; adam. En azmdan her gi.ine , yeniden a§1k olma umuduyla ba§lamaliyd 1 .

Arayan, tabi i ki bulur! Mevla'sm1 da belasm1 da.

***

Bu kez de bir ogrencisine a§lk olmu§tU Sabahattin. Yen i a§ki , i:igrenc ilerinden biri olan heni.iz on be§ ya§mdaki

Melahat't 1 . 44 i lk olarak Yeni Anadolu gazetesinde "Bir Kadm Dalaveresi"ni

okuyanlan haberdar etti bu bi.iyi.ik a§kmdan gen<; yazar. Okurlan, sozi.ini.i ettigi a§km ger<,.""ek biri oldugunu ve isminin de

Melahat oldugunu tabi i ki bi lmeyeceklerdi . Ger i kalan neredeyse her §ey dogruydu. Beria adm1 koymu§tu Sabahattin, hikayes indeki on be§ ya

§mdaki gen<; kmn adm1 .

* * *

44. Melahat Muhtar


Heyecan ic;indeydi gene; adam ve ba§ta Pertev olmak i.izere yakm arkada§lanna ve baz1 a i le fertlerine yeni a§km1 "Narin, beyaz tenl i , kumral dalgal t sac;l t" diye tarif ediyordu .

$i irler de yazmaya ba§lamt§tl ki.i<;Uk a§kt ic;in. Ye§ i l mi.irekkeb i , beyaz sayfalann i.izerinde bu kez Melahat ic;in

dans etmeye ba§lamt§t t :

"$imdi �iir bence senin yuzundur

$imdi benim tahtim senin dizindir

Sevgilim , saadet ikimizindir

Goklerden gelen bir yadigiir gibi . . . "45

Devam eden c;al t§malannt saklad 1g1 kapakl t dosyasmda biriktir iyordu c;ocuk a§kt Melahat'la i lgi l i c;al t§malanni .

Ve tab i i k ime yazarsa yazsm, her mektubunda mutlaka ki.ic;uk Melahat'tan bahsediyordu.

Bir ara istanbul'a giden Pertev'e yazd1g1 bir mektupta, a§kma kar§1 l tk gordi.igi.ini.i heyecan ic;inde anlatt t .

"Ben burada yine § iddetle 8.§tgtm. Sevgi l im gec;en per§embe gi.inu istanbul'a gitt i . . . "

Gem; adam arkada§mdan sevgil is ini istanbul 'da ziyaret etmesini, gonderdigi § i i r i ona ula§t 1rmasm1 ist iyordu.

* * *

Online gelene, del i ler g ib i 8.§ik oldugu Melahat'tan bahseder olmu§tU Sabahatt in.

45 . 1 93 2 y 1 l mda yazd 1g1 "<;:ocuklar G1b1" isi m l i �urindcn .

. 93 .

Osman Balcigil fl Yqil Miirekkep

Bunlardan biri de, Almanya doni.i§i.inde Pertev'in tant§ttrd1g1 Ay§e'ydi .

Hemen ertesi gi.in damlami§t t Ay§e'nin okuluna. Sanki di.inyanm en normal i§iymi§ gibi adresini istemi§t i .

Bursa'ya gider gitmez de ba§lam1§tl yeni arkada§ l Ay§e'ye mek-tuplar yazmaya.

Ve dogal olarak, <;oktan a§ktnt ilan etmi§ti gene; kiza. Tabi i ki kar§ 1 l ik alamam1§t l . Yine "iki gozi.im Ay§e" d iye hitap etti arkada§tna ve ardmdan

§Unlan yazd1 :

"Sana yazmakta on gun kadar ge� kald1m . Sebebi basit , be

nim her zamanki has taligzm : Yine �1gzm. Ah Ay�e , vallahi art1k

hen de �a�1rd1m , on be� on alti ya�1mdan beri �oy le bir haftac1k

olsun a�1k olmadan durdugumu hat1rlam1yorum . Mutemadiyen ,

bilafas1la ve �idde tle �zgzm . Zannetme ki oyle us runkoru �ey lere

a�k ismini veriyorum , benimkilerin her biri atqlilikte Verter ' i , 46

bakirlikte Romeo 'yu geride b1rakacak �eyler. i�in tuhaf1 her sefe

rinde ilk def a a�ik oluyormu�um gibi bilmedigim heyecanlara ve

ihtiraslara du�memdir . . . "

Sabahattin uzun uzun a§ka dair di.i§i.incelerini yazd 1ktan sonra sadede geldi Ay§e'ye yazd 1g1 mektubunda:

"Size yeni sevgilimi nas il tarif edeyim? Guzel mi , bilmem ,

hence dunyada sevilmeye layik olan mahluklann yegtinesi . 0

kendini ne kadar sevdigimi , hatta yalmz sevdigimi bile bilmedigi

46. Goethe'nin 1 774 y 1 lmda iki haftada yazd 1�1 romanm kahramam. Ge� Werther' in Ac1lan adm1 ca�1yan romanm yay1mlanmas1yla Almanya sokaklanm mavi cekec , san pantolon giyen duygulu gern;:ler kaplad 1 . Pek c;.u�u t1pki Gen<; Werther gibi int ihar em.

-94-

Osman Babgil II Yqil Murekkep

halde ben onun i�in her �eyimi , herhangi bir uzvumu f eda ede

bilirim . Size bugunlerde bir resmini yollayacagzm , kendiniz huk

munuzu verirs iniz . "

* * *

Sabahattin a§tk olur olmaz Konya'da kend ine yakm bu ldugu insanlan harekete ge<;ird i .

Yard1m istedigi aract lar, Melahat'm ailesine l isanimlinasiple Sabahattin'in duygulanndan, dl.i§lincelerinden soz etti ler.

A ile bu istege kes in bir di l le kar§ L <;1kt 1 . Sabahattin'e gore degilse de kendilerine gore k1zlan henliz <;ocuktu.

Mesele Melahat'm da kulagma gitmi§ olsa gerek, bu geli§meden sonra ogretmenine kar§t alabildigine soguk davrand1 ku�k ktz.

Gen<; adam bir kez daha y1kt lm1§t t .

* * *

Ayni gunlerde yaz1p Ay§e ve oteki yakmlarma gonderdigi "Melankoli"47 ba§hkh §i irde, yine Melahat'la i lgil i gonul kmkhg1 -nt dile getird i Sabahattin. $i irin son dortlugli §Oyleydi :

"Ne bir dos t , ne bir sevgili

Dunyadan uzak bir deli

Beni sarar melankoli

Kafamm i�erisi olur . "

47 . Ali Kocatepe'n in besteled ij!i , Onno Tuni;:'un duzenlemes in i yapt1!!1 , Nukhet Duru'nun

si:iyledil!i unlu �arki .

-95 -

On Alt1

"Bir Kadm Dalaveresi" isimli hikayesini Yeni Anadolu'da tefrika etmeye devam ederken, Kuyucaklt Yusuf lizerine <;alt§may1 da surduruyordu.

N iyeti , h ikayesinin pe§ine bu romam takmakt1 . Okul la evi arasmda mekik dokuyor, evde oldugu saatlerin

neredeyse tamamm1 masa ba§mda ge9iyordu. Arada bir karde§i <;aym1 getiriyor, yemek zamanlannda annesi

kap1smdan ba§mL uzanp "Haydi sofraya" diye ultimatom <;ekiyordu. Bi l iyordu ki , eger s1kilanmazsa masasmdan kalkmaya pek ya

na§miyordu oglu.

* * *

Arada bir d 1§anya <;1kt1g1 da oluyordu. Onlardan biri de 5 May1s ak§am1 Zabitan Yurdu'nda ger<;ekle

§en baloydu. 8 May1s tarihinde, Yeni Aruuiolu'da tefrika etmeyi surdurdugli

"Bir Kadm Dalaveresi"nde tam da 5 May1s ak§am1 ger<;ekle§en balonun bir benzerinden uzun uzun si::iz etti gen<; yazar.

Anlatnklan hayal urlinli degi l de baloda ya§ananlar lizerine kurulduysa, bell i ki Zabitan Yurdu'nda hi<; de ho§ olmayan saatler ge<;irmi§ti .

Oyle ya da bi::iyle hayat slirliyor, i<;inde kendinden, Beria adm1 verd igi ku<;Uk Melahat'tan ve istanbul'da kalan buyuk a§ki Ay§e's inden bahisler a<;r1g1 hikayes i , tefrika edi l iyordu.


Kuyucakli Yusuf da si..iratle insan oni..ine r;1kmaya ham hale geliyordu bu arada.

Yazmakta oldugu i lk romam ir;in c;:ok titizleniyordu gen<; yazar. Tekrar tekrar ba§a doni..iyor, okuduklarmm i..izerini r;iz iyor,

yenisini yaz1yor, begenmiyor yeniden yaz1yordu. Naz1m'm tavs iyes ini tutmu§, kollanm bu kez roman i..izere s1-

vamt§tl ciddiyetle. Ne kitab1 okuyacaklara ne de ustas 1 Nazim'a mahcup olmak

istiyordu.

* * *

Kuyucakl t Yusuf okullar tatil olunca yay1mlanmaya ba§layacakt1 . Sabahattin, okul yi..iki..i azalmca kendini ti..imi..iyle romanma ver

mi§, bitirmi§ oldugu k1s1mlan bir dosyaya koyup Yeni Anadolu'nun

yolunu tutmu§tu . Cemal Bey, Sabahatt in' in yazmaya ba§lamas1yla birl ikte gaze

tesinin tiraj mm artt1gmm farkmdayd1 ve bundan bi..iyi..ik bir memnuniyet duyuyordu. Hakkmda dunya kadar ileri geri laf edilse de, gen.; ogretmenin kendi i<;in bulunmaz bir nimet, adeta altm yumurtlayan bir tavuk oldugunun farkmdayd1 .

Yazd1klan Resimli Ay ve Atsiz Mecmua gibi ulusal olr;ekli mecmualarda yay1mlanan bir yazarm, Konya'nm yerel gazetes i Yeni

Anadolu'nun satt§lanni art1rmas1 gayet anla§ t l tr bir durumdu. Konya'nm en yi..iksek t iraj l t gazetesi olmasma kar§m, halk ara

smda onceleri pek laf1 ed ilmeyen Yeni Anadolu, yetenegini ulke <;apmda kamtlamt§ gen.; yazar sayesinde, herkes tarafmdan konu§ulur hale gelmi§ti .

* * *

- 97 -


Bu nedenle, Yeni Anadolu'nun sahibi Cemal Bey, Sabahattin' i kar§tsmda el inde romanmdan birkac; parc;ayla goriince her zaman oldugundan biraz daha fazla miiltefit davrandt .

Online konulan boliimleri okumadan "Tabii ki romanmm hemen yayma sokacag1m Sabahattin Bey. S iz siiratle devamm1 yazm lutfen" dedi .

Kuyucakl1 Yusuf u , Sabahattin gazeteden aynld1ktan hemen soma okudu Cemal Bey.

Yazilmt§ boliimlerden, gelecekte oniine neler konulacagm1 ongormeye c;alt§t L gazetenin sahibi .

<;ok etki lendigini once kendi kendine it iraf etti . Soma bunu Sabahattin'e de soyleyecekti .

Roman, gene; yazann hikayelerinde oldugu gibi , y ine Anadolu'yu anlauyordu.

Ote yandan dart ba§ L mamur, buram buram a§k kokan bir romand1 Kuyucaklr Yusuf.

Cemal Bey kitabm ilk birkac; boliimiinii okurken, romanm kahramanlan Yusuf'la e§i Muazzez' in, sayfalardan c;1k 1p, kar§tsma d ikildigini dii§iindii. Ete kemige buriinmii§, oniindeydi ler i§te.

Ne sadece naturalist bir romand1 okudugu ne de a§k iizerine yaz1 lmt§ bir dram.

Romanm i.izerine kuruldugu Yusuf karakteri , kasabaya hakim olan efendilere ba§kald1ran, onlarla «;at L§maya giren gerc;ek bir halk kahramanm1 canlandmyordu.

Romanm oteki karakterlerinden Selahattin Bey' in bir tuzakla kumar masasma mi.iptela edi lmes i ve e l indekinin avucundakinin almmasmda olsun, Ali 'nin oldi.iriilmesinde olsun, si.iregiden namus meseles inde olsun, hep a§k on plana c;1kar gibi goriini.iyorsa da kazm ayag1 oyle degild i !

-98 -

Osman Balctgil II Ye1il Miirekkep

Sabahattin romanmda, gi.ici.i e l inde tuttugu i<;in herkese ba§ egdirebi lecegini sanan a§ag1l ik kasaba yi:inetic i lerini , nobran e§raf1 ele almt§ , bunlann kendini bilmez, ki.istah davrant§lanm ard 1 ardma say 1p di:ikmi.i§ti.i.

Bu ki:iti.i insanlara boyun egmeyen Kuyucakli Yusuf, sonlara dogru romana bir ba§kaldm ruhu verecekti anla§ t lan.

Gazetenin patronu, Yusuf'un i.izerinden Sabahattin' in gbri.i§lerin in kanatlantp gi:iklere u<;tugunu h issett i .

Alttan alta bi.iyi.ik bir ktskan<;l ik duydu ! Ne s i radan bir a§k h ikayes i , ne fantastik bir macera ne de

sadece olup biteni anlatan bir Anadolu romamyd1 Kuyucakli Yusuf.

Sabahattin, Kuyucakh Yusufta sosyal meselelere parmak bas1yor1 bunlan fe lsefi ve s iyasi bir bakt§la ele al iyordu.

* * *

Tam da Cerna! Bey' in di.i§i.indi.igi.i gibi , Kuyucakli Yusuf tefrika edilmeye ba§lamr ba§lanmaz elden ele, d i lden dile dola§ tr oldu.

"Bir Kadm Dalaveresi"nin ters ine, yeni tefrika edi lmeye ba§layan romamyla bu kez Konyal ilarm kalbini kazanmt§ gibi gi:iri.ini.iyordu Sabahattin.

Yolda gi:irenler eskis ine nazaran daha bir istekl i selam veriyor, yolun Cite yanmdan ko§up tebrik etmeye geliyorlardt .

Hatta bazen akt l isteyenlerle bir ki:i§eye <;eki l ip si:iyle§tigi bi le oluyordu gen<; yazann.

Keyfi yerine geldi tekrar Sabahattin' in.

* * *

-99-


iyi ve ki:itii kavramlarma, eger insan hayat1 i<;in kullani l tyorsa, pek de it ibar etmemek gerekir. C::unkii bu iki Zit kavram birbirinin karde§idir, genel l ikle e l ele dola§tr.

Sabahattin, Kuyucaklz Yusufla ilgi l i olarak gi:iklere <;tkamltp ald1g1 alkt§lara sevinirken, bir felaketler silsi lesinin yakla§makta oldugunun farkmda degildi .

Bir ara uyarma geld i , i stanbu l 'a kai;t t . Naz 1m1 1 , Sertelleri gi:irecekt i .

Aklmda tabi i ki izmir'de ve istanbul'da bulu§tugu , Almanya macerasmdan arkada§t Melahat da vardt .

Once Melahat'a telefon etti . Etraftan sesler geliyordu, biri leri vard1 arkada§mm yanmda. Durmadan "Mektup yaz Sabahattin" deyip duruyordu Melahat. Gen<; adama, istanbul 'da bulundugunu , kendini gbrmek is-

tedigini si:iyletmedi bile, bir zamanlar yedigi i<;tigi ayn gitmeyen sevgil i arkada§t .

C::ok cant s1ktld1 gen<; adamm. istanbul'da, z iyaret etmek istedigi herkesle g6rii§tii Sabahattin. Melahat hari<;. Kalbi kmk di:indii geriye .

* * *

Konya'dan, Melahat'a b i r mektup yazdt . Zarfm i<;ine, Melahat'm evlenmeyi dii§iindiigii zamanmda

kendisine hediye etmi§ oldugu kitap ve bir de bo§ kag1t koydu. "Bana yazmak istersen yaz ! " diye bir de not ekled i . Uzunca bir mektup geldi arkada§mdan . "Birbirimize danlmamtz miimkiin degil" diye yazmt§tt Melahat. Sabahattin, her §eyin nas 1 l da degi§tigini dii§iindii.

- L OO-


Bir zamanlarm ipeksi muhabbetleri, etv1l c1v1l sohbetleri nas1l da s1radanla§ffil§t l .

Ne i..irkek Melahat kalmt§tl bugi..ine gelindiginde ne de saf, temiz, arkas1 nas 1 l gelecek d iye di..i§i..ini..i lmeden kurulan ci..imleler.

* * *

Sonraki gi..inlerde, istanbul 'dayken, Melahat' 1 gormeyi yine istedi Sabahattin.

Bir not kaleme ald 1 , postalad1 . Notuna kendi kald1g1 adresi de yazd1 .

On gun si..ireyle kap1 c;alm1r, postac 1 gelir diye bekledi . Gelen giden olmad1 . Bir hafta sonu sekiz on ki§ i Sanyer'e geziye gittiler. Cahide, $erif, Nezahat, Pertev'in bir akrabas1 olan Alman Cerni!,

i lhan, $evket, bir curcuna bir kiyamet. Orada gordi..i Melahat ' 1 Sabahattin. Kollan <;1plakt1 , <;1plak ayaklarma ham iskarpinler giymi§ti .

N i§anhsmm yanmdaydi . Adam §Oforle pazarl 1k ediyordu. Goz gaze geld i ler. K 1zgmd1 Sabahattin. Ba§tnl �'ev ird i .

Sonra pi§man oldu. Konya'ya doni..ince i lk i§i Melahat'a bir mektup yaz1p, ay 1p

ett igini soylemek olacakt 1 .

- L O I -

On Yedi

Vurulan kap 1y1 a<;maya Sabahattin'in ktz karde§i gitmi§, odasmda <;al i§makta olan agabeyine "Sana bir tebligat varmt§, imzan laz1mm1§" diye haber getirmi§ti .

Gen<; adam "Hay1rd1r in§al lah" d iyerek <;al i§ma masasmdan kalkt1 , mi.itereddit ad1mlarla sokak kap 1sma ula§t I . Postacmm uzatt1g1 kag1da bakt1 .

Ozerinde "ihtamame" yazan zarf1 alip a<;tt . Maarif Vekil i S . Zeki imzas1yla geldigini gi:iri.ince cam s 1ki ld1 . Yazmm ba§ma 6 Temmuz 1 93 2 tarihi anlmt§tl .

Gen<; adam postac1y1 bekletmemek i<;in, gi:isterdigi yeri imzaladt . Kap1y1 kapattl ve ald 1g1 ihtarnameyi hemen orac1kta okudu:

"5 May1s 1 93 2 gecesi sarho� bir halde baloya ge ldiniz ve ora

da bulunan K1z Muallim Mektebi Frans1zca Muallim Vekili Ti

raje Hamm'a yapt1gm1z muteaddi t dans teklifierinizi reddetme

s inden hiddetlenerek Tiraje Hamm' m masasma mutemadiyen

bakmak ve etrafmda dola�mak , laf atmak , sus tali bir i;:akiyla

oynamak . . . "

"Eyvah ki ne eyvah ! " d iye di.i§i.indu gen<; adam. 0 noktaya kadar yazilmt§ olanlar ti.imuyle iftirayd1 . Hayat1 boyunca bir tane bi le sustal i <;akLS L olmami§tL Nefret

ederdi i.istel ik ihtamamede tarif edi len ti.irden erkeklerden .


Mektubun devam1 da yenil ir yutulur gibi degi ldi . Bir yerinde §Unlar yazt l 1yd 1 :

"Tiraje Hamm'a , Sukufe ve kendinize muallim Nurullah

mus tear is imlerini vererek Yeni Anadolu gazetes inde roman

§eklinde yazd1gm1z anla§i lm1� t1r . . . "

Anla§tlan, maarif vekil ine Zabitan Yurdu'nda ger�kle§en balo geces i olanlar bin bir abamyla anlanlmt§, i.istel ik tefrika hikayesinde yaz 1 l 1 olanlar da Maarif Veki l i S. Zeki Bey tarafmdan ger�kmi§ gibi alg1lanmt§tl .

Tamam "Bir Kadm Dalaveres i"nde iki i::igretmenden bahsed iyordu Sabahattin ama ne kadm kahraman Tiraj e Hantm'dt ne de erkek kahraman kendi . Es inlenmeler si::iz konusu olabi l ird i ama maarif veki l inin bunu ger�k kabul etmesi anla§ t l t r bir durum degild i .

"Demek . . . " d iye di.i§i.indi.i Sabahattin. "Birileri olup biteni vekil beye farkl t anlatmt§ ."

Sabahattin i.izerinde "ihtarname" yazan metni birka9 kez daha okuduktan sonra, istenen savunmay1 kaleme almak i9in masasma oturdu .

Ger�gi anlatt1gmda, Maarif Vekili S. Zeki'nin ikna olacagmdan emindi .

* * *

Belalarm arka arkaya gelmek gibi bir huyu vard1r. Kuyucakli Yusuf tefrikalar halinde yay1mlanmaya devam ede

dursun, Sabahattin Yeni Anadolu gazetesinin e§igini a§mdmyor, Cemal Bey'den birikmi§ a lacagmt tahsi l etmeye yalt§ tyordu.

-103-

Osman Balcigil If Ye�il Murekkep

Buna kar§t l tk gene; patron Sabahattin'i savsakl tyor, Kuyucaklz

Yusuf u tefrika etmeyi de si.irdUriiyordu. Ziyaretlerinden birinde "Alacag1m1 vermezseniz, s ize romanm

devamm1 getirmeyecegim" dedi Sabahatt in. Cemal Bey "Getirirsiniz canim" fi lan gibi laflar etti . Oysa, Sabahattin kararl tyd1 . Yeni Anadolu gazetesinde, eldeki bUtUn tefrikalar yay 1mlan1p

sonuncusu yayma konu lunca, Cerna! Bey Sabahattin' i evinde ziyaret etmeye karar verdi .

Kap1sm1 <;a.lip "Bir c;aymlZI i<.-meye geld im" dedi . Gene; ogretmen gazetenin patronunu mUtevaz1 odasma buyur

etti . Karde§inden kend ileri ic;in <;a.Y demlemesini istedi . Biraz havadan sudan konu§tular. <;aylar ic;i l i rken Cerna! Bey "elinin stkt§tk oldugunu" soyledi . Sabahattin tam kar§I c;1kacakken, ba§ka soyleyeceklerinin de

oldugunu belirtircesine devam etti gazetenin patronu . · "Bana biraz daha mUsaade edin Sabahattin Bey. Mutlaka ha

mda yaz1 lm1§ boliimler vard1r. Verin §imdi onlardan birkac; tane daha, dUzen bozulmasm."

Gene; yazar karanni c;oktan vermi§ t i . Para a lmadan, Kuyu

caklz Yusuf un tefrika edi lmeye devam etmes ini istemed iginin alt tnt c;izd i .

Cerna! Bey "Peki o halde" ded i tehdit kokan bir ifadeyle . Kap1dan c;1karken de "Yanlt§ bir i§ yaptm Sabahattin" ded i . i lk kez "bey" dememi§, senl ibenli konu§ffiU§tU. Aldmnad1 gene; yazar. Onu i lgi lendiren, ilk romani olan Kuyucakli Yusufun sadece

ilk yirmi altt bolumlinlin Yeni Anadolu gazetes inde yay1mlanmas1 , bir ba§ka deyi§le yanm kalmas1yd1 .

- 1 04 -


Cerna! Bey' in ki.iplere binmesi , intikam tamtamlanni yilmaya ba§lamast umurunda bile olmazdt .

Heni.iz, ozell ikle de ta§rada " intikamm soguk yenen bir yemek oldugunun" farkmda degi ld i gen<; yazar.

* * *

Bir okul doni.i§i.inde, karde§i tarafmdan, Melahat'tan gelen cevap mektubuyla kar§t land1 gen<; adam.

istanbul'dan Konya'ya doni.i§i.inde kaleme kag1da sart lmt§, yi.iz c;evird igi i9in bir ozi.ir mektubu do§enmi§ti Melahat'a ya hani, onun cevab1yd1 gelen mektup:

"Karde�im Sabahattin , mektubun eski adresime gi.ttigi i<;in

elime ge<; ge ldi . Ge<;irdigin felaketlere samimi olarak miUeessir

oldum . Bundan sonra hayatmm daha sarsmtmz ge<;ecegini umit

ederim . B iliyorsun ki ben ni�anlzyzm ve ilk fzrsatta evlenecegiz .

Ben de artzk birbirlerini sevenlerin birbirlerinden ba�ka arka

da� lan olmamasz lazzm geldigi kanaatindeyim . Bunun i<;in sana

bundan sonra mektup yazmayacagzm . Ede bi sahadaki muvaff a

kiyetlerini gormekten her zaman memnun olacagzm . Beni yanlz�

anlamayacagznz umit ederim Sabahattin Bey Karde�im . "

Melahat mektubunu tamamlad1ktan soma aklma gelmi§ olsa gerek bir de not di.i§mi.i§ti.i kenara bir yere :

"Beni gayet i y i anlayacagznz , asla yanlz� anlamayacagznz bili

yorum . Beni anlzyorsun degil mi? "

-1 05-


Almanya'ya giden trende ba§lay1p Berl in'de , Potsdam'da, izmir'de , istanbul'da kah gorii§erek, kah mektuplarda siiren arkada§hgm, dostlugun boyle kest irmeden yaz1lan bir mektupla bit i r i lmesi <;ok ama c;;:ok canm1 s 1kt1 .

Melahat'tan gelen mektubu tekrar tekrar okudu Sabahattin. Yerli yersiz kullanilan "karde§" sozciikleri, "bey" laflan ve "bir

birlerini sevenlerin birb irlerinden ba§ka arkada§lan olmamas1 laz1m geldigine" dair o "mi.ithi§" di.i§iince , Yusuf ile Muazzez ac;1smdan yakla§t ld1gmda ise alabi ldigine sars1 lmasma yol ac;tt .

· 1 06-

On Sekiz

Dedik ya belalann arka arkaya gelmek gibi bir huyu vardir diye . Tam da oyle oldu.

Okul lar yeniden a<;:1 lm1§ 19 3 2 - 1 93 3 de rs y1h ba§lamt§t l . 26 Aral ik gi.ini..i , kar kiyamet okuluna giden Sabahattin, polisler

tarafmdan gozaltma almd1 , Emniyet Mudi..i rli..igi..i 'ne goti..iri..i ldi..i , tutukland1 ve derhal Kanya Hapishanesi'ne sevk ed ildi .

Etraftak i yetki l i lere "Nedeni ne ?'' diye sordugunda, "Gazi Mustafa Kemal Pa§a'ya hakaret" cevabm1 ald 1 .

Oi..inyas1 ba§ma y1bld1 . Mesele <;:ok gegneden a<;:1ga c;1kacakt1 . Savc 1 , 1 932 'nin ortalannda, yani Kuyucakli Yusufun tefrika

ed i ldigi tarihlerde, katild1g1 bir ev toplant 1smda, Sabahatt in'in ettigi baz1 laflan ileriye si..iri..iyordu.

iddianamede , aym toplant 1da bulunan Ogretmen Mustafa Bey, Remzi Bey ve Mehmet Emin Bey tamk olarak gosteril iyordu .

Sabahattin, "intikamm soguk yenen bir yemek oldugunu" i§te tam da o an ogrendi .

Mustafa, Remzi ve Mehmet Emin , her i..ic;i.i de Yeni Anadolu gazetesinin mi..idavimleriydi . Uc,ii de Cerna! Kutay'm yakm1yd1 .

Demek mahkemede kar§Isma diki lecek, ezberden okudugu bir §i irle Atati..irk'e hakarette bulunduguna §ahit l ik edeceklerdi .

Hani "U<;: §ahit bu! adam astmrsm" lafi var ya, sanki ger<;:ek olmu§ gibiydi .


Savci , iddianarnesinde son ve en onernli kozunu en sona saklarn1§tt . Bir §i ird i bu:

"Ciimlesi beli der enelhak-dese

Hilla taparlar m1 koca terese? ismet girmedi mi hiila kodese?

Kel Ali'nin boynu vurulm� mudur? "

iddiaya gore, bu §iir de Sabahattin Bey tarafmdan Yeni Anadolu

gazetesine yay1rnlanrnak uzere veri lrni§, fakat Cerna! Bey tarafmdan yay1rnlanrnaya uygun bulunrnarn1§t l . Gerekirse , gazetenin sahibi Cerna! Bey de konuyla ilgi l i §ahitl ik yaprnaya hamd1 .

* * *

Sabahattin'in i lk duru§rnas1 7 Ocak'ta gen;:ekle§ti . Bunun ic;in Pertev ba§ta olrnak uzere baz1 arkada§lan istanbu l'dan Konya'ya gelrni§, yanlarmda bir de avukat getirrni§lerdi .

Mahkerne ba§lad1 ve Sabahattin avukata si::iz b1rakrnad 1 . Kendi kendini rnudafaa etti .

�i irin ba§hgmm "Mernleketten Haber" oldugunu arna ic;inde tek bir kelirne bi le Gazi ya da Ataturk lafmm gec;medigini si::iyledi .

Uzun uzun Cerna! Bey'le ba§mdan gec;enleri anlatt 1 . Gazetenin satl§ml art1ran, rornam Kuyucakli Yusufun tefrika

edi lrnesine izin verrnedigi Cerna! Bey'in kend ine du§rnanhk ettigini , §ahitlerin de onun yakm1 olduklanm si::iyled i .

Mahkerne, Konya'da i::igretrnenl ik yapt1g1 ic;in , Sabahattin'in arkada§l Pertev' i de dinled i .

- 1 08-

Osman Balc1gil II Ye�il M iirekkep

Gen<; adam, can dostunu kurtarmak i<;in canla ba§la <;alt§ttysa da ba§anh olamad1 .

* * *

Pertev mahkemeden soma ortak arkada§lan Ay§e S1tkt'ya yazd1g1 mektupta o gunu §6yle anlam:

"Sabahattin ' in macerasi pek bu kagzda sigacak gibi degil , ol

duk�a uzun . Yalmz mahkemesinin pek heyecanli ge�tigini soyle

meliyim . Tatil giinlerine tesaduf ettigi i�in salonu orta mektep ,

lise ve muallim mektebi talebeleri dolduruyordu . Sabahattin ol

duk�a giizel numaralar yap ti . 0 kadar ki , kendi bile heyecana

du�tii . i lk celse tam be� bu�uk saat siirdii . . . "

Hakikaten guzel bir savunma yapmI§, §iirlerinden baz1 omekler bile okumu§tU Sabahattin.

Arna sonu<; nafileydi . Bir sene hapis cezasma <;arptmlmt§tL . 26 Arahk'tan bu yana, yani yirmi iki gundur yatt1g1 hapis da

mmm yolunu tuttu. Daha yatacak on bir ay ve sekiz gunu vard 1 .

* * *

Yabanc1s1 olmad1g1 hapishaneye, uzunca b i r sure i<;in konulunca karalar baglad1 gen<; adam.

Hemen ertes i sabah, yani 8 Ocak'ta kaleme kag1da sanld1 ve Ay§e'ye "Dans1 dostlar ba§ma, kolay hazmedil ir §eylerden degil" diye yazd 1 .

- 1 09-


Kanya Hap ishanesi'nin tahammi..i l fersah bir yer oldugunu, sekiz yi..iz mahkumun burada 9i le doldurdugunu anlam.

Sonra lafi "hi..ikmi..i temyiz edecegine" getirdi Sabahattin. Mektupta bir nokta vard1 ki oras1 sadece Ay�e'nin degi l oku

yan herkesin i<;ini kamrt1rd1 :

"Tam u� yuz atm1� be� gun hapishanede ya�amak , arkada�

larm yard1m1y la karmm doyurmak ve �1kt1ktan sonra ne olaca

gm1 bilememek . . . "

Gen9 bir ogretmen, tanmm1� bir yazar i<;in feci bir doni..im noktas1yd1 ku§kusuz Konya'da hapse ttktlm1§ olmas 1 .

B ir yolunu bulup kurtulmay1 di..i§i..indi..i Sabahattin. Temyize ba§vuracaktt . Oturdu, ba§mdan geyenleri , kendine oynanan oyunu, Cemal

Bey' in meseleyi sadece intikam amac1yla mahkemeye ta§td 1gm1 , §ahitlerin hepsinin onun yakm1 oldugunu sayfalar dolusu anlatt1 .

isteginin ters i oldu. On iki ayl tk cezas1 cm dart aya 91kart1ld 1 .

* * *

Konya'ya yeni ve bi..iyi..ik umutlarla ge len, ard 1 s1ra annesi ve ktz karde§ini de si..iriikleyen Sabahattin, manevi olarak arkada§larmdan ve ogrencilerinden destek gorse de maddi anlamda s1fm ti..iketmi§ti .

Parastz kalan annesi ve ktz karde§i , <;aresizlik i<;inde evlerini Edremit'e geri ta�1ma karan aldt lar.

· L IO-


Sabahattin, onlarm hayatm1 kotli etkilemi§ oldugu ic;in daha da c;ok uzuldu.

Ne yazik ki el inden hic;bir §ey gelmiyordu.

* * *

Hapishanede de olsa ya§iyordu ve c;1kmam1§ canda Limit vard1 . Gene; adam, t1pki Aydm Hapishanesi 'nde oldugu gibi kendini

dli§Linmeye verdi . Durmaksmn notlar ald1 . Kuyucaklz Yusufun Aydm Hapishanesi 'nde fi l izlenmes i misal i ,

Kanya Hap ishanes i 'nden de i lham anlammda nasibini alacakt1 . Bu hapishaneden dagarc 1gma katacag1 en b i l inen hikaye

"Candarma Bekir"di .48 Hikayeyi aym kogu§ta yamg1 Hali ! Efe'den dinledi gene; yazar

ve iki y1l kadar sonra Ankara 'da kaleme ald1 . �oyle ifade edecekti "Candarma Bekir"in giri§inde hikayes inin

oykusunu : "Hapishanede <;all i Hali! Efe'ye hep sorard1m: 'Sana neden

yliz bir sene verdiler? Ne haltlar kan§t1rdm?' diye . 'Asmad1klarma §Likur efendi ! ' diye cevap verir, sinsi sinsi gulerdi. Birkac; kere , vukuatm1 i::igrenmek ic;in s1ki s1ki sordum, nihayet

ba§mdan savar gib i , 'Devier benden iki ba§ibozuk, bir candarma, bir mavzer, iki at soruyor' dedi . "

Ve <;all 149 Hal i ! Efe , hikayesini sonunda Sabahattin'e anlam. Evet bir e§k1yayd 1 Hali! Efe . Peki onun bu yola dl.i§mes inde ,

ba§kalarmm hie; mi suc;u yoktu ?

48. 1 935 y i l mda yay 1mlanan Degirmen isun l i k 1 tabm<la yer ald 1 .

4 9 . Denizl i 'n in onemli merkezlerin<len b i r i o l a n <;:al bugun bele<liyed i r.

- I l l -

Osman Balcagil II Ye�il Murekkep

Sabahattin, t1pkt Kuyucakh Yusufta oldugu gibi "Candarma Bekir" is imli h ikayesinde de Anadolu'nun biiyiik meseleleri iizerine kafa yordu.

N iyeti , e§ktya ad 1 konulup hap is dam ma attlan insanlann kaderinin en ba§tan bel l i oldugunu gozler oniine sermekti .

insanlan e§kiyal iga iten as 1 l neden top lumsal adalets izl ik , bozuk diizen, giicii el inde bulunduranlann zorba davrani§lanyd 1 . Gen;egi, ornekleriyle anlatmal iyd 1 hikayesinde Sabahattin.

Devletin egemenliginin her yere ula§amamas1 , neredeyse biitiin yerle§imlerde yoresel giic; odaklarmm ortaya c;1kmasma yol ac;1yor, bu da sonuc;larm1 insanlarm horlanmas1 , a§agi lanmas1 , ist ismar edilmesi olarak veriyordu.

Sabahattin, Kuyucakh Yusuf is imli romanmda oldugu gibi "Candarma Bekir" isimli hikayesinde de tam bir "toplumcu gerc;ekc;i" yazar portresi c;izecek, koca Naz1m'm ayak izlerini takip edecekti .

· 1 1 2-

On Dokuz

Kanya Hapishanesi 'nde be§ ay kalan Sabahattin, 1 2 May1s 1 933 tarihinde giinii Sinop Hapishanes i'ne nakled i ld i .

Kii<;i.ik ve <;nk kalabal tk olmayan yeni kogu§unda etrafa goz gezdird iginde <;nk cant s1ktld1 gen<; adamm.

Neyse ki oteki kogu§larda ahbapl tk edebilecegi s iyasi su<;lular oldugunu bi l iyordu. Onlann da <;ngu , ttpkt kend i gibi siyaseten t1ktlm1§lard1 i<;eri.

Ad i su<;lardan yatanlarm her biri , hikaye olarak <;nk i lgin<; ge<;mi§lere sahip olsalar da, bir arada olmak isteyecegi son ki§ilerd i ku§kusuz.

Gen<; yazar, ipten kaz1ktan kurtulmu§ bu giiruhla, hapishanenin, Karadag isimli boliimiiniin ikinci katmda kalacakt 1 .

* * *

Kap1dan girer girmez etrafa bir goz gezdird i ve gardiyanm gosterd igi yataga uzantp gozlerini kapattt Sabahattin.

"Heps inin bir hikayesi var" diye dii§iindii. Az sonra da "Peki oglum Sabahattin, sen in hikayen ne ?" di ye

sordu kendi kendine. istanbul'daki iki gozii Ay§e'sini ayn tuttu. Onu aynca dii§iin

meli , hatta hemen bugiin oturup bir mektup yazmal tyd1 . Melahat'm gonderdigi tats1z mektup nedeniyle , Ay§e'nin yeri

goziinde daha da biiyiimii§tii.


"Evet . . . " d iye tekrarlad 1 . "Hemen az sonra kalktp Ay§e'ye bir mektup yazay1m."

Arna ondan once di..i§i..inecekleri vard 1 . Hani kend ine "Peki oglum Sabahattin senin hikayen ne ?"

d iye sormu§tu ya hani, bu sorunun cevabm1 arayacakt1 .

* * *

Akima i lk , istanbul 'un Oskudar'mda bulunan Doganci lar Fi..iyuzat- 1 Osmaniye Mektebi ge ld i . Haya! meyal hat1r l 1yordu o gi..inler i .

Ardmdan <;anakkale'ye ta§ Lnffit§lar, orada iptidai Mektebi 'ne kaydolmu§tu. <;anakkale Sava§L nedeniyle kapanan okul , babas1 ve oteki subaylann qabasiyla yeniden a<;:t lmt§, Turk<;:e derslerini p iyade yi..izba§LSL olan babas1 Selahattin Bey vermeye ba§lamt§tt .

Dort sene kalm1§lard 1 <;anakkale'de . Bombalar altmda, korku ic;inde o koy sen in bu koy benim ka<;:1p durmu§lard 1 .

Yatagmda, gozleri kapa l i dal ip g i tmi§ t i Sabahatt in sava§ y 1 l lanna . . .

Patlayan bombalar, sulara gomi..ilen gemiler, can havliyle kty1ya ula§maya <;ali§an askerler . . .

Ya o gecenin b i r saatinde kend ilerini uykuda yakalayan tayyarelere ne demel iyd i !

Yatak ktyafetlerini <;ar<;abuk degi§t irmeler, kendilerini pabuc;suz sokaga atmalar . . .

Daha fazla tutunamamt§lard1 <;anakkale'de . izmir'e go<;:mi..i�lerdi . Y1l 1 9 1 8'di . Dort y 1 l kadar sonra babas1 da ordudan aynlacakt 1

zaten .

- 1 1 4 -


"Zaval l 1 babam" diye di.i§i.indi.i gene; adam. ikide bir intihara te§ebbi.is eden sinir hastas 1 bir e§ , kekeme bir c;ocuk . . . 50

Bu §artlar arasmda denenen tiyatro i§letmecil igi, gazinoculuk . . . Ardmdan izmir'in i§gal i v e be§ paras1z olarak, Sabahattin' in

anneannesinin ya§ad 1g1 Edremit 'e doni.i§. Gene; adam, di.i§i.incelerinin bu noktasmda annesine ozel bir

parantez ac;:u . i zmir'de b i leklerini kesmes i , Edremit yolculugu esnasmda

kendini vapurdan atmaya kalkmas1 zihninde derinlemesine yer etmi§ti .

Ve tabi i bir de babas 1yla annesi arasmda si.iregiden ti.ikenmez kavgalar.

Annesi sinir hastas1 oldugundan, babasm1 hep daha yakm bulmu§tu kendine Sabahattin.

Durdu . Biraz daha derin lere indi . Yoksa , annesi kardqine kekeme oldugu ic;:in daha c;:ok sahip

91kmt§ ve Sabahattin de bu nedenle mi babasma daha yakm durmu§tu ?

"Oyle olmalt" diye soylendi . Karde§ler arasmda meydana gelen herhangi b i r tats1zl1k du

rumunda, suc;:lu kim olursa olsun annesi kend ini suc;:lu bulmu§tu . BU.ti.in bu curcuna ktyamet arasmda ktz karde§ i 5 1 di.inyaya

gelmi§t i . Biraz atlayarak s1gayarak ama hep uzak gec;:mi§i hat1rl 1yordu

Sabahattin. Babasmm ekmek parasm m pe§inde 9er9i l ik yapttg1 gi.inler . . .

Dalga l 1 san sac;:lan nedeniyle kom§u larm kendine "Sabah Ytld1-z 1" demeleri . . . Okulun ve mahallenin ha§an <,-'Ocuklan . . . Dahi l

S O . Fikrec !;lenyuva S 1 . Siiheyla Conkman

- l l 5-

Osman Balcagil II Ye�il Murekkep

olmaktan ozenle kac;md 1g1 hoyrat oyunlar . . . Boyle zamanlarda eve kac;1p k i tap okumalan, res im yapmalan .. .

* * *

Hi.iseyin e linde b i r c;ay bardag1yla "Kalk hele, merhaba de arkada§lanna" d iye di.irti.iklemese , daha kim bil ir neler hat1rlayacakt1 gene; adam.

Korkarak ac;t1 gozlerini. Bir dolu merakh goz kendine baktyordu. Yerinden kalkt1 , kogu§ arkada§lannm tek tek el lerini s1kt1 1 isimlerini sordu ve kendi ismini soyledi .

Sonra hikayesini anlam. Ogretmen oldugunu, Almanya'da egit im gordi.igi.ini.i, Aydm'da

ve Konya'da hapis yamgm1, Konya'dan da Sinop'a gonderild igini nedenleriyle birl ikte bir c;1rp1da ozetledi .

Yeni arkada§lan hep bir ag1zdan "Allah kurtarsm" deyince oturdugu yerden kalkt t , gidip tahta bavulunu ac;t1 .

Ne tahta bavuldu bu ama ! Kendini Almanya'ya goti.irmi.i§, geri getirmi§, Aydm'a,

Konya'ya ta§tffil§ ve §imdi de Sinop'a ula§ttrmt§tl . "Ula§tlrmaz olsayd111 d iye soylendi gene; adam, bavul muhtevi

yatm1 yatagmm i.izerine dokerken. Birkac; ic; c;ama§m, c;orap, kazak ve bir dolu kitap doki.ilmi.i§ti.i

yatagm i.izerine. Sabahattin kogu§ arkada§larmm §a§kmhk dolu bakt§larmm

arasmda, kitaplanm ranzasmm yakmmda, bo§ buldugu her yere yerle§tird i .

<;ogunlugu okuma yazma bi le bi lmeyen mahkumlar, Sabahattin'in kitaplanm gori.ince c;ok §a§1 rd 1lar.

Etraftaki lere al t§tr ah§maz temiz b ir kag1t c;1kard1 Sabahattin.

- 1 1 6-


Ye§i l mi.irekkepli kalemiyle, S inop Hapishanesi'nden ilk mektubu Ay§e'sine yazd i .

$oyle diyordu mektubunun bir satmnda:

"Sana yazmak benim i�in hi� olmazsa ki tap okumak kadar

laz1m . . . "

* * *

Sabahattin Sinop Hap ishanes i 'nde gi.induzleri arahks1z yaz1-yor1 geceleri de mum l§tgmda sabaha kadar okuyordu.

Onunde daha yed i ay oldugunu, bu si.ireyi katiyen bo§a ge9irmemesi gerekt igini di.i§i.inerek, kendini s1kt disiplin altma almt§tl gen9 yazar.

Zamanmm ti.imi.ini.i kag1t 1 kalem, kitap arasmda ge9iriyordu. Kendiliginden pek laf ac,,masa da fikri soruldugunda c:;enesi du

§i.iyor, aklma geleni hi9bir sansi.ire tabi tutmadan soyleyiveriyordu. Boylesi sohbetlerden bir inde, Ankara'daki mebuslann, buyi.ik

memurlarm yolsuzluklarmdan bahsed ince , kogu§un ged ikl i lerinden Mustafa "Bak sana huki.imet bu kadar para sarf etmi§, okutmu§ adam etmi§, ay1p degil mi boyle fikirlere kaptlmt§sm, huki.imetle ugra§ trsm" dedi .

Sabahattin'in cinleri tepesine 91km1§t t . "Boyle fikirler" laf1yla "solculugu" kasteden Mustafa'ya s1kt bir ders vermesi gerekiyordu.

"Bana solcu d iyorlar ama i§te ya§ayt§tmt gori.iyorsun. Ya sana ne demeli Mustafa Efend i ? Kogu§ta i9ki i�rsin, kumar oynarsm, on kuru§ yevmiyeyle fakiri fukaray1 �h§tmp oturdugun yerde d1-§anya ma! sattp para kazamrsm . . . 11

Lafm1 bitirince de h1rsla kalkt1 , gidip yatagma uzand1 ve yastLgmm yanmda duran kitab1 ahp okumaya dald i .

. J J 7 -

Yirmi

Sabahattin "Hapishane $arkt lan"nm be§incisin i52 bit irince , i.ic; kopya olarak temize c;ekti . Birini can dostu Pertev'e, otekini yegeni Re§it 'e , 5 3 b irini de Naz1m'a gonderecekti .

Naz1m'a gonderecegi kopyay1 zarfa koymadan bir kez daha okudu, gozleri doldu:

"Ba�m one egilmesin

Ald1rma gonii.l aldirma . . . "

"Hap ishane $arktlan"nm i lkini Aydm Hapishanesi'nden c;1kt1ktan sonra Konya'da yazmt§tl gene; adam.

Ne yaz1k ki c;ok gec;meden tekrar hapse di.i§mi.i§ ve Kanya Hapishanes i 'nde o § i ir demetine uc; tane daha eklemi§ti .

Serinin be§ inci ve sonuncusunu ise Sinop'ta kaleme ald1 . Elinin tersiyle gozi.inden yanagma dogru si.izulen tek damla

gozya§tnL s i ld i , yazd1g1 § i irden iki sattr daha okudu:

"Agladigm duyulmasm

Aldrrma gonii.l ald1rma . . . "

* * *

5 2 . �i i r i l k kez 1 976 y 1 lmda Kerem Guney tarafmdan beste lend i . M i lynnlarm d i l inde dola�masm1 1 977 y i lmda Ed ip Akbayram saglad 1 . 53 . Re�it M . Ercuzun 1 9 1 7 y 1 lmda dugdu. Sabahattin Al i 'n in day 1smm ogludur. 1 985 y 1 lmda Sabahauin Ali Olay1 'nm Ger�egi is iml i b ir k i tap yazd 1 . Gur Yaymlan tarafmdan yay 1 1nland1 .


Mahpusta yatanlar i<;in mektup ila<; gibid ir. Hele ki Naztm gibi bir ustadan gelmi§se .

Sabahattin gardiyanm uzatttg1 mektubun sol list ko§esinde "Naz1m" yaz 1sm1 gorlince havalara u<;tu. Hemen yatagma gidip kendini mektuba kapattt .

Neler neler yazmt§tl Naz1m:

"Romanmz naszl sabzrszzlzkla ve ne biiyiik giivern;le bekledigi

mi tasavvur edemezs in . Bak konkre54 konu�uyorum : Hikiiye ve

romanda bugiin sen varsm , senden sonra Kemal Tahir var, sonra

Orhan Kemal var, Suat Dervi� var . . . "

Sabahattin, agabeyi ve ustas1 gibi gordugli Naz1m'm yazd1klanni okudukc;:a sevind i . Kendine olan gliveni artt .

Esasen aralannda sadece be§ ya§ vard 1 . Biri 1 902 , oteki 1 907 y1 lmda dogmu§tu.

Ku§kusuz olduklan ya§ dil imi goz onunde bulunduruldugunda bu oneml i bir farktt . Mesela el l i lerinde, altmt§larmda olsalar be§ ya§ farkm belki laf1 bi le edilmezdi .

Arna yirmilerinizdeyseniz, be§ ya§ fark c;okmu§ gibi gorlinlir. Bundan da onemlis i , Naz1m'm ba§mdan ger;enler ve Resimli

Ay 'da yazd1klanyd1 . Daha otuz ya§tnt bile bulmadan, insanlarm gozunde bir efsane

hal ini almt§tt buyuk §air. Sadece § i i rleriyle degi l , yazd 1g1 siyasi yaz1 larla da ftrttna gibi

esiyordu Turkiye uzerinde Naz1m'm rlizgan.

54 . Net

- 1 1 9-


Kelimenin tam anlam1yla, Naz1rn putlan y1ktyordu. 55 Kendine mektup gonderen Naz1m, i§te bu Naz1m'd1 . Boyle olunca, Sabahattin dogal olarak Naz1m'la olan i l i§kisini

bir usta c;:1rak i l i§kisi gibi goruyordu .

* * *

Sinop Hapishanesi'nde zor gunler gec;:iriyordu yazar. Okumasa, yazmasa, ozel l ikle de ic;:ini mektuplara dokmese c;:1 l

d1rabi l i rd i . Kendi de gayet iy i farkmdayd1 ki , c;:1kmas 1 gerekiyordu bu ruh

halinden. 0 gece degi§ikl ik yapt1 . Okumak yerine iki gozu Ay§e's ine bir

mektup56 daha yazd1 :

"Senden aynlali bir saat bile olmad1 Ay�e , bu kadar kotu ol

dugum , ya�amaktan bu kadar b1kt1gzm bir gecem daha yoktur.

Ni�in olmemeli Ay�e , ni�in hayat dedikleri bu korkulu ruyay1

gormekte bu kadar israr e tmeli . . .

Hayatm bazen �ok tatl1 oldugunu itiraf ederim . Fakat herkes

i�in degi l . Mesela ben hayatimm bir bilan�osunu yaps am , butan

omrumdeki zevkli anlar ihtimal bir hafta bile tutmazlar.

( . . . )

55 . Naz 1m Hi kmet 1 929 y t lmda Resimli Ay dergisinde "Putlan Y1k iyoruz ! " ba�l 1k l 1 bir diz i yaz1 yazd 1 . Abdulhak Hamic , Mehmet Emin Yurdakul, Ahmet Ha�im , Yahya Kemal, Yakup Kadri gibi donemin "dokunulmaz" ilan edilmi�, Ankara tarafmdan "koruma kalkarn" giyd i r i lmi� sanat<;t larma sava� a<;e1 . Bunun Uzerine, tum edebiyat dunyas1 b i r l ik olup Nazim'm Uzerine �:ul land 1 . 56. Sabahattin A l i , arkada�t Ay�e Sttk i'ya (i lhan) Konya ve Sinop hapishanelerinden yirmiden fazla mektup yazd t .

- 1 20-


Benim gibi olunceye kadar her gununu kendine zehir edecek

yaradzli� ta olanlar ne diye ya�asmlar? "

Sabahm ilk t§iklarma kadar yazd1 , yazd1 gene; adam. Son noktay1 koyunca, yazd1g1 sayfalan sayd 1 . " . . . on Li<;, on dart, on be§ . "

* * *

Aradan be§ gun b i le gec;memi§ti ki yine yazmaya koyuldu, iki gozune:

"Ne yaparlarsa yapsmlar, bana bu be� ayda tahammul etti

gimden kotusunu yapamazlar, bana daha fOk fektiremezler ya . . .

Ha bir de fektirsinler . . . h olacagma varzr . . . "

- 1 2 1 -

Yirmi Bir

Kend i de gayet iyi farkmdaydt , ya§amakta oldugu giinler, o ana kadarki omriiniin en verimli zaman d i l imiydi .

Durmaksmn biriktiriyordu. "Duvar" isimli muhte§em hikayesi bu hapishanenin iiriinii

olacaktt . Bu h ikayede "Bir mahpusu diinyayla hi9 alakas 1 olmayan

bir z indana kapamak ona en biiyiik iy i l ig i yapmakttr" d iyecekt i Sabahatt in .

"Duvar" adm1 koyacag1 ya§anmt§hk, i§te § imdi tam da kar§L smda oturan mahkumun hayatma dairdi .

Tam bir hapishane oykiisiiydii. Bir dehlizden ka�aya �h§an iki arkada§tan biri ba§anh ola

mamt§, tam on be§ sene dizini dovmii§tii . i§te bu mahkum , §imdi Sabahattin'in kar§tsmda oturuyordu. Giiniin birinde duvar yeniden yap 1lmak iizere y1k1hp da altm

dan arkada§ Lntn iskeleti 91kmca, iiziilse mi sevinse mi bilememi§ti Sabahattin'in kogu§ arkada§t .

�imdi Sabahattin'in kar§tsmda oturmu§, hazin hikayes ini ona anlattyordu . . .

Tabi i k i yaztlacakt1 hikaye v e ismi "Duvar" olacakt1 .

* * *


"<";aydanl tk", "Kaci l Osman", "Kazlar" i s iml i h ikaye ler ini , hep Sinop Hapishanesi 'nde duyduklannm l§ lgmda yazacaku Sabahacc in.

Durmaksmn da okuyordu. Arkada§lannm, ozel l ikle de Percev'in gonderdigi kicaplann

ic;:inden 91kan Jack London'm Demir Ok�e 'si c;:ok ilgisini c;:ekci . Ti.irkc;:eye kazandmlmasmm yararl 1 olacagm1 di.i§i.indi.i.

London bu kicabmda sosyalizmin bayrakcarhgm1 yap1yordu. Fa§ izmin insanl tg1 felakece si.iri.ikleyecegini anlac1yor, bu ci.ir zorba bir rej imin oni.ini.i ancak devrimci gi.ic;:lerin kesebilecegine dikkac c;:ekiyordu.

Sabahaccin, London'm devrimci mi.icadelede i§<;:i sm1fma onderlik roli.i vermesinden de alabildigine eckilenmi§Ci . Bu kicab1 Ti.irkc;:e bi len herkesin okuyabilmesi ic;:in c;:evirmesi gerekcigini di.i§i.indi.i.

Kicab1 , ye§i l mi.irekkepli dolmakalemini ve bir desce kag1d 1 i:ini.ine koydu. 57

* * *

Hapishanelerde en c;:ok af meselesi konu§ulur. Onemli yddi:ini.imleri , degi§en hi.iki.imecler, sava§ ve ban§ durumlan afla ilgil i konu§malann yogunla§Ug1 di:inemlerdir.

29 Ekim 1 933 carihi , yani Cumhuriyec ' in kurulu§unun onuncu yildoni.imi.i yakla§1rken, Sinop Hapishanesi 'nde en c;:ok lafi edilen konu afu .

57 . Sabahatt in A l i r,.-evirisine ba§lad1g1 b u k itab1 b i t i remedi. Sonradan yakm arkada§lann· dan, b ir d i l uzmani olan Emin Turk El ic,:in ( I 9 1 0 - 1 966) onun l:mak t1�1 yerden devam ett i . K itap i l k kez I 966'da yay1mland1 .

- 1 23 -

Osman Balcigil II Yeiil Marekkep

Tum mahkumlar, af 91ktp da sal tverilmeleri hal inde ka9 gun, ay, yil daha az hapis yatacaklarm1 hesaphyorlard1 .

Sabahattin hapis yatt1g1 ve yatacag1 gunleri kaydettigi 9izel gesine bakttgmda, af olmazsa 1 934'un ilk gunlerinde 91kacagm1 goruyordu.

Eger soylendigi gibi 29 Ekim'de tahliye olursa, yatmas1 gereken sure iki ay ktsalmt§ olacakt 1 .

iki ay degil iki gun, iki saat, hatta bir dakika bile uzun zamand1r hapiste olanlar i<;:in.

Oyle ki, o son bir gun, bir saat, bir dakika ger;mez de ger;mez. Bu nedenle Sabahattin de oteki mahkumlar gibi kulag1 kiri§te

yat1p kalktyordu. Son zamanlarda, Bolu'dan ziyaretine gelen Fatma Hoca'yla,

hapishane muduru Cevdet Bey'in odasmda, af konusunu butun oteki konulardan daha uzun konu§ur olmu§lard1 .

Arkada§larmm gonderd igi gazeteleri de dikkatle okuyor, 91-karsamalarm1 mahkumlarla payla§ tyordu.

"Bu af gene! af gibi gorunse de aslmda 90k dar bir grubu kaps1-yor" diyerek moralini bozdu bir konu§masmda mahkumlarm.

"Arna siz o dar grubun i<;:indesiniz, hi<;: korkmaym" diye duzeltti soyled iklerini .

Mahkumlar koro hal inde "Neden ?" d iye sorunca a<;:1klamaya <;:alt§tl .

"\:unku hukumet, kendiyle rekabet edecek du§unce ve kalitede olanlarm d t§anya 91kmasm1 istemiyor. Adam oldurmu§ , h1rs1zhk yapmt§ ya da benzeri bir su9 i§lemi§ olanlar sevinebil irler. Arna mesela, benim gibi s iyaseten i<;:eride bulunanm1z varsa, sevinmek i<;:in acele etmesin derim. 11

Bir a<;:1dan hakltyd 1 soyled ikler inde gen<;: yazar. Sozgel imi , Kurtulu§ Sava§ t esnasmda yabanc1 gu9lerle i§b irl igine gidenleri , ha-

- 1 24-


mlanmakta olan af yasasmm di§mda tutmu§tu hi.iki.imet. Say1lan yi.iz elli olan58 bu kimselerin "vatan haini" halinin degi§tir i lerek yurda donmelerinin saglanmast di.i§i.ini.ilmemi§ti b i le .

Ekim aymm ortalarmda kapsam1 a§ag1 yukan bel l i olmu§tu c;1-kacak af kanununun.

Geli§meleri dikkatle izleyen Sabahattin, 25 Ekim'de iki gozi.i Ay§e'sine b ir mektup daha yazd1 :

"Ay�e , mektubunu ald1m . Ben de pek uzun yazacak hal

de degilim . B irkar; gune kadar r;1kmam1z muhtemel . Sen gaze

te lerden affm nas1l oldugunu kimlerin r;1kugm1 tabii okursun .

Ben pkugim takdirde , Te�rin-i Sani 'nin59 ur;uncu cuma gitnu is tanbul' a ula�acak vapura gelirsin . Ben telgraf da r;ekerim . . .

Dedim ya yazacak halde degilim . Yalmz , seni r;ok , r;ok , r;ok go

resim ge ldigini soyleyebilirim . Gozlerinden operim Ay�e . . . "

ic;i ic;ine s1gm1yordu Sabahattin' in. Sadece onun mu ? Hayir ! Ti.im kogu§un, hap ishanenin, hatta Ti.irkiye'nin bi.iti.in hap is

hanelerinin ic;i ic;ine s 1gm1yordu o gi.inlerde. Varsa af, yoksa af . . . Af a§agt , af yukan . . . <;1kt1 , c;1kacak . . . Basm yaym di.inyast d a TBMM'de gerc;ekle§en gori.i§melere

kil i t lenmi§ti . Yazarlar yorumlanm c;1kmas1 beklenen af yasasma aymyordu. Muhabirlerse m i l letvekil leriyle roportaj lar yap 1yor, onlar

dan ald1klan b i lgi lerle toplumun d ikkat in i gazetelerine c;ekfile· ye c;al t§ 1yorlard 1 .

58. Esasen say 1 lan alu yiizdii . Once zorlanarak ii<; yiize indir i lmi�. Lozan'da a l inan karar iizerine yiiz el l iyle sm1r l 1 tutulmu�tu. 59 . Kas 1m

- 1 2 5 -


Avukatlar, hakimler, savc1lar, hapishane miidiirleri , mahkumlar, mahkum yakmlan herkesin kulaklan radyolann aj ans biiltenlerinde, gozleri gazetelerin man§ederindeyd i .

Ve sonunda beklenen haber geld i ! 26 Ekim giinii, tasan TBMM'de yasala§tt .

* * *

Sabahattin' in affm lafmm edildigi giinlerde yapttg1 tahminler tutmamt§, s iyasi mahkumlar sal tveri l irken, zimmet, rii§vet, ka<;:ak-91ltk, h1rs1zltk gibi su9lan ikiden fazla i§lemi§ olanlar ile yagmac1 l tk , yol kesme, adam ka91rma gibi su9lan bir kez bi le i§lemi§ olanlar af kapsam1 dt§tnda b1raktlm1§t t .

S ic i l ine "Gazi'ye hakaret" ett ig i , "komiinizme meyi l l i" oldugu yaz1 lm1§, memuriyetten 91kamlm1§ da olsa, Sabahattin gozii kap1da olmak iizere beklemeye ba§lamt§t t .

29 Ekim'de bir<;:ok mahkum salmsa da Sabahattin'le i lg i l i bir haber 91kmad1 .

Panige kap1ld1 gen<;: adam. 30 Ekim 'de, gard iyan gelip e§yalannt toplamasm1 soyled i . \:oktan toplamt§tt . Tahta bavulu ayaklarmm dibinde, yatagma

oturmu§ bekl iyordu.

* * *

Hiirriyetten mahrum ge9en bir dakikanm, bir saatin ne anlama geld igin i , Sabahattin i9in son yirmi dart saatin ne ge<;:mez oldugunu, ya§amayanlar kolay anlamazlar.

- 1 26-


Oyle ya da boy le, gem; adamm onUnde duran ag1r kap1 bir kez daha a<;1ld 1 .

T1pkt , daha once Aydm Hap ishanesi 'nin kap1smm a<;1 ld1g1 gibi . . .

<;1karken el ine bir d e beige tutu§turulmu§tu gen<; yazann. "Siyas i mahkum Ayvaltklt Salahatt in oglu Sabahattin Al i 'nin,

af kanunundan ist ifade ederek bugUn tahliye edi ld igine <lair vesikad1r. 30. 1 0 . 1 933 . "

- 1 2 7-

Yirmi iki

Sabahattin, kendini S inop Hapishanes i 'nin kap1smda bir ku� kadar hi.ir h issett i .

Derhal l imanm yolunu tuttu. G i§e memurundan, istanbul'a gidecek i lk gemi i<;in bir bi let isted i . Nazire olsun d iye "Sadece gidi§" dedi .

Anlad1 memur Sabahattin'in hapisten 91km1§ oldugunu. iki gi.in-di.ir di.inya kadar mahkuma bi let kesmi§ti . Hepsi de tekyonli.iydi.i.

"Ge<;mi§ olsun" diyerek uzam bi let i anlayi§h adam. "Umanm oyle olur" dedi Sabahattin. Ne sa<;ma bir laf oldugunu di.i§i.indi.i agzmdan 9kanm. Tabii k i oyle

olacaku. Katiyen, bir daha tekrarlanmayacaku §U mahpusluk hal i . Gemiyi beklerken, hep bir i gel ip "Bir yanh§hk oldu" d iyerek

geri goti.irecekmi§ gibi hissett i Sabahattin.

* * *

En 90k da bu nedenle, kendini gemiye goti.irecek sandalcmm i lk yolcusu oldu. Utanmasa, ki.irekleri adamm elinden ahp , gemiye dogru u<;uracaku sandah.

Gi.iverteden de kiy1y1 izledi hep . Neyse k i ne j andarma ne de pol is gormi.i§ti.i. Az sonra gemi demir ald1 . Makineler harekete ge<;ri . Sinop Hapishanesi 'ne el sallad1 uzaktan ve gozleri ya§h olarak

Sabahattin.

Osman Balctgil II Ye�il Miirekkep

Soguk kas1m ayma ragmen, gi.iverteden ir;eriye girmed i . Ozgi.irli.igi.in tadm1 91kanyordu.

* * *

Ay§e gelmedi Sahpazan Limani'na. Sabahatt in nhuma bo§ gozlerle bakt1 .

Pertev de istanbul'da degi ld i . Birkac;: gi.inli.igi.ine Sal ih amcasmm Erenkoy'deki konagma gitti . Kt§ gelmi§t i . San sac;:h lacivert gozli.i gi.izel ktz da hie;: gori.inme-

mi§ti ortalarda. Ac;:1k olsa, hemen Resimli Ay'm ofisine ko§ard1 .60 Arna degild i .

Kapattlmt§tl . Sabiha ve Zekeriya Sertel ' i evlerinde ziyaret ett i . Uzun uzun

konu§tular hapisl ige <lair. Yine Resimli Ay vesi lesiyle tanid1g1 Suat Dervi§ ' i6 1 buldu.

Onunla da ahbaplik etti . Gonul Gibi is iml i k i tab1yla ses get irmi§ti gene;: kadm. Ozerinde c;ali§tlg1 Emine ise onuncu romani olacaku .

Naz1m'm adres ini Suat Hanim'dan ald1 Sabahatt in. Kaea §a ir gizleniyordu ama c;alt§ tyordu da. ipek Fi lm

Sti.idyosu'nda muhtel if i§ ler yap1yordu. Kac;ak gor;ek de olsa agabeyi ve ustas 1 gibi sevdigi Naz1m' 1 buldu. �air, fena halde a§tk oldugunu soy[ed i , onem[i bir Slrrt payla§lf

gibi Sabahatt in'e . Piraye'yle birl ikteydi .

60. Resimli Ay'm ortaklan arasmda, yaym pol i t ikas1 nedeniyle 1 93 1 'de anla§maz l ik <;1kt 1 . Ocak 1 93 1 'de yayimlanan say 1 , yetmi§ sek iz inc i ve son say1s1 o ldu . Efsane derg i , be§ y 1 l sonra Mart l 936'da tekrar yay1mlanmaya ha§layacakn. 6 1 . Suat Dervi§ 1 903 - 1972 y 1 l lan arasmda ya§ad 1 . Gazetec i l ik ve yazarl 1k yapt1 . On be§ romam yay1mland 1 .

- 1 29-

Osman Balcigil II Ye�il Mu1ekkep

Hakkmda kovu§turmalann si.irdi.igi.i bir donemdi . 0 y1 l Cici Berber, Dugan Gecesi , Fena Yol , Kanm Beni Aldatirsa,

Soz Bir Allah Bir, N�it Dolandmcz isimli filmlerin senaryolanni yazmt§tt . Cici Berber ve Dugun Gecesi ii;:in yonetmen koltuguna da oturmu§tu .

Arand1g1 i<;in, hem senaryo yazan hem de yonetmen olarak Mi.imtaz Osman takma adm1 kullaniyordu.

Sabahattin, Naz1m'la sti.idyonun bir ko§esinde ayaki.isti.i konu§abildi . Yine de 90k memnundu Naz1m'la yi.iz yi.ize gori.i§mekten.

$air, kendinden 90k umutlu oldugunu soylemi§ti her zaman oldugu gibi . Roman i.izerine i;alt§mak hususunda, b ir kez daha yi.ireklendirmi§ti gen9 yazan .

* * *

Daha fazla oyalanamazd 1 Sabahattin istanbul'da. Almanya'dan dondi.igi.inde buldugu eski payitahta, sanki

bomba di.i§mi.i§ gibiydi . Sanki bi.iyi.ik bir patlama olmu§tu da tanid 1g1 herkes dart bir yana dagtlmt§t t .

Belki de paras 1zhk ve i§sizlikle kucakla§t1gm1 gormek boyle di.i§i.inmesine yol a<;mt§tl .

Ceb indeki son birka9 l irayla, Haydarpa§a Gan'na ula§tt gen<; adam.

•

$ahane binanm ii;:ine girmeden once doni.ip istanbul 'a , oze l l ikle de tarihi yanmadaya doyas1ya baktt .

Kim bil ir bir daha ne zaman donecekti , cam kadar sevd igi istanbul 'a . . .

01§1 kadar ii;:i de gi.izel binada, <;e§itli hatlarda yap1lan seferlerle i lgil i b ilgi panolan dikkatini i;ekti .

- 1 30-


Ge<;enlerde bir gazetede de okumu§tu zaten yeni demiryolu hatlarmm ac;1ld 1gm1 . 62 Demek dogruydu yaz1lanlar.

Onuncu yd §erefine gel in gibi suslenmi§ Haydarpa§a Gan ve trenlerden de anla§dacag1 uzere , gene; Cumhuriyet , 1923 y1 lmda izmir ikrisat Kongresi 'nde i leriye surulen hedefleri tutturma yolunda canla ba§la c;al t§tyordu.

62 . Turkiye Cumhuriyec i , Osmanl i imparacorlugu'ndan 4 .559 km demiryolu devrald 1 . 1 940 y1 lma gelind iginde, demir yollarmm uzunlugu 8.63 7 km'ye u la§ffil§CI. Uziilerek soylemeliyiz ki , 201 5 y 1 lmda bu uzunluk sadece 8.699'du. Yan i , yecmi§ be§ yd ic;:inde, ancak 62 km demiryolu in§a edilebild i . Tiirkiye, demiryollan ac;:1smdan bugiin diinyanm yirminci iilkesidir .

. 1 3 1 .

Yirmi D�

Ankara'da gidecegi yer bell iydi gen9 adamm. Yozgat'ta ogretmenlik yaparken de kendine yard1mc1 olan day1s1

R1fat Bey' in evine yerle§ecek, bir sure onlarla birlikte ya§ayacakt1 . R 1fat Bey, Ankara'nm tanman simalarmdan , unlu bir asabiye

doktoruydu. Yengesi Mufide Hamm'm kend i i9in hamlad1g1 odaya yerle§ti

gen9 adam. Odasmda kutuphanel i bir d ivan vard1 . Kitaplanm iki bolum

den olu§an bu kutuphaneye yerle§tird i . Heps ini tek tek etiketled i , b i r de envanter defteri yapt 1 .

Ev § ikayet edilecek kadar kalabal ik degild i . 09 ku<;Uk yegeni , yengesi ve day1s1 ona mumki.in olabild igince rahat ya§ayabi lecegi , yazabilecegi bir ortam saglamaya <;ali§ 1yorlard1 .

Gen<; adam birka9 gun dinlend ikten sonra solugu Maarif Vekale t i 'nde ald 1 . Onceden tamd1g1 Hasan Al i Bey' in63 kap 1sm1 <;ald 1 .

Aralannda o n ya§ fark olsa d a , Hasan Al i Bey arkada§9a davrand 1 Sabahatt in'e .

Ogretmenlige yeniden ba§lamakla i lg i l i istegin i , Maarif Veki l i H ikmet Bayur'la konu§maya soz verd i .

6 3 . Hasan Al i Yucel 1 897- 1 96 1 yi l lan arasmda ya§ad i . i stanbul Universitesi Edebiyat Fakultesi'ni b i t i rd i , 1922 y i lmda b�retmenl i�e ba§lad i . 1932 y i lmda, ad1 sonradan Turk Oil Kurumu olarak de�i§tiri lecek olan Turk Dil i Tetkik Cemiyeti 'nin Etimoloj i Kolu ba§· kanh�1ni yapiyordu. i lerleyen zamanlarda mi l l i e�it im bakanl 1�1 gorevini ustlenecek, adm1 e�i t im tarihine altm harllerle kaydettirecekti .


Sabahattin, birkac; gi.in soma Bayur'u da z iyaret ett i . Maarif vek i l i , gene; adam1 nezaketle dinled i , konu§masmm

arasma ustaltkla "eski kanaatlerinin degi§tigini ispat etmes i gerekt igin i" s1ki§ttrd 1 .

* * *

Sabahattin doluya koyuyor alm1yor, bo�a koyuyor dolmuyordu. Oni.inde sadece iki sec;enek oldugunun farkmdayd1 . Birinci yol, egi t imini gardi.igi.i ogretmenl ige e lveda deyip k1s

metini ba§ka i§lerde aramaku. ikinc i yol ise, egit im camiasma ve ast l onemlis i bu camianm

en tepesindeki lere ve tab i i k i s iyasal iktidan el inde bulunduranlara, di.i§i.incelerini degi§t irdigini ispat etmekti .

Kolay verilebi lecek bir karar degi ldi bu. Arna gi.inler de si.iratle akip gidiyordu. Day1smm evinde daha ne kadar oturabi l ir, ogretmenlik yap

mayacaksa kimden ne i§ isteyebi l i rd i ? Aklmdan c;evirmenl ik , gazeteci l ik gibi meslekler ge<;:se de

bunlarm bugi.inden yarma para kazanmasma yetebi lecek i§ler olmad1gmm farkmdaydi .

Ogretmenlik kazanmt§ oldugu bir haku. Y1 l lar boyu c;alt§mt§, bu i§e yatmm yapmt§tt .

Aklmdan gec;en oteki i§lerden farklt olarak, § i irlerin i , hikayelerini , romanlarm1 yazmaya zaman b1rakacak tek mesl�kti i:igretmenl ik.

Sabahattin, her ay ba§mda bel l i m iktarda bir paranm cebine girecegini de di.i§i.indi.igi.i ic;in, ye§ i l mi.irekkepli dolmakalemini el ine ald 1 , oni.ine temiz bir kag1t c;ekti ve bir § i i r yazd 1 .

Tab i i ki bu § i irin yay1mlanabi lecegi en uygun dergi Varl 1k't 1 .

- LB -

Osman Balcigil II Yqil Miirekkep

$i irini koydugu zarfm i..izerine "Saym Ya§ar Nabi Nay1r, Varltk Dergisi"64 yazd1 , adresi i lave ett i ve zarf1 postaya verdi .

Yay1mlansa bir ti..irli..i , yay1mlanmasa ba§ka ti..irli..i b i r § i irdi yazd 1g1 . Sonunda Varbk' m 1 5 Ocak 1 9 34 tarihli say1smda §iiri yay1mland1 . Sabahattin, Gazi Mustafa Kemal ' i uzun uzun ovdi..igi..i ve ba§l t -

gm1 "Benim A§ktm" koydugu § i ir inin ozel l ikle de son dortli..igi..iyle isteneni tam olarak yapmt§t t :

"Hem bunlan ne �1kar anlatsam bir diziye

Hisler kambur oluyor doku!Unce yazrya

K1sacas1 : Gonlumu verdim Ulu Gazi 'ye

Gogsumde �imdi yalnrz onun �kr yatryor . . . "

* * *

Sabahattin , Varlrk dergis inin o say1smdan iki tane satm ald 1 . B i r tanesini kendi ar§ivine koydu otekini H ikmet Bayur'a iletilmek i..izere Hasan Al i Bey'e goti..irdi..i .

Gen<; meslekta§mm Varlrk derg is inin sayfalan arasmda bulup oni..ine koydugu § i ir ini d ikkatle okudu Hasan Al i Bey. Konuyla i lgilenecegini soyledi .

i lgi lendi de . Konuyu maarif vek i l iyle tekrar konu§tu, Varlrk

dergisini okumasm1 saglad t . $ imdi s 1ra Bayur'daydt . Maarif vek i l i meseleyi Gazi 'ye kesinl ikle a<;acakt1 . Arna bu

sure alacaku.

64. Varbk 15 Temmuz 1 933 'te yay1mlanmaya ba�lad 1 . Derginin i lk sahibi Sabri Em Siyavu�gi l 'dir. Dergi , o gUnden bu yana , seksen Uc; y1 ld 1r yay 1mlaniyor .

. 1 34.

Yirmi Dort

Gunler ger;rikc;e Sabahattin'in cam s1ktl tyordu. Boylesi durumlarda Maarif Vekaleti 'nin yolunu tutuyor, muhte lif yetki l ileri ziyaret ett ikten soma, bir yolunu bulup mutlaka Hasan Al i Bey' in makamma daml tyordu.

Ald1g1 cevap her defasmda aym oluyordu : "E§ref saate intizarda. "65

S1ktld1g1 giinlerden birinde bir kez daha gitti Hasan Ali Bey' in ofisine. Yerinde yoktu. Arna koridorda Bayur'la kar§i la§t L . Daha o agzm1 a<;madan, maarif veki l i , ne isted igini sordu.

"Efendimizi gormek d ileriz ." "Buyurun" diyerek odasma ald1 gene; ogretmeni maarif veki l i . Uzun uzun anlattt derdini tekrar ve lafm bir yerinde "Ben

Maarif Vekaleti 'nin verecegi yirmi be§ l ira maa§m temin edilebilecegi refah1 ba§ka bir yerden de temin edebi l irdim. Fakat bir miinevverin devlet te§kilatt haric inde yararlt olmasm1 Turkiye'de imkans1z gordiigiim i<;in sizi birkac;: keredir rahats1z ediyorum. Yani Maarif'ten i§ istey i§imde bir ekmek paras1 dii§iincesi degil , bir memleket dii§iincesi ami ldir" dedi .

Guldii maarif veki l i . Pek <;ok manaya gel irdi bu giilii§. Memnuniyet de ifade ede

bi l ird i , gene; adamm bumunun siirtmii§ olmasmdan duydugu sev inci de.

65 . Uygun zaman m beklenmesi .


Neyse neyd i . Gene; 6gretmen dert etmedi . Bu arada Bayur, Sabahattin'e bran§ tnt sordu. Almanca 6gretmeni oldugunu 6grenince "Hasan Al i Bey'e

soyleyin, mi.inhal yer varsa sizi tay in etsin" ded i .

* * *

Sonrasmda da b i r y1gm aksakltk c;1kacagmdan emind i gene; adam ama en azmdan Hasan Al i Bey kendine bir d ilekc;e yazdirmt§, bunu kendinin gozi.i 6ni.inde Bayur'a g6ti.irmi.i§ti.i .

Maarif veki l i d ilekc;enin tepesine "Gazi Hazretleri 'nden de mi.isaade istihsal edildigi ic;in" diye yazacak, "Muvaf1kt1r" ibaresini de ekleyerek i§leme konulmasma izin verecekt i .

Strada 6teki hukuki i§lemlerin tamamlanmas1 , tayin emrinin c;1kartt lmas 1 vard1 .

Bu arada zaman h1zla akm1§, 1 934 y 1 lmm §Ubat ayma gel inmi§ti . Gec;en bi.iti.in bu sure zarfmda bo§ durmam1§t 1 gene; yazar. Adm1

Daglar ve Ruzgi1r66 koydugu bir § i ir kitab1 i.izerine c;:alt§ml§, yay1mlanmasm1 saglamt§t l .

* * *

Maarif Vekaleti , biraz da goz 6ni.inde olsun di ye gene; ogretmeni Ankara'da istihdam etmeyi di.i§i.ini.iyordu.

Eli kalem tutan bir aydm oldugu ic;:in, bu kez 6gretmenligin yam stra ba§ka bir i§te daha degerlendir i lmesinin iy i olacagma <lair fik irler de vard1 .

6 6 . 1 934'te Remzi Kitabevi tarafmdan yay1m land 1 .

· 1 16·


Ya§anan uzun sava§ y 1llan nedeniyle bitap dii§IDU§ ulkey i kalkmdirmanm en oneml i ayagmm egitim oldugunu b i len hukiimet, Maarif Vekalet i 'ne bi.iyiik gorevler yi.iklemi§t i .

Oii§iincelerini degi§tirmi§ bir Sabahattin, alani egit im olan bakanhk i9in §i.iphesiz 90k faydah olurdu .

Bayur, kabi l iyetlerini de goz onunde bulundurarak, bu kiymed i ogretmenin, ogretmenl iginin yanmda "Ne§riyat Mudurlugu burn §efi" olarak da degerlendir i lmesine karar verd i .

Yen i gorev in i sevinerek kabu l ett i gen9 adam. Arna heniiz tay ini 91kmam1§, maa§ ahr duruma ge9ememi§t i .

Neyse ki birka9 ay once Daglar v e Ruzgar yay1mlanm1§, cebine i..i9 be§ kuru§ girmi§ti . Aynca day1 bey de sag olsun har9hgm1 eksik etmiyordu.

Memuriyete <lair i:unel in ucunda 1§1k goriinmii§ olmas1 , Sabahattin' in keyfini yerine getirmi§t i .

Gen9 adam, ba§ I goklerde dola§maya ba§lamI§tl yeniden.

- 1 3 7 -

Yirmi Be§

Ne kadar siirecegi bel l i olmasa da Sabahattin mutlu bir doneme girmi§t i . Memuriyet konusuna olmu§ goziiyle bak1yordu.

0 lokanta senin bu lokanta benim dola§maya, Ankara'da ger<;ekle§en parti lerin neredeyse hepsine kan lmaya ba§lamt§t t .

Ba§kalanyla birlikte olmayt seviyordu. Giilmek, eglenmek iyi gelmi§ti gen<; adama. Ankara Palas'ta ger<;ekle§en bir partiye zeybek ktyafetiyle kat1 ld 1 .

Giildiirmeyi sevdigi i<;in olsa gerek, birl ikte ya§ad1g1 day1smm ai les i , arkada§lan, dostlan onunla b irl ikte olmaktan zevk duyuyor, yapt1g1 takl itleri , anlatt1g1 komik hikayeleri can kulag1yla dinliyorlard1 .

15 :;lubat giinii, ani b ir kararla masaya oturdu gene; yazar. Eline ye§il miirekkepl i kalemini ald1 ve iki gozii Ay§e'sine yazmaya koyuldu:

"Ay�e 'cigim , nikiihma talibim . . . Hi� �aka degil , gayet ciddi

soy luyorum . Oturup biraz du�undugun takdirde senin de ka

bul edecegin birtak1m muhakemelerden sonra dunyada bundan

daha muvaf1k bir�ok �ey ler yapamayacagrm1z ne tices ine var

d1m . . . Bana derhal cevap yaz , erkek�e bir cevap . Bu mese lede

benden ba�ka tiirlu du�unecegin aklima bile gelmiyor. Hele bir

mmn kmn et , vallahi kapnnm . . . "

Daha once de <;e§ i t l i zamanlarda i lanta§k etmi§ti Ay§e'ye ama bu denli cidd i hie; olmamt§tt .


Ay§e'nin araya hep mesafe koymas1 1 arada bir de "del i" fi lan d iyerek azarlamasm1 hie; mi hie; c idd iye almamt§tl Sabahattin. Ay§e'yi hep bir goniil yolda§t , gelecekteki sevgil is i ve hatta e§ i olarak dii§linmii§tii.

Ay§e'nin c inlerini tepesine 91kartmt§tl mektup. Hemen kaleme kag1da sanlmt§, olc:;i.iyii tamy1 bir kenara b1rakmt§tl :

"Yazdzklarmz daha �ok �aka diye alzyorum , ama eger bunlan

bir an i�in olsun ciddi du�undunse buyuk bir �ocukluk yapmz�

sm . Gy le ya , arnk yapacak �ey kalmadz . Her i� i tamamladm .

Rahat da duramazsm , bu nun imkanz yok . . . "

* * *

Ay§e 'yi Almanya donii§iinde , arkada§L Pertev vas1 tas1yla tanimt§t l Sabahattin.

Kmn adresini hemen ertes i gun almt§, Bursa , Aydm ve Konya'dan durmaksmn yazmt§tl .

Almanya'ya g iderken ve orada gec;ird igi giinler siires ince Melahat'la flort ettiginden, bir ara Maria'ya goniil dii§iirdiigunden de soz etmi§ti Ay§e'sine.

Konya'da 9'1h§trken, bu kez de ogrencisi Melahat'a olan a§km1 yazmt§tl . Hatta evlenme teklif ettigini bile soylemi§ti mektubunda.

Nahit ' in kalbinde kapanmaz bir yara oldugunuysa, sadece Ay§e degi l , cumle alem bil iyordu .

* * *

"H ic;bir i olmaymca ben i tekrar deniyor" d iye dii§iinmii§ olmaltyd1 gene; kadm.

- 1 39-

Osman Babgil II Yeiil M iirekkep

Ve son derece net bir "hay1r" cevab1 vermi§ti Sabahattin'e. Yine de umudunu kesmedi gene; adam. Oysa Ay§e , bu kez onceki mektuplannm tersine, cevap yaz

may1 zamana b1rakmam1§, olumsuz cevabm1 bir an bile tereddiit etmeden, derhal b i ld irmi§ti .

Bunun iizerine yeniden oturdu masanm ba§ma Sabahattin. Mektuplanni uzun araliklarla cevaplayan, hatta bazen es ge<;en

Ay§e'ye , yapt1g1 tekl ifi bir kez daha tekrarlad 1 :

"Ak1llz Ay�e , bundan sonra sana her mektubumda nikiih

teklif edey im , �unku boy le yapznca bir haftada cevap alzyo

rum . . . Soz aramizda , biraz us tune du�sem razz oluvereceksin ,

mektubunda boyle bir eda var . . . "

Yazd1 da yazd1 gene; adam. Gonderdigi mektupta Ay§e'yi neden kaybetmek istemedigini

uzun uzun anlatmt§t l . ;;ayer bir gun iki gozii ba§ka biriyle evlenirse , sadece iyi bir

e§ten deg i l , her §eyi konu§ab i ldigi b ir arkada§tan da mahrum olacakt t .

Cevap maalesef yine olumsuzdu:

"Sana ciddi �ekilde �unu soyleyey im ki : B izim evlenmemize

imkiin yok . �u veya bu sebepten diye teferruat tan baz1 �ey ler

saymaya luzum yok . Her �eyden evvel seni evlenemeyecek ka

dar yakzn bulurum kendime . . . Artik bu i�i kapat Sabahattin ,

fakat bir daha da donmemek uzere . "

* * *

- 1 40-


Ay§e'nin evl i l ik tekl ifini katiyede reddetmesi Uzerine karalar baglad1 Sabahattin. Yen iden oturdu masasma. Ye§i l mUrekkepli kalemini , beyaz mektup kag1d1 Uzerinde serbest b1rakt1 .

Kaleme ald 1g1 \X)k ama c;nk karamsar b i r mektuptu. OmrUnUn bitmes ini istediginden dem vuruyor, kendini bu dUnyada gayesiz bir m isafir gibi gormekten §ikayet ediyordu.

En onemlisiyse "Beni bu dUnyaya baglayan nedir?" d iye bir soru soruyordu.

Yazd 1g1 mektubu bir kez daha okudu gen<; adam. Sinirlendi . Ne kotU yaz1lm1§ b i r mektuptu bu boyle. Kendine yak1§t1ramad1 .

Kalemini tekrar ald1 ve mektubun en tepesine bir not dU§tU :

"Yazd1klanm1 bir daha okudum . . . Boyle bir mektubu bana

bir ba�kas1 yollasa , gayet samimi soy luyorum , pek gu� okurum

ve bir daha yazmamaszm rica ederim . "

Sabahattin mektubuna bir de § i ir i lave ett i . � i ir in ba§lig1 "Son Mektup"tu ve i lk dordUgU §byleyd i :

"Ey ydr, bu mektubu aldzgzm demde

Kara topraklara verdim kendimi . . .

Her �ey bana engel oldu a.lemde

Bir co�kun nehirdim , y1ktzm bendimi . . . "

- 1 4 1 -

Yirmi Alt1

Tabi i ki tekrar yazd1 iki gozii Ay§e's ine. Mektuplarmdan birine ii9 kitap eklemi§, b ir de §art ko§ffiU§tu : "Okur okumaz Manifest' i67 bana derhal iade edeceksin." Oteki ik i kitap ise Buharin68 ve Stal in' ind i . Sabahattin, Buharin' in kitabmm mutlaka Tiirk�ye 9evrilme

s i gerektigini dii§liniiyor, bunu Ay§e'den istiyordu. "En faydalt �lt§mak yolu § imd i lik budur. Terciime bi ter bit

mez rniisveddeleri ve kitaplan derhal bana yol larsm." Mektubunda yazmamt§tl arna "en faydalt yol"dan kasu ku§ku

suz sosyalizmdi . 0 da ttpkt pek 90k ba§ka aydm gibi SSCB'deki gel i§rnenin tesir i altmdaydt .

Ote yandan Ay§e, a§k degi l de i§ Lizerine konu§uldugu zamanlarda, §ahane bir arkada§ oluyordu.

Tab i i k i yetmiyordu bu gen9 adama.

* * *

67 . "KomUnist Man ifesto", Karl Marx tarafmdan 1 848 y 1hnda yaz1 ld 1 . Dr. �efik HUsnu tarafmdan Turkc,.-eye c,.-evri ldi ve 1 923 y 1 lmda yay1mland1. 68. N ikolay Buharin 1 888- 1 938 y 1 l lan arasmda ya�ad 1 . Sovyetler Birl igi Komunist Partis i 'n in merkez komite uyesiyd i . I 926'dan it ibaren, Stalin tarafmdan one surulen "Tek Ulkede Sosyalizm" cez ini destekled i , detayland1rd 1 , teori hal ine get ird i . Bu teoriye gore, devrim ic;:in kapital ist ulkelerde c,.<Iba gostermeye gerek yoktu. <;:unku SSCB, sosyalizmi eek ba�ma gerc;:ekle�tirebilecek kadar guc;:lenmi�ti . Sonradan SSCB'n in ve dunyanm ba�1-na bela olan Sca l inizm, i�te tam da bu tez Uzerine temellend i .


Buharin ve Stal in' in k i taplannm �vrilmesin i istiyor ve bunun ic;in <;aba gosteriyordu Sabahattin, <;i.inki.i Sovyetler Bir l igi 'nin saglad1g1 gel i§me ger�kten de goz kama§tmc1yd1 .

Lenin' in 1 924 yi lmda oli.imi.ini.in ardmda, 1 930'lu y1 llann ba§larmdan it ibaren, ti.im di.inyada bir efsane olmu§tu SSCB'nin yeni l ideri Stalin.

Di.inya epeydir, onun soyled ikleri ve yaptiklanyla yatip kalkar olmu§tu .

Sabahattin, Troc;ki 'nin i§te tam da bu i.ilkeden ka<;arak Ti.irkiye'ye s1gmm1§ oldugunu nedense hie; onemsemedi . Rus muhal ifin istanbul'da, Bi.iyi.ikada'da si.irgi.in hayat1 ya§ad1gmm belki farkmda bi le degildi .

Di.inyada ve Ti.irk iye'de ya§ayan aydmlann bi.iyi.ik bir bsm1 da t1pk1 onun gib i , SSCB'de ne olup b i tt ig ini tam anlamiyla anlayam1yordu.

* * *

SSCB'de bi.iti.in bunlar olup biterken, aym y1 llarda Ankara bir ba§kent olarak in§a edilme si.irecini ya§tyordu.

Nufusu yanm mi lyonu b i le bulmayan yerle§ im, muhtelif nedenlerle gene; Ti.irkiye Cumhuriyeti 'nin ba§kent i olarak sec;i lmi§se de, birkac; devlet dairesi ve dt§ i.ilke temsi lc i l igi haric;, brae; bir Anadolu kasabas1 gori.ini.imi.indeydi .

Dogal olarak, eglence yerleri ac;1smdan da aym yoksunlugu ya§tyordu ba§kent.

Sabahattin arada bir Gazi <:;:ift l ig i 'ne gidiyordu. Olkenin kuruculan, ba§ta Gaz i olmak i.izere 1 925 'ten it ibaren

bu c;ift l ikte i.islenmi§lerd i .

- 1 43 -


Gazi'nin direktifiyle burada ad1 Merkez <;iftlik Lokantas1 olan bir mekan in§a edilmi§ti .

1 930'dan soma, lokanta Tanm Bakanlig1 tarafmdan t;alt§tmlmaya ba§lanmt§tL .

Eger mevsimlerden yaz ise, lokantanm bahc;esinde Darva§' t dinliyordu Sabahattin.

0 zamanlar pek populerdi Hali! Darva§. Sava§m Turkiye'ye surukledigi miizisyenlerdendi .

Macaristan'da dogmu§, Franz Liszt Muzik Akademisi'ni b itirmi§, Macar Kral iyet Fi larmoni Orkestras 1 'nda i;alt§ffiL§tL Kemanm1 i;alm1yor, konu§turuyordu adeta. Ankara gecelerinin gozdesiyd i .

Sabahattin, Bomonti Bira Bahc;esi 'nde bira da i<;iyordu . Gazi, Ankara'da uretim yapan ve sermayesinin buyuk ktsm1

yabanc1lara ait olan Bomonti Bira Fabrikas1 'na alternatif olmak uzere , tiimuyle yerli sermayeye dayal t yeni bir bira fabrikas1 kurdurtmu§tu.

Yine de Bomonti Bira Bahc;esi arada bir canlt muzik e§l iginde clans edilen mekan hal ine donii§iiyor, gen<; adam eglencelerin doruk yapttg1 boyle gunleri asla kac;:1rm1yor, arkada§lanyla gulup egleniyordu.

* * *

Grup hal inde bir araya gel indiginde, c;:ok eglendiriyordu etrafmdakileri Sabahattin.

Ozell ikle de arkada§lannm e§leri onunla sohbet etmekten buyuk haz duyuyorlard 1 .

Sanki b i r erkekle degil de bir kadmla konu§urcasma rahat konu§uyorlard1 gen<; adamla.

- 1 44-

Osman Balc1gil II Yqil Miirekkep

Esasen, §eytan ti.iyi.i vard1 Sabahattin'de . Ve dogrusunu soylemek gerekirse, bir yolunu bulup herkese kendini sevdirmeyi becermekte i.isti.ine yoktu.

Mesele a§ka geldigindeyse durum degi§ iyordu. Nedense bteki her konuda kend ine tevecci.ih gbsteren hanim

lar, kendi lerini Sabahattin'le ya§anacak bir a§km kollarma bir ti.irli.i b1rakam1yorlard 1 .

<;ok di.i§i.inmi.i§ti.i bu konunun i.izerinde gene; adam. Acaba yeterince c;ekici mi bulmuyordu kadmlar kendisin i ? Veya cidd i b i r izlenim mi uyand1rm1yordu kar§ l cinste ? Bir gelecek mi gbremiyorlardt acaba onun ya§am tarzmda? Sorulan c;ogaltsa da uygun cevab1 bulmakta c;aresiz kal tyordu

gene; adam. Her oturup hesaplad 1gmda, c;ok mu c;ok ya§lanmi§ olduguna

kanaat get iriyor, bir yuva kurmak ac;1smdan treni kac;myormu§ gibi h issediyordu.

- 1 45 -

Yirmi Yedi

Yalnizhk hissettigi zamanlarda, Naz1m'm Unurulan Adam' 169 geliyordu Sabahatt in' in aklma.

Gec;:enlerde yay1mlanm1§tL Naz1m'm kitab1 . Bir piyesti ve oynanmas1 bekleniyordu.

Kitap uzerine Naz1m'la, yaz1lma surec inde konu§ffiU§tu Sabahatt in.

"Bu oyunu Muhsin Ertugrul'un oynamasmt c;ok ist iyorum" demi§ti gene; arkada§ma usta yazar. "Laf aram1zda, hatta konu§tum bile Muhsin Bey'le . "

Her §ey yolunda giderse, oyun Darulbedayi'de sahnelenecekti . Daha once de iki oyunu sahnelenmi§ti burada. Unutulan Adam

sahnelenen Li<;Lincl.i oyunu olacaktt . Nedense , Naz1m bu oyunun sahnelenmesini oteki lerden daha

fazla onemsiyordu. Demi§ti k i bir keresinde Sabahattin'e, "Toprag1 , dostlanmt ,

kanmt sevdigim kadar severim tiyatroyu . . . Bugune kadar h ic;bir §eyi bir ki§i i<;in yapmad 1m. Kendim de dahi l . Arna bu p iyes i , bir ki§i i<;in yazd tm. Muhsin oynasm d iye yazd tm bu oyunumu ."

Naz1m'm bu sozleri c;ok etkilemi§ti Sabahattin ' i . Tam da Naz1m'm soyledigi g ib i , §bhret ge<;iciydi , insanlar ve

meslekler kahc1 degi ld i , her §ey ve herkes unutulmaya mahkumdu.

69 . �iihrcc olarak da bi l inen bu oyun, l 93 5 'ce Dari.ilbedayi 'de ( istanbu l �ehir Ttyacrolan) sahnelend i . Unui11lan Ad.am'1 cam da Naz 1m Hikmet ' in iscedigi gibi Muhs in Ercugrul oy· nad 1 . �iihrcc , bliylik �air in hapishanen in yolunu cutmadan sahnelenen son oyunu oldu.

Osman Balcrgil II Ye�il Murekkep

Arada bir, ozel l ikle de yalniz oldugu geld iginde aklma, tam da Unutulan Adam 'da oldugu gibi yalniz, umutsuz, unutulmu§ hissediyordu kendini Sabahatt in.

Oysa Naz1m, kitabmm arka planma, ustu kapali bir §eki lde de olsa, umut koymu§tu . Ya§anmaya deger bir dunyanm ipw;:lanni da veriyordu Unutulan Adam'da.

Boyle du§ununce, yeniden umuda kap1 ld1 Sabahattin.

* * *

Ou§uncel i , kizgm, umutlu, umutsuz, hangi ruh halinde olursa olsun, hep yapt1g1 gibi masasmm uzerinde duran piposuna uzand1 Sabahattin.

Wertheim'dan ozene bezene ald 1g1 pipo c;:abs1yla, piposunun temizligini tamamlad1 .

Dzerinde Turk Pipo Tutunu yazan tutun kesesinden ozenle bir tutam ald1 1 hazneye yerle§tird i .

Bir y1 l kadar once, gen9 Cumhuriyet tarafmdan te§ekkul ettiri len inhisar idaresi tarafmdan ureti lmeye ba§lanmI§tl Turk Pipo Tutunu ve Sabahattin i9in ya§amsal oneme sahipti .

Tabi i ki Almanya'da i9tigi aromatik tutunlerin ayn bir yeri vard 1 damagmda ama i9ine arada bir birka9 parc;:a e lma kabugu koyarak nemini kendine uygun hale getirdiginde , bu tutun de pekala i§ini goruyordu.

i lk birka9 nefesten sonra mektubunun ba§ma 1 1 .4 .34 yazd1 ve "Ay�e" diyerek ba§lad1 :

"HO.la. y irmi iki y irmi ui; ya�mday1m zannediyordum , yani

bu ya� larda olmad1gim1 bildigim halde . . . Ve bu son gunlerde

tam yirmi yedi ya�mda oldugumu ve ihtiyarlad1gzm1 anlad1m . . . "

- 1 47 -


Bell i ki bir arayt§ ic;indeydi Sabahattin. Amk c;ocuk olmad1gm1 , hatta genc;liginin bile smmna gel ip

dayand 1gm1 dl.i§linliyordu . Etrafma bakttgmda, hemen butlin arkada§larmm ya evlenmi§

ya da birilerine soz vermi§ oldugunu gorliyor, tela§a kap1 l tyordu. "Yakmda . . . " di ye dl.i§linliyordu bir yandan mektubunu ta

mamlamaya c;al t§ trken Sabahattin. "Ay§e de evlenir ve ben de bir ba§Lma kalmm."

* * *

Mektubunu bitirip zarfa koyarken, zarfm lizerini yazarken, sonmli§ piposunu yeniden yakarken hep ayni konuyu dl.i§l.indu.

Yalntz ihtiyarlamak, unutulan bir adam olmak sahiden de c;ok urkutl.icli olmaltyd1 .

Yakmda askere gitmesi gerekecek, en azmdan bir buc;uk y1 l t kt§lada gec;irecek ve donli§l.inde otuz ya§mda olacaktt .

Bir §eyler yapmas1 , askere gitmeden once kend ine bir rota c;izmes i gerekiyordu.

* * *

Geriye, epey geriye gitti dl.i§lincelerinin tam da bu ktsmmda Sabahattin.

Almanya'dan dondugli gunlerde istanbul'da, Erenkoy'de kar§tla-§tp birlikte ylizmeye gittigi glizel , zarif gene; km dl.i§linmeye ba§lad1 .

Acaba ne yap1yordu? Evlenmi§ olabi l i r miydi ? Mesela Muhittin'le . . . Bel irgin bir k1skanc;l tk h issetti , derinlerinde bir yerde.

- 1 48-

Yinni Sekiz

Ankara si.iratle bi.iyi.iyor, ba§kentin bina envanterine her gun ya bir yenisi ekleniyor ya da var olanlara ilaveler yap1hyordu.

Ankara Numune Hastanesi'ne be§ yi.iz yatakl t yeni bir pavyon daha eklenmi§ti i§te .

Yetmiyormu§ gib i , Sabahattin ' in day1s1 Doktor R 1fat Bey' in sahip oldugu kl iniginin kar§tsma Doktor $evket Bey' in sagltk yurdu a<;tld 1 .

Onceleri hastalara yeti§emeyen day1 bey, neredeyse i§ yapamaz hale gelmi§ti boyle olunca . inat<;t bir adam degi ld i . Fazla ayak diremedi , tesl im oldu. Sahibi oldugu Ankara S 1hhat Yurdu'nun kap1sma kocaman bir k i l it ast t .

Sabahattin, day1smm ailesiyle birlikte, loj man olarak kulland1klan hastanenin en list kattnt toplamaya giri§t i .

Oncelikle de kendi odasm1 derdest ett i , kitaplannt koli ledi . Aile , tabi i ki Sabahattin de yanlannda olmak i.izere Yeni§ehir'e

ta§md1 . Bundan boy le keresteci Fahri Bey' in yeni yapt1rd1g1 apartmanda

oturacaklard 1 .

* * *

S1caklann iyice bast1rmas1yla b irlikte, R1fat Bey ve ai les i Gazi <;iftl igi'ne daha s1k gider olmu§tu.

Sabahattin de onlarla birlikte 91.k1yor, ak§amlannt day1s1 , yengesi ve <;ocuklarla eglenerek ge<;iriyordu.


0 ak§amlardan birinde, R1fat Bey yegenine "Soyad1 meselesini du§undun mu Sabahattin ?" diye sordu.

Haziranm sonlarmdan it ibaren tum Turkiye soyadt meseles ine kil itlenmi§ti .

Kanun tekl ifi Mecl is'te kabul edilmi§, 2 Temmuz'da Resmi Gazete'de yay1mlanm1§tt .

0 gun bugundur, butun aileler kendileri i<;:in uygun, guzel b ir soyad1 bulmanm pe§ine du§mU§lerdi .

"Siz karar verdiniz mi day1 ?" dedi Rtfat Bey'in sorusu uzerine Sabahattin.

Day1s1 e§ ine ve ku<;i.ik ogluna da bakip "Ertuzun olsun d iyoruz" dedi .

Sabahattin §6yle bir du§undu, bir yorumda bulunmamayt tercih etti . Sessiz kald i .

"Ne d iyorsun ?" d iye usteledi dayt bey. "Bana . . . " dedi Sabahattin. "Hem sert hem yumu§ak gibi geld i . " R1fat Bey guliimsedi , "Dogru, er kel imesinde b ir sertlik, tuzun

kelimesinde bir yumu§akltk var" dedi . Sonra da Sabahattin'in daha fazla yorum yaptp mevzuu sulandtrmasma izin vermeden "Peki , sen bir soyad1 du§undun mu?" d iye sordu.

Gen<;: adamm cevab1 haz1rd 1 : "Arada bir babamm ismindeki Ali 'yi70 soyad1 gibi kullamyorum

zaten dayt . Kitapta da kul landtm. Degi§tirmem herhalde ."7 1

* * *

70 . Sabahattin Al i 'nin babas 1 , Piyade Yuzba�1s1 Cihangirl i A l i Salahatt in'd i ( 1 876- 1 926 ) . Soyad1 mecburiyeti olmayan Osmanl i 'da, a i leler dogduklan yer, fiziksel ozel l ik , meslek gibi i�aretleri lakap olarak kul lamrd i . Aynca, isimlerin in ba�ma babalannm ismini de eklerlerdi . A l i , Sabahatt in' in dedesinin ismiydi. 7 1 . Tam da boyle yapt l Sabahatt in. Nufus memuru isimleri soyad 1 olarak vermediklerin i soyleyince "O halde ' i ' harfin i kul lanmaym onun yerine ' 1 ' harfi koyun. Al i olsun. Yani 'kirmmy1 ' gibi" dedi ve nufus kutugunun soyad1 hanesine "Al i" yazd 1rd1 .

- 1 50-


Az sonra day1 bey Sabahatcin'i de ahp, erkeklerin oturdugu bir masaya ge<;ri . Her zamanki gibi olup bitenler iizerine fikir ah§veri§inde bulunuluyordu.

Bir ara laf N ihal Ats1z 'a gel ince Sabahatcin kulak kesild i . Trakya'nm tad 1 ka0J11§t1 . Birtakim kendini bi lmezler Yahudi

lerin ibadethanelerine, okullarma, i§Yerler ine saldmyorlard1 . "Bunun . . . " ded i i9lerinden bir i . "En biiyiik ki§kirC1c1s1 o Nihal

denilen adam." i§te, N ihal' in ad 1 ge0Jli§ti yine . Trakya'da ya§anan gel i§meleri , l §m i9inde N ihal de oldugu

i9in yakmdan takip ediyordu gen9 adam. Arkada§1 o aralar, Ats1z'm yerine Orhun72 dergisini 91kartmaya

ba§lam1§t 1 . N ihal yeni dergi Orhun'da, Cevat R1fat ise Milli inkilap der

gisinde Yahudilere kar§ I son derece 1rk91 yaz1 lar yaz1yor, §iddeti te§vik ediyorlard 1 .

Sonunda istediklerini becermi§ler, Tekirdag, K 1rklare l i ve C::anakkale'de Yahud ilere ait mekanlar basi lm1§ , yagmalanm1§t l . Yetmiyormu§ gibi birc,,'Ok kadma da tecaviiz ed ilmi§ti .

Bir j andarma onba§ismm, saldirganlan durdurmaya �h§irken olduruldiigiinii gazetelerde okumu§CU Sabahattin.

"Sbz konusu olan . . . " dedi masadakilerden biri . "Toplamda on be§ bin Yahudi . Sadece Edirne'de alu bin Yahudi var. Nufusun dome birinden bile fazla. Ne sa0J11yorlar bu adamlar boyle ?"

72 . 1 933 y 1 lmda Edirne'ye edebiyac ogretmeni olarak cayin edilen N ihal Acs1z, o y 1 lm kasimmdan i c ibaren Orhun adm1 verdigi bir dergi c;:1kartmaya ba�lad 1 . Orhun, du�unce olarak Atsi� Mecmua'nm bir devam1yd 1 . Aym zamanda, Almanya'da yukselmekce olan H itler' in savunuculugunu yap1yordu. Bu arada Turklerin carihini de konu ed iniyor, o donemde l i selerde okuculan carih k i taplanm agir d i l le ele�ti riyordu. Orhun, bu gerekc;:eyle, Temmuz I 934'te Bakanlar Kuru lu karanyla kapau ld1 .

- 1 5 1 -


Dayanamad1 Sabahattin. "Yeni bir durum degil .ki" dedi ve arkada§mm, di.i§i.incesini Arszz

Mecmua'da ve sonradan Orhun'da ne zamandan beri olgunla§t1rd1gm1 omekleriyle anlatt 1 .

Verdigi bir ornek t;ok qarp1C1yd1 . Once "Varanda§ Tiirk<;e Konu§" kampanyas1yla insanlan nas1l

sokaga dokti.iklerini anlattt Sabahatt in. "Sonra da . . . " dedi "Yahudileri hedef olarak gbsterdiler. "

i ralya ve Almanya'dan soma Ti.irkiye'de de fa§izm ve Nazizm, hem de Sabahattin'in en yakm arkada§lanndan birinin e l iyle ve olanca hmyla yi.iksel i§e ge<;iyordu.

- 1 5 2 -

Yirmi Dokuz

isranbul'da da ya§amt§ biri olarak, Ankara'nm s teak yaz havalarmt hi<;: dert etmezd i Sabahattin.

Bir pazar gunu piknik yapmak i9in Yabanabat'a73 dogru otomobi l le giderlerken "<;ok steak bir yaz olaeagt daha haziran <;:tkmadan belli oldu" diyen Mufide Harnm'a "Yapma yenge . Ne olur Ankara'nm s teagtyla istanbul 'unkini kar§t la§ttrma. Zavall t lar aptala donuyorlar yaz aylarmda. Resmen yarnyorlar" d i ye kar§t 9tkt 1 .

Dayt bey in a i lesi epeyd ir istanbul 'a ta§mmanm planlarmt yaptyordu .

Ailenin ku<;Uk oglu Re§it istanbul 'da ya§ayanlann neden yandtgmt merak edinee, gen<;: adam yegenini "Nern yuzunden. S teak nemle birle§inee, hayat ya§anmaz oluyor" d iye eevaplad 1 .

Dayt bey Kargasekmez' in dar ve kavisli yoluna d ikkat kesi lmi§ , ailesini kazastz belastz p iknik yapaeaklan alana u la§t trmaya <;:alt§t yordu. Toplamda yed i kilometreye yakla§an viraj lan atlatana kadar, gtkt <;:tkmadt Rtfat Bey' in. Yol duzel ir gibi olunea bir oh <;:ekti ve "Ne d iyorsun Sabahattin, bugun yenebi leeek misin pokerde beni ?" di ye sordu.

"Sen 9aktr yirmi be§l iklerden haber ver day t" dedi keyifle Sabahatt in .

Ge<;:en gezide epey parasmt almt§tl Rtf�t Bey' in.

73 . Kmlcahamam'm o zamanki ad 1 .


Sonra e§ine "Gramofonu aldm m1 Mufide ?" diye sordu day1 bey. Almd1gm1 i:igrenince rahatlad i .

* * *

i§sizlik yaramt§tl R1fat Bey'e. "i§ durumunda bir geli§me var mi day 1 ?" diye sordu Sabahattin. "Ben de seninle onu konu§acakt1m Sabahattin. Gal iba bir-

ka<;; gun i<;;inde Rize Hastanes i 'ne ba§hekim olarak atanacagim. Vekalet'te74 gi:iru§uluyormu§ . Onumuzdeki hafta haber <;;1kar di yorlar. Tayin emrimi ahr almaz, <;;oluk <;;ocuk istanbul'a gidecegiz . Onlan oraya yerle§tirdikten sonra, Rize 'ye yalmz gidecegim. Bildigin gibi , <;;ocuklarm egitimlerini istanbul'da surdurmelerini istiyorum. Duzgun okul larda okusunlar. Anneleri onlarm hakkmdan mukemmelen gel ir. Ben de arada bir istanbul 'a ge<;;er, durumlanm kontrol ederim. 11

Sabahattin, day1smm ve yengesinin planlanm yerli yerine oturttuklanm du§undu. �u tayin i§ine sevinsin mi uzulsun mu bilemedi . Be§ kuru§ para harcamadan ya§ay1p gidiyordu onlarla beraber.

Eger anlatttklan gibi olacaksa , ki olacak gibi gi:irunuyordu, kendi ba§mm <;;aresine bakmas 1 gerekecekti Sabahattin'in.

Gen<;; adamm sess izle§tigini gi:iren day1s1 "End i§e lenme, evden ta§mman gerekmiyor. Kira dt§mda da sana yard 1m etmeyi surdurecegim" ded i .

Sabahattin hemen "Olur mu i:iyle §ey day1, anneme de destek oluyorsun zaten" dedi ve kendinin de birka<;; gun i<;;inde i§e ba§lamak uzere oldugunu si:iyledi .

7 4 . 0 zamanlar, Sagl 1k Bakanl1g1 'nm a d 1 "S1hhat v e i\:(imai Muavenet Vekalet i" id i .

- 1 54 -


Dogru soyli.iyordu. Bir ay sonra okµllar ac;1 lacak ve o da para kazanmaya ba§layacakt1 .

Bu di.i§i.ince i<;ini rahatlattl gen<; adamm.

* * *

Otomobi lden inil ince, Sabahattin'in i lk i§ i , gramofonu kurup i.izerine Seyyan Hanim'm75 yeni c;1kan tango plagm1 yerle�t irmek oldu.

Km mi.izik sesi doldurur doldurmaz, gen<; adam ko§arak yengesine yoneld i , oni.inde bir reverans yaparak "Benimle dans eder misiniz ?" diye sordu.

Day1s1 da kizlanndan birini dansa kald 1rd1 . Sabahattin kmp ge<;iriyordu dans ederken yapt1g1 komiklik

lerle ortaltgt . Sonra yaygi lar yayi ld1 , zeytinyagl t dolma ve kuru kofte tence

relerinin kapaklan ac;1ld1 . Zuladan raki c;1kt 1 . Yenildi , i<;i ldi . S1ra gi.ini.in en eglencel i kismma, pokere ge lmi§t i . Oyuncular yerlerine yerle§ir yerle§mez Sabahattin "<;ak1r yir

mi be§l ikler ortaya" ded i ve cebinden bir di.iz ineye yakm nikel para <;1kanp yaygmm i.izerine att t .

Bell i ki kazanmaya ham gelmi§ti . Ge<;en p iknikte ve ondan once de evde epey parasm1 almt§tL day1smm ve yengesinin.

Day1s1 ve yengesi her geziden once oldugu gibi bu geziden once de <;ocuklarla konu§IDU§, Sabahattin'e once kaybett irmek, sonra kazand1rmak i.izere plan yapm1§lard1 .

75 . Seyyan Oskay 1 9 1 3 - 1 989 yi l lan arasmda ya�ad 1 . istanbul Konservatuvan'na devam ett i . i lk Turk tangosu olarak tarihe ge<;,'en Necip Cela l ' in "Mazi Kalbimde Bir Yarad 1r" is imli eser i , Mou l in Rouge'da d inleyici lere once onun sesinden ula�t 1 . Sanat<;1 i lk tango plaklanr n Columbia ve Odeon � i rketleri i<;in yapt1 . As1l sozle�mesin i ise o donem i<;in muhte�em bir maa� sayi lan ayda yiiz l i raya Sahibinin Sesi ile imzalad 1 .

- 1 5 5 -


Esasen, bu hep boyle olurdu. Evde ya da ba§ka yerlerde de oyun oynad1klannda, Sabahattin'e once para kaybettiri l ir, sonra da kazanmas1 i<;in yard1mc1 olunurdu .

Severdi day1 bey ve ai lesi Sabahattin'in para kazamrken ve kaybederken yapt1g1 maskarahklan .

Biraz §ansa bagh olsa da daha <;ck sinir hakimiyeti ve stratej i gerektirdigi i<;in, day1 bey de Sabahattin de <;ck onemserlerdi poker oyununu. <;ocuklann da bu oyunu iyi b i lmelerini isterlerdi .

Tam da planland1g1 g ib i oldu. Sabahattin once kaybetti , soma kazand1 .

Yapt1g1 muhtelif espri lerle oyun boyunca gi.ildi.irmi.i§ti.i day1sm1, yengesini ve <;ocuklan .

* * *

Donil§ yolculugu boyunca , day1s1 ve yengesiyle, a i lenin istanbul'a ve Rize 'ye nas1 l yerle§ecekleri ilzerine konu§tU gen<; adam.

Art1k planm1 iki ki§iye, hatta belki il<; ki§ iye gore yapmaliyd1 . Bakahm her §ey istedigi gibi geli§ebilecek miyd i ? Arna her §eyden once para kazanmaya ba§lamas1 ve ev di.izenini

yerl i yerine oturtmas1 gerekiyordu.

- 1 56-

Otuz

"N i9in ruhumuzun asla 1smamad1g1 kahplarda kalmaya mecburuz ? Bir insana bundan daha bilyilk bir i§kence olur mu ?"

1 Temmuz 1 934 tarihini att1g1 mektubunda, iki gozil Ay§e'sine yazmay1 silrdilrilyordu Sabahattin.

Maarif Vekaleti tarafmdan resmen i§e almmt§, onilne bir dolu i§ konulmu§tu . Yapttg1 i§lerin neredeyse hepsini aktls1zca buluyordu Sabahattin.

* * *

Vaktini il<;e bolmil§til. Vekaletin kendine verd igi <;eviri gibi i§lerle ugra§ tyor, yazmaya

�lt§ tyor ve en onemlis i b1kmadan usanmadan okuyordu. Elinden kitap dil§milyordu Sabahattin'in. Almanya'ya gitmeden �k once , daha kil�cilk bir �cukken

ba§lad 1g1 okuma ve yazma eylemini fas1las1z silrdilrilyordu. Alman edebiyatmda derinle§mi§ olmay1 yetersiz buluyor, her

illkeye dair edebiyat eserini bir silnger gibi i9ine 9ekiyordu. Ay§e'ye mektup yazmak i9in oturdugu masada o. giln Bernard

Shaw'un76 bir kitab1 vard1 .

76. Bernard Shaw 1 856- 1 950 y 1 l lan arasmda ya§ad 1 . 1 884 y i lmda Fabian Demegi'nin iiyesi oldu . Bu demegin iiyeleri sosyal izmi savunuyor ama devrimi reddediyordu . Toplumlann de�i�imin in zaman alacagm1 dii§iiniiyorlard i .


Birden aklma kitab1 arkada§ma gondermek geldi . Mektubunu tamamlamadan bu konuda da kalem oynatmaya giri§t i :

"Ha , sana Bernard Shaw'un bir ki tabm1 gonderdim . Muhak

kak oku . Bana da fikirlerini yaz . Hakimiyet- i Milliye 'nin ne�

retmeye ba�ladigz bu seriyi takip e t . Ben alzp okuduklanm1 sana

gonderirim . Bu tercumelerin sinirime dokunan taraf1 , gavura has

is im!erinin Turk imlas1yla yazrlmasz . Adamm ismini bile $ov diye

yazzyorlar. Ukalalzk . Fakat ihtiyar ingiliz deh�et adam . Ben onun

ge�en asrm sonlarmda yazdzgz bir romamm , Amator Sosyalis t ' i

okumu�tum , o zaman i�in degil bugun i�in bile tazeligi ve yeni

fikirleriyle insam �a�1rtan bir ki tap idi . Frans1zcas1 vardzr, mu

hakkak bul ve oku . "

Sabahattin nas1 l Almanya'ya gonderilmi§se , Ay§e de Fransa'ya gonderilmi§ ve 6grenimini tamamlay1p Ti.irkiye'ye donmi.i§ti.i. Frans1zca 6gretmenl igi yap1yordu.

Mektubunu bitirince kitapla b irl ikte zarfa koydu, kapattl ve iki gozi.i Ay§e's inin ismini yazd 1 .

* * *

Bir ay kadar sonra yen iden yazmak istedi ik i gozi.i Ay§e's ine. Masas1 kitap ve yazdm1§ di.inya kadar sayfayla doluydu. Biraz havadan sudan yazd1ktan sonra kitaplara dondi.i:

"Goethe hakkmda Brandes77 nam bir Danimarkalz mu

nekkidin78 biyografisini okuyorum . $ imdiye kadar okudugum

7 7 . Georg Brandes 1 842 - 1 92 7 y 1 l lan arasmda ya�ayan iinlii Danimarkal1 ele�t irmen.

78 . El��ti rmen

- 1 58-

Osman Balctgil 11 Ye�il M urekkep

Goethe biyografi lerinin en miikemmeli . . . Sonra Shakespeare

hakkmda kirk elli sayfalik bir tetkik yap1yorum . 79 Stratford ' lu

Shakespeare ' in bu dramlan yazm1� olmasm1 miimkiin gorme

yerek onu bir sahtekar, ismini vermek is temeyen birisinin eser

lerine imza atmak kii\:iikliigiinde bulunan bir zavall1 adde tmek

is teyenler var. Ge\:en giin bir Amerikalmm bu yolda bir iddia

sm1 okudum . . . Bundan otuz sene evvel Shakespeare eserlerinin

miiellifinin Bacon olduguna dair yapilm1� bir iddiay 1 taze imi�

gibi i leri siiriiyor . . . "

Ay§e'ye yazd 1g1 mektubunu yine a§k dolu sat1rlarla bit ird i gene; adam:

"Hi\:bir mektubumda eskimeyecek olan bir soz varsa o da

�udur : Seni \:Ok gorecegim geldi . Mamafih bu hasre t oyle bir

hasre ttir ki , yan yana oldugumuz zamanlarda bile bakidir . "

Mektubunu imzalad 1 , zarfa koyup i.izerine ik i gozi.i Ay§e's inin adm1 ve adresini yazd 1 .

Postaneye dogru yi.iri.irken aklmda, kendini defalarca geri c,,--e v irmi� Ay§e'den daha <;ok, istanbullu san§m, lacivert gozli.i gi.izel k1Z1n oldugunu fark etti .

Ay�e'ye yazmanm daha c,,uk kendiyle konu§uyor olmak anlamma gel ip gelmedigini di.i§i.indi.i.

Gec;en gi.inlerde, bir onceki mektubunu yazarken ve hatta sonuncuyu kaleme ahrken de bir karar arifesinde oldugunu biliyordu.

Derinlerinde , bir �ey yer degi§tiriyordu.

79. Sabahatc in A l i ' n i n "Shakespeare Meseles i " a d l 1 u�· adec makalesi var. Mablder 1 9 34 ve 1 93 5 y 1 l lannda Varl1k dergis inde yay1 1n land 1 .

- I 59-


Sanki gori.inmez bir el onu iki gozi.i Ay§e'sinden koparttp , farkh bir c;ekim alanma dogru yonlend iriyordu.

Kendi kendine "Ya mektuplar ?" d iye di.i§i.indi.i. Ay§e'ye yazd 1g1 mektuplann daha <;ok bir i<; konu§ma, di.i§i.in

celerini kaleme dokme olduguna <lair di.i§i.incesi giderek ag1r basmaya ba§lamt§tt .

- 1 60-

Otuz Bir

Pertev'le Kutlu Pastanesi 'nde bulu§tU Sabahattin. Telefonda "Kutlu mu olsun i s tanbul mu ?" diye konu§mU§,

sonunda Kutlu'da karar kt lm1§lard1 . 0 aralar ak§amustleri iy i bir orkestra <;al iyordu bu pastanede.

Ankara'nm sec;kin hanim ve beyleri ak§amlan burada bir araya geliyor, kahvelerini ic;iyor muzik dinl iyorlard1 .

"Hie; gi tmedim Paris'e ama c;ok resm ini gi:irdum. Biz im Kutlu da a§ag1 kalmaz Paris'ten degi l m i ?" d iye sordu Sabahattin arkada§ma.

"Hakhsm. istanbul ve Ozen pastaneleri de i:iyle, h ic;biri bir digerinden geride degi l . Hem yiyecek ve ic;ecek kal itesiyle hem de hizmet olarak."

istanbul Pastanesi Ulus Meydani'ndayd1 , daha c;ok mil letvekil lerinin, ressamlann ve gazetec ilerin ugrak yeriydi .

Kutlu'nun hemen kar§i ko§esinde bulunan Ozen'in mudavimleri ise unlii yazarlard 1 . Ozen sonradan Kmlay Gene! Merkezi 'nin yanmda bir de §Ube a<;mt§tl .

Sabahattin ve Pertev' in o gun bulu§mak ic;in sec;tikleri Kutlu, sosyetenin gi:izdesiyd i .

ik i gene;, kaldmmm iistiinde bulunan ah§ap koltuklara kurulup, ak§am giine§ini kesen ve kald mm1 neredeyse tiimiiyle kaplayan renkl i tentenin altmda, giizel i lkbahar havasm1 teneffiis ederek kahve sipari§lerini verdi ler.


Once b iraz Sabahatt in, akulundan ve Ne§riyat Serv isi 'ndeki gorevinden soz etti .

Pertev de biraz kendi yapttklanm ettiklerini anlatt1 ama laf1 c;ok uzatmad1 , sadede geldi .

"Sayle bakaltm §imdi , neymi§ c;ok acele beni gormek istemenin nedeni ?"

* * *

Her ikisi de kahvelerinden birer yudum alm1§lard 1 . Pertev, Sabahattin'in Kuyucakli Yusufun Projekcor'de yayma

ba§lay1p da dergi ikinci say1y1 bile basamaymca i.izi.ildi.igi.ini.i di.i§i.ini.iyar, arkada§mm kendine bundan dert yanacagm1 zannediyordu.

Gem; adam "Evlenmeye karar verdim" deyince , biraz §a§1rd 1 . Sabahattin, arkada§ t sarmadan giri§ti anlatmaya. <;ak heye

canl tyd1 . "Bi l iyarsun, ogrencim Melahat'tan da alumlu yamt alamamI§

tlm. Bir daktorla evlenip Kanya'dan izmir'e goc;ti.i. Nahit ba§tan beri yan c;iziyardu zaten. 0 da gid ip, esasen sevdigim b iri alan Hali l ' le80 evlendi . Birkac; ay once Ay§e'ye iki kez evlenme teklif ettim. ikisini de geri c;evirdi . Oste l ik azarladt . Yak beni e§ a larak di.i§Unemezmi§, yak biz arkada§mt§tz, karde§mi§iz falan fe§mekan. Almanya'dan arkada§tm Melahat ' t da b i l iyarsun . . . "

Pertev arkada§ tntn i.izgi.in aldugunu fark etti . Yaras1 c;ak de§ilmesin d iye sozi.ini.i kest i .

"Yine de evlenecek birini bulmu§sun ya i§te ! Deyiver bakal1m kimmi§ bu ktymetl i hatun ki§i ?"

80. Hal i ! Vedac Ftracl1 1 90 1 - 1 969 y 1 l lan arasmda ya�ad i . isrnnhul Erkek Lisesi 'ni ve Edebiyac

Faku lcesi 'ni b i c i rd i . Ogrecmen oldu. iscanbul maarif ml'ldl'lr li.igi.i yapci . Zamanm pol i c ikasma

ccrs di.i�en ve zor durumda kalan sanacc,:t lan ve egic imcileri himaye eunes iyle rnnm1r.

- 1 62-

Osman Balcigil fl Yqil Murekkep

Sabahattin gulumsed i , "Tan1m1yorsun, adm1 bi le duymadm" ded i .

Sanki Pertev'e, onun b i le bilmedigi yanlan oldugunu h issett i rmeye �lt§ tr gibiyd i .

"Sayle de deli e tme" ded i can dostu. Arkada§tntn merakmm giderek artmas1 ho§una gttt t

Sabahatdn' in . Konu§may1 bir oyuna C,.'evird i . Az onceki huzun yerini sev ince b1rakmt§t t .

"Once dinle bakaltm, evlenmeye karar vermekle iyi etmi§ miyim ? Yoksa yanlt§ bir yolda m1y1m?"

Pertev merakla bakt t Sabahattin'in yuzune. "Evlenmem laz1m geldigini dU.§U.nuyorum. <;unku ya§ tm iy ice

i lerled i . Etraf1mdaki neredeyse herkes evlendi . Anlad1g1m kadanyla sen de evlenmek U.zeresin. Hayriinnisa bugun Ankara'ya tayin olsa, bugun evlenirsiniz ."

"Evet" dedi Pertev. Konya'da ogretmenlik yapttgt gunlerde sozle§mi§lerdi Hayrunnisa Hanim'la.

Sabahattin biraz dU.§U.ndu ve "Ya§laniyorum" dedi . Askerliginin yakla§ttgmdan, eger §imd ilerde evlenmezse as

kerl igi bittiginde otuzunu gec,.mi§ olacagmdan soz etti. Konu§urken iyice efkarland1 .

Birden "Paran var mt Pertev ?" diye sordu Sabahattin. Arkada§t onun ne demek isted igin i anladt . "Birkac; kuru§um var. Mukel lef bir rakt sofrasma yetmez ama

Kurt'U.n yerine goturur." Gozleri parlad1 Sabahatt in ' in . ic;kinin ne oldugunu , yeme

gin kal ites in i fi lan umursayacak durumda degi ld i , daha c;ok ic;ini dokmeye ihtiyact vard t .

- 1 63 -

Osman Balci!(il II Yqil Murekkep

Ba§tnl gune§e c;:evirip "Kerahet vakti ! "8 1 dedi ve kahvelerin parasm1 fincanmm yanma b1rakt1 , kalkt 1 .

* * *

Ankara'da paras1z olup yine de i<;rnek isteyenler i<;in en ideal adresti Kurt'un lokantas1 .

Sahib i Mehmet Bey Kurt oldugu ic;in kimse lokantanm "Yeni Hayat" olan ismini kul lanmaz, b irbirine "Kurt'un yerine gidel im m i ?" d iye sorardi .

Meyhane , ismini Ulus'taki Yeni Hayat mahallesinden alm1§t1 . "Yeni Hayat . . . " ded i Sabahattin, arkada§iyla yan yana yurur

lerken. "Ne kadar da uygun degi l mi bugunun Ankara'sma ?" "Sadece Ankara'sma m1 ? Tum Turkiye'sine" diye cevaplad1

gene; adam1 Pertev. Gerc;:ekten de i:iyleyd i . Gazi'nin i:inderl iginde , Turkiye kimlik

degi§tiriyordu. Si:izgel imi , eskinin Ankara'smda lokanta diye bir kavram bile

yoktu. Sokak aralannda kurulan birkac; tezgahta, gi:ic;:ebe usulu hamlanan yiyecekler, tezgahlann yakmma konulan iki kan§ yuksekl igindeki has 1r iskemlelerde yenird i .

Lokanta bi le olmayan bir kentte , on y i l g ibi k1sa bir sure ic;inde bir dolu pastane , gazino, lokanta ac;1 lm1§ , hepsi de i§ yapar hale gelmi§ti .

istanbullu lann, izmirli lerin yuzlerce yild1r sahip olduklan bu tur bulu§ma yerleriyle, maalesef Ankara yeni tani§ iyordu.

8 1 . Gu11e�in dogu�, ban� v e ram tepede oldugu anlar. Kerahet vakit lerinde namaz k i l mmaz.

- 1 64-

Otuz iki

Paras t az da olsa Pertev masaya yoneldi . "Haytr, paran hakik.aten azsa tezgaha da oturab il i riz" dedi

Sabahattin gi..i lerek. iyice yoksul olan ama i9J1eden edemeyenlerin de bir moni..isi..i

vard 1 Ki..i rt'i..in yerinde. Onlar afyonlu §arap i<;er, bay1r turpu ve leblebi yerlerdi .

AfyonlLi §araba paras1 yetmeyip y ine de i9Jlek isteyenlere verilen §arap, sirkeden biraz hall iceydi . Yine de i<;eni bulunurdu.

Kambur Hafiz'dan 6ncel ikle bir el l i lik Husus i Fevkalade Rakt istedi Pertev. Ardmdan beyazpeynir, kavun ve i..isti..ine bir de arnavutc igeri soyledi .

"<;ok bonkorsi..in" dedi Sabahattin. Arkada§t "Sen de soyle ne ist iyorsan" deyince , Sabahattin en

sevdigi mezelerden biri olan pi lakiyi i lave etti . Garson masadan iyice uzakla§mca "Ke§ke Mustafa baksayd1

bizim masaya, Kambur'un eli c;ok ag1r" diye soylendi iki arkada§. Bekled ikleri gibi olmadt . inhisarlar idaresi'nin82 i..irettigi rak1

§i§esi altm varak etiketiyle masada yerini derhal ald1 . "K1ymetini bi l" dedi Pertev rakt § i§esi masaya konulunca . Ka

dehini el ine alirken soylevine ba§lad t . "Yi! 1 879, <;tkanlan bir karamameyle, tuz ve alkolli..i ic;kilerin

gelirleri yabanc1 bankerlere b1raktld 1 . Memleketin kasasmda kara

BZ . Tekel idaresi


kuru§ kalmad 1g1 ic;in bogaz1m1za kadar borca batm1§t1k. Odememiz laz 1md1 . 1 883 'te ise yetki Duyunu Umumiye"ye83 ge<;-'ti . l 932 'de n ihayet mi l l i le§t i . ik i yi ld1r, kendi urettigimiz ic;kinin vergis ini , kendi devlet im izin kasasma i:iduyoruz."

"O halde . . . " ded i Sabahattin ve kadehini kald1rd1 . "inhisarlar idaresi ve Hususi Fevkalade Raki'nm ve tab i i b ir de devletin kasasma giren verginin §erefine . in§allah i:inumuzdeki ay bana da maa§ olarak geri di:inecek . "

iki arkada§ kadehlerin i toku§turdular.

* * *

i lk kadehler §erefe kalkip, giri§ konu§malan yap1hr yap tlmaz, Pertev "Anlat bakalun" dedi .

"Ne anlatay 1m?" ded i hmz1rca gulerek Sabahattin. Pertev' in kend iyle i lgi l i bi lmed igi b ir mevzu olmasmm keyfini

c;1kanyordu. "Evlenme karan ald1gm ki§inin kim olduguyla ba§layabil irsin

mesela ." Zevzekligi surdurmekten vazge<;ti Sabahattin. Ciddi le§ti . "A l i ye desem, b i r §ey <;-<lgrI§tmr mi ?" "Hay1r. 1 1 Sabahattin derin bir ic; <;---ekti . Bel l i ki anlatacaklanm yeniden

ya§ayacakt1 . "Almanya di:ini.i§U.mde, Erenki:iy'e akrabalanma gitmi§tim ya

hani . Orada bir gene; kiz gi:irup c;ok begenmi§t im. Arna denk get i r ip uzun boylu konu§ma imkam bulamam1§t1m. Moda'ya yuzme-

83 . Os1mm l t imparatorlugu 'nun <l 1� borc;laruu <lenet leycn , yalm ncilarm horc,:la r in 1 rnhsi l

ctmekle gi.ircv l i kurum. Binas1 hugun iscanbul Lisesi olarak kul lan t l makta<l 1 r.

- 1 66 -


ye gittik genc;:ler olarak. Sonra bir de piknik yapttk. Ardmdan , ben apar topar Bursa'ya dogru yola c;:1kt1m sonra, bi l iyorsun. Yaz tat i l inde denk get irip yeniden kar§da§manm yolunu bulamad1m. Ardmdan Aydm, Kanya, Sinop . . . "

* * *

Pertev'in gozlerinin oni..inden, htzlandmlm1§ b i r film gibi gec;:ti Sabahattin'in o gi..inleri .

Konya'da beraberlerd i . Can dostu ic;:in, hareketli ve zor gi..inlerd i onlar.

Kuyucakli Yusuf ic;:in eve kapanmalar, Yeni Anadolu'ya yazd1 -g1 kendini ve yakm c;:evres ini de konu edindigi h ikaye, parmak kadar ktz c;:ocuguna deli gibi ii§tk olu§U . . . Ve bir fettan ogretmen yi..izi..inden, tum egitim camiasmm Sabahattin'i boy hedefi haline getirmesi . . . Yetmiyormu§ gibi , Gazi 'yi kastederek okudugu §i ir ve ettigi iddia ed i len laflar neden iyle i..izerine at1 lan c;:amur . . .

Bu iftiralar hayatm1 karartmt§tt Sabahattin'in. Ozerine , belki de hic;:bir zaman si l inmeyecek yapt§kanl tkta bir pisl ik bula§ffil§t t .

Pertev di..i§i..indukc;:e , bunu yapanlarm aydm olduklanna inanam1yordu bir ti..i rli..i .

Arna oyleydi . Tefrika edilen romant ic;:in para istemi§ti Sabahattin, Cemal

Kutay'dan. Bundan daha makul ne olabi l ird i . Alamaymca da gazeteye yazt vermeyi durdurmu§tu. "Ne yapsayd 1 ? Yaz t vermeyi si..irdi..irse miyd i ?" diye sordu kendi kendine tekrar Pertev.

Olacak i§ degi ldi tabiattyla bu. Olmamt§tt da zaten. Sonra, etrafm1 harekete gec;:irerek, intikammt c;:ok act almt§tl

Sabahattin'den, Konya'nm en muteber gazetes inin sahibi ve ba§yazan Cemal Kutay Bey.

- 1 67 -

Osman Balcigil fl Ye�il Murekkep

"Ne biiyiik bir haks1zl tk" diye dii§iindii tekrar Pertev. Kadehinden bir yudum daha ald1 , kii<;iik bir parc;a beyazpeyniri

dil iyle damagmm arasma yerle§tirdi ve ge<;mi§e dair dii§ilnmeyi siirdiirdii.

insanlarm hayatl , b i rka<; kii<;iik olaym tesiriyle nas1 l da z1vanadan <;tktp dag1l tveriyordu .

Tamam biraz fazla atak, arada bir lafmm ayanni tutturamayan bir adamd1 Sabahattin ama mesela Almanya'da tutunmay1 becerebilmi§ , egitimini tamamlayabilmi§ olsayd1 , hayan belki tilmiiyle farklt gel i§ecekti .

Ya da Aydm'da veya Konya'da insanlar hak etmedigi kadar ilzerine gelmeseydi , bugiln bogu§tugu bir silril sorunla bogu§uyor olmazd1 Sabahattin.

Can dostunun i<;ini dt§tnl, sagm1 solunu, onilnil arkasm1 bildigi ic:;in, bunu yiizde yilz garanti ederd i Pertev.

* * *

Suskunlugu uzun siiren Pertev, kendiyle halle§meyi tamamlamt§ olarak masaya dondii.

"Al iye ha?" dedi y4ksek sesle . H ic:;bir §ey dii§ilnmemi§ gibi , kald1g1 yerden devam etti .

"Karde§im, hie; mi sozilnil etmez insan? Hadi istanbul'da olmad1, Konya'da da m1 denk getirip soyleyemedin ?"

"Ne bileyim ?" diyerek ge<;i§tirdi Pertev' in bu sorusunu gene; adam.

Pertev de zaten "\:iinkii o zamanlar aktiial ites inde ogrencisi gilzel Melahat vard1" d iye dii§iindii. Aynca "iyi ki ktzla konu§maya, yazt§maya, dertle§meye kalkmamt§. Otekilerde oldugu gibi , bunda da bir c:;uval inc iri berbat ederdi yoksa" d i ye i<; gec:;irdi .

- 1 68-

Osman Balcigil 11 Ye�il M iirekkep

Sabahattin'in "Evlenme karanm hakkmda ne di..i§i..ini..iyorsun ? Ast ! sen onu soyle" diyen bakt§lan i..izerine gi..ildu Pertev.

"Yahudi bakkal paras1z kalmca, eski defterleri kan§tmrmt§" dedi ve hemen ardmdan, "Doki..i l" manasmda elini sallad 1 .

Sabahattin anlatmaya gi..i li..icukler sayirak ba§lad 1 . "San sa9h , lacivert gozli..i . Gi..ize l . <;ok gi..izel . Babast izin verme

digi i<;in ortaokul ikinci sm1ftan aynlmt§. Salih amcamlarm Erenkoy'deki ko§ki..inde gordi..im. Aym bah<;enin i<;inde iki ko§ki..i vard1r Salih Bey' in. Birin i , az once sozi..ini..i ettigim Aliye'nin ailesine kiraya vermi§. Azizim, k1z gi..izel mi gi..izel . Boylu boslu , endaml1 . . . "

Pertev muhabbeti su land1rmak istemese de dayanamad1 , "Yine ilk gorli§te a§k" dedi .

Sabahattin §Oyle bir di..i§i..indi..i . Pertev hakl1yd1 . Oi..igi..ine gider zumaya, hamama gider kumaya a§tk olurdu. Karakteri boyleydi .

"Arna bu sefer oyle degil" dedi sanki kend ini savunur gibi . Biraz konu§mad1 . Oi..i§i..indu . Pertev'e kar§ t her zaman a91ksozluydu Sabahattin. Herkese

kar§ t boyleydi ama Pertev ba§kayd1 . "Esasen k t z benimle i lgi lenmedi . Benim a91mdan da a§k m1yd1

bi lemem. Arna alttan alta hep di..i§linmli§ olmalty1m Al iye'yi . " Biraz suskunluk oldu. F1rsattan istifade kadehlerindeki son yu

dumlan altp rak1 lannt tazeled iler. Sabahattin eskiyi hat1rlad 1 , Aliye ve bir grup gen9le Suadiye

Plaj 1 'na yi..izmeye gitmi§lerdi . . . Nasti da farkl1 bir tabla <;izmi§ti gen<; k1z. Bell i k i on be§, bile

medin on alt1smdayd1 . Kes inl ikle on yedis inden gun almamt§t t . Altm gibi san sa9lan, etkileyici guzel l ikte lacivert gozleri vard1 . Beyaz tenl iydi ve gune§in etkis i yanaklarmda <;iller olu§masma yol a<;mt§tl. Etraftaki gen9lerin heps inden daha sessizd i , zaman zaman hulyalara dalmt§tl . Uzunca boyluydu. Kend inden uzuri olmahyd1 .

· 1 69·


Tek kusuru, deniz subay1 Muhittin'e rneftun olrnas1yd1 . Birlikte ge9irdikleri iki gi.in boyunca, gozi.ini.i aymnarn1§t1 Aliye yaki§1kl 1 , sportrnen Muhitt in'den.

Arna sonradan duyrnu§tu Muhittin'in evlendigini Sabahattin. (:ok sevinrni§ti Al iye'yle evlenrnerni§ olrnasma. Hatta , bu haberi ald1gmda "El irni 9abuk tutrnahy1rn11 d iye de di.i§i.inrni.i§ti.i. Arna olrnarnt§tt i§te . Hapisler, i§s izlikler . . .

* * *

Sabahattin dalrn1§ Aliye 'yi di.i§i.ini.irken, Pertev "Acaba bu kez yanil tyor olab il ir rniyirn ?" diye sorgulad1 kendini .

Arkada§t bu kez ger<;:ekten de farkl1 bir duygu ve di.i§i.ince i9inde olrnahyd 1 .

Belki sahiden de ya§lntn ge<;:tigini di.i§i.ini.iyor, b i r an once ba§ gi:iz olrnak istiyordu.

Ho§lanip da a<;:ilabildigi hanirn arkada§lanyla evlenernediyse , bu konuda ailesinden destek isternesinden daha dogal ne olabilird i ?

* * *

ik i arkada§ kadehlerini "�erefe ! " d iyerek kald1rdi lar tekrar. Pertev bir kez daha gayet dogru, rnakul , hatta beklernedigi ka

dar aki l l ica buldu Sabahattin' in karanni . "Hayirh olsun" dedi bi.iyi.ik bir i<;: rahathg1yla. Sabahattin arkada§ tntn ne "Yaprna etrne" ne de "(:ok iyi olur"

gibi bir laf etrnernesinden etkilendi . Anla§ i lan, Pertev kend ini , ne olursa olsun rnutlu gorrnek isti

yordu. Bu ti.ir dururnlarda, insanlann en iyi karan bizzat kendi lerinin verrnes inin yararl1 olacagmm farkmdayd1 can arkada§t .

- l 70-

Osman Balcigil I/ Ye�il Miirckkep

Sabahattin ' in yeniden du§lincelere dalma hal ini , Pertev' in sorusu bozdu .

"Peki , nas1 l gen;ekle§ecek bu i § ?" Sabahattin "Nasil yani ?" diyerek soruyla cevap verdi arkada

§Lntn sorusuna. Sanki du§Linmek ic;in biraz vakit kazanmak ister gibiyd i . "Kim isteyecek km ? Kendin mi gideceksin eline b i r kutu c;ikolata

bir demet c;ic;ek ahp , yoksa ba§ka bir yol mu deneyeceksin ?" Gene; adam c;oktan dli§linmli§tli bu konuyu. "Yak carnm. Olur mu oyle §ey ! Salih amcamlardan rica ederim.

Sagl tk Vekaleti lojmanlannda oturuyorlar. Ne dli§Linduglimli gider bir bir anlatmm. Gerisini onlar halleder. Ne de olsa babamm teyzesinin oglu . Yaktn akrabam. Ostelik c;ok muteber bir adamdir."

- 1 7 1 -

Otuz D�

Kan ter i9inde uyand1 Sabahattin. Kabus garmi.i§ti.i. Birtaktm eller bogazmt s1ktyor, kendi kar bir kuyudan kurtu lmaya <.-'al t§ trken, birileri onu bacaklanndan a§ag1ya \.'ekmeye 93l t§ tyordu.

Ter i9indeydi . Yorgam ayaklanyla itt i . Osti.i a9t !mca sanki aklt ba§ma gelir gibi olmu§tu. Ba§ucundaki lambayt yakt1 .

Dante'nin ilahi Komedya'sm1 okurken uykuya dald1gm1 hat1rlad 1 . Etraf1 gozden ge9irdi . Kitap yere di.i§mi.i§, kendine dogru baktyordu.

"Anla§t lan . . . " diye di.i§i.indi.i. "Cennet ve araf1 es ge9ip, kendime ri.iya olarak cehennemi segrti§im."

Anla§t l t r bir durumdu bu. \:i.inki.i, ad1 Sabahattin'd i . Ne hikmetse , di.inyanm iyi degi l koti.i k1sm1 gel irdi i.izerine hep.

Kalkt t , bir bardak su i9( i . Odasmda bir tur attt. Yatagmm kar§tsmdaki koltuga oturdu.

Mesele ne Dante'nin ilahi Komedya's 1yd1 ne de ba§ka bir §ey. Sabahatt in, h i9 ama hi9 kimsenin kend ini sevmedigini di.i

§i.ini.iyordu. Neredeyse herkes onu tuhaf, i lgin9, ara§tmlmaya deger bulu

yordu ama sevmiyordu. Defalarca evirdi �vird i bu di.i§i.inceyi zihninde. Zaman zaman aklmdan ge9irmi§se de hi9 kabul lenememi§ti §U

anda di.i§i.indi.iklerini . Oysa, kabullenmeliydi . Boyle di.i§i.inmek, bell i belirsiz rahatlattt i9ini .

0.1man Balc1gil II Ye�il Murekkep

Kabullenmekten korktugu bir karabasand 1 bu. Az once gordi.igi.i korkun\: kabustan soma, tam da §imdi boyun egiyordu bu di.i§i.inceye.

Kendini bo§lukta hissett i . Buyi.ik bir ya lnizhk duygusu sarmalad 1 beyn ini .

"Peki . . . " diye di.i§undi.i Sabahattin. "Neden sevmezler insanlar beni ?"

i§te bi lemedigi buydu . Boyle oldugunu h issed iyordu . Gozle gorii li.ip e l le tutulmasa da

herkesle arasmda soguk bir duvar vardi . Epey once iki gozi.i Ay§e 'sine \:ttlatmi§tl bu di.i§i.incesini . "Ben . . . " demi§t i . "Ate§ gibi yanan kalbimin s 1cakhgm1 ne

kadar sarf etsem bu soguk tabakay1 1s1tamayacag1m1 anhyorum. Ad1mlanm hi\: kimseninkine uymuyor. Herkes beni yolun ortasmda b1rakiveriyor . . . Yolun ortasmda . . . Herkes . . . "

Bu gece gordi.igi.i kabus, bu di.i§i.incesinin devam1 olmahydi . Bel l i k i Dante 'nin cehenneme dair saurian , tam da i.isti.ine

gelmi§ti bu duygulann. Bi.iyi.ik yazar, muhte§em fi lozof Dante'nin de etkisiyle, kend ini

cehennemde, kor bir kuyuya bacaklarmdan �kilirken bulmu§tu. Ote yandan, ger�kl ikten 's-'Ok da uzak bir durum degildi bu. Ay§e'ye yazd1g1 mektupta bu laflan ederken, evlilik tek l ifinin

geri \:evrilmi§ olmasmm da etkisi vard 1 ku§kusuz ama bi.iti.in hayatm1 goz oni.inde bulundurdugunda da olan tam buydu.

Aydm ve Konya'da ba§mdan ge's-'enleri di.i§i.indi.i tekrar. Sevilmemek, i.izerine gelmi§ti hep. Can dos tu Pertev, ba§ta N az1m ve Sertel ler olmak i.izere Resimli

Ay �vresindeki U\: be§ aydm, R1fat day 1smm, Salih amcasmm aileleri olmasa, neredeyse degersiz oldugunu bi le di.i§Unebil irdi Sabahattin.

- 1 7 3 -

Osman Balcigil II Ye�il Murekkeji

"Hay1r" d iye di.i§i.indi.i. "Bu duruma bir son vermeliyim." Gun L§tyana kadar kafa yormaya devam ett i ge911i§i ve gelecegi

hakkmda. ilk L§tklarla ttra§ oldu . Her zaman oldugu gibi tertemiz giyindi .

Pantolonunun i.iti.isi.i j i let gibiyd i . Kravatmt baglarken aynada yi.izi.ini.i inceledi . Tel c;:en;eveli

gi:izli.iklerinin arkasmdan gozlerinin tam i<;ine bakt t . Ne yapacagma tam olarak karar verdi . Once okula gidecekti .

* * *

Okuldan c;1kar c;1kmaz, kararl 1 ad1mlarla H1fztss1hha Enstiti.isi.i'ne ait lojmanlarm yolunu tuttu.

Yol boyu gece gi:irdi.igi.i kabusu di.i§i.indi.i . Verd igi karan evird i c;evird i zihninde .

Hala aym sularda dola§tyordu. Zihnini al ip ba§ka denizlere akttam1yordu bir ti.irli.i .

Arkada§larmm ters ine, bir baltaya sap olamamt§tl heni.iz . Tamam bir okulda i:igretmenlik yap1yor, arada bir Maarif

Vekaleti 'nin ne§riyat i§lerine de gi:iz kulak oluyordu ama hayatm1 yerine oturtamamt§tl .

$imdi, hayatmm bu en i:inemli eks ikligini gidermek ic;in tutmu§tu Sal ih Beylerin evini .

Ozel l ikle de amcasma gore hayl i gene; olan Hayri.innisa yengesine si:iylemek istemi§ti Al iye'yle evlenmek istedigini . Genc;ti ama oturakli kadmd1 Hayri.innisa Hamm. Derdini anlayacaktt .

Kahves ini ic;er i911ez konuya gird i , tam da Pertev'e si:iyled igi gibi bir bir anlattt di.i§i.incelerini Hayri.innisa Hamm'a.

- l 74-

Osman Balcigil II Ye�il Mur�kkep

Ya§t i lerliyordu. Askere almmadan evlenmek istiyordu. Vaktini bo§a harcamamas1 laz1md1 . Kend ine bir yuva kurmalt , <;oluk <;ocuga kan§mal1yd1 .

Uzun uzun anlattt di.i§i.incelerini ve ardmdan "Bi lmem anlatab i ldim mi Hayri.innisa yenge ?" d iye sordu.

Gayet iyi anlatmL§tL gene; kadm derdini . "Bak Sabahattin" ded i Hayri.innisa Hamm. "Bir km bin ki§i

ister bir ki§i a l tr. Tabi i ki biz i.isti.imi.ize di.i§eni yapacag1z. Arna ben senin yerinde olsam olur cevab1 gelene kadar i.imide kap1lmam. Bi l iyorsun Ali ye c;ok gi.izel bir ktz ve eminim bunun farkmda olan ba§kalan da vard1r. 1 1

Aklt yerinden c;1kacak gibi oldu Sabahattin'in. Bunu hie; di.i-§i.inmemi§t i .

"O zaman el imizi c;abuk tutsak" dedi . Hayri.innisa Hamm gi.ildi.i . "Tamam. Bu ak§am Salih amcanla mese leyi enine boyuna ko

nu§ur, hemen bir mektup yazanz annesine. Yuzgori.imli.igi.i fi lan takmak gerekecek. Biz de yard 1mc1 oluruz ama sen de haz1rltklt ol . Gereken her §eyi yapmam1z laz 1m. istanbul 'dan Ankara'ya gelin getirmek kolay i§ degi l . 1 1

"Hazmm" dedi hie; di.i§i.inmeden gene; adam.

* * *

�ok zaman gec;medi . . . Salih amca "Gel de konu§al tm" deyince, ko§arak tuttu loj

manlarm yolunu Sabahattin. Bekledigi cevap gelmi§ti . "Mi.ijde" dedi kap1y1 ac;ar ac;maz Hayri.inissa Hamm. Aliye ve ai les i Sabahattin'in istegine razt olmu§lard1 .

- 1 7 5 -


Aliye'nin babas1 Sabahattin poliste kay 1tl 1 oldugu i<;in biraz mmn kmn ett iyse de bzmm Ankara'da ya§amay1 <;ok istemesi i.izerine yelkenleri suya ind irmi§t i .

Aile , b§ gi.ini.inde Ankara istanbul arasmda <;ok gidip gelme olmasm diye, ni§anm pasta yoluyla halledi lmes ine itiraz etmemi§t i .

Sabahattin sevindi . <;ok sevindi . Ayaga f1rlad 1 amcasmm el ini bpti.i, yengesine sanld 1 . Dunya kadar te§ekki.ir ett i . Kendilerini hi<; mahcup etmeyecegini s 1ralay1p durdu.

Hemen o hafta ni§an hed iyelerini gonderebi l irlerdi .

- 1 76-

Otuz Dort

"(:ok sevgili Ali ye ' cigim , Ben de senin mektubunu almca

sevincimden yerimden sz�rayacaktim . Demek artik birle�memiz

bir gii.n meselesi oldu . Beni dii.�ii.ndii.gii.nii. gos teren satirlarm ,

kalbimin sana kar�z olan baglarmz bir kat daha kuvvetlendirdi .

Benim i�in dii.nyada her �ey sensin . Bunun i�in benim de her �e

y im senindir . i lk gii.nlerde pek iii.ks ya�amasak bile muhakkak ki

seni dii.nyanm en mesut insanz yapmak i�in her �eyi yapacagzm .

(:ii.nkii. sen sevginle beni dii.nyada eri� ilebilecek saadetlerin en

bii.yii.gii.ne eri� tirdin . "

Sabahattin ile Al iye arasmda mektuplar gidip gel iyor, gem; adam yazd1g1 h ikayeleri , § i irleri de mektuplarma eklemeyi ihmal etmiyordu.

Geriye say1m ba§lamI§tl . 1 6 May1s 1 93 5 tarih inde Kad1koy Evlendirme Dairesi 'nde nikahlan k1y1 lacaku.

Gene:;: adam, Saa d i Maarif Takv imi'nin sayfalanm aksatmadan yirtar, arada bir sayfalanm ileriye dogru sayar, i§aret koydugu gune kac:;: gun kald1gm1 hesaplar olmu§tu .

Bu arada akraba yakm kim varsa mektuplar yazm L§, oze l l ikle de day1s1 ve yengesine planmm ne oldugunu ayrmul i olarak anlatmL§tL .

Heyecan i<;:indeydi .

* * *


Arada bir Pertev' le bulu§uyor, kend iyle i lgi l i gel i§melerden onu da haberdar ediyordu.

iki arkada§m bu tiir bulu§malarda en c;ok konu§tuklan , Sabahattin'in Aliye'yle evlenmesi ve Avrupa'nm siiratle sava§a dogru siiriiklenmesiydi .

ikincisini de i lk i kadar yakmdan tak ip ediyorlard t , c;unkii onlerinde yap1 lmay1 bekleyen , be lki de sava§a denk gelecek askerl ikleri vard1 .

Avrupa'da epeyd ir esen sava§ riizgarlan f1rtmaya dogru evrilmeye ba§lamt§tt .

Beklendigi gibi olmu§, Alman ya, Birinci Oiinya Sava§t 'nm sonuc;lanni hazmedememi§, yeni arayt§lara girmi§t i .

Sularm 1smmasma yol ac;an ikinci iilke ise Mussolini 'nin yonetimindeki i ta lya'yd1 .

i talya o y 1 lm ocak aymda Eritre i le Somali 'yi i talyan Dogu Afrikast ad1 altmda birle§t irerek yonetimi alttna almt§tt .

Bu olayt kastederek "Bugiinkii gazeteleri okudun mu Pertev ?"

diye sordu Sabahattin. Ankara Palas'm lobisinde, <;ay i<,-mek iizere kar§t kar§tya oturmak

i.izereydiler. Bu mekanda, day1 bey nedeniyle havas 1 hala bin be§ yiizdii

Sabahattin' in. Otelin bi.iti.in gorevlileri o ic;eriye girer girmez kendini selamlar,

oturtacak yer bulamazlard1 . "Hala popi.ilersin baktyorum" dedi , <;ay sipari§i verdikleri garson

uzakla§mca Pertev. "Evet" diye cevapladt arkada§ tnl gen<; adam. "Cebimde sadece

c;ay i<;meye yetecek kadar param oldugunun farkmda degil ler tabi i . Dayt bey ve ailesi buradayken yedigimiz yemeklerin, kat1 ld 1g1-m1z eglence lerin parasmt benim oded igimi zannediyor olmaltlar. "

- 1 78-

Osman Balcigil II Yqil Mii.rekkep

Az soma <;aylan getiren garsonun yapt1g1 iri reveransa, az onceki konu§malan nedeniyle , gereginden fazla tebessi..im ederek kar§ t l tk verd i iki gene; adam.

* * *

Gi..inlerden 9 May1s't1 ve i talya iki gi..in once, Dogu Afrika'da ba§layan kan§tkliklan bast1rmak ic;in iki yi..iz bin ki§i l ik bir takviye gi..ici..i gondermi§t i .

"Nast i bir rakam bu ?" d iye soylendi , gonderilen asker say1smm fazlal tgma dikkat c;ekmek ic;in Pertev.

Ger<,->ekten de c;ok bi..iyi..ik rakamdt . iki gene; adam heni..iz bi lmiyorlard1 ama tam da onlann An

kara Palas'ta <;ay i<;tikleri saatlerde, Gazi , Ti..irkiye Bi..iyi..ik M illet Meclisi 'nde , Sovyet ler Birligi 'nin Bogazlar konusunda Ti..irkiye'yi desteklemesini ovi..iyordu.

"Sovyetlerle dostlugumuz her zamanki gibi saglamd1r ve ic;tendir. Kara gi..inlerimizden kalan bu dost luk bagm1, Ti.irk ulusu unutulmaz degerli bir hat1ra bi l i r. iki memleket arasmda her yonden degerler s 1kla§makta ve geni§lemektedir. "

Ti..irkiye'yi yoneten ler, i..i lkenin bat1smda ve kuzeyinde neler oldugunu dikkatle izl iyor, gel i§melere gore vaziyet al tyorlardt . Avrupa i..izerinden gelecek bir tehlikeyi dengelemek ic;in SSCB'yle i l i§kileri iyi tutmak gerekiyordu ve hi..iki..imetin poli tikas1 da tam bu dogrultudayd t .

Ote yandan, b i r yd kadar once Almanya Cumhurba§kani Hindenburg oli..ince, onun gorev ini H itler devralmt§ , imparatorluk �ansolyesi unvaniyla devlet ba§kani olmu§tU.

Sabahattin, Almanya'da Nazi Partis i 'nin yi..ikse l i§ini gayet yakmdan takip ediyordu .

- 1 79-


Bir y1 I once halkoylamas1 yap1 larak ger<;ekle§en bu olayda, Alman halkmm yi.izde seksen dokuzu, Hit ler' in <levier ba§kanhgma evet demi§t i .

0 gun Sabahattin "Hitler sonunda Almanya'da tek karar verici oldu. Bu da Versail les Antla§mas1 'nm ydpe at1 lmas 1 anlamma gelir" yorumunu yapml§tl .

Yapt1g1 bu yorumu Pertev'e hattrlam ve "Ben sana dememi§ miyd im Hitler Versai l les'1 yape atar d iye ?" dedi .

Tam da oyle olmu§, Almanya �k gec;meden Saarland Eyaleti 'ni geri almt§, antla§madaki askerl igin zorunlu olmamasma <lair maddeyi yok say1p zorunlu hale get irmi§t i .

- 1 80-

"Mayzs aylarzn guludur.

Taze bir �i�ek dalzdzr . i�erim ate� doludur.

Mayzs 'ta gonlum delidir . "

Otuz Be§

Sabahattin'in may1s aym1 yi.iceltmek ic;in § i ir yazmas1 c;ok anla§ t l t r bir durumdu.

Sayt l 1 gi.inler <;ok c;abuk gec;mi§, gene; adam istanbul'a ula§ffil§, geceyi ni§anltsmm evinde gec;irip ertesi gi.in, yani 16 May1s'ta, Aliye'yle nikah masasma oturmu§tu.

�i ir gibi bir nikah gerc;ekle§mi§ti . Gi.izeller gi.izel i Al iye, §tk mt §tk Sabahattin ve bir de yakt§ tkli

deniz subay1 Muhittin, i.ic;i.i birl ikte vurmu§lard1 nikah torenine damgalanni .

Sabahattin'i Almanya doni.i§i.inde , Erenkoy'de Al iye'yle tant§· t1ran deniz subay1 Muhittin, o gi.in nikah torenine boynunda bir fotograf makinesiyle kattlmt§tL

Boy boy fotograflanni c;ektirmi§lerdi Muhittin' in kamerasmm bni.inde Al iye ve Sabahattin.

Arada di.i§i.inmi.i§ti.i tabi i Sabahattin, o gi.inlerde Muhittin'i ne 90k ktskand1gm1 .

Neyse ki Al iye kendinin olmu§tu.

* * *

Osman Balcigil II Yejil Murekl<e{l

Nikah toreni tamamlamp kat 1 l tmolar ugurland1ktan soma, gel in ve damat $i§l i 'ye Sabahattin'in yenges i Mufide Hamm'm 9ocuklanyla oturdugu eve gitti ler.

ikisi de son derece §tk goriiniiyorlard i . Al iye giiniin modasma uymu§, siyah vualet84 takmt§t t . San

sa9lan ve lac ivert gozleri s iyah renkle daha bir ortaya 91km1§, Miifide Hamm da gel ini <;ok begenmi§t i .

<;ocuklar Sabahattin agabeylerinin ve Al iye yengelerinin et rafmda dart doniiyorlardi .

Mufide Hamm, 9ifti o gece evinde konuk etmeye 9oktan karar verdigi i<;:in, ikisinin de rahat giyinmelerini saglad 1 ve onlerine miikellef bir sofra kurdu.

Mezeciden mezeler almmt§t t . Yeni ld i , ii;:i ld i , sohbet edildi . Yatma saati geld iginde , 9ift kendileri i<;:in ozel olarak hamlan

mt§ evin en buyiik <;ocugunun odasma almd1 . Mas if l imon agacmdan yapilmt§ §ahane karyolanm tek kusu

ru, tek ki§ilik olmas1yd 1 . Buna kar§t l tk , ellerini uzamklannda dokunabi ld ikleri manol

ya agacmm 9i9ekleri , pencereden goz ktrp1yordu yeni 9ifte.

* * *

Ali 9ifti sabah kahvalt1smdan hemen soma yola 91kt1 , Erenkoy'den bavullarm1 al tp Ankara'nm yolunu tuttu .

Yol boyu konu§tU Sabahattin. Planlarm1 , proj elerini anlatt t . Oturacaklan evi tarif ett i .

Once, b i r hafta siireyle Sal ih amcalarm ev inde kalacaklardt . Hayriinnisa yenge §art ko§mU§tu bunu . Yeni ge lini hemen ev i§lerine sokmak dogru olmazdi . Bir intibak siiresi tanmmal tyd1 .

8 4 . Kadm �arkalarma tak t l an v e ylizli onen i nce , hafif tu l .

- 1 82 -

Osman Balcrgil II Ye�il Miirekkep

Aynca, Sabahattin'in tuttugu yeni evin dayamp do§enmesi i§i de tamamlanmt§ olurdu bu arada.

* * *

Biraz fazla, biraz eksigiyle de olsa, plan tam da Sabahattin' in tarif ettigi gibi i§led i .

Yeni <;:iftin b i r hafta si.ireyle misafir kalacaklan ev muhte§emdi . 0 donem <;:ok rastlanmayan ti.irde, her daim s teak suyu olan kaloriferli bir evdi ve gayet bi.iyi.ikti.i .

Hayri.innisa Hamm ve Aliye, bu bir haftal tk f1rsattan istifade , yap 1lacak di.igi.in i<;:in hamlanmaya giri§ti ler. Ermeni bir terzi bulunmu§ , muhte§em bir gelinlik d iktirilmi§t i .

Dugi.in tam Sabahattin'in tarif ettigi g ibi , bir hayl i gorkemli oldu.

Tarife uymayan, Ulus semtinde Menek§e Apartmani 'nda kiralanan <;:at L kat1yd 1 .

iki odalt ki.i<;:i.ici.ik bir daireydi yeni yuvalan. Tavam <;:o k al<;:aktt . E§yas t b ir tahta masa ve ik i tahta sandalyeden ibaret bir oda i le geni§ somyal t tek komodinli ikinc i bir odaydt . Geni§ somyanm i.izerinde ktrm1z1 bir yorgan vardt .

ik i goni.il b ir olunca samanltk seyran olurdu olmasma ama ah §U tahtakurulan o lmasa.

Yeni <;:ift, yeni evlerindeki ilk gecelerinde , <;:ok bi.iyi.ik bir tahtakurusu taarruzuna ugray1p1 lambalanm sabaha kadar a9k tuttular. Gozlerine damla uyku girmed i .

* * *

- 1 8.3 -


Sabaharrin, e§inin Ankara'da s1k1 lmamas1 i<;in kollan s1vad1 . Aliye's ini bi.iri.in arkada§lanyla ram§tlrmaya giri§r i .

Tabi i ki Pertev'le tanl§tl i lk olarak Al iye. Onu, ders vermekre oldugu okulun fe lsefe ogrermeni Cahide

Aka i le Hamide Top<;uoglu izledi . Edebiyar ogrermeni Nahir Hammlara da gidild i . Aliye, e§inin b i r zamanlar Nahir'e del i ler gibi :3.§ 1k oldugundan

habersizdi . Sabahattin'in zamanmda del i ler g ib i 2.§lk oldugu Nahir, ortak

arkada§lan Hali ! Vedar F1ratl 1 'yla evlenmi§ri . Mi.ifetti§lik yap1-yordu. Kendiyle Hal i ! Vedat'i kar§da§t1rd 1 Sabahattin. <;ok vakit kaybettigini di.i§i.indi.i.

Ore yandan, boyle bir kar§da§rnmanm zinhar dogru olmad1g1-nm gayer iyi farkmdayd1 . Ayn di.inyalann insanlanyd1 iki adam.

Sabahattin'in anlamad1g1 , Nahir' in nasd olup da kendinin yerine Hali ! Vedat' 1 tercih etmi§ o lduguydu.

"Olsun varsm" d i ye s 1ynld1 di.i§i.incelerinden Sabahattin. Oi.inyalar gi.izel i Aliye'yle evlenmi§ti ve alabi ld igine mutluydu § imdi i§re. Geris i , viz gel ir rms giderd i .

* * *

Sonraki gi.inlerde, z iyaret edilenler de gi.ile gi.ile oturun hed iye-leriyle Aliye ve Sabahattin'i ziyarete ge ld iler.

<;au daireleri, adeta ziyaret9i akmma ugrad1 . Ba§! gage ermi§ti Sabahattin'in. Evl iydi ve i;ali§ iyordu. Gen<; adam, e§inin rahatm1 daha yukanya c;ekebilmek i9in ek

i§ler almaya ba§lad 1 .

- 1 84-


0 gi.inlerde , kendini day1smm i.izerinden ramyan Saffer Ankan maarif veki l iydi ve Sabaharrin'e si.irdi.irmekre oldugu ogrermenl ige ek olarak, Ankara ikinci Orraokulu'nda Almanca ogrermenl igi gorevinin verilmesini de saglad1 .

Maarif Vekaleri Ne§riyar Dairesi'nde mi.imeyyizlik kadrosu kaldmlmca da, ekmek kap1s1 kapanmasm d iye gene; adama ikinci Sm1f Kalemba§il tk gorevi verilmesini saglad1 Saffer Bey.

Aynca, Tarihte Garip Vakalar85 di ye bir de kirap vermi§ri Saffer Ankan Sabahattin'e c;evirsin diye.

Kirap once Ulus gazeresiQ.de refrika edilecek, soma da kirap olarak yay1mlanacakr 1 . Her iki bas1mdan da para alacaktL gene; adam.

85 . Ki tap 1 936'da once tefrika edildi , sonra kitap olarak yay1mland 1 .

- 1 85 -

Otuz Alt1

May1s aymda istanbul 'da evlenen Ali <;:ifti , el lerindek i imkanlar nispetinde ama <;ar<;abuk bir di.izen kurdu .

Sabahattin evin ayakta durmaya e lveri§ l i olmayan kb§esinde kendine bir kitaplik yapti . Epeydir bavulunda ta§ 1d 1g1 resimleri , fotograflan bu duvara ast i .

<;al i§acag1 1 kendine ait bir kb§e olu§turuyordu gen<;: yazar. Gun yi.izi.ine <;:1kmay1 bekleyen her §eyini dokti.i ortaya.

Go<;:ebelik gi.inleri sona ermi§t i . Ev in her tarafmda ama en <;:ok da kendine ait bu kb§ede,

aral iks1z <;a l i§ tyordu . Gi.izel Aliye de en az e§i kadar disipl inliydi , sabah sporlarm1

katiyen aksatm1yor, evini bi.iyi.ik bir t it izl ikle <;:ekip <;:eviriyordu.

* * *

Sabahattin hi<;:bir zaman elde edemeyecegini di.i§i.indi.igi.i, hatta bu nedenle endi§eye kapt ld1g1 ahengi , sonunda yakalamt§tt . Havalarda w;uyordu .

Yazmaya Konya'da ba§lay1p b i r ktsmm1 Yeni Anadolu gazetes inde tefrika ettigi Kuyucakli Yusuf isimli romanm1 1 936'nm sonuna dogru tamamlad t .

Bu arada Zekeriya Sertel ' le baglant1sm1 hi<;: kesmemi§, hayatmdaki gel i§meleri Zekeriya Bey ve Sabiha Hamm'la hep payla§ffit§tl ·

Osman Balcigil II Yeiil MurekkeJi

Romanm1 tamamlama fikri de 9ok sevd igi bu <;:iftten gelmi§ti zaten .

Zekeriya Bey 1 935 ' te yaym hayatma attlan Tan'm86 yazar kadrosunun i9indeydi ve Sabahattin eger tamamlayabi l irse, Kuyu

cakli Yusuf un gazetede yay1mlanmasm1 saglayacagm1 soylemi§ti . Gen<;: adam, <;:ok sayg1 duydugu Zekeriya Bey' in bu sozleri uzerine,

okulun yaz tatil ini de firsat bilerek ve bir huzur ortammda oturmu§tu bir kez daha Kuyucakl1 Yusuf i9in masa ba§ma.

Romani yazarken arada bir geriye , Kanya gi.inlerine , annesi ve karde§ iyle birl ikte oturduklan eve, bi.iyuk bir haz duyarak <;:al t§ttgt masaya gitmi§ti yazar.

Sonra odenmeyen · paras 1 , okulda olup bitenler ve ardmdan tufan gelmi§t i .

Neyse, olan olmu§tu i§te ! Roman bu kez, Tan gazetesinin okurlanyla 9 Kas 1m 1 936'da

bulu§mU§tu. Yaym1 yakla§tk iki ay surmi.i§ ve 2 1 Ocak 1 937 'de tamamlanmt§t t .

Eser daha tefrika edil irken, Yeni Kitap91 Yaymevi kitap olarak yay1mlamak istemi§t i .

Sabahattin havalarda u<;:uyordu . Yaymevinin sorumlulanna, romanm1 esasen ii<;: ci lt olarak

planlad1gm1 1 ikinci ci ldin <;inel i Ki.ibra'y 1 , U.<;:i.incu c ildin ise Yusuf'un dagdan §ehre inmesini konu alacagm1 anlattt uzun uzun.

* * *

86. Tan gazetes i , l 9J S y i lmda Atat(i rk\in ml imat l v e i� Bankas i 'nm saglaJ1g1 sermayeyle yay1 11a ba�lad1. i lk genel yay m yonetmeni A l i Naci Karacan 'd 1 . ! 9J6'da bu gorcvi Ahmet Emin Yalman dcvrald1 . Zekeriya Sertel ve Hal i l Lutfi Durduncu <le gazetenin ortaklan aras 1 nda yer al 1yordu.

- 1 87 -

Osman Balcigil II Ye�il Marekkep

Kitab1 bas1 lmca, Sabahattin'in ilk i§i Pertev'le bulu§mak oldu. c;ok heyecanli gori.ini.iyordu.

Cebinden ye§il mi.irekkep dolu kalemini 91kard1 ve kitabm1 can dostu i<;:in, §oyle fiyakali bir hareketle imzalad1 .

Te§ekki.ir etti Pertev arkada§ma. Kendinden daha nice ba§anlar bekledi�ini soyledi .

Sabahattin'in gozlerinin ya§ard1gm1 gori.ince "C::ag1ral 1m m1 Mon§er

.' i ?" diye sordu.

Ulus Meydam'nda87 Ta§han Otel i 'nin altmda bulunan Karpi9'teydiler. 88

�1k kiyafetleri i<;:indeki garson az once sipari§ almak i<;:in gelmi§ ama iki arkada§ tarafmdan "Az sonra ! " diye k i§kt§lanmca, bir ko§eye ge9ip kendilerini izlemeye almt§t l .

Daha yi.izi.ine bak1 l ir bak1 lmaz, tepelerinde bitt i ve ne arzu et tiklerini sordu Mon§er.

Osmanl 1 , Frans1z ve Rus yemeklerinden olu§an envaic;e§it bir moni.isi.i vard1 lokantanm ama onlar beyazpeynir, kavun, 9iroz ve benzeri, damak tatlarma uygun mezelerden §a§mad1 lar.

* * *

"Ne oldu senin §U Edremitl i ler ?" d iye sordu, konulan Kuyucakli Yusuf oldugu ic;in i lk yudumdan sonra Pertev.

87. Ulus'un eski ismi T<lljhan'J i . 88 . Karpi<;: 1 928 yilmda a�ld1. Kapand1it1 tarih ohm 1 9SJ 'e kadar Ankara'nm sosyal ha· yatmda onemli bir rol oynadi. Sahibi Juri George Karpotovi<; 1 9 1 7 Bol�evik Devrimi 'nde Rusya'dan istanbul'a ka�n bir Rus'tu. Atatiirk tarafmdan Ankara'ya gelmesi saitland1 . Gazi kendine "Karpir;" dedi ve o tarihten itibaren oyle arnldi . Karpi<;'e kravats1z kimse almmazdi .

- 1 88-


Daha kitap 91kmadan, gazetede tefrika edilmesi si..irerken, birka9 Edremitl i ger�k isimleri kullanilarak romanda kendilerinden bahsedildigi ic;in tepki gostermi§ti . Gazetede anlattlanm kendi leri , konunun da ba§larmdan ge�n eski ozel bir mesele oldugunu di..i �i..ini..ip , tela§a kapt lmt§tt Sabahatt in' in hem§erileri .

Sabahattin bu durumdan Pertev'e de soz etmi§, arkasmdan ne 91kacagm1 merakla bekledigini soylemi§ti .

Pertev i§te bu konu hakkmda, b i r gel i§me olup olmad1gm1 anlamaya �lt§tyordu.

"Bir §ey 91kmad1 . Ne 91kacak ki ?" dedi Sabahattin arkada§tna. Romanda, tabiattyla gen;ek ki§i lerden esinleni lmi§ti . Mesela

kahramanlardan biri olan Salahatt in Bey Sabahattin'in babast , �ahinde ise annesiydi . Sabahattin kahramanlan tasarlarken ktz karde§i Si..iheyla'y1 da Muazzez'e benzetmi§ti . Romanm iki karakteri olan Ali ve �akir ise yazarm c;ocukluk arkada§lanydt .

Ote yandan Kuyucakl t Yusuf karakteri i9in birini omek almas t h i9 mi h i<; gerekmezd i yazarm.

0, Aydm Hapishanesi 'nde tantd1g1 ger�k bir kahramand t ve ba§tndan ge�nleri , kogu§ gi..inlerinde can yolda§l tg1 yapttg1 Sabahattin'e, yazacagmt bi lerek, bizzat kendi anlatmt§t t .

Adam hala yel§tyordu. Arada bir go�i..iyordu Sabahattin mahpus arkada§tyla. isteyen gidip sorabil ird i .

* * *

Rakt , Sabahattin ve Pertev i..i9li..isi..ini..in muhabbeti saatlerce si..irdi..i .

Sonunda Al iye gal ip geld i .

- 1 89 -


Gene; yazar "Seni severim bi l irsin Pertev ama kanm1 da seviyorum. Hatta a�1�1m. istersen kalkaltm da yeniden eski bedhah, yalniz gunlerime geri dontip, ba�ma bela olmayay1m" ded i .

Arkada�mm soyledikleri Pertev'in ho�una gitti . Guldu ve "Eski gunlerine donmeni emin ol en az ben isterim. Yattyorum kalktyorum dua ed iyorum Aliye yengeme" ded i .

- 1 90 -

Otuz Yedi

"Aliye'cigim, askere gitmem gerekiyor" dedi Sabahattin bir ak§am eve gel ince .

Sanki , gidip bir dondurma altp ge leyim der gibi soylemi§ti ama i§in asl t oyle degi ldi .

Defalarca tecil ettirmi§ti askerligini . Ve bu arada ya§! ocuza gelip dayanmi§tt . Biraz daha oyalanirsa kap1ya iki jandarma gelecek , kolundan tutup goti.ireceklerdi .

Gen<; kadm §a§1rd 1 . Tabi i ki bi l iyordu e§inin heni.iz askerlik yapmad 1gm1 ama ac1 gerc;ekle bir gun kucakla§acagmm farkma o ana kadar varmaml§Ct .

"Peki nas 1 l olacak o i§ ?" diye sordu gi.izel e§i Sabahatcin'e. "Benim durumumda olanlar iscanbul 'da Harbiye Yedek Subay

Okulu'na gonderil iyorlar. Herhalde beni de oraya gonderirler. <;ok yakmda bel l i olur. "

* * *

Tam da ded igi gibi olmu§tu . Kend inden Harbiye'de bulunan Yedek Subay Okulu'na tesl im olmas1 istenmi§ti .

Sabahatcin bir ko§u iscanbul 'a gidip Harbiye'ye bir ta§ at1m1 mesafede bu lunan Pangalc1 'da Bi lezikc;:i Sokak'ca bir ev kiralad1 . Sonra Ankara'ya doni.ip e§yalann top lanmasmda e§ine yard1mc1 oldu .


Gi.izel e§ine oturacaklan evin askerlik yapacag1 yere ne kadar yakm oldugunu anlatacakken, "Bir dakika" dedi Aliye !

Sabahattin §a§1rd 1 . i l k kez sozi.ini.i kesiyordu e§i . Korku, endi§e, sevin� ve daha pek c;ok duyguyu bir arada ifade

etrni§ti iki kel irneyle Aliye . "Ne var ?" d iye sordu Sabahattin. "Bi.iyi.ik bir ihtirnalle harnileyirn." Gen� adarn havalara u�u. "Dur, dur" dedi Al iye ve harnileliginin heni.iz kesinle§rnedigini

hat1rlatt 1 . Birka� ayd1r ku§kulaniyordu dururnundan, Sabahattin'in

istanbul'da olrnasmdan istifade ederek hastaneye gitrni§, bir hekirnle konU§ffiU§tu.

"Bi.iyi.ik ihtirnalle harnileyrni§irn. Tarn olarak bir §ey soyleyernezrni§ hekirn."

Sabahattin' in hevesi kursagmda kalrnt§tl . "Kesin olarak nas1l ogrenebil irmi§irn, bil iyor rnusun ?" diye sordu

Al i ye. "Hay1r" dedi Sabahattin. "Ti.irkiye'de heni.iz yap ilrn1yorrnu§ . <;ok yakmda yap1 lacak

rn1§. Gebelik s 1rasmda kadmlar bir horrnon salg1hyorrnu§. Kadmm idran bir kurbagaya enjekte edil iyorrnu§. Bir si.ire soma kurbaga kesi l ip yurnurtahklanna bak1ld 1gmda bu horrnon var rn1 anla§thyorrnu§."

Ti.irkiye'de yap1lrn1yorsa ellerinden bir §ey gelrnezdi . Kald1 ki b i l irn konu§rnanm ne zarnani ne de yeriydi . Kansma bir kez daha sanld1 ve "Qx:ugurnuz istanbul'da dogacak

desene" dedi .

* * *

- 192 -


May1s aymda i stanbul'a, Bilezik<;i Sokak'ta bulunan eve ta§1 -mlm1§, Sabahattin Yedek Subay Okulu'nda, Nakl iye Taburu'nda erlik egi c imine ba�lam1�t 1 .

Komutanlarmm verd igi bi lgiye gore bu egitim iki ay si.irecek, soma alc 1 ay da yedek subay ogrenci l igi yap1 lacakt1 .

Sabahattin ve onunla birlikte askerl ik yapmaya ba�layanlar, onuncu donem yedek subaylard 1 .

Asker ktyafetini i.izerine giyd igi i lk gi.in N iyazi'yle89 tam�c1 Sabahatc in. Kend inden sadece dare ya� ki.ic;i.ik olan N iyazi'ye, gori.ir gormez kam kaynad 1 .

<:;oktan okumu�cu yeni arkada�1 kicaplanm. Ostelik di.inyay1 ve Ti.irkiye'yi tam da kendi gibi yorumluyordu. Onlerinde konu�abi lecek di.inya kadar zaman ve konu vard 1 .

Ti.ifekleri s1rclarmda olmak i.izere Abide- i Hi.irriyet'cen90 Kag1thane'ye kadar iner ve c;:1karken hep birl ikte olacaklard 1 .

Bal bol konu§abi l irlerd i .

* * *

Al iye evine al t�mt§, cana yakm kom§ulanyla tant§ffil§, yakla§makta olan dogumu beklemeye ba§lamt§tl .

Kom�ulardan, hami lelerin karmlarmm bi.iyi.ikli.igi.ine bakarak c;:ocugun cinsiyetini ve kac;: ayl1k oldugunu hesaplamayt becerebi lenler, eyli.ili.in son haftast ile ekimin i lk haftasm1 ongori.iyorlard 1 .

89. N iyazi Al(1mash 1 9 1 1 - 1 987 y 1 1 lar1 arasmda ya�ad1 . Ankara Hukuk Fakulcesi 'nden mezun

oldukcan sonra iince Jevle11e giirev a ld1 , ardmdan serhesc avukac l 1k yap1 1 . Turkiye sosya·

l isclerinin �k iy i bi ldi�i bir is imdir.

90. Tarihe "3 1 Mart Vakas1" olarak gec,.-en gerici ayaklanmay1 baslmrken haya1m1 kaybeden

askerler i<;in in�a edi len �eh i c l ik ve an i c .

- 1 93 -

Osman Babgil II Ye�il Mii.rekkep

Kimilerine gore Aliye'nin <;ocugu besbel l i erkek olacaku. Bir k1S 1m mahal le sakini ise cici bir ktz doguracagma bahse girmeye hamd1 .

Tela§ i<;indeydi gi.izel Al iye . <:;ocuk ir;in ufak tefek b i r §eyler ori.ip dikmeye ba§lamL§t l .

Evci r;1kug1 gi.inlerde Sabahatt in'le, bi.iti.in oteki meseleleri bir kenara b1raktp gelmesi her gecen gi.in biraz daha yakla§an bebegi konu§ur olmu§lard 1 .

Boylesi durumlarda i.izerinde en <;ok konu§ulan, dogacak olan <;ocugun isminin ne olacag1yd1 .

Onlerine bir kag1t koyup, Sabahattin' in ye§ i l mi.irekkepl i kalemiyle ho§lanna giden ktz ve erkek isimlerini malamaya ba§lamt§lard 1 . Arada bir ba§a doni.ip baz1 larmm i.isti.ini.i <;iziyor, aktl larma gelen yeni isimleri yaz1yorlard 1 .

Aceleleri yoktu , son gi.ine kadar isim aramay1 si.irdi.irebi l irlerd i . Evlerine yeni e§ya almaktan ozell ikle kar;m1yorlarsa da <;ocuk

i<;in gereken neyse hepsini almak ist iyorlard 1 . Sabahattin eve geldiginde mutlaka Pangalu'dan �i§l i 'ye dogru

yi.iri.iyor, bir konaklar semti olan N i§anta§i 'na sap1p kahvelerini ir;iyor, semtin her ger;en gi.in bozulan s i luetine i.izi.ili.iyorlard 1 .

"Gi.in gelecek . . . " dedi Sabahattin bu yi.iri.iyi.i§lerden birinde . "Gordi.igi.in bi.iti.in bu konaklar y1kt lacak ve yerlerini sefertas 1 misal i apartmanlar kaplayacak ."

"in§allah olmaz" diye di.i§i.indi.i Al iye . 0 kadar gi.izeldi ki her biri son derece bak1mli bahr;eler i<;indeki konaklar. Hepsi b irer inci tanesi gibi parl 1yordu.

- 1 94 -

Otuz Sekiz

Haziranm ortalarmda koti.i bir haber ald1 Sabahattin. Kuyu

caklr Yusuf mahkeme karanyla toplat 1 lm1§t t . Kitab1 yay1mlayan yaymevinden ald1g1 bi lgiye gore , gerekc;e

"halkt aile hayatt ve askerl ikten sogutmak"tt . Sabahattin' i kitabm yazan oldugu i�in, Remzi Bengi,9 1 Kara

bet Fikri ve Kenan Yusuf Sertel ' i de samklarmdan dolay 1 mahkemeye c;ag1rdt lar.

Mahkeme 7 Ekim 1937 'de istanbul'da goriilecekti . Cant s1kt ld1 Sabahatt in' in. Akima Aydm, Kanya, Sinop hapishanelerinde c;ektikleri geldi .

***

Hemen, iyi bir avukat olan asker arkada§t N iyazi 'y i bulup konu§mal tyd1 . Neler olabi lecegini once ondan dinlemeli , sonra Al iye'yi usturuplu bir bic;imde bi lgi lendirmeliyd i .

N iyazi 'yi Buyi.ikdere'de, askeri kampm c;admnda k itap okurken buldu Sabahatt in. �oyle bir etrafma bakmd1 , kimse yoktu. Anlatabi l irdi .

"N iyazi . . . " dedi . "Kuyucakl1 Yusuf i�in, halkt ai le hayatt ve askerlikten sogutma gerekc;esiyle dava a�tlmt§. Sen okudun kitab 1 . Sonu� ne �1kar ?"

9 1 . 1 907 - 1 978 y1llan arasmda ya�d1 . l 928 'de Beyam'ca Omit K i cabevi 'ni a(,tt. i lk k icabm1

l 929'da yay1mlad1 . l 9J I y t lmda yaymevini Cal)alol)lu'na ta�1d1 ve ismini Remzi Kitabevi

olarak de�i�t irdi .

Onnan Balc1gil II Ye�il Murekkep

K1h kirk yaran bir avukam arkada§l , di.i§i.inmeden laf etmeyi sevmezdi . Epeyce sustu.

"Bir kere . . . " dedi . "Mutlaka bi l irki§iden gori.i§ alacaklard1r. Hem bir bi l i rki§iden de degil , i.ic; bil irki§iden ki tab1 inceleyip di.i§i.incelerini bi ld irmelerini isteyeceklerdir. "

"Boyle olunca . . . " dedi Sabahattin. "Kimden gori.i§ isteyecekleri c;ok onemli tabi i . "

Oyleyd i . Eger kitap N ihal Ats1z, Cerna! Kutay gibi biri lerine gonderi l irse, yaz1lacak raporlar tabiat1yla aleyhte olurdu.

N iyazi "Mahkeme, bi l irki§i lerin tarafs 1z olmasma dikkat etmek zorunda" deyince, ic;ine su serpildi Sabahatt in'in.

* * *

0 ak§am eve donerken 7 Gun'i.in92 yeni say1sm1 ald1 Sabahattin. Bay1hyordu Al iye bu dergiye . Gene; kadm, bir keresinde e§inin

bir h ikayesini de okumu§tu 7 Gun'de . Kimler yoktu ki derginin yazarlan arasmda. Sait Faik, Vedia

Nesin takma ad1yla yazan Aziz Nesin ve daha kimler kimler. Arada bir Re§at Nuri ve Hal ide Edip de boy gosterird i yazarlar

arasmda. 7 Gun'i.in tek kusuru, c;1kma gi.ini.ini.i bir ti.irli.i tutturam1yor

olmas1yd 1 . Bir ba§ka deyi§le, ham oldugu gi.in c;1k 1yordu dergi piyasaya.

Ozel l ikle H ikmet Feridun Es' in di.inyanm dart bir yanmda yapt1g1 roportaj lanna bay1hyordu Al iye.

7 Gun'i.in ac;t:1g1 "Cinsi Cazibe Yan§mas1"nm ismi 90k gi.ildi.irmi.i§ti.i gene; kadm1 . Dort hafta si.ireyle gi.izel lerin fotograflarm1 yay1mlayan dergi , oy vermek ic;in kuponlar da dag1tm1§t 1 .

9 2 . 1 9 .H - 1 949 y 1 l lan aras inda, Sedat Simavi tarafindan yay 1mland 1 .

- 1 96-


"Bakal1m . . . " diye di.i§i.indi.i Aliye. "Kim kazand1 yazhk elbiseyi ?" 7 Gun, sadece b irinci gelene degi l , oteki lere de hediyeler ve

recekt i . Neler yoktu ki hediyeler arasmda ! Dolmakalem, fotogr;if makinesi , kombinezon . . .

Ve i§te tam da o say1da, kimin birinci oldugu , kimlerin dereceye girdigi ai;1klanacakt 1 .

Bu nedenle, 7 Gun'i.i e§inin el inde goren Al iye <;ok sevindi . Bakahm, dart hafta si.ireyle portrelerini ve mayolan ii;inde boy

resimlerini d ikkacle inceledigi o iddiah ki.i<;Ukhammlardan hangisi kazanmt§tl yan§may1 ?

Bir opi.ici.ik verdikten sonra, uzamp e§inin el inden dergiyi ald1 Al i ye .

* * *

Al iye dergiyi incelerken, Sabahattin meseleyi e§ine nas1 l soyleyecegini di.i§i.indi.i.

Sonra , kmk dokuk anlam neler oldugunu. Evlenmeden once e§inin ba§mdan gec;enleri bild igi i<;in, korku

bast1 gen<; kadm1 . Ve §imdi , i.istelik b i r bebek bekliyorlard 1 . Sabahattin, e§inin yi.izi.inde be liren ifadenin arkasmda neler

oldugunu gayer iyi anlad1 . "Hii;bir §ey olmayacak Aliye" ded i . "Goreceksin bi l i rki§ i ler

gayer iyi bir yorum yazacaklar ve beraat edecegim."

- 1 97 -

Otuz Dokuz

Ruh durumu iyi olsun koti.i olsun rahat durmay1 beceremeyen bir adamd1 Sabahattin.

Bunun en iyi �ahidi ise bir si.ired ir yedikleri iqrikleri ayn gitmeyen N iyazi'yd i .

Ba�mda yeni b ir dava vard1 ama Sabahattin sanki hic;b ir �ey olmayacakm1� gibi ya�amaya devam ediyordu.

Her ac;1dan ! Herkes bi l iyordu ki , e�ine deli gibi a� 1kt1 Sabahattin. Arna \:ingene km �aziye'yle km�t1rmay1 da ihmal etmiyordu

aym zamanda. Kag1thane'de talim yaptiklan gi.inlerde bir yolunu bulur

�aziye'yi ba�tan c;1kart1rd1 Sabahattin. Oyle gi.inlerden birinde, dostlarmm arasma adm1 koyu harf

lerle yazd1g1 N iyazi 'ye "Konserveni bana verir misin ?" diye sordu gene; adam.

"Neden ?" d iye sormadan uzam N iyazi tonbalig1 konservesini . S1rra kadem basu Sabahattin.

* * *

Bir, ik i bakt1 olmuyor, b i r gi.in N iyazi 'nin soracag1 tuttu Sabahattin'e, konserveleri ne yapt1gm1 .

Osman Balcigil 11 Ye�il M urekkep

Daha Sabahatt in agzm1 ac;madan kendini dinleyen bir ba§ka yedek subay aday1 "Ne yapacak" dedi ve ekledi : "$aziye bedava c;ay1ra uzanmtyor. Bir konserveye de eyvallah1 yak. 0 zaman topluyor senden benden birka<; konserveyi degerli yazanm1z, ver el i ni $aziye."

$a§1rd1 N iyaz i . Hem de c;ok. "Dogru mu bu ?" diye sordu Sabahatt in'e. Dogruydu. "Sen . . . " dedi N iyaz i . "Bundan soma zor al trsm benim kon-

. " servem1 . Soyledigi g ib i de yapt 1 . 0 gi.inden soma tonbal tklarmt mideye ,

$aziye yerine kendi indird i .

* * *

0 ak§am kap1dan i<;eriye girer girmez, ilk olarak e§inin kocaman olmu§ kammt sevdi Sabahattin.

Soma derhal epeydir tekrarlamakta oldugu soruyu sordu. "Ne zaman gelecek dersin ?" "Bugi.in yann" diye cevaplad1 Al iye Sabahattin' i . Tam da soyledigi gibi oldu. 30 Eyli.il gi.ini.i agns1 tuttu gen<; kadmm. Sabahattin'e haber gonderi ldi ve onun get ird igi bir otomobil le

Taksim'de, S1raselvi ler Caddesi 'nde bulunan Alman Hastanesi'ne gid i ldi .

Dogumhanenin koridorundaki hali gori.ilmeye degerdi Sabahattin'in. Bir a§agt bir yukan volta attyor, bu arada piposunu ic;miyor adeta yiyordu.

<;ok gec;meden gi.izel haberi ald t . Nur topu gibi bir km olmu§tu. Adt c;oktan bell iyd i cici kmnm.

- 1 99-

Osman Balctgil II Yqil M urekkep

"Fil iz ' im dogdu demek" d iye du�undu . \:ok ge<,meden odaya almd1. Minik Filiz, anneciginin gogsiinde

yauyordu.

* * *

Yedek Subay Okulu'nda smav giinii yakla�1yordu . Birinden kendini yedek subay degil er c;1kartacaklarm1 ogrendi

nas1 I olduysa Sabahattin. Beyninden vurulmu�a dondii. Yedek subay olmak, para kazan

mak demekti . Er c;1karsa, her �ey berbat olurdu. Aliye, yeni geri;ekle�mi� dogum, odemekte oldugu ev kirast

kabus gibi ii�ii�tii beynine ve izin koparup eve ko�tu . Olan biteni uyumakta olan kii<;Uk Fil iz ' i uyand1rmamak ic;in

e�ine f1s1 ldayarak anlatt1 . Soma aklmdakini soyledi . "Saffer Ankan ben i sever. �imdiye kadar hep destek oldu. Sen

ona bir mektup yazsan, i<;inde bulundugumuz durumu anlatsan." "Olur" dedi Al iye. \:ift oturup, Al iye'nin agzmdan bir mektup kaleme ald 1 lar. Sa

bahattin c;1ktp mektubu "acele" olarak postaya verd i . Arna i<;i ic;ine s1gm1yordu . Er c;1kmas1 hal inde tam anlam1yla

fe laketle bogu�ur hale gelecekti ve iistel ik bu sefer felaketi tek ba�ma degil Aliye ve Fil iz'le birlikte gogiislemek zorunda kalacaku.

iki sevgil is ini boylesi bir durumla kar� 1 kar�1ya getinnek katiyen istemezdi .

Ya�ad 1g1 kabus beyninde buyuduki;e biiyudu. Sonunda dayanamad1 , yeni dogmu� kmm ve anne olalt bir

hafta bile ge<,memi� e�ini birkac; kom�uya emanet etti , Ankara'ya gitti .

- 200-


Mill i Egit im Bakam Saffet Ankan'a91 a i le i l i§k i leri sayesinde sorunsuz ula§acagm1 bi l iyordu. Day1smm adm1 vermesi halinde kendini huzura kabul ettireceginden emindi .

Yine de trenden iner inmez once Afet inan'a94 gitti . Yana yakila durumunu anlatt 1 . ik is i birden solugu bakanlikta ald1 lar.

Makama kabul edil ince, Sabahattin derd ini bakan beye net bir bic;imde ifade etti .

Afet Hamm da yakmdan tamd1g1 Saffet Bey'e "Al iye de size yazmt§. Zaten gerekeni yapardm1z ama mektup elin ize gee; ula§tr korkusuyla gelmi§ Sabahattin Bey" dedi .

Gene; adam eger er olursa, kendi ic;in c;ok ama c;ok bi.iyi.ik bir felaket olacagm1 bir kez daha dramatik b ir ses tonuyla tekrarlad1 .

Saffer Bey meseleyi anlamt§t l . Gene; adama sakin olmasm1 tavsiye etti . Baku k i olmuyor, husus i kaleminden onun yanmda baz1 telefonlan baglamasm1 isted i .

0 ak§am istanbul'a donerken ic;i rahatlamt§tl Sabahatt in'in. Saffet Bey hemen harekete gec;mi§, sorununu <;Ozmi.i§ti.i.

* * *

Aliye'yi kaptda kucaklad 1 Sabahattin. "\:ozi.ildi.i" dedi . "Er degil , yedek subay olacag1m." Soyledigi g ib i oldu. Yedek subay olmu§ ve tayini Eski§ehir'e

c;1km1§t l . Al iye ve Sabahattin derhal hamliklara, a l t§Veri§e ba§lad 1 lar. Al i§veri§ l istesinin en ba§mda minik Fil iz ic;in bir puset vard 1 .

93 . 1 888- 1 947 y1 1 lan arasinda ya�ad 1 . Asker kokenl i b i r siyasec adam1d1r. M i l l i egic im bakanlig1 ve mi l l i savunma bakanli�1 yapt l . 94. 1 908- 1 985 y 1 1 la r 1 arasinda ya�ad 1 . O�retmen, tarihc;:i ve sosyoloj i profesi:iruydti. Acacurk'un manevi k md1r.

- 20 1 -

Kirk

Eski§ehir'e 91kan tayin i9in hamliklan si.iri.irken, Kuyucakl1

Yusuf davas1yla i lgil i bir gel i§me oldu . 09 bi lirki§iden rapor gelmi§ti ve dava 7 Ekim gi.ini.i goriilecekti. Bil irki§i lerden biri i.inli.i yazar Re§at Nuri Gi.intekin'd i . "Yazar yazarm hal inden anlar" d iye di.i§i.indi.i Sabahattin. ikinci b i l irki§i Deniz Harp Akademisi 'nden Kurrnay Binba§I

Miinci Ulhan'd 1 . Belli ki mahkeme, Kuyucakh Yusufun sahiden "askerl ikten sogut

mak" yolunda bir i§lev goriip gorrneyecegini ogrenmek ist iyordu. "O halde . . . " diye di.i§i.indi.i Sabahattin. "Re§at Bey'den de ai le

hayatma i l i§k in dii§i.incelerin i istemi§lerdir." Davanm i.i�ncii bil irki§isi, istanbul Oniversitesi Felsefe Boliimii

hocalanndan Do�nt Ziyaettin Fahri'yd i . Mahkemenin meselenin felsefi boyutuyla ilgi l i gorii§ istemi§

olmasmdan etkilendi gen9 yazar. N iyazi'yle konu§unca, mahkemenin i§ini ciddiyetle yaptlgma

dair dii§iincesi gii9lend i . Kazm ayagmm ne renk oldugu , 7 Ekim'de gori.ilecek davada

anla§1 lacakt1 .

* * *

El kadar bebegine bakmakta olan Al iye'ye i9indeki tereddiitlerden tabi i ki soz edemezdi .

Dava giini.i yakla§ irken sevgil i e§ini "Goreceksin, her §ey <;ok iy i olacak" d iyerek ayakta tutmaya �li§t l .

Osman Balctgil II Ye�il M U.rekkep

Evlerin in e§yalarm1 toplamaya giri§mi§ler, kendi leri ve minik prensesleri Fil iz ic;in bir al t§veri§ l istesi daha haz1rlam1§lard 1 .

Her al t§Veri§te "Umanm bir sorun olmaz da gi.ile gi.ile kullanmz" d iye ic; gec;iriyordu gene; adam.

* * *

Sayt ! 1 gun c;abuk gec;ri, 7 Ekim geld i . i lk raporu yazan ve o gi.inlerde Maarif Vekaleti mi.ifetti§l igi ya

pan Re§at Nuri Gi.imekin, "Sabahattin Ali kanaatimce son neslin h ikayecilerinin en kuvvetl isidir" diye ba§lamt§tL di.i§i.incelerini yazmaya:

"Ve Kuyucakl1 Yusuf romam memleketimiz ve edebiyaummn yi.izi.ini.i agartacak ktymetli bir sanat eserid ir" diye devam etmi§t i .

Ai lenin, kadmm, mektebin, polisin, beled iyenin tenkitten uzak tutulmasmm, bir nevi roman yazmay1 yasaklamak olduguna vurgu yapmt§tL Re§at Nuri Bey.

$oyle bir noktaya da d ikkat c;ekmi§t i . "Ti.irk muharriri netice itibariyle bir rej im meselesi demek olan

komi.inizm bahsinde bile nazariye olarak her isted igini yazarken, Sabahattin Ali 'nin herhangi bir mi.iessesemiz hakkmda bir tenkit romam yazmas1 hakk1 , hic;bir suretle tahdit edilemez fikrindeyim."

$ahane bir bi l irki§i raporuydu bu Sabahattin ac;1smdan .

* * *

ikinc i bi l irki§i Kurmay Binba§L Mi.inci Ulhan'm raporundaysa §U noktalara temas ed ilmi§ti :

"Eserin mevzuu zamam gozetilmeksizin §eklen mi.italaa olundugu takd irde askerl ik ruhuna aykm gori.ilmekte ise de eser mevzuu zamanma irca olunca bu mahiyeti kalmamaktad1r."

-203-


Onemli bir noktaya daha dikkat <;ekiyordu Binba§L Olhan: "Askerligi ilgi eden, iki yi.iz doksan sayfaltk bir kitabm ancak

birka<; satmd 1r." ikinci bi l irki§inin raporu da Sabahattin' in lehindeydi .

* * *

Felsefe Do<;enti Ziyaettin Fahri'nin raporu ise §byleydi : "Romanet ai leyi y1km1yor. Onu mi.ikemmel gormek ist iyor.

Vakanm tasvirinde bir ac 1hk varsa da bunun sebebi muharririn degil , hepimizin tenkit edecegi bozuk ai le hayat1m1zd 1 . "

Bu kadarla da kalm1yordu Ziyaettin Fahri Bey: "Romanm askerlik gibi bir vatani vazifeden karileri soguttugu

davas1 <;i.iriikti.ir. Bir defa romancmm hayalinde mesut ve gi.izel bir Ti.irkiye yaratmak cehdi vard 1r. "

U<;i.inci.i rapordan anla§t lmas1 gereken, Kuyucakli Yusufta, Sabahattin Ali 'nin "halki aile hayatl ve askerl ikten sogutmak" gibi bir niyet inin olmad1g1yd 1 .

Bil irki§i raporlan boyle olunca, mahkemeye di.i§en Sabahatt in'i beraat ettirmekti .

Oyle de oldu .

* * *

Gen<; yazar evine ko§arak geld i . Kap1dan girer girmez e§ini kucaklad 1 , havalarda u<;urdu. Bir ko§u gidip be§iginde mutlu mesut biberonunu i<;mekte

olan cam, bir tanecik Fil iz ' ini kucagma ald 1 , "Gidiyoruz gi.izel kiZLm, Eski§ehir'e gid iyoruz" dedi .

- 204-

Kirk Bir

Ali a i les i , Eski§ehir'e 1 938 y1 lmm nisan aymda ula§t t . Sabahattin bu §ehirde yedi ay si.ireyle yedek subayhk yapacakt1 . Gi.izel bir bahar ve yaz gec;ird i minik Fi l iz , gi.izel Al iye ve c;akt

gibi bir yedek subay olan Sabahattin, Porsuk <;ay1'yla i.inli.i bu Anadolu §ehrinde .

Soguk havas 1 da dil lere destand 1 Esk i§ehir' in . Bu nedenle, Sabahattin ve Al iye, kuc;uk ktzlarm1 soguktan korumak ic;in kt� hamhklarma giri§tiler.

* * *

Kas1m'm l O'unda, bi.iti.in Turkiye'yle b irl ikte Atati.irk'un oli.imi.ini.i ogrendi Ali a i lesi .

Ve aym 1 7 'sinde, haber bi.ilteninde Atati.irk'i.in naa§tnl ziyaret etmek isteyenlerden on birinin ezilerek oldi.igi.ini.i duydu Sabahattin. Kirk civarmda da vatanda§ da yaralanmt§tL

Halkm Atati.irk'un oli.imi.inden duydugu teessi.iri.i, istanbul 'da ya§ananlan gozi.inde canland 1rmaya c;ah§t tysa da ba§anh olamad1 .

Akima Atati.irk ic;in yazd 1g1 § i ir geld i . Ogretmenlige yeniden kabuli.ini.i bu §i ire borc;luydu Sabahattin .

"Ho§ . . . " diye di.i§i.indi.i. "Hapis ko§elerinde si.iri.inmemi de onun hakkmda okudugumu iddia ettikleri bir ba§ka § iire borc;luyum ya ! "

Tebessi.im ett i . Gec;mi§, gec;mi§te kalmt§t l .


Aym 1 9 'unda, Ulus gazetesinde yaytmlanan haberi okuyunca, on bir k i§ inin oli.imi.i i.izerine hi.iki.imetin gazeteci leri s 1kt lad 1 -gm1 di.i§i.indi.i. Anla§tlan, olaym kamrt tlmasma engel olunmak istenmi§t i .

Ore yandan, gazeteler b ir gun once Dolmabahc;e Saray1 'nm oni.inde ya§anan drama ragmen insanlarm evlerine c;ekilmedigini, 18 Kastm gecesi , on bin ki§inin sokakta Atati.irk'i.in naa§tnl bekledigini yazmt§t t .

* * *

Atati.irk'i.in naa§tntn istanbul'dan Ankara'ya nakl ini , gec;ecegi yollardaki herkes i lgiyle takip edil iyordu.

Bilecik ve Polatl t gibi , Eski§ehir'de de insanlar Ata'nm §ehirlerinden ne zaman gec;ecegini merak ediyor, okullarda ve halkevi gibi yerlerde hamltklar si.irduri.ili.iyordu.

Herkesin kulagt radyodaydt . Ankara Radyosu'nun 10 Kas1m'dan bu yana agltyormu§ gibi konu§an spikeri §unlan soylemi§ti :

"Yavuz mhlts1 saat l 9.30'da izmit ' in Maym iskelesi'ne yana§tt . Ulu onderin cenazes i , burada binlerce izmitli tarafmdan kar§1 land 1 . . . "

izmit l i yonetici lerin ald 1klan gi.ivenlik onlemleri sayesinde , herhangi bir tats1zl 1k ya§anmamt§tl .

Z1rhl tdan alman naa§, tren istasyonunda beyaz renkl i vagona konulmu§, 20.30'da izmit'ten aynlmt§tt .

* * *

Trenin gec;ecegi Bilecik, Eski§ehir, Polatl 1 ve Et imesgut gibi yerle§ imlerde her ya§tan Anadolu insam hareketlenmi§t i . Her-

- 206 -

Osman Balcigil // Ye�il Murekkep

kes, daha once kararla§tmldtgt gibi tren istasyonlarma akm etrneye ba§larnt§tL

Halk, havanm soguk ve saatin iyice gee; olrnasma aldtrrnadan toplanrnt§tt tren istasyonlarmda.

istanbul ve i zrnit'ten sonra stra §irndi de onlara gelmi§t i .

* * *

Sabahattin, gi.ivenlikle ilgil i b i r rnesele c;ikrnasm diye Eski§ehir Gan'nda alman tertibatm ic;inde gorevliyd i .

Bu vesi leyle, halkm Ata'sma son gorevini yakmdan izleyecekti. Sonunda Atati.irk'i.in naa§tnI Ankara'ya ta§tyan tren gori.indi.i.

Oi.idi.igi.ini.i act act c;altyordu. Eski§ehir halk t , el lerinde rne§aleler ve gozlerinde ya§la,

Ata'nm naa§tntn beyaz renkli vagonun ic;inde gec;i§ini iz led i . Gene; yazar, bi.iyi.ik b i r §a§kmlik ic;inde gozlerni§ti olup biteni .

* * *

Ertesi gi.inki.i gazetelerden, Atati.irk'i.i ta§tyan trenin tarn da saat 1 0.03 'te Ankara Gan'na ula§ttgmt ogrend i Sabahatt in.

Eski§ehir'e dair amlarmm arasmda, istisnai bir yer i§gal edecekti 1 9 Kastrn 1 938 ak§arnt Eski§ehir'de , garda ya§ad1klan.

-207 -

Kirk iki

Karar belliydi. Ali ailesi , Eski§ehir'den Ankara'ya geri donecekti. Boylece, Sabahatt in <;alt§maya kald1g1 yerden devam edecekti . Takvimler 10 Arahk'1 gosterirken , yani aynld1ktan bir y 1 l ka-

dar soma, Aliye ve Sabahattin c;ifti bu kez yanlarmda ki.i<;Uk ktzlanyla Ankara'ya geri dondi.iler.

A ile , Kmlay'da, Karanfi l Sokak'ta bulunan K1bnsh Salih Bey' in apartmanmda iki odah bir <;att katmda ya§amaya ba§lad1 .

Birkac; gun soma alt katlanna Muvaffak $eref'95 ve e§ i Rebia Hamm ta§md1 . ik i aile derhal dost oldu.

* * *

Sabahatt in , e§i ve min ik kmyla birl ikte yen i b i r doneme ba§ lang19 yap 1yordu .

Hayal ini kurdugu di.inyada insanlar nas1l ya§asm istiyorlarsa, kendi a iles i i9in de oyle bir di.izen kurmak istiyordu gene; adam.

Evi erkegin yonetmesi , son sozi.i erkegin soylemesi gibi geleneksel bir ya§ayt§ tarzm1 hie; kimse i9in istemiyorsa, buna kendinden ve ai les inden ba§lamahyd1 .

qinin ve kmnm sozi.ini.in dt§ma 91kmamas1 , kendine kori.i kori.ine itaat etmeleri gibi prensiplere yer yoktu hayatmda.

95. 1913-1986 y 1 1 lar1 arasmda ya�ad1 . Hukuk1,"ll . Ti.irkiye i�1,i Part isi i.iyesiyd i . Hayatm1 hangi nedenle olursa olsun hap ishaneye dii�mii� olan sosyal istleri savunmaya adam1�t1 . \:ok say1da makalesi ve ik i �viri eseri vard1r.


Evin i<;inde ti.im i§lere kattl tyor, ozel l ikle pantolon i.iti.ilemek gibi zati i§lerini mutlaka kendi gori.iyordu.

Tek derdi , minik kmnm az yemek yiyor olu§uydu. Ona yemegini yed irebilmek ii;in her ti.irli.i §aklabanltg1 yap1yor, olmazsa az1c1k kmyormu§ gibi bi le davramyordu.

Al iye a91smdan en bi.iyi.ik sorun ise , Sabahatt in' in ak§am yemeklerine gei; kalmas1 ve tabi i arada bir yanma birilerini habersiz olarak tak1p gelmesiydi .

Boyle ak§amlarda, evde i§ler kolay yi.iri.isi.in diye mutlaka al1§veri§ yaparak gel ird i Sabahattin . Filesinin en i.isti.inde de pasttrma olurdu mutlaka .

Eve davet ettigi konuklarma, eger kalmt§Sa kendi icad 1 bir ii;ki ikram ederd i .

Hangis inden ne miktar konuldugu sadece kendi tarafmdan bil inen, vermut i le votka kan§ tm1 bir ti.ir aperit ift i bu .

* * *

istanbul'da ya§arlarken, ozell ikle de Filiz dogmadan once, bazen Sabahattin'le bazen yalmz Beyoglu'na <;ikmay1 seviyordu Aliye. Bu gelenegi Ankara'da da si.irdi.iri.iyordu gi.izel kadm.

Ekonomik kr i z Amerika 'y 1 ve Avrupa'y1 oldugu gibi Ti.irkiye'y i de vurmu§tu . Bu nedenle, ti.im i.ilkede ara vermeksizin "Yerli Malt Kuilan" kampanyalan yapt l 1yordu.

Hi.iki.imet, Si.imerbank'm korumasmm c;ok onemli oldugunu di.i§i.ini.iyor, insanlan yerl i mal t kul lanmaya te§vik ediyordu.

* * *

- 209-

Osman Balcrgil II Yeiil M urekkep

Aliye evlenmeden onceki gi.inlerde oldugu kadar olmasa da moday1 takip etmeye <;ah§tyordu. Arada bir konu§uyorlard 1 bu konuyu e§iyle.

"Farkmda m1sm, birkac; sened ir sadel ik moda" demi§ti bir ko-nu§malarmda Sabahattin'e.

$a§Irffil§tl ve "Oyle mi ?" diye sormu§tU gene; adam. Oyleydi . 1 930'lar eskiyle kar§tla§tmld1gmda sadel igin konu§tugu y1 1lard1 . Oyle ya, ekonomik kriz vard1 . Aynca el i kulagmdaki sava§

insanlann agzmm tadm1 iyice kac;1rm1§t 1 . Yine de moda olmemi§t i . Donemin kadm1 olgun, olc;i.ili.i ve daha di§ i gori.inmenin pe

§indeydi . Terziler hem kadm1 hem de erkegi uzun boylu gostermek ic;in

her ti.irli.i hi leyi yap1yorlard1 . Bir moda dergis inde Gary Cooper'm, Clark Gable'm, Cary

Grant'm, Fred Astaire' in bu yolla nas1 l daha uzun gosteri ld iklerini gor�i.i§ti.i Al iye ve Sabahattin ic;in kesip saklamI§tl kupi.iri.i .

"Arna . . . " d iyordu Al iye e§i resimleri incelerken. "Kim ne derse des in, modanm merkezi Beyoglu."

Biraz ozlemi§ gibiydi sanki istanbul 'u .

* * *

Aliye di.i§i.incesinde hakl tyd 1 . Ankara, moda ya da giyim konusunda istanbul ne i.iretirse onu ti.iketiyordu.

\:i.inki.i, istanbul'da kimi ai leler epeydir, r;ocuklarm1 moda okusunlar diye Avrupa'ya gonderiyorlard 1 . Egitimlerini bitirip Ti.irkiye'ye donen bu genc;ler, bir atolye ac;ma r;abasma giriyorlard1 .

· 2 1 0·


ist iklal Caddesi'nin i..izerindeki M1s1rl1 Han bu ti..ir terzihanelerin r;ogunlukta oldugu yerlerden biriyd i .

Paris ve Avrupa modas1 , ti..im Ti..irkiye'ye bu handan yay1 l 1yordu. Atolyesi M 1S1rh Han'da bulunan Madam Fegara'yla yap1 lmt§

bir moda sohbet ini kesip bir kenara koymu§tU Al iye. E§inin de okumasm1 saglad1 .

Sadece k thk ktyafet degil , sa\:lar da degi§mi§ti l 930'larm ortalarma dogru. Camm bukle ler, yerlerini "alagarson" denilen erkeksi , k tsa sa\:lara birakmt§tl .

Her kadm , k tsa sa\:lannm i..isti..ine mutlaka cloche96 §apka giy iyordu.

Ve tab i i , jartiyerli r;oraplar r;ok ama r;ok moda olmu§tu.

96. <;:an �ek linde, ba�a s 1ms1k1 ocuran �apka .

. 2 1 1 .

Bu arada, Sabahatt in'in 1 937 'de yay1mlanan Ses97 is imli hikaye kitabmm etkileri si.iri.iyordu.

Daglar ve Ruzgar'dan sonra yay1mlanan bu ikinci hikaye kitab1 da epey ses get irmi§ti .

Tabi i ki Kuyucaklr Yusuf hem tefrika edi ld iginde hem de kitap olarak okuyucuyla bulu§tugunda bi.iyi.ik si.ikse yapmt§t t .

Dergi lerde yay1mlanan yazdan da goz oni.inde bulunduruldugunda, Sabahattin art ik Ti.irkiye sathmda en <;ok b i l inen yazarlardan bir i hal ine gelmi§t i .

Kendi belki pek farkmda degildi ama onun kat ett igi bu geli§me, Ankara'nm etki l i ve yetk i l i isimleri tarafmdan dikkatle izleniyor, bir kenara not alm1yordu.

* * *

Sabahattin Ankara'ya gelir gelmez Ankara Musiki Muallim Mektebi'ne atanmt§tl .

Bir hafta kadar sonra da Almancas1 <;ok iyi oldugu i<;in Dev let Konservatuvan'nda gorev yapmaya ba§layan Carl Ebert'le98 <;alt§ma gorevi veri lmi§t i .

97. 1 937 y1 lmda Yeni Ki tap<;1 tarafmdan yay1mland 1 .

98. Carl Ebert 1 887- 1 989 y1 1 lan arasmda ya�ad t . Alman t iyatro ve opera yonetmeni.


Yeni bir kariyere ba§lang1<; yapml§tl boylece gen<; adam. Bundan boyle, dramaturg99 olarak gorev yapacakt 1 . Dramaturglugu sevdi Sabahattin . Bu gorev, §imdiye kadar yapt1g1

i§ler arasmda kendine en uygun olamyd 1 .

* * *

Carl Ebert, Nazi Almanyas1 'nm darbesini yemi§ b i r sanat<;1yd 1 . Sonradan oyuncu olarak da gi:irev ald1g1 unlu Max Reinhardt'm

Tiyatro Okulu'nu bit irmi§ti . <::ok mesafe kat etmi§, Berl in ve Frankfurt'ta sanat okullarmm kurulmasma onayak olmu§, buralarda yonetmenlik ve oyunculuk yapm1§t1 .

Ebert' in b i r sonraki kariyeri opera olmu§tU . Takvimler 1 92 7 ydm1 i§aret ettiginde, yani meslek hayatmm on sekizinc i y 1 lmda yolunu operaya r;evirmi§ti sanatr;1 . Ve bu tarihte, heni.iz kirk ya§mdayd1 .

Berlin �ehir Operas 1'm ba§anyla yonetmi§, bu arada birc;ok esere imza atmt§tl .

Ebert, aruk dunyanm tamd1g1 ve onunde §apka r;1kard 1g1 bir sanat<;iyd1 .

Naziler tabi i k i k1ymetini bilemezdi Ebert ' in. Onlar ik i ti.ir insandan anlarlard 1 : Kendi lerinden yana olanlar, kend ilerine kar§t olanlar.

Gerr;ek bir sanatr;1 ve ciddi bir entelektuel olarak , Hitler rej imini ele§tird i Carl Ebert .

Derhal kapmm onune konuldu . Ba§ma gelecekleri bild igi i<;in vakit kaybetmeden u lkes inden kar;r1 , Arj antin'e s 1gmd1 .

99 . I�1k, ses, dekor gihi unsurlan d a du�unerek, bir meCJu sahnelenmeye uygun hale geuren ki� i .

- 2 1 3-


Arjantin ktymetin i bildi Ebert' in, hemen i§ tekl if etti ve i.ilkenin en onemli sanat kurumu olan Teatro Colon'un anahtarlanm bu kabi l iyetl i ve bilgil i Alman'a tesl im etti .

Ebert, i.i<; yt l sonra kendi gibi Almanya'dan ka<;an iki sanat<;t arkada§tyla birl ikte ingiltere'ye davet edildi ve Glyndelbourne Opera Fest ival i 'nin ba§lat1c1s1 olarak gorev ald1 .

* * *

Turkiye'nin <;agda§ uygarltk di.izeyini yakalamasm1 yi.irekten isteyen Atati.irk, Almanya'dan ka<;an bi l im insanlannm Ti.irkiye i<;in "i la<;" gorevi i.isleneceginin gayet iyi farkmdayd 1 . 100

Olkenin Osmanlt 'dan devralman egitim s istemi <;ok <;abuk ayaga kaldmlmal tyd 1 .

Ku§kusuz epey mesafe kat ed ilmi§ti ama bunun en ktsa zamanda daha da yukanya <;ekilmesi gerek iyordu.

1 933 y1 lmda, Ti.irkiye'de i.iniversiteler bir reforma tabi i tutulmu§ ve o ytlm temmuz aymda, Almanya'dan kac;an ilk bilim insanlanyla kontratlar imzalanmaya ba§lanmt§t l .

Bu yeni kadro, Almanca bilen Ti.irklerin destegiyle derslerini verecek, Ti.irk<;e ders kitaplarmm yay1mlanmasmda da gorev alacaktt.

Carl Ebert bu bil imadamlarmdan biriyd i .

* * *

Sabahattin, Carl Ebert gibi b i r aydmla <;alt§tyor olmaktan <;ok

mutluydu.

1 00. 1 930'lu y 1 l larda, Nazilerden kac;an bin dun yiiz c ivarmda Alman h i l im insan i

Turk iye'ye s1j!md 1 . Bunlarm biiyiik hir k1sm1 elti t im kurumlarmda gurev ald1 .

- 2 1 4 -


Entelektuel bir ki§ i l ige sahipti Ebert ve iyi bir a i le babas1yd 1 . E§i ve ik i kmyla i;ok mutlu bir tabla c;iziyorlard 1 . Kendinden sadece on ya§ buyi.ik olsa da Ebert bir rol modeld i Sabahattin ic;in.

Kald 1 ki Ebert dunyanm en tanmmt§ yonetmenlerinden de biriyd i .

Carl Ebert ic;in de Sabahattin bulunmaz b i r nimet olmu§tu . Oegerli sanatc;i, ad1mm1 att1g1 i;orak topraklarda, bir Almanca

Turkc;e terci.imant beklerken, birinci sm1f bir sanatc;i ve aydmla kar§t la§ffit§t l .

Al i ve Ebert a i leleri k tsa zamanda kayna§t t , yedikleri ic;tikleri ayn gitmez olmu§tu. Al iye de i;ok seviyordu Carl ' t , e§ ini ve i;ocuklarm1 .

- 2 1 5 -

Kirk Dort

Sabahattin , Carl Ebert'le c;a.lt§maya siiratl i ba§lad1 . Once ne yapmas1 gerektigini anlad1 ve isten i lenleri lay1k1yla

yerine getird i , ardmdan yap t lmas1 planlanan i§lere bir sanatc;1 olarak da ag1rhgm1 koymaya c;ah§t t .

Ebert' in, c;al t§t trmaya ba§lad1g1 ogrenci leriyle i lk sahneye koydugu oyun Shakespeare' in Julius Caesar' 1 oldu. Onun ardmdan Sofokles' in Antigone is imli trajedisi iizerine c;alt§maya giri§ i ld i .

Ebert, b i r roman yazan olan ayn 1 zamanda § i irler, oykiiler ve yaz 1 lar yay 1mlayan Sabahattin' in yiiksek ktrat bir p1rlanta oldugunu ktsa zamanda ke§fett i . Bu nedenle Antigone'nin Tiirkc;eye c;evrilme i§ini mesai arkada§ma verd i .

Carl Ebert okuyamasa da Sabahatt in eserin Tiirkc;eye c;evriminde §ahane bir i§ c;ikartmt§, kelimenin tam anlam1yla bir §ahesere imza atmt§t l .

Oyun sahneye konulurken de her §ey iy i olsun d iye c;ok ugra§t l dramaturg Sabahattin .

Ebert i le ogrencileri arasmda, tam da istend igi gibi hatta daha da iyi bir koprii gorevi gordii. Hocayla ogrenc ilerin birbirlerini en iyi bic;imde anlamalan ic;in ter doktii.

Boyle olunca, oyunda Antigone'yi canland1ran Muazzez i lgin, Kreon'u oynayan Agah Hun, Haymon roliinii iistlenmi§ olan Ciineyt Gokc;er muhte§em i§ler c;1kard1 lar.

Osman Balc1gil II Ye�il M urekkep

Oyun dramaturj i ac;1smdan ovgi.iyi.i fazlas1yla hak ed iyordu ve bunda Sabahattin'in roli.i ku§kusuz <;ok fazlayd1 .

* * *

<;ok yonli.i bir sanatc;1 olan Sabahattin, kendi adma yazma i§ine hie; ara vermedi . Romanlarm1 tasarlamay1 si.irdi.irdi.i, hikayeleri i.izerine c;ah§t i .

Giderek c;evresi de geni§liyordu gene; adamm. Varlik dergisinin mi.idavimlerinden oldugu ic;in Ya§ar Nabi

Bey'le 1 0 1 yakm bir arkada§hk tesis etmi§t i . Zaman zaman e§i ve kmni da alarak Nay1rlara a i le ziyaret inde bulunuyorlard1 .

N iyaz i Berkes, Pertev Boratav, i . Hakki Balamir, Sabahatt in Eyi.iboglu gibi isimlerin ai leleri de Ali a i lesinin ba§hca dostlan arasmdayd 1 .

Birbirlerini ziyaret ediyor, gi.izel havalarda ise yi.iri.iyi.i§ ve piknik yap1yorlard 1 .

* * *

Ozell ikle pazar gi.inleri , Ankara'da ya§ayan ilerici a i lelerin piknik gi.ini.i hal ini alm1§t1 .

Evlerde hamlanan kuru kofteler, zeytinyagl i dolmalar ve ba§ka Al lah ne verd iyse yi.iklen i l i r, duruma gore Etl ik, Dikmen, Kec;ioren gib i dogayla ba§ ba§a kalmabi lecek alanlara gid il ird i .

Etraftaki bag ve bahc;elerin kenarlarmda yi.iri.ini.ir ve genell ikle bir su kenarmda son bulurdu bu gezi ler.

I O I . Ya�ar Nabi Nay1r 1 908- 1 9 8 1 y1llan arasmda ya§<ldl. 1 933 y1lmda Varlik dergisini yay1mlamaya ba�lad1 . Bu dergiyi k irk sekiz y1l ara l iks1z yay1mlad1. Aynca Varlik Yaymlan'nm kurucusudur. Bir edebiyat ak 1m1 olan "Yedi Me�ale Toplulu�"nu kuran yedi ki�iden biridir. EJebiyatm her tiiriinde eserler verd i , c,�vir i ler yapt l .

- 2 1 7-

Osman Balcagil II Ye�il M urekkep

<;oluk 90cuk yaptlan bu gezilere kattlanlarm say1s1 giderek artt 1 . Grubun bazen yirmiyi buldugu, hatta ge<;rigi oluyordu.

Yi.iri.iyi.i§ yolunda ahbapl tklarm koyultuldugu gezi lerin piknik k tsmma gel inince, sofraya hep birl ikte oturuluyor, raktlar a91 l tyor, §arktlar ti.irki.iler soyleniyordu.

Sabahattin bu gezilerin bir eglenceye doni.i§mesi i<;in <;ok �ba sarf ediyordu. Yapttg1 komikliklerle arkada§lann1 kmp ge<;iriyordu.

Bir de tabi i yanmdan ay1rmad1g1 fotograf makinesiyle, yap1 lan her piknigi , geziyi oli.imsi.izle§tiriyordu.

Sabahattin, sevgi l i Al iye'sinin ve biricik km Fil iz ' inin bu gezi lerden bi.iyi.ik zevk duydugunu bildigi i9in, daha doni.i§e ge9ffieden ba§lard1 bir hafta soma nereye gideceklerini neler yapacaklanm balland 1rarak anlatmaya.

Boyle olunca, herkes hafta hemen bitsin hafta sonu gelsin isterdi . Bahar ve yaz aylannm tad1 tuzu hal ine gelmi§ti Sabahatt in' in

onderl ik ettigi piknikler.

* * *

Giderek yabanct misyonlarm davetl i l istelerine de girmeye ba§lad1 Sabahatt in Al i ve e§i .

Franstz , Alman, Rus sefaretlerine gittiklerinde sadece yabanc1 larla degil , gen9 Ti.irkiye Cumhuriyeti 'ni yoneten hi.iki.imetin onemli isimleriyle de kar§ 1la§1yorlard 1 .

Y1 lba§ t balolan da ayn bir renk getirmi§ti hem Ankara'nm hem de gen9 9iftin hayatma.

Sabahattin ve Al iye, ba§kentin en gozde mekam olan Ankara Palas'ta yap1lan bu balolara mutlaka kat1 l tyorlard 1 .

Al i <;ifti , giderek Ankara sosyetesinin aynlmaz bir par�st haline gelmi§ti.

- 2 1 8 -

Soz konusu olan Sabahattin ise, sorun ka9m1lmazd 1 . Yazarl1kta ve dramaturglukta gosterdigi ba�an nedeniyle en

yi.iksek mertebelerdek i kimselerden bi le ovgi.iler aladursun, ic;:i i<;:ine s1gm1yordu gene; adamm.

Buna kar�1 l tk, bir yerde hi.iki.imetten, devletten birileriyle kar�t la�t1g1 zaman, nevri doni.iyor, c;enesine hakim olam1yor, bu arada laf mm ayarm1 da bozuyordu gene; yazar.

ignelediklerinin ba�mda, arada bir Karpi91te kar�t la�t1g1 $i.ikri.i Saracoglu 1 02 gel iyordu.

Ba�kalan Saracoglu'nu gordi.iklerinde oturduklan sandalyeden kalk 1p di.igmelerini i l ik lerken, Sabahattin firsat bu f1rsatt1r d iyor, laf soku�turmay1 tercih ediyordu.

Nedense ozel l ikle de Saracoglu'yla kar� 1la�t1klannda hie; bo� ge<;miyordu gene; adam. En azmdan "Memleket boyle mi idare edil ir ?" d iyerek bozmaya �lt� 1yordu ba�bakam.

Sabahattin'den yirmi bir ya� bi.iyi.ik olan Saracoglu ise gi.ili.ip gec;iyordu, yazardan gelen bu sata�malara . Bazen, almmad1gm1 gosterecek �ekilde , tak 1ld 1g1 b i le oluyordu gene; adama.

Bir gi.in, yine Karpic;:'te, birc;:ok arkada�mm arasmda "Bu ne �1kltk Sabahattin, proleter boyle giyinir m i ?" demi�ti Saracoglu.

Sabahattin' in cevab1 her zaman oldugu gibi hamd1 .

1 02 . 1 886- 1 9 53 y1l lan arasmda y�ad1 . 1 924- 1 938 y1 llan arasmda i�lerinde maarif vekilligi de olmak uzere bakanl iklar yapt 1 . 1 942 - 1 946 y 1 1 lan arasmda ba�bakan oldu. 1 934- 1 950

y1 l lan arasinda Fenerbah'--e Spor Kulubu'nun ba�kamyd 1 .


"Efend im, devrim olunca proleterlerin nas t l giyineceklerini gostermek istiyorum da ! "

Gi.ilmi.i§ti.i donemin ba§bakam gene; ad 1mm muzipligine.

* * *

Muzip olmak ile kabala§mak, konu§may1 kavgaya doni.i§ti.irmek arasmdaki hassas <;izgiyi her zaman iyi tespit edemiyor ya da ozell ikle etmek istemiyordu Sabahattin.

Bu ti.ir bir davrant§ta bulundugunda, etrafmdaki dostlan Cumhuriyet' in onuncu y1lt nedeniyle <;tkarttlan aftan yararlanarak hapishaneden kurtuldugunu hamlat1yorlard1 gen<; adama. Ba§mdan gec;enleri unutmu§ gibi davranmasm1 ele§tiriyorlardt .

Boyle zamanlarda, Sabahatt in' in biraz Naztm Hikmet' i <;agn§t1rd1g1 rahatl1kla soylenebil ird i .

0 da t1pk1 Sabahattin g ib i onuncu y1 l aff1yla dt§artya <;1kmt§t t . Buna kar§m, daha i.izerinden yamg1 hapishanenin kokusu git

meden bir yolunu bulup kendini del ige ttkmmt§tt Naz1m. Onli.i §air, 1 938 y t lmda, askeri ogrenci leri isyana te§vik ettigi

i<;in yarg1 lanmt§, 28 y1l agu hapis cezas1 al tp yeniden zindana konulmu§tU .

<;ok yakm arkada�lan , Sabahattin'in, Naz1m'm ba§ma gelenlere ic;erled iginin farkmdayd1 .

Ta§kmltk gostermesinin as1 l nedeninin ise, basktct ko§ullara katlanamamak oldugunu gayer iyi bi l iyorlard 1 .

Gen<; adam, i.ilkesinde ya§ama, konu§ma ve yazmaya dair ozgi.irli.iklerin her gec;en gun biraz daha fazla k1S1t lamyor olmasma hiddetleni yordu.

Dunya kadar ba§ka aydmm tersine, o hiddetini dt§a yansttmaktan hi<; ka<;mm1yordu.

- 220-

Kirk Alt1

Sadece i.ilkesinde degil , di.inyada olup bitenler i<;in de kan aghyordu Sabahattin.

Duyarl 1 bir aydm ve c iddi bir entelekti.iel olarak, hem i.ilkesinde hem de di.inyada olup bitenlerden kendini sorumlu gori.iyordu.

Boyle zamanlarda aklma hep Almancasm1 duvarma da ast1g1 Marx'm, Feuerbach i.izerine yazd1g1 On Birinci Tez geliyordu. $oyle demekteyd i , uzun kara sai;lan dagm1k sakal larma kan§mt§ i.inli.i di.i§i.ini.ir:

"Filozoflar dunyay1 sadece �e�itli bi�imlerde yorumlam1�lard1r. Oysa sorun onu degi�tirmektir. "

Daha Almanya'dayken, Nazi sempatizam geni;lerin yapt1klarmm dogru olmad 1gm1 sadece di.i§i.inmekle kalmamt§, onlara kar§1 da i;1kmt§tl Sabahattin. Bu nedenle de derdest ed i l ip kapmm Oni.ine konu[mu§tU.

Olkesine geri dondi.ikten sonra da vazgei;memi§ti §U mahut di.inyay1 degi§t irme i;abasmdan.

Aydm, Kanya ve Sinop hapishanelerinde c;ektiklerinden y1 l mamt§tl anla§ t lan.

istanbu l'da , Kuyucakli Yusuf nedeniyle de yarg1lanm1§ ama davram§lannda zerre kadar degi§ ikl ik olmamt§t l .


Anla§i lan, di.inyay1 degi§tirmek yolunda, gerekirse hapislerde yatarak, oli.irni.i pahasma c;:aba gosterrneyi si.irdi.irecekti gen<; yazar.

* * *

Kendiyle ayni telden c;:alan dostlanyla arada b i r ba§ ba§a kald1klarmda, Avrupa'y1 kas tp kavuran sava§ ftrtmas1 i.izerine de kafa yoruyordu Sabahattin.

Bu ti.ir sohbetlerde laf rnutlaka gel ip Alrnanya, ispanya ve i talya'ya takt l tyordu.

ingiltere, Fransa, Arnerika Birle§ik Devletleri gibi i.ilkeler gelecekte neler olacagmt okuyarnaymca, tarn da Sabahatt in' in bekledigi gibi olrnu§, ispanya'da ya§anan kanl t i9'ava§m101 bit irninde, rnil l iyet<;i gi.i<;ler iktidan ele ge<;irrni§t i .

ispanyol direni§<;ilere , sava§ si.ires ince, Sovyetler Birligi dt§tnda hi<;bir i.i lkeden c iddi anlarnda yard1rn gitrnerni§ti . Buna kar§tl tk , i.ilkenin rnil l iyet<;i gi.i<;leri , i talya ve Alrnanya tarafmdan alabildigine desteklenrni§lerdi .

Olan olrnu§, ispanya da ttpkt Alrnanya ve i talya g ib i , dernokrasinin, insan haklarmm, aydmlanrnanm ayaklar altma almd 1g1 , bagnazl tgm, rnill iyet<;i ligin tavan yapt tgt i.ilkeler zincirine yeni bir halka olarak eklenrni§ti .

H itler, Mussolini ve Franco Avrupa'da rnill iyet<;i l igi hakirn kt lrnak i<;in ti.irn gi.i<;lerini birle§t irrni§, Avrupa'yt kanlt bi.iyi.ik bir harbin e§igine getirrni§lerdi .

* * *

1 03 . ispanya i<;;ava�1 1 936- 1 939 y1 1 lan arasmda ger<;ekle�t i . Demokrat ik se<;imle ikt idara

ge lmi� olan Cumhuriyet<;ilerle, General Franc isco Franco l iderlij!inde isyanc 1 Mi l l iyet<;i·

ler arasmda ya�and1 . Be� yuz bin olum, don yuz bin gQ<;le sonu<;lanan sava�1 mi l l iyet<;iler

kazand 1 . Franco o tarihcen l 975 'e kadar ispanya 'y1 yonett i .

- 2 2 2 -


Mart aymda, Alman taburlarmm <;ekoslovakya'y1 i§gal etmek i.izere yola i;1kmas1 sadece Sabahattin'i degi l , Ankara'da ve tabi i Turkiye'de ya§ayan aydmlan i.izdi.i, endi§elendird i .

Bu konunun konu§uldugu bir masada "Hider . . . " demi§ti Sabahattin. "Durmasm1 bilemeyecek kadar del i . Amaet tum Avrupa 'y1 i§gal etmek."

Stalin'in Birle§ik Kralhk'a, Hider'e kar§t birl ikte hareket etme tekl ifinde bulundugunu duydugunda c;ok sevinmi§, teklifin Chamberlain tarafmdan geri i;evrild igini ogrenince karalar baglaml§tl .

Avrupa'da insanltk, belki de tarihin en koti.i gi.inlerini gormeye dogru h1zla i lerliyordu.

- 2 2 1 -

Kirk Yedi

iy i l igin de ki:itulugl.in de insanm kend inin eseri oldugunu gayer iyi bil iyordu Sabahattin .

Toplumlarm iyiye ya da ki:itl.iye gitmesine yol ai;anlarm da insanlarm i9indeki bu iyi l ik ve kotuluk hal i oldugunun gayer iyi farkmdayd1 .

Almanya'ya giderken b i r e l in i Pertev'in i:itekini N ihal' in omuzlarma koymu§tU. 0 tarihlerde, bu iki arkada§mt karde§ gibi gi:irl.iyordu gen9 adam. ikisini de gi:inulden sev iyordu.

Sonra zaman akmt§, N ihal ve Pertev'in ulkede ve dunyada meydana gelen geli§meler kar§tsmda nas1 l bir duru§ sergi lediklerine birinci elden tamkltk etmi§ti .

Ge�n bu sure zarfmda Pertev' i hep kend ine yakm bulmaya devam ederken, Nihal ' le arasmda, dunya gi:irl.i§line dair kokten bir kopu§ meydana geldigini hissetmi§t i .

Burlin dunyay1 , kocaman bir ulke olarak gormek ist iyordu Sabahattin .

Din, di l , irk, cinsiyet aynm1 yap1lmayan, kavgas1z guriiltusl.iz, ban§ ve huzur iqinde ya§anan bir dunyanm vatanda§t olmak istiyordu.

Gonlunde yatan aslan, tam olarak buydu ! Oiktatorlerden armmt§, kimsenin kimseye l.istunluk taslama

d 1g1 , e§ it i;al t§manm kar§t l tgmda e§it gel ir elde edilen bir dunyada nefes almaktt gen9 yazarm hayal i .

Eger boyleyse , Ed irne'de i:igretmenlik yaparken Turkleri �vredeki Yahud i lerin l.izerine saldman N ihal'le hala arkada§ olmaya l evam edebil ir miyd i ?

Osman Balc1gil II Ye�il M iirekkep

Ku§kusuz edernezdi . H itler' in, Mussol ini 'nin, Franco'nun yapttklarmm sue; oldu

gunu soylerneyen , tersine onlarm yapttklarmm kendi i.ilkesinde de uygulanrnasm1 isteyen biriyle aym yolda nas1l yi.iri.iyebi l ir, aym havayt nas1 l teneffi.is edebil ird i ?

* * *

Di.inyay1 ya§amlarnaz hale getiren, insandt . Sabahattin, insam anlarnaya �lt§acaktt her zarnan yapt1g1 gibi. Aslmda, Kuyucakli Yusuf ta ,yapt1g1 da tarn olarak buydu. $irndi c;1tay1 yi.ikseltrnel i , konu olarak kendine bu kez kentl i ,

hatta aydm olanlan sec;rneliyd i . Nedeni bel l iyd i . Toplurnlara yon verenler, daha <;x:ik onlard t . Ye§il rni.irekkepl i kalerninin dolu olup olrnad1gm1 kontrol ett i ,

piposunu doldurdu ve rnasasmm ba§tna gec;ti . i�imizdeki Seytan' 1 yazacakti !

* * "'

1 939 y1 lmm 3 N isan'mda gazetelerin i a�n Ulus okurlan, Sabahattin Al i'nin i�imizdeki Seytan is irnli eserinin tefrika edilrneye ba§lad1gm1 gordi.iler.

Tanmrnt§ bir yazardt arttk Sabahattin. Bir gazetenin, derginin ya da kitabm i.izerinde isrnini gorenler

mutlaka satm a! tyor ve okuyorlard 1 . Tefrikalanyla, gazetelerin t iraj lanm yukanya c;1karttyordu

i.inli.i yazar. i�imizdeki Seywn da bel l i ki onlardan biri olacaktt . istanbul'da gec;iyordu roman .

. 225.

Osman Balcigil I/ Ye�il Mii.rekkep

Farkh katmanlardan insanlan iyi ve koti.i yonleriyle masaya yattnyordu. Bu gene I hedefin yan1 ma bir de ozel hedef se<;mi§ti kendine:

"Yanm aydmlar."

* * *

Romanm i.iniversi te r;evresinde ger;en ktsm1, kafatas9i l 1klanyla i.inlenmi§ Ti.irkiye mil l iyet9i lerini ayaga kald 1racakt1 .

Ba§ta N ihal AtSIZ olmak i.izere di.inya kadar mi l liyet9i , k itaptaki karakterleri i.izerine almacaktt .

Kitap boyunca "Tatar surath" diye tabir edilen kimsenin Zeki Velidi Togan104 oldugunu di.i§i.ini.iyordu okuyanlar.

Bir ktsm1 ise "Yok canim ! Olur mu ? 0 tam da Abdi.ilkadir inan" 105 diyorlard 1 .

Bu iki ismin ortak ozel l ikleri Orta Asya topraklarmdan gelenlere ozgi.i yi.iz bi9imine sahip olmalan ve tab i i k i mi l l iyet9i kiml ikleriydi .

Romanm karakterlerinden bir i olan gazeteci ismet �erif de ne hikmetse ak1 llara derhal Peyami Safa'y1 106 getiriyordu.

Profesor H ikmet ise enikonu Mi.ikrimin Hali l 'di . 107 Sabahattin Ali'nin tefrika edi len romani , Ti.irkiye'nin tartt§ma

gi.indemine bir bomba gibi di.i§ti.i. Eser, dokuz ay soma kitap olarak Remzi Kitabevi tarafmdan

yay1mlanacakt1 .

* * *

1 04. Prof. Zeki Vel idi Togan: 1 890- 1 970 y1 l lan arasmda ya§adt . Tarihc;i ve Turkologdur.

1 0 5 . Profesordur. 1 889 - 1 976 y 1 l lan arasmda ya§ad 1 . Tarih, d i l , folklor b i l imci . 1 06. 1 899- 1 9 6 1 y1l lan arasmda ya§ad t . Gazeteci ve yazard tr.

1 07 . Prof. Mukrimin Hal i I Yinan<; 1 900- 1 960 y 1 l lan arasmda ya§ad t . Tarihc;idir.

- 2 26-


Eski dost N ihal hop oturup hop kalkiyordu. Her f1rsatta Sabahattin aleyh inde yaz1lar yazan N ihal AtSIZ,

sonunda kavgay1 Sabahattin Ali 'y i di.ielloya davet etmeye kadar vard1racakt 1 :

"Sana gayec samimi ve erkekfe bir teklifim var : Benimle sun

gU ve kilrfla bir alum dirim farp1�masm1 gaze alacak kadar yu

regin var m1 ? Sana en �eref/.i iki silahcan biriyle , ikimizden biri

ortadan kalkmcaya kadar vuru�may1 teklif ediyorum . Bilmem ki

bu �erefi de cepecek misin? "

Hamasete pabuc; b1rakacak bir adam degildi Sabahattin. Sonradan bir pol is aramas1 esnasmda evinde 91kan, ogluna

yazd1g1 vasiyetten de anla§1lacag1 gibi , Hitler misali herkese di.i§rnan bir kafa yap1sma sahipti N ihal AtSIZ .

Nazi ler rnisal i bir irnkam ele gec;irrni§ olsa , neler yapacagm1 , oglu ic;in kalerne ald1g1 vasiyetnarnesinde ac;1k sec;ik yazrnt§tl .

"Yagrnur Oglurn . . . " diye ba§hyordu vasiyetine Ats1z ve §byle devarn ediyordu:

"Bugi.in tarn bir buc;uk ya§mdasm. Vasiyetnarneyi bitirdirn. Kapatiyorurn. Sana bir resrnirni yadigar olarak b1raktyorurn. Ogi.itlerirni iyi tut, iyi bir Ti.irk ol. Korni.inizrn bize di.i§rnan bir rneslektir. Bunu iyi belle. Yahudiler bi.iti.in rnil letlerin gizli di.i§rnamd1r. Ruslar, <;inliler, Acernler, Yunanhlar tarihi di.i§rnanlanrn1zd1r. Bulgarlar, Alrnanlar italyanlar, ingil izler, Frans1zlar, Araplar, S1rplar, H1rvatlar, ispanyollar, Portekizli ler, Rurnenler yeni di.i§rnanlanrn1zdir. Ermeniler, Ki.irtler, <;erkezler, Abazalar, Bo§naklar, Amavutlar, Pornaklar, Lazlar, Gi.irci.iler, <;ec;enler ic;erideki di.i§rnanlanrn1zd1r. Bu kadar <;nk di.i§rnanla <;arpt§rnak i<;in iyi haz1rlanrnah. Tann yard1rncm olsun ! "

- 2 2 7-

Kuk Sekiz

l Eylul 1 939, Sabahatt in' in defterine de dunyanm kara kaph defterine de bir felaket gtinti olarak kaydedildi .

Almanlann Polonya'ya sald1rd1klan o sabah, ikinci Dunya Sava§l resmen ba§lad1 .

Ongoriistiz ingiltere ve Fransa, akdlan s 1ra H itler' i Stal in' in tizerine salmaya c;ah§irken, Nazi ler planlarm1 yapml§, tum Avrupa1y 1 istila etme karan almi§U.

<;ekoslovakya'nm Suder bolgesi Naz i ordulan tarafmdan i§gal edi l irken tic; maymun misali duymami§, gormemi§, konu§mami§ olan ingil izler ve Frans1zlar, § imd i hangi ta§ buyukse ba§larm1 ona vurabil irlerdi .

Bu iki ulkenin ba§bakanlan, olacaklan kendi lerine anlatmaya c;ah§an <;eklere kizmi§, ustelik sessiz ve sakin durmad1g1 ic;in <;ekoslovakya hukumetinin kulagm1 bile c;ekmeye kalkm1§lard 1 .

<;eklerin ba§ma gelenin aynis1 1 i§te §imdi de Polonya'nm ba§Ina gelmi§ti .

Sozde muhte§em ingi liz ve Frans1z diplomatlannm biraz kokmaz bula§mazhklan, daha c;ok da korkakhklan nedeniyle, Almanya gemi az1ya almi§ ko§uyordu.

Bu iki ulkenin dert lerinin zorlannm "hasta adam"larla oldugunu, Osmanh misali uflesen y1kilacak ulkelere sald1rmakta bir dakika bi le tereddut etmediklerini herkes bil iyordu.


Kar§tlarmda Almanya ya da Sovyetler Birl igi gibi diri bir kuvvet gordi.iklerinde suspus olduklanm ise amk ti.im di.inya anlamt§ bulunuyordu.

* * *

Sabahattin boyle olacagm1 , Hi tler Polonya'ya "Danzig' i verin ve oraya ula§acak koridoru a�m" dedigi gi.in anlamt§t l .

Ulus gazetesin �e , i�imizdeki $eytan'm bir gi.in sonra yay1mlanacak tefrikas1yla bogu§urken , Nurettin Artam, H ikmet Turan, Ahmet $i.ikri.i Esmer gibi gazeteci lerin payla§t 1klan odada, Chamberlain'm 3 1 Mart l 939'da yapt1g1 konu§may1 §6yle yorumlam1§tl gen9 yazar:

"ingil izlerin ba§bakam, §imdi Polonya'ya yapi lacak bir sald1-rmm kar§ihgmm verilmesi gerektigini soyli.iyor. <;ok ge9. Bunu daha once di.i§i.inecekti . $ imdi , Fransa ve Sovyeder Birl igi 'ni kendileriyle i§birligi yapmaya �gmyor. Nafile. Bu lafm edilmesi gereken zaman <;oktan gec;ri . "

Y1l lard1r ingiltere ve Fransa tarafmdan oyalanan SSCB'nin, bu �gnya olumlu cevap verme ihtimal i yak denecek kadar azd 1 .

Sonu9, Sabahattin de i9lerinde olmak i.izere , Ulus yazarlarmm di.i§i.indi.igu gibi oldu.

Uzun si.ire �gnlarma yamt alamayan Stal in, Alman birl iklerinin i.ilkesinin sm1rlarma yana§masm1 engel lemek i9in, Almanlara bir sald mnazhk paku imzalamay1 tekl if etti.

H ider i9in altm degerindeydi bu teklif. iki cephel i bir sava§a girmemek i9in, Nazi -Sovyet Saldirmazhk Paku'm imzalamaya karar verd i .

Avrupa §Oke olmu§tu !

- 2 29-


Anla§manm imzaland1g1 23 Agustos'tan yedi gi.in sonra , 1 Eyli.il 'de, once hava kuvvetleri , ardmdan panzer ti.imenleri Polonya'ya sald1rd1 .

3 Eyli.il gi.ini.i ingiltere ve Fransa Almanya'ya sava� i lan edecek ama bu hic;bir i�e yaramayacakt1 .

Almanya c;ok �buk bir taarruzla Polonya'y1 i�gal edecek , ulke 5 Ekim'de tamamen tesl im olacaktt .

* * *

Sabahattin ikinci kez askerlik yapmaya tam da bunlar olurken �gnld1 .

Sanh§la'da 108 Sekizinci Ti.imen'e kat1 ld 1 . Ekmekc;ilik yapacakt1. Neyse ki c;ocukluk arkada�1 Pertev Nai l i Boratav, kom§USU

Muvaffak $eref ve ilk askerliginde tant§ttg1 N iyazi Ag1mas! t gibi c;ok sevdigi kimseler de orada, kendiyle aym birl ikteydi .

Ti.imen, bir gi.in ic;inde istanbul Bogaz1'm savunmak i.izere bir katar marifetiyle Haydarpa�a'ya dogru yola 91kt1 .

Almanya'nm ortasmda ya�anan bir 91 lgmltgm, Ti.irkiye'nin ortasmdaki Sabahattin ve a i lesini etki lemesi ak1l la izah edilebil ir bir durum degildi .

Bir del i kuyuya bir ta� atm1�, koca bir di.inya ugra�1yor ama ta§I kuyudan 91karam1yordu.

Zaval! t Sabahattin' in, Almanlarm olas1 sa ldmsma kar§I nobet tutmak i.izere Trakya'ya dogru yola 91kmasmm nedeni tam olarak buydu.

Gene; adam geride sevgil i Aliye'sini ve cam Filiz ' ini b1rakm1§, Trakya'nm yolunu tutmu§tu .

1 08. Alcmdaj! Adliyesi 'nin bulunduj!u yer.

- 230-


Etrafta konu§u lan, once Kag1thane'ye yerle§ecekleri ve ardmdan Eyup'e gidecekleriyd i . Her §ey dli§linu ldugu gibi �1karsa, bahan Buyukdere'de kar§t layacaklard i .

Konu§uldugu gibi olmu§, sonunda Buyukdere'de �d1rh bir kamp kurulmu§tu.

Sabahattin i lk f1rsatta Ankara'ya gid ip e§i ve kmni al tp Buyukdere'ye ta§ tffit§, iki odal t bir eve yerle§tirmi§t i .

i z in gunlerinde , aksatmaksmn ailesini z iyaret ediyordu. <;ad1rl 1 kampta, mecburi �l t§malarmm ve zevk olsun diye

yapt1g1 at ko§tU.rmalarmm cl i§mdaki tum zamanm1 yazmaya ay1rmay1 kafasma koymu§tu bu sefer de.

Bu karanm inatla uygulayacaktt Sabahattin. Kurk Mantolu Madonna'y1 yazmaya, Buyukdere'de, kend ine ait

�d1rda ba§lad 1 .

-23 1 -

Kirk Dokuz

Sadece dart ay surdi.i Sabahattin' in ikinci donem askerligi . Terh is edil ir edi lmez e§ini ve kmni kapt1g1 gibi Ankara'ya geri

dondu. Buri.in i§lerini b1rakt1g1 yerden tesl im ald1 . Bu arada, Kurk Mancolu Madonna'ya demir atmt§tL. Aklmdan hi<; <;1km1yordu Kurk Mancolu Madonna. Bir an once

bit irmek, yay1mlatmak istiyordu. 0 gunlerde kend ine ne uzerine <;alt§ttg1 soruldugunda "insa

nm derinl igi" diyordu Sabahattin. Bir gun arkada§lanyla konu§urken, uzerinde <;alt§ttgt Kurk

Mantolu Madonna romanm1 §byle tarif edecekt i : "Dunyanm en basit , en zaval l 1 , hatta en ahmak adam1 bi le,

insani hayretten hayrete du§urecek ne mi.ithi§ ve kan§tk bir ruha maliktir. N i<;in bunu anlamaktan bu kadar ka<;1yor ve insan ded ikleri mahluku anla§tlmast ve hakkmda hi.ikum verilmesi en kolay §eylerden biri zannediyoruz ?"

Tam da anlatt1g1 gibi ilerl iyordu Kurk Mantolu Madonna. Eserin ba§ kahramani olan "Raif Efendi" , sanki biraz sunepe

gibi , sessiz ve sakin bir adamd1 . S 1kmt1sm1 bile payla§maktan imtina eden Raif Efendi'nin one

<;ikan bu halinin ardmda muhte§em bir ya§anmt§ltk gizl i oldugunu asla anlayamamt§tl etrafmdakiler.

Ne ai lesi ne de i§ arkada§lan . . .


Romanm ikinc i ba§ kahramam ise "Maria Puder"di . Sabahattin, romana ismini de veren Kurk Mantolu Madonna

karakterine, Almanya'da a§tk oldugu gene; hammm admt vermi§, b ir anlamda amsmt oli.imsi.izle§tirmi§t i .

Maria Puder, Raif Efendi'nin a§ tk oldugu §arktcmm ad1yd1 . Erkeklere gi.ivenmeyen, hatta kimseyi sevmeyen bir kadmdt .

Yine de samimiyetine inanmt§t l gene; Raif' in. Hem de ne inanmak !

Arna kader aglanm oyle bir ormi.i§ti.i ki . . . Ve tabi i bir de Rasim vard t Sabahatt in' in i.izerinde <;al t§ttg1

yeni romanmda. Giderek ya§lanmt§ Raif Efendi'nin gene; mesai arkada§1yd1 Rasim. Raif Efendi 'nin derinlerde yatan hikayesini i§te bu gene; adam

<;(Jzecek, insanm aslmda ne kadar derin bir yarattk oldugunu aydml tga o kavu§turacakt t .

* * *

Kurk Mantolu Madonna olgunla§mt§, tefrika edilmeye ham hale gelmi§t i .

Takvimler 18 Aral tk 1 940 tarihini gosterdiginde, Hakikat gazetesinin okurlan Sabahatt in Al i 'nin yeni romanmt okumaya ba§lam1§lard 1 .

Ne yaz1k ki Hakikat'te yay1mlanan Kurk Mantolu Madonna da Yeni Anadolu'da yay1mlanan Kuyucakl1 Yusuf la aym kaderi payla§tl .

Gazetenin sahibi Cemal Hakkt Selek, tefrika edilen eserin tutmad1gm1 bahane ederek Sabahattin'e parasm1 odemeyi geciktirince , yazar kuplere bindi .

- 2 3 3 -

Osman Balcrgil /I Ye�il Miirekkep

Sabahattin Ali i le Cerna! Hakkt Selek arasmda son derece tats1z yazt§malar ya§and1 .

* * *

Kurk Mantolu Madonna g ib i etkileyici b i r roman yazmt§ olmasma ragmen, Sabahattin ic;in karanhk gi.inler yeniden yakla§ tyordu.

Carl Ebert'le birl ikte mi.izik, opera ve tiyatro i.izerine c;alt§masma, Bau tarzm1 Ti.irkiye'de yerle§tirme konusunda gosterdigi ba§artya kar§m yazar, ku§kucu c;evreler tarafmdan alttan alta izleniyordu.

Askerlik yapmak i.izere gittigi istanbul'da, c;evresinde kim var kim yak ald1rmadan yapt1g1 mi l l iyetc;i l ik kar§tt 1 konu§malan ve sosyal izme dair gi.izel lemeleri , giderek kalmla§makta olan dosyasma eklenmi§t i .

istanbul'da Resimli Ay c;evresiyle olan i l i§k ilerinden Aydm'dak i yarg1lanmasma ve soma Konya'da olup bitenlere kadar ne var ne yoksa, heps i , siyasi polis tarafmdan ozenle, eller ovu§turularak biriktiril iyordu.

* * *

Sabahatt in, b i r di.igi.in ic;in c;agnld1g1 Edremit'te, devletin kendiyle, di.i§i.indi.igi.inden de fazla i lgi lend igini ke§fedecekti .

Epeydir z iyaret etmed igi ic; in ozled igi Edremit 'te, erkenden evden c;1km1§1 el inde bir not defteriyle sokaklarda dola§maya ba§lamt§t l .

- 2 .34 -

Osman Balcigil If Yeiil Miirekkep

Sabahattin'in komi.inist oldugu kulagma 90ktan f1S 1 ldanmt§ olan Bek<;i Ali Efendi her ad1mm1 izlemeye almt§tt . Derken, biraz i§gi.izarl 1gmdan biraz da kulag1 bi.iki.ildi.igi.i i<;in yazarm bilegine kelep<;eyi ge<;irivermi§t i .

Bek<;i Al i Efendi 'ye gore , sabahm bir kori.inde, el inde kalem kag1t durmadan bir §eyler <;iziktiren ki§i , mutlaka casus olmaltyd 1 .

Karakolda pol isler, mal bulmu§ magribi g ib i ku§atm1§lard1 Sabahattin'in etrafm1 . i l le de tutuklamak, hakkmda zab1t tutmak, dava a<;mak ist iyorlard 1 .

Yorenin e§rafmdan olan a i lesi belediye ba§kanmdan destek istemese ve birka<; eski yakm arkada§t sahip <;tkmasa, az daha olmayacak bir i§ ba§ma gelecekti gen<; yazarm. Yazmay1 planlad1g1 bir hikaye ya da romanda kullanmak i.izere not ald1g1 i<;in, casusluk su<;lamas1yla gozaltma almacaku.

Sava§ ko§ullan ve Sabahatt in' in sosyalizmi savunan g6ri.i§leri bile yeterdi aslmda yok yere yarg1lamp hapis yatmasma.

Bilmiyor degi lse de bu olayla b irl ikte bir kez daha gayer iyi anlamt§tl yazar her hareketinin kontrol altmda tutuldugunu .

* * *

Gi.i<;bela Edremit'te pol isin el inden kurtulmu§ olmas1 umurunda bile olmad1 Sabahattin' in. Ankara'ya doner donmez kald1g1 yerden aym §eki lde devam ett i .

Devier Konservatuvan'nda kendini ziyaret eden ogrenci lerle konu§malarmda sozi.ini.i esirgemiyor, bir ba§ka deyi§le gozi.ini.i budaktan sakmm1yordu.

Her defasmda di.inyanm gene! durumundan giriyor, her yerde proletaryanm bi.iyi.ik ac 1 lar <;ektiginden dem vuruyordu. Oni.ine

- 23 5 -


gelene, her ti.irli.i degerin yarat1c1s1 olan bu bi.iyi.ik gi.ici.in, SSCB'de oldugu gibi kendi gelecegiyle i lgi l i kararlan kendinin vermesinden ba§ka 91-kar yol olmad1gm1 anlat1yordu.

<;ok verdigi orneklerden biri , Brezilya'da i§<;ilerin gel ir di.izeyin i bel l i bir seviyede tutmak, standartlarmm yi.ikselmesinin oni.ine ge<;mek i<;in, patronlarm her y1l binlerce ton kahveyi denize dokmesiydi .

Ele§tirilerinin dozunu burada b1raksa iyiyd i ! Donemin cumhurba§kam inoni.i'ni.in ne kadar bencil oldugunu,

esasen ki.i<;Uk adamhg1 a§amad1gm1 i.istel ik yi.iksek sesle, uluorta soyli.iyordu.

Kendini uyarmaya c;ah§anlan da "Korkma. Ben bunlan her yerde soyli.iyorum" diyerek payhyordu .

. ZJ 6.

Elli

Sabahatt in ve Pertev' in de oldugu bir grup aydm, ak§am yemegini Gar Gazinosu'nda yemeye karar verdi .

Once yemek yeni lecek, ardmdan sohbet koyultulacakt1 . Ozenle taranml§ sac;lan, pml pml kiyafeti , a l tm c;erc;evel i goz

h.igii ve hi<; sondurmedigi p iposuyla Sabahattin, yine herkese laf yeti§tiriyordu.

"Yak" dedi once . "Bu gidi§ , gidi§ degi l ! " Biraz kizgm <;ikm1§t1 sesi . Mi l l i Sef inonu'nun ba§m1 c;ektigi pol it ikalan katiyen begen

miyordu. Savunma butc;esine <;ok buyuk b ir meblag ayri lm1§ olmasma § iddetle kar§I <;1kiyordu.

"Yahu" dedi . "Bakmaym bizim nefes ald1g1m1z bu yerde pervanelerin <;ah§iyor olduguna. Biz burada buzlu rak1mm ic;erken, millet kan aghyor. "

Haks1z say1 lmazd1 . Ankara'nm buyuk bir k 1smmda heniiz elektrik bile yoktu .

Gar Gazinosu'nda kravath beyefendiler ve tuvaletl i hammefendiler envaic;e§it reviiyii buyuk bir zevkle izlerken, kentin eteklerinde ve devam1 olan Anadolu'da insanlar yataklarma a<; giriyorlard 1 .

Soyledi tabi i bunlan yazar. Kim kapatabi l ird i ki Sabahattin'in c;enesini ?


Arkada§lanndan biri "Yapma yahu, §Urada i.i<; kuru§a yemegimizi yiyoruz. Buri.in mesele i<;eriye kravat takarak girmek zorunlu lugu olmasmdaysa, buna da laf etme amk. Bak etrafma, ayakkab1 lanna pen<;e yapttrmt§ dunya kadar insan var" deyince, Sabahatt in' in tepesi iy ice attt .

"Oyle degil kazm ayag1 . Ti.irk iye insani , her ge<;en gun biraz daha baskt altma alm1yor. Ne farkt var Ti.irkiye 'nin Almanya'dan, i ra lya'dan, ispanya'dan ?"

Buz gibi olmu§tU masa . Herkes susmu§tu. Bir a91dan yakla§t lacak olursa, haks1z degildi Sabahattin. Tamam, Almanya'nm sava§<;t pol it ikasma belk i gasp edi lmi§

haklarm1 geri alma i;abas1 denilebi l i rd i . Buna kar§thk, i.ilkede Nazizm ad1 verilen mil l iyet<;i ve a§m basktc1 sistemin uygulamaya konuldugu da herkesin malumuydu .

Benzer bir durum italya ii;in de gei;erliyd i . M il l iyeti;i ler haricinde kimse di.i§i.incesini soyleyemez hale gelmi§ti . Soylemeye kalkanlarm durumu gozler oni.indeyd i .

ic;sava§l kazanmt§ olan ispanyol mil l iyeti;i leri de kend i i.ilkelerinde bi.iti.in ozgi.irli.ikleri yasaklamt§, toplumu agzm1 ai;amaz hale getirmi§ti .

"Turkiye . . . " d iye mar etti Sabahattin. "Si.iratle, zaten c;ok az olan ozgi.irli.iklerin i ti.imi.iyle unutmaya hamlaniyor."

Arkada§lan yine "Avrupa'da bi.iyi.ik bir sava§ si.iri.iyor. ismet Pa§a Ti.irkiye'nin bu sava§a girmesini istemiyor. Bu nedenle her kafadan bir ses 91kmasma kar§t onlemler ahyor" gibi laflar etmeye yeltense de Sabahattin Nuh diyor peygamber demiyordu.

Oyle ki, etrafmdak iler konu§maktan, laf yet i§tirmeye i;ah§maktan yoruldular, birer iki§er sustu lar.

Bir ara Pertev, Sabahatt in ' i bir kenara i;ekti ve "Korku ne demek bi l iyor musun ?" d iye sordu. Can dostuna, umutsuz bir

-238-


yi.iz haliyle, insanlann i§lerini , ozgi.irli.iklerini kaybetme korkusundan boyle davrand1klanm anlamas1 ve anlayt§la kar§ t lamas1 gerektigini hattrlatt1 .

"Hay1r" dedi Sabahattin Pertev' in agzmdan <;:ikan her lafa. "Onlar da ttpkt i smet gibi benci l ve ki.ic;i.ik kafahlar."

* * *

Filiz c;x:iktan ayaklanmt§, babasm1 kapmm oni.inde kar§tlar olmu§tu. Eve ad 1mm1 atar atmaz, gi.izel kmm kucagma ahp opi.iyor, kokluyordu Sabahattin.

Hayatta, bundan daha gi.izel ne olabil ird i k i ? Fil iz , en c;x:ik da babas1yla kitaplann sayfalarm1 �virmeyi se

viyordu. Bazen baba ktz bir di.inya atlas 1 a91p kttalarm, i.ilkelerin, ba§§e

hirlerin yerlerine bak1yor, kimi zaman da kagman yap1 lm1§ minik bir kay 1kla okyanuslan, i<;denizleri, golleri, nehirleri a§1yorlard 1 .

En c;x:ik da Grimm Karde§ler'e a i t ci lt l i b i r masal kitabm1 sev iyordu minik Filiz. Nefis resimlerle si.isli.i, Almanca bir bask tsm1 getirtmi§ti Sabahatt in km i<;in.

Pamuk Prenses ve Yedi Cuceler , Bremen M1z1kac1lan, Fareli Koyun Kavalcm , K1rm1z1 Ba�likli K1z' 1 muhte§em resimleriyle tamyan ki.ic;i.ik Filiz, bu sayede okumay1 91bucak sokmeye ba§hyordu.

Daha da onemlisi, okuma sevgisi ediniyordu babasmm sayesinde. Baba ktz okumaya "Yemek ham!" d iye seslenen Al iye

Hamm'm 91gns1yla son veriyor ve az sonra da Fil iz ' in uyuma zamam gelmi§ oluyordu.

ist isnas1z her ak§am "Kitap almaya gidecegiz degi l mi baba ?" d iye soruyordu Fil iz .

- 239-


<;unki.i ay sonu gel ip de Sabahatt in maa§ ln t ald 1gmda , baba kiz Ulus'taki Akba Kitabevi 'ne gidiyorlar, birl ikte yeni gelmi§ kitaplarm alum i.isti.ine getiriyorlard 1 .

K itapqi.ya gidecekleri sozi.ini.i ahr almaz, babasmm anlatt1g1, genell ikle de bizzat yazd 1g1 h ikayelerden birinin bir boli.imi.iyle uykuya dahyordu minik Fil iz.

Soma, e§iyle kar§il ikh kahve ya da c;ay i�iyorlar, n ihayetinde bazen gece yansma, kimi zamanlar gi.in 1§1ymcaya kadar c;al i§acag1 masasmm ba§ma ge9yordu.

Durmaksmn okuyor, yaz1yor, c;ah§tyordu. Arada bir Carl Ebert' in verdigi bir i§ i.izerine kafa yoruyor, bazen

bir c;eviriyi tamamlamak i�in c;aba sarf ediyordu. En 90k ho§una gidense, kendi hikayeleri , § i irleri ve ozell ikle de

romanlan i.izerine c;al i§mak oluyordu ku§kusuz.

- 240-

Elli Bir

i§e gitmek i.izere hamlanirken, Ankara Radyosu'nun spikeri sevincinden havalara u<;eugunu bel l i eder bir sesle "Almanya ikinci cepheyi a<;e1 . . . 11 deyince i;ok k1zd1 Sabahattin.

Yuzi.ini.i s i ld igi havluyu havluluga asu , "Lanet olsun ! " diyerek banyodan 91kt1 .

Avrupa'da durum, §imdiye kadar herhangi bir sava§ken, bu tats 1z haberle b ir felakete, ik inci Oi.inya Sava§t 'na doni.i§mi.i§ oluyordu.

Nazi askerleri Fransa ve Polonya1y 1 i§gal edip ingi ltere'yi fec i §ekilde bombalaymca, Ocak 1 94 1 'de Macaristan, Romanya ve Slovakya c;aresizl ik ic;inde Almanya'nm yanmda yer ald1 . ik i ay soma onlan Bulgaristan izled i ve 25 Mart'ta Yugoslavya da safm1 belirleyip Almanya'ya kauld 1 .

ingil izlerin, daha once reddedi lmi§ olan, Yunanistan'da asker bulundurma istegi Ba§bakan ioannis Metaksas 'm109 olumi.i uzerine kabul gordi.i ve el l i yedi bin ki§i l ik askeri gi.ic; Yunanistan topraklannda konu§land 1 .

Almanya ac;1smdan kabul edilebil ir b i r durum degild i , Yunan istan ve ingil tere'nin bu yapug1 .

Hi tler derhal Yunanistan'm i§gali emrini verdi . Alman askerleri kar§tsmda tutunamayacagm1 anlayan Yunan

ordusu yanmadanm gi.ineyine c;ekildi , ingiliz birl ikleri Girit'e kayd1 .

* * *

1 09. 187 1 - 1 94 1 y1 1 lan ara:;mda ya�ad1 . 1 897 ydmda Osmanl i 'ya kar�1 sava�t 1 .


Arkada§t N iyazi Berkes'le sokakta kar§ t la§tt bu onemli gi.inde Sabahattin ve onun "Ne di.i§i.ini.iyorsun ?" demesi i.izerine ktzgm bir ifadeyle, "Tek gozlukli.i Alman generallerinin sava§ kazand1g1 gori.ilmi.i§ mi.i ? Ba§larma belay1 § imdi sardt lar" dedi .

Sabahattin "tek gozli.ikli.i Alman generalleri" d iyerek Almanlarm Birinci Di.inya Sava§t 'ni feci bir yen ilgiyle kapatt1gma gonderme yapmt§t t .

N iyazi arkada§mm ne demeye c;:alt§t1gm1 anlad1ysa da §a§1rd 1 . Almanlarm neredeyse ti.im Avrupa'y1 zapt etmek i.izere oldugunu hat1rlatt 1 .

"Poh ! " dedi Sabahattin. 0 aralar, sonunda Almanlarm yenilecegini soyleyen di.inyadaki

ender insanlardan biri olmaltyd1 . Ankara Radyosu'nun sesi gi.ilen spikeri ve degerli arkada§t Ni

yazi Berkes dahil herkes, H itler' in di.inyay1 tesl im alacagma, her §eyin bittigine iyiden iyiye inanmt§ gori.ini.iyordu.

* * *

Mil l i �ef inoni.i , sava§ yorgunu gen<; Ti.irkiye Cumhuriyeti 'ni bir kez daha sava§a sokmamak i<;in olagani.isti.i manevralar yap1yor, kim i.isti.inli.igi.i e le ge9irirse mavi boncugu ona vererek, tek hakimi olarak yonettigi i.ilkesini sava§tan uzak tutmaya c;:alt§ tyordu.

Bir ba§ka §eki lde soylenecek olursa, M il l i �ef' in sayesinde, §imdi l ik de olsa, Turkiye'de hayat en azmdan devam ediyordu.

* * *

Ti.irkiye'nin Trakya smmnm oteki tarafmda k1yamet kopadursun , Sabahattin Ankara'ya kok salmt§, Devlet Konservatu-

- 242 -


van'ndaki gorevini icra ediyor, gi.izel e§i ve di.inya tat l 1s 1 kmyla mutlu mesut ya§amay1 si.irdi.iri.iyordu.

Arkada§lanyla i leti§imini aksatmamaya ozen gosteriyordu gene; adam. Bazen erkek erkege yemek yeniyor, genell ikle de ailece gori.i§i.ili.iyordu.

Aileler bir araya geldiginde, eger havalar piknik yapmaya elveri§l i degilse ya topluca bir temsil izlenmeye gidil iyor veya ic;lerinden birinin evinde toplamliyordu.

Boyle gi.inlerde, Sabahattin etraftakileri neredeyse hie; konu§-turmuyor, hep kendi konu§uyordu.

Kimse de § ikayetc;i olmuyordu durumdan. Lafm1 etmek istedigi o kadar c;ok konu vard 1 ki Sabahattin'in . . . Etrafmdaki ler d e onu dinlemekten zevk ald1klarma gore ,

mesele yoktu .

* * *

Avrupa sava§irken, Ankara ki.ilti.irel ac;1dan b i r aydmlanma ya§1yordu.

Ulkenin ba§anl i aydmlan, sanatc;1lan , yazarlan Gazi'nin vasi yetini yerine getirmeye c;ah§iyor, Ti.irkiye'yi muas1r medeniyetler di.izeyine c;ikartmak i<;in var gi.ic;leriyle c;aba sarf ediyorlard 1 .

1 939'un ilk gi.inlerinde maarif vekill igine getirilen Hasan Ali Yi.icel, zaman ic;inde Ti.irkiye'nin ki.ilti.ir hayatm1 kanatland1rm1§, adeta uc;uruyordu.

Celal Bayar'm b�bakanligmda, Yi.icel bi.iyi.ik bir egitim reformu ba§latmI§tl .

Ankara Universitesi'nde Fen Faki.iltes i 'ni ve Tip Faki.iltes i'ni kurmu§, istanbul'daki Yi.iksek Mi.ihendis Okulu'nu istanbul Teknik Universitesi 'ne doni.i§ti.irmi.i§ti.i.

- 243 -


En bi.iyi.ik hamlesi ise, gerici c;evrelerin hi\: mi hi\: tasvip etmedigi Koy Enstiti.ileri olmu§tu. ismail Hakkt Tongu\:'la birlikte, aydmlanmanm sadece bi.iyi.ik kentlerde degil , k trsal alanda da gerc;ekle§ebilmesi i<;in di§ini t 1magma takmt§ �ba gosteriyordu maarif veki l i .

Sabahattin, Maarif Vekaleti 'nde daha bir memurken destegini gordi.igi.i Yi.icel' in yapt1klarm1 takdir ediyordu.

Bir y 1 ld1r zevkle hizmet verd igi Devlet Konservatuvan'nm kurulmasma onayak olan da Hasan .Al i Yi.icel ' in bizzat kendiydi .

Aynca di.inya dillerinden c;evirttirdigi i.inli.i yazarlarm kitaplanyla, Ti.irkiye'nin c;elimsiz, bi.iyi.ik ol�de tatSIZ tuzsuz edebiyat fidanhgma, tutacag1 en ba§tan bel l i olmu§ muazzam bir a§t yapffil§tl maarif veki l i .

Bu arada Sabahatt in' in i.izerine de gorevler yi.iklemi§ti ve yi.iklemeyi si.irdi.iriiyordu.

Hasan Al i Yi.ice! , Devlet Tiyatrolan'nm bir oyunu olan, Sabahattin Al i'nin c;evirisi Sofokles' in Antigone 's ini , Maarif Vekaleti tarafmdan 1 94 1 'de bast1rd 1 .

Aynca, gen9 yazar Sabahattin Al i 'den Kleist, Chamisso ve Hoffmann'm i.i9 h ikayesinden 0� Romantik Hikaye isiml i bir ki tap olu§turmasm1 da istedi .

Christian F. Hebbel ' in Gyges ve Yuzu� adh eseri de Mil l i Egit im Bakanhg1 'nm Klasikler Dizisi 'nden bas 1 lmak i.izere c;evrilsin d iye Sabahattin'e veri lmi§t i .

�evri lmek i.izere masasmm i.izerinde duran bir kitap da Ignazio Si lone'nin Fontamara's 1yd 1 .

K1sacas1 , i § i ba§mdan a§kmd1 Sabahattin' in.

* * *

- 244-

Osman Balcigil II Yeiil MuTekkep

Buna kar§ 1 l tk cebi biraz para da goriiyordu . Boyle zamanlarda hemen postanenin yolunu tutuyor, annesi

ne hem para havale ediyor hem de mektup postal tyordu. 14 �ubat 1 94 l 'de gonderdi�i mektubunda §Unlan yazml§tl

annesine:

"Annecigim , mektubuna biraz ge� cevap veriyorum . Kusura bakma . . . Bu ay sana on lira yollad1m . . . Gelecek ay tekrar on be� lira yollarrm . Bu ay vaziye tim �ok fena idi . Biz iyiyiz. Filiz bo�aca oldu . <;ok uzuluyoruz . . . Ben de fena grip ge�irdim . i la� ve doktor paras1 camma okudu . Ciciannem ne alemde ? Mektup beklerim . Hurmetle e llerinizden operim , ciciannemin de ellerinden operim . Oglun , Sabahattin Ali . "

.245.

Elli iki

Sabahattin saga sola kulak kabartt1gmda, Ankara'da Almanlarm sava§t kazanmasmt isteyenlerin c;ogunlukta oldugunu gorup hayrete kaptl tyordu.

"Yahu . . . " d iyordu konu§ma firsatt bulabildigi kimse lere . "Gormuyor musunuz, Almanlarm kurdugu, ba§tan a§ag1 basktct bir duzen . insan, kendine boyle bir duzeni nas1 l lay1k gorur?"

Genell ikle kulak as1lm1yordu sozlerine. Tabii ki yakm c;evresi hari9. Neyse ki, u9 be§ arkada§t ttpkt onun gibi du§unuyordu.

Sabahattin ve arkada§lan , Nazilerin, kazanmalan halinde dunyayt inim inim inleteceklerinin, kaybederlerse de insanhk tarihine en koyu harflerle "e§siz, benzersiz bir diktatorluk" olarak kaydedi leceginin farkmdaydt .

Turkiye'de, tam anlam1yla Nazizm ruzgarlan esiyordu. Tan ve Vatan gazetelerinin dt§mdaki tum gazeteler, dergiler

Nazi lerden yana tav tr koymu§tU. Ko§e yazarlarmm, yazt lanna son noktay1 koyduktan sonra,

ayaga kalk1p "Heil Hitler ! " d iyerek esas duru§a ge�ikleri rahatl tkla soylenebi l i rd i .

Turkiye'nin d t § ticaret inin yansmm Nazi Almanyas t'yla yap1 ld1g1 , Almanya'nm krom ihtiyacmm buyuk bir k1smmm Turkiye'den kar§t land1g1 ve ihtiya9 duyulan tum si lah ve ara9 gere9lerin bu ulkeden temin edild igi bir gerc;ekti .

Osman Balcigil II Yeiil Miirekkep

Turkiye'de c;ogunluk, i§te tarn da bu nedenle Alrnanya'nm kazanrnasm1 istiyordu.

Ne hikrnetse , kirnsenin otoriter di.izen ya da haklar ve ozgi.irli.ikler gibi kavrarnlara it ibar ettigi yoktu .

* * *

8 Eyli.il 1 94 l 'de ku§at t lrnt§tL Leningrad. Kentten d t§artya 91krnak kabi l degildi . Takvirnler 1 94 2 'nin agustos aym1 i§aret ettiginde, Alman as

kerleri Leningrad' 1 son bir harnleyle i§gal etrnenin pe§ine di.i§rni.i§ti.i. Hitler, Leningrad 'm dii§ecegi gi.ini.i tarn olarak soylerni§, "9

Agustos" derni§ti . Sovyetler Birligi ii;in, b i r oli.irn kal trn rneselesi haline gelrni§ti

Leningrad'm di.i§i.ip di.i§rneyecegi . Sabahattin ve Naz i kar§tt l birkai; arkada§L , Avrupa'nm gelece

ginin Sovyetler Birligi 'nin dayamp dayanrnayacagma baglt oldugunun gayer iyi farkmdayd1 .

SSCB'yi tesl irn alacak bir Alrnanya'y1 , bir daha hi9bir kuvvet tutarnazd1 .

Bu nedenle solugunu tutrnu§ izliyordu Sabahattin, Leningrad'dan gelecek haberleri .

Bekledigi haber 10 Agustos'ta geldi. 0 giin Leningrad bir destan yazrnt§tl .

Dmitri $ostakovi9' in yedi nurnaralt senfonisi §ehrin rneydanmda seslend irilrni§ti .

* * *

- 247 -

Osman Balc1gil I/ Ye�il Murekkep

Eser, ozel olarak bu kent i<;in bestelenmi§ti ve ismi Leningrad

Senfonisi'ydi .

Dort bolumden olu§an senfoni yetmi§ be§ dakika suriiyordu. Birinci bolum halkm mutlu ya§amm1 , kendi lerine ve gelecek

lerine duyduklan guveni, ikinci bolum guzel ve mutlu olaylann bir araya gelmesini , li<;i..incu bolum ya§ama sevinci ve dogaya hayranhg1 anlat1yordu. Dordi.incu bolum ise ne§eye vurgu yap1yordu.

Sabahattin, bir yerde $ostakovi<;'in eserini Leningrad'da yazmaya ba§lad1gm1 okumu§tu.

Sava§ ba§lad1gmda cepheye gitmek isteyen bestec i , gozlerindeki bozukluk nedeniyle ate§ hattma gonderilememi§, i tfaiyeci olmakla yetinmi§t i .

Geceleri de, i§te bu eser uzerine c;ah§ml§tl . Leningrad ku§at 1lmaya ba§land1gmda, $ostakovi� c;ah§masmm

henuz ikinci bolumundeydi . Leningrad Radyosu bu haberi dinleyici lerle payla§IDl§tl . Leningrad k1smen tahliye edi lirken, besteci de kentten 91kart1ld1 .

Samara'ya gonderildi . Gece gunduz c;ah§iyordu yetenekl i adam. 2 7 Arahk'ta eserini

tamamladi . 5 Mart'ta eseri Samara'da Bol§oy Tiyatro Orkestras1 tarafmdan seslendiri ld i .

S 1rada, bu muhte§em ve anlamh eseri , Leningrad Senfoni Orkestras1 'nm Leningrad'da seslendirmesi vard 1 .

* * *

Sava§ ko§ullannda, hamhklara giri§ i ld i . Almanlar nas1l tarih vererek kenti alacaklanm ilan ediyorlarsa,

Ruslar da bu eseri kentin meydanmda c;alarak kenti asla terk etmeyeceklerini dunyaya gostermek istiyordu.

-248-


Bir nevi , alum kaltm meselesi halini almt§tt Leningrad Senfonisi 'nin seslendirilmesi .

N ihayet bi.iyi.ik gi.in geld i . Eser seslendiri l i rken bomba sesleri engel olmasm diye, Kml

Ordu once Alman siperlerini b i r bu�k saat si.ireyle dovdi.i. Sanatc;ilar havanm steak olmasma ra�men kalm giyinmi§, hatta

baz1 lan eld iven bile giymi§ti . <;unki.i, zay1fl1ktan i.i§i.iyorlard1 . Sonu9 §ahaneyd i . Bir klSlm sanatc;ism1 sava§a kurban vermi§, kalanlan bitkin de

olsa, Leningrad Senfoni Orkestras1 , Leningrad Senfonisi 'ni ba§anyla seslendirdi .

Bu r;ok onemli r;abanm haber ve hikayesi , di.inyanm her yerindeki Nazi kar§tt lan tarafmdan a�layarak o�renildi .

insanltk despotlu�u , mi.izikle yenmi§t i . Kent di.i§memi§, 1 1 0 tersine yi.ikselen moralle daha da gi.i9li.i

d iren ir olmu§tu . Bi.iti.in bu olup bitenler Sabahattin'i derinden etkil iyor,

H itler'e kar§t olan nefretini artmyordu.

1 10 . Leningrad'm bugiinku ad1 Sanke Peter.;burg. Leningrad Senfonisi seslendiri ldikten sonra, �ehir Alman ku�atmasma ka�1 sekiz ay daha direndi . 2 7 Ocak 1 944'te A lmanlar geri <;ekilmek zorunda kald1. Leningrad K�atmas1 , modem carihin en uzun siireli ve y1kac1 ku�atmalanndan hiri olarak kabul ed i l i r. Toplamda diirt m ilyon c ivarmda iiliime yol ac;t1.

·249·

Elli 0�

1 943 y1lma Kurk Mantolu Madonna'nm kitap olarak bas1 lmas1 hamhklan ic;inde girdi Sabahattin Al i .

Neredeyse her gun, Kurk Mantolu Madonna'yla yat1p yine onunla kalkiyordu.

Kitab1 mart aymda bas1 lacakt1 , heyecan ic;indeyd i . Ayn 1 gi.inlerde Yeni Dunya i s iml i oyki.i kitabm1 da yayma

hamhyordu.

* * *

0 gi.inlerden birinde, Churchil l ' in gizl ice Turkiye'ye geldigini ogrendi yazar ve kulak kesi ldi .

Buyi.ik Britanya'nm ba§bakam ile Ti.irkiye'nin cumhurba§kam Adana yakmlarmda Yenice Tren istasyonu'nda 30-3 1 Ocak tarihlerinde gbrii§mi.i§lerd i .

Gazetec i arkada§larmdan ald1g1 bilgi lere gore, Mi l l i $ef, Mi.ittefiklerle yakmla§mak ist iyordu.

Konuyu birkac; arkada§tyla konu§tu, hepsi aym fikirdeydi. inoni.i sava§m Almanya aleyhine dondi.igi.ini.i hissetmi§ olmahyd1 .

Aslmda, M ihver Devletleri'nin savunmaya gec;meye ba§lad1g1 bel l i oluyordu. Buna kar§thk Mi.ittefikler saldmlarm1 art1rm1§lard 1 .

Bu durumda Ti.irkiye'nin pozisyonunu yeniden bel irlemesi g i derek §art oluyordu.

0 zamana kadar Mi.ittefiklerin Ti.irkiye'den beklentisi


Almanya'nm Ortadogu'ya inmesini engellemekten ibaretti . Bunun ic;in Almanya'ya kat1 lmamas1 yetiyordu ki , Allah'1 var Mi l l i Sef bu rolu gayer ba§anl t b i r §ekilde oynamt§tL

Arna gec;en aylarda, Almanlarm Ortadogu'ya inmesi §byle dursun, ald1klan yerleri de terk etmelerinin saglanabi lecegi gorulunce, yap1 lmas1 gereken, Balkanlarda Turkiye'nin de kat1 l tm1yla yeni bir cephe ac;1 lmas1 olmu§tu.

Sabahattin "Zar biraz" diye dli§linuyordu bu konuda. Churchill 'e ac1d1 hatta, inonu'yle ayni masaya oturacag1 ic;in.

Bir sava§ dahisi olan ismet Pa§a1y 1 Turkiye'nin sm1rlan dt§mda sava§maya Churchill degi l feri§tah1 gelse ikna edemezd i . Ne Churchil l ' ler gormli§tli pa§a Lozan'da. Hepsini sulu dereye goturmli§, susuz geri c;evirrni§t i .

Yine ipe, kim bi l ir ne unlar sererd i Mil l i $ef. Tam da Sabahattin' in bekledigi gibi oldu. G izl i olarak gerc;ekle§en bulu§mada, Churchil l ' in c;antasmdan

"Gelin birl ikte Almanya'y1 geri letelim ve aynca sava§ sonrasmda Sovyet yay1 lmasm1 da dizginleyelim" teklifi c;1kt1 .

Churchi l l bulu§mada, bu konunun 1 2 - 24 Ocak 1 943 'te ABD'nin de kat1 l tm1yla gerc;ekle§en Kazablanka Konferans1 'nda e le a lmd1gm1 soylemi§t i . Turkiye bu i§in altma el ini sokarsa, Britanya'dan askeri yard1m gorecekti .

* * *

i lerleyen gunlerde, Adana'da gerc;ekle§en gizl i gorli§menin sonuc;lan hakkmda bi lgiler gelmeye ba§lad 1 .

Toplantt larda ismet inonu ik i noktaya dikkat c;ekmi§ti : i lk i , Almanya yeni lmeliydi ve Sovyetler Birligi 'nin Avrupa'da

gucunun artmasma enge l olunmaltyd1 .

- 2 5 1 -


ikincis i , Mi.ittefikler oncel ikle donamrn a<;1smdan yetersiz olan Ti.irk ordusunun sava§acak dururna gelrnesi i<;in rnodemizasyonunu tarnarnlarnasma yard1rnc 1 olrnahyd1lar.

Churchill §a§lrlP kalrnt§tt . inoni.i kendine, tarn da onun soylernek istediklerin i soyli.iyordu.

iki l ider arasmdaki tek anla§rnazhk noktas1 , Ti.irkiye'nin saglarn gi.ivenceyle kastettiginin, ucunun bucagmm bel l i olrnarnas1yd1 .

Zavalh Churchi l l , toplant1dan arnacma ula§rnt§ olarak aynld1 -gm1 zannetrni§ti .

Sabahattin <;ok gi.ilrni.i§ti.i Adana toplant1smm ardmdan. Sirnd i Mi l l i Sef ne istekler i leri surer ve anla§ttgma anla§acagma pi§rnan ederdi Churchi l l ' i .

isrnet Pa§a, Mi.ittefiklerin sava§t kazanrnalanm bekleyecek, son harnleye kadar tarafm1 belli etrneyecekti .

* * *

Sabahattin, Churchil l ' in Ti.irkiye z iyaretinin rnanasm1 ve yol a<;abi lecegi sonu<;lan yorurnlarnaya <;ah§trken Yeni Dunya is irnli kitab1 i<;in de <;aba sarf ediyordu.

K itabmm formalar halinde kendine ula§tmlan provalarmm kontroli.ini.i geceleri yap1yor, ertesi sabah rnatbaaya b1rakt1ktan soma ofis inin yolunu tutuyordu.

Buri.in oteki i§lerinin arasmda Kurk Mantolu Madonna'y1 da defalarca okuyup, eksik boli.irnlerini tarnarnlad1 .

Di.inya y1k1lsa, k itaplarmm okuyucunun eline yanh§stz ula§rnas1 i<;in el inden gelen bi.iti.in <;abay1 gosteriyordu yazar.

Sabahattin' in Bi.iyi.ikdere'de bir asker <;admnda yazrnaya ba§lad1g1 roman, kitap91 raflarmda 194 3 'i.in mart aymda yerini ald 1 .

izleyen gi.inlerde Yeni Oi.inya da k itapseverlerle bulu§tu.

- 2 5 2 -

Elli Dort

"Sana her zarnan o kadar gi.ivendirn ve o kadar gi.iveniyorurn ki , zorluklan , yi.iklendigin ag1r yi.iki.in altmdan kalkarak yenecegine inamyorurn."

Naz1m'dan gelen rnektubu bir kuytuda tekrar okudu ve yeniden aglad1 Sabahattin.

Agabeyi ve ustas1 gibi gordi.igu , sayd 1g1 ve sevdigi bi.iyi.ik sanatc;i, rnektubunu ve yeni yay1rnlanan iki kitabm1 hasta yatagmdayken ald1gm1 yazrnl§t l .

Ve §Ciyle devarn etmi§ti rnektubuna: "Tasavvur ederneyecegin kadar sevindirn."

Tabi i ki Kurk Manwlu Madonna ve Yeni Dunya'dan soz ediyordu Naz1rn.

Sabahattin'in ustas1 hapis yat1yordu. Oyle boyle degil , 28 y1h dart duvarm arasmda gec;irecekt i .

Yine de moral dag1 trnaya, <;ah§rna §evki a§1 larnaya devam ediyordu etrafma.

Sabahattin, ustasmm mektubuna cevap yazmak i<;in gecenin olrnasm1 , el ayagm c;ekilmesini bekledi .

Kolay degildi Naz1rn'a yazrnak. Gece olunca p iposunu doldurdu, yaktt , ye§ i l rni.irekkepl i dol

makalerniyle rnasasmm ba§ma oturdu. Yazd1 , yazd1 gene; adarn . . . �oyle dedi rnektubunun bir yerinde :


"$u an inan ki , senin dastun almakla degil , sadece seninle ayn i devirde ya§amt§ almakla ovi.ini.iyarum."

Mektubunu bitirince ic;ini c;ekt i . Yirmi sekiz y 1 lm ne demek aldugu i.isti.ine yeniden di.i§i.indi.i.

Aydm, Kanya, Sinap hapishanelerinde gec;irdigi , ti.ikenmek bilmeyen ama Naz1m'm yatacag1 si.ireyle k tyas1 kabil almayan zaman di l imleri geld i aklma. Aglad1 .

Daha yazmaya ba§lamadan bil iyardu aglayacagm1. Zaten bunun ic;in yattrmamt§ m1yd1 bir tanesi Filiz'i ve yine bu nedenle "Ben biraz daha <;ah§acag1m, sen yat" dememi§ miydi sevgili Aliye'sine ?

"Ah be kaca Naz1m" ded i zarfm i.izer in i yazarken b i lmem kac;mc 1 kez.

Gozya§larmm, ye§ i l mi.irekkep le yaz 1 lm1§ zarf1 1slatmasma ald 1rmad 1 .

* * *

Naz1m'm gonderd igi zarftan c;ikan sadece b i r mektup degild i . Kaea §air, hapishaneyi <;al t§ma adas1 haline doni.i§ti.irmi.i§,

oni.ine i§ alarak kacaman Memleketimden insan Manzaralan 'ni 1 1 1

kaymu§tU . Yazd1kc;a payla§iyardu bu eserini dastlanyla. Sabahattin de

payla§t1klarmdan biriydi .

1 1 1 . Naz1m Hikmet, Memleketimden insan Mantaralan 'm yazmaya 1 939 y 1 lmda ba§lad 1 . Yapt1j!1 p lan §6yleydi : i kinci Me§rutiyet'ten ikinci Dtinya Sava§i 'na kadar olan boliimde, Anadolu insanm1 anlatacaku. 1920- 1 940 arasm1 U lusal Baj!1ms1zhk Sava§I da dahi l olmak iizere bir tarih tezi gibi tasarlam1§t 1 . Sonraki boliimde ik inc i Dtinya Sava§i'm dile get i recekt i . Bu boliimiin Nazi lerin yeni lgisiyle sonui;:lanacaj!m1 umuyordu §air. U mduj!u gibi de oldu. Diizyaz1 , § i ir, senaryo gibi teknikleri i<; ic;e ge<,-irerek yazacaku k itabm1 Naz1m Hikmet. Yazd1 da. Koca !;lair' in bu eseri , k i taplanna konulan yasaj!m 1 965 'te kalkmas1 iizerine, i lk kez l 966'da yay1mlanabild i . Biitiin diinya d i l lerine c;evrildi ve MEB'in 1 000 Temel Eser l istesinde yer ald1 .

- 2 54-


Sabahattin, Ankarah aydmlardan olu§an ki.i�k grubunu derhal harekete gec;irdi . Naznn'dan gelenleri okuyacaklard1 hep beraber.

Tabi i ki Pertev, N iyazi , Muvaffak, dost lugunu yeni kazand1g1 Vedat Gi.inyol ve birka<; ki§i daha kat1 lacakt1 toplanttya.

$i irleri her zaman oldugu gibi ismail Hakh Balamir okuyacakt1 . Evli olanlann e§leriyle gelmelerini istemi§ti Sabahattin. Sonuc;

olarak sadece §i ir okunacak, Naz1m hakkmda ahbaphk edilecekti . Herkes geld i . Ev sahibinin rica ettigi gibi saglarma sollarma

bakarak, biraz kontrolli.i gelmi§lerdi . Hepsi de di.inyaya soldan bakan, i lerici insanlard1 . Sabahattin'in "Sagm1za solunuza bakmarak gelin" demesinden

ne kastettigini gayet iyi kavram1§lard 1 . Son zamanlarda bash hissediyordu ev sahibi i.izerinde. Aslmda

hepsinde vard 1 b iraz tedirginlik. M il l i $ef sadece 1rk<;1lan degil , komi.inist, sosyalist kim olursa

olsun herkesi kontroli.i altmda tutmak istiyordu. Ti.irk<;esi, CHP rozet i ta§ tyanlar dt§mda kim varsa, farkh di.i§i.i

ni.iyor olmaktan dolay1 i.izerinde bash hissediyordu. Davetli lerin hepsi gelince, Sabahattin, Memleketimden insan

Manzaralan'nm yaz1 lm1§ boli.imlerini ismai l Hakk1 Balamir'e uzatt 1 , bir ko§eye ge<;ti.

Balamir muhte§em ses tonuyla ba§lad1 Naz1m'm yazd1klanm okumaya:

"Haydarp�a garmda 1 94 1 baharmda saat on be� . Merdivenlerin ustunde gane� yorgunluk ve te� . . . "

- 25 5 -


Sabahattin de dahil olmak iizere insanlar nefes bile alm1yorlard1 kii�k odada.

Hepsi sanki diinya degi§tirmi§, ba§ka bir evrene ge9i§ yapml§ gibi dinl iyorlard 1 Naz1m'm Memleketimden insan Manzaralan'ni .

Ta ki , dairenin kap1s1 vurulana kadar. Balamir durdu . Herkes Sabahattin'e baku. Aliye tedirginlikle hareketlenecek oldu ki e§ i onu durdurdu ve

"Ben bakanm" dedi . Ardmdan arkada§lanna doniip, sag elinin i§aretpannagm1 agzma

gotiirerek sessiz olmalanm i§aret ett i . Kap1y1 a�n Sabahattin, kar§ismda Abidin Dino'yu goriince

§a§1rd 1ysa da §a§1rmam1§ gibi yapu. "Yahu . . . " dedi . "Seni § imdi alamayacag1m i9friye, anlarsm ya . . . " Abidin "Tamam yarm g6rii§iiriiz" diyerek indi merdivenleri . Ev sahibi on be§ yinni kadar arkada§intn bulundugu odaya geri

dondii "Yanh§ alarm" dedi ve ekledi : "Bizim Abidin. Abidin Dino. Biz i toplanu yap1yormu§ gibi

gtlrmesin d iye savd1m." Si ir ak§am1 kald1g1 yerden devam etti . Kaea Naz1m'm kaleminden dokiilen memleket ve insan man

zaralan , d inleyenlerin solugunu kesecek kadar tesirl iyd i . Si ir gecesi sona erince, Balamir "iyi ki §U Naz1m var.

Sabahattin' i bir tek o susturabi l iyor" dedi muzip bir ifadeyle. Aslmda dogru soylemi§ti . Herkes bil irdi Sabahattin' in oldugu

yerde sadece Sabahattin'in konu§tugunu. Arna bu ak§am o susmu§, Naz1m konu§mU§tU.

- 2 56-

1 944, hareketl i bir yi l olacaku Sabahattin ic;in. Almanya'ya giderken elini omzuna koydugu Nihal Ats1z 1 Ba§

bakan $ukrii Saracoglu 'na, Orhun is imli dergiden iki ac;1k mektup yazm1§t1 .

Ats1z1 nisan aymda yay1mlanan ikinc i mektubunda, �tt1g1 isimlerin en ba§ma onu yerle§tirmi§t i .

$oyle diyordu ozetle bu a9k mektupta Atsiz:

"Ankara'daki Devle t Konservatuvan owetmenlerinden Sabahattin Ali 'y i tamyanlar komunist oldugunu bilir. Ataturk 'u , butun devle t erkiimm ve rejimi tehzil eden bir manzum hezeyanname yazm1� t1 . 0 zaman ' ismet ginnedi mi hiila hapse , Kel Ali 'nin boynu vurulmu� mudur? ' diye yazan bu zat , bugitn kultur i�lerinin muhim bir mevkiinde Maarif Vekili Hasan Ali 'nin �ahsi sempatisi sayesinde , bat1nnak is tedigi Turk mille tinin paras1yla rahati;a ya�amaktad1r. "

Atsiz, sadece Sabahattin Al i'ye sald 1rmakla da kalm1yor, Pertev Nai l i Boratav, Sadrettin Celal Ante!, Ahmet Cevat Emre ve tabii Maarif Vekil i Hasan Al i Yucel ' i de ist ifaya �g1rarak1 mil l i yetc;i c;evreleri galeyana getirici bir bic;imde ihbarda bulunuyordu.

ihbar, mi l l iyetc;i c;evrelerde tam da Ats1z'm istedigi gibi hareketl i l ige yol ac;u.

Osman Balcigil II Ye�il Mii.rekkep

Mill iyetc;iler, l iderlerinin verd igi d irektifle, istanbul , Ankara ve ba§ka birc;ok §ehirde anti -komi.inist gosteriler yapttlar.

Mesnetsiz laflar ve §irazesinden c;1kmt§ gosterilerden sonra, Hasan Ali Yi.icel , N ihal Ats1z 'm ogretmenl igini feshett i .

Bakanlar Kurulu da Orhun dergisinin yaymma bir kez daha son verd i .

* * *

Sabahattin Al i de tepkisini N ihal Ats1z aleyhinde , b i r hakaret davas1 ac;arak gosterdi .

AtSIZ, i.izi.ilmek §6yle dursun sevindi bu davaya . Dava si.ireci 26 Nisan'da ba§lad 1 . Ats1z yarg1lama ic;in geldigi

Ankara Gan'ndan itibaren bir komutan gibi kar§tland1 . i lk duru§mada kat1 l tmc1 larm d isiplinsiz davrant§lan gerek<,.-e

gosteri lerek 3 May1s 1 1 2 gi.ini.i yap1 lan ikinci duru§maya dinleyici almmamasma karar verild i .

Mahkeme salonuna da girmek isteyen mill iyetc;i genc;ler, istekleri yerine gelmeyince bir infial dalgas1 yarattt lar. Ulus Meydani'na dogru yi.iriimeye ba§lad1 lar. Meydana ula§mca ilk i§leri istiklal Mar§t soylemek oldu. Ardmdan komi.inizm aleyhtan sloganlar atmaya ba§lad 1 lar.

Mahkeme si.irerken , Ulus Meydani 'nda toplanmt§ ve seslerinin tonunu her dakika amrmaya ba§lamt§ olan genc;ler, Ba§bakan �i.ikrii Saracoglu'yla gori.i§mek istediler ve gori.i§i.inceye kadar dag1lmayacaklanni soyledi ler.

Gem;lerin istekleri kabul edi lmed i ve dagtlmalan istendi . Da-

1 1 2 . J May1s 1 944 , tarihe "Ankara Niimay1�1" olarak ge<,1 i . Milhyer<;i ler bugiinii "Tiirk<;.\iliik

Giinii" olarak kuclamay1 siir<liiriiyorlar.

-2 58-


gtlmamalan i..izerine polis §iddet kulland1 . Genc;lerden bazilan ciddiyetle yaraland1 , aralarmdan yi..iz altmt§ be§ i tutukland1 . i u

N ihal Atstz, 9 May1s gi..ini..i yap1lan oturumda, Sabahatt in Ali 'ye "vatan haini" dedigi i<;in alu ay hapis cezas1 ald 1 . Ceza "mil l i tahrik" gerekc;e gosterilerek 4 aya indir i ldi ve ertelend i . Buna ragmen, mahkeme salonundan c;1karken tutukland1 .

Davanm sonucu Ats1z 'm arkada§lanm ktzd1rd 1 . Mahkemeyi basmaya kalkt§tt lar.

* * *

Pe§ini b1rakm1yordu 1rkc;1lar davanm. Ats1z 'm ceza almt§ olmasm1 bir ti..irlu hazmedemiyor, bir yerde k1stmp dovmek i<;in Sabahattin' in yolunu gozluyorlard1 .

Sabahattin Al i 'nin o gece Tatbikat Sahnesi 'nde oyunu vard1 . Mutlaka gitmesi gerekiyordu.

G id i§at l yakmdan ta kip eden Pertev ve e§i , yal mz kalmas m d i ye arkada§lanm evden ahp birlikte yi..irumek isted iler Halkevi 'ne.

Gidecekleri yer <;ok da uzak degi ld i , yi..iri..iyeceklerdi . Ankara K1z Lisesi 'nin yanmdan gec;erken, i..izerlerine ta§lar

gelmeye ba§lad 1 . Sabahattin c;ok k1zd 1 . Derhal fi rlad 1 ve ta§larm at1 ld1g1 tarafa

dogru bir ko§u tutturdu. Ta§ atanlar kac;maya ba§lad1 lar. Sabahattin kac;anlardan birini yakalad1 . Cussesinden hi<; bek

lemeyecek §ek ilde adam1 yere yatird1 ve ba§lad1 yumruklamaya . Kendinin de gozli..igi..i kmld1 ama olsun, hirsm1 almt§tt .

* * *

1 1 3 . B u gosreride , o rar ihre usre�men olan Alparslan Turke� d e vard 1 .

- 2 59 -


Nihal Atstz, Sabahattin Ali �tt§rnas1 biiyiik ses get irrni§ti . 19 Mayts torenlerinde, Curnhurba§kam isrnet inonii konuya

degindi ve verdigi nutukta "Turanct l tk fikri, son zarnanlarm zararl1 ve hastaltklt gosterisidir" dedi .

Bir hayl i agtr yiiklend i inonii Atstz ve arkada§larma. Bunun tabi i k i bir sonucu olacakt t .

Turanct larm ileri gelenleri derhal yakalamp tekrar yarg1land1 . "Irk91 l tk-Turanc1 l tk Davas1" diye adlandmlan rnahkernelerin

sonucunda, Atstz alt1 y1 l be§ ay hapse rnahkurn oldu. 1 1 4

Sabahattin Ali 'nin rnerkeze konuldugu arna ast l hedefin ulkenin aydmlan oldugu saldm, devlet el iyle ve <;ok sert bir §eki lde durdurulrnu§tu .

1 1 4. Alparslan Tiirke�'in de yarg1land1�1 bu davay1 N ihal Atsiz temyize giitiirdii. Karar

esastan bmuldu. Bir bu�k y1l hapis yatan Atsiz tahliye edildi .

- 260-

Elli Alt1

ismet inoni.i'ni.in Ti.irkiye'dek i 1rk91larla kavgaya girmesini , Sabahattin Ali Almanya'nm yenil iyor olmasma baglad1 .

Mill i �ef' in l 9 May1s l 944'te yapt1g1 konu§ma, Ti.irkiye'nin Almanya'yla yollarmt ay1rd 1gmm i lan t gibiyd i .

Daha Stalingrad Muharebesi 'nin 1 1 5 ba§lad1g1 gi.inlerde, yani 23 Agustos 1 942 'de rotasmda di.izeltme yapmt§tl ismet Pa§a.

Ka9m kuras1yd 1 o ! Olkesini di.i§ti.igu batakhktan 91kartmt§ bir komutan olan Gazi'nin

sag koluydu ve sav� stratej ileri konusunda bir dahi say1hrd1 . Ti.irkiye Cumhuriyeti Devleti'nin sorumlulugunu birinci derece

den s1rtlanmt§ bir devlet adam1 olarak, hem i.ilkesini hem de di.inyay1 i lgilendirecek bi.iyi.ik doni.im noktasm1 dikkatle gozli.iyordu.

Alman ordularmm Avrupa'nm her yerinde sava§masmm, yetmiyormu§ gibi SSCB'nin ortalarma dogru da ilerlemesinin, Alman ulusu a<;tsmdan hayra alamet olmad1gmm gayet iyi farkmdayd1 .

Zamanmda Osmanh imparatorlugu da yapmt§tl aynt hatay1 ve bedelini 90k ag1r odemi§t i .

Sonunda tam da inoni.i'ni.in bekledigi g ibi oldu. Almanya, Stalingrad 'dan zaferle 91kamad1 . Dogu Cephesi'ndeki gi.i9lerin in dome birini , 2 �ubat 1 943 'te sona eren bu muharebede kaybetti .

Pozisyonunu zaman i9inde , yed irerek degi§tirdigi i9in, ani bir hareketle yi.iz seksen derece oteki tarafa donmek zorunda kalmad1 kurt s iyaset ve sava§ adam1 .

1 1 5 . Neredeyse hutun tarih<,.i ler tarafmdan, ik inc1 Dunya Sava�1'nm diinum nokta.s1 olarak kahul ed i l i r.

Osman Balc1gil II Yeiil M urekkep

Araya epeyce zaman da koydu, 1 9 May1s l 944'te , Ti.irk irk<;1 lanna yi.iklenir gibi yap1p ti.im di.inyaya mesajm1 gonderdi .

Ti.irkiye, Mi l l i Sef' in agzmdan, mil l iyetc;i ve 1rkc;1 larla i§inin olmayacagm1 ilk kez bu kadar ac;1k ve sec;ik ifade etmi§ oluyordu.

"Kmm sana soyli.iyorum gelinim sen anla" dercesine, Ti.irkiye'deki i rkc;ilan da azarlad1 ve yarg1 lamp ceza almalanm saglad1 inoni.i.

Daha da onemlis i , bu vesi leyle , pozisyonunu ilk kez net olarak ac;iklamt§ oldu.

Sabahattin Ali ve arkada§lan gayet iyi anlad1lar Mil l i Sef'in bu davram§mm esas nedenini .

Kendileri ic;in c;ok sevinemediler.

* * *

Postacmm b1rakttg1 san zarf1 ac;tt Sabahattin, yeniden askerlik yapmaya �gnl tyordu.

"Uc;i.inci.i olacak bu" dedi sevgi l i e§i Al iye'ye . Cam s1kilm1§tl . Tam di.izenini oturtuyordu k i askere alm1yor

du. Simdi de <;ankm'ya gitmesi istenmi§t i . "Yapt lacak bir §ey yak" dedi e§ine ve kmna sanldi . "Uzun si.ire

cegini tahmin etmiyorum. Almanya bi.iti.in cephelerde geril iyor. Benim tamd1g1m inoni.i bizi asla sava§a sokmaz ."

Sahiden de oyleydi . Sabahattin ertesi sabah <;ankm'ya gitti ve 26 1 . Erzak Nakl iye

Taburu'nda gorevinin ba§ma gec;ti. Gi.iney i lkokulu'nda kendine yatlp kalkacak bir yer buldu.

* * *

- 262 -

Osman Balc1gil II Yeiil M urckkep

Ne hikmetse nereye baksa izlendigine, gazetlendigine dair emareler al iyordu.

Ho§ bu tiir durumlara biraz da kend i yol a91yordu ya. Mesela, askerl ik yapt1g1 yerin yakmlarmda bulunan tuz i§<;i le

rine takmt§tL bu kez de kafasm1 . Durmadan bulunduklan yerlere gid iyor, onlarla uzun muhabbetlere giriyordu.

<;ok dikkat i;ekiyordu Sabahattin'in bu tiir davrant§lan. Ak§am yemegi esnasmda bir kadeh rak t i<;ince de susmak bil

miyor, hiikiimet aleyhinde demedigini b1rakm1yor, sosyal izmin erdemlerini ave ave bitiremiyordu.

Hele Nihal AtSLZ ve i;evresiyle i lgi l i kavgalarm1 anlaup, 1rk91 Turanct dii§iinceyle ilg i l i garii§lerini di le getirirken, sazlerine hi<; ama hi<; limit koymuyordu .

Boyle olunca da diinya kadar dedikodu yap1l iyordu arkasmdan. Bu laflar kim bi l ir kimlere, §ekil leri nasi l degi§tir i lmi§ olarak

intikal ettiri l iyordu. Sabahattin, gariinmeden gi::irmeyi tercih eden gazlerin, emni

yette bulunan dosyasma ne tiir olumsuz notlar i l i§tiriyor olabilecegin i hi<; umursam1yordu.

* * *

Sayi l 1 giinler i;abuk gei;ri. Sabahattin askerligini ii<;iincii kez tamamlamI§ olarak evine

di::indii . i§lerine kald1g1 yerden devam edecekti . Gei;en sure zarfmda Almanlar iyice gerilemi§, Hitler tam da

umudun kalmad1g1 noktada, 30 Nisan l 945 'te intihar etmi§t i . Bundan bayle Avrupa'da hii;bir §ey eskisi g ib i olmayacaku.

· 263 -

OsT11£1n Balc1gil II Ye�il Murekkep

Ozellikle de, Sovyecler Birl igi 'nin koncrol altma ald1g1 Dogu Bloku topraklan, SSCB'nin di.imen suyunda, ba§tan sona yeniden yap1lanacakt 1 .

Dogu Almanya, Romanya, Bulgaristan, Macaristan, Amavutluk, <::ekoslovakya, Polonya gibi c;ok say1da Avrupa i.ilkesi SSCB'nin koncroli.i altmda kalmt§tt .

<:: in gibi , Dogu Bloku'nun ideoloj isine yakm duran ba§ka i.ilkeler de vard t .

ik inc i Di.inya Sava§t 'nm hemen ardmdan, di.inya, biri komi.in ist ve oteki kapital ist olmak i.izere iki kutuplu bir gezegen halini almt§tt .

Ve bu iki kutup, belli k i bundan boyle b irbirlerinden hi<; hazzetrneyeceklerdi .

Ti.irkiye hala , her zaman oldugu gibi durumu koklayan ve kararm1 vermek i<;in h i<; de acele etmeyen M il l i �ef' in kontroli.i altmdayd 1 .

- 264-

Elli Yedi

Terci.ime Burosu'nun mi.idi.iri.i Sabahattin Eyuboglu "Sen de gel ir misin ?" diye sorunca "Nereye gel i r miyim ?" ded i merak i<;:inde Sabahatt in .

Bodrum'u mesken tutmu� olan Cevat $akir 1 1 6 "Birka<;: arkada�m1 topla, gi.ineye gel in, gi.ize ll igin ne demek oldugunu iyice anlaym" diye yazm1�t1 Eyuboglu'na.

0 da birka<;: ki�iyle konu�mu�tu. isimleri §Oyle s1ralad1 Eyiiboglu: Bedri Rahmi ve Ero! Gi.iney geleceklerini s6ylemi�lerdi. Melih

Cevdet Anday ve Necati Cumali da kabul etmi�lerdi gruba kat1lmay1 . Sabahattin a<;:1smdan, sadece Ero! Gi.iney' in i�mini duymak

bile yeterdi boyle gi.izel bir seyahate kaulmak i<;:in . Kald1 ki otekileri de gayet iyi tamyor, hepsini de seviyor, tak

dir ed iyordu. Aynca, Anadolu'nun her yerini merak eden biri olarak, bu

tekl if ka<;:mlmaz bir fi rsat olarak gori.indti bir anda goztine. Heyecan i<;:inde "Ben de vanm" dedi .

* * *

Samim Kocagoz, "Macera" isimli bir tekne bulmu�tu . Hal ikarnas Bal ik<;:1s1 ve arkada�1 ahtapot avc1s1 Paluka'yla bir

l ikte, taktm tamamlanm1�t 1 .

1 1 6 . Cevat �akir Kabaa!!ac;:l1 1 890- 1 973 y 1 l lan arasmda ya�ad 1 . Oxfurd'Ja tarih ej!it imi gurdii. Bahasm1 uldiirdii�u iddias1yla yarg 1 land1 ve Bodrum'a siiriildii. Turkiye insanma, birc;:ok hikaye ve romanm yam s ira "mavi yolculuk" fikrini de hed iye ett i .


Kafadarlar "Ver el ini mavi yolculuk" demi§ ve tam da Naz1m'm dedigi gibi , motoru mavi l iklere si.irmi.i§lerdi .

Teknenin makinesi yth§maya ba§lar ba§lamaz agabeyi ve ustas1 Naz1m'm § i irini okumaya koyuldu gen<; adam. Bag1r bag1r bagmyordu:

"Guzel gU,nler garecegiz fOcuklar gU,ne�li gU,nler gore--cegiz . . . Motor/an maviliklere surecegiz fOcuklar I�1kl1 maviliklere sure-cegiz . . . "

1 930'da yazmI§tl "Nikbinl ik" 1 1 7 adm1 verdigi bu §i irini Kaea Naz1m.

Sabahattin ba§tan sona okudu § i ir i . Bir sessizl ik oldu teknede . istisnas1z hepsi , Naz1m'm i.istelik yirmi sekiz y1l yatmak i.izere de

mir parmakhklarm arkasmda oldugunu, d t§anda olsa, §imdi upki kendileri gibi mavi yolculuk yapacagm1 di.i§i.indi.i.

Epeyce kimse agzm1 a<;madi . Konu§salard 1 eger, bi l iyorlar ki aglarlard 1 . En iyisi , gozya§lanm ii;:lerine ak1tmalan olacakt i . Oyle yaptilar.

* * *

1 1 7 . iy imserlik

- 266-

Osman Balc1J?il II Ye�il Murekkep

Bahk<;1 fazla y iyecege gerek olmad1gm1 1 den iz in bal ikla dolu oldugunu si:iyled igi i<;in, eldeki para neredeyse ci..imi..iyle rak iya yacmlm1§t l .

Kald 1 k i , yerneksiz cabi i ki olurdu arna rak!Slz asla olmazd1 . "Vira Bisrnil lah" denilerek <;1kild1 izrnir Korfezi 'nden yola. ilk durak Urla, ikincisi <;e§rne oldu . Sabah, i:iglen, ak§arn bahk yiyorlardi . Sabahacc in, yolculugun

sonuna kadar balik yenilecegini anlaymca, dururnu kabullendi , balig1 sevmeye karar verd i .

Elinden bahk cucmak ve pi§irmek gelmedigi i<;in kendini cavlaya vurdu. Necaci Cumal i fena rakip say1 lmazd1 .

Ve cab i i beraberinde, Halikarnas Bahk<;1s1 'nm rnuhte§em carih ve rnicoloj i bi lgisini sindirmeye koyuldu.

Tek kelimeyle bi..iyi..i leyic iyd i Bahk<;i . Tarn anlarn1yla bir bi l geydi . Yeni yay1mlanan Ege K1y1lanndan is irnli kicabmm birer ni..ishasm1 dagltml§tl hediye olarak yolculara .

Sabahaccin ka§la goz arasmda okudu kicab 1 . 0 da bi l ir hale gelrni§ti Ege kiyi larm1 .

Oce yandan, Bahk<;1 'nm yazd1klarmm, bild ikleri yanmda buzdagmm tepesi gibi oldugunu ke§fetti derhal.

Bel l i k i raki rn isali dam1carak yaz1yordu Bal ik<;i . Bunu en iyi anlayacak olan kendi ve cabii bir de ceknede bu

lunan Ti..irkiye'n in en se<;kin aydmlanyd1 .

-267 -

Elli Sekiz

Sabahattin ertesi sabah, denizden <;ektikleri kovada birl ikte yi.izlerini ytkarken "Strada ne var ?" d iye sordu.

Bal tk9 yeni tant�ttgt ama ilk dakikadan itibaren sevdigi adama, once "Bu da �imd i sorulacak soru mu ?" der gibi bakt1 .

Sabahattin' in kendinden epeyce gem; oldugunu hattrlaymca, degi§tiriverd i bakt�mt . Biraz di.i�i.indi.i.

"Roman olacak. Admt da koydum: Aganta Burina Burinata. 1 1 H Bir denizc i terimid ir. Bilen var mt ic;inizde ne anlama geldigini ?"

$oyle bir bakmdt Baltk9t etrafa. Yoktu. "Soyleyeyim o zaman" dedi . "Serenlerin i.isti.indeki i.ist ve alt

yelkenleri tut anlamma gel ir. " Dayanamadt Sabahattin, "iyi de ne anlatacaksm kitapta ?"

d iye zorladt b ilge adam1 . Stktldt Baltk9. Gen9 adamt b�mdan savmak istercesine konu�tu. "Denizi ve deniz insanmt anlatacagtm. $i i rsel olsun d iye ugra

§acagtm. ic,-:inde denize ve denizc iye dair 0 ozel CO§kunun olmasmt ist iyorum."

Ve sustu . Bu kez de "i�te bu kadar" der gibi baktt Sabahattin'e . Yazar, yazarm hal inden anlard 1 .

1 1 8 . Kitap 1945 yi lm<la Bilgi Yaymevi tarafm<lan yay1mlan<l 1 .


<;ok bile anlatmt§t l . Bel l i ki di.i§i.ini.iyordu hala ne yazacagm1 Cevat Usta .

Ve anla§tlan, di.i§i.inecek daha c;ok §eyi vard 1 .

* * *

Kah dantel misa l i Ege kiy1 larmda, kah kiy1 boyu serp i§tirilmi§ hayal i.ilkeleri misal i adalann etrafmda, ama mutlaka bal1k pe§inde ko§arak takip ediyordu gi.inler birbirini .

Bu gi.inlerden birinde, ag c;ekmekte olan b i r bahk91 kay 1gma rast laymca, Cevat �akir'in istegi i.izerine , "Macera" yakla§tl bahk91lara .

Hem Bahk9 hem de Paluka gayet iyi Yunanca bild ikleri i<;in, anmda kayna§tl iki teknenin insanlan .

Baltk91 dondi.i konu§manm ortasmda bir yerde "Direni§<;iymi§ bunlar be ! " dedi .

Sabahattin de dahil olmak i.izere herkes §a§trd 1 . Hepsi de Yunanistan'da si.iren i9iaVa§t yakmdan ve kayg1 i<;inde

izliyorlard t . Dunya sava§t , Yunanistan'm ba§ma i<;inden 91k1 lmas1 zor mu

zor bir ic;:sava§ b1rakarak sona ermi§t i . Olkede, SSCB'nin destekledigi komi.inistlerle ingiltere'nin

kol kanat gerdigi kralc1 lar birbirlerini yiyordu.

* * *

Bal tk91 teknesindeki Yunanhlarla mavi yolculuk yapmakta olan Turkler, lafa nokta koymanm imkanstz oldugunu anlaymca, tutulmu§ bal1kla rakiy1 masaya koyup payla§manm en dogrusu olacagmda fikir birl igine vard1lar.

- 269 -


i lk "§erefe" ve "yamas"lardan sonra , bal ikc;1lardan biri "�imdi de . . . " dedi . "Kadehimi Kapecan Kemal' in §erefine kaldmyorum."

�a§ trd 1 mavi yolcular. "Gazi'yi kasced iyor herhalde" dedi ic;lerinden biri . "Yak" dedi bir d igeri . "Mihri Bel l i 'y i 1 1 9 kastediyor." Sordu Bal ikc;1 , Yunanl1 d ireni§c;ilere , sozi.ini.i eccikleri Kemal' in

hangi Kemal oldugunu. "Andarc 1 1° Kemal" dedi Yunanli bal 1kc;ilar hep bir ag1zdan. Cevac �akir bu kez de Andarc'm anlamm1 ac;1klad 1 cekne

halkma. Anlamt§t l mavi yolcular sozi.i edilenin M ihri Bel l i oldugunu. Mihri Bell i Yunaniscan'a kac;ak olarak gec;mi§, Demokracik

Ordu saflarmda cabur komucanligma kadar yi.ikselmi§t i . iki kez yaralanmt§tl Yunan i9>aVa§t'nda ve bir kez Bulgariscan ,

bir kez de Sovyecler Birl igi'nde cedavi gormi.i§ti.i.

* * *

Yemegin orcalarma dogru, Sabahattin "Sorar m1sm1z" dedi . "Fazla s ilahlan var m1ym1§ ?"

Bal 1kc;1 sordu Yunanh d ireni§c;i lere, fazla bir cabancalarmm olup olmad1gm1.

ic;lerinden biri hemen kendi ceknelerine gec;ti ve beraberinde bir cabanca ve sekiz on mermiyle geri dondi.i, koydu masaya.

1 1 9. 1 9 1 5 - 20 1 1 y 1 l lan arasmda ya�ad1 . TKP'nin merkez komite uyel igini yapu. i lerici Genc;ler Birlij!i'ni kurdu. Turk Solu ve Aydmlik Sosyalist Dergi'nin yazarlan arasmdayd 1 . "Mi l l i Demokratik Devrim" tezini ge l i�t ird i . Turkiye Emek<;i Part is i 'ni kurdu. 1 979'da s i · lahli sa ldmya uj!rad1 . Aj!1r yaraland i . OOP, SOP ve SP'nin kuruculan arasmdayd1 . Toplam on hir y 1 l hapis yam. On sek iz sene zorunlu surgun hayau ya�ad 1 . 1 20. Yunanistan il,!iava�1 'nda komunist part izanlara verilen isim.

- 270 -


"Al" dedi Balik<;1. "isted igin s i lah geld i . " Gozlerinin i9i gi.ildi.i Sabahatt in' in. Silah1 kapt1g1 g ib i beline

taktt , mermileri de avuc;lay1p pantolonunun cebine doldurdu.

Zaman su gibi aku . Ba§lang1c;t:a zorluk <;ekse de zamanla ah�t1 tekneye ve denize

Sabahattin . Rahats1zm1§ gibi ba§lad1g1 yolculugu benimseyince, Ero!

Gi.iney'in tabiriyle "sanki ev indeymi§, teknenin krahymt§" gibi davranmaya ba§lad 1 .

Arada b i r ik i arkada§ Yuzb�mm K1zi'n 1 1 2 1 tant§tyor, birl ikte <;evirdikleri kitabm <;evrili� si.ireci i.izerine ho� sohbetlere dahyorlard1.

Ero! Gi.iney bir Rus Yahudisi oldugu ve Rusi;ay1 anadil i olarak konu§tugu ic;in, iki arkada§ kitab1 <;evirme i§ ine birlikte girmi§, c;ok da iyi yapm1§lard1 .

Teknede , kitab1 okumu§ olan herkes aym fikirdeydi. Bir §aheser ortaya c;1kartm1§tl ik i l i .

1 2 1 . Aleksandr Sergeyevi<; Pu§kin' in k i tab1 Yiiz�mm Ki:v, 1 944 y i lmda Maarif Vekaleti Yaymevi tarafmdan yay1mland1 .

- 2 7 1 -

Elli Dokuz

"Japonya'nm H iro§ ima kenti Amerikan uqaklan tarafmdan bombaland1" derken, sanki c;ok s1radan bir vakadan bahsediyormu§ gibiyd i radyo spikerinin ses i .

Sabahattin ancak oglen vakti , mil letvekillerinin ve sanat91 -larm mi.idavimi olduklan Oc;nal'a gidince ogrendi durumun vahamet ini .

Azra Erhat 1 22 ve Cahide Sonkum ayrn masadayd1lar. Cahide , lokantanm sahibi $inasi Baray'm ricasm1 ktrmamt§,

duvara as1lsm diye , otek i i.inli.i mi.i§teriler gibi oni.indeki kag1da bir §eyler karalamakla me§guldi.i .

Pertev'in arac 1 l tg1yla tarnd1g1 Azra i§aret edince, bu masaya yoneld i Sabahattin.

Zaten epeydir tebrik etmek ist iyordu Azra'y t . "Doc;ent olmu§sun, kutlanm" dedi ic;ten bir ses tonuyla.

"Biz de onu kutlamak ic;in bulu§tuk Cahide'yle ama bogaz1m1 -za diz i ldi" dedi gene; ogretim gorevl is i .

"Hayrola ?" dedi merak ic;inde Sabahattin. "Yi.iz binden fazla Japon'un oldi.igi.i si::iyleniyor" ded i Cahide.

1 2 2 . 1 9 1 5 - 1 982 y 1 l lan arasmda ya�ad1 . Eski Yunan. Roma di l leri uzmam ve arkeolog. Eski Yunan klasiklerinden yapnj!1 �virilerle tanmd1. ityada ve Odysseia'y1 (A.Kadir ile birl ikte) Tiirkc;-eye kazand1 rd1 . 1 23 . 1 9 1 9- 1 98 1 y 1 llan arasmda ya�ad 1 . On a l t t ya�mda Dariilbedayi "de oynamaya ba�lad1. istanbul �eh i r Tiyatrolan'nm en bej!eni len isimlerinden oldu. Sinemaya gec;.ti . Tiirk sinemasmm ilk kadm y1ldm ve film yonetmenidir. Hayata gozlerini yoksulluk ic;inde yumdu.

Osman Balctgil II Yqil Miirekkep

Az once masalarma ugrayan bir mil letvek il inden alm1§lard1 haberi . <;ok cam s1kt ld 1 Sabahatt in' in. Ogrenird i yemekten sonra neler oldugunu .

Cahide Sonku'ya "Duvara astlmas1 i<;in kaleme ald1gm1z yaz1 dt§mda ne yap1yorsunuz Ankara'da Cahide Hamm?" dedi .

Ankara'ya turne i<;in geldiklerin i ogrend i . Birka9 gun i<;inde oynamaya ba§layacaklard i .

"Al iye ve Fi l iz ' i ahr mutlaka gel irim" dedi . Yemek boyunca, aklmda hep yuz bin rakam1 doland1

Sabahatt in' in.

* * *

7 Agustos tarihli gazeteler, ger<;egi tum a<;1khg1yla yazdtlar. 6 Agustos Pazartes i gunu, saat 08. l S 'te, ABO ordusuna air ag1r

bombard 1man uyaklan Japonya'nm H iro§ima kentini bombalam1§lard 1 .

Bu kez onceki bombard 1manlardan farkh olarak, Uranyum- 235 tipi bir bomba kullanmt§tl Amerikan ordusu.

Bombanm adm1 da dalga ge<;er gibi Little Boy, yani Kuc;i..ik Oglan koymu§lard 1 .

Uzmanlar, Amerikan ordusunun Japonya'da kulland1gmm bir atom bombast oldugunu soyluyorlard 1 .

Y1 l sonuna kadar 1 40.000 ki§inin hayaum kaybetmesine yol ayacak deh§et verici bir bombayd 1 bu.

Gazetelere gore , Amerikahlar onceden Japonlarm ya§ama bi9imlerini goz lemi§, sokakta en �'Ok bulunduklan saati hedeflemi§lerd i .

- 2 7 3-


0\: gi.in sonra 9 Agustos 1 945 gi.ini.i saat 1 1 .02'de bu defa Pli.it�:myum-239 tipi bir atom bombast Nagazaki kentine attld 1 . Bu bomba, Fat Man ($i§ko Adam) adm1 ta§tyordu ve 240.000 ni.ifuslu kentte ilk anda 74.000 insanm oli.imi.ine yol a\:ffit§t t .

"Lanet olsun ! " d iye soylendi Sabahatt in. ikinci Di.inya Sava§t 'nm bitmesinden sonra, bir Japan direni§i

kalmt§tl si.iren, onu da boylece yok etmi§ti ABO. "Tamam da, yi.iz binlerce gi.inahs1z insant oldi.irerek bir sava§t

b it irmi§ olmak ne demek ? Tarih bunu bi.iyi.ik, ama <;ok bi.iyi.ik bir insanhk SU\:U olarak kayda ge�cek" diye di.i§i.indi.i Sabahattin.

J aponya'nm ikinci Di.inya Sava§t boyunca ABD'ye hi\: mi hi\: rahat vermedigi bir ger�kti . Arna yoksul, qaresiz halkmm bu §ekilde cezalandmlmas1 , kabul edilebi l i r bir durum degild i .

K1zm1§t t . Hem de <;ok k tzmt§tl Sabahatt in. Di.inya yi.izi.inde si.iri.ip giden bu ti.ir haks1zhklara, nereden gelirse

gelsin mudaka dur denilmesi gerekiyordu.

* * *

Di.inya degi§ ip, Ti.irkiye degi§en di.inya i\:inde pozisyonunu yeniden ahrken, Sabahattin i.ilkenin gidi§atma aktif olarak mi.idahale etmenin derdine di.i§ti.i .

Bunu en iyi yapacag1 yer ise mudaka bir gazete ya da dergi olurdu.

Tum yaym pol it ikasm1 bel irleyebi lecegi , en azmdan kendine yakm di.i§i.incelerden insanlarla tartt§arak karar verebilecegi si.irel i bir yaym \:tkartmahyd1 .

\:e§idi temaslarda bulunmaya ba§lad 1 yazar.

- 2 74 -


Once, Esat Adi l 1 24 ve birkai; arkada§tyla konu§tu . Onlar da ttpkt kendi gibi di.i§i.ini.iyor, bir gazete 9kart 1 lmasma

steak bak1yorlard 1 . Paras1 yoktu Sabahattin' in . Arkada§t Mustafa Seyit Suti.iven'e

durumu ai;n. Suti.iven bar<; olarak yirrni be§ bin l ira sermaye vermeyi kabul ett i .

Esat Ad i l ve Vedat Baykurt da gereken miktarlarda para bulunca, gazetenin ii;er ig i , ismi ve d izayn i i.izerine konu§maya ba§lad t lar.

Di.i§i.ince it ibariyle birbirinden <;ok uzaklarda bulunmad1klan ii;in prensipler i.izerinde <;ok vakit kaybetmedi ler.

i leric i , ezilenlerden yana, demokrasiyi savunacak bir gazete 91kartacaklard 1 .

En bi.iyi.ik tart t§ma gazetenin isminde 91kt1 . Esat Adi l ve Vedat Baykurt daha <;ok "Ulak" ve "Sava§" gibi

isimleri savunurken, Sabahattin "Ban§", "Demokrat", "Hi.irriyet" gibi is imleri i leri si.iriiyordu.

Arkada§lan tam "Demokrat"1 kabul ederken, Sabahattin bu kez de "Yeni Di.inya"y1 si.irdi.i i leri . Sonunda istedigi oldu.

Gazete ii;in bir de logo di.i§i.ini.ilmi.i§, ismin altma, ba§ta Ti.irki ye'ninki olmak i.izere, tum i.ilkelerin bayraklarmm konulmasmda karara vanlmt§tt

* * *

Humma!t bir <;alt§madan sonra, i lk say1 el lerine ge<;riginde, hepsi de beyninden vurulmu§ gibi oldu.

1 24 . Esat Ad i l Mustecaplioj\lu 1 904- 1 958 y1 llar1 arasmda ya�ad1 . Hukuk e�i t imi gi:irdu . <;:ok parc i l i ya�ama ger,.ild i�inde Turkiye Sosyalist Part isi 'ni kurdu.

- 2 7 5 -


Bayraklarm yeri degi§mi§, en ba§a SSCB'ninki konulmu§tu ! Sabahattin hop oturuyor hop kalktyor, "Kim yaptL bunu ?" d iye

soruyor ama bir cevap alam1yordu. Kimse bi lmiyordu bu degi§ ikligi kimin, neden yapt1gmi. "Yahu" d iyordu Sabahattin. "ic;:imizde bir provokator var. An

la§t lmayacak bir §ey var mi bunda ?" Ne kadar tartl§salar da olan olmu§, gazetenin ilk say 1s1

Ti.irkiye'nin her tarafma bu bir;imiyle dag1lm1§t l . Beklendigi gibi , ortahk ayaga kalkt t !

- 2 76-

Altmt§

Tek sorun Yeni Dunya'nm ilk say1smm logosunda, birinin bayraklann yerini degi§t irmesi degildi ku§kusuz.

ikinci Oi.inya Sava§t sona erip, ma Ti.irkiye'nin yerinin tam olarak belirlenmesine gel ince, 1rkc;1 Turanc1 ve yobaz kesimler, i§i gi.ici.i b1raktp anti-Sovyet propagandas1 yapmaya ba§lam1§lard 1 .

Hepsi de aym ag1zdan, ulkenin yerinin ABD'nin yam oldugunu soyli.iyordu.

Hatta toplumu etkileyebilmek ic;in, Sovyetler Birligi 'nin Ti.irkiye'nin dogusundan toprak isted igini bile d il lendirmi§lerdi .

Bi.iti.in bunlardan, uc;an ku§tan bi le haberi olan Mi l l i $ef' in haberinin olmad1gm1 kimse soyleyemezd i .

Aslmda, onun izni olmadan memlekette tek bir ad 1m bi le at1lmad 1gmm, akl1 olan herkes farkmdayd 1 .

0 bir §eyin yap1lmasm1 isterse, fts1lt1 gazetesi derhal yayma girer, durumdan vazife c;ikartanlar yollara koyulurdu . Yine oyle oldu.

iyi saatte olsunlar birilerinin kulagma bu kez de Tan'm c;anma ot t1kanmas1 gerektigini f1s 1 ldam1§ , kiyamet kopmu§tU .

Turkiye i le SSCB'nin dost olmas1 gerektigini telaffuz eden bir tane gi.inli.ik gazete vard1 : Tan.

* * *

Turanc1 ve i slamc1 c;ok say1da i.in iversite ogrenc is i , Yeni Dunya heni.iz sadece dart say1 c;1km1§ken, 4 Aral ik 1 945 gi.ini.i


i stanbul Oniversites i 'nin oni.inde topland 1 ve Cagaloglu'na dogru yi.iri.iyi.i§e ge<;t i .

Hedef belliyd i : Tan gazetesi ve matbaas1 . Gazete binasmm onunde toplanan gi.iruh, yonetim binasm1 ve

matbaay1 ti.imi.iyle tahrip edip, her §eyi yagmalad1 . Tan'm matbaasmda bas1lan Yeni Dunya gazetes i de bu saldm

dan nasibini ald 1 , yay1mlanamaz hale geld i . Hmm alamayan sald1rganlar Beyoglu'na da <;1kt 1 , sol kitap ve

dergileri saran ABC ve Berrak ki tabevlerini "Allah Allah ! " "Komi.inistlere oli.im ! " nidalanyla yakip y1kt 1 .

Yeni Dunya gazetesi ile G�ler dergisinin bi.irolan da saldmya ugrayan bu binadayd1 ve onlar da y1kimdan kendilerini kurtaramad1 .

Tan'm basi l 1p tahrip edi lmesi her yerde, ozell ikle de SSCB'de yanki buldu.

Sovyetler Birl igi bu konuda Mil l i �ef ve tek parti huki.imetini su<;lad1 . Daha da otesine gidip, her §eyin tertipleyicisi ve faili olarak niteledi . Bir de nota verdi .

i stenen olmu§ , CHP'ye soldan muhalefet eden herkes s ind ir i lmi§t i .

Tan baskmma katt lanlar arasmda sonradan i.ilkenin kaderinde rol oynayacak pek c;ok ilginc; isim vard 1 . Si.ileyman Demirel , Necmettin Erbakan, i lhan Sel<;uk, Ali ihsan Gogi.i§ bunlardan sadece bazilanyd 1 .

* * *

Sabahattin Al i korkuyla, goni.il kmkl ig1yla izlemi§ti olup b i tenleri .

Bi.iyi.ik umutlarla ba§lad1g1 gazete yaymc1l tg1 , bi.iyi.ik bir felaketle sona ermi§t i .

- 2 78-


Sadece Tan gazetesi degil , Yeni Dunya da yaym hayatmdan si l inip aulmt§ , sald1rganlarm kt lma dokunulmamt§tl .

Her zaman oldugu gibi , k1§ktruc1 l tk sU1;lamas1yla Sertellere yeniden mahkeme yollan gori.indi.i.

"Lanet olsun ! " d iye di.i§i.ini.iyordu Sabahattin ve avaz1 91kug1 kadar "Bu ne adaletsizl ikti boyle ! " d iye hayktrmak istiyordu.

* * *

Araltk aymm ortalarma dogru , Sabahattin postacmm el inde bir zarf gori.ince, anlad1 kimden geld igini .

Naz1m yazmt§tl yine. Heyecan i<;inde a�1 gen9 yazar zarfi. Ve ustasmm §iiriyle bulu§tu. 6 Araltk tarihl iyd i § i ir i . Bel l i ki bu kez , Tan ve Yeni Dunya gazetelerinin yak1l tp y1ktl

mas1yla i lgi l i yazmt§tl §air.

"Onlar umidin du�mamdir sevgilim Akarsuyun Meyve �agznda agacm Serpilip geli�en hayatm du�mam . <;unku alum vurdu damgasm1 almlanna : �uruyen di� , dokulen et-bir daha geri donmemek uzere y1k1l1p gidecekler. Ve elbette ki sevgilim , elhe t Do�acaktrr elini kolunu sallaya sallaya Do�acaktrr en �anl1 elbisesiyle : i��i tulumuyla bu giizelim memlekette hurriyet . "

-2 79-


Sevindi , �k sevindi Sabahattin . Bir kere daha, tam da ya§ama sevincini , var alma istegini kay

betmek i.izereyken, arkasma dikilmi§ti , koca bir dev gibi Naz1m. Yeniden i.imit vermi§, ya§ama sevinci a§1lam1§tl sevgili agabeyi,

Sabahattin'e. "Sevgil im dedigine gore . . . " d iye di.i§i.indi.i Sabahattin. "Belli ki

P iraye'ye yazm1§ Naz1m bu § i i r i . " Arna i.izerine 6 Aral ik tarihini koyduguna ve 4 Aral tk'ta da

Tan ve Yeni Dunya hedef almd 1gma gore, §airi harekete gec;irenin ne oldugu da ac;1k sec;ik ortadayd 1 .

- 280·

Altrnt§ Bir

Olan olmu§, gazete <;ikarma maceras1 hie; de tahmin ve arzu edilmeyen b ic;imde sona ermi§ti .

Sabahattin, bore; olarak ald1g1 sermayeyi kurtarmanm pe§ine dii§tii.

Oteki ortaklarmdan para olarak hic;bir §ey c;1kmayacagm1 anlaymca, masa, daktilo makinesi gibi demirba§tan bir k1smm1 almak ic;in harekete gec;ri .

Kendine avukat olarak Mehmet Al i Cimcoz'u 1 1 5 sec;ri . Bu arada ic;ini biraz olsun rahadatan bir gel i§me olmu§, gazetenin

logosundaki SSCB bayragmm neden en ba§a geldigi anla§tlmt§tl. Ressam biitiin bayraklan c;izip SSCB bayragm1 unutunca en ba§ta

bulunan bo§luga orak c;ekic;l i kml bayrag1 konduruvenni§ti i§te. Yani aralarmda provokator filan degil, yapttg1 kiic;iik bir yanlt§la,

ba§larm1 biiyiik belaya sokan bir ressam vard 1 , o kadar. Biitiin bu olup biteni , tum ayrmt1 lanyla Hasan Ali Yiicel'e

yazd 1g1 bir mektupla anlattl Sabahattin Al i . Devlet memuru oldugu ic;in, biri lerine hesap vermesi gerekti

gini dii§iinmii§tii.

* * *

1 2 5 . Naz1m H ikmet'i v e Sahahattin Al i 'yi savunan iinlii avukat.


Dedik ya, belalar asla b irer birer gelmez diye . . . Sevdigi , destekled igi , begendigi yazardan gelen mektubu oku

yunca, ic;i ac1d1 Hasan Al i Yucel ' in . Ne yaz1k ki el inden bir §ey gelmezdi . Sabahattin'den gelen mektubu oniindeki sumenin altma koydu

ve unutmaya karar verdi maarif veki l i . <;unkii, Yeni Danya seriiveni , Hasan Ali Yucel ' in ba§a 91kama

yacag1 kadar biiyiik ses getirmi§t i . Deneyimli devlet adam1 , Sabahattin Ali 'nin isminin iizerinin

devletin biitiin kademelerinde, kalm bir kalemle c;izildigini gayet iyi bi l iyordu.

Ba§bakan $ukrii Saracoglu'nun sempatik buldugu, biraz da bu nedenle, memuriyet mesleginde aslmda kimseye nasip olmayacak kadar ho§ goriilen Sabahattin Ali'nin ipinin �kilme zamam gelmi§t i .

Ne Yucel ne de Saracoglu bu karan tek ba§ma almi§tl . Onlann da tepes inde , ciissesi kuc;uk ama etkisi buyiik mu bu

yiik bir Mill i $ef vard 1 . Esasen o da , sempatik bulmu§tu Sabahattin'i . 0 da kendi yon

temleriyle, y 1 l larca korumu§ kollamt§tl onu. Buna kar§tl tk gene; yazar, ac;mad1k i§ birakmamt§tl ba§lanna. Geriye doniip, N ihal Ats1z'la ya§anan tats1zhga bakild1gmda

kimin kaymld1g1 ortadaydt . Saracoglu, kendine AtSIZ tarafmdan yaz1lan ac;1k mektuplan

ve soma meydana gelen geli§meleri goziiniin oniine getirdiginde, bu seriiven esnasmda desteklediginin daha c;ok Sabahattin Ali oldugunu goniil rahatl 1g1yla soyleyebi l ird i .

Ostelik diinyanm dengeleri degi§ip Turkiye rotasm1 ABO ve Bau'ya dogru c;izerken, SSCB'den yana tav1rlanyla one 91kan gene; yazar Sabahattin Ali ic;in, Ba§bakanhk ve Mi l l i Egitim Bakanltg1 nezd inde yapt labi lecek hic;bir §ey kalmamt§t l .

- 282 -


Daha b irka<; gun once iscanbul'da meydana gelen SSCB aleyhcan olaylar tazel igini ve hassasiyetini korurken, hi.iki.imet ve devletin oteki mekanizmalan, Sabahattin'e hi<;bir §ey olmamt§ gibi davranamazd1 .

* * *

Fi l lerin tep i§t igi b i r di.inyada ya§antyordu ve bu di.inyada Sabahattin tek bir <;im degi lse de bir <;imenlik par<;as1yd1 o kadar.

Tabiattyla, ezilebi l ird i . 1 1 Araltk l 945 'te "vekalet emrine" almd1 gen<; yazar. i§siz kalmt§t l . Bel l i ki bir sure soma paras1z da kalacakt t . Yetmiyormu§ g ib i , Yeni Danya i<;in ald1g1 yirmi be§ b i n l ira

borcu da odemesi gerekiyordu. Evl i ve c;xx:uklu olmanm, yalmz bir kovboy olmaktan alabild igine

farklt oldugunu herkes bil ir. Ev kiras 1 , c;ocugun slit paras1 ertelenebilecek ihtiya<;lar degildir. Bir yolunu bulup, yeniden para kazamr hale gelmek zorundayd1

Sabahattin. Doluya koydu almad 1 , bo§a koydu dolmad 1 .

- 283 -

Altm1§ iki

Sabahattin, art1k Ankara'nm en azmdan kendi i<;in <;al t§maya mi.isait bir §ehir olmad1gmm farkmdayd1 .

istanbul'a gidip i§ aramasmm dogru olacagm1 di.i§i.indi.i. Pek c;ok arkada§t , dostu, yakmhk duydugu insan vard 1 istanbul'da.

Ankara'da di.inya kadar insanla temas kurmu§tU. Yi.izde yi.iz emindi , kend ine bundan boyle, meslegi olan olan ogretmenligi yapmmayacaklard 1 .

Bu durumda, ag1rhgm1 yazmaya vermekten ha§ka yolu kalmamt§tl. Aynca yazmay1 seviyordu da. Bu yolla i.i lkesine, insanlara h izmet ettigini di.i§i.ini.iyor, vazge<;

mesinin dogru olmayacagma inamyordu.

* * *

Aliye'yle oturup bir plan yapular. Okullann da tatil olmasm1 firsat bi l ip istanbul'a gidecek, bir

ay i<;in bir yer kiralayacak , eger mi.imki.in olabil irse kendi burada kalmaya devam edecek ve Al iye Fil iz ' i a l ip okul i<;in Ankara'ya donecekt i .

<;ok vakit kaybetmeden istanbul'un yolunu tuttu Ali ailes i . <;engelkoy'de bir yalmm iki odasm1 kiralad 1 lar. Sabahattin masa ba§t <;ah§malarmdan fosat bulduk<;a minik

kmyla yi.izi.iyor, ki.irek <;ekiyor, balik tutuyordu.

Osman Balcigil II Ye�il M iirekkep

Filiz <;ck mutluydu. Babas1yla §ahane zaman ge9iriyordu. Mutlu tat i l gi.inleri i;abuk ge9t i , Al iye ve Fi l iz Ankara'ya

dondi.iler.

* * *

Sabahattin, temas kurdugu birkai;: k i§iden para alabi lecegini h issetti . Alacag1 paralan birle§tirince, yeterince sermaye 91kacak gibi gori.ini.iyordu.

i§in bir ba§ka boyutu daha vard 1 . Si.ireli yaym bir ki§ i l ik degil , ekip i§iydi .

Roman, §i ir, oyki.i gibi, b i r masaya oturup tek ba§ma yilt§makla olmuyordu.

Bir ekip kurmas1 gerekiyordu.

* * *

Etraf1 bir kez de bu gozle kolayin ett i yazar. Konu§tugu arkada§larmdan birkac;i Aziz Nesin'in de bir projesi

oldugunu soyledi . Nesin de Esat Adil ' in kap1sm1 i;alm1§, tam da boyle b i r i§ ii;:in

para istemi§t i . Aziz Nesin'in adm1 bi l iyordu Sabahatt in. Ger�ek gazetesinde hem kb§e yazarltg1 yap 1yor hem de bu gaze

tenin sekreterligiyle ugra§1yordu Nesin. Derhal ziyaretine gitti ve ne yapmay1 planlad1gm1 , mi.imki.in

olabil irse, di.i§i.indi.igi.i i§i b irl ikte yap1p yapamayacaklanm sordu. Sevindi Aziz Nesin. 0 da uzun uzun, onceligi mizah olan bir dergi c;ikartmak iste

d igini anlattt .

- 285 -


Laf para meselesine geld i . Sabahattin'in cebinde bin l ira vard 1 . Aziz Nesin'in ise parast

yoktu . iki yazar bir anla�ma yapttlar. Eger 91kartacaklan dergi ayda yi.iz el l i l i radan az kar getirirse,

teknik bi.iti.in i�leri yi.iklenecegi ic;in bu paranm tamam1 Aziz ' in olacakt1 .

Bunun i.isti.inde gelecek her parayt ikiye boleceklerdi .

* * *

Meseleyi netle�tirmek i<;in bir kez daha bulu�tular. ikinci bulu�ma Tepeb�t'nda Cumhuriyet Gazinosu'nda yap1ld1 . Aziz Nesin dergiye isim olarak "Markopa�a"y 1 onerdi . Daha

once Ger�ek'te bu isimle bir ko�e yazm 1�, ismin tu ttugunu hissetmi�t i .

Kar�t c;1kmad1 Sabahattin . Ba�yazi lan Sabahattin'in yazmas1 , yaz1 i�leri mi.idi.irli.igi.i de dahil

olmak i.izere geriye kalan bi.iti.in yonetsel i�leri Aziz Nesin'in yapmasmda anla�t1 lar.

Derginin imtiyazm1 almak ic;in bir beyannameye ihtiyac;lan vard 1 . Bunun i<;in Bab1al i 'ye gitmeleri gerekiyordu.

* * *

Oc;unci.i bulu�maya, her ikisi de di.i�i.inmi.i� olarak gelmi�t i . Aziz Nesin, Sabahatt in' in hem sahip hem de yaym yonetmeni

olmasm1 daha dogru buluyordu. Yine anla�tt lar. Bu arada Sabahattin cebindeki bin l iray1 Aziz

Nesin'e verdi .

-286-


Masaya oturup bir sozle§me yazmayt di.i§i.inmedi ler bi le. ikisi de gerek gormed i bunu.

Aziz Nesin paray1 al tp <;al t§maya giri§ti . Babtal i 'de, izzeccin Han'da bir ofis kiralad 1 ve gori.i§meler yapmaya ba§lad1 .

Mustafa Uykusuz' la karikaci.ir yapmas1 ve <,.'e§ic l i i§lerde kendine yard1mc1 olmas1 ic;in anla§tl .

i§ler h1zlanm1§t l . Kag1 c , macbaa , dag1t 1m gibi konularda da anla§malar yapi ld 1 .

�imdi stra Markop�a'nm i<,.'eriginin hamlanmasmdayd1 .

* * *

Sabahaccin' in ic;i ic;ine s1gm1yordu. B i r degil b irden fazla ba§yaz1 yazmt§, hangisinin bas1 lmasmm daha iyi olacag1 i.izerine Aziz'le fikir ceacisinde bulunmu§tu.

Bu arada Aziz' in neler yazd1gm1 1 Uykusuz'un c;izdigi karikati.irleri de gordi.i.

ic;inden bir ses derginin cucacagm1 soyli.iyordu. Eger cucarsa, hayacmda onemli b i r eksiklik orcadan kalkmt§

olacaku. Hem para kazanacag1 hem de yaz1 yazacag1 bir i§in ozlemini

<,.'ekiyordu yazar. Oi.i§i.indi.igi.i gibi olursa, Ankara'ya gidip sevgi l i Aliye'siyle cam

km Fil iz ' i iscanbul'a getirecekc i .

- 287 -

E§i ve km aklma gel ince hemen masaya oturdu, ye§ il mi.irekkepl i dolmakalemini c;1kard1 ve gi.ini.in tarihini am:

" 1 3 Kas1m 1 946

Sevgili Aliye , i�ler Jena gitmiyor. Markopa�a 'y 1 belki on gilne kadar pkar

tabilecegiz . . . Tokatl1yan Oteli biraz tuzluca geliyor, onun i�in ucuz ve temiz bir pansiyon buldum , yarm oraya pkacagrm . . . Siz ne alemdesiniz? Canm1z1 s1kmaym , dostlara , sinemaya filan gidin . Filiz:' in mahut hadisesi ne oldu? . . . Uzun mektup yaz . Her ikinizi de gozlerinizden , yanaklanmzdan operim , sevgili kancrgrm . "

Zarf1 kapattrken cam km Fi l i z ' in i b i r kez daha di.i§i.indi.i Sabahatt in .

Fi l iz dokuz ya§mt tamamlamak i.izereyd i ve kendine soylenenleri tam olarak olmasa da anl tyordu .

Okulda birileri gi.izel kmna "komi.inistin km" demi§, minik Fil iz buna pek i.izi.ilmi.i§ti.i .

Tabi i ki komi.inistin ne demek oldugunu anlayacak ya§ta degild i , Sabahatt in' in biricik yavrusu.

"Anlasa i.izi.ilmez, tersine sevinirdi" d iye di.i§i.indi.i Sabahattin. Arna Fil iz' inin eve aglayarak gelmesi , annesine okulda ne

ler oldugunu i.izi.inti.i ic;inde anlatmas1 c_,uk canm1 yakmt§tl Sabahattin' in.


Bunun i.izerine oturrnu§, §U anda el inde tuttugu zarfm i<;indeki rnektubu yazrn1§t 1 .

Elinde zarf olrnak i.izere, Beyoglu Kuloglu Sokak Hayri Bey Apartrnam'nm kap1sm1 <;ekerek 91kt1 .

istanbul'daki yeni ikarnetgalu, Madam Anjel tarafmdan i§letilen bu pansiyondu §irndi l ik.

* * *

istanbul gi.inleri , bekarl1gm tadm1 9kartrnak a<;1smdan da iyi gelmi§ti Sabahattin'e.

Epeydir yalmz kalamam1§, §byle d iledigince, sabahlara kadar kurtlanm dokemerni§t i .

Hemen her gi.in dt§anya 91kmaya, arkada§lanyla bulu§maya, sohbetler koyultmaya ba§larnl§t l .

Ak§ami.istleri genell ikle Asmahmesc it Sokag1 'nm i.izerindeki Asrnahmescit Apartrnam'nm giri§ katmda bulunan El it Kahvesi'ne 1 26 gid iyordu.

Madam Brown tarafmdan i§letilen kahve, istanbul'da aydm <;evresinin bulu§rna noktalarmdan biriydi .

Burada rnutlaka yarenl ik edecek birilerini buluyor, ya onlarla ya da yalmz, eger mi.imki.inse Macar Orkestras1 'nm di.inya gi.izel i kemanc1sm1 dinlemeye gid iyordu.

Kadm, kemamyla oldugu kadar gi.izel l igiyle de dolduruyordu sahneyi .

Gozlerini alarn1yordu Sabahattin gi.izel kadmdan.

* * *

1 26. Bugiin aym yerde Cep Sanat Evi bulunuyor.

- 289-

Osman Balc1gil II Ye�il M urekkep

Ve sabah olunca, yeniden <;ah§maya koyuluyordu. Ankara i.izerine yazmak istiyorsa da bir ti.irli.i el i gitmiyordu. Gi.ini.i kurtarmak, i;1kacak olan dergi ii;in yaz1lar yazmak her

ti.irli.i <;ah§manm oni.ine ge<;mi§ti . 0 aralar ne i.izerine <;ah§t1gm1 soranlara "Ankara1y1 yazmak

istiyorum" diyordu ve mutlaka §oyle devam ediyordu ci.imlesine: "Bir di.izli.ige i;1kay1m da. Once §U Markop�a bir yoluna girsin.

Sonra s ira Ankara'ya gelecek." Ankara'y1 1 bi.irokrasiyi , devlet mekanizmasm1 §byle enine bo

yuna masaya yatmnak ve bu verimli konudan bir roman <;ikartmak istiyordu Sabahattin.

0 kadar <;ok gozlemi , ele§tirisi vard1 k i . . . Siranm Ankara'ya gelmes i ii;in, once Markop�a i;1kart 1lmah

ve tutturulmahyd 1 .

-290-

Altm1§ Dort

Bin bir zorlukla da olsa Markop�a'y1 okurlanyla bulu§turmaya yih§irken, Sabahattin' in kalbi her zamankinden daha c;ok c;arpar olmu§tu .

Begeni lecek miyd i dergi ? Kac; tane satacakt 1 ? K imler alacakt 1 ? Ne diyeceklerd i ?

Beyninde b in bir soruyla dola§Ir olmu§tU yazar. Ote yandan, hie; de kolay i§ degi ldi muhalif bir yaym c;1kartmak. Derginin basi lma i§i tamamland1ktan soma sorunlar bitmi§ ol-

muyor, neredeyse tam da o noktada mi.icadele yeniden ba§hyordu.

* * *

Tam da di.i§i.indi.ikleri gibi olmu§tu. Markop�a basilm1§ ama dagtt1mda bi.iyi.ik bir problem c;ikm1§tl . Aziz Nesin "Dag1t1c1 verdigi sozden dondi.i" deyince "Felaket ! "

diye di.i§i.indi.i Sabahattin. Neyse ki Aziz kolay tesl im olan bir adam degild i . Tersine, soz

li.igi.inde "yi lmak" kel imes i yoktu sanki . Sabahattin'i kar§ismda moral bozuklugu ic;inde ve soylenir bir

vaziyette bulunca, iki bin tane dergiyi kap1p sokaga c;1kt1 1 rast gel digi bi.iti.in bayi lere be§er onar b1rakt1 .

Eminoni.i'ne ula§tigmda, kucagmda daha di.inya kadar dergi vard1 .


i lk aklma geleni yaptl , "Markopa§a ! " d iye hayktrmaya ba§lad 1 . inamhr gibi degildi , dergi once yava§ yava§ ardmdan suratle

satt lmaya ba§lad1 . Sabahattin'e gore , Aziz inamlmaz1 ba§armt§t t . Son derece iptidai ko§ul larla, daha <;ok da Aziz'in c;abas1yla

dagmlmt§ olmasma ragmen, dergi iki gun i9inde tukendi . Sabahattin Al i ve Aziz Nesin b i r soruaki say1y1 altt binin lizerinde

basmaya karar verdi ler. Dag1t1c 1 lar durumdan haberdar olmu§, derginin yaz1hanesinin

onunde kuyruk olu§turmu§lardt . i9 i<;ine s1gm1yordu Sabahattin' in .

***

Markop�a her a<;1dan bir bomba tesiri yaratmt§t t . Hukumete muhalif olanlar dergiyi <;ok begenmi§, neredeyse

kapt§ffit§lard 1 . Hukumet yanhlan ise hop oturuyor hop kalk1yor, Sabahattin

ve Aziz' in § iddetle cezalandmlmas1 gerektigini soyluyorlard1 . ik i ortagm, ikinci saymm baskt adedi konusunda du§Onceleri

farkhyd1 . Aziz Nesin derginin bask1 say1smm al t t binden on be§ bine

91kart1 lmasm1 isterken, Sabahattin Ali on bin tane bas1lmasmda diretiyordu.

Paray1 bor9 olarak bulan Sabahattin'd i . Yanh§ bir hareket yaparak el indekinden avucundakinden olmak istemiyordu.

Buna kar§thk Aziz Nesin'in katk1s1 emekle sm1rl 1yd1 . Tamam ortaktt lar ama i§in ba§anh olmamas1 halinde batan kendi olacaktt .

Paray1 veren dudugu c;alar misal i , Sabahattin' in dedigi oldu.

- 292 -


Markop�a'nm ikinci say1s1 on bin bas 1 ld 1 . On b in derginin hepsi birka<; gun i<;inde ciikendi .

* * *

Markop�a almt§ ba§tnt gid iyordu. Hem muhalif <;evreler hem de ikcidar §a§kmhk i<;inde izl iyordu

Markop�a'nm yiiksel i§ ini . Sabahaccin, derginin ii<;iincii say1smm on be§ bin bast lmasm1

bu kez mmn kmn ecmeden kabul ecci . Ger<;ekten de inarn lmaz bir durum soz konusuydu. On be§ bin

dergi , daha piyasaya <;1kar <;ikmaz tiikenmi§t i . Dag1c1c1 "Daha fazla basm §unu" d iyordu. Markop�a'nm ii<;Uncii say1s 1 yirmi be§ b in adec bas t ld1 ve

dag 1 cdd 1 .

- 293-

Altmt§ Be§

Sabahattin istanbul'da ya§amaya ba§lamt§ ama kalb ini Ankara'da b1rakmt§tl .

Sevgi l i Al iye's i ve biricik Fil iz ' ini <;ok di.i§i.ini.iyor, her ftrsatta onlardan haber almaya <;a.lt§tyordu.

qinden gelen mektuplardan birinde , kmnm ate§lendigini ogrenince <;ok i.izi.ildi.i gurbetc;i Sabahattin.

Hemen kaleme kag1da sanld1 ve "C::ok tela§land1m. Pek merak ediyorum. Ne oldu ? Derhal mektup yaz" d iye seslendi Al iye's ine.

Ba§ka tembihleri de vard1 : Yay1mlamakta olduklan mecmuayla ilgi l i olarak Ankara'daki

arkada§lan ne di.i§i.ini.iyordu ? Ogrenmel i , kendine yazmal1yd 1 . Bu arada, hedef kitle olarak onlerine halki koyduklarma dik

kat c;ekiyordu Sabahattin. E§i c;evredeki lerle konu§urken, ozellikle de bunu goz oni.inde

bulundurmal iyd 1 . U la§mak istedikleri k i tle yi.iksek entelekti.ieller degil , halkm kendiydi .

Mektubunda biraz satl§ rakamlarmdan, i lerideki dergi lerle i l gi l i planlamalanndan da soz ett i ama dayanamay1p sozi.i yine Fil iz ' ine, biricik kmna get irdi .

"Fi l iz ' in hastaltg1 hakkmda tafsilat ver, kinin verirsen gi.inde i.ic; komprime veril i r" diye yazd 1 .

Bell i k i zihni ki.i<,-iik km ve biricik e§iyle alabildigine me§guldi.i. Bu arada, okumay1 sokmeye ba§lam1§ olan km i<;in de her

mektubunda birkac; sattr yazmaya ba§lamt§tl Sabahattin.

Osman Balcigil II Ye iii M urekkep

Ona yazd1g1 mekcuplara da carih koyuyordu. Yine oyle yapc 1 . Aglayarak "Sevgi l i Fil iz'cigim" ded i oncel ikle . . . "Hascaltgm1

pek merak eccim. Nas1 lsm ?" Heni.iz dokuz ya§tnda olan kmyla bi.iyi.ik bir insanla yazt§lT gibi

yazt§tyor, hi<; de bir <;ocuga davramr gibi davranm1yordu. Prensip hal ine gecirmi§ti bunu Sabahaccin.

Fil iz'e yazd 1g1 mekcubun aluna ozenle "Baban S. Ali" yazd i . Mekcubunu zarfm i<;ine koydu ve poscanenin yolunu cuccu.

* * *

E§i ve kmm <;ok ozled iginde, mekcuplann kendini cesel l i edemedigi durumlarda, derhal Ankara'nm yolunu cucuyordu.

Bir crene aclad1g1 gibi solugu yuvasmda al 1yor1 e§ini ve kmm bagrma bastp opi.iyor, kokluyordu.

Biraz cacil gibi gordi.igi.i boylesi zamanlarda, <;izgil i pijamalanm bazen oglene kadar i.isti.inden 91karm1yor, bir tanecik Fil iz'iyle §akala§tyor, oynuyor, birl ikce evlerinin penceresinden sokag1 seyred iyor, ge len ge<;en i.izerine lafl1yorlard1 .

Ankara'daysa eger, Sabahaccin bu kez iscanbul'a yaz1yor, yap1 l mas1 ve yap1 lmamasm1 istedigi i§leri ard 1 ardma s1ral 1yordu.

Yazd1g1 mekcuplardan birinde kancann copunu biraz ka91rmt§ olsa gerek, ag1r bir cevap ald1 Aziz Nesin'den.

<;ok uzun yazmt§tl Aziz kend ine . Ozellikle de "Oinle beni" d iye ba§lad1g1 boli.imde, rahacs1zl1gm1

§oyle ifade etmi§ti orcag1 :

.295 .


"Bana gonderdigin ilk mektubunda, Aziz diye b�lryor ve arka arkaya yedi madde s1ralryor, bu maddelerde de oyle nasihatler ediyordun ki , sanki benim Markop�a ile hi�bir alakam yokmu� da , senin �Ii bir memurunmu�um gibi . i�e b�lad1fim1z gtlnden beri , aym jes t . Bunu ap4a kon�alrm ki her tilrlu isim , imza , kolay �ohret ve gtlnluk ihtiraslardan ari olarak , bu neviden -dikkat e t , bu neviden- ya emir, ya tavsiye yan nasihat yollu sozler ve yaz1lar camm1 s1kmaktad1r. "

Aziz Nesin'in rnektubu bu rninval i.izere , soyleyecegini soyler bir bic;irnde �ma kopri.ileri de atrnayan bir i.islupta si.iriip gid iyordu.

Anla§ilan geriye, i§inin ba§ma donrnesi farz olrnu§tU Sabahattin'in.

Bagrma ta§ basacak, kmni ve e§ini opi.ip koklayarak yen iden istanbul'un yolunu tutacakt1 .

* * *

Sabahattin ve Aziz kar§l kar§tya oturup ik i rnedeni insan ve aydm olarak, aralanndaki sorunlan kolayl tkla halletti ler.

Lafla kaybedecek zarnanlan yoktu. \:1kart1 lacak bir dergi daha onlan bekl iyordu.

Sau§ say1s1 yi.ikseldikc;:e, tesiri de aruyordu Markop�a'nm. Bu da rnalurn c;:evrelerin canm1 z iyadesiyle s1kiyordu .

- 296-

Altm1� Alti

Ti.irkiye'nin siyasi durumu bir hayl i kan§1kt1 . Markop�a, alayc 1 i.islubuyla insanlan gi.ildi.irmeye , di.i§i.indi.ir-

meye devam ediyor, tabiat1yla b irilerini de fena halde ktzdmyordu. <;ok iyi bir damar yakalamt§tl iki ortak. Bu arada hi<; de ho§ olmayan gel i§meler oluyordu. Sabahattin'in iki yaz1sma dava a<;1 ld1g1 1 27 ogrenilmi§, gelecek-

teki sayilarda da bu ti.ir davalarm devam edecegi be Iii olmu§tu. Derginin dordi.inci.i say1smm bas1m1 tehlikeye girmi§t i . Tan

Macbaas1 'nm sahipleri, tes isleri daha once de yak 1ltp y1k1 ld 1g1 i<;in, geric ilerin baskmma ugramaktan fena halde korkmaya ba§lam1§lard 1 . Bir sabah dost<;a "Bizden bu kadar, kend imizi di.i§iinmek zorunday1z" dediler.

<;aresiz bir §eki lde oteki matbaalan ara§ttran iki ortak, ne hikmetse bi.iti.in matbaalardan olumsuz cevap ald 1 .

Hakkmda her yerde, ya c;ok olumlu ya da c;ok olumsuz ar'na mutlaka konu§ulan Sabahattin Ali ve Aziz Nesin' in Marko�a'sm1, i§siz matbaalar bi le basmaya yana§miyordu.

Sabahattin ve Aziz, sokaklara as1 lan afi§lerin, goriinmeyen bircak1m eller tarafmdan anmda y1mltp yok ed i lmesinden de bi.iyi.ik i.izi.inti.i duyuyordu.

1 2 7 . Marlwpaja'da yay 1mlanan "Topunuzun Kokune Kibrit Suyu" nedeniyle Cemi l Barlas'm a<;t1�1 davada Sabahanin Al i li<; ay hapis cezasma <;arptmld 1 . "Bi l iyor musunuz ?" ba�l 1k l i yaz1 neden iyle de Fal ih R1fk1 Atay da, Sabahanin A l i 'ye dava a<,-111 1�, yazar bu nedenle de dorc ay hapis cezasma c,arpunlm1�u.

Omum Babgil II Ye�il Murekkep

Tum ya§ananlara kar§thk, ne olursa olsun duramaz, hatca duraklayamazlard1 bi le .

* * *

Derginin bas1mma ve dagmmma dair cad1 kazanlan kaynayadursun , siyasi §Ubeye mensup sivi l pol isler de hep pe§indeyd i Sabahatt in' in.

Arahks1z takip edil iyordu. Nereye gitse, pe§inde birileri mutlaka oluyordu.

Aslmda, kamksamt§tl durumu Sabahattin. Takip edildigi gi.inlerden birinde, arkada§t N iyaz i Ag1mash'yla

istanbul'da Ti.inel'de bulu§tu. <;okda meydandagori.inmemek i<;in "Gala ta Mevlevihanesi 'nin

onunde beklerim" demi§ti telefonda. 6vle de yapt1 . Once d t§artdan, b inay1 tetkik etti . Tarihi ci.imle kap1smdan

ka<; y1 lmda yap1lm1§ oldugunu an lama ya �h§tt . " l SOO'ler olmah" diye di.i§i.indi.i. Mevlevihanenin iskender Pa§a'nm istegi i.izerine yap1ld1g1 �lmmt§tl kulagma bir yerlerden. Oyleyse tahmini dogru olmahyd1 . Laf1 nereden duymu§ oldugunu hattrlayamaymca "Belki de bir yerde okudum" d iye di.i§i.indi.i .

�ahane bir yap1yd1 Galata Mevlev ihanesi . 1 925 'te bi.iti.in tekke ve zaviyelerle b irl ikte kapat1 lm1§t1 . 0 tarihten bu yana , semahanesi okul olarak kullamhyordu. Birka<; ay once mi.ize olmak i.izere Maarif Vekaleti 'ne devred i ld igini duymu§tu .

Sabahattin, ugra§ thrsa yapmm <;ok gi.izel bir mi.ize olabilecegini di.i§i.ini.irken, N iyazi "Bu ne tarih merakt boyle ?" diyerek smma dokundu.

irkildi . Arkada§tnt kar§tsmda gori.ince sevindi . "Korktum azizim" dedi ileride bir adam1 i§aret ederek.

-298-

Osman Balcigil II Yciil Miirekkep

"Durmadan izleniyorum N iyaz i ! " iki dost kucakla§t tlar ve hasret gidermek ic;in birl ikte kahve

ic;meye karar verdi ler. Taksim ist ikamet inde yurumeye gec;ince, Sabahattin

"Lebon'da m1 otural tm yoksa Mark iz'de mi ?" d iye sordu. " ikisi de olur" ded i N iyaz i . Biraz yuriiyup Lebon'da oturdular. Sabahattin bir sure mevsimleri gosteren duvar suslemelerini

inceled ikten soma "B1ktim N iyazi" dedi , kend ilerinden hemen soma kahveye giren adamt i§aret ederek. "Nefes ald1rm1yorlar. Daha ge�n gun, Sadri miydi neydi ad 1 bir emniyet mudurii var, onu arad1m. 'Benim gibi bir adamm pe§ine boyles ine aptal bir hafiye takt lmaz. Bu aytp yani , bana hakaret sayt l t r. Benim az c;ok bir kariyerim var, akl t ba§mda bir insamm, biraz daha kendini bildirmeden izleyecek bir pol is takm' dedim."

Uzun boylu muhabbet ett i Sabahatt in ve Niyazi bu konuda. Yazar c;ok dertl iyd i .

"Neler yap1yorum bi l iyor musun Niyaz i ? Korkman Pasaj 1 var ya hani , ust kap1smdan girip oteki tarafmdan c;1k1yorum. Ko§arak ko§eyi donup, yolu §a§ trttyorum. Soma c;1ktyorum kar§tsma §a§kmltkla etrafa bakman pol is in, nanik yaptyorum."

N iyazi korktu arkada§t adma ve "Yapma Sabahattin" dedi . "Bunlan k1zd 1rmanm yaran yok."

Kahveleri gel ince, keyfi de yerine geldi Sabahattin'in. Aym mekam payla§ttg1 s ivi l pol is i unuttu. Arkada§tyla laflamaya giri§t i .

Bir ara "Bu mernleketten gitmeyi du§unuyorum N iyazi" ded i Sabahattin.

Fransa'ya gitmek ic;in pasaport ba§vurusunda bulunmu§tu . "Bakaltm" ded i . "Alabi l irsem pasaportu, basar giderim." 0 tarihlerde, c iddiyetle du§unmeye ba§lamt§tl Turkiye'den

gitmeyi Sabahattin.

-299-

Altmt§ Yedi

Rasih Nuri i leri 1 28 N i§anta§t'ndaki evinin kap1sm1 a<;mt§tl Sabahattin'e, tam da pol isle ko§e kapmaca oynad1g1 bu gunlerde .

Yeni adresi , Emlak Caddesi Kamelya Apartmani olmu§tu . insanlarm kendinden uzak durmaya <;alt§t1g1, gorduklerinde

yol lanni degi§tird igi , mimli Sabahattin Ali 'y i saklamanm, bir namus borcu oldugunu dl.i§linmli§tli gene; Rasih.

Sabahatt in, mumkun oldugunca sokaga c;1kmamaya r;alt§tyor, c;ikacaksa da karanl1k saatleri tercih ediyordu.

Eve donerken etrafm1 c;ok iyi kontrol ediyor, pol isleri atlatmak ic;in bin bir numara yap1yor ve i leri 'nin evine oyle ula§tyordu.

Evde kapal t gec;irdigi zamanlan , derginin c;1kacak say1sma yaz1 lar yazarak ve Sir�a Ko�k uzerinde <;ali§arak degerlend iriyordu yazar.

* * *

Bir de tabi i , Rasih'le doyumsuz sohbetler yap1yordu Sabahattin. Kendinden on lie; ya§ kuc;liktu gene; adam. Sadece yirmi aln

ya§mdayd1 .

1 28. 1 920-20 1 4 y1l lan arasmda y�ad1 . TKP, TSEKP, TiP, TBKP, SBP gibi parti lerde yihw Mil l i Demokracik Devrim Dernegi'nin kuruculanndan. istanbul i�i Birl i!!i 'nin gene! ba�kanltgm1 yapu . 1 97 3 y 1 lmda kurulan gizli Haziran Hareketi 6rgutunun bir numarah san1!!1 olarak yarg1land 1 . i leri 'nin Atarurk ve Komunivn - KurculWi Savai1 Stratejisi bimli kitabmm yam sira katk1da bulundugu birc;ok <;ah�ma var.


Arna derya gibiydi Rasih. Ozell ikle sol, sosyalizm, komiinizm gibi konulan onunla tartt§maktan biiyiik keyif altyordu Sabahattin.

Gem; Rasih'le konu§malarmda, Sabahattin'in orgutlu c;ali§maya miisait olmayan ki§ i l igi derhal 91kiyordu ortaya.

Hem Rasih hissediyordu bunu hem de bizzat kendi . Rasih ne kadar d is ipl inl i , sapma kadar b ir orgiit adam1ysa, Sa

bahattin o kadar ba§ma buyruk bir macerac1yd 1 . Belki Marksist l iteratiirii, o zamanm iiflediginde mangalda kul

b1rakmayan en okumu§ dokumu§ Marksistlerinden daha iyi bi l i yordu ama ki§i l igi orgiit disiplinine h i<; mi hi<; uygun degild i .

Birisi ya da birilerinin onderl iginde kendini yak etmek, tum benl igini bir davaya adamak aklmm alabilecegi bir i§ degildi Sabahattin' in.

insanlan bir araya getirip bir amaca dogru sevk etmenin de kend ine gore olmad1gm1 gayet iyi bi l iyordu.

Ne yoneti lebil ir ne de yonetebi l irdi Sabahattin. Yalmz bir sosyalistti , o kadar! Rasih'in ki§isel h1rslardan armmt§, bir anlamda davaya adan

mt§ orgiit adam1 niteligini c;ok begeniyorsa da boylesine ulvi bir gorevin kendine gore olmad1gm1, iistel ik §apka 91kartarak teslim ediyordu Sabahattin.

* * *

Esasen, onun bu halini etrafmdaki herkes, biitiin arkada§lan, dostlan, meslekta§lan y1 llard1r bi l iyordu.

Bir dolu gizli ve a<;tk sosyalist, komiinist orgiitlenme oluyordu etrafmda ama o doniip bakm1yordu bile.

- 30 1 -


Bu orgi.itler, c;:ogunlukla arkada§lan tarafmdan kuruluyor, kapatthyor, birle§me karan alm1yor ama Sabahattin bunlardan hi\'birini tmm1yordu bile .

Ne Sabahattin bu ti.ir kurulu§lara yakla§tyor ne de arkada§lan Sabahattin'i birlikte �h§maya uygun bir isim olarak di.i§i.ini.iyordu.

Ah bir de s iyasi polis anlayabi lseydi , Sabahattin'in bu benzersiz ozel l igini !

N e i.ilkeyi yonetmekte olanlar ne de onlarm muhalefeti dizginlemek i\'in sokaga sald1g1 siyasi §Ube, bir ti.irli.i kavrayam1yordu, ba§anl1 yazarm bu bir ayag1 i�ride oteki d t§anda alma hal ini .

* * *

Sabahatt in' in bir sanat0 ve aydm oldugu i\'in, dogal olarak kalbinin solda atttgm1 oldi.ir Allah anlam1yordu iktidardakiler.

Oysa, aydm olmanm geregiydi bu. Bir aydm, di.inyay1 ve i.ilkesini , her zaman iyi gormek isterd i .

Yap 1lmakta olan yanh§lan degi§tirmeye gi.ici.i yetmiyorsa, bu gorevini en azmdan ele§t irel yakla§arak ger�kle§tirird i .

iktidarm her yapt1gm1 onaylayanlara, ko§e ba§lanm tutmu§ erk sahiplerinin pe§inde dola§tp durmaksmn "Agamsm, pa§amsm" di yenlere aydm denilemezdi .

<;unki.i onlarm yapt1g1 en yumu§ak ifadeyle "iktidar yardak0hg1" say1hrd 1 .

Aydm ise tersine, yanh§lan ele§tirir ve yonetme erkini el inde bulunduranlara hep daha iyisin i , gi.izel ini tarif ederdi .

Sabahattin' in yapt1g1 da sadece ve sadece buydu. "Ne kurulu di.izeni y1kmak ne de yerine yeni bir altematif

koymak"tt n iyet i .

-302 -


0 sadece "Bayanlar baylar . . . " diyordu durmaksmn. "Bu yapmakta oldugunuz §ey var ya, o yanl t§. Dogrusu da bu."

Kimsenin anlamaya niyeti yoktu Sabahattin' i .

* * *

Rasih'le <;ok gi.izel gi.inler ger;iriyordu Sabahattin . iy i egitim almt§, iyi bir a i leden ge len bu gen<; adamla siyaset,

sanat gibi konularda derinlemesine konu§abi l iyor olmaktan bi.iyi.ik keyif duyuyordu yazar.

Tabi i ki hayat, Rasih'le sohbet ve yaz1lan i.izerine <;al i§maktan ibaret olamazd1 , Sabahattin gibi hayatl dolu dolu ya§amak isteyen biri i<;in.

Boylesi durumlarda kendini sokaga at 1yor, muhtelif gazinolara gidip kafasm1 dag1tmaya r;al1§1yor, bu arada tabi i k i polisle ko�e kapmaca oynamay1 surdi.iri.iyordu.

Her defasmda, pe§ine kimseyi takmadan donmeyi beceriyordu geriye Sabahattin.

Bu da siyasi §Ube pol islerini del i ediyordu.

- 303 -

Altm1§ Sekiz

S1r�a Ko�k'i.i, Rasih'in evinde gizlenirken bitirdi Sabahattin. Bir san zarfm ic;ine koydu , Remzi Kitabevi'ne i letmesi ricas1yla

gene; arkada§ma tesl im ett i . Sonra ba§lad1 beklemeye.

* * *

Aziz' in gayretiyle , gi.ic;bela da olsa b i r matbaa bulundu Markop�a ic;in .

Bu kez de bulunan bu yeni matbaaya mektuplar gelmeye , insanlar ugray1p matbaac1lara ayaklanni denk almalan soylenmeye ba§lad 1 .

Bi.iti.in tehditlere ragmen dergi basi ld 1 . Matbaanm riskini azaltmak ic;in, sayfalar c;abucak derginin ya

z1hanesine ta§md1 . Sayfalann kmm i§lemi 1 29 gerc;ekle§tiri lecekt i . Bu arada baski say1s1 yirm i be§ bine c;1kart1lm1§tl ve yap1 lacak

i§ hie; de kolay degildi . Dergi yaymevinde bayi lere ula§tmlmaya ham hale getir i l ir

ken, polisler basu yaymevini , Aziz Nesin' i ahp goti.irdi.iler. Hemen ardmdan, Sabahattin de Rasih Nuri i leri 'nin c;oktan

ac;1ga 91km1§ N i§anta§i'ndaki evinden almd1 .

1 29. Gazeteler v e dergiler ��ic l i btiytikltiklerde ka�1tlara ba�1 l i r. Ka�1tlarin uygun ulc;:ulerde

katlanmasma kmm deni l i r.


Gerc;ekle§en, tam anlam1yla bir ytld1rma operasyonuydu. ik i yazara sorgulan esnasmda sosyal ist, komi.inist olarak bil i

nen kim va�Ja hepsinin isimleri , kendileriyle baglanularmm §ekl i §emaili hakkmda sorular soruldu.

<;ok degil birka9 ay once i lerici Genc;lik Birligi 'nin <;ck say1 -da i.iyesi tutuklanmt§, dava a<;1lm1§, davanm bir numaral t sanig1 Mihri Bel l i de i9lerinde olmak i.izere y irmi sekiz i.iyeye hapis ve si.irgi.in cezas1 verilmi§t i .

Baski lara boyun egmiyordu Ti.irkiye'nin gen9ler i ve aydmlan. inadma, 1 946'nm ilk gi.inlerinden it ibaren, Turkiye Sosyal ist Partisi ve Ti.irkiye Sosyal ist Emek<;i ve Kaylo Partisi 130 yasal olarak faal iyet gostermeye ba§lad 1 .

iktidarm niyet i bel l iyd i . Bu iki partinin faaliyet gostermesine izin vermeyecekti . Bu nedenle de part ileri ve parti l i leri s tkt§ttrmaya ba§lam1§lard 1 .

Sabahattin ve Aziz' in ardmdan iki yi.ize yakm sosyalist tutukland 1, tartakland1 .

istanbu l Emniyet Mudi.irli.igi.i s iyasi otoritenin istegini yerine getirmi§, muhal ifleri bu kez de Markop�a'y1 bahane ederek gozaltma altp i§kenceden ge9irmi§t i .

* * *

Aslma bakthrsa, o malar Amerika Birle§ik Devletleri 'nde ne oluyorsa, Turkiye'de de aynis1 oluyordu.

1 940' 1 t y1llarda ABD'de, t 1pk1 Ti.irkiye'de oldugu gibi, aydmlara kar§ I bi.iyi.ik bir y 1 ld 1rma faaliyeti hokum si.iri.iyordu.

1 30. Her i k i parti de 1 6 Aral tk l 946'da kapat i ld i . Yi.inet ic i leri hapse at t ldi .

-305-


Olkede ya§ayan entelektuellerin hemen hepsi , komi.inist alma ihtimaline kar§l izleniyordu.

Sol e�i l iml i oldu�undan emin olunan, ulkenin pol i t ikalanna yakmhk duymayanlar i9in ise sistematik bir baski pol i t ikas 1 uygulamyordu .

ABO senatori.i Joseph McCarthy'nin teorisi olan "ikinci Kml Tehl ike"ye 1 3 1 gore, ikt idara yakmlik gostermeyen, mil l iyet9i olmayan herkese potansiyel komi.inist, dolay1s1yla SSCB'nin ajani gozuyle bakihyordu.

Bell i ki Turkiye, ABD'nin ayak izlerini takip ediyor, orada ne yap 1hyorsa1 burada kopyasm1 ger�kle§t iriyordu.

Dunyanm her yerinde aydmlar, o donemde McCarthy'c i l ikten \:Ok �kecekti .

Bu yolla SSCB iyice di.i§manla§tmlacak, bu ulke ve benzerlerine kar§t "Ye§i l Ku§ak Projesi" 1 1 2 olarak adlandmlan, i<;ine Turkiye'yi de alan bir savunma ham kurulacaku .

* * *

Sabahattin Ali ve Aziz Nesin sorgudan 91kt1ktan sonra bir araya gelip, kald1klan yerden devam etmeye karar verdi ler.

Bu arada Aziz Nesin istanbul Emniyet Muduri.i Ahmet Demir'e kendine i§kence yapt1�1 i9in dava da a9tt .

1 3 l . ABD'de " i l k Kml Tehl ike" ( iitek i ad 1 Kml Panik'tirl Rusya'da gerc;:ekle�en 1 9 1 7

Ekim Devrimi Uzerine 1 9 1 9- 1 920 y1 l lan arasmda ya�and1 . 0 donemde ulkede yi.iz e l l i bin $01 ej!i l iml i muhalif vard1 ve bunlarm aln bini tutuklamp hapse at1ld1. "ikinci Kml Tehl i ke" i se 1 947- 1 95 7 y 1 l lan arasmda hukum sUrdU. Oteki ad1 McCartyhism'dir. 1 32 . Soj!uk Sava� y 1 l lannda, ABD'nin hamlad1j!1 , SSCB'yi gUneyden c,-embere almaya h izmet eden projedir. islam ulkelerinin ABD'nin kontmlUne girmesini kolayla�nran bu proje, TUrkiye ac;1smdan ilk sonucunu 1 2 Eylul 1 980 darbesi olarak verdi . Proje i lerleyen y1 l larda "TUrk- islam Sentezi'', " l l 1ml i islam" gibi isimler alarak bugUne kadar geld i .

- lOli-


Markop�a'nm yeni say1s1 hamlanmaya ba§lanirken, Ahmet Demir'in derginin en onemli yaz1 9izi konusu olacag1 bell i olmu§tu. Markop�a, istanbul emniyet mi..idi..iriini..in i..izerine oynamak konusunda kar::.J1 bir davrant§ i9ine gird i .

Dergi amk, Ti..irkiye Bi..iyi.ik Mil let Mecl is i 'nde bi le laf1 edi len bir yaym hal ini almt§t t .

Cerni! Sa i t Barlas 1 1 1 ki.irsi.iden "Markop�a'nm koki.i d 1§andad1r ! " d iye bas bas bagmyor, mi lletveki l lerini Sabahattin Ali ve Aziz Nesin aleyhinde davrant§a ge<;meye �gmyordu.

Markop�a'nm yazarlan cevaps1z b1rakmadt !ar Barlas' 1 . Dergi , "Bi.iti.in arkada§lan bakan oldugu halde Bay Barias ola

mad 1 . Yaygaray1 bunun i9in kopamyor" tarzmda yaz1 larla , adeta yangma koriikle gitt i .

Bell i ki sava§ iy ice ktz 1§acakt1 . . . Markop�a i le Barias arasmda ba§layan kavgaya, Ti.irkiye'nin

ti..im gazeteleri tekme yumruk dald1 lar. Tabi i k i hepsi , Barlas'tan yana tav1r koydu, yazd 1 , 9izd i , yaym

yap t i . Fec i de bir d i ! kullaniyordu gazeteler, s iyasal iktidardan yana

tav1r ahrken. Donemin anh §anh yazarlan, bir ti.irli.i ele§t iri smirlan i9inde

kalam1yor, Markop�a'ya, Sabahattin'e ve Aziz'e, agza almmayacak ki..ifur ve iftiralarla saldmyorlard 1 .

Sabahattin Al i ve Aziz Nesin, bu yazarlardan bir ktsmm1, sonu9 alamayacaklarmdan emin olduklan halde, mahkemeye verd iler.

1 33 . 1 905- 1 964 y1l lan arasmda ya�ad 1 . Hukuk<;-u. mi l letveki l l iei ve bakanltk yapt l . Gazeteci Mehmec Barlas'm babas1d1r.

-307-

Altm1§ Dokuz

Bu kavga gi.iriilti.i arasmda Markop�a'nm takl itleri de piyasay1 doldurmaya ba§lad 1 . Markop�a satttgma gore , kend ilerinin basacaklan dergi lerin de sacacagm1 zannetmi§ti baz1 uyamklar.

Alay , Lala P�a, Mazete , Bekri Mustafa bunlardan baz1 lanyd1 . Hepsi de birka9 say1 0kt1ktan sonra yaym hayatmdan �kildi .

Marko�a gelenegi bozmuyor, her say1sm1 daha fazla bas1yordu . Bash rakam1 altmt§ bini bulmu§tu. Boyle olunca, Turkiye'nin en c;ok satan muhalif yaym orgam hal ine gelmi§ti.

Bu arada polis de yaymc1 larmm pe§i s1ra dola§tp, dergiyi basan matbaalan denetim altma altyor, sahiplerini s1ktl tyordu.

Dergiyi basan matbaac1lar o kadar korkutuluyordu ki , bir kez basan bir daha katiyetle basm1yordu.

Sabahattin ve Aziz' in cepleri para gormi.i§ti.i. ikisi de Ti.irkiye'nin en c;ok okunan yazan olmu§lard t . Buna kar§t l tk rahat ve huzurlan kalmamt§tt . ik i arkada§, korku i9inde ya§tyor ama di.i§i.ince ve davram§la

rmdan taviz vermiyorlard t . <;unki.i, her §apkalanm onlerine koyup di.i§i.indi.iklerinde, soy

ledikleri sozlerde ve muhalefet edi§ b i?mlerinde en ufak bir yanl t§l tk olmad1g1 kanaatine vanyorlard 1 .

* * *

1 94 7'nin kt§ ! ve bahan , bir ba§ka deyi§le §ubat, mart, nisan ve may1s aylan c;ok zorlu aylar oldu.


Once §Ubatta "Ali Baba ve Kirk Harami ler: Oivanhanede Bir Roportaj " ba§hkh yaz1da TBMM'ye ve Bakanlar Kurulu'na hakarette bulunuldugu iddias1yla dava ac;1 ld 1 .

Sonra, derginin kapablma kararma kar§m, yaymc1lar "ellerine bir teblig� '" ula§mad 1g1 gerekc;esiyle" dergiyi iki say1 daha yay1mlaymca, bir dava daha ac;1ld 1 .

Hemen ardmdan, Markop�a s1ktyonetim tarafmdan kapat 1 ld 1 . Yerine Malump�a devreye sokuldu. Dergi Markop�a yayma

ba§layana kadar be§ say1 bas1 ld 1 . 1 34

* * *

Sabahattin ve Aziz, Malump�a'y1 birl ikte yay1mlad1klan Orhan Erkip'le ba§lan derde g irince, 1 947 May1s'mda dergiyi Merhump�a ad1yla yay 1mlamaya ba§ladilar.

Bu kez de, "Hasan Ali-Kenan Doner Komedisi" ba§hkh yaz1 nedeniyle N ihal Ats1z'm ht§mma ugrad1 lar ve dergi s1k1yonetim tarafmdan bir kez daha kapat1 ld 1 .

Derken Cemil Sait Barlas'm ac;t1g1 dava sonuc;land1 . Sabahattin, Sultanahmet Cezaevi 'ni boylad1 .

Onun hapse girmesi derginin ti.imi.iyle ortadan kalkmas1 anlamma gelmiyordu. Aziz Nesin d1§andayd 1 ve yaymc1hga devam edecekti .

ik i ortak ve herkes de bi l iyordu ki, c;ok part i l i rej ime gec;i lmi§ olmasma ragmen, CHP Turkiye'yi sanki memlekette tek parti

1 34 . Malumpa!ja'nm i lk he� say1sm1 , Sabahattin Al i ve Az i z Nesin ' in kontroliinde Orhan Erk ip yay1mlad 1 . Marlwpa!ja beraat edince Erkip Malum�a'y1 yay1mlamay1 durdurmad1 . Ali ve Nesin'in istememesine kar�m Malumpa!ja ?kt1 . Yetmiyormu� g ib i , Erkip, asliyla tam ters ist ikamette yaym yapmak iizere bir de MarlwfJ<l!ja basmaya ba�lad 1 .

-309-


varmt§ gibi yi:inetiyordu . 1 J'i Ya bu part in in pol i t ikalarm1 destekleyecek ya da susacaktm1z .

Arna iki kafadann susmaya pek niyeti yoktu.

* * *

Aydm, Kanya, Sinop, Sultanahmet ve §imdi de Oski.idar Pa§akap1s1 Hapishanesi 'nde i:imi.ir ti.iketiyordu Sabahattin.

Fena halde i.izi.ili.iyordu bu duruma. Kirk ya§ml doldurmu§, iki de ay almt§t l .

Bu kez hapse girdiginde, sa<;lan b i r anda bembeyaz oldu. Gi.izel km heni.iz on ya§ml si.iriiyordu. Fi l iz ' inden, Aliye'sinden ayn olmak, onlara gi:iz kulak olama

mak canm1 fena halde s1k1yordu Sabahatt in'in. Her §eye ragmen <;ah§maya ara vermeye niyeti yoktu . Durma

dan yaz1yor, bu arada bas1 lmasm1 bekledigi Sirfa Ko�k'i.in halihamdaki durumunu merak ed iyordu.

Bir i:iyki.i kitab1yd1 tamamlam1§ oldugu ve Sabahattin bu kitabmm da c;ok ses getireceginden emindi .

Sirfa Ko�k'te birka<; uyamgm bir yerle§imde yi:inetimi nas1 l ele ge<;ird iklerini , sonra insanlann varhklarm1 nas1 l ti.iketip b itirdiklerini anlatmt§t l .

Tabi i k i halkm dayanmasmm b i r smm vardt . Sonunda aklm1 ba§ma almt§tl yerle§imde ya§ayanlar ve uyamklann m<;a ki:i§ki.ini.i yerle bir etmi§lerd i .

i§te bu kitap, §U malarda okurlarla bulu§mak i.izere olmal iyd t .

* * *

1 3 5 . Ocak 1 946'da kurulan v e o yil yapilan sec;:imlerde azmlikca kalan Demokrac Part i , 1 4 May1s I 950'de, yirmi yedi y 1 l suren eek parti donemini sona erd i rdi .

-3 1 0-

Osman Balc1gil II Yc�il Murekkep

Sabahattin Ali , S1r�a Ko�k i.izerinde 93-h§maya ba§larken Tan Matbaas1 baskm1 gen;ekle§mi§t i .

Geriye gitt i yazar . . . Olaylar ger�kle§irken Ankara'dayd 1 . Duyar duymaz istanbu l'a

ko§mU§, <;ok deger verdigi Sertel a i les ini z iyaret etmi§t i . "Bizi b1 .<1.k da sen ne yap1yorsun onu soyle ?" demi§ti e l l i ya§mt

o y1l geride b1rakm1§ olan Sabiha Hamm. Yigit kadmm, kendi durumlanm zerre kadar umursamayan ses tonu hala kulagmdayd1. Etki lenmi§t i , gormi.i§ ge\irmi§ kadmm bu davram§mdan Sabahattin.

Srr�a Ko�k i.izerinde 93-h§t1gm1 soylemi§t i , i§te tam da o zaman Sertellere.

Zekeriya Bey merak etmi§ti i.izerinde 93-h§t1g1 oyki.ini.in nas1 l bir §ey oldugunu.

0 da cebinden, trende i.izerinde 93-h§t1g1 S1r�a Ko�k'i.i i;1kartm1§ ve yazd1g1 kadanyla okumu§tu .

Okumasm1 si.irdi.iri.irken Sabiha Hamm epey kayg1lanm1§, ironik bir uyanda bulunmu§, kendi durumlanm ornek gostermi§t i .

Sabahattin de buna kar§ihk "Su testisi su yolunda kmhr" demi§ti.

* * *

"\:1ksm bakahm S1r�a Ko�k de gorelim k1 lacak m1 su testisi su yolunda ?" d iye di.i§i.indi.i hapis dammda yazar.

-3 1 1 ·

Yetmi§

Sabahattin hapis yattyorsa da Aziz Nesin dt§anda dergiyi <;tkartma faal iyetlerini siirdi.iriiyordu .

Mevcut matbaalarla i§i yiiriitemeyeceklerini anlamt§, dergiyi §apirograf1 16 adt verilen teknikle <;ogaltmaya karar vermi§ti .

Bu basit ve ucuz makineden bir tane aldt ve dergiyi basmaya koyuldu Aziz.

Durumdan Sabahattin' in haberi tabi i k i vard1 . Ne olacagm1, Aziz' in ba§anlt olup olamayacagmt <;ok merak ediyordu.

Aziz Nesin, ii<; gun gecel i giindi.izli.i <;alt§ttklarmda, ancak yirmi bin niishaya ula§abildiklerini haber verdi Sabahatt in'e.

0 say1y1 sadece istanbul'a dag1tmt§lard 1 . Dergi ayni giin tiikend i .

* * *

"Ba§ka bir yol bulmamtz farz oldu" deyip duruyordu Aziz. Biri d t§anda oteki i<;eride, iki ortak, kah dovii§erek kah sevi

§erek yazt§tyorlard t . Sabahattin ortagmdan gelen mektuplan merak i<;inde a<;tyor,

okuduklan genell ikle del iye donmesine yol a<;1yordu.

1 36. [}dkti loda, mumlu kaj!1da �erit kullanmadan yaz i lan yaz 1y 1 , ispirtolu c,.u�altma tekn i · j! iy le basan ve el le ,,:al i�t1r1 lan makine.


Aziz de Sabahattin'den gelen mekcuplara <;nk kmyordu. Orcagmm her defasmda kendine patron gibi davraniyor ve durmadan hesap soruyor olmasmdan a§m dercleniyor ve cevabi mekcuplarmda bunu fazlas1yla ifade ed iyordu .

Mektupla�malarmdaki en oneml i konulardan bir i de nas1 l b ir macbaa makinesine ihc iyai; duyduklan ve bu makineyi nas1 l ed inecekleri yd i .

iki kafadar, e l i yi.izii diizgiin bir matbaa makinesi ichal etmekten ba§ka i;arelerinin olmad1gm1 anlaymca, parasm1 odeyerek yurtd1-§tndan getirilmek i.izere bir makine sipari§i verdi ler.

Bu arada Markop�a bir kez daha kapat1lm1§, Aziz Nesin bir kez daha tutuklanmt§, mahkemeye 91kart 1 lm1§t l .

Durumu goren Sabahaccin ve Aziz' in dt§andaki arkada§lan , sorumluluk al ip dergiye el atmak i.izere kollan s1vad1 lar.

* * *

Haziran ayma gel inmi§, Sabahatt in' in hapislik giinlerinin sonuna yakla§1 lm1§t 1 .

Yazar haziran aymm ortalarmda e§ine gonderdigi b i r mektupta §unlan yazd 1 :

"Sevgili Aliye , Sana istanbul hapishanes inden 30 May1s tarihinde bir mek

tup gondermi�tim . Bu mektuba on gu.nden fazla bir mud.dee cevap alamaymca �ok merak e ttim ve Mehmet Ali Cimcoz vas1 tas1yla Erol'a telefon e ttirdim . S1hhatte oldu�nuzu , fakat mektubu almad1gm1v ogrendim . Acele mektup bekliyorum . Filiz' in karne vaziyetini , sizin halinizi anlatm . . . "

-3 1 3 -


Hapiste olrnak diinyanm en zor zanaatt olrnaltyd1 . Doluya koyuyor alrn1yor, bo§a koyuyor dolrnuyordu. Boylesi zarnanlarda ozele§tiri de yap1yordu. $u anda en olrnak

isterneyecegi yerdeyse, bu yazar Sabahattin' in eseri degil rniydi ? E§i ve c;ocugunu kendinden, kendini de onlardan rnahrurn et

rni§se bu Sabahattin Ali 'den ba§ka kirnin eseri olabi l irdi ?

* * *

Zihninde sorular, sorular dolaniyordu Sabahattin' in. Her soru bir d igerini tetikl iyor, kendini topyekun sorguya c;ek

rneye dogru siiriikluyordu. Acaba, §U anda hapishanede olrnasmm ne kadan halka duy

dugu sorurnluluktan kaynaklanrnt§tl ? Bir ba§ka §ekilde soracak olursa, acaba biraz da §an §Cihret istegi

olarnaz rn1yd1 onu hapishane ko§elerine iten? Orta ya§larma ula§ffil§ yazar, bu kez polisler tarafmdan yatml

rnarnt§, b izzat kendi kendini yattrrnt§tl sorgu rnasasma. Ot§andan bakanlar, rnesela rnil letveki l leri , polisler, .vargu;:lar

ve daha kirn varsa, hepsi de onun orgiitlii bir sosyal ist, korniinist oldugunu dii§iiniiyor olrnaltyd1 lar.

Arna degildi ! Etrafmdaki insanlarm biiyiik bir c;ogunlugu sosyal ist ve kornii

nist partilerin iiyeleriydi o kadar. Onlarla yiyor, ic;:iyor, ahbapltk ediyordu ve sonra herkes kendi

yoluna gidiyordu. Buna kar§t l tk herkesle, solcu olrnayanlarla da yiyip ic;:iyor, bir

arada oluyor, rnuhabbet koyultuyordu Sabahattin. Ne hikrnetse , bunu goren kirnse olrnuyordu ! Tarnarn, sol cenahtan arkada§larmm en azmdan biiyiik bir k1s-

-3 14 -


m1yla fikirleri uyu�uyordu uyu�masma ama Sabahattin z inhar bir orgi.ite mensup degild i .

Polis tarafmdan her sorguya almd1gmda, hep, hangi orgi.ite mensup oldugu, birlikte i� yapttg1 oteki solcularm isimleri oluyordu.

Yazd1klanyla da i lgileniyordu polisler, savc1 lar ve hakimler ama daha c;ok yazd1klarmm kim tarafmdan yazdmld1g1yla bozmu�lard 1 ak1llarm1 .

Hatta, laf1 dondi.iri.ip dolandmp SSCB'yle b i r baglant1smm olup olmad1gma getiriyorlard t .

Sabahattin gayet iy i farkmdayd1 siyasi pol isin ne di.i�i.indi.iguni.in. Onlarm kafasmda Moskova'yla temas1 olan bir orgi.it vard1 ve

Sabahattin de yi.izde yi.iz bu orgi.iti.in i.iyes i , hatta ba�kamydt . Ti.irkiye'deki tum komi.inistler, onun istekleri dogrultusunda hareket ediyordu.

Akl1 alm1yordu bunu Sabahattin' in.

* * *

!;iapkasm1 oni.ine koyup di.i�i.indi.igi.inde "Ben de olsam aynen onlar gibi di.i�i.ini.irdi.im" diyordu kendi kendine yazar.

Bir orgi.ite fi i len baglt degildi ama bu sadece , onun bir "disiplin insam" olmamasmdan kaynaklamyordu, o kadar.

Yoksa bu insanlarm bi.iyi.ik bir k1sm1yla aym �eki lde di.i�i.ini.iyor ve onlar gibi davramyordu.

Hatta onlann yapamad 1klanm da yap1yor, kitle lere ula�tyor, toplumu ikt idara kar�1 91kmaya <;:agmyordu .

Devlet, huki.imet, s iyasi polis a91smdan anla�tlmayan, bir ba�ka deyi�le zurnanm mt dedigi yer, tam da buras1 olmaltyd 1 .

* * *

- 3 1 5 -


Sabahattin'in bu hapisli�i , oteki lerden farkl t olarak kendini sorgulamasma yol a<;r:t.

Orta ya§l t yazar bu sorgulamanm devammt getirecek gibi gori.ini.iyordu.

Ote yandan hapis damma alt§ tktt . T1pk1 Aydm, Kanya, Sinop'ta oldugu gibi etraftakilerle sohbeti

hemen koyultmu§, gelecekte yazaca�1 hikayeler, romanlar ic;in kendine malzeme toplamaya ba§lamt§t t .

Bir nevi okuldu hapis damt Sabahattin ic;in. N ice insan ve hayat hikayesinden hareketle ne romanlar,

hikayeler, § i irler yazmt§tt hapis damlarmda. Yine oyle olmaltydt .

- 3 1 6-

Yetmi§ Bir

1 94 7 y 1 l i Ti.irkiye a<;ismdan siyasetin yeniden §eki l lenmeye ba§lad1g1 yt ld1 .

Bir y1 I once ocak aymda kurulmu§ olan Demokrat Part i , faaliyetlerin i , i.istel ik ayag1 yere basacak bi<;imde si.irdi.iri.iyordu.

ik i oneml i dayanag1 vard1 yeni part inin . i lkin devlet<;i l ikten vazge<;ip l iberal bir ekonomi tes is edecegini soyli.iyor, ikinci olarak da demokras iyi tum unsurlanyla yerle§t irecegini vaat ediyordu .

Oi.inyaya sosyalist perspektiften bakanlar, i<;lerinde Sabahattin de olmak i.izere , <;ok inandmc1 bulmuyorlard1 bu sozleri . Yine de bir gel i§me i§areti olarak degerlend iriyorlard 1 .

i§te tam da bu nedenle, aydmlar, Demokrat Parti 'yi aj andalanna d ikkatle izlenmesi gereken yeni bir siyasi olu§urrl olarak kaydettiler.

Ote yandan, halk da tevecci.ih gosteriyordu yeni kurulan partiye .

* * *

En <;ok da , CHP'nin a§m ted irgin olmaya ba§lamasmdan anla§ I l iyordu DP'nin mayasmm tuttugu .

Ozel l ikle 7 Ocak 1 94 7 'de yap 1lan ilk kurultaymda, Demokrat Part i , ekonomide iyi le§me, ozgi.irli.ik, demokrasiyi tesis gibi laflar ed ince , CHP tam anlam1yla ko§eye s1k1§ml§ oldu.


Ekonominin durumu gozle gori.ili.ir bir bii;imde koti.iydi.i. Ot§ odeme dengesi fena halde bozulmu§tU. Her zaman oldugu gibi basmm, yazarlarm, aydmlarm i.izerinde bi.iyi.ik baskt vard 1 .

Boyle olunca, l iberal b i r ekonomi ve ozgi.irli.ik vaad iyle meydana 9kan DP kurmaylan prim yap1yor, girrikleri her yerde bi.iyi.ik bir ilgi ve tevecci.ihle kar§1 lamyorlard 1 .

Hi.iki.imet 1 946 Eyli.il 'i.inde Ti.irk l irasmm degerini di.i§i.irmi.i§, bu da Demokrat Parti 'nin el ini iyice gi.i9lendirmi§t i .

1 94 7 'nin bi.iti;e goril§meleri s1rasmda, parlamenrodaki DP'l iler Ba§bakan Recep Peker' i fena halde ko§eye stkt§Urdt lar ve yetmiyormu§ gibi Meclis ' i terk etti ler.

* * *

Siyaset di.inyas1 h ii; olmad1g1 kadar kart§ffil§U . Oikeyi epeydir tek ba§ma yoneten CHP'nin konforu iyice bo

zulmu§tu. Mi l l i �ef, ipleri ele almak zorundayd1 . Demokrat Parti Gene! Ba§kani Celal Bayar i le Mil l i �ef inoni.i

arasmda bir gori.i§me trafigi ba§lad1 . Bu trafigin sonunda, inoni.i b i r ai;1klama yaymlad 1 . Cumhurba§kam bu ai;1klamasmda, siyasi partilerin Ti.irk de

mokrasisi ai;1smdan onemine vurgu yapu. Bu durumda, Ba§bakan Recep Peker'e gorevinden aynlmak

di.i§i.iyordu. 0 da oyle yapu. Yerine Hasan Saka sei;i ldi . Ti.irkiye'de yeni bir donem ba§lamak i.izereyd i .

* * *

- 3 1 8 -


Sabahactin hapishanede de olsa bi.iti.in bu gel i§rneleri yakmdan izl iyor, yaz 1 lann1 yazrnay1 si.irdi.iri.iyordu.

Kald1 k ' <;ok yakmda d t§anya �1kacak, hayata yeniden ba§layacakt1 .

Peki nas1l si.irdi.irecekti dt§andaki hayatm1 ? Her say1s1 olay olan ve olrnay1 da si.irdi.irecek gibi gori.inen

Markop�a seri.ivenini devarn ettirecek rniydi sozgel irni ? Ettirrneyecekse nas1l ya§ayacak, hayatmda ne ti.ir bir degi§ikl ik

yapacakn ? Fransa'ya gitrnek istedigini beyan ederek alrnaya �h§t1g1 pasa

porta "hayir" cevab1 gelrni§ti . Yurtdt§ma gitrnek de ihtirnal dt§mda kalrnt§tL

-3 1 9-

Yetmi§ iki

Gunler giinleri kovahyordu . . . Amk enikonu orta ya§h bir adamd1 Sabahattin Al i . Aynanm kar§tsma ge<;riginde, siitbeyaz sai;larma baktp "Ne

kadar k tsa siirede, ne kadar <;ok agardi lar" d iye dertleniyordu. Ote yandan, tanman bir yazard 1 ve di.inya tatl 1s1 bir ktz <;ocu

guna, <;ok sevgil i bir e§e sahipti . Kogu§ta her dakika, bunlan evir ip <;eviriyordu kafasmda. Cevabm1 arad1g1 sorular ve yapt1g1 durum degerlend irmeleri

yi.izi.inden, bazen aklm1 kac;1racak gibi oluyordu. Oysa, bu sorularm cevabm1 en iyi kendinin bi lmesi , goniil ra

hathg1yla cevapland1rabilmesi gerekiyordu. Pa§akap1s1 gi.inleri , orta ya§h yazara bir nevi kendini dinleme,

zihnini bir ba§ka ac;1dan zorlama imkam vermi§t i . 0 da bu imkam sonuna kadar kullamyordu.

* * *

Hayatm1 Pa§akap1s1 'na di.i§meden once ya§ad1g1 gibi ya§arsa, olacaklar belliyd i .

Yeniden hapis damma dii§ecekt i . Kesind i bu . Oysa , Sabahattin boylesi b i r durumla yi.iz yi.ize gelmeyi kat iyen

istemiyordu. Oyleyse ne yapmahyd1 !

Osman Balc1gil II Yeiil M urekkep

Kafast karrnakan§tktt . Hemen o ak§arn oturdu ve sevgi l i e§i Aliye'ye "Bir daha rnah

kernelik i§lere bumurnu sokrnak niyetinde degi l irn" d iye yazdt . Mahkerne koridorlannda ko§turrnak, rutubetl i , berbat kogu§

larda, ipten kaz1ktan kurtulrnu§ e§ktya gtiruhuyla orniir tiiketrnekten b1kmt§ usanrnt§tt .

* * *

Ya§arnaya dair dii§iinceleri degi§mekle birl ikte, ne hikmetse yazd1g1 yaz1lar bu niyette olduguna dair ipuc;lan verrniyordu.

1 947 Mayts'mda, Merhump�a'nm birinci say1smda, ba§tntn derd i N ihal Ats1z'a bula§ffit§tt yine.

Eger Nihal' i birazctk tamyorsa "Gene; Arkada§" ba§ltgm1 ta§tyan bu yazt yuzunden tekrar rnahkernelik olacaktt .

Yaz1smda, genc;lere donuk bir dolu ogut verd ikten soma "\:unku sen, buyiikluk del is i zevzeklerin, H i tler kakul lu kac;1klann oyuncagt olarnayacak kadar agirba§ l t sm" d iye yazrnt§t t Sabahatt in .

0 giinlerde , Hitler rnisali kakuluyle ortalarda dola§an, N ihal Atstz'dan ba§ka kirnse yoktu.

Kald1 ki "kakul" sozcugunu bile kullanrnasma hacet yoktu. "Hider rnisali" bi le dese, eger laf Sabahattin tarafmdan edi ldiyse kirnin anla§t lrnast gerekt igi a§ikard1 .

* * *

"Derv i§ in fikri neyse z ikri odur" derler arna Sabahatt in Al i , Pa§akap 1s 1 gunlerinde , b i r turlu bu laft dogrulayacak tarzda davranrntyordu .

Osman Balc1gil II Ye�il Murek"2p

Oii§iindi.igi.i gibi davranmay1 bir tiirlii beceremiyordu . Belas1z, kavgas1z, asude bir hayatm ozlemini �kmekle birlik

te, kalemi eline ald 1gmda nevri doni.iyor, aklma gelen laflara hic;bir tahdit koymuyor, belki de koyam1yordu.

16 May1s'ta hapse t1kt lm1§ ve daha aradan i.ic; gun gec;meden, Markop�a'nm yirmi ikinc i say1smda bu kez de Amerika Birle§ik Devletleri'nden yard1m almmasma kar§t c;1km1§t t .

"Amerikan mandac1 larmdan ba§ka herkesin aklma taktlan 'Bu yard1mm sonu nereye varacak ?' sorusuna neden ac;1k ve inandmc1 cevap veremediler ?" diyerek, yi.iksek perdeden hi.iki.imete sayd1rmt§tl .

- 3 2 2 -

Yetmi§ (J�

Kendi yatmayana, ba§kasmm yatt1g1 hapis cezas1 azmt§ gibi gortintir.

K1sa gibi gori.inmekle birlikte, Sabahattin ic;in ald1g1 dart ay ceza gei;mek bilmiyordu.

16 Mayts'ta hapsedi lmi§, iki hafta sonra e§ine bir mektup daha yazmt§t l . On gtin bekleyip de sevgi l i Al iye'sinden cevap gelmeyince, deliye donmi.i§ti.i Sabahatt in .

Derhal avukat t Mehmet Ali Cimcoz'u aramt§, Ankara'daki arkada§l Erol Gtiney'e telefon ettirmi§, Al iye i le Fil iz ' in sagltk ve afiyette olduklarmt ogrenince rahatlamt§tl .

Yeniden kaleme kag1da sanlmt§tl Sabahatt in, gelen gi.izel haber i.izerine .

Gonderip de e§ine u la§t tramad1g1 mektupta merak ettigi ne var ne yoksa, yeniden saytp dokti.i.

En i;ok da Fil iz ' in kamesini ve Aliye'n in gec;im durumunu merak ediyordu ve derhal bi lgi ist iyordu .

Hapishanenin kanallan tizerinden mektupla§masmda anza c;1kugm1 anlamt§tt .

Yazd1g1 mektupta Al iye'sinden, § imdi l ik kayd 1yla, mektuplan Mehmet Ali Cimcoz'un adresine gondermesini istedi .

Bir de gi.izel haber verd i mektubunda Sabahattin. Zekeriya Sertel "Al iye Hamm'la Fil iz gelsinler, onlara bizim evde bir oda vereyim. Sen c;1kmcaya kadar otursunlar ! " demi§ti .


Sevgil i e§ ine, kmyla birl ikce Zekeriya Bey' in evinde c;ok rahac edeceklerini , hapishaneyle evin arasmm c;ok yakm oldugunu, boylece s1k s1k ziyaretine gelebileceklerini de yazd 1 .

Birka<; e§yayla k itaphgmdan baz1 kitaplan da iscedi sevgi l i e§inin geleceginden emin olarak:

"Siz gelirken bana �unlan getirin : 1 - Pijama , eski sari ayakkab1lar, mayo , �am�ir. 2 - Su kitaplar : Bros : 'Der Pharao ' , Ehrenburg: 'Der Fall von Paris ' , S teinbeck: 'Die Fruchte des Zornes ' , Norah Lofts : 'Holle der Barmherzigkei t . " 1 37

Her zaman oldugu gibi k tzma da bir not yazd1 gozleri dolarak:

"Sevgili , bir tane Filiz ' im , Nas1lsm? Tabii sm1f1 pek iyi derecede ge�tin . Miisamereniz nasil oldu? Radyoya gidiyor musun? 1 38 Yakmda sizi istanbul'a bekliyorum . Moda'ya gelince s1k s1k bana da gelirsiniz . Bana mektup yaz . Binlerce defa gozlerinden , yanaklanndan operim . Baban Sabahattin Ali . "

* * *

Sabahaccin, hapis dammda ac1 lar ic;:inde ktvramyordu. Pa§akap1s1 'nda once tek ki§il ik bir hi.icreye kapat1 lm1§ , kim

seyle gori.i§mesine izin verilmemi§ ama sonra durumu degi§mi§, kogu§a almml§CL

137. Bros: Firavun, Ehrenburg: Paris D�erken, Sceinbeck: Gazap Ozam/.cri , Norah Lofts: Merhamec Cenneci

1 38 . Fil iz Al i , o y1l TRT Ankara Radyosu'nda Ay�e Abla'nm \:ocuk KulUbU'ne devarn ediyor, oyunlarda rol de al iyordu.

-324-


Bu arada Zekeriya Sertel ' in gonderdigi yatak yorgan gibi rnalzerneler de gelrni§, ac1 lan biraz diner gibi olrnu§tu.

Arkada§lan da z iyaretine geliyordu iinlii yazann. Va Nu1 39 ve e§i Muzehher, Nevin Akkaya, 1 40 Mehrnet Ali Aybar 1 4 1 s1kc;a gelen ziyaret<;ileri arasmdayd1 .

Ozel l ikle Nevin Hanirn'm ziyaret ettigi giinler keyfi yerine gel iyordu yazann.

Otuz ya§mda ve §aheser bir kadmd1 Nevin Akkaya. Her ya§tan erkegin, bir sam konu§abi lrnek ic;in hayatm1 feda edebilecegi kadar giizeld i .

Butiin gazete ve dergi lerin pe§inden ko§tugu y1 ldtzlann en ba§tnda gel iyordu, Sabahattin Ali 'nin bu giizel z iyaret<;is i .

1 938 y1 lmda, heniiz yirrni iki ya§mdayken t iyatroya ba§larnt§. Aynaroz Kadm'nda Nurbanu'yu canland1rrn1§tl . <;ok da ba§anl t olrnu§tu.

1940'ta Sehvet Kurbam ve 1 942'de Kiska11f i<;in <;ikrnI§tl sahneye. Nevin Hanirn'm ziyaretine gelecegi giinlerde, ozel olarak ha

z1rlan1yordu Sabahattin. Hapishane ko�ullannda da olsa, terterniz 91krnaya c;al t§tyordu giizel kadmm kaq1sma.

Nevin Hamm ve oteki dostlannm kendini yalmz b1rakrnarnas1, hiicreden 91kart 1 l tp kogu§a konulrnu§ olrnas1 iyi gelrni§ti Sabahattin'e.

1 39. Ya Nu, Vala Nurett in' in k isalt 1 lm1§1d1r. 1 90 1 - 1 967 y 1 l lan arasmda ya§affit§, gazeteci ve yazard1r. 1 40. Nevin Akkaya 1 9 1 9-20 1 5 y1 l lan arasmda ya§ad1. Tiyatrocu ve seslendirme sanat<;1s1yd 1 . istanbul ;Jehir Tiyatrolan, Ku<;tik Sahne, Kent Oyunculan'nda oynad1 . Tank Gurcan'la evlendikten sonra t iyatroyu b1rakt 1 . Be§ yuz c ivannda film seslendird i . 1 4 1 . Mehmet Al i Aybar 1 908- 1 995 y 1 l lan arasmda ya§ad 1 . Turkiye i§<;i Partisi 'nin eski lideri ve Sosyalist Devrim Part isi 'nin kurucu gene! ba§kaniyd 1 .

-3 2 5 -

Yetmi§ Dort

Sabahattin'in kogu§ arkada§larmdan biri meslegi berberlik olan Hasan Tural, d igeri h1rs1zltk sw;undan ordudan kovulmu§ Ali Ertekin'di .

Hasan, Bulgaristan go<;meniyd i . Birka<; y1l once bu kez de komiinizm propagandas1 yapt1g1 gerek<;esiyle gozalttna almmt§, 1 945 ' in sonunda ise karde§ini Bulgaristan'a ka91rd 1g1 i<;in bir bu<;uk y1l hapis cezasma <;arptmlmt§t l . Bu nedenle hapisteydi .

Ali , Yugoslav go<;meniydi . K1rklarel i 'nde iist <;avu§luk yaparken s i lah h1rs 1zltg1 yapmt§ ve dort ay ceza almt§tt . 1 946'da Bulgaristan'a ka<;mt§, soma fikrini degi§tirip Tiirkiye'ye geri donmeye <;alt§mt§, bu esnada yakalanmt§t t . $imdi de i§te bunun cezasm1 <;ekiyordu .

Yeni edindigi arkada§lan, Sabahattin' in uzun boylu dii§iinmesine yol a9t 1 .

* * *

Tahl iye giinii yakla§tyordu yakla§masma ama s1rada goriilecek bir davas t daha vardt Sabahattin'in.

Davanm sonucunun ne olacagma <lair ne kendinin ne de avukatmm bir fikri vard1 .

<;unkii davas1 hukuken degil s iyaseten goriilecekti . Oiinden bell iydi bu .

Osman Balcigil II Ye�il Murckkep

<;unki.i, hi.iki.imetin derdi gi.ici.i muhalefeti susturmakt1 . Bunun ic;in de, kendi gibi yaz1 yoluyla muhalefet edip halkm

di.i§i.incesini c;elme ihtimal i olanlan zindanlarda c;i.iri.itmeyi, c;1kar tek yol olarak gori.iyordu hi.iki.imeti ve devleti yonetenler.

Sabahattin'in i.izerine bir karabasan gibi c;Ciki.iyordu, c;1kt1ktan soma yeniden hapse girmek.

E§ine yazr.l1g1 mektupta bunu §Ciyle di le getirdi :

"Bi ldigin gibi ben biris ine Arnavut dedim diye iki aya daha mahkum oldum . Fakat bu davanm temyiz edilmesinden ii.midim var . Eger bundan da tasdik fikarsa hap1 yuttuk demektir, fii.nku o zaman Falih R1fk1 yuzunden yedigim ii.f ay da buna eklenir, eder be� ay . Yani benim flkmam da �ubat sonuna kalir. "

Mektubun bu noktasma gelince, Aliye'yi fazla i.izmemek ic;in aklma gelenleri degil de olmasm1 istediklerini yazmaya koyuldu.

"Fakat kurtulacagzm hakkmda umidim kuvvetlidir . Ne ise , aldirma! Sonu iyi olacak . Hem de fOk iy i olacagzna kanaatim var . . . Her ikinizin gozlerinden , yanaklannizdan , dudaklanmz, dan , gr.dilanmzdan milyonlarca def a operim sevgilim . "

* * *

Ya d t§anya c;1kar c;1kmaz yeniden hapse at1hrsa, ya beraat bek, lerken cezaya c;arptmhrsa ne yapard1 Sabahattin ?

Bir kez daha hapse girmeyi katiyen istemiyordu. Bir yolunu bulmah, yeniden hapse di.i§memeliydi . Bu di.i§i.incelerle kogu§ arkada§L Al i Ertekin ve Hasan Turan'la

muhabbeti iyice koyulttu.

-3 2 7 -


iki mahkum da sm1rdan ka<;ak olarak d 1pnya c;1kmanm c;ocuk oyuncag1 oldugunu , ondan sonrasmm ise hele kendi gibi me§hur biri ic;in c;ok kolay olacagm1 soyluyorlard 1 .

Kendileri yakalanm1§lard1 ama b iraz §anss1zl 1ktan, daha c;ok da salakhklarmdan olmu§tu bu .

Eger boyle bir istekte bulunursa, Sabahattin'e katiyen aym hatalan yapurmazlard1 .

* * *

Sabahattin, ozel l ikle de ba§mdan gec;enleri yan yana getirip du§i.indi.igi.inde, Ti.irkiye sm1rlan dahi l inde, gelecegini hie; mi hie; parlak gormi.iyordu.

Ne yapacakt1 yani ? Yazmaktan vaz m1 gec;ecekti ? Ogretmenlik de yapt1rmad1klanna gore, ai lesini nas 1 l gec;indi-

recekti eger yazmazsa ? Acaba ba§ka bir i§ tutabi l ir miydi ? Ne i§ yapabi l irdi ki ? i§te tam da boylesi c;6zi.imsi.izli.ik . anlannda, Al i ile Hasan'a

yakla§tyor, "Bir daha anlatm bakaltm §U Bulgaristan smmndan c;1kma i§ini" d iyordu.

"Herhalde . . . " dedi bir konu§malannda. "\:1kmca da gori.i§meye devam edecegiz ."

Berber Hasan "Beklerim agabey" dedi bi.iyi.ik bir sayg1yla. "Benim berber di.ikkamm Edimekap1 'da, dur sana adresini de yazay1m."

Hasan'm yazd1g1 adresi , dikkatle cebine yerle§tirdi Sabahattin. Ne olur, ne olmazd 1 .

-328-

Tahliye olmasma iki gun varken, Malump�a'nm 8 Eylul'de piyasaya <;1kan say1smda bir yaz1s1 yay1mland1 .

Bu kez biraz kalemine hakim olmaya �lt§arak yazmt§tt yaz1sm1. Ba§ltgm1 · 'Bir Gazete <;1kt1" olarak koydugu yaz1da, Saba

hattin Markop�a'nm oykusunu anlat1yordu. Markop�a ve Malump�a'nm adm1 vermeden, siyasi iktidarla yanda§larmm, gazeteyi <;1kartanlara yapt1g1 zulmu kaleme almi§tl ama bu kez a§ t n l tga ka<;mamt§t t .

Bundan boyle, yazacag1 yaz1lan son derece d ikkatli kaleme al maya karar vermi§ti Sabahattin. Son yaz1smdan anla§ilan buydu .

Bu yaz1s1 yay 1mland1ktan iki gun sonra, yani 1 0 Eylul'de, Mehmet Ali Cimcoz' la hap ishanenin kap1smda bulu§tu. Avukat1yken arkada§t olmu§tu Mehmet Al i .

Heni.iz kirkmda bile degildi ama sa<;fan ti.imuyle beyazlanmI§t l . Sanki dart ay degi l de kirk yi l yatmI§ gibi gorunuyordu o gun

hapishaneden i;1karken Sabahattin.

* * *

S1cakkanl t b i r adamd1 Mehmet Al i Cimcoz. Naz1m'm avukatl 1gm1 yaparken de sanki bir avukat gibi degil ,

arkada§ gibi davranmI§tl muvekki l ine.


Paranm pulun degil , adaletin gen;:ekle§mesinin derdindeydi . Naz1m'm davalarma da gird igi i<;:in, sempat i duyuyordu Saba-

hattin avukatt Mehmet Al i'ye. E§i Adalet ' i de 14 2 iyi taniyordu. Etrafta acayip dedikodular doni.iyordu bu 9ift i<;:in. S iyasal <;:ah§malanna illegal olarak devam eden <;:evrelerden,

Sabahattin' in kulagma, Cimcozlarm istihbarat ii;:in <;:ah§ttklanna <lair laflar gel iyordu.

Sabahattin bu laflan pek c iddiye alm1yordu. Mehmet Ali , i.inli.i Cimcoz ailesinin <;:ocuguydu. Modahyd1 . A ilesi , Kalam1§'m gozbebegi saytlan Kant Klarlix'in binas1m

satm alm1§, burada ya§am1§t1 . Sonra bu muhte§em binay1 y1ktmp yerine Cimcoz Apartman1'n1 yapttrm1§lard 1 .

Apartmanm yam ba§mdaki i.inli.i Rus kuli.ibi.i de ai lenin i§letmesiydi .

Aile kuli.ibi.i i§letmekten vazge9ince, her iki binay1 y 1kip Salah Apartman1'n1 in§a etmi§ti .

Ge<;:mi§lerinde, pa§azadeler olan bir ai leydi Cimcozlar ve ailenin en tanman bireylerinden Salah Cimcoz, istanbul mil letvekil i olarak halen parlamentoda gorev yap1yordu.

Boyle bir ai lenin <;:ocugu olan Mehmet Al i ve e§i Adalet neden istihbarat91 olsundu ?

Her ikisi de hal i vakti yerinde, i§ gi.i9 sah ibi , kalburi.isti.i insanlard 1 .

Ne Mehmet Ali 'nin ne de e§inin, kendi ya da Naz1m gibi insanlardan bilgi s 1zd 1rarak istihbarat te§kilatma verecegini hi<;: mi hi9 akh kesmiyordu Sabahattin' in.

1 42 . Adalet Cimcoz 1 9 1 0- 1 970 y 1 l lan arasmda ya�ad i . Brecht, Buchner, Kafka, Traven gibi yazarlardan i;:eviri ler yapt 1 . Sanat elqtiri leri yazd i . Galeri i�lett i . Turkiin !;ioray, Belgin Doruk , Muhterem Nur, Fatma Gi rik ve Filiz Akm'm dublaj lann i yapt 1 .

-330-


i lk duydugu andan itibaren, sa0fla bir dii§iince olarak degerlendirrni§ti Cimcozlarm istihbarat91 olmalarmi .

* * *

"Bize gidiyoruz" dedi Mehmet Al i , Sabahattin istihbarat91hk meselesine kafa yorarken.

i t iraz istemiyormu§ gibi konU§ffiU§tu avukati . Sabahattin "Peki o halde" dedi . Karanm vermi§ti . Mehmet Ali ya da Adalet'ten istihbarat91

filan olrnazd1 . Yol boyu "Ol:,alar ne yazar ?" diye dii§iindii yazar. K imseden saklayacagt hi9bir §ey yoktu ki ! Sahiden yoktu. Her §ey i , herkesin goziiniin oniinde yap1yordu. Hi9bir gizli or

giite iiye degildi . G izl i sakh ettigi tek kelirne bi le yoktu. Aklma geleni yaztyor, iistelik <;:ar§af <;:ar§af basarak ciirnle alernle payla§ l yordu dii§iincelerini .

Kendi a<;:tsmdan, Cirncoz ailesi istihbarat i<;:in <;:alt§ tyor olsa bile fark etrnezdi .

En c;x:ik biraz keturn davramverirdi onlann yanmdayken, o kadar.

* * *

Biiyiik b i r hiisni.ikabulle kar§ 1 lad1 Adalet Hamm da Sabahattin' i .

Odasmm yerini gosterdi . Banyo yaprnak isterse d iye havlu koyrnu§tu bir sandalyenin i.izerine , onlan i§aret etti .

Banyo yaprnak, dart ayhk hapislikten sonra i la9 gibi geldi Sabahattin'e.

-3 3 1 -


Koca bir yaz mevsimini dart duvann arasmda, ipten kaztktan kurtulmu§lann arasmda gec;irmi§ti yazar.

Arkada§lannm verdigi odanm perdesini araladt . istiklal Caddesi goriiniiyordu.

Dunya kadar insan ve otomobil b ir a§agt b ir yukan gidip geliyordu .

Tune! i le Taksim istikameti arasmda gidip gelen bunca insan, o Pa§akap1s 1'nda pinekleyip dururken acaba ne yapmt§lard 1 ?

Sabahattin "i§te boyle ar§mlaytp durdular bu muazzam caddeyi, ozgiirliigiin tadmt c;1kard1 lar" dedi kendi kendine.

Goziine kar§tsmdaki sinemanm afi§i i l i§t i . Oynamakta olan filmin ismi Senede Bir Gun'dii.

Filmin yonetmenligini, Adalet Cimcoz'un agabeyi Ferdi Tayfur yapmt§tt . Senaryoyu ihsan ipekc;i yazmt§t t .

Ba§rolleri Cahide Sonku, Siiavi Tedii , Gal ip Arcan payla§ffit§lard t .

"Cahide doktiirmii§tiir" d iye dii§iindii. G iyinip salona gec;ince Adalet'e "Agabeyinin filmi oynuyor

kar§tda" dedi ve ekledi : "Siz gormii§siiniizdiir ama bir ara beraber de gidel im mi ?"

0 bunlan soylerken Adalet " insana yap1 labi lecek en biiyiik i§kencenin onu ozgiirliigiinden mahrum b1rakmak oldugunu" dii§iiniiyordu.

"Tabi i ki g idel im" dedi derhal dii§iincelerinden stynlarak.

-332 -

Yetmi§ Alt1

Cimcoz ailesinin Sabahattin'e gosterdigi konukseverlik muhte§emdi .

Kahvaltt boyunca "Ne d iye arayacaksm ba§ka bir yer" dediler, ba§ka bir §ey demediler.

Parasmm pulunun olmad1gm1 bild ikleri ic;in olsa gerek, zor zahmet de olsa ikna etti ler Sabahattin'i kisa bir sure ic;in bile olsa evlerinde ya§amaya.

Sabahattin, Adalet ' in kendi ic;in di.izenledigi , rahathkla <;ah§abilecegi odaya iyice yerle§ti .

B ir di.inya ortak arkada§t vard1 zaten. Sabahattin hapisten <;iktt diye, birer iki§er ge<;mi§ olsuna geliyorlard1 .

* * *

Yaz sona erdi . Sonbahar ba§lad1 . Sabahattin hapisten c;1kmca eski arkada§lanm arad1 . Onlardan biri de, Almanya'ya okumaya giderken trende arkada§

oldugu Melahat'tt . Melahat ve yine arkada§t olan e§ i Mesut ' la Mada Deniz

Kuli.ibi.i'nde bulu§tu . Uzun uzun soyle§ip eski gi.inleri and1 lar. Bir ara Melahat "Sen aruk ya§l t oldun bu beyaz sac;larla" dedi .


Sabahattin gec;mi§e, Almanya giinlerine dondii. Ne giinler gec;irmi§lerdi Melahat' la . Uzun susmas1 yakt§tk almayacaktt .

"Aman onlara dokunma" dedi . "Benim en biiyiik siiksem bu beyaz sac;lanm."

Soma Mesut'a dondii ve "Deli ler gibi il.§tgtm Mesut" dedi . Melahat ne c;1kacak d iye kulak kes i ld i . Enikonu tedirgin

olmu§tU. Sabahattin "Bu kez kanma il.§ tgtm. Ona yeniden il.§tk oldum"

deyince rahatlad 1 . "Anla§tlan . . . " d iye dii§iindii Melahat . "Hapiste gec;en giinle

rinde , kansma olan a§kt depre§mi§ ."

* * *

Sabahattin, Melahat ve Mesut'la giizel saatler gec;ird ikten soma, vapura binmek ic;in Kad1koy'e yiiriidii.

Vapur yolculugu siiresince , Yiiksek Kaldmm't ttrmantrken ve istiklal Caddesi 'nde yiiriirken, iilkes inin, kendi de ic;lerinde olmak iizere , bir nesl i nastl harap ettigini dii§iindii.

Belk i Melahat ve Mesut gibi sessiz sedas tz bir kenarda oturmay1 sec;enlere pek bir §ey olmamt§t L ama kend i gibi iilkeleri ic;in ate§e at t lmaktan y1lmayanlara tam anlam1yla kabus ya§atffiL§t l bu iilke .

Geriye dogru dii§iindiigiinde , kendinden onceki nesillerin de a§ag1 yukan aynt "tats1z duyguyu" ya§ad1g1 geld i aklma.

Namik Kemal' lerle ba§layan, Birinci Me§rutiyet, ikinc i Me§rutiyet, Kurtulu§ Sava§ L , Cumhuriyet' in kurulu§u, ik inci Diinya Sava§ L ve §imdi de c;ok part i l i di:ineme gec;i§ arifesinde devam eden, okuma yazma bi len ve daha iyi bir ii lke ic;in inisiyatif al-

-334-

Osman Babgil II Ye�il Murekkcp

maya n iyet l i , kararh hemen bi.iti.in aydmlar, aym planyadan, aynt tornadan ge9irilmeye <;ah§ 1 lm1§t l .

"Daha ne kadar si.irecek bu boyle ?" diye dertlendi , erken ya§lanmt§ yazar.

Hatta, gelecek olan gitmekte olam aratacak gibi gori.ini.iyordu. 1 946'da kurulmu§ olan Demokrat Parti de soylemleriyle,

i leric i , yi.izi.i Bau'ya doni.ik, aydm olanlara kar§ I di.i§manl 1gma ba§lam1§tl i§te .

Ba§lang1c;ra ozgi.irli.ik<;i.i gibi gori.inen, bir ara kendileriyle yakmla§maya bile <;ah§an sozde demokratlar, bu davrant§lardan <;abucak vazgegni§, CHP'yle b irl ik olup, CHP'nin soluna vurmaya ba§lam1§lard 1 .

Ankara'dan Oil ve Tarih-Cografya Faki.iltesi 'nden gelen haberler tam da bu dogrultudayd1 .

Az once Melahat ve Mesut da aym minvalde konu§mu§lard1 . Can dostu Pertev Boratav, <;ok deger verdigi N iyazi Berkes ve

takdir ettigi Behice Boran gibi ogretim gorevl i lerinin enselerinde, durmaksmn boza pi§iri l iyordu.

DTCF'nin dekam Enver Ziya Karal l43 zehir zemberek bir rapor yazmI§tl M il l i Egit im Bakanhg1'na bu isimler i<;in.

Karal 'a gore , bu ii<; bi l im insam, Zekeriya Sertel ' in Goru�ler

is imli dergis ini yaz1lanyla desteklemeye karar vermi§lerdi ve bu da kabul edilebil ir bir durum degild i .

Tezgah ortadayd1 . Sozi.i edilen gen<; insanlara, yoktan var ett ikleri i.iniversiteyi b 1rakip gitmeleri i<;in eziyet ed il iyordu.

Ozgi.irli.ik, demokrasi gibi kavramlarm alum 9izerek 9ok parti l i doneme ge9ilmesine onayak olma sozi.i veren Demokrat Parti 'nin,

1 43 . 1 906- 1 982 y1l lan arasmda ya§ad 1 . Akadernisyen, tarih<;i. s iyaset<;i . Turk Tarih

Kururnu'nun ba�kanligm1 yapn. 1 96 1 Anayasas1 'rn hamlayan kurulun ba§karny<l 1 .

- 3 3 5 -

Osman Balcigil II Yc�il Murckkep

<;!ti i;1km1yordu bu ti.ir zorbahklara . Tersine destek oluyordu. Per§embenin gel i§ i , <;ar§ambadan bel l i olmu§tU.

"Vah benim gi.izel vatanim ! " dedi Sabahattin ad1mlarma h1z verirken.

* * *

0 ak§am Cimcozlarm evinde, Sabahatt in , Mehmet Al i ve Adalet gece boyu memleket in ve di.inyanm nereye gitt ig ini konu§tu lar.

U<;i.i de ayni fikirdeydi , Ti.irkiye adeta ABD'nin ki.i<;Uk bir modeli olmu§tu. Orada ne oluyorsa, burada da ayn1S1 ya§aniyordu.

Ti.irkiye'de de t1pb ABO' de oldugu gibi , insanlar di l lerine komi.inizmi pelesenk etmi§lerdi .

"Boyleyse eger . . . " diyordu Adalet. "Burada neler olacag1 da i.i<; a§ag1 be§ yukan belli oldu. "

Epeyd ir Robert Taylor, Elia Kazan, Bertolt Brecht, Paul Robson, Li l i Helmann gibi i.inli.i is imlerin, kurulan mahkemelerde, gizli tanikhk yasas1 uyannca yarg1land1gm1 okuyordu di§ basmdan Adalet Hamm ve kahroluyordu.

ABD'yi kas1p kavuran malum yasa <;ok ai;1kt 1 ! Eger herhangi biri hakkm1zda "O komi.inist" derse, yanm1§tm1z. ABD'de oyle bir korku hali olU§ffiU§tU ki, herkes birbirini ih-

bar ederek kendini kurtarmanm derdine di.i§mi.i§ti.i. Kendini b iraz tehlike altmda gbren, hemen bir ba§kasm1 ihbar

ederek i.izerlerindeki karabulutu dag1tma yoluna gidiyordu. Jul ius ve Ethel Rosenberg de, boyle as1ls1z bir ihbar i.izerine

gozaltma almmI§tl . Sozde, ni.ikleer mlan SSCB'ye S 1Zd1rm1§lard 1 . Mehmet Al i ve Adalet dikkatle iz l iyorlard1 ABD'deki yar

g1lamay 1 .

-336-


"Bir i§c;i toplant1Smda tant§ffil§lar Jul ius ve Ethel" dedi i.izgi.in bir ses tonuyla Adalet.

" i §c;i olup da sendikaliysan ve i.isti.ine bir de sol gori.i§li.iysen, yandm" dedi Mehmet Al i .

Tam da oyleydi . Rosenberg' lere , gizl i tanik ifadesinden yararlanarak, "Taft

Hartley Yasas 1" 1 44 c;erc;evesinde dava ac;1 lm1§t1 ve c;ift sahiden zor gi.inlerden gec;iyordu. 1 45

"Demek . . . " dedi burl.in bu konu§malardan soma Sabahattin. "Ti.irkiye 'de de boyle olacak."

1 44. Sendikalarm gelir elde ecmelerin i engel lemek ve greve gicmelerinin ontine gec;:mek ic;in i;ikamlm1§ yasa. 1 45 . Rosenberg'lerin hayacma, 1 9 Haziran 1 953 'ce elekcrikli sandalyede son veri ldi . <;ifc in infaz1 , 18 Haziran'da evlenmi§ olduklan ic;:in , aym 1 9'unda gerc;:ekle§C i . Ju l ius ve Echel Rosenberg'in son si.izleri "Sosya lisciz ve suc;:suzuz" oldu.

- 337-

Yetmi§ Yedi

ABO Oevlet Ba§kam Truman'm doktrini ve Marshall Plant t1ktr tiktr yi.iri.iyordu.

1 945 yi lmda Hiro§ima ve Nagazaki'ye atom bombas1 at1lm1§, yi.iz k irk bin gi.inahs 1z Japan katledilerek, ABO di.inyanm en azmdan bir yansmm agabeyi olmu§tU.

Bau Avrupa i.ilkeleri, ABO'yle birl ikte hareket etmelerinin yararh olacag1 di.i§i.incesiyle gi:iri.i§melere ba§lam1§lard 1 hemen. 1 46

Sosyal ist i.ilkeler de bo§ durmamI§tI tabi i . 1 4 7 Oi.inya, tam anlam1yla iki kutuplu bir gezegen hal ine di:ini.i§

mi.i§ti.i. Soguk Sava§, tam anlam1yla ba§lamI§tl .

* * *

Takvimin once eyli.il sonra ekim sayfalan ti.ikendi . Kas1mm geldigi sadece takv im yapraklarmdan degil , iy iden

iyiye soguyan havadan da anla§ihyordu.

1 46. 1 7 Mart l 948'de Belr;:ika, Bi rle�ik Kral l 1k , Fransa , Hol landa ve Liiksemburg, Bruksel

Anda�mas1'na imza am. Giderek NATO ismiyle arn lacak bu bir l iktelige, Tiirk iye 8 Eyliil

l 95 2 'de kat1ld1.

1 47 . Once l 943 'te <;:ekoslovakya ve SSCB bir anla�ma imzalad 1 . l 94S'te onlara Polonya

kat 1 ld 1 . 1 948'de Bulgaristan, Romanya ve Macaristan'm da kat 1 l 1m1yla birl iktelik biiyiidii

ve l 9SS 'te ad1 Var�ova Pakt 1 oldu. Sosyal ist iilkeler, bu paktm onderl iginde, askeri ve

siyasi olarak birl ikte davranmaya karar verdi ler.


"Bugi.in pazartesi" diye ba§lad1, 3 Kas1m tarihini anp Sabahattin. "<;ok sevgi l i Al iye" d iye yazd 1ktan sonra oncel ig i kendiyle

i lgi l i haberlere verd i :

"Henuz mahkemelerden bir haber yak . Gazetenin para i�

leriy le ugra� zyorum . Vaziye ti duzeltebilirsem on be� gune kadar

dergiyi bu kez Ali Baba adz altmda pkartacagzm . $ imdilik Meh

met Alilerdeyim . Dun pazar gunu hi� sokaga pkmad1m . Vala

ile Muzehher geldiler. Sana �ok selamlan var. Nevin Akkaya

da se lam soyledi . Hep Filiz 'den bahsedildi . Nasz l , s 1hhati iyi mi?

Yemek yiyor mu? "

Nevin'den soz edince bir ara "Acaba Al iye ktskanir m1 ?" diye di.i§i.indi.i Sabahattin.

Birbirini taniyan, ki.i<;i.ik bir c;evrede ya§ 1yorlard1 . Dergi 91kartma seri.iveni si.iresince istanbul'da Nevin'le sagda solda gori.ilmi.i§ti.i yazar. Bir<;ok davete birl ikte gitmi§lerdi .

Yakin c;evresindekiler arada bir onun evinde kald1gm1 da bi l iyorlard1 .

Sabahattin uzun uzun, e§ine bu durumdan soz edi lmi§ olup ol mayacagm1 di.i§i.indi.i.

Sonuc;: olarak istanbul'dakiler Ankara'dakileri , onlar da bura-dakileri taniyordu.

Soma bi.iti.in bu di.i§i.inceleri z ihninden kovdu. Akh Ankara'da evindeydi . Km mektebine orada gidiyordu. Kor topal da olsa donen evini istanbul'a ta§ 1mas1 ic;:in paraya

ihtiyac1 vard 1 . <;ah§mahyd1 . �u lanet olas1 matbaa baskmlan, mahkemeler, hapisler ne

deniyle maddi durumunu bir ti.irli.i di.izeltememi§, yuvasm1 istanbul'da kurmay1 bir ti.irli.i ba§aramamt§t t .

-339-


Bundan soma neler olacag1 da me9huldu. �ine ve kmna yazd1g1 mektubu kapatmt§, onundeki kag1da bu

kez rakamlar yazmaya ba§lamt§tl . Ankara'ya sekiz yuz adet dergi gondermi§lerd i . Acaba ka91

saul tr, ka91 iade olurdu ? Bir sonraki say1y1 1 becerebil irlerse bin be§ yuz adet gondere

ceklerdi . Piyasadaki say1y1 kendi fazla ciddi bulmu§tU. Acaba okuyanlar

ne dl.i§l.ineceklerd i ? Aziz hapiste oldugu i<;in eskisi gibi <;ok yazt yazam1yordu. Arkada§mt "Yaz1lanm biraz daha ktsa ve daha espri l i yaz" §ek

l inde uyarmak i<;in not aldi . Bu arada kendi de yaz1sm1 yeti§tirmel iyd i . Yeni b i r temiz kagit <;ekti onune, ye§ i l murekkepl i kalemi ha

mdi . Ba§l tk olarak "Milleti Aldatmasmlar" yazd1 . B i r 91rp 1da bitird i yaz1sm1 . En ustune "27 Kas1m'da yay1mlanacak sayt i<;in" yazdt ve pipo

sunu doldurup yakt1 .

* * *

Az once e§ine yazmt§ oldugu mektubu aceleye getirdigini dl.i§l.indu Sabahattin. Bir tanecik kmna da mutlaka bir §eyler yazmahydi.

"Sevgil i Filizim" d iye ba§lad1 : Gozleri doldu. �imdi yanmda olmahyd1 oysa canmm i<;i. �oyle

s1kt s1kt sanlmal tyd1lar birbirlerine:

"Bana uzun ve gilzel mektuplar yaz . Hikaye gibi olsun . Ben

gelinceye kadar en a§agz iki kilo § i§manla , gozlerinden , yanakla

nndan operim . S . Ali . "

- 340-

Yetmi§ Sekiz

Maddi olarak d ibe vurmu§tu. Ba§langic;ra c;ok yi.iksek tiraj lara ula§an Markop�a'nm, her ka

pauldigmda ismi degi§mi§, boyle olunca i§ler sarpa sarmi§tt . Her yeni isimle birl ikte dergi b iraz daha az sauhr olmu§, so

nunda kend ini kurtaramayacak hale gelmi§ti . Sabahattin, cebindeki son yi.iz l irayla Galatasaray Postanesi 'ne

gitti ve parayi Aliye'ye havale etti . Para idaresini iyi b i l iyordu sevgil i e§i . "Acaba bu koti.i gi.inlerin gec;ecegine <lair de umudu var mi ?" diye

di.i§i.indi.i, omuzlan biraz daha <.X>kmi.i§ olarak postaneden c;ikarken. "Benim var mi ?" diye sordu ardmdan. Sahi , var miydi ? Boyles i bir durumda, kimin umudu olurdu ? Olmahydt ! Tek ba§ma bir insan i<;in umutsuzluk belki kabul edilebil ird i

ama evl i ve c;ocuklu olmak farkltydt . Sabahattin'in hayatmi idame ettirmek z"orunda oldugu sevgi l i

e § i Aliye's i ve bir tanecik km Filiz ' i vardt . Kuvvetli durmal tyd1 . Cadde- i Kebir'i ar§mlarken kendine c;ekidi.izen verdi Sabahattin. iki hafta soma bayi lerde olmasmi planladigi Ali Baba i<;in afi§

yapmmasi gerekiyordu.


Yapuracag1 afi§lerin bir bsmm1 Ankara'ya da gonderecekti . Afi§c;:inin yolunu tuttu.

* * *

Sabahattin, dostu Mehmet Ali 'yle neredeyse her ak§am <lava dosyas1 iizerine konu§uyordu.

Hakkmda ac;:1 lan "adaleti tahkir" davas 1 , Ag1r Ceza Mahkemesi 'ne intikal etmi§ ve tevkifine karar c;:1km1§tl . Lam1 c imi yoktu. Yakalanirsa gozaltma almacaku.

Oysa, hemen yakalanip ic;:eriye ublmak istemiyordu Sabahattin. Once mahkemenin nas1 l sonuc;:lanacagm1 gormeyi tercih ediyordu.

Neden derhal tesl im olmad1gm1 sormalan ihtimaline kar§ t l ik, kendine izmir'de bir i§ icat etti . Mahkeme gi.ini.i istanbul 'a gelecek, hakimin huzuruna c;:1kacakt1 .

Arna onun bekledigi gibi olmad 1 . izmir'den Mehmet Al i'yle konu§tu. En azmdan b i r hafta hapis

yatmadan, mahkemenin yi.iri.imeyecegi anla§1 lm1§tl . Mahkeme onu tevkif etmeden <lava ic;:in gun veremiyordu.

Avukat1 beraat edeceginden emindi ama Sabahattin' in di.inya kadar tamamlanmay1 bekleyen i§i vard 1 .

Kac;:ak goc;:ek, Ali Baba'nm c;:1kmasm1 saglad1 . Bu arada Sir�a

Ko§k de yay1mland1 . Eline gec;:en uc;: be§ kuru§u Al iye ve Fi l iz'e gonderdi .

;; imdi gidip hakimin huzuruna c;:1kabi l ird i . Buna kar§ t l tk, bizzat gidip "Ben ge ld im hadi beni tevkif edin" demek ho§una gitmiyordu .

En iyis i , derginin yaz1hanesinde oturup beklemek olacaku. Oyle yapt 1 . Ne gelen vard1 ne de giden.

- 342 -


Beklemekten s1kt lmca, polisi aray1p bulundugu adresi bi ldirdi . Gel ip ald1lar ve hapishaneye koydular.

Yazar i<;in cehennem yeniden ba§lamt§t l .

* * *

Neyse ki ktsa surdii bu seferki hapishane ziyareti . 30 Araltk 1 94 7 'de tahliye edildi .

Herkesin yeni y1 la girmenin hamltklanm yapt1g1 gun, Sabahattin gec;ird igi on giinluk travmay1 atlatmaya <;alt§t t .

Yt lm i lk giinii, Cimcozlann evinde pencerenin kenarma oturdu, piposunu yakt1 ve c;ok sevgi l i Aliye'sine ve bir tanecik Filiz' i ne bir mektup yazdt .

"Dun beraat ett im ve tahl iye edildim. Hemen Erol'a telefon ettim, herhalde haber vermi§tir. Ytlba§tnt ne§el i gec;irdiniz in§allah. Ben §U makine i§ini halledinceye kadar burada kalacag1m. <::unkii ba§ka hic;bir limit kalmad1 , gazete c;1km1yor. Eide metelik yok . . . "

Hakikaten de i<;inde bulundugu mali kriz katlanarak art1yordu. Cimcozlardan ve Aybar'dan ald1g1 be§ ya da on l iralarla gec;in

meye <;alt§maktan ba§ka c;aresi kalmamt§t l . Yeni bir para kazanma yolu bulmas1 zorunluluk haline gelmi§ti . Neyse ki , yakm zamanda el ine bir miktar para gec;ecegine <lair

umudu vard1 . Dergileri basmak i<;in satm ald1klan makineyi elden c;1karm1§lard 1 ve onun parasmt alacaklard 1 . Paranm pe§inde ko§turmaya ba§lamas1 gerekiyordu.

Gelecek paranm miktan be§ bin l ira olacakt1 . Oc; bin l ira civarmda borc;lan vard1 . Kalan iki bin l irayla ktsa bir sure de olsa ai lesini ayakta tutabi lecegini hesapltyordu Sabahattin.

-343-


Aliye'ye yazd1g1 mektubunda bi.iti.in bunlardan da soz etmi§, laf arasmda Mehmet Ali Aybar'm b ir gazete c;1kartacagma da i§aret etmi§ti .

E§i korkmasm diye §U sattrlan da eklemi§ti mektubuna:

"Mesuliyete i§tirak edecek degilim , merak e tme . Bundan

sonra biraz da dos tlar kahramanlik e tsin . Ben elimden ge leni

yapum ve bu hale ge ldim . Dunku takdirkarlanm1z §imdi yuzu

muze bakm1yorlar. Artzk pes dedim . Siz ne yap1p yapm , be§ on

gun daha dayanm , herhalde bir �ares ine bakacagzm . "

* * *

Sadece c;ektigi 1sttraptan, parastzl1ktan degil , etrafmm bo§alffil§ olmasmdan da yakmmaya ba§lamt§t l .

Neyse k i Cimcozlar, Serteller ve Mehmet Ali Aybar vard1 ve onlar da e llerinden geld igi kadar dayanak olmaya c;alt§ 1yorlard1 c;aresiz Sabahattin'e.

.344.

Yetmi§ Dokuz

Berbat bir haldeyd i . Nezle olmu§tu . Daha da koti.isi.i , makineden bekledigi para heni.iz el ine ge9-

memi§ti . Buldu bulu§turdu, e§ i ve km i9in gereken sipari§ paket ini

hamlad 1 . Yanma koymak i9in bir de mektup yazd 1 :

" I 0 . 0 1 . 1 948

Mektubunuzu ald1m . Sipari� leri hemen gonderiyorum .

Kombinezonun birinin buyuk ge lmesi ihtimali vard1r, ufalt1rsm .

Bunlan Avrupa'dan getiren bir terziden ald1m . Yani yerli mali

degildir. Kurdeley i de bir tek yerde buldum . Fili z ' in �antasma

gelince , maalesef plas tik oldu , �unku deriler bunlardan �ok

daha adi ve dayamks1z . . . "

Mektubunu bir kere daha okudu. Birka9 ci.imle daha yazmas1 gerektigini di.i§i.indi.i:

"Bana mufassal mektup yaz . Ma�allah daktiloyu ilerlet

mi�sin . Arna bizim daktilo ne haldedir kim bilir. Gozlerinden ,

yanaklanndan , dudaklarmdan hasretle operim , ruhum zevcem!

Kocan S . Ali . "


Aliye kocasmm yoklugunda dakti lo ogrenmeye karar vermi§ti . i<;inde bulunduklan paras1zltk onun da canma tak demi§ti . Bir

§eyler yap1p para kazanmas1 gerektigini du§unuyordu. Belki bir sekreterl ik filan bulabilirim umuduyla daktilo ogren

meye ba§lamt§t t . Sabahattin Al i mektubunu kapat1p paketin i<;ine koyarken

ve postaneye dogru yururken hep "Umanm bir an once duzluge <;1kar, her ikis ini rahat ge<;indirecek paray1 kazanmm" d iye du§undu .

Eline henuz ge<;memi§ matbaa makinesinden gelecek para sayt lmazsa, metel iksizd i .

Tamam Zincirli Hurriyet 1 48 i<;in yazt lar yazacaktt ama bunlardan gelecek parayla ev ge9ind irmesinin, kira odemesinin, 90cugunun okul masraflanni kar§ t lamasmm imkans1z oldugunu hesap edebi l iyordu.

Kitaplardan gelecek para i<;in de ayni durum ge<;erliydi . Duzgun bir i§ edinmeliydi .

istanbul'daki arkada§larmdan her gun be§ l ira almak, gun ge<;t ik<;e daha <;ok onuruna dokunmaya ba§lamt§t L .

Mutlaka bir <;tkt§ yolu bulmaltydi .

* * *

Nakl iyeci l ik yapma i§i , Cimcozlarla yine paras1zltk uzerine konu§tuklan bir gun geldi aklma.

"�u makine sat t lmca biri leriyle ortak kamyon alsam mesela" demi§ t i .

1 48 . S N isan 1 94 7 'de Mehmet A l i Aybar tarafmdan izmir'de yay 1mlanmaya ba�lad t . TtpkL Tan gibi, saldmya ugrad t , istanbu l 'a ta�mdt . Sabahattin Ali son yammt bu gazete ic;:in yazdt .

-346-


Kamyonculuk c;ok tutulan i§ olmu§tu birkac;: zamand1r. Sabahattin'in sozleri Mehmet Al i 'nin kafasmda bir §im§ek

c;:akttrd 1 ve "Bir mi.ivekki l im var, tanirsm Melek Celal Sofu. 1 49 Gec;:enlerde bana ayni laf1 etti . B iraz paras1 varm1§ kamyon i§ine girmek istiyormu§" dedi . 1 50

" iyi ya i§te" diye araya gird i Adalet . "Sabahattin'le tani§t lr. Kadm sermayeyi koysun, Sabahattin de i§letmeci l igini yapsm."

Mehmet Al i "Olabi l ir" dedi ve telefonun ba§ma oturdu. Avukat, Sabahattin ve e§inin merakl i baki§lan altmda, Melek

Hanim'la konu§tu . Telefonu kapat mca " i lg i l i gori.indi.i. Oi.i§i.inmek ic;:in zaman

isted i" ded i .

* * *

Gi.inler si.iratle ak1p gid iyordu. Y1lm ilk aymm da sonuna yakla§ 1yorlard 1 . Makineden ha bu

gi.in ha yann para alacag1z diye beklerken, inanilmaz zaman kaybediyordu Sabahattin.

Yazma i§ini de yi.iri.itemiyordu boyle olunca. Aklma hep, Ankara'da paras 1zl ikla bogu§an sevgi l i e§i ve b ir

tanecik km gel iyordu.

1 49. 1 896- 1 976 y 1 llan arasmda ya�ad i . i lk Turk kadm ressam ve heykelma�lanndan. Naz· mi Ziya Bey' in atolyesinde <;<1l1�t1 , sonra Paris'e gidip Julian Akademis i 'nde egitim gordu. Resim ve heykel in yam ma i� leme, hat ve tezh ip uzer ine de c;ah�t1 . Esk i yaz1 ustalarm1 ve Turk i�lemeleri ve suslemelerini yabanc1 lara tanitmak uzere k i taplar yay1mlad 1 . 1 50 . Kim i kaynaklara gi:ire , Sabahatt in Al i kamyonculuk i � ine yurtd1�ma c;1kmakta ken· d ine paravan olsun diye gird i . Biz daha c;ok i t ibar goren 6teki tez Uzerinden, yan i yazarm gerc;ekte n kamyonculuga soyundugundan ama ge li�meler uzerine kac;maya karar verd i· �inden hareket edecegiz .

-347-


Kar§1la§tlg1 dostlarma "Hayattmda hir; bugiinlerdeki kadar s 1 -k1lmam1§ ve imkans1zhklar i9inde 91rpmmam1§ttm" d iyordu.

Geceleri goziine uyku girmiyor, kazayla uykuya dalacak olsa birka9 saat i9inde, kabuslar gorerek uyamyordu.

Boyle zamanlarda istiklal Caddesi'ne bakan penceresini a<;1yor, " insan kendi paras1m kurtarmak i<;in bu kadar kepaze olur mu?" diye dertlenerek hava almaya r;ah§tyordu.

Ve tabi i , N ihal Ats1z'la i lg i l i yakla§makta olan dava da oteki kabusu oluyordu Sabahattin'in.

- 348-

Seksen

Sabahleyin erkenden, Mehmet Al i 'yle birl ikte mahkemenin yolunu tuttu yine.

Salona girmek istemedi . Derdest edilip ic;eriye attlmaya hi<; niyeti yoktu. Once sonucu gormek istiyordu.

Merak i<;inde bekledi avukat arkada§mm oturdugu kahvehaneye gelmesini .

Kap1dan ic;eriye gi.ili.imseyerek girdi Mehmet Al i ve "Sana bir iyi bir de koti.i haberim var" dedi .

"B1kt1m arttk koti.i haber almaktan, iyiyi soyle" dedi Sabahattin. Laf1 uzatmad1 avukat. "Elli gi.in ceza verdiler. Bunun alttda b irini ind irecekler. Kirk

gi.in kahyor. Fazladan yatttgm bir on iki gi.in var, onu da 91kartt1klarmda yirmi sekiz gi.in kal tyor. Bir aydan az yatacaksm yani . "

Sabahattin sevinsin mi i.izi.ilsi.in mi.i bi lemed i . "Koti.i habe! ne pek i ?" diye sordu. "iyisi de koti.isi.i de bu i§te" dedi gi.ilerek avukat.

* * *

Hemen o ak§am e§ ine b i r mektup yazd1 Sabahattin. "Bir ayhk cezaya ald1rmam, nihayet hepsini temizlemi§ olu

rum. Bir daha mahkemelik i§lere bumumu sokmak niyetinde degilim. Hi.ilasa beni di.i§i.inmeyin, fakat ben sizi di.i§i.inmekten deli

Osman Balcigil II Yc�il Murekkep

olacag1m. Fil iz ya§mda yahut ona yakm bir <;ocuk gori.ince el imde olmadan gozlerim ya§anyor . . . "

* * *

Birka9 gi.in soma, bi.iyi.ik ugra§lardan soma makineden el ine bir miktar para ge�i .

Derhal bor9lanm odedi yazar. Elinde bin l iraya yakm para kalmt§tl . Hemen i§ Bankas1 'na

gitt i , Ankara-Yeni§ehir $ubesi'ne, Fil iz ' in kumbara hesabma dokuz yiiz l ira havale ett i .

Soma bir de mektup yazd1 :

"Fil iz ' in kumbara hesabma yollad1g1m i9in, banka defteriyle oraya mi.iracaat ederek U9 yi.iz l irasm1 al , k iray1 filan ver. "

Bir de not ekled i Filiz 'e:

"Sevgili Filiz , senin Dogan Kardq aboneligini 6 ay daha ye

nile t tim . Ba�ka bir is tegin varsa bana yaz . Seni on milyon kere

operim . Baban S . Ali . "

* * *

Birka9 ak§am soma, Mehmet Al i kap1da kar§tlad1 Sabahattin' i . YUzi.inde gUller a9tyordu .

"Yemek yedin mi ?" d iye sordu once. Sabahattin yedigini soyleyince i9ki dolabm1 a�1 ve bir kadehe

konyak koydu.

-350-


"Gel" dedi . "Kutlama yapacag1z ." $a§trd1 Sabahattin. Kadehini altp arkada§mm kar§1sma oturdu. "Kamyonun §erefine" dedi arkada§I kadehini kendininkine

dokundururken. Melek Hamm di.i§i.inmi.i§ ve bir kamyon alacak kadar para ver-

meyi kabul etmi§ti . Sabahattin' in yi.izi.i degi§t i . "Oldu mu yani i§ ?" d iye sordu. Olmu§tu .

* * *

Kamyon alma i § i kesinle§ ince , bi.iti.in dertlerinden kurtulmu§ gibi geldi Sabahattin'e.

El inde heni.iz para olmasa da hemen o ak§am Ankara'ya gitmeye, sevgi l i e§ini ve bir tanecik Filiz ' ini kucaklamaya karar verdi .

Her ikis i de burnunda ti.iti.iyordu. N ihayet , on Iara verilecek gi.izel bir haberi vard1 .

-3 5 1 ·

Seksen Bir

Baba kmn kar§1la§malan gorulmeye degerdi . ic;:inde bulundugu durumu aynnulanyla anlam sevgili e§ine

Sabahattin. Nakl iyeci l ik i§ine girecegini , bunun ic;:in de birkac;: gun sonra

yine isranbul'a donecegini soyledi . Kamyonla tum Anadolu'ya mal goturiip getirecegini, bunun ge

t irisi �k olan bir i§ oldugunu muhtelif hesaplar yaparak ac;:1klad1 . "Hem boylece . . . " dedi b ir ara . "S1cak gundemden de uzak kal

mt§ olacag1m." Herhangi b ir surel i yayma yazmak yerine roman ve hikayelere

yonelecekti yeniden. 0 anda aklma, yazmaya ba§lamak uzere oldugu ve ismini §im

diden Ankara koydugu roman geldi . Daha m1 az tehlikeli b ir i§ olacaku sanki boyle bir roman ya

y1mlamak? Bu romanla birlikte, ba§ta CHP kurmaylan olmak uzere , bu

rokrat olsun siyasetc;:i olsun Ankara'da bulunan herkesi kar§tsma almayaqik m1yd 1 ?

Yeni kitab1 ic;:in yapug1 kaba plana uyacak olursa, malum c;:evreleri uzerine, hem de §iddetli bir §eki lde c;:ekecegi kesindi .

Daha o anda, tehl ikesiz sularda yuzmeye ba§layacagma dair Al iye'sine anlatt1g1 hikayeye kendinin bile inanmad1gm1 ke§fetti .

En iyisi yine kamyonculuk uzerine konu§mak olacaku.

Osman Balcigil fl Yqil Murekkep

"Ankara eksenl i bir ta§tma yapacag1m. Yani bir §ekilde, hep Ankara'nm i.izerinden ge<;ecegim ve her ge<;i§imde mutlaka en azmdan bir gece evimde kalacag1m" dedi Sabahattin kmk bir ses tonuyla.

Bu sozleriyle Fi l iz ' i <;ck sevindird i Sabahattin. Gi.izel ktz <;ocugu, duydugu sozler i.izerine ko§arak geld i , baba

smm otuz saniye once kalkmt§ oldugu kucagma yeniden oturdu. Yumu§ac1k e l leriyle , Sabahattin'in yi.izi.ini.i sevdi .

Gozlerinden birka<; damla ya§ doki.ildi.i yazarm. Gozli.iklerini <;1kard1 , e l inin tersiyle akan ya§lan si ldi .

Al iye de duygulanmt§t L , gozya§lanni gostermemek i<;in, bir §ey getirecekmi§ gibi yaptp mutfaga gitti .

* * *

Ankara'ya gelmi§ken, arkada§lanni da ziyaret etmek ist iyordu Sabahattin.

Soguk mu soguk bir ocak sabah1yd1 , arkada§t N iyazi Ag1rnash'yla iki sattr konu§mak i<;in sokaga <;tkttgmda.

Ki.i<;i.ikesat'ta, sokakta bulu§tU iki arkada§. N iyaz i , annesinin de <;ck gormek isted igini soyleyerek, Sabahattin'i Ekrem Bey Apartmani'ndaki dairelerine goti.irdi.i.

N iyazi 'nin annesi ve ablas 1 da severlerd i Sabahattin ' i . Her ikisi de <;ck aydm insanlard1 ve iki arkada§Ln sohbetine onlar da kat1 ld1 .

Ana konulan , CHP hegemonyasma kar§L Demokrat Parti 'nin ba§lamg1 sava§t t .

Sabahattin istanbul'da ya§ananlan anlattL . Niyazi de Ankara'dan bilgi verd i.

.3 53_


Celal Bayar, Zincirli Hii.rriyet'i <;:ikartmak iizere olan Mehmet Ali Aybar'la ve Sertellerle konu§ffiU§, bir anlamda destek istemi§ti . Arna soma ne olduysa olmu§, Demokrat Parti , kendi dt§mdaki muhaliflerle kontagm1 kesmi§, tersine dii§manca davranmaya ba§lamt§tt.

Niyazi de aym §ekilde dl.i§linuyordu. Demokrat Parti 'nin CHP'yi aratacagmdan emindi . Ankara'nm nabzmt iyi tutuyordu gene;: avukat.

"C::ok part i l i hayata, CHP'nin de solunda bir siyasi parti olmadan gec;:ilemeyecegi bence kesin. DP'yle b irlikte ulke, en azmdan i§c;:i ve koyluler ac;:1smdan, hak ve hiirriyetler baglammda, daha da zor gunler gec;:irecek. Aydmlarm ba§larma neler gelecegini tahmin edebiliyorsundur."

Avukat, tiizuk ve yonetmelik hamlatmak ic;:in kendine gelenlerin a§m miktarda artttgma dikkat c;:ekti . Terziler, §oforler ve akla gelebilecek biitiin meslek gruplan, send ika kurmak ic;:in kap1s1n1 c;:almaya ba§lam1�t1 .

"Sana b i r §ey soyleyeyim mi Sabahatt in" dedi N iyazi . "Gelenlerin hepsi ka§alot. H ic;:birinin bir meslekle filan ilgisi yak. Bel l i k i malum c;:evre tarafmdan gorevlendirilmi§ ve sendika agal tgma soyundurulmu§ bir e§ktya guruhu , kendine alan ac;:maya c;:alt§tyor."

* * *

N iyazi mes leklerden ve ozel l ikle de §Oforlerden soz edince Sabahatt in "Ben de nakl iyec i l ik i§ine girecegim" diyerek lafi degi§tird i .

Herkes §a§trm1�t1 . Bunca y1 lm egitimcis i , sanat91s1 , yazan nas 1l olurdu da hie;: bi lmed igi nakliyeci l ik i§ine girerd i ?

N iyazi'nin annesi "Hadi bunlan da yemekte konu§al tm" diyerek herkesi sofraya davet etti .

-3 54-


$araplar ar;1ld1 ve Sabahatt in' in z iyareti bir bi lgi ahp verme bulu§masma, ho§ bir sohbete doni.i§ti.i.

"Bak . . . " d iyordu durmaksmn Sabahattin'e N iyaz i . "Ne yap yap yaz1 i§inden kendini kopartma."

Sabahattin "Asia ! " d iye cevap veriyordu her uyansmda arkada§ma.

"Anadolu'yu gezmek bana insan tamma ar;1smdan r;ok yard1mc1 olacak. Tabi i ki bu insanlann i<;inden baz1larmm hayatlanm romanlanmda, hikayelerimde kullanacag1m."

N iyaz i'nin annesi de "Yorulursun oglum" diyordu durmaksmn. Yemekler yenild i , §arap kadehleriyle koltuklara ger;ild i . "Tersine" dedi Sabahattin, N iyazi 'nin kendi i<;in i.izi.ilen anne-

sine. "Beni yoran Ankara ve istanbul. $u Markop�a macerasmda yoruldugum kadar, S isyphos 1 5 1 misal i , di.inyay1 s1mmda ta§tsam yorulmazd1m."

* * *

0 gi.in ve ertesi gi.in birkar; arkada§tm daha ziyaret etti Sabahattin. Pertev'le Karpii;'te, t1pki eski gi.inlerde oldugu gibi oglen rak1s1

i<;t i . Ba§mdan ger;enleri ti.im ar;1khg1yla anlattt can dostuna. Nakliyecil ik de dahil olmak i.izere bahsetmedigi konu kalmadi .

Ondan da Ankara'da ozel l ikle de faki.iltede olanlan d inledi . Bi.iyi.ik b ir baskt kurmu§tU gerek CHP gerekse DP' l i ler i.izer

lerinde. \:ok ar;1kt 1 , muhafazakar ve l iberal r;evreler, akademi di.in

yasmda kend i lerinden ba§ka k imsen in olmasm 1 istemiyordu .

1 5 1 . Yunan mitoloj isinde, devasa b i r kayay1 , sonsuza kadar b i r dagm doruk noktasma

<;:1kartmakla cezalandmlmi§ kral .

-3 5 5 -


Hele ki kendisi gibi CHP'nin solunda bulunanlara, hayat hakkt tammayacaklan be l l i olmu§tu .

* * *

Neredeyse bi.iti.in arkada§larmt ziyaret etmi§ti Sabahattin . . . Biricik km Filiz ' i ve sevgi l i e§i Al iye'siyle de hasret gidermi§ti . Bundan boyle bir ayag1 Ankara'da olacag1 , onlan yalmz b 1rak-

mayacag1 ic;:in sevinc;: ic;:indeydi . "istanbul 'a gitmem gerekiyor Fil iz" dedi o sabah di.inya tatltst

kmm kucagma al1p . "Arna yepyeni , pml pml bir kamyonla gelecegim oni.imi.izdeki

gi.inlerde. Seni ve anneni altp Ankara'da dola§ttracagtm." Sonra kansma kocaman sanld1 ve "Stk stk gelecegim amk"

dedi . "O kadar ki, s1kt lacaksm1z benden."

- 3 5 6-

Seksen iki

ic;ine gird igi i§lerin kolay yurumeyeceginden, mutlaka bir yerde tokezleyeceginden ad1 gibi emindi Sabahattin.

Bir gelenekti bu. Acaba bu gelenek, §U kamyon meselesinde bozulacak , her §ey

bir kez olsun yolunda gidecek miyd i ? Sabahattin istanbul'a geld iginde kamyonu almmt§, Cimcoz

lann evinin kar§tsmda kalan sokaklardan birine c;ekilmi§ buldu . Sefere c;1kmak ic;in hamltklara giri§meliyd i . �oforlerle konu§acakt 1 . Mal sevk1yat1 yapttrmaya ihtiyac 1 olan

§irketlerin kap 1lanm da c;almaya ba§lad 1 .

* * *

0 b i r an once yola koyulmak ic;in saga sola ko§tururken, kamyonun sermayedan Melek Hamm sinir ic;inde Mehmet Al i Cimcoz'un ofis ine geld i .

Daha oturmadan "Bula bula b i r komunist mi buldun Mehmet Al i ?" ded i ht§tmla.

Avukat uzun uzun anlattt Sabahattin' in ileric i , durust bir insan oldugunu. Komunist fi lan olmad 1gma yemin etti . Tabi i ki CHP'yi ele§tiriyordu Sabahattin ama kesinl ikle hic;bir orgute mensup degildi . Teminat verebil ird i isterse Melek Hamm'a.

Melek Celal Sofu, Nuh dedi peygamber demedi .

Osman Balc1gil II Yqil Miirekkep

"Bana ait kamyonda, ad1 koti.i i§lere kan§ffil§ bir insan asla <;ah§tmlamaz" d iye tutturmu§tu bir kere .

Mehmet Ali Bey, kadma bu kez de Sabahattin Ali 'nin sanatc;1 yoni.inden yakla§tL

"Siz de bir sanatc;1sm1z11 dedi ve tekrar ba§tan ba§lay1p1 dostunun yanh§ anla§1 lm1§ i.inli.i bir edebiyat insam oldugunu soyledi .

Boylesi bir sanatc;1ya, kendi de i.inli.i bir sanatc;1 olan Melek Hamm destek olmayacakn da kim olacakn ?

Avukat bu kez, girecek uygun bir damar bulmu§tu. "Eh madem oyle" dedi isteksizce ve gitti Melek Hamm.

* * *

Arna sonuc; Mehmet Al i Cimcoz'un bekledigi gibi olmayacakn. ikna olmu§ gibi gbri.inen Melek Hamm, Emniyet 6 . $ube Mi.i

di.iri.i Kemal Aygi.in'i.i makammda ziyaret etmi§, her §eyi tam da oldugu gibi anlatmt§tl .

Kemal Aygi.in'i.in gozlerinde § im§ekler <;akm1§tl Sabahattin Ali'nin adm1 duyunca.

"Bir komi.inist o. Ne yapacag1 belli olmaz. Bir sue; i§ler siz de ortag1 olursunuz" d iye tehdit etmi§ti Melek Hanim1 1 .

Yetmiyormu§ g ib i Sabahattin'in dosyasm1 da getirtmi§ti ar§iVden, kadmm bni.ine koymu§tu.

Sabahattin Al i 'nin emniyetteki dosyas1 kalm m1 kalmdi .

* * *

Melek Hamm yeniden geld i Mehmet Ali Cimcoz'un ofis ine . Kemal Aygi.in'i.i z iyaret ettigini soyledi . Ardmdan da "Katiyen olmaz ! " diyerek kestirdi att L .

-3 58-


Normal ko§ul larda "iyi o zaman" diyecek olan Mehmet Ali , Sabahattin'in bogu§tugu ko§ullar aklma gel ince ba§ka bir yol bulmasmm farz olduguna karar verdi .

"Kamyon Adalet ' in i.isti.ine olsun o halde" dedi Melek Hanim'a.

Boyle bir hukuku vard1 avukatm Melek Hanim'la. Ablas1 gibiyd i . Moda'da Sofular ile Cimcozlarm arasmdan su s1zmazd1 . Hatta, Sal iha Cimcoz'un bi.isti.ini.i bi le yapmt§tl Melek Hamm.

Mehmet Al i 'nin kamyonun Adalet' in i.izerine olmas 1 fikri i.izerinde §byle bir di.i§i.indi.i Melek Celal Sofu . Adalet' i de Mehmet Ali kadar iyi tanird1 .

"Olur o zaman" ded i . Cimcozlarm, maddi ac;1dan kendini zor durumda b1rakmaya

caklarma sonuna kadar gi.ivenirdi . Onun korktugu, sahibi oldugu kamyon yi.izi.inden ba§mm der

de girmesiydi , o kadar.

-3 59-

Seksen 0�

Melek Hamm, gori.ini.irde kamyonu Adalet Cimcoz'a satu. Adalet Hamm, §Oforler dernegine kay1t yapurmak dahi l bi.i

ti.in resmi i§lemleri gerc;:ekle§tirdi . Bi.iti.in bu gel i§meleri merak i9inde izleyen Sabahattin sonun

da rahatlami§tt . <;ah§maya, para kazanmaya ba§lamasmm oni.inde bir engel kalmami§ gibi gori.ini.iyordu .

* * *

Muhtelif §Ofor adaylarmm arasmdan, Salim Haseki 'yle anla§tl Sabahattin.

i lk i§leri Adana'yayd1 . Hava 90k soguk oldugu i�fo b i r me§in ceket ve yine me§in

9izmeler ald1 kendine. T1pk1 uzun yol §Ofori.i gibi olmu§tU. Resmi bozan sadece iki §ey

vard1 : p ipo ve altm c;:erc;:eveli gozli.ik. Mar§a bas 1 ld 1 .

* * *

Biraz acemil ikten olsa gerek, daha e llerindeki mah tesl im etmeden seferden para kazanamayarak doneceklerini hesaplad1 Sabahattin . Cam s1kild 1 .


Hem giderken hem de donerken evine ugram1§, sevgi l i e§ini ve b iricik kmni kucaklamak fosau bulmu§tu.

"Seferin tek iyi taraf1 Fi l iz ve Aliye'yi gormemdi" d iye di.i§i.indi.i Ankara'dan istanbul'a donmek i.izere aynl irken.

* * *

Kamyonun istanbul'a ula§mas 1 sorunlu olmu§tu . Hemen bir mektup yazd1 sevgi l i e§ine :

" 1 3 . 3 . 1 948

(;ok sevgili karzczgim ,

Bin bela ile bir haftada is tanbul'a gelebildim . Kzzzlcahamam ile

Duzce arasmda , yani Bolu Dagi ile Gerede havalisinde qok zor

landzk . Kara saplamp gece dag b�larmda pek peri�an olduk , �ofor

mahallinde uyuduk , az daha donuyorduk . Oste lik izmit Dagy'm

da kar sarmz� , buradan geqerken makas yani yay kzrdzk . . . "

Sabahattin mektubun i<;ine, kamyonun kmlan makas1yla ilgil i c:;,"all§ma esnasmda c;ektigi fotograflan da eklemi§ti .

Ki.i<;i.ik Fil iz babasmm gi:inderdigi fotograflan c;ok begenmi§ti , el inden b1rakm1yordu.

* * *

Bu arada Zincirli Hurriyet her ti.irli.i zorlugu a§tp, 5 Nisan'da yay1mlanm1§tl .

Birkac; gun sonra da Sabahattin' in yazd1g1 b i r yaz1 nedeniyle yazar s 1fat1yla kendine, aynca yaz1 i§leri mi.idi.iri.i ve yaymm sahibi oldugu i<;in Mehmet Al i Aybar'a <lava a<;1 ld1 .

-J6 l -

Osman Balctgil II Ye�il Miirekkep

Sabahattin karalar bagladi . Kurtuldugunu di.i§i.indi.igi.i davalar si.irec i , ba§ma bir kez daha

bela olmu§tu. "As1 l Buyi.ik Tehlike" ba§l tgm1 koydugu yaz1s 1 , sokagm hare

ketlenmesine yol a<;rnt§t L . Ogrenciler bu nedenle toplanmt§, yi.iri.iyi.i§ler yapmt§lard 1 . Gazeteler c;<ir§af c;<ir§af Zincirli Hurriyet ve Sabahattin'in yaz1-

smdan soz ediyor, yaym ve yazar hedef gosteriliyordu. Peki , ne demi§ti Sabahattin bu yazismda da bu kadar tepk i

c;ekmi§t i ? Her zaman oldugu gibi , huki.imeti ele§tirmi§ti yazar. iktidann, A'dan Z'ye her §eyi yanlt§ yapt1gm1 anlatmI§tl . Boyle olunca da Sabahattin Ali ve Mehmet Ali Aybar hak-

kmda "huki.imetin manevi §ahs iyetine yaym yoluyla hakaret etmek"ten dava ac;tlmt§tl .

Mahkeme Zincirli Hurriyet' i derhal kapatmI§, Sabahattin Ali'nin yarg1lanacag1 davanm 26 May1s 1 949'da gori.ilmesine karar vermi§ti .

Her zaman oldugu gibi per§embenin geli§i c;<ir§ambadan belli olmu§tu .

Bell i ki bu yaz1 nedeniyle de ceza alacak, hapsedi lecekti .

-3 62 -

Seksen Dort

Cimcozlann ev inde , butun gece, sabaha kadar du§undu Sabahattin.

Sabah kahvalusmda "Rasih Nuri 'yi gordum, 1srar etti , birkac; gun onda kalacag1m" dedi .

Sonra "Bugun yine kamyonun tamirat1yla i lgilenecegim ve i§ bakacag1m, sonra Rasih'e giderim" dedi tekrar.

Ne Mehmet Ali ne de Adalet §a§ 1rd1lar soyled iklerine. Sabahattin'di bu i§te.

Evden c;1karken, butun gece du§undugunu kendi kend ine tekrarlad1 :

"Nakliyec ilikle ilgi l i <;alt§malara hie; ara vermemem gerekiyor." Gunun ilk yansm1 tamirhanede , tamir i§ine nezaret ederek

gec;ird i . Sonra ta§tyacak bir §eyler bulmak ic;in birkac; kap1y1 <;ald 1 . Her zaman oldugu gibi pe§ini c;ok iy i kontrol ediyor, polis tara

fmdan takip edi l ip edi lmedigine a§m dikkat ediyordu. Arna sanki, bu i§leri yaparken gorulmek istermi§ gibi bir hali

vard1 .

* * *

Aym gun, yani 29 Mart Pazartes i ak§am1 , dolambac;h yollan tercih ederek ve <;antas1 el inde olmak uzere Rasih Nuri i leri 'nin kap1sm1 <;ald1 .


Sarma§ dola§ oldu iki dost . Ozlemi§ti Rasih Sabahattin ' i . Ne guzel konu§urlardt § imdi . Kendinden on kusur ya§ bu.yuk olmasma bakmadan, azarlad1

Rasih once Sabahattin' i . "Senin g ib i usta b i r yazann boyle b i r hata yapmasmt akl tm

alm1yor" dedi . "Hakltsm" dedi Sabahattin. Laf olsun diye degil , sahiden hak

vermi§ti Rasih'e. Mehmet Ali Aybar da <;ok guvenmi§ti Sabahattin'e. 0 yazd1 di ye, yaz1sm1 kontrol etmeye bile gerek gormemi§, ba§

lannm derde girebilecegini gazete iki bin adet bas1ld1ktan sonra fark etmi§ti .

Heyecan ic;inde matbaaya ko§mU§, baskty1 durdurmu§ ve yazmm bir bolumunu tashih ettirmi§, bas1lan ktsm1 ise b ir muhurle kapatt trmt§tt .

C::are olmamt§tl Aybar'm bu mudahalesi de. i§te tam da bu nedenle, Rasih'in ele§t irisini "Hakltsm" diye

cevaplamt§tt Sabahattin. Gene; arkada§t , daha once de uyard1g1 gibi "�u Cimcozlara d ik

kat etmende yarar var. Saglam ayakkab1 olmad1klanna <lair laflar geliyor kulag1ma" dedi .

Sabahattin'in cant iyice s1ktld 1 . "Yatsam olur mu ?" diye sordu.

* * *

Yatagmda, Rasih g ib i bir orgute bagl1 c;alt§an arkada§larmm kendini son zamanlarda epey ele§tirdigini du§U.ndi.i.

Bir k1s1m dostu, polisi bilerek isteyerek usti.ine c;ektigini bile soylemi§t i .

-3 64-


"Gizlenerek de <;.-ah§abi lecekken, kendini afi§e etmen ne kadar dogru ?" demi§ti baz i lan.

Sabahatt in , bu dl.i§lince sah ipleriyle aynt fik irde degi ld i . Olamazd 1 .

"Mesela . . . " d iye dl.i§l.indu a z once Rasih' in ettigi sozlerden hareketle . "Cimcozlarm bana faydas1 oldu, zaran olmadi ."

Polisle senl ibenl i , ko§e kapmaca oynar gibi davranmasmm bir taktik oldugunu bir turlu anlatamamt§tl orgutlu dostlanna.

Boyle davranarak, gizlenmeyi gerektirecek bir §ey yapmadigma inand 1rmaya <;.-ah§iyordu kendini izleyenleri .

Tabi i ki her kesimden arkada§1 olacakn. Boylece kendine bir koruma kalkant olu§turmu§ oluyordu.

Ol.i§lincelerinin tam da bu noktasmda durdu. "Ne kalkani ?" d iye sordu kendi kendine . Yine yarg1 lanacak yine hapis yatacakt1 i§te. Ter i<;inde kalm1§tl . Yatagmdan kalkt 1 . Ne olursa olsun, bir daha hapse girmemesi gerekiyordu . B ir yolunu bulup, geride b 1 rakmal iyd 1 art ik mahkeme ve

tutukluluk gunlerin i . Gece boyu dl.i§Lindu ve b i r plan yaptt .

- 365 -

Seksen Be§

Rasih'in evinden c;:1kmca etrafm1 c:;nk iyi kontrol etti Sabahattin. Birkac;: otobuse bindi , son anda indi .

Son olarak Fatih'in ara sokaklanndan Karagumruk'e kadar yurudu. Yolda bir kahvede c;:ay ic;:ti . Arkasmdan, kahveye §uphesini c;:ekecek biri girmemi§ti . Rahatlad 1 .

Kimse tarafmdan takip edilmedigine kanaat getirince , Pa§akap1s1 Cezaevi 'nde tant§tlgt , berber Hasan'm Edimekap1 1daki dukkanma dogru yurumeye koyuldu .

Dukkani bulunca, bir sure dt§andan gozetledi . Oikkatini c;:e

ken ma dt§t bir durum yoktu. ic;:eriye girmeye karar verdi . Hasan Turan, c;:ok iy i kar§tladt kogu§ arkada§mt . <;ay ikram

etti , uzunca sure havadan sudan soyle§ip eski gunleri yad etti ler. Sonra bir punduna getird i "Beni derhal Bulgaristan'a c;:1kart

manm ist iyorum" dedi Sabahattin. Nedense , h ie; §a§1rmad1 Hasan. Sanki , dunyanm en normal

cumlesini kurmu§tu Sabahattin. Ba§ka biriyle yapsa bu konu§may1 ve kar§tsmdaki boyle rahat

davransa, i§kil lenirdi Sabahattin. Arna Hasan, komunizm propagandast yapmaktan ve karde§ini Bulgaristan'a ka91rmaktan hukum giymi§t i nihayetinde. Boylesi durumlara a§inayd1 . Kar§tsmda pi§mi§ kelle gibi smt1yor olmasmm nedenini, tecrubel i olmasma verdi .

Berber Hasan az onceki "Daha daha ne var ne yok ?" edebiyatma derhal son verdi , Sabahattin'in Bulgaristan'a dair sozlerinin uzerine. Sadede gelmesi gerektigini du§unmu§ olmaliydi .


"Emrin olur agabey ! " "Estagfurullah" demek zorunda kald1 yazar. Hasan'm ba§ka soyleyecekleri de vard1 . "Ali 'yi taniyorsun i§te. Sen paradan haber ver. Para olsun bir

orduyu bi le d t§anya 91karm." Sabahattin yem olsun diye "Ba§kalan da var 91kmak isteyen.

Benim ba§tm derde girmezse onlar da ba§vuracak size" dedi . Kavramt§tl durumu Hasan. Ali 'nin 9ok ho§una gidecekti

Sabahatt in'in bu son soyledikleri. Kald1 ki, kom§uda p i§ecek kendis ine de dU.§ecekti elbet.

"Sen gider gitmez, dukkani kapatacag1m ve gidip Ali'yi bulacag1m" dedi Hasan.

Sabahattin ayaga kalkarken "Yann sabah yine gel" dedi , uzerindeki beyaz onlugu 91kamp asktya ast 1 .

Sabahattin kap1y1 i;ekip 91kmadan once Hasan arkasmdan seslend i .

"Yann sabah hamhkh gel agabey. BU.yuk bir ihtimalle 91karsm yola ! "

"Tamam" d iye cevaplad1 berberi Sabahattin.

* * *

Gece ge9 saatlerde , butun haz1rl iklanni tamamlam1§ olarak ula§tL arkada§I Rasih' in evine.

Gen<; adam her zaman oldugu gibi kitap okuyor, notlar 91 -kanyordu.

Sabahattin'in yuzunde , bel irgin bir endi§e okudu Rasih. "Bir terslik mi var ?" diye sordu. "Hay1r. Gel biraz oturahm" dedi Sabahattin koltuklan i§aret

ederek.

- 3 67 -


$a§trd1 gen<; Rasih. Oturdular. "Sana c;ok gliveniyorum Rasih Nuri" dedi ve derin bir nefes

ald i . "Nedense i:iyle" d iye ilave ett i . $a§trd1 gen<; adam. S1ra d t§ L bir durumla kar§ L kar§1yayd1 .

* * *

"Bi.iyuk b i r ihtimalle , yarm Bulgaristan'a ka<;acag1m Rasih. Beni dt§anya r;1kartacak iki adamm d t§mda, bu konuyu bi len tek ki§i sensin. "

Sabahattin gen<; arkada§ma, isimleriyle cisimleriyle ik i adamm k imler oldugunu anlam once. Hapiste nas i l tant§ttklanni sayip di:ikti.i.

Her ikis inin de ba§lanndan neler ge<;rigini , hangi tarihte ne sur;lar i§led iklerini , nas i l yakaland1klarm1, ka<; y1l la yargi land1klanni, her §eyi ama her §ey i anlatt t .

Rasih §2§tnp kalmt§t t . "Bu ti.ir adamlara gi.ivenerek dogru bir §ey mi yap1yor acaba ?" diye dli§i.indi.i.

Eger yanlt§ bir i§in pe§indeyse , vazge<;irmekti niyeti . Dostunun sinirlerinin son zamanlarda iyice bozuldugunun

farkmdayd1 . Boylesi bir durumda, insan kolayltkla birc;ok i:inemli noktay1 gi:izden kar;1rabi l ird i .

* * *

Rasih doluya koydu almad1 , bo§a koydu dolmad1 . Sabahattin'in b ir hapisligi daha kald 1racak gliclinlin kalmad1g1

ac;:1k ser;ik bel l i oluyordu.

- 368-


Olke aydmlarmm, § imdiki ve yakm gelecekteki hi.iki.imetlerle ac;1ktan ac;1ga mi.icadele etme imkanlannm uzunca bir si.ire ic;in ortadan kalkt1g1 bir gerc;ekti .

Adi konulmam1§ bir fa§izmle burun burunayd 1 Ti.irkiye . Sabahattin'in bu saatten sonra gizlenerek mi.icadele etmes i de

mi.imki.in degildi . <;ok gbz bni.indeydi , haddinden fazla sivrilmi§ti ve belli k i bir ad1m daha atmasma izin verilmeyecekti .

Hapse dayansa bile, yazmamaya dayanamazd1 tamd1g1 Sabahattin. YurtdI§tna c;1karsa , hie; olmazsa yazmaya orada devam edebil ir,

belki daha da fazla faydah olurdu yurduna.

* * *

"Hakhsm" dedi uzun uzun di.i§i.indi.ikten sonra gene; Rasih. "Gitmen laz1m" dedi . Ardmdan "Sana nas1 l yard1m edebil i

rim ?" diye sordu. Gi.ili.imsedi Sabahatt in . Ne isteyeceg ini bel l i k i bnceden

tasarlamt§t l . "Oncel ikle, mavi yolculukta Yunanh d ireni§c;ilerden edinip

de sana saklaman ic;in verdigim tabancay1 ist iyorum. Ve sana iki tane mektup b1rakacag1m. Birini e§im ve kmma ula§t lracaksm, btekini de Mehmet Al i Cimcoz'un dairesinin kap 1smm altmdan bizzat atacaksm. Tabi i ben sag salim yurtd t§ma c;1kabilirsem."

"Tabanca sabahleyin burada olacak" dedi Rasih en c iddi devrimci tavrm1 takmarak.

"Peki" d iye sordu ardmdan. "Yurtd 1§ma c;1kt1gmdan nasi l emin olacag1m? Ne zaman ula§t 1racag1m mektuplan sahiplerine ?"

-369-

Seksen Alt1

Plamm en ince aynntt lanna kadar anlatmaya ba§lamadan once , kalktt kendine bir bardak su ald1 Sabahattin.

Birka<; yudum i<;tikten sonra, "Bak Rasih, bi l iyorsun hep ye§il mi.irekkep kullanmm" ded i .

Ceketinin ic;cebinden ye§il mi.irekkepli dolmakalemini <;1kard1 , masanm i.izerine koydu.

"Bunlar da benim kartv izitlerim" dedi ve cuzdanmdan, uzerinde ismi yazan kartvizitlerden bir tane <;1kanp onu da masanm i.isti.ine koydu .

"Yann sabahleyin, sana §imdi adresini yazacag1m Edirnekap 1 'daki berber dukkanmm onunden r;1kacag1m yola. Berberin ad 1 az once de soyledigim gib i , Hasan Turan. "

Butt.in bu sozleri soylerken, Rasih'in <;ali§ma masasma dogru yi.irudu, gen<; adamm kitap okurken not almak i<;in kul land1g1 kag1tlardan temiz bir tane ald 1 , koltuga oturdu.

Sabahattin, sehpanm i.izerine koydugu kag1dm i.izerine irice harflerle "Berber Hasan Turan" yazd1 .

"Ve bu da adresi" diyerek, berber dukkanmm adresini ezberinden kag1da doktu.

Bir haftalik ku<;Uk bir takvim olu§turdu kag1dm uzerinde. Kaleminin ucuyla i§aret ederek konu§masm1 si.irdurdu.

"Bugi.in 30 Mart. Yann aym 3 1 ' i . Sabahleyin, Edirnekap1 'daki berber dukkanmm onunden yola r;1kacag1m. Eger her §ey yolunda giderse, yann gece ya da en <;ok obur gece smm ge<;mi§ olacag1m. "

Osman Balcigil II Ye�il Murekl<ep

Bunlan soylerken, dolmakalemiyle 3 1 Mart, 1 ve 2 N isan'1 i§aretlemi§ti . Sonra ba§tnt kaldmp bir kez daha bakt 1 arkada§mm yi.izi.ine .

Sabahattin yi.izi.ine "Anladm m 1 ?" der gibi bakmca, Rasih anlad 1gm1 i§aret edecek §ekilde ba§ tnt sallad 1 .

Devam ett i yazar. "Smm gec;ince §U gordi.igi.in kalemle, §U gordi.igi.in kartm ay

msma, ba§ard1g1m1 bel irtecek §ekilde b ir not yazacag1m. Notun zorlanarak yazdmlma ihtima[ ine kar§ I , on[em o[sun diye, atacagtm imzada nokta olmayacak. Normalde nokta koyanm. Oikkat edecegin bu ! "

Yine "Anladm mt ?" der gibi bakt1 Sabahattin arkada§ma. Rasih dogru anlay1p anlamad1gm1 gostermek ic;in "$uraya bir

imza at" dedi . Sabahattin imzasm1 attt . Rasih kalemi ald1 ve imzadaki noktayt

karalad1 . "Yani boy le olacak?" dedi gene; adam. "Evet" diye cevaplad1 arkada§ tnt Sabahattin. " imzada nokta olmayacak" diye tekrarlad1 . Ba§mt sallad 1 Rasih.

-3 7 1 ·

Seksen Yedi

Rasih'ten aynhp odasma <;ekil ince , i lk i§ olarak p iposunu yolculuk i9in ald1g1 yeni ti.iti.inle doldurdu Sabahattin.

Pipoyu yakmadan once penceresini a9t t , istanbul'un sogugunu i9ine iyice <;ekti .

* * *

Her zaman oldugu g ib i , ye§i l mi.irekkepl i kalemi e l inde olmak i.izere , oni.ine koydugu kag1dann i.izerine egild i .

Vazge9t i . C::antasmdan daha once y�zmt§ oldugu mektubu 91-

kard 1 . Once onu okuyacaktt :

"28 Mart 1 948 ,

c;ok sevdigim Mehmet Ali ve refikas 1 ,

B u mektubu ald1gm1z zaman ben bir muddet ifin ortadan yok

olmu§ olacagzm . Herkesin beni gefen seferki gibi tebdil dola§IT

bilmesi munasiptir . Bu karan vermeden fOk du§ilndum . Fakat

cephemi tayinde daha fazla tereddut edemezdim . Yepyeni ve

daha muspet bir hayata ba§lamak karanm muthi§ nefis muca

delelerinden sonra verdim . Dunyada Filiz' le Aliye 'nin yanmda

en sevdigim insanlar sizlers iniz . Size kar§1 kotil olmamak ifin

e limden ge len her §eyi yapt1m . Elimden gelmeyen ifin de beni

affedebileceginizi umuyorum . Benden tekrar haber alacagzmz1

Osman Balcigil II Ye�il Murckkcp

sanmm . Tekrar ve b�ka �artlar altmda gorii�ebilecegimize de

inamyorum . (;oktan verdigim bu karan tatbikte bu kadar gef

kalz�1mm sebebi kanm , fOcugum ve s izdiniz . Fakat bu �artlar

altmda bu manaszz hayau devam ettirmekte mana goremedim .

Hepinizin beni affetmenizi ve tekrar bulu�uncaya kadar sevgiyle

hat1rlamamz1 is terim . $ imdiye kadar kendimden ba�ka hif kim

seye kotiiluk e tmemem ifin gayret ederdim . Artzk kendime de

kotuluk etmemek ifin bu karan verdim . . . " 1 52

Biraz ara verd i okumaya Sabahattin. "Kedime de koti.ili.ik etmemek" ifadesini yerli yerinde kullan

mt§ olup olmad1gm1 di.i§i.indi.i. Gayriihtiyari ayaga kalkt1 , araltk b1rakt1g1 pencerenin oni.ine

tekrar geldi . istedigi 90k bir §ey degildi aslmda. Dahas1 , olmasm1 d i ledigi , ugra§ verdigi her §eyi kendi i9in de

gil, yurdu ve i.izerinde ya§ayan insanlar i9in yapmt§t t . Ve bunu yaparken, ister istemez kendi kendine koti.ili.ik etmi§t i . Gerekc;esi tam da buydu "Arttk kendime de koti.ili.ik etmemek

i9in bu karan verdim" diye yazmasmm.

* * *

Ko§edeki koltuga oturdu ve geriye dogru di.i§i.indi.i. O!keyi yonetenler i9inde, bir tek Hasan Ali Yi.ice! anlamt§tl

onun ne yapmaya c;alt§ttgm1 . Bunun ic;in de hep destek olmu§tu.

1 5 2 . Mehmet Ali Cimcoz bu mektuptan i lk kez 2 2 Temmuz 1 949'da , §ahit olarak c;:agn ld1g1

mahkemede si:iz etti. Mektup, 22 �ubat i le 1 Mart 1 950 tarihleri arasmda Gerc,.-ek gazete

sinde tefrika edilen, "Sabahattin Ali N ic;:in OldUrtildti ?" ba§hkh yaz1 dizisinde yay1mland 1 .

Osman Babgil II Ye�il Miirekkep

Arna bu narnuslu egitirnci dt§mda kalan kirn varsa, polit ikalarma hizrnet ettigi yerde pohpohlay1p goklere <;1kartrn1§, aykm dii§tiigii yerde ba§tnl ezrneye <;ah§rnt§t l , bir y1 lan rnisal i .

<:;ok s1ktld1 , olup bitenleri hamlarken Sabahattin. Nefes alarnaz gibi oldu. Tekrar ayaga kalktt , pencereyi sonuna kadar a<;r1 , bir sure cad

deden ge<;en tek tiik orornobil lerin stop larnbalarm1 , farlanrn izledi. Bu kez de d1§any1 seyrederek devarn etti dii§iinrneye . Ciddiyet

le hesaba <;ekiyordu kendini . Kazand 1klanrn ve kaybettiklerini yan yana, alt alta, iist iiste

koyuyor, att1g1 ta§m iirkiittiigii kurbagaya degip degrnedigini anlarnaya <;ah§tyordu.

Aliye'sini ve Fi l iz ' ini , ozel l ikle de egitirncil ikten kap1 dt§an edild iginden bu yana , fena halde ihrnal etrni§ti .

Meslegini siirdiirebi lseydi , rnaddi ve rnanevi olarak onlara <;ok daha fazla yard1rnc1 olabi l ird i .

"En azmdan . . . " d iye dii§iindii . "Yanlannda olur, s1cakhg1rn1 verird irn."

Gozleri doldu. <:;ok a<;1kt1 . Boyle devarn edernezdi . Gozliigiinii <;tkanp pervaza koydu, el inin ters iyle gozpmarla

nndan akan ya§lan si ldi . "Arna . . . " dedi kendi kendine. "Susrnak, susrnay1 kabul lenrnek,

ger<;ekleri goriip de susarak bir hayat ge<;irrnek de onursuzluk olurdu."

* * *

Cirncoz ai les ine yazd 1g1 rnektubu okuyup, iizerine iyice dii§iindiikten soma, sevgil i e§i ve bir tanecik km i<;in yazrnaya koyuldu:


"Sevgi li Kanczgzm ,

Bu mektubu aldzgzn zaman ben i talya , Frans a veya Londra ' da olacagzm . Filiz ' in okulu biter bitmez sizi yanzma aldzracagzm .

Mehmet Ali Aybar ve Mahmut Dikerdem 1 53 sizinle ilgilenecek .

S ize i§ Bankasz ' nda § U numaralz hesab1mla para gonderiyorum .

Rauf Callzlar da size rnatbaa parasmdan gonderecek . Sen benim

tutumlu kanczgzmsmd1r , idare etmeye �alz§irszn . Filiz ' i ve seni

hasre tle binlerce def a dudaklarmdan operim . . . J J 1 54

Yazd1klarm1 tekrar okudu Sabahattin. Unuttugu bir konu kaltp kalmad1gm1 t itizlikle kontrol etti . Al iye'nin mektubu almca <;ok korkacagmdan emindi . Sonraki gi.inlerde de d iken i.izerinde ya§ar gibi ya§ayacakt1

sevg i l i e§ i . Ve sevgil i Fil iz' i , tekrar kar§ tla§mcaya kadar k im bi l i r ne kadar

ozleyecekti babac1gm1 . . . ii;:inden bir paryanm koptugunu hissetti . "Ote yandan . . . " d iye di.i§i.indi.i. "Eger bunun kararm1 § imdi

verip yurtd t§ma <;:tkmazsam, Al iye'nin ted irginligi bir omi.ir si.irecek. Filiz ise ben zindanlarda omi.ir ti.iketirken bi.iyi.iyecek. "

l 5 3 . l 9 l 6- l 993 y 1 l lan arasmda ya§ad 1 . Bi.iyi.ikel<;i l ik , yazarl 1k yapt 1 . Ban§ Deme�i'nin

gene! ba�kanlt�1n1 yapt l . l 2 Eyli.il darbesinde Ban� Deme�i Davas1 'ndan yarg1 land 1.

Orradogu'da Devrim Yillari ve O�iincii Diinyadan is imli ik i kitab1 var.

1 54. F. Al i ve A. Ozkmmlt 'nin birl ikte kaleme ald1klan Sabahattin Ali is imli k i tapta, mek

tuptan aklmda kalanlan boyle aktarmt§ A l iye Al i . c;:unki.i, mektubu Rasih N uri i leri'den

al1p Al iye Hanim'a u la§ttran Cevdet Kudret , Al iye Hanim'a okuttuktan soma, kend i bile

okumadan sobaya at1p yakmt§.

-.375-

Seksen Sekiz

<;alar saatin sesiyle uyand1 ve derhal yataktan kalktt Sabahattin. <;antasm1 ak§amdan toplad1g1 i<;:in sadece i.izerini degi§t irmesi

yett i . Banyoya ge<;:ip d i§lerini f1r<;:alad 1 , sa<;:lanm tarad1 . Odasma doni.ince altm <;:er<;:evel i gozli.iklerini iy ice s i l ip goz

lerine takt t . Haz1rd 1 . <;antasm1 ve <;:antanm i.izerinde duran ik i zarf1 ald 1 , salona ge<;:ri.

* * *

Sevg i l i Rasih kahval t 1y 1 hamlamt§ , ekmekleri tam da o

banyodan <;:tkarken k tzartmaya ba§lamt§t t . Kahvalttya otururken mis gibi k1zarm1§ ekmegin kokusunu i<;:i -

ne <;:ekti Sabahattin. iki adam bir si.ire konU§mad1. i<;:lerinden konu§mak istegi gelmedi . Esasen, o kadar <;:ok laflan vard1 ki birbirlerine soyleyecek. Ak§amdan detayland 1rm1§ o lduklan i<;:in , plana dair de tek soz

etmeleri gerekmiyordu. Rasih bir ara kalktt , bez par<;:asma sanlmt§ emaneti get irip ma

sanm i.izerine koydu ve Sabahatt in'e dogru itti . "Baktm1m yapt1m, saat gibi <;:alt§ tyor" dedi . Sabahattin, Yunanlt direni§<;:ilerden ed ind igi , saklasm diye

Rasih'e verd igi tabancay1 <;:antasma yerle§tird i . Ras ih " i §te" d iye di.i§i.indi.i "Sabahatt in ' in s i l ah§orlugu bu

kadar olur. "


Hakltyd1 Rasih. Sabahattin tabancay1 almca §6yle bir el ine oturtmamt§, §arjori.ini.in dolu olup olmad1gma, namluda kur§un kaltp kalmad1gma bakmamt§tl bi le . Rasih'ten ald1g1 gibi, bez parc;.-asma sanlm1§ olarak c;.-antasma t1k t§t1rm1§t l .

"Yerinde olsam belime koyard1m11 diye di.i§i.indi.iyse de agzm1 ac;mad1 gene; adam .

Boylesi i§lerde, oze l l ikle de Sabahattin gibi bir adama, akil vermemesi gerektiginin farkmdayd 1 .

* * *

Sabahattin si lah1 c;.-antasma yerle§tirince , Ras ih kendine uzanlmt§ olan iki zarf1 ald1 ve kisa bir si.ireligine gozden kayboldu.

Mektuplan , az once tabancay1 ald1g1, yerini Sabahattin'in bile bi lmedigi zulasma yerle§tirmi§ olarak geri dondi.i.

Aynltk zamam gelmi§t i . ik i dost , bu aynl iktan sonra hi<;bir zaman gori.i§emeyebi lecek

lerini de di.i§i.inerek, s1ki s iki sanldilar birbirlerine .

* * *

Merdivenler. Rasih' in kapatt1g1 da ire kap1smm c;1kartt1g1 ses. Apartmanm ag1r demir kap1smm isteksizce kapant§L . Ni§anta§t 'nm kendine ozgi.i ugultusu. Pencerede Rasih. Kalkarmt§ gibi bir el . Bir act tebessi.im. B ir damla gozya§t .

* * *

- 3 7 7 -


"Ba§ka bir zamanda ba§ka bir yerde" diye di.i§i.indi.i, Rasih'in bakt1g1 pencereye arkasm1 doni.ip gozi.indeki bir damla ya§! s i lerken Sabahattin.

"Dilerim bir gi.in, hayalini kurdugun gibi bir i.ilkeye donersin sevgi l i agabeyim" diye di.i§i.indi.i gen<; Rasih, Sabahattin gozden kaybolurken.

- 3 78 -

Seksen Dokuz

Sabahattin ala ki pe§ ine takt lm1§ bir sivil pol is varsa diye bin bir numara yaptl yine .

Otobi.ise binip son anda inme, birkac; pasaj 1 h1zla gec;ip ortadan yok olma . . .

Romanlarda okudugu , filmlerde seyrettigi ne kadar casusluk numaras1 varsa uygulad1 ve sonunda rotasm1 kamyona c;evirdi .

Tam da isted igi yere c;ekmi§ti kamyonu §Ofor Salim. Sabahattin'i gori.ince hareketlendi , ko§up el indeki c;amay 1 almak istedi .

"Sag o l Salim, ben ta§mm" dedi yumu§ak b i r ses tonuyla. Sal im kontag1 c;evirmeden sordu "Nereye gidecegiz beyim ?"

di ye . "Edimekap1'dan bir arkada§I alacag1z ve K1rklareli 'ne gidecegiz

Salim. Peynir get irecegiz . " � i§hane'den a§ag1 dogru sallamp Unkapam Kopri.isi.i 'ni.i gec;e

cek, ardmdan Sarac;haneba§1 'ndan Edirnekap1 istikametine ktvn lacak lard 1 .

Severd i istanbul'un bu taraflanm Sabahattin. Hem de c;ok. Akima gayri iht iyari i.i<; saur geld i :

"Daglar dudaklanm boyar pembe bir tayle

Koprude fersiz gozler aiy1 lir uzuntayle :

Sabah , 1st1rap iyeken kalplerin ak�am1d1r . . . "


Bu i.i<;: samla birlikte 90k ama 90k eskiye gitmi§ti . 1 928 ' in agustos ayma . . . Ne sevinmi§ti "Kopri.i'de Sabah" isimli § i iri Me§ale'de yay1m-

lanmca. Havalara u<;:mu§tu ! Tam da Hal i<;: Kopri.isi.i'ni.in i.izerinde gelmi§ti § i ir i aklma. Oi.i§i.ini.ince , istanbul i.izerine yazd1g1 oteki § i irleri de hat1rlad1

yazar. Aslmda, 1 926'da Servet-i Funun'da ba§lamt§tl istanbul i.izerine

yazd 1g1 § i irlerini yay1 lamaya. "Kopri.i'ni.in <;ocuklan", "Kopri.i'ni.in Geceler i" , "Kopri.i'de

Sabah" . . . Aradan yakla§tk yirmi y 1 l ge<;:mi§ti v e i§te yine Kopri.i'ni.in

i.izerindeydi Sabahattin. Hali<;: Kopri.isi.i'nden, Galata Kopri.isi.i'ni.i seyrediyordu.

* * *

"K1rklarel i 'nin i<;:inden mi alacag1z peyniri ?" d iye sordu Salim, o istanbul i.izerine di.i§i.ini.irken.

Sabahattin'in cevab1 hamd1. "Heni.iz bi lmiyorum.1 1 "Demek . . . 1 1 diye di.i§i.indi.i Bozdogan Kemeri 'nin altmdan ge

<;:erken. "Bu gi.ize l §ehri son gori.i§i.im.1 1 Bu sefer de aklma, yirmi y1 l once Almanya'ya dogru ger<;:ekle§

t irdigi tren yolculugu geldi . � imdi nas 1 l Rasih'i arkasmda b1raktp 91kt 1ysa yola, o zaman da

Pertev ve bir dolu dostunu b1rakmt§tl geride. 0 zaman i9i i<;:ine nas1 l s 1gmad 1ysa, §imdi de s1gm1yordu i§te.

-380 -

Osman Balc1gil II Ye�il Miirekkep

Akima gi.izel e§i ve b iricik km geldi . Aglamamak i<;in di§lerini s1kt1 .

* * *

Oi.i§i.incelerinden uzakla§abilmek i<;in, Salim'in yam ba§mda duran Yeni Sabah gazetesini ald t .

Ba§ sayfada bulunan Bulgaristan'la ilgil i b ir haber d ikkatini <;ekti .

Haberin spotunda "u�k krizi"nin si.irdi.igi.i belirti lmi§ti . "Ben smm gec;meye �h§trken umanm her iki taraf da sakin

olur" d iye i<; gec;irdi ve haberi okumaya koyuldu. Gazete geni§ bir hamlatma yapmt§tl gerginlikle ilgi l i . 9 $ubat'ta Bulgar u�ksavarlan, Ti.irkiye smmnm Bulgaristan

tarafmda iki Ti.irk u�gm1 di.i§i.irmi.i§ti.i . Ti.irkiye ile Bulgaristan arasmda, olaym mi.inaka§as 1 si.iri.iyordu.

Ye§ ilkoy'den havalanan iki Ti.irk u�gmm amac1 1 Trakya semalannda, radann menzil ini test etmekti . Bunun yam s1ra 1 p i lotlar, radar kontrolori.iyle koordinasyon uzerine de �h§tyorlard 1 .

Arna olan olmu§tu i§te . Ti.irk pilotlan, koti.i hava §artlan nedeniyle Bulgaristan'm

hava sahasma girmi§ ve ger<;ekle§en u�ksavar ate§ i sonucu iki u�<lk da di.i§i.iri.ilmi.i§ti.i .

Ac;1lan ate§te bir pilot §ehit olmu§, oteki pilot Bulgar askerleri tarafmdan tutuklanmt§tl

Mesele, bir ay1 a§km bir si.iredir, bi.iyi.ik bir diplomatik krize doni.i§mi.i§ bulunuyordu.

0 gi.inden bu yana, Bulgaristan'la Ti.irkiye'nin aras1 fena halde ac;1 lm1§tt . Bi.iyi.ik§ehirlerde , Bulgaristan aleyhtan mitingler di.izenleniyordu.

-38 1 -

Osman Balcigil // Ye�il Miirekkep

Son olarak hiikiimet Bulgaristan'a nota vermi§ ve §ehit olan pi lotun cenazesi i le ya�ayan pi lotun iades ini saglamt§tt .

Ancak sular heni.iz durulmamt§, tersine, gerginl ik had safhaya ula§ffit§tt .

Ciinkii , Turk w;aklan Bulgar smmnm iizerinde w;mayt siirdiiriiyordu . 1 55

Sabahattin oteki haberlere bakmak ic;in sayfayt c;evirirken "$u Bulgaristan smmnt bir gec;ebi lsem kazastz belastz" d iye dii§iindii tekrar.

1 55 . 22 Temmuz 1 948'de Bu lgar u<;aksavarlan bir Turk u<;agm1 daha vurdu. U<;ak yakit

kaybederek Ye�i lkoy'e yakla�t l . Yak lt l bit ince motor durdu ve pi lot piste kmm yaparak

inebild i .

-382-

Doksan

Fatih ' i , Karagi.imri.ik'i.i geride b1rakm1§lard 1 . . . Salim'e "Mihrimah Sultan Camii 'ne dogru git. Oraya ge l ince

ben sana tarif edecegim yolu" dedi Sabahattin. <;ok ge9meden, Hasan Turan'm berber dukkanmm oni.in

deydiler. "Sen inme arabadan Salim. Vakit kaybetmeyelim. Ben iner

getiririm adam1" dedi ve arabadan atlad 1 .

* * *

Sabahattin dukkana gird iginde , kendisine rehberlik yapacak olan Al i ve berber Hasan <;ay i<;iyorlard 1 .

Berber hemen kalkip bir <;ay da misafiri i<;in koydu . Bu arada rehber Al i ve Sabahattin selamla§m1§lard 1 . Sabahattin gelip, tam da kendisine rehberlik yapacak adamm

yanmdaki sandalyeye oturdu . Yazar uzati lan <;ay1 ald 1 , bir yudum i<;t i ve sag yanmda bo§ du

ran sandalyenin i.izerine b1rakt1 . Cebinden bir zarf 91kartt1 ve "Bu isted igin paranm yans1" diyerek hemen solunda oturmakta olan Ali Ertekin' e uzattl .

Adamm yi.izi.inde pis bir gi.ili.imseme belirdi, kirli di§leri gbriindi.i. Sabahattin rehberinin t1ynetini bi ldigi i<;in, para i.izerinden

i lerlemeyi si.irdi.irdi.i.

Osman Balctgil // Yqil MiiTekkep

"Geri kalan yansm1 1 konu§tugumuz gibi ben Bulgaristan'a ge<;-tikten soma alacaksm."

"Orada, senden mi alacag1m ?11 diye sordu Al i . "Hayir" diye cevaplad1 soruyu Sabahattin. "Daha once Hasan'a da anlamgim gibi , ben bir pusula yazip

sana verecegim. Sen pusulay1 buraya getireceksin. Bir arkada§tm gelecek ve kendini tamtacak. Pusulay1 ona verip paray1 alacaks1-mz. Boyle anla§ffiL§ttk. "

"Tamam, tamam" dedi berber, sanki anlat1lam ilk kez duyuyormu§ gibi davranan arkada§L Ali 'ye.

"iyi madem" dedi sanki zor ikna olmu§ gibi bir edayla asker eskisi rehber.

* * *

Sabahattin, yol iizerine b iraz ayrmt1 istedi . "Malum" ded i . "Kamyonu kullanacak §Oforun hi<;bir §eyden

haberi yak. Yanmda tek kel ime bi le konu§mamam1z laz1m. 11 Ali Ertekin ba§mL salladi . Bu arada Sabahattin <;antasmdan bir harita <;1kart1p "Gaster

nereye gidecegimizi ?" dedi . Sanki b iraz tedirgin gibi <;tkmt§tL sesi . iri adam, i§aretparmagmm ucunu haritanm iizerine koyunca,

o bolgenin butiin cografyas1 kapand1 . "K1rklare l i'nde once Yundolan istikametine gidecegiz. Oskup'e

yakm Kmlcadere koyiine yakm bir noktada kamyondan inecegiz . Yuriiyerek Sazara1 56 istikametine gidecegiz. Son gorecegimiz Turk

1 56. Buglinkli ismi \:ukurpmar. Esk i ismi olan Sazara, "Roma imparatorunun ya§ad 1g1

yer" anlamma gel i r. Sezar'dan tliretilmi�tir. Bulgaristan smmna uzaklig1 sadece on Li<; ki

lometred i r.

-384-

Osman Balcigil // Ye�il Murekkep

kayi.i Hedye 1 57 olacak. Kaye yakm bir baraj var. Baraj m kar§L tarafma gec;tigimizde , Bulgar hududuna be§, bi lemedin altt k i lometre kal ir. Ormanm ic;:inden gidecegiz tabi i . "

Adamm saylediklerini haritada garemeyince Sabahattin'in cam s1ktld1 . S1kmt1s1 yi.izi.ine yans1d1 .

"Kayler haritada gariinmez" dedi Ali Ertekin bi.iyi.ik bir rahatl1kla. Konu§acak bir laf kalmaymca "Hadi o halde" dedi yazar. "Ko

yulal im yola ." Yanmdaki sandalyeye koydugu sogumu§ c;aym1 ald1 , bir yudumda

ic;ti. "Ziyade olsun" dedi c;ay bardagm1 yine sandalyenin i.izerine

koyarken. Ardmdan "Eyvallah Hasan" dedi berbere . Berber ge l ip Sabahattin ' in boynuna sanld 1 .

I 57 . Bugunku ismi Arma�an.

-385 -

Doksan Bir

Kamyon K1rklarel i istikametine dogru mesafe kat ederken, yol boyu diki l i tarlalan seyretti Sabahatt in.

Yava§ yava§ ekinler boy vermeye ba§lar, Trakya yemye§il olurdu. "Camm Trakya" diye di.i§i.indi.i. 1 930 May1s'mda, trenle ge lirken seyretmi§ti ma ma ay\:ic;egi

ve bugday ekilmi§ tarlalan. Yemye§il bitki orti.isi.ini.in, Almanya'da ya§ad1g1 §Okun tesirini

nas1 l da azalmgm1 harnlad 1 Sabahatt in. i§te § imdi , yine bir bi l inmeze dogru gid iyordu. Nedense, vatam onu bagnna basmami§tl . \:ok isterdi ama ol

mam1§tl i§te. Sonra fikrini degi§tirdi yazar. Kollanm a\:ffiayan vatam ve in

sanlan degildi ki ! Onu sevmeyenler, konu§masm1 ve yazmasm1 istemeyenler, i.il

kesini tahakki.im altmda yonetenlerdi . Hikayeleri , § i irler i , romanlan ve yazd1g1 ne varsa hepsini sev

mi§ti insanlan. Gayet olumlu yorumlar alm1§t 1 , memleketin aydmlarmdan da, ezilen sm1tlara mensup insanlarmdan da.

Oyle olmasa, gazeteler yirmi bin zor satarken, onun yay1mlad1-g1 Markop�a altm1§ bin okuyucuya ula§ir m1yd 1 ?

Sevilmese , bu kadar okunur muydu kitaplan ? "Beni sevmeyen siyasi iktidard111 diye di.i§i.indi.i tekrar Sabahattin

Ali .


H ir; di.imen suyuna girmemi§ti ki i.ilkeyi yonetenlerin. Yanh§ olan ne varsa soylemi§ti Sabahattin.

Ve sonunda , gel inmi§ti bugiine.

* * *

Liileburgaz'da, mazot almak ir;in indi i.ir; adam kamyondan. Bu arada yemek yiyip r;ay da ir;ti ler. "Kar; saatl ik daha yolumuz var?" d iye sordu yemek yerlerken

Sabahattin. $ofor Salim saatine baku , "$imdi hareket etsek, ii9t! varmaz

oraday1z" ded i . Firsat yakalamt§ken "Hangi koye gidecegimiz bell i m i ?" d iye

sordu Salim. Sabahattin, rehberinin yiiziine "Sen soyle" der gibi baku. Al i Ertekin "Sen bizi K1rklareli 'ne gotiir. Gerisini ben tarif

ederim" dedi . "iyi madem" diye cevaplad t Al i 'y i Sal im.

* * *

Tam da konu§tuklan gibi oldu. K1rklarel i 'nden it ibaren Ali konu§maya ba§ladt . "Bu yolu takip et. Yi.indolan'a dogru gidecegiz . . . " "$imdi buradan Oskiip istikametine sap . . . " "Hah burada dur § imdi . . . i lerisi Kmlcadere koyi.i . Ben ve sen in

patron, buradan itibaren yayan gidecegiz . . . " Salim'in anlamayan gozlerle bakmas1 iizerine, Sabahattin

ar;1klamada bulundu.

-387-


"Sen §imdi Kirklarel i'ne geri don Salim. Bu gece otelde kal. Yann orada gori.i§Uri.iz. Sabahtan §ehrin merkezine gel . Oralarda buluruz b irbirimizi ."

Konu§urken, ci.izdanmdan para c;1kanp uzam §Ofore . "Kamm1 iyi doyur Salim. Di.izgi.in bir otelde kal." i<;:tne sinmedi, "Bak bu da geri doni.i§ ic;in mazot paras1" diyerek

bir miktar daha para verdi . Salim §a§ 1nr gibi olunca "Bende durmasm, kaybederim" diye

bir de yalan uydurdu. Al i Ertekin "Geri doni.i§ ic;in mazot paras1" lafm1 duyunca

"Eyvah ! " d iye di.i§i.indi.i bir an. Neyse ki "Kaybederim" diyerek iyi toparlam1§t1 lafi Sabahattin.

-388-

Doksan iki

"$imdi , biz Sazara istikametine gidecegiz" dedi Ali Ertekin kamyon goriinmez olunca.

Biraz yi.iri.idi.ikten soma durdu ve bir ac;1klamada daha bulundu. "Son gorecegimiz Ti.irk koyi.i Hedye olacak. Dukkanda da

soyledigim gibi , tam yanmda bir baraj var. Baraj m kar§l tarafma gec;rigimizde , Bulgar hududuna be§ , bilemedin alt 1 ki lometre kalacak. Gori.inmeden, ormanm ic;inden gidecegiz. H ie; merak etme, buralan avucumun ic;i gibi b i l irim. Askerligimi siivari olarak bu koylerde yapum."

Sabahattin farkmda degildi ama rehberi , Sazara'ya dogru goti.irecegi yerde, ba§ka bir yola sapmi§, dere boyunda ilerlemeye ba§lami§tl .

Hava iyice karard1 . i leriden iki koyi.in l§tklan gori.inmeye ba§ladi . "Bak" dedi Al i Ertekin. "$u gorduklerin Bulgar koyleri ." Oysa goriinen Sazara ve Hedye koyleriydi . Devam etti konu§maya rehber. "O koylerin hemen berisinde gozetleme kuleleri var. Gece

yansma kadar burada dinlenelim. Soma Bulgar kulelerine dogru yi.iri.iri.iz."

* * *

Osman Balcigil /I Yqil Murekkep

Hava soguktu . Al i Ertekin etraftan c;:al1 c;1rp1 ve biraz odun toplad1 , kocaman bir ate§ yakt t .

"Gori.inmez mi ate§ ?" di ye sordu Sabahattin. "Yok" ded i . "Gotiinmez. <;atakta kal tyoruz ya. Ate§ gori.inmez.

Duman da gece sec;ilmez zaten." Bir saat kadar sonra, Al i Ertekin, "Hadi gec;elim smm" dedi

Sabahattin'e. Yazar oturdugu ta§m i.izerinden kalkarken "Ate§i sondi.irme

yecek m iyiz ?" d iye sordu. "Laz1m degil" dedi rehber i . "Kt§ aymda yangm c;1kmaz. Her

yer 1slak ." Oski.ip ile Sazara meralanni ay1ran derenin Oski.ip tarafmda,

yamac;ra bulunan gi.irgen fundaltklar arasmda yanm saat kadar ilerlediler.

"Smm ge<;rik" dedi bell i bir noktaya gel ince Al i Ertekin. "$u istikamette, ileriye dogru birka<; yi.iz metre gidince ,

Bulgar'm nobet<;i kulesi var. $imdi l ik kendimizi gostermeyel im. Gece yansm1 bekleyel im."

Bu arada, iyice k1s1k sesle konu§maya ba§lami§t l , sanki Bulgar tarafmdan duyulma ihtimali varmt§ gibi .

"Sen o arada Hasan'a goti.irecegim her ne ise yaz. i leriye i§imiz kalmasm. Gozetleme kulesindeki askerlerin beni gormemesi laz1m. Sana kuleyi gosterecegim. Ondan sonra ben uzakla§ana kadar be§ dakika bekle . Sonra <;1k ortaya, el lerini kaldmp yi.iri.i. Ne anlatacaksan an lat . "

Sabahattin, Ti.irkiye smmndan kazas 1z belas1z c;1km1§ oldugu i<;in sevind i .

Al i Ertekin ded igini yapmt§, kendini Bulgaristan'a ge<;irmi§ti . Bir ta§ bulup i.isti.ine oturdu.

-390-


Ali Ertekin gelen giden var m1 d iye etraf1 gozetlerken, Sabahattin cuzdanmm i<;:inden bir kartvizit r;:1kartt 1 .

Bu arada cuzdanma yerle§tirmi§ oldugu Aliye ve Filiz ' in resimlerine bir kez daha bakt1 . <;ok yakmda, yine bir arada olacaktt sevgili e§i ve biricik kmyla.

Rasih 'e konu§tugu gibi , ye§il murekkepli kalemiyle kartvizitinin arkasm1 yazdi .

imzasma nokta koymad 1 . iyice ufledi murekkep kurusun diye . Bir yanh§ anlamaya yol ac;mamahydt . Rasih smm ge<;rigine

inanmazsa ne Hasan'a para b1rakird1 ne de kaleme ald1g1 mektuplan yerlerine tesl im ederdi .

Kartm uzerindeki murekkep iyice kuruyunca, eliyle Ali 'yi yanma r;:ag1rd1 Sabahattin.

"i§te, bu Hasan'a verecegin pusula. Bunu kendini ziyarete gelen gen<; adama verecek, paranm geri kalan kismm1 alacak."

Ali 'nin gozlerinden bir pmlt1 ger;:t i . "Tamam" dedi rehber. "Oinlen §imdi . Gece yansm1 ger;:ince,

gozetleme kulesine dogru yuruyecegiz. Bulgarlan gosterecegim sana. Sonras 1 senin i§ in."

Al i Ertekin saga sola bakmaya ve kulak kabartmaya devam etti bir sure.

Sonra bir ara kalkt1 ve "Ben §by le bir etrafi kolar;:an edeyim" dedi. Sabahattin endi§elendiyse de "Tamam" demekle yetinmeyi

tercih etti . Kar;:arsa da kar;:ard 1 rehberi . Gun t§tymca i leriye dogru yurur,

gozetleme kulelerini kendi ba§ma bulurdu . Bulgaristan'a r;:1km1§t1 ya , gerisi kolayd 1 .

* * *

-39 1 -


Ali Errekin biraz daha yuri.iyup, arkalan stra sessizce gelen iki adama iyice yakla§tt .

"Tamam" dedi . "Notu yazd t ! " Ba§ka soyleyecekleri de vard t . "Siz beni izleyin. <;ok yakm1ma gelmeyin . Yakla§tnca ustune

¢kerim. Agzm1 ttkamayt unutmaym. Bagmp koyluyu ba§tmtza toplamasm."

Tam da soyledigi gibi yaptt . Bir ta§tn uzerinde tunemi§ olan Sabahattin'e iyice yakla§tp

uzerine atlad t . Al i Ertekin uzerine <;ullanmca, Sabahattin korunma ihtiya-

c1yla elini kald 1rd 1 . Gozlugu bumundan, saati kolundan firlad 1 . ik i adam ko§arak geldi o arada, asker eskisine yardtm ett i . Sabahattin'in elleri kelePQ!lendi, agzma bir mendil soku§turuldu. ir;lerinden biri, yere dti§mO§ olan saat ve gozlugu altp Sabahattin'in

deri c;antasma attt . Ta§tsm diye c;antayt Ali Errekin'e verdi.

- 392 -

Doksan 0�

Ellerine kelep<;e takt lmca, polis tarafmdan gozaltma almd1g1-n1 di.i§i.indi.i Sabahattin .

Tek laf etrnedi . Anlarnad1g1, agzma neden t1ka9 konulduguydu. Smm ka�k yollarla ge�eye �h§trken yakay1 eleverrni§t i .

Su9luydu . Bag1racak hal i yoktu ya. Kald1 ki, bag1rsa ne yazard 1 ? Fazla fazla iki koyli.i duyar, "Adam sen de, polis smm ge<;erken

birini yakalarnt§ i§te" der, ge<;er giderlerdi . Bumundan nefes alrnay1 si.irdi.irdi.i. Yakay1 eleverrni§, bir <;:uval inciri berbat etrni§t i . Alrnanya'da okulundan kovulduguna dair haberi ald1gmda ve

isranbul'da yedek subay degil de er 91karu lacagm1 ogrend iginde ne h issett iyse ayn ism1 hissett i .

Bir el , kalbin i soki.ip alrnt§ g ib i oldu. Urnudu ti.ikenrni§t i . Ali Ertekin onde, ik i adarn ve Sabahattin arkada olrnak i.izere

koy yoluna kadar yi.iri.idi.iler. Bekleyen otornobile hoyrat� sokuldu Sabahatt in. ik i yanma kend isini yakalarnt§ olan iki adarn oturdu. Sagmda oturan, ba§ma bir torba gec;ird i . Ali Ertekin, el inde Sabahatt in' in �ntas1 olrnak i.izere one, §O

fori.in yanma gec;ti .

* * *

Osman Balcigil // Yeiil Miirekkep

<;ok uzun gitmediler. Etraftaki seslerden, K1rklarel i 'ne geldiklerini anlad1 Sabahattin. Az soma otomobi l durdu . Elinde kelepc;e, agzmda t tkar; ve ba§mda kukuleta olmak uze

re , iki adamm yard1m1yla, bir binanm ir;inde, on be§ basamak kadar a§ag1ya indirildi .

Bir el in ayakkab1lannm bagc1klarmm r;1kam1gm1 hissetti . Kemeri de r;1kamld1 .

Soma ayni el cuzdanm1 ald1 . i<;indeki paraya degil ama sevgil i e§iyle biricik kmnm fotograf

lannm kendisinden kopamlmasma uzuldu. Aklma gozlugu geldi o anda . Ormanda, Ali uzerine <;ul land1-

gmda dl.i§IDU§ olmahyd1 . 0 gozlugunun derdine du§mli§ken, birisi var gucuyle ileriye

dogru itt i . Yuzukoyun, pald1r kuldur yuvarland1 ta§ zemine. Arkasmdan demir bir kapmm kapand1gm1, bir surgunun it i l

digini duydu.

* * *

El leri bagh olmad1g1 ir;in, i lk i § i ba§mdaki s iyah kukuletayla, agzmdaki t1kac1 r;1kartmak oldu.

Derin bir nefes ald1 . Z ifiri karanhk bir yerdeyd i . Ot§andan ic;eriye bir damla l§tk s 1z

m1yordu. El leriyle sag1 solu yoklad1 , b irbirine r;ok yakm dart duvar arasmda oldugunu anlad1 . Toplasan on metrekareyi bulmazd1 konuldugu yer. Tavana dogru s1r;ramaya <;ah§tl , olmad1 . Tekrar denedi yine olmad1 .

Yer ta§ zemindi . Oturdu.

-394-

Osman Balcigil // Ye�il Miirekkep

Ne gelmi§ti ba§ma boyle ! SatmI§tl namussuz Ali Ertekin onu. "Kime ?" d iye di.i§i.indi.i Sabahattin. "Kime olacak polise" dedi cevaben. Bel l i ki , polis i<;in <;ah§iyordu . Pa§akap1s 1 Cezaevi gi.inlerine geri dondi.i. Acaba, Al i Ertekin i<;eriye, agzmdan laf almak i<;in s1zdmlm1§

olabil ir miyd i ? Ya berbere ne demel iyd i ? 0 da mi aj and1 yoksa ? "Belki de" diye di.i§i.indu Sabahattin. "Ali Ertekin polistir, oteki

zorlanmi§tir." Bi lemezd i . Akima §Ofor Sal im geld i . Herhalde , yarm sabah kent merkezinde oglene kadar bekler,

soma gidip Mehmet Ali Cimcoz'u bulur, ona anlamd1 kendiyle bula§amami§ oldugunu.

Soma ne olurdu ? Somasm1 gozi.inde canland1ramad1 Sabahatt in. Esasen her §ey burada, gozaltma almd1g1 bu lanet olas1 yerde

ba§ma nelerin gelecegine bagliyd1 . Belki de sorgu sual etmeden istanbul'a gonderirlerdi kendini .

Mehmet Ali devreye girerd i i§te o zaman.

* * *

Sabahattin arada b i r uykuya dalar gibi olsa da uyuyamad1 . Aradan epey zaman ge<;tigine gore , di§anda hava aydmlanmi§

olmaliyd 1 . Peki saat kac;t1 acaba ? Saatine bakmak istedi . Yerinde yoktu. Almi§lar m1yd1 , yoksa ormanda mi di.i§mi.i§ti.i ?

-395 -

Doksan Dort

Rasih'in goziine 3 1 Mart, 1 N isan ve 2 N isan geceleri uyku girmedi .

3 Nisan sabah1 erkenden kalkt 1 ve b i r arkada§ml yanma alarak Edimekap1 'nm yolunu tuttu. El indeki adrese bakarak berber dukkanm1 buldu.

Arkada§1yla birlikte, tam da Sabahattin'in daha once yapt1g1 gibi, berber diikkanmm kar§ 1smda bir sure oturdu, etrafi gozledi .

Birka9 ki§ i gelip t lra� oldu , gitti . Durumun normal oldugu kararma varan Rasih, arkada§iyla

birl ikte i<;:eriye girdi . Arkada§ I t lra§ olmak i<;:in koltuga oturdu. Berber Hasan arkada§ml t1ra§ ederken, adamdan laf almaya

<;:al i§tl Rasih. Berberin agzmdan istedigi latlar 91kmaymca, iki gen<;: hi9bir

davram§ta bulunmadan diikkandan aynld1lar.

* * *

Ak§amiistii Rasih ve arkada§I bir kez daha gitti berbere . Onceden yine izlemi§lerd i dukkam. ic;eride kimsenin olmad1gm1 anlaymca, ilkinde oldugu gibi

yine birl ikte girmi�lerd i kap1dan. Berber Hasan "Bir §ey mi istiyorsun delikanl i ?" dedi bu kez

manali bir §ekilde.


"Evet" dedi Rasih. "Bekledigim bir haber var da, ge ld i mi diye soracakt1m."

"Geldiyse odeme yapacak m1sm?" dedi "Ben kai;m kuras1y1m" der gibi Hasan Rasih'e.

"Evet. isted igim gibi geldiyse yapacag1m" diye cevaplad1 adam1 del ikanl 1 .

Bunun i.izerine , Hasan dolap misal i b ir bolmeye girdi ve e linde bir kag1t paryas1yla geri dondu, Rasih'e uzatt1 .

Rasih heyecan i9inde baktt e l indeki kartvizite. On yi.izunde Sabahattin Ali yaz1yordu . Arkasm 1 9ev ird i , Sabahatt in ' in ye§ i l miirekkeple at t lmt§

imzasm1 gordu . Ozerinde nokta yoktu . Elini paltosunun cebine goturdu gen9 adam ve i9inde paralar

olan bir zarf 91kart 1 , Hasan'a uzam.

* * *

Berber dukkanmdan 91kar 91kmaz, arkada§ma "Geymi§ Bulgaristan'a" dedi sevin9 i9inde gen9 adam.

Kart1 uzat 1p, Sabahattin Ali 'nin imzasm1 gosterdi . "Bak" dedi . "Tam da soyledigi gibi, nokta koymaml§. Kurtuldu."

-397-

Doksan Be§

Buz gibi bir hi.icredeydi Sabahattin. "Marg, buranm yanmda kalorifer da iresi gibi kahr" diye di.i

§i.indi.i . iyi ki s1rtmda deri ceketi vard1 . Biraz daha sannd1 cekete.Ellerini soluguyla 1s1tmaya c;ah§tl .

Nafileydi . Titriyordu. Yakaland 1g1 gecenin i.izerine , bir bi.itiin gi.ini.i ve geceyi daha o

hi.icrede gec;irdigi soylense, kesinl ikle inanmazd1 . Arna oyleydi .

* * *

Ote yandan, sm1rda yakaland1g1 an itibariyle, resmen, Ti.irkiye'nin Bulgaristan smmni, pasaportsuz gec;meye c;al i§an bir kac;aku Sabahattin !

Oii§ti.igi.i durum c;ok can s 1bc1yd1 . Biraz di.i§i.ini.ince ba§ka bir onemli konu daha geldi aklma. Bulgaristan'a gec;tigi tesci l olmu§tu ! Oyle ya, Al i Ertekin'e arkas1 imzal i kartvizitini vermi§ti . imza

sm1 , tam da Rasih'in dikkat edecegi §ekilde atm1§t 1 . Rasih , berber di.ikkanmda verilecek kartvizite bakt1gmda, her

§eyin yolunda gitt igine ikna olacakt1 . Once Bulgaristan'a gec;irilme i.icretinin kalan yansm1 odeyecek, sonra e§ine ve avukatma yazd1g1 mektuplann yerlerine ula§masm1 saglayacakt1 .

Osman Balcigil 11 Ye�il M urekkep

K1sacas 1 , birkai;: gi.in i<;inde ti.im yakmlan kendisinin yurtdt§tna 91km1§ oldugunu di..i§i.ini..ir hale gelecekti .

Mektuplannda Bulgaristan'a gei;:ecegini soylememi§ti ama <;ok gi.ivendigi Rasih bil iyordu nereye gidecegini .

Kai;:r1gma <lair laf ayyuka 91ktp da konu§mast gerektiginde, Rasih'in, en azmdan bi lmesi gerekenlerle s1rnm payla§acagmdan emindi .

"Yani oglum Sabahattin" dedi kendine act bir §ekilde. "$u an it ibariyle sen, Bulgaristan smmm gei;:erek i.ilke dt§tna 91kmt§ bir kai;:aktan ba§ka bir §ey degilsin. Her kimse seni burada zorla altkoyanlar, isterlerse bir hafta, on gi.in, on ay, on y1 l tutabi l irler . . . "

Dahast aklma gelmed i Sabahattin'in. Belki bi l ini;:altt engel oldu daha fazlasm1 di.i§i.inmeye. Bir kerte ileris i , gozaltmda kaybedilebi lmek demekti .

* * *

Hi.icresinde kai;: gece ve kai;: gi.in gei;:irdigini bi lmiyordu Sabahattin.

Defalarca yumruklay1p, tekmeleyip ses alamaymca, birkai;: kere kap1ya yakm bir noktaya <;i§ini yapmt§t t , o kadar.

Hii;:bir §ey yemedigi ve i<;medigi ii;:in, bu da bir veri olamazdt zamana <lair.

Gun t§tg1 girmeyen, saat olmayan bir yerden, zaman mefhumunun ka9t1gm1 ya§ayarak ogrenmi§ti .

"Demek" diye soylend i . "Zaman yok olunca, yerini z ifiri siyah bir sonsuzluk, kara bir delik altyormu§ . "

* * *

-399-

Osman Balcigil /I Ye�il Miirekkep

Ai;hk, susuzluk ve karanhkla bogu§urken hiicresinin oniinde ayak sesleri duydu.

Gayri ihtiyari ayaga kalku. Bu arada demir kapmm siirgiisu i;ekildi ve bir adam i<;eriye

gird i , yerde duran siyah torbay1 ahp kafasma ge<;irdi ve "Yiirii bakahm" dedi koluna girerek.

K1sa bir koridordan sonra on kiisur basamak i;1kt1 1 bir odaya sokuld.u.

"Ben gelene kadar masanm iizerindeki yemegi ye . Kap1y1 vurdugum zaman ba§hg1 kafana ge<;ir. Anladm mt ?"

Ba§Lnt salladt. Adam dt§andan ki l i tledi kap1y1 . Sabahattin ba§hgm1 i;1kar

tmca penceresi olmayan, tavanmdan <;tplak bir ampul sarkan bir odada oldugunu ke§fetti once.

i leride bir masa vard1 . Ozerinde de yemekler. Derhal masaya dogru yiiriidii. Kuru fasulye , p ilav, ekmek ve su vard1 . Bir <;irp1da yedi hepsini . Bu arada etraf1 inceledi . Oturdugu hari<; bir sandalye daha vard1 odada. "Herhalde bu

rada sorgulanacag1m11 d iye dii§iindii.

* * *

Az sonra kap1 vuruldu. Siyah torbay1 ba§ma ge<;innesi gerektigine dair talimatt hamlad1.

isteni leni yaptt . ii;eriye iki adamm girdigini hissetti Sabahattin. Adamlardan biri odanm i<;indeki iki sandalyeyi kar§L kar§tya

koymu§ ve b irine oturmu§tU.

-400-

Osman Balctgil fl Yeiil Miirekkep

Oteki, Sabahattin'in koluna girip bo§ olan sandalyeye , sorular soracag1 muhtemel adamm kar§tsma oturttu .

"Bak Sabahatt in" dedi kar§tsmdaki adam. "Ba§tan anla§altm. Sakm benim sabnm1 ta§ trma. Soracag1m sorulara dogru di.izgi.in cevap ver. Yoksa p i§man olursun ! "

Adamm kurdugu ve ic;inde "Pi§man olursun ! " laflan da bulunan ci.imle korkuttu Sabahattin' i .

Buna kar§t l tk, en ba§tan teslim olamazdt . 0 da kendisine di.i§en roli.i oynamal tydt .

"Haklanm1 bil iyorum . . . " demeye kalmadan, i::iyle bir tokat patlattt ki kar§tsmdaki adam suratma, Sabahattin bir tarafa, sandalye i::iteki tarafa uc;ru.

-401 -

Doksan Alt1

Sabahattin hucresinden sorgu odasma ka9 kez goti..iruldugi..ini..i harnlayamaz hale gelmi§ti .

Sopayla dovulmekten elleri ayaklan mosmor olmu§tu . 0 kadar k i el leri ayaklan tutmaz, ayaklan ayakkab1lanna s1gmaz hale gelmi§ti .

Sonraki gi..inlerde 9ml91plak soyup , 1s l atarak dovmeye ba§ lamt§lard t .

Buri.in bu sure<; i<;inde, cevab1 olmayan, daha dogrusu ne cevap verirse versin kar§t taraft tatmin etmeyen sorular soruyorlardt .

Ba§lang19ta biraz <;antasmdan 91kan tabancanm i..izerinde oyalanmt§lard t .

"Nereden buldun bu tabancay1 ?" d iye tutturmu§tu sorgucu. 0 da anlatmt§tl olup biteni, tam da olup b ittigi gibi. Ardmdan "Ka<; c inayet i§ledin bu si lahla ?" demi§lerdi kendi-

leri bi le inanmadan. Sonra "Senden sonra Bulgaristan smmndan birilerinin daha

ka<;acagm1 soylemi§sin. Kim onlar?" d iye sormu§lardi . "Ben o laf1 A l i Ertekin'in agzma bir parmak bal <;almak i<;in

ettim" ded iyse de zinhar inand 1ramamt§tt kar§tsmdakileri . Arada bir de "Hangi gizl i orgi..ite mensupsun?" diye soruyorlardt . "H i9bi r orgi..i te mensup degi l im" dedik9e y iyordu sopay1

Sabahatt in .


En i:inem verdikleriyse "SSCB ile baglant 1 larm kimler?" sorusuydu.

Cevap veremeyince 90k s inirleniyor, i§kencenin dozunu artmyorlard 1 .

"Bak ! " diyordu arada bir sorguyu yi.iriiten ve §i:iyle devam ediyordu: "Sen i:ildun ! Yoksun amk oglum sen ! Ali Ertekin'e imzali kamm

verdin, o da berber Hasan'a gi:iturdu. Arkada§m da ondan ald1 . Bitti ! Bu demektir ki, amk sen Turkiye'de degilsin. Siktir olup Bulgaristan'a gitmi§ durumdasm. Tamam m1? Kal in kafana bunu sok ! "

Bu lafm ne manaya geld igini tabi i ki anltyordu Sabahattin. $urada i:ildi..i rseler, i§kencede canmm almd1gmdan, kimsecik

lerin haberi olmazd1 .

* * *

i lerleyen gi..inlerde yalan si:iylemeyi de denedi ama olmad1 . Sorgucular, canma tak dedigi i<;fa yalan si:iyledigini anlay1p,

bu kez daha da fazla di:ivduler. Bir sure soma da, konu§amaz hale geld i zaten. Soruyorlar, di:ivuyorlar ama Sabahattin'den tek kelime bile

alam1yorlard1 . B1rakm1§t1 kendini unlu yazar.

* * *

Aynen getiri ld igi gibi , ba§ma b i r kukuleta ge9irilerek gece yans1 bir otomobil in i<;ine konuldu.

Arkada, y ine aym iki adamm arasmda oturuyordu. Onde §Ofor ve Ali Ertekin vard1 .

-403 -


Koy yolunda otomobilden indiri ld i , siiriiklenerek ilk tevkif ed ild igi noktaya ula§tmld1 .

iki adam pe§i s tra Sabahattin Al i 'yi siiriiklerken, Ali Ertekin i::inde onlara yol gi::isteriyordu.

Nihayet, derdest edi ldigi noktaya ula§tld t . "Konu§tugumuz gibi" dedi adamlardan b i r i Ali Ertekin'e. "Bui

bir sopa ve b i t i r i§ini . "

·404-

Doksan Yedi

Aradan yakla§tk on ay gec;tikten sonra, 1 2 Ocak 1 949 tarihl i gazetelerde "Sabahattin Ali Bulgar smmnda oldi.iri.ildi.i" §eklinde at1 lmt§ man§etleri okuyunca, beyninden vurulmu§a dondi.i Ras ih Nuri i leri .

Gazetelerin verdigi haberlere gore , Sabahattin Ali 'nin cesed i 1 6 Haziran 1 948'de bir <;oban tarafmdan bulunmu§tu.

Parmaklannt da kullanarak bir hesap yaptt gen<; adam. "Oldi.iri.ildi.ikten iki bur;uk ay sonra bulunmu§" diye soylendi .

Birkar; hesap daha yaptt ardmdan. Ne hikmetse, Sabahattin'e dair haber, bulunduktan ii<; ay, oldi.iri.ildi.ikten on ay sonra kamuoyuyla payla§t lmt§tt .

Soylenilene inamlacak olursa , yap1lan soru§turmada Ali Ertekin sur;unu it iraf etmek zorunda kalmt§t t .

"Peki" d iye di.i§i.indi.i gen<; adam. "Bana noktas tz kartv izitini neden ve nast ! gonderdi Sabahattin ?"

Biraz daha di.i§i.ini.ince, bu sorunun da cevabmt buldu. Sabahattin, smm ger;ip Bulgaristan'a r;1kttgma inandtgL i<;in

vermi§ olma!tyd 1 , sozde rehber Al i 'ye, i.izerinde nokta olmayan ve ye§i l mi.irekkeple yaz t lmt§ kartv iziti .

Ras ih bir<;ok ihtimal i aktl dt§t bulup eleyince, akla yakm tek yolun, bu olduguna karar vermi§ti .

* * *

Osman Balcrgil II Yqil Murekkep

Ali Ertekin mahkemede "cinayeti b izzat kendisinin i§ledigini , Sabahattin'in ba§ma, vatan haini oldugu ic;in bir odun vurarak oldi.irdi.igi.ini.i" soylese de, Rasih Nuri i leri onun bu sozlerine katiyen inanmad1 .

i leri 'ye gore, Sabahattin Al i polis ya da istihbarat gorevl ileri tarafmdan, s1kt bir sorguya tabi tutulmu.§, bu esnada olmi.i§ti.i.

Ali Ertekin'in, istihbarat te§kilatmm baskts1 altmda, Sabahattin Ali cinayetini i.izerine almak zorunda kald1gm1 di.i§i.ini.iyordu gene; adam.

Ertekin'e, hapishanede c;ok kalmayacagma, ktsa zamanda salt nacagma dair soz verilmi§ olmaltyd1 .

Boylece , Sabahattin Ali g ib i c;ok i.inli.i bir yazar gozaltmda kaybolmamt§, adi bir cinayete kurban gitmi§ gibi gori.inecekti .

Sozi.im ona , devletin eli temiz kalacaktt !

* * *

Tam d a Rasih Nuri i leri 'nin di.i§i.indi.igi.i gibi oldu. Cinayet i§ledigini i t iraf eden Ali Ertekin, sadece dart y t l hapis

cezasma <;arptmld1 . Bunun ik i y 1 l t sorgulamada ge<;mi§, geri kalan ik i y 1 l t da affa

ugramt§t l . Sabahattin Al i'nin sozde kati l i , elini kolunu sallayarak d t§anya

c;1ktt , aram1za kan§t t .

-406-

Son Soz

Esasen, Sabahattin Al i 'nin i§kencede yok edi lmesi ile istihbarata c;al t§an bir eleman tarafmdan kafasma bir odunla vurularak i:ildi.iri.ilmesi arasmda biiyi.ik bir fark yok.

Onemli olan, iyi yeti§mi§ beyinlerin, en verimli c;aglarmda, s i yasal iktidarlar tarafmdan hayatmdan bezdiri lmesi , i.ilkelerinden kac;acak noktaya getirilmesi .

Sabahattin Ali hapis ki:i§elerinde siiri.indi.iri.ilmemi§, lafm1 si:iylemeye devam edebi lmi§ olsa Ankara ismini verecegi kitabm1 yazacak, devletin ve bi.irokrasinin derinlerinde ne ti.ir hatalar yap 1 ld1gm1, i:irnekleriyle, bundan altmI§ sekiz y1l once anlatacakt1 .

Olmasma iz in verilmed i !

* * *

Yanlt§lanndan armmay1 , c;agda§ uygarl 1k di.izeyini yakalamay1 hedefleyen ulkeler i<;:in, Sabahattin Al i gibi evlatlara sahip olmak ku§kusuz 90k i:inemli ve degerlidir.

Olkemiz, maalesef, bu medeniyet di.izeyini yakalamaya heni.iz niyet l i degi l .

Sabahattin Ali 'nin i:ildi.iri.ilmesinin i.izerinden ge<;:en bunca sure i<;:inde, Turkiye'yi yi:inetenler, Sabahattin Ali 'ye davranild1g1 gibi davranmamay1 se9ip, ulkemizin rotasm1 medeniyete dogru <;:evirebil irlerd i.

Osman Balcigil II Ye�il Murckkep

<;evirmediler ! Tersine , ist isnas1z bi.iti.in s iyas i ikt idarlar, b ilafas1la, ayni hatay1

si.irdi.irmeyi se<;riler. Bugi.in de durum farkh degil ! Havasmdan m1d1r suyundan mt bi l inmez, i.izerinde ya§ad 1g1m1z

topraklar, t1pb yi.iz otuz iki y1l oncesinde 1 58 oldugu gibi , Sabahattin Al i'nin doneminde de, bugi.in de, aklm pe§inde ko§an evladanni yok etmey i si.irdi.iri.iyor.

Ne yaz1k !

l .58 . Osmanl 1 'nm yeti�t i rdigi en parlak bey inlerden bir i olan M i that Pa�a 8 May1s 1 884 gecesi, Ta if Zindam'nda bogularak iildiirii lmii�tii.

-408 -

051.Ul� BRLrl�ll OfiHTr NIN IS fHkBUL CUli.NNEM! ( ............ ....

"- """* ....... �

.�

ye il miirekkep - Turuz · ileti§im Yaymlan, 1980-1983 Yazar ve editor: Yeni Gundem, Video Sinema, Tarih ve Toplum, Cumhuriyet Donemi Turkiye An siklopedisi. Cumhuriyet gazetesi

Documents