8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
1/49
T.C.
MLL ETM BAKANLII
MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES
PROJES)
KMYA TEKNOLOJS
YALAR VE YA ANALZLER
ANKARA 2008
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
2/49
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;
Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ileonaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarakyaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarndaamalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim
materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye
rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek vegelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarndauygulanmaya balanmtr.
Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterliikazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmasnerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.
rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlikkazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler.
Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.
Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlndasatlamaz.
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
3/49
i
AIKLAMALAR ....................................................................................................................iiGR .......................................................................................................................................1RENME FAALYET - 1 ...................................................................................................31. YALAR .............................................................................................................................3
1.1. Yalarn Snflandrlmas............................................................................................. 41.1.1. Kat Yalar ............................................................................................................51.1.2. Sv Yalar.............................................................................................................61.1.3. Kuruyan Yalar .....................................................................................................8
UYGULAMA FAALYET ................................................................................................9LME VE DEERLENDRME ....................................................................................10
RENME FAALYET 2 ................................................................................................12
2. YALARIN FZKSEL VE KMYASAL ZELLKLER..............................................12UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 16LME VE DEERLENDRME ....................................................................................17
RENME FAALYET - 3 .................................................................................................193. YALAR VE KULLANIM YERLER .............................................................................19
3.1. Kuruyan Yalar ve Kullanm Yerleri.......................................................................... 193.1.1. Bezir Ya............................................................................................................193.1.2. Hint Ya .............................................................................................................203.1.3. in Ya...............................................................................................................213.1.4. Oitisika Ya........................................................................................................22
3.2. Yar Kuruyan Yalar ve Kullanm Yerleri.................................................................. 22
3.2.1. Soya ve iek Ya ............................................................................................. 223.2.2. Yalanc Safran Ya............................................................................................. 233.3. Kurumayan Yalar, Dier Yalar ve Kullanm Yerleri ..............................................23
3.3.1. Koko Ya............................................................................................................233.3.2. Balk Yalar........................................................................................................233.3.3. Aa Ya ............................................................................................................243.3.4. sano Ya............................................................................................................24
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 25LME VE DEERLENDRME ....................................................................................26
RENME FAALYET 4 ................................................................................................284. YA ASTLER ................................................................................................................28
4.1. Ya Asitlerinin Snflandrlmas ................................................................................ 304.1.1. Doymu Ya Asitleri ..........................................................................................304.1.2. Doymam Ya Asitleri .......................................................................................32
4.2. yot ndisi ....................................................................................................................36UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 37LME VE DEERLENDRME ....................................................................................38
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 40CEVAP ANAHTARLARI.....................................................................................................43KAYNAKA ......................................................................................................................... 45
NDEKLER
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
4/49
ii
AIKLAMALARKOD 524KI0058ALAN Kimya Teknolojisi
DAL/MESLEK Boya retim ve Uygulama
MODLN ADI Yalar ve Ya Analizleri
MODLN TANIMI
Boya sanayinde kullanlan yalarn ve bu yalar oluturanya asitlerinin genel zellikleri, kimyasal zellikleri,nerelerde kullanldklar bu yalar ile yaplan asit deeri, iyotsaysnn tespiti, saydam svlarda renk tayini, sabunlama
deeri gibi belli bal ya analizleriyle ilgili bilgilerinverildii renme materyalidir.SRE 40/32N KOUL Alifatik Bileiklerin zellikleri modln almakYETERLK Ya analizleri yapmak
MODLN AMACI
Genel AmaBu modl ile gerekli ortam salandnda, yalar tanyp,
ya analiz ilemlerini ASTM, DIN standardna uygun olarakinceleyebileceksiniz.Amalar1. Kuralna uygun olarak asit deeri tayini ilemini
yapabileceksiniz.2. Kuralna uygun olarak saydam svlarda renk tayiniyapabileceksiniz.
3. Kuralna uygun olarak sabunlama deerinibulabileceksiniz.
4. Kuralna uygun olarak iyot saysn bulabileceksiniz.
ETM RETMORTAMLARI VEDONANIMLARI
OrtamSnf, atlye, laboratuvar, iletme, ktphane, ev, bilgi
teknolojileri ortam (internet ) vb. kendi kendinize veyagrupla alabileceiniz tm ortamlar.Donanm
Byk ekran televizyon, snf veya blm kitapl, VCDveya DVD alar, tepegz, projeksiyon, bilgisayar vedonanmlar, internet balants, retim materyalleri vb.Pipetler, geri soutucu bret, balon joje, cam deney tp (i
ap 10 mmden kk 11 mmden byk olmamal), renkkompratr, huni, beher, destek, baget, kska, ayrma hunisi,erlen, hassas terazi, mezr, ayak, hot plate.
LME VEDEERLENDRME
Modl ierisindeki her bir renme faaliyetinden sonrabelirtilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.Modln sonunda ise, kazanm olduunuz bilgi, beceri vetavrlarnz retmen tarafndan hazrlanacak lme aralar
ile deerlendirilecektir.
AIKLAMALAR
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
5/49
1
GR
Sevgili renci,
Kullandnz elektronik cihazlarn, ocuklarn oynad oyuncaklarn, kdn,kalemin ve plastik eyalarn polimer malzeme olduunu biliyor musunuz?
Yaammzn iinde olan, evremizde grdmz ve kullandmz birok maddepolimerdir. Polimersiz bir yaam dnlemez.
Sentetik polimerler retilmeden nce insanlar ihtiyalarn doal polimerlerdenkarlamaktayd. Doal polimerler, doada kendiliinden oluur ve yzyllar boyunca bupolimerler birok alanda insanlarn ihtiyalarn karlamtr.
Aa, et, kt, yn, pamuk, jt, ipek, deri, kauuk gibi gnlk hayatta kulland mzbirok madde doal polimerdir.
Son yzyl ierisinde fiziksel ve kimyasal analiz yntemlerinin gelimesi ile doal,organik polimerlerin yaplar aydnlatlmtr. Bu da yapay polimer retimine k tutmutur.Plastik, lif, elastomer sentetik yntemlerle retilmeye balanmtr.
Ara lastikleri, plastik maddeler, ayakkab, bisiklet, tenis raketi ve topu, PVC, teflontava v.b. birok malzeme sentetik polimerden retilmitir.
Temel yaplar polimer olan malzemeler insanlarn yaamlarn kolaylatrr. Yaplardoal ya da sentetik olan polimerler hayatmzn ayrlmaz bir parasdr.
GR
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
6/49
2
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
7/49
3
RENME FAALYET - 1
Gerekli donanm kullanarak, yalarda asit deeri tayini ilemini kuralna uygunolarak yapabileceksiniz.
evrenizde bulunan yalar aratrnz. Makine yalar nasl elde edilir? Aratrnz. Boya sanayinde kullanlan yalar aratrnz.
1. YALARYalar, ift karbon sayl (4-24) doymu ve doymam ya asitlerinin gliserin
triesterleridir. Ya asitleri, uzun, dz zincirli ve ift karbonlu monokarboksilli asitlerdir.Gliserin deerli bir alkol olduundan mol ya asidiyle birleerek esterleir. Ya
oluumunda gliserin kullanld iin bunlara gliserit de denir.
Saf yan bileiminde C, H, ve O elementleri bulunur. Bu bileikler suda znmediihalde pek ok organik zcde znrler. Sudan daha dk younlua sahiptirler.
H2C
H2C
HC
OH
OH
OH
+
HO C
O
R
HO C
O
R
HO CO
ROH2
1
2
3
-3
H2C
H2C
HC
C
O
R
C
O
R
CO
R
1
2
3
O
O
O
Basit gliseritlerin btn alkil gruplar ayndr. Doal yalar deiik ya asitlerinintekil ettikleri kark gliseritlerdir.
RENME FAALYET1
AMA
ARATIRMA
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
8/49
4
Resim 1.1: eitli yalar
Yalarn, boya sanayinde nemli bir yeri vardr. Yal boya ve vernik yapmndayalar kullanlr. Balayc olarak kullanlan alkid reinelerine nemli zellikler kazandranbir ham maddedir.
CH2
CH
CH2
OH
OH
OH
CH2
CH
CH2
O
O
O
C
C
C
O
O
O
R1
R2
R3
CH2
CH
CH2
O
O
O
C
C
C
O
O
O
C15
H31
C15
H31
C15
H31
Gliserin Gliserit (ya)tripalmitin (palmitik asitin gliserin esteri)
ekil 1.1: Gliserin molekl
1.1. Yalarn Snflandrlmas
Yalar ok deiik ekillerde snflandrlabilir. Bunlar basitten karmaa doruyle inceleyebiliriz.
Yalarn tmne organik kimyada genel olarak lipit ad verilir. Lipitler kaynaklar gznnde tutularak bitkisel yalar, hayvansal yalar, madeni, eteri yalar ve mumlar eklindesnflandrlr.
Bitkisel yalar sv veya kat olarak bitkilerin ekirdek veya meyvelerinde bulunur.Zeytin, ayiei, soya fasulyesi, pamuk ekirdei, badem, yer fst ve Hindistan cevizi en
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
9/49
5
nemli bitkisel ya kaynaklardr. Endstride, bu kaynaklar eitli yntemlerle byk lde
deerlendirilmektedir.Hayvansal yalar daha ok koyun, sr ve balklardan (zellikle balinadan) eldeedilir. Stten yaplan tereya da hayvansal yadr. Hayvansal yalar da kat veya svolabilirler.
Makine paralarn yalamada kullanlan madeni yalar ester deil, parafinhidrokarbonlarn karmdr. Genellikle petrol ve kmrden elde edilirler ve kat ya dasvdrlar.
Eteri yalar veya esans yalar eklinde adlandrlan yalar, gliserinden olumadgibi belirli bir gruba da girmezler. Genellikle karma bileimlidirler ve karbonlu hidrojenler,alkol, aldehit, keton, fenol, organik asit vb. gruplardan oluurlar. Doal olarak baz bitkilerdebulunan eteri yalar keskin kokulu ve uucu svlardr.
Mumlar karboksilli asitlerden treyen esterlerdir. Ancak alkol bilekeni gliserin deil,ift sayda karbon ieren bir alifatik alkoldr.Yalar oluturan trigliseritlerin ayn veya farkl olmasna gre; trigliseridleri ayn
olan yalara homojen yalar, farkl olanlara ise heterojen yalar denir.
R1 C O CH2
R1 C O CH
R1 C O CH2
O
O
O
C O CH2
C O CH
R3 CO CH2
O
O
O
R1
R2
Basit trigliserid Kark trigliserid
Yalar, kendilerini oluturan aside gre gruba ayrlrlar:
1.1.1. Kat Yalar
Yaplarnda byk oranda doymu asitlerin gliserinle oluturduklar esterlerbulundururlar. Bunlar kat olabilecei gibi yar kat da olabilirler. Kat yalar daha okhayvansal rnlerdir. Bileiminde en ok palmitik asit bulunur, sras ile laurik asit ve stearikasit de yer alr. Kark bir gliseritte bu asitlerin her de bulunabilir.
Resim 1.2: Kat yalar
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
10/49
6
CH2
CH
CH2
O
O
O
C
C
C
O
O
O
C17
H35
C17
H35
C17
H35C15H31COOH
C17
H35
COOH
Palmitik asit Stearik asit Gliserin tristearat (kat ya)
CH2
CH
CH2
O
O
O
C
C
C (CH2)
16
(CH2)
10
(CH2)
14
CH3
CH3
CH3
O
O
O
Gliserin lauro palmito stearat
1.1.2. Sv YalarYaplarnda, doymam ya asitlerinin gliserinle oluturduu esterler daha fazladr. Bu
tr yalar, zeytinya, pamuk ya, soya ya gibi bitkisel yalardr.
Resim 1.2. Sv Ya
CH3(CH
2)
7CH CH(CH2)7 COOH C17H33COOH
Oleik asit
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
11/49
7
CH2
CH
CH2
O
O
O
C
C
C
(CH2)7
(CH2)
7
CH
CH
CH
O
O
O
(CH2)
7
CH
CH
CH
(CH2)7
(CH2)
7
(CH2)
7
CH3
CH3
CH3
Gliserin trioleat (triolein)
Doymam yalar katalitik hidrojenlenme yolu ile doyurulabilirler. Bu reaksiyonkontrol edilebilir ve herhangi bir yan istenilen kvama gelmesini salar.
CH2
CH
CH2
O
O
O
C
C
C
(CH2)
7
(CH2)7
CH
CH
CH
O
O
O
(CH2)
7
CH
CH
CH
(CH2)
7
(CH2)
7
(CH2)
7
CH3
CH3
CH3
CH2 OCO(CH2)16CH3
CH
CH2
OCO(CH2)16CH3
OCO(CH2)16CH3
H2/Ni
140 CO
Triolein Tristearin
ekil 1.2: Ya oluumu
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
12/49
8
1.1.3. Kuruyan Yalar
Kuruyan yalarda ok sayda ifte ba bulunur. Ak havada katlarlar. Havaoksijeni ile bu ifte balar reaksiyon verirler ve bileiin yapsn bozarak katlamasnsalarlar. Yan kurumas buharlaarak ortam terk etmesi deildir.
C17H31COOHC
17H
29COOH
Linoleik asit Linolenik asit
Ya asitlerinin yaplarna gre de u ekilde snflandrabiliriz:
Doymam gruplarn (ifte ba) saysna gre
Kuruyan yalar (rnein, bezir ya) Yar kuruyan yalar (rnein, iek ya) Kurumayan yalar (rnein, koko ya)
ifte balarn pozisyonuna gre
zole ifte ba (rnein, linoleik asit) Konjuge ifte ba (rnein, elaostearik asit) Kmle ifte ba (izamikasit)
zole ifte ba pozisyonunda ya asidindeki karbon zincirindeki doymam gruplar(ifte balar) arasnda bir veya birden fazla metil grubu vard r.
Konjuge ifte ba pozisyonunda ya asidindeki doymam gruplar (ifte balar)arasnda metil grubu yoktur.
Kmle ifte ba pozisyonunda ya asidi karbon zincirinde; iki adet, tane ifte babulunduran karbon atomu vardr.
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
13/49
9
UYGULAMA FAALYETlem Basamaklar neriler
1-5 g aras numuneden tartnz.
Laboratuvar nlnz giyiniz.
alma ortamnz hazrlaynz.
Laboratuvar gvenlik kurallarna uygunalnz.
Kullanlacak malzemeleri depodanalnz.
250 ml erlene alnz. Temiz ve titiz alnz. zerine 75-100 ml aras ksm toluol
ve bir ksm etil alkol karmnekleyiniz.
znme olana kadar stp, kartrnz.
Birka damla fenolftalein indikatrilave ediniz.
ndikatr ekledikten sonra erlenialkalaynz.
0,1 Nlik KOH zeltisi hazrlaynz. zeltiyi balon jojede dikkatli bir
ekilde hazrlaynz.
Destek ubuundaki kelebee bretitakp, zerine huniyi yerletiriniz.
Breti kullanmadan nce musluununalp almadn kontrol ediniz.
Breti u ksmnn da aktpaktmadn kontrol ediniz.
Hazrlam olduunuz 0,1 Nlik KOHibrete aktarnz.
Aktarma ilemini dikkatli bir ekildeyapnz.
Bretin sfr noktasna dikkat ederekdoldurunuz.
0,1 Nlik KOH ile titre ediniz.
Titrasyon ilemi yaparken erlenidevaml ritmik bir ekilde alkalaynz.
Dnm noktasn karmamak iin okdikkat ediniz.
Hesaplamalar yapnz. Eklenen ve harcanan maddelerin
kaytlarn dzgn tutunuz.
Sonular rapor ediniz. Amacnz, ilem basamaklarnz,
sonucunuzu ieren bir raporhazrlaynz.
UYGULAMA FAALYET
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
14/49
10
LME VE DEERLENDRMEAada verilen sorularn doru cevap klarn iaretleyiniz, verilen cmleleri
Doru veya Yanl olarak deerlendiriniz, boluklu cmleleri uygun terimlerletamamlaynz.
1. Ya oluumunda kullanlan alkol aadakilerden hangisidir?
A) Propanol B) Gliserin C) Metil alkol D) Pentaeritritol
CH2
CH
CH2
O
O
O
C
C
C
(CH2)7
(CH2
)7
CH
CH
CH
O
O
O
(CH2
)7
CH
CH
CH
(CH2)7
(CH2)
7
(CH2
)7
CH3
CH3
CH3
140 CO
CH2 OCO(CH2)16CH3
CH
CH2
OCO(CH2)
16CH
3
OCO(CH2)
16CH
3
Yukardaki reaksiyonun gerekleebilmesi iin kullanlan katalizr ve moleklaadaki hangi kta doru olarak verilmitir?
A) H2 / Ni B) CH3 / Ni C) H2 / Al D) CH3 / Cu
2. Aadakilerin hangisi ya asitlerinin yaplarndaki doymam gruplarn saysnagre snflandrma yaptmzda bu snflandrmada yer almaz?
A) Kuruyan yalar B) Yar kuruyan yalarC) Buharlaan yalar D) Kurumayan yalar
3. Kat yalar yaplarnda byk oranda doymam asitlerin gliserinleoluturduklar esterleri bulundururlar.
( ) DORU ( ) YANLI
4. Konjge ifte ba pozisyonunda ya asidindeki doymam gruplar arasnda metil
grubu yoktur.( ) DORU ( ) YANLI
5. Yalar oluturan ______________ ayn veya farkl olmasna gre; homojenyalar ve heterojen yalar olarak ayrabiliriz.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerekkendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.
LME VE DEERLENDRME
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
15/49
11
UYGULAMALI TEST
Bir miktar ayiei yann asit deerini bulunuz, raporunuzu yaznz. lemlerdensonra aadaki kontrol listesini doldurunuz. Cevab Hayr olan sorular retmeninizedannz.
Gerekli malzemeler Gerekli kimyasal malzemeler1. Destek 6. Beher 1. Ayiei ya2. Erlen 7. Hot plate 2. Toluol3. Bret 8. Baget 3. Etil alkol4. Tart 9. Destek ubuu 4. Fenolftalein5. Mezr 10. Kelebek 5. 0,1 N potasyumhidroksit zeltisi
Aada hazrlanan deerlendirme leine gre yaptnz almay deerlendiriniz.Gerekleme dzeyine gre, Evet-Hayr seeneklerinden uygun olan kutucuuiaretleyerek belirtiniz.
Deerlendirme ltleri Evet Hayr1 alma ortamnz hazrladnz m?2 Laboratuvar gvenlik kurallarna uydunuz mu?3 Laboratuvar nlnz giydiniz mi?4 Kullanlacak malzemeleri temin ettiniz mi?5 Numuneden 2 g tarttnz m?6 250 ml erlene aldnz m?
7 zerine 75-100 ml aras ksm toluol ve bir ksm etil alkolkarmn ekleyip, kartrdnz m?
8 znme olana kadar sttnz m?9 Birka damla fenolftalein indikatr ilave ettiniz mi?
10Bretin musluunu ve ucunun alp almadn kontrolettiniz mi?
11 KOH brete huniyle aktardnz m?12 Breti doldururken bretin sfr noktasna dikkat ettiniz mi?13 Erleni devaml alkalayarak 0,1 Nlik KOH ile titre ettiniz mi?14 Hesaplamalar yaptnz m?
DEERLENDRME
Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnzveya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz.Kendinizi yeterli gryorsanz dier renme faaliyetine geiniz. Yetersiz olduunuzudnyorsanz retmeninize dannz.
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
16/49
12
RENME FAALYET 2
Gerekli donanm kullanarak, sv yalarda renk tayini ilemini kuralna uygun olarakyapabileceksiniz.
Sv yalar nasl kat ya hline getirilir? Aratrnz. Sv yalar elde edilirken yan iinde kalan istenmeyen maddeler hangi
yntemlerle uzaklatrlr? Aratrnz.
2. YALARIN FZKSEL VE KMYASALZELLKLER
Bitkisel ve hayvansal yalar, bnyelerindeki serbest asitlerin ntrletirilmesi ile rafineedilir. Yalara szme, renk ve koku giderme ve gerekiyorsa hidrojenlendirme (katlatrma)ilemleri yaplr.
Resim 2.1: Sv ya oluturan bitkiler
Yalar, yal tohumlardan; kabuk ayrma, presleme, zc ekstraksiyonu ve ayrmametotlaryla ayrlr. Bu yalarn iinde eitli yabanc maddeler bulunur. Bunun iin buyalara ham ya denir. Ham ya iinde bulunan yabanc maddelerin miktar ve cinsi;bitkilerin yetitirilme koullarna, toprak yapsna ve iklim artlarna, depolama artlarna,
tohuma uygulanan ilemlere ve ya alma esnasndaki parametrelere baldr. Ham yan
RENME FAALYET2
AMA
ARATIRMA
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
17/49
13
iinde oluan yabanc maddeler ve zelliklerine gre snflandrlabilir. Ham yan iindeki
maddeler, Bitkilerden gelen yabanc maddeler Depolama esnasnda oluan yabanc maddeler lemler esnasnda oluan yabanc maddeler
olmak zere 3 ekilde snflandrlabilir.
Ham yalarn iinde bulunan istenmeyen maddeleri kimyasal olarak da ylesralayabiliriz: karbonhidratlar, fosfatitler, emlaj maddeleri. Bu tr maddeler yalarnpigmantasyonunu ve kuruma srelerini etkiler. Ayn zamanda bu artk malzemeler yastld zaman, renk, parlaklk, berraklk, d atmosfer artlarna kar zelliklerini olumsuzynde etkiler.
Resim 2.2: Ya rafineri nitesi
Yalar, ok geni ve karmak bir grup olan lipitlerin byk ksmn olutururlar.Yan %95-99unu trigliseritler, % 1-5ini de mono ve digliseritler, fosfatitler, serbest yaasitleri, steroller, yada znen vitaminler ve dier maddeler oluturur.
Yalar, eitli karboksilli asitler ve gliserit karm eklindedir. Yalarda yaygn
olarak grlen serbest karboksilli asitler; laurik, miristik, palmitik, stearik ve oleik asitlerdir.
Oda scaklnda sv olan yalara sv ya, kat olanlara ise kat ya denir. Yalarndoymamlk derecesi kimyasal zellikleri kadar fiziksel zelliklerini de belirler. Doymuya asitlerinden oluan yalar kat, doymam ya asitlerinden oluan yalar ise svdr.Yalarn yaplarndaki ift ba says arttka erime noktalar der.
Yalarn bnyesinde bulunan Linoleik Asit izole ifte ba, Elaostearik Asit isekonjuge ifte ba ihtiva eder. Bu iki ya asidini bnyelerinde bulunduran ya ve ya asidleri,yzey koruma malzemelerinin imalatnda ok nemli rol oynarlar. zellikle konjuge ifteba ihtiva eden ya ve ya asitlerinin, eitli modifikasyonlara tabi tutularak, esneklii,
dayankll, d etkenlere kar dayankll, renk ve parlakl gelitirilebilir. ifte ba
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
18/49
14
says ne kadar fazla ise oluturduklar apraz balarn says da o oranda artar, ekillenen
filmin zellikleri deiir.ifte balarn byk bir blm konjuge yapl ise kuruma hz artar. zole ifte
balarn oran fazla ise kuruma hz azalr. En az iki ifte ba ihtiva eden ya asitleri mevcutolduu zaman ya, apraz ba alarn ekillendirmek iin havadan oksijen alarak reaksiyonverecektir. Kuruyan yalar dokunma kurumas veren filmler oluturur. Yar kuruyan yalarise dokunma kurumas vermezler.
Izole ifte ba sisteminde yalarn kuruma prosesini u ekilde gsterebiliriz:
zole ifte ba ihtiva eden ya ve ya asitlerinin kurumas, aktive edilmi metil (CH2)
gruplarna oksijen ( O2 ) balanarak hidroperoksitler olumas eklindedir.
R CH CH CH2 CH
O2
CH2 R
R CH CH CH CH2 RCH
O
O
H
R OOH +RO OH..
R OOH2 RO + ROO + OH2. .
RO + R'H ROH + 'R
..( Farkli molekle radikal transferi)
R + R R. .
apraz Ba
RO + R R O R. .
apraz Ba (Eter grubu)
RO + RO R O O R apraz Ba (Peroksit grubu)
R
Konjuge ba sisteminde yalarn kuruma prosesini u ekilde gsterebiliriz:
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
19/49
15
R CH CH CH CH R
O2
R CH CH CH CH R
O O
R CH CH CH CH R
OO.
.
CH CH CH CH + + CH CH CH CH
CH CH CH CH
OO
CH CH CH CH
CH CH CH CH2
.
leme tabi tutulmam tabii yalarn ou olduka ince likitlerdir, en nemlizellikleri arasnda polimerizasyon ve kuruma hzlar yer alr. Polimerizasyon ve kurumahz, ifte balarn says ve konjge olma derecelerine baldr. boyutlu polimerizasyonve yaplanma, kurumaya gtrr. Yaplanm yalarn retimi iin iki nemli metot vardr:
Oksidatif polimerizasyonu
Kuruyan veya yar kuruyan yalarn 120 0Cye kadar stlp iinden flenerek havageirilmesi sonucu hazrlanr. Bu uygulama katalizrl ve katalizrsz yaplabilir. Buoksidasyon rnleri, basit bir stma ile yaplanm yalardan olduka farkldr. Filmler,genellikle s ile yaplaan yalardan daha az su ve alkali direncine sahiptir. Bu rnler yzeyaktifletirici maddelerdir. Bunun iin pigment slatma zellikleri gsterirler ve White spritede znrl snrldr. Gzenekli yzeylerin boyanmasnda kullanlan boyalarnimalatnda kullanlr.
Is polimerizasyonu
ifte balar kendi aralarnda birleerek katlma reaksiyonu verir. zole ifte ba ihtivaeden kuruyan yalar bu sistemle, konjuge yapya dntrlebilir. Is ile polimerizasyondailk adm yan aktivasyonu ile konjuge sisteme dntrlmesi, ikinci adm ise siklik yapdabir rn elde edilmesidir.
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
20/49
16
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar neriler
Numuneyi 100 mllik erlene alnz.
Laboratuvar nlnz giyiniz.
alma ortamnz hazrlaynz.
Laboratuvar gvenlik kurallarna uygunalnz.
Kullanlacak malzemeleri depodanalnz.
Numunede grnr bir bulanklk varsaszme ilemi yapnz.
Temiz ve titiz alnz.
Numuneyi deney tpne doldurunuz. Aktarma ilemini dikkatli bir ekilde
yapnz.
Tp kompratrn numune blgesineyerletiriniz.
Tp dikkatli bir ekilde yerineyerletiriniz.
Ik kaynan altrnz.
30-50 cm bak mesafesindennumuneyi iki yakn standart ilekarlatrnz.
ok yakndan numune ve standartlarabakmaynz.
Canllk ve doygunluk ynnden hangistandarda en yakn uyum gsterdiinitayin ediniz.
Renk eidi farklarn dikkatealmaynz.
Numune ile en yakn uyumu gsteren
standardn numarasn alnz.
Sonular rapor ediniz. Amacnz, ilem basamaklarnz,
sonucunuzu ieren bir raporhazrlaynz.
UYGULAMA FAALYET
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
21/49
17
LME VE DEERLENDRMEAada verilen sorularn doru cevap klarn iaretleyiniz, verilen cmleleri
Doru veya Yanl olarak deerlendiriniz, boluklu cmleleri uygun terimlerletamamlaynz.
1. Yalar rafine edilirken aada verilen ilemlerden hangisi uygulanmaz?
A) Szme B)Renk giderme C)Koku giderme D) Renklendirme
2. Aadaki aklamalardan hangisinde ham yan iindeki maddeler verilmemitir?
A) Szmede oluan maddelerB) Bitkilerden gelen yabanc maddelerC) Depolama esnasnda oluan yabanc maddelerD) lemler arasnda oluan maddeler
3. Doymu ya asitlerinden oluan yalar kat, doymam ya asitlerinden oluan yalarise svdr. ( D / Y )
4. Ya ve ya asitlerinin bnyesindeki ifte ba says ne kadar az ise oluturduklar
apraz balarn says da o oranda artarak ekillenen filmin zelliini deitirir.( D/Y )
5. Kuruyan yalar dokunma kurumas veren filmler oluturur. ( D/Y )
6. zole ifte ba ihtiva eden ya ve ya asitlerin kurumas; aktive edilmi metilgruplarna oksijen balanarak hidroperoksitlerin olumas eklindedir. ( D/Y )
7. Bitkisel ve hayvansal yalar, bnyelerindeki _____________ ntrletirilmesi ile rafineedilir.
8. Yalar, yal tohumlardan ayrma metotlaryla ayrlr, iinde yabanc maddeler kalr.
Byle yalara ___________ _________ denir.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerekkendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnzsorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.
LME VE DEERLENDRME
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
22/49
18
UYGULAMALI TEST
Bir miktar ayiek yann asit deerini bulunuz, raporunuzu yaznz. lemlerdensonra aadaki kontrol listesini doldurunuz. Cevab Hayr olan sorular retmeninizedannz.
Gerekli malzemeler Gerekli kimyasal malzemeler1. Beher 1. Hint ya2. Deney tp
Aada hazrlanan deerlendirme leine gre yaptnz almay deerlendiriniz.Gerekleme dzeyine gre, Evet-Hayr seeneklerinden uygun olan kutucuuiaretleyerek belirtiniz.
Deerlendirme ltleri Evet Hayr1 alma ortamnz hazrladnz m?2 Laboratuvar gvenlik kurallarna uydunuz mu?3 Laboratuvar nlnz giydiniz mi?4 Kullanlacak malzemeleri temin ettiniz mi?5 Numuneyi 100 mllik erlene aldnz m?
6Numunede grnr bir bulanklk varsa szme ilemiyaptnz m?
7 Numuneyi deney tpne doldurdunuz mu?
8 Tp kompratrn numune blgesine yerletirdinizmi?9 Ik kaynan altrdnz m?
1030-50 cm bak mesafesinden numuneyi iki yaknstandart ile karlatrdnz m?
11Canllk ve doygunluk ynnden hangi standarda enyakn uyum gsterdiini tayin ettiniz mi?
12Numune ile en yakn uyumu gsteren standardnnumarasn aldnz m?
DEERLENDRME
Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnzveya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz.Kendinizi yeterli gryorsanz dier renme faaliyetine geiniz. Yetersiz olduunuzudnyorsanz retmeninize dannz.
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
23/49
19
RENME FAALYET - 3
Gerekli donanm kullanarak, sabunlama deerini kuralna uygun olarakbulabileceksiniz.
Ayiek ya nasl elde edilir? Aratrnz.
Balk ya nasl elde edilir? Aratrnz.
Bezir ya nasl elde edilir? Aratrnz.
3. YALAR VE KULLANIM YERLER
3.1. Kuruyan Yalar ve Kullanm Yerleri
3.1.1. Bezir Ya
Bezir yanda doymam linoleik ve linolenik asit oran yksektir. ok iyi kurumazelliine sahip olup, oluturduklar filmler d atmosfer artlarna kar mkemmeldayanklla sahiptir. Zayf asit ve bazlara kar dayankll iyi olup, su geirgenliiolduka yksektir. Bezir ya, ok iyi pigment slatma zelliine sahiptir. Linolenik ya asidioran % 50 civarnda olmasndan dolay sararma zelliine sahiptir. Son kat ak renkliboyalarn yapmnda snrl olarak kullanlr.
Resim 3.1: Bezir yann alnd bitki
RENME FAALYET3
AMA
ARATIRMA
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
24/49
20
Alkali ile rafine edilmi bezir ya:
Bu tr bezir ya, mkemmel salamlk verir. Renk ve parlaklk kalc zellii vardr.ok iyi pigment slatma zelliine sahiptir. Hzl kurur, sert film oluturur. Alkali ile rafineedilmi bezir ya zellikle d cephe boyalarnn yapmnda kullanlr. retan yalarda, havakurumal alkidlerde performans ok iyidir.
iirilmi bezir ya:
Bu sistemle bezir yann, kuruma zellikleri gelitirilmitir. Ksa srede kurur.Mkemmel akkanla ve parlakla sahiptir. Suya duyarl sistemlere ilave edilir. ( C O C ) balar depolama esnasnda pigment ayrmasn nler.
Yaplanm bezir ya:
iirilmi bezir yana zellik olarak benzerler. Daha iyi yzey koruma zellii, renkkalcl, salamlk gibi karakteristik zellik gsterirler. Pigment ayrmasn nleyenperformansnn iyi olmas, pigment slatma zelliine sahip olmas, eitli yerlerde kullanmimkn vermitir. Litografik verniklerde ve hava kurumal bask mrekkeplerinin imalatndakullanlmaktadr.
3.1.2. Hint Ya
Hint yandan su ekilmeden nce bu ya kurumayan ya zellii gsterir. Bundandolay alkid reinelerinde ve mrekkep formlasyonlarnda plastifiyan olarak kullanlr. Hintya % 87 risinoleik asit, % 12 oleik asit ihtiva eder. Hint ya asit katalizrlnde inert gazkullanlarak, 270 0Cye kadar stlr ve 1 mol su k ile konjge ifte balar oluur.
Resim 3.2: Hint ya tohumu
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
25/49
21
CH3 (CH2)4 CH2 CH CH2
OH
CH CH (CH2)7 COOH
Asid katalist
270 C0
- OH2
CH3 (CH2)4 CH2 CH CH CH (CH2)7 COOHCH
Konjge :9 - 11 isomer ( % 25 )
CH3 (CH2)4 CH CH CH (CH2)7 COOHCH CH2
Izole ifte ba : 9 - 12 isomer ( % 75 )
Dehidrate Hint ya, alkit reine imalatnda ok nemli bir yer tekil eder. Konjgeifte ba ihtiva etmesi kuruma hzn artrr. Bezir yandan daha hzl polimerize olur.Mkemmel renk kalclna sahip film yzeyleri oluturur. Su rezistans ve salamlyksektir. ok iyi kimyasal mukavemet, mkemmel pigment slatma zelliklerine sahiptir.
Dehidrate Hint ya Alkid reinesi ve epoksi ester reineleri retiminde mkemmel sonularverir. Soya ya ve iek ya ile kartrlarak kullanlr.
3.1.3. in Ya
in yandaki fatty asitlerin % 80 i konjuge ifte ba ihtiva eden elaostearik asittir.Bundan dolay ok hzl kuruma zellii vardr. ok hzl kuruduu iin oluan film dzgndeil buruuktur. Alkit reine imalatnda inert gaz eliinde proses yrtlr. Aksi takdirdes ve oksijenle ok hzl polimerizasyona urar.
Resim 3.3: in ya bitkisi
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
26/49
22
in ya yar kuruyan yalar ile kartrlarak kullanlr. retilen alkit reinesi
mkemmel kimyasal ve su resistans verir. Bask mrekkebi imalatnda, rosin esterleri vefenolik reine ile birlikte kullanlr.
3.1.4. Oitisika Ya
Kuruyan ya snfna girer, konjuge ifte ba ihtiva eden ya asitlerinin younluufazladr. Bnyesinde bulunan ya asidinin ad likanik asittir.
abuk kurumas, parlakl, uyguland yzeye ok iyi yapmas ile tannr.Mkemmel anma rezistans ve su-alkali rezistans verir.
Oluan film, in ya filminden daha krlgandr. Sararmaya daha ok meyillidir. Filmesnekliini gelitirmek iin iek ve soya ya ile kartrlarak kullanlr. Litografikmrekkeplerin imalatnda kullanlr.
3.2. Yar Kuruyan Yalar ve Kullanm Yerleri
3.2.1. Soya ve iek Ya
Resim 3.4: Soya ya tohumu
Uzakdou kkenli olan soya fasulyesi gnmzde her yerde yetitirilmektedir. 4500yl nce yazlm in kitaplarnda ismi gemektedir. Bugn dnyadaki en nemli yaltohum rn olarak kabul edilmektedir. Soya fasulyesinde % 19 ya vardr. Ya miktarnn
dk olmasndan dolay tohumlarndan ekstraksiyonla ya retilmektedir. Bu ilemsrasnda % 80 orannda soya fasulyesi unu elde edilir.
Resim 3.5: iek ya bitkisi
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
27/49
23
Ayiek ya balca palmitik, stearik, oleik ve linoleik asitlerden oluur. Ayiek
ya, soya fasulyesi, yer fst ve iite benzeyen dier tohum yalarndan daha okdoymam ya asidini kapsar. Ayiek ya oleik asit ile izlenen (% 66-70) linoleik asidinyksek konsantrasyonlar ile karekterize edilir. Ayiek ya doymu ya asitlerincedktr ve palmitoleik, linolenik, araidik, behenik ve lignoserik asitlerinin yalnzca kkmiktarlarn ierir.
Yar kuruyan ya zelliklerini gsterir. Alkit reinelerinde ok miktardakullanlmaktadr. Mkemmel renk kalcl ve fleksibilite zelliine sahiptir.
3.2.2. Yalanc Safran Ya
Resim 3.6: Yalanc safran ya bitkisi
Soya yandan daha fazla konjge ifte baa sahiptir. Yar kuruyan bir yadr. Alkitreinesinin hava kuruma zelliini artrmak iin soya veya iek yayla kartrlarakkullanlr.
3.3. Kurumayan Yalar, Dier Yalar ve Kullanm Yerleri
3.3.1. Koko Ya
Koko ya, sabun yapmnda kullanlmasna ramen, frn boyalarnda, nitrosellozluvernik ve boyalarda, epoksi esterlerinde ok miktarda kullanlr. Hemen hemen doymukarakterli olup, kurumayan ya zelliklerine sahiptir. Epoksi reine ile modifiye edilereksararmayan rnler verirler. ok ak balang rengi vardr. Is ile sararmayan boya veverniklerin imalatnda ok nemli bir yeri vardr.
3.3.2. Balk Yalar
Balk yalarnn eitli tipleri boya ve vernik sanayinde fiyatlarndan dolay kullanlr.Kullanlan toplam yan % 10 kadarn ihtiva eder. Sardunya ve hamsi ya, kuruyan biryadr. % 50 doymam ya asidi clupanodoni asidi ihtiva eder. Clupanodonic asidin 5 adetifte ba vardr. Balk yalar doymu ya asitlerinin byk bir blmn de ihtiva eder.
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
28/49
24
Balk yalar soutularak doymu ya asitleri ortamdan uzaklatrlr ve kuruyan ya
zelliklerine kavuturulur. Balk yalar vakum altnda buhar ile deodorize edilerek ktkokular yok edilir. Balk yalar, karakteristikleri ve dk fiyatlarndan dolay boya vevernik yapmnda ok geni bir ekilde kullanlmaktadr. Daha iyi film zelliine sahip(rnein: in ya) dier kuruyan yalarla ayn amala kullanlr.
3.3.3. Aa Ya
Aa ya, gerekten bir trigliserit deildir. Genel olarak aa ya, % 45-50 yaasidi, %28-48 rosin asid, % 6- 9 aras sterol ve yksek molekl aarlkl alkoller ihtiva eder.
Resim 3.7: Aa ya
Aa yann, elde edilebilirlii ve fiyatndan dolay boya sanayinde nemli bir yerivardr. Kuruyan alkid reineleri, elde etmek iin, polihidrik alkollerle esterleebilirler. Alkidreine imalatnda da kullanlr. Aa ya destile edilerek ya asit oran ykseltilir. Rosinasidin fazlal reineye sertlik ve krlganlk zellikleri getirir. Filme parlaklk kazandrr.
3.3.4. sano Ya
Isano ya, fazla miktarda doymam ya asidi ihtiva eden tabii bitkisel bir yadr.Bnyesindeki ya asidinin % 45i isamik asit, dier % 45 deisamolik asittir.
CH2 CH (CH2)4 C C C C (CH2)7 COOH (isamik asit)
CH3 (CH2)4 CH CH C C C C CH2 CH (CH2)6 COOH
OH
(isamolik asit)
sona ya, konjge yapl ifte balar olan ya asitleri ihtiva eden yalar gibikurumazlar. 450 0Fde bozunur. Bu arada karbondioksit ve kpk oluur. Bu zelliindendolay yangn geciktirici boyalarn imalatnda kullanlr.
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
29/49
25
UYGULAMA FAALYETlem Basamaklar neriler
2 g numuneyi 0,001 g duyarlklabalonun iinde tartnz.
Laboratuvar nlnz giyiniz.
alma ortamnz hazrlaynz.
Laboratuvar gvenlik kurallarna uygunalnz.
Kullanlacak malzemeleri depodan alnz.
zerine 25 ml % 50lik etil alkollKOH zeltisi ekleyiniz.
Temiz ve titiz alnz. Aktarma ilemini dikkatli bir ekilde
yapnz.
Geri soutucuya balayp, kaynamabaladktan sonra 1 saat gerisoutucuyla stcda karm stnz.
Tp dikkatli bir ekilde yerineyerletiriniz.
Bu ilem sonunda balonda kalanmaddenin soumas iin bekleyiniz.
4-5 damla fenolftalein zeltisikatnz.
Bu maddeyi % 50lik HCl zeltisiile titre ediniz.
Numune ve standartlara ok yakndanbakmaynz.
Bir tank deneyi de yapnz. V2-V1/ mx28,05 formlnden
sabunlama saysn bulabilirsiniz.
Sonular rapor ediniz. Amacnz, ilem basamaklarnz,
sonucunuzu ieren bir rapor hazrlaynz.
UYGULAMA FAALYET
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
30/49
26
LME VE DEERLENDRMEAada verilen sorularn doru cevap klarn iaretleyiniz, verilen cmleleri
Doru veya Yanl olarak deerlendiriniz, boluklu cmleleri uygun terimlerletamamlaynz.
1. Aada verilen bilgilerden hangileri bezir ya iin dorudur?
I- Alkali ile rafine edilmi bezir ya hzl kurur, sert film oluturur.
II- iirilmi bezir ya mkemmel akkanla ve parlakla sahiptir.III- Yaplanm bezir ya litografik verniklerde kullanlr.
A) Yalnz I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III
2. Aada verilen yalarn hangisi yar kuruyan yadr?
A) Bezir ya B) Soya ya C) Koko ya D) Oitisika ya
3. Hint yandan su ekilmeden nce bu ya kurumayan ya zellii gsterir. ( D / Y )in ya ok hzl kuruduu iin oluan film ok dzgndr. ( D / Y )
4. Koko ya sabun yaplmasnda kullanlmasna ramen, frn boyalarnda, nitrosellozlu vernik ve boyalarda, epoksi esterlerinde ok miktarda kullanlr. ( D / Y )
5. sano ya fazla miktarda doymam ya asidi ieren tabii olmayan bir yadr.( D / Y )
6. Hint ya alkit reinelerinde ve mrekkep formlasyonlarnda __________ kullanlr.
7. Alkali ile rafine edilmi bezir ya zellikle ________ ________ boyalarnnyapmnda kullanlr.
8. Soya ve iek ya ________________ _______________ ya zellii gsterirler.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerekkendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnzsorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.
LME VE DEERLENDRME
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
31/49
27
UYGULAMALI TEST
Bir miktar ayiek yann asit deerini bulunuz, raporunuzu yaznz. lemlerdensonra aadaki kontrol listesini doldurunuz. Cevab Hayr olan sorular retmeninizedannz.
Gerekli malzemeler Gerekli kimyasal malzemeler1.Beher 1. Keten ya2.Balon 2. KOH zeltisi3. Geri soutucu 3.HCl zeltisi4. Baget
Aada hazrlanan deerlendirme leine gre yaptnz almay deerlendiriniz.Gerekleme dzeyine gre, evet-hayr seeneklerinden uygun olan kutucuu iaretleyerekbelirtiniz.
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1 alma ortamnz hazrladnz m?
2 Laboratuvar gvenlik kurallarna uydunuz mu?
3 Laboratuvar nlnz giydiniz mi?
4 Kullanlacak malzemeleri temin ettiniz mi?
5 Hassas terazide balon iinde tartarak 2 g numune aldnz m?
6 zerine 25 ml % 50lik alkoll KOH zeltisi eklediniz mi?
7Geri soutucuya balayp, kaynama baladktan sonra 1 saat gerisoutucuyla stcda karm sttnz m?
8 4-5 damla fenolftalein zeltisi kattnz m?
9Bu ilem sonunda balonda kalan maddenin soumas iinbeklediniz mi?
10 Bu maddeyi % 50lik HCl zeltisi ile titre ettiniz mi?
11 Bir tank deneyi yaptnz m?
12 Hesaplamalar yaptnz m?
13 Sonular rapor ettiniz mi?
DEERLENDRME
Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnzveya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz.
Kendinizi yeterli gryorsanz dier renme faaliyetine geiniz. Yetersiz olduunuzudnyorsanz retmeninize dannz.
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
32/49
28
RENME FAALYET 4
Gerekli donanm kullanarak, yalarn iyot saysn kuralna uygun olarakbulabileceksiniz.
Sv yalarn iinde en ok bulunan ya asitlerini aratrnz.
Kat yalarn iinde en ok bulunan ya asitlerini aratrnz.
Madeni yalarn iinde en ok bulunan ya asitlerini aratrnz.
Sv, kat ve madeni yalarda en ok bulunan ya asitlerinin fiziksel vekimyasal zelliklerini birbirleriyle kyaslaynz.
4. YA ASTLER
Ya asitleri, genellikle ift sayda karbon atomu ieren, dz zincirli ve deiik zinciruzunluuna sahip monobazik organik asitler eklinde tanmlanabilir. Doada bulunan veyaplar bugne dein akla kavuturulabilen ya asitlerinin says 200den fazladr.Ancak bu doal ya asitleri yannda, bunlarn eitli kimyasal tepkimelere uramalarsonucu yaplar ile fiziksel ve kimyasal zellikleri deien farkl ya asitleri de, yalarnyapsnda bulunabilmektedir. Ayrca doada bulunan btn ya asitlerinin say ve yaplarhakknda tam bir bilgiye sahip olunduu da sylenemez. zellikle yeni kefedilen kimi yaham maddelerine bal olarak, zerinde yeni allmaya balanan yalarda, yapsal farkllkgsteren yeni ya asitlerine rastlanmaktadr.
lk ift karbonlu organik asit asetik asittir, fakat yalarda bulunmaz. Bundan sonragelen btanik asit tereyanda bulunur. Eer yalar sabunlatrlrsa ya asitlerinin tuzlarelde edilir. Bu tuzlarn asitlerle reaksiyonundan ya asitleri elde edilir.
Ya asidinin alkil grubundaki btn balar, sigma ba yani tek ba ise buna doymuya asidi denir. Bu asitler oda scaklnda kat hlde bulunur.
C15H31 COOH palmitik asitC17H35 COOH stearik asit
RENME FAALYET4
AMA
ARATIRMA
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
33/49
29
Ya asidinin alkilinde bir veya daha fazla sayda ift ba varsa buna doymam ya
asidi denir. Bu asitler oda scaklnda sv hldedirler.CH3 (CH2)7 CH = CH (CH2)7 COOH Oleik asit
Bunlar sv yalarda bulunurlar.
AdKarbonSays
Forml
Doymu Ya Asitleri
Butirik asit 4 CH3(CH2)2COOH
Kaproik asit 6 CH3(CH2)4COOH
Kaprilik asit 8 CH3(CH2)6COOH
Kaprik asit 10 CH3(CH2)8COOH
Laurik asit 12 CH3(CH2)10COOH
Miristik asit 14 CH3(CH2)12COOH
Palmitikasit
16 CH3(CH2)14COOH
Stearik asit 18 CH3(CH2)16COOH
Arakhidikasit
20 CH3(CH2)18COOH
Doymam Ya Asitleri
Oleik asit 18 CH3(CH2)7CH=CH(CH2)7COOH ( 1 ift ba)
Linoleikasit
18 CH3(CH2)4CH=CHCH2CH=CH(CH2)7COOH (2 ift ba)
Linolenikasit
18CH3CH2CH=CHCH2CH=CHCH2CH=CH(CH2)7COOH (3ift ba)
Arakhidonik asit
20 CH3(CH2)3CH=CHCH2CH=CHCH2CH=CHCH2CH=CH(CH2)4COOH (4 ift ba)
Tablo 4.1: Baz ya asitleri
Doymu ve doymam ya asitleri, ayn sayda karbon atomu iermeleri hlinde bile,erime ve kaynama noktalar ile optik zellikleri ve zellikle radikal yapsna (R-) balolarak verebilecekleri deiik tepkimeler ynnden, ok byk farkllklar gsterirler. Bununyannda sistematik bir snflandrma kapsamnda incelendiinde, doadaki canllarn lipitdokularnda, halka ieren ya asitleri ile substite ya asitlerine rastland gibi, zincir yapsdallanma gsteren izo ya asitleri ile yapsnda tek sayda karbon atomu ieren ya
asitlerinin varl da saptanmtr.
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
34/49
30
Genel olarak ya asitlerinin fiziksel ve kimyasal zelliklerinin deiimi ile molekl
arlklar, dolays ile zincir uzunluklar arasnda ok yakn bir iliki sz konusudur. Btnya asitleri zayf asitler olup sudaki znrlkleri zincir uzunluu ile ters orantl olarakazalan tuzlar oluturur. Yksek molekll ya asitlerinin alkali tuzlar yzey aktifmaddelerdir ve sulu ortamda hidrolize olur.
Ya asitlerinin toprak alkali metalleri ve ar metallerle verdikleri tuzlarn sudakiznrlkleri ise, zincir uzunluklar ile ters orantl olarak deiim gsterir.
4.1. Ya Asitlerinin Snflandrlmas
Doada bulunan ya asitlerinin farkl yaplarna karn, belirli gruplar hlinde
incelendiinde, kendi aralarnda homolog seriler oluturduklar grlr. Ayrca genel birkaide olarak, zincir yaps dallanma gstermeyen, ya da dz zincirli ya asitleri eklindeadlandrlan ya asitleri, yaplarnda ift sayda karbon atomu ierirlerken, zincir yapsdallanma gsteren izo-ya asitlerinin ierdii karbon atomu says, ift ya da tek saydaolabilmektedir. Ancak ya asitlerinin zincir yapsndaki farkllklar, yalnzca dz ya dadallanm yapda olmalar ile snrl deildir. Bunun yannda substite, doymu, doymamveya halkal yapda olup olmamalarna gre de, bu farkllklar ortaya kabilmektedir. Dzzincirli ( n-) ya asitleri
Doymu ya asitleri Monokarbonik ya asitleri Dikarbonik ya asitleri
Doymam ya asitleri ift bal ya asitleri (alken yapsnda olanlar)
o - Monoen yaasitlerio - Polien yaasitleri
zolen ya asitleri Konjuge ya asitleri bal doymam ya asitleri (alkin yapsnda olanlar)
4.1.1. Doymu Ya Asitleri
Btn yalarn doal yaplarnda, ift sayda karbon atomlarndan oluan doymu yaasitlerinin yer ald bilinmektedir. Genel formlleri, CH3 (CH2)n COOH ya da ok dahagenel bir yaklamla, R-COOH eklindedir.
Doadaki yalarn yapsnda gliserit formunda olmak zere en kk ye olarak,btirik aside [CH3(CH2)2-COOH] rastlanmtr. Bu grubun doadaki yalarda rastlanan enuzun zincirli yesi lignoserik (tetrakosanoik) asittir. Doada bulunan daha uzun zincirlidoymu asitler, mumlarn yapsnda serbest veya ester formunda bulunduklarndan, mumasitleri olarak adlandrlrlar.
Doymu ya asitleri yukarda da deinildii gibi, byk bir ounlukla ift saydakarbon atomundan olumalarna karn, margarin asidi (C7H33COOH) gibi, yaplarnda tek
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
35/49
31
sayda karbon atomu ieren ya asitlerine de rastlanabilmektedir. Ayn ekilde insan
sandan izole edilen yada, 7, 9, 11 ve 13 adet karbon atomundan olumu doymu yaasitlerinin varl da saptanmtr.
KapalForml Sistematik ad
Yaygn adMol.
a. (g)
Donmanok.(C)
Ergimenok.(C)
Kay.nok.(C)
Asitsays
Doadabulunduu
yerler
C3H7OOH Btanoik AsitBtirik
Asit88.10 -8.0 -5.6
163.5/760
636.8St yanda
%2.5-4.5
C5H11C3OHHeksanoik
AsitKapronik
Asit116.16 -3.4 - 1.5
205. 8/760
483.0St yanda %
1-2
C7H15COOH Oktanoik Asit
Kaprilik
Asit 144.21 16.0 16.0
239.7/
760 389.0
Koko yanda
%6-8
C9H15COOH Dekanoik AsitKaprinik
Asit172.26 31.3 31.3
270.0/760
325.7St ve palm
ekirdeiyanda
C11H23COOHDodekanik
AsitLaurik Asit 200.31 43.5 43.6
130.5/1mm
280.1St ve Palm
yanda
C13H27COOH
TetradekanoikAsit
MiristikAsit
228.36 54.4 54.8149.2/1
mm245.7
Pek okbitkisel ve hay.
yalarda
C15H26COOH
HeksadekanoikAsit
PalmitikAsit
256.42 62.9 62.6167.4/Imm
218.8 Btn yalarda
C17H33COOH
OktadekanoikAsit
StearikAsit
284.47 69.6 69.6183.6/1
mm197.2
Hayvan vcutya, st ya
ve tropikalbitki. tohum
yanda
C19H39COOH
EikosanoikAsit
AraidikAsit
312.52 75.4 75.3205.0/1
mm179.5
Yerfstyanda %3,
dier yalardaeser miktarda
C21H43COOH DokosanoikAsit BehenikAsit 340.57 79.9 79.9 306.0/60mm 164.7
Kolza ve yer
fstyalarnda%1'den az
C23H47COOH
TetrakosanoikAsit
LignoserikAsit
368.62 84.2 84.1 - - 152.2
Yerfst vekolza
yalarnda%3'den az
Tablo 4.2: Doada bulunan balca doymu ya asitleri ve kimi zellikleri (Wachs, 1964)
Doymu ya asitlerinin, molekldeki karbon atomu saysnn artna paralel olarak,
gerek ergime, gerekse kaynama noktalar ykselirken, buhar basnlar ters ynde deierekdmektedir. Bu nedenle serinin ilk yeleri normal basn altnda gsterdikleri kaynama
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
36/49
32
noktasna bal olarak destile edilebilirken, 12 karbon atomu ieren laurik asit dahil olmak
zere serinin daha yksek molekll yeleri, ancak vakum altnda ve su buhar destilasyonuyoluyla destile edilebilmektedir. Aksi koullarda yksek molekll yelerin, kaynama iinok yksek scakla gereksinim duymalar nedeniyle, kaynama scaklna ulaamadanparalanmalar sz konusudur.
4.1.2. Doymam Ya Asitleri
Doal yalarda bulunan doymam ya asitleri, zincir yapsnda bir veya birka iftba, ya da l doymam ban yer almas ile karakterize edilir. Yksek molekl yapsndave kuvvetli doymamlk gsteren ya asitleri zerinde yaplan almalar, izomerizasyon vepolimerizasyon tepkimelerine ok yatkn olduklarn ortaya koymutur. Doada rastlanan
tm doymam ya asitleri de, zincir yaplar dallanma gstermedii takdirde, ift saydakarbon atomu ierir ve ayn sayda karbon atomundan oluan doymu ya asitlerine kyaslabilinen zgenlerde daha kolaylkla znr. Dier yandan kimi konjuge yapdaki yaasitleri ile trans formdaki ya asitleri dndaki doymam ya asitlerinin erime ve donmanoktalar, ayn zincir uzunluundaki doymu ya asitlerine kyasla daha dktr. Bunakarn kaynama noktalar ile buhar basnlar, ayn zincir uzunluundaki doymu ya asitleriile kyaslandnda, nemli bir farkllk sz konusu deildir. Bu arada doymam yaasitlerinin younluklar ile krlma indisleri, ayn zincir uzunluundaki doymu ya asitlerinekyasla daha yksektir.
4.1.2.1. ift Ba eren (Alken) Ya AsitleriDoymam ya asitleri ierisinde doada ok yaygn olarak bulunurlar. Alken ya
asitlerinin doada bugne dein rastlanan en kk molekllleri on karbonlu, en uzunzincirlisi ise, otuz karbonludur. Doada bulunan doymam ya asitleri iinde, izolen yapdaolanlarda en ok alt adet ift ba bulunurken, konjuge yapda olanlarda bu say ancak drdeykselmektedir.
Monoen Ya Asitleri
Bu grup ya asitlerinin genel forml CnH(2n-2)O2 olup, zincir uzunluuna, ift ban
zincirdeki yerine ve gsterdii yerel ya da geometrik izomeriye bal olarak, farkl yapdapek ok monoen ya asidini formle etmek mmkndr. Ancak olas monoen ya asitlerinintmne, en azndan bugne dein, doada rastlamak mmkn olmamtr. Bu serinin kkmolekll olanlar doal yalarn yapsnda yer almamaktadr. Buna karn zincir uzunluu10-14 karbon atomu arasnda deien monoen ya asitlerinin ise, baz familyalara aitbitkilerin deiik aksamlarndan elde edilen yalarda ve olduka dk miktarlardabulunduklar saptanmtr.
Bu serinin tipik ve en yaygn olan iki yesi, heksadesenoik (palmitoleik) asit ileoktadesenoik (oleik) asittir. Bunlardan palmitoleik asit daha ok deniz hayvanlar yalar iinkarakteristik bir bileenken, oleik asit bugne dein bilinen btn doal yalarn yapsndayer almtr. Serinin yksek yapl olan 22 karbonlu asitlerinden erusik asit dndaki tm
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
37/49
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
38/49
34
CH3(CH2)5CH=CH(CH2)7C
OOH
9-Heksadesen
oik asit
Palmitoe
ik asit
254.
4221 100 0-5 Tm yalarda
CH3(CH2)7CH=CH(CH2)7COOH
9-Oktadesenoi
k asit
Oleikasit
282.5
199 90 13- 16235/l
5Tm yalarda
CH3(CH2)5CH=CH(CH2)9COOH
11-Oktadesenoi
k asit
Vaksenik a (t)
282.5
199 90 39 Sr i ya
CH3(CH2)8CH=CH(CH2)4COOH
6-Oktadesenoi
k asit
Petroselik asit
282.5
199 90 32-33 Umbellifera T.
CH3(CH2)9CH=CH(CH2)7C
OOH
9-
Eikosenoikasit
Gadoleik
asit
310.
5 181 82
23-
23.5 Deniz hy. Ya
CH3(CH2)7CH=CH(CH2)9COOH
1 1-Eikosenoik
asit---
310.5
181 82 20 Yoyoba ya
CH3(CH2)9CH=CH(CH2)9COOH
1 1-Dokosenoik
asit
Setoleikasit
338.6
166 75 Deniz hy. Ya
CH3(CH2)7CH=CH(CH2)9COOH
13-Dokosenoik
asit
Erusikasit
338.6
166 75 33.5254/,
2
KrusiferaT.ya
CH3(CH2)7CH=CH(CH2)3COOH
15-
Tetrakosenik asit
Selaholei
k as.
366.
6 153 69 39 Balk ya
CH3(CH2)15CH=CH(CH2)7COOH
9-Heksakoseni
k asit---
394.7
142 64 - Yosun ya
CH3(CH2)7CH=CH(CH2)15COOH
17-Hexacoseno
ik asit
Ximenikasit
394.7
142 64XimeninTh.Ya
CH3(CH2)7CH=CH(CH2)19COOH
21-Triacontenoi
c asit
Lumekuik asit
450.8
124 56Ximenin Th.Ya
Tablo 4.3: Doada bulunan monoen ya asitleri ile kimi fiziksel ve kimyasal zellikleri(Kaufmann 1958)
solen Ya Asitleri
Yapsndaki doymam balarn tek ve ift ba eklinde birbirini izleyen bir sralanmagstermedii btn polienik ya asitlerine, isolen ya asitleri denir. Bu ya asitleri, ikidoymam ba arasnda bir (-CH-) gurubunun yer ald konjuge ya asitlerine kyasla,fiziksel ve kimyasal ynden farkl zellik gsterirler.
solen ya asitlerinin zellikle beslenme asndan nem tayan grubunu, memeliler
tarafndan sentezlenemedikleri iin, esas ya asitleri olarak adlandrlan ve yksek biyolojikaktivite gsteren ya asitleri oluturur. Bu asitlerin ortak zellikleri yaplarnda 18 veya 20
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
39/49
35
adet karbon atomu iermeleri ve karbon atomlar metil grubundan balayarak
numaralandrldnda, zincirdeki ift balarn yerinin dokuzuncu karbon atomundan teyegitmesidir. Ayrca tm cis-formda olan bu asitler, tadklar biyolojik aktivite, () harfi ilesembolize edildiinden, omega ya asitleri olarak da adlandrlrlar.
Bunlardan ayn zamanda esas ya asidi, olan linoeik asidin bulunduu yerler,ounlukla bitkisel alemle snrl kalrken, daha fazla doymamlk ve zincir uzunluugsteren isolen ya asitleri, su rnlerinin lipitlerinde yer almaktadr.
Konjuge Ya Asitleri
solen ya asitlerine kyasla deiik bitkisel ve hayvansal lipitlerin yap ta olduklar
olduka ge saptanan konjuge ya asitlerinin ift balarna ait zellikleri olduka geakla kavuturulabilmitir.
Konjuge ya asitleri, benzer kapal forml ile gsterilebilen isolen ya asitlerinekyasla, fiziksel ve kimyasal ynden olduka farkl zellik gsterirler. Her eyden nce buya asitleri, ift balarn konjuge yapda olmalar nedeniyle, isolen ya asitlerine kyaslakimyasal tepkimelere daha kolaylkla girerler.
zellikle sahip olduklar dien-konjugasyon yapnn deiik kimyasal tepkimelere okmeyilli olmas, bu tip asitlerin sanayide ok ynl ilenmelerini mmkn klmaktadr. Buasitlerin konjugasyona bal olarak kromofor yap iermeleri, belirli dalga boylarndaki
sourmalarn ve yapsnda yer aldklar bileiklerde saptanabilmelerini salamaktadr. Buya asitlerini yksek oranda ieren yalar, konjuge yap zelliinin doal bir sonucu olarakhava oksijeni ile kuruma tepkimesi verirler ve arlk kaybna uramakszn dayankl filmolutururlar. Bu zellikleri nedeniyle de, bu tip yalar lak ve yal boya sanayi iin nemlive aranan ham maddelerdir. Yine bu tip yalar yksek scaklk derecelerinde stldklarnda,bir yandan serbest ya asitlerini, dier yandan bunlarn polimerizasyon rnlerinioluturduundan, giderek jelimsi bir yapya dnrler.
4.1.2.2. Alkin Ya Asitleri
Gnmze dein alkin ya asitleri serisinden olduka fazla miktarda alkin rnek
saptanmsa da, bunlar iinde taririnik asit, isanik asit ve ximenik asit, yap lar en iyi aklakavuturulmu olanlardr.
Bunlardan taririnik asitin sistematik ad, 6-oktatesinoik asit olup, orta Amerika'dadoal olarak yetien picramnia eitlerinin tohum yalarnda %90a kadar yer almaktadr.Gnmzde sentetik yolla ve doal taririnik asitle ayn zellikte olmak zere eldeedilebilmektedir.
sanik asit, yksek derecede doymamlna karn, normal koullarda kat formdadr.Hidrojene edildiinde 10 hidrojen atomu alarak stearik aside dnen ve yapsnda bir adetift ba ve iki adet l ba ieren bir ya asididir. Bu yapsna ramen kuruma tepkimesi
vermeyen isanik asit, stldnda ekzoterm tepkime sonucu polimerize olarak, lastiksi bir
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
40/49
36
kitleye dnmekte ve bu kitle stlmaya devam edildiinde 250C scaklkta patlamalarla
deiimini srdrmektedir.
4.2. yot ndisiTeknik zelliklerine gre kuruyan yalar (iyot indisi 130un zerinde olanlar), yar
kuruyan yalar (iyot indisi 90-130 olanlar), kurumayan yalar (iyot indisi 90n altndaolanlar) olmak zere gruba ayrlrlar. yot indisi doymamlk zelliinin bir belirtisidir.Kuruma, yan oksijen tutma kabiliyetidir.
Ya asitlerindeki doymam gruplar, iyot indisi ile belirlenir. yot indisi ykseldikeyan kuruma zellii artar. yot indisi 160 olan yalar kurur, iyot indisi 100n altnda olanyalar kurumaz.
Ya asitlerinin veya yalarn kuruma zellikleri kuruma indisi ile de belirlenir.
Kuruma indisi = ( % linoleik asit + 2 x % linolenik asit )
Kuruma indisi 70ten yksek ise yalar kurur.
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
41/49
37
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar neriler
300 ml erleni teraziye koyup darasnsfrlaynz.
Laboratuvar nlnz giyiniz.
alma ortamnz hazrlaynz.
Laboratuvar gvenlik kurallarna uygunalnz.
Kullanlacak malzemeleri depodanalnz.
Numune yadan, tam 1 g ya koyunuz. Temiz ve titiz alnz.
15 ml karbon tetraklarr koyunuz.
Kloroformla alrken kloroformiesine ok yaklamaynz.
Hzl hareket ediniz.
25 ml Wijs zeltisi katp, cam kapaklaerleni kapatnz, yavaa alkalaynz.
Bu karm karanlk bir yerde brakp,1 saat bekletiniz.
Erlenin kapan kapatmayunutmaynz.
20 ml % 10luk KI zeltisi ve 150 mlsu katnz.
Brete 0,1 N sodyum tiyoslfatzeltisinden koyup, sfrlaynz.
Breti sfrlarken gz hizasna dikkatediniz.
Erlenin iine 1 ml niasta zeltisindenkoyup, alkalaynz.
Hzla alkaladnzda ya zlecektir. Erlendeki karmn mavi olmas
gerekir, her ne kadar mavinin maviliitartlabilirse de, meneke vekahverengi renkler bize niastann
bozulduunu gsterir. Erlendeki karm renksiz olana kadar
0,01N Sodyumtioslfat ile titre ediniz.
Mavi renk birden ortadan kaybolacaktrve bu an titrasyonun sonudur, dikkatediniz.
Sarfiyat not ediniz. Tank deneyi de yapnz.
Hesaplamalar yapnz. yot says= V2-V1/mx1,269
formlnden hesaplayabilirsiniz.
Rapor hazrlaynz. Amacnz, ilem basamaklarnz,
sonucunuzu ieren bir raporhazrlaynz.
UYGULAMA FAALYET
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
42/49
38
LME VE DEERLENDRMEAada verilen sorularn doru cevap klarn iaretleyiniz, verilen cmleleri doru
veya yanl olarak deerlendiriniz, boluklu cmleleri uygun terimlerle tamamlaynz.
1. Aada verilen organik asitlerden hangisi yalarda bulunmaz?
A)Btanaik asit B) Asetik asit C)Stearik asit D) Oleik asit
2. Stearik asit ve oleik asit ayn sayda karbon atomu ierir. Buna gre aada verilen
bilgilerden hangileri yanltr?
I-Stearik asit doymu ya asidi, oleik asit doymam ya asididir.II-Erime ve kaynama noktalar ayndr.III-Optik zellikleri farkldr.
A)Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve III
3. Ya asitlerinin toprak alkali metalleri ve ar metallerle verdikleri tuzlarn sudakiznrlkleri, zincir uzunluklar ile ters orantldr. ( D/Y )
4. Genel olarak ya asitlerinin fiziksel ve kimyasal zelliklerinin deiimi ile moleklarlklar, dolaysyla zincir uzunluklar arasnda iliki sz konusu deildir. ( D/Y )
5. Doymam ya asitlerinin younluklar ile krlma indisleri, ayn zincir uzunluundakidoymu ya asitlerine kyasla daha yksektir. ( D/Y )
Bir yadaki polienik ya asitlerinin eit ve miktar, o yan kuruyan veya kurumayankarakterde olduunu belirlemez. ( D/Y )
6. Ya asitleri; genellikle ift sayda karbon atomu ieren, dz zincirli ve deiik zinciruzunluuna sahip ................ ............... ............. eklinde tanmlanr.
7. Ya asidinin alkil grubundaki btn balar ................ ......... ise buna doymu yaasidi denir.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerekkendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnzsorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.
LME VE DEERLENDRME
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
43/49
39
UYGULAMALI TEST
Zeytinyann iyot indeksini bulunuz, raporunuzu yaznz. lemlerden sonra aadakikontrol listesini doldurunuz. Cevab Hayr olan sorular retmeninize dannz.
Malzemeler
Cam malzemeler Kimyasallar
* Bret * Zeytinya* Destek ubuu, aya ve kelebek * %1lik niasta zeltisi* Az kapakl cam erlen 300 ml. * 0,1 N sodyumtioslfat* Cam kapak * Karbontetraklorr
* 100 ml mezr * %10luk KI zeltisi* 10 ml mezr * Saf su* 25 ml mezr * Wijs zeltisi
Aada hazrlanan deerlendirme leine gre yaptnz almay deerlendiriniz.Gerekleme dzeyine gre, evet-hayr seeneklerinden uygun olan kutucuu iaretleyerekbelirtiniz.
Deerlendirme ltleri Evet Hayr1 alma ortamnz hazrladnz m?2 Laboratuvar gvenlik kurallarna uydunuz mu?
3 Laboratuvar nlnz giydiniz mi?4 Kullanlacak malzemeleri temin ettiniz mi?5 300 ml erleni teraziye koyup darasn sfrlaynz.6 Numune yadan tam 1 g ya koydunuz mu?7 15 ml karbon tetraklarr koydunuz mu?
825 ml Wijs zeltisi katp, cam kapakla erleni kapatnz, yavaaalkaladnz m?
9 20 ml % 10luk KI zeltisi ve 150 ml su kattnz m?
10Brete 0,1 N sodyum tiyoslfat zeltisinden koyup, sfrladnzm?
11 Erlenin iine 1 ml niasta zeltisinden koyup, alkaladnz m?12 Sarfiyat not ettiniz mi?13 Tank deney de yaptnz m?14 Hesaplamalar yaptnz m?15 Rapor hazrladnz m?
DEERLENDRME
Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnzveya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz.
Kendinizi yeterli gryorsanz dier renme faaliyetine geiniz. Yetersiz olduunuzudnyorsanz retmeninize dannz.
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
44/49
40
MODL DEERLENDRMEAada verilen sorularn doru cevap klarn iaretleyiniz, boluklu cmleleri uygunterimlerle tamamlaynz.
1. Organik kimyada yalarn tmne ne ad verilir?
A) Karbonhidrat B)Karboksilli asitC) Alkol D) Lipit
2. Aadaki yalardan hangisi doymu yadr?
A) Tereya B) Pamuk ekirdei C).Koko ya D) Hint ya
3. Aadaki maddelerden hangisi yalarn iinde bulunan istenmeyen kimyasal maddedeildir?
A) Karbonhidratlar B) Fosfatitler C) Ya asitleri D) Emlaj
4. Yal tohumdan ya elde etme ilemleri srasnda aadaki metotlardan hangisikullanlmaz?
A) Yal tohumlardan kabuk ayrma metodu kullanlr.B) Yal tohumlar presleme metodu kullanlr.C) Yal tohumlar tme metodu kullanlr.D) zc ekstraksiyonu metodu kullanlr.
5. Aada verilen bilgilerden hangileri Hint ya iin dorudur?
I- Konjuge ifte ba ihtiva etmezler.II- Mkemmel renk kalclna sahip film yzeyleri olutururlar.III- Dehidrate Hint ya alkit reinesi ve epoksi ester reine retiminde nemli rol
oynar.
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve III D) II ve III
6. Aada verilen yalarn hangisi kuruyan yalar iinde incelenmez?
A) Koko ya B) Bezir ya C) Hint ya D) in ya
7. Aadakilerden hangisi doymam ya asitleri iinde incelenmez?
A) ift bal ya asitleri B) zolen ya asitleriC) Konjuge ya asitleri D) Monokarbonik ya asitleri
MODL DEERLENDRME
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
45/49
41
8. yot indisi 65 olan bir ya aada verilen zelliklerden hangisini gsterir?
A) Kuruyan ya B) Yar kuruyan ya C) Kurumayan ya D) Uucu ya
9. zole ifte ba pozisyonunda ya asidindeki karbon zincirindeki doymam gruplararasnda bir veya birden fazla . .. vardr.
10. ifte balarn byk bir blm konjuge yapl ise kuruma hz ..
11. leme tabi tutulmu yalarn polimerizasyon ve kuruma hz ifte balarn says ve.. olma derecesine baldr.
12. Balk yalar soutularak . . ortamdanuzaklatrlr ve kuruyan ya zelliklerine kavuturulur.
13. .. sabun yapmnda kullanlmasna ramen, frn boyalarnda,nitrosellozlu vernik ve boyalarda, epoksi esterlerinde ok miktarda kullan lr.
14. Doymu ya asitlerinin ilk yeleri normal basn altnda gsterdikleri kaynamanoktasna bal olarak ................ edilir.
15. Konjuge ya asitleri, benzer kapal forml ile gsterilen isolen ya asitlerine kyaslakimyasal tepkimelere .................. girerler.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerekkendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnzsorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
46/49
42
PERFORMANS TEST
Ayiek yann sabunlamasn kontrol ediniz, raporunuzu yaznz. Aadahazrlanan deerlendirme leine gre yaptnz almay deerlendiriniz. Gereklemedzeyine gre, evet-hayr seeneklerinden uygun olan kutucuu iaretleyerek belirtiniz.
Gerekli malzemeler: Gerekli kimyasal malzemeler:
1. Beher 1. Ayiek ya2. Erlen 2. KOH zeltisi3. Geri soutucu 3. HCl zeltisi
4. Baget 4. Alkol5. Pipet
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1 alma ortamnz hazrladnz m?
2 Laboratuvar gvenlik kurallarna uydunuz mu?
3 Laboratuvar nlnz giydiniz mi?
4 Kullanlacak malzemeleri temin ettiniz mi?
5 5 g numuneyi tarttnz m?
6 zerine 30 ml alkol ve 5 ml KOH zeltisi eklediniz mi?
7Tamam sabunlancaya kadar geri soutucu yardmyla yavayava kaynattnz m?
8 Ekstrasyonu silindire aktardnz m?
9 40 ml alkol ile ykadnz m?
10Toplam hacim 80 ml oluncaya kadar scak ve souk su ileykadnz m?
11 Numuneyi 100 mllik erlene aldnz m?
12 Numuneyi bagetle iyice kartrdnz m?
13 Karm iki faz olana kadar beklediniz mi?
14 stteki faz cam pipetle aldnz m?
DEERLENDRME
Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnzveya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz.
Hayr cevaplar iin retmeninize dannz.
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
47/49
43
CEVAP ANAHTARLARIRENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI1 B2 A3 C4 YANLI5 DORU6 TRGLSERT
RENME FAALYET 2NN CEVAP ANAHTARI
1 D2 A3 DORU4 YANLI5 DORU6 DORU7 SERBEST8 HAM YA
RENME FAALYET 3N CEVAP ANAHTARI
1 D2 B3 DORU4 YANLI5 DORU6 YANLI7 PLASTFYAN8 DI CEPHE
9 YARI KURUYAN
RENME FAALYET 4N CEVAP ANAHTARI
1 B2 B3 DORU4 YANLI5 DORU6 YANLI7 MONOBAZK8 SGMA (TEK) BA
CEVAP ANAHTARLARI
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
48/49
44
MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI
1 D2 A3 C4 C5 D6 A7 D8 C9 METL
10 ARTAR11 KONJUGE12 DOYMU13 KOKO YAI14 DESTLE15 KOLAY
8/3/2019 Yaglar Ve Yag Analizleri
49/49
KAYNAKA Llia Brondz, Development of Bischemistry, University of Oslo, 2001.
A.T.James and A.J.P.Martin, Biochemistiy, 1952.
BOLU lknur, Yaynlanmam Ders Notlar, Kocaeli, 2003.
SALCAN Osman, Organik Kimya, S..Eitim Fakltesi, Konya, 1991.
Tarm Orman ve Ky leri Bakanl Gda leri Genel Mdrl Yaynlar,Gda Maddeleri Muayene ve Analiz Metodlar, Ankara, 1963.
KTEMER Prof.Dr. Atilla, H. KOCABA, N. KINAYOLU, . DEMR,Organik Kimya ve Uygulamas, Milli Eitim Basmevi, stanbul, 2001.
YREKL eref, Boya Teknolojisi I, Mart 1995.
nternet Adresleri
www.mst.dk
www.gencbilim.com
www.tugmad.com.tr
www.vividprinters.com
www.indiamart.com
www.allamotte.de
www.hort.purdue.edu
www.bio-pro.de
www.bbc.co.uk
www.fluorous.com
www.fandm.edu
www.york.cuny.edu
www.chemistry.sjsu.edu
www.arizonachemical.com
KAYNAKA