0 Uniwersytet Łódzki Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Studia podyplomowe Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej Paulina Bajor Kryzys argentyński a kryzys w Grecji Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem naukowym prof. zw. dr hab. Janusza Bilskiego Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych
39
Embed
Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny · 0 Uniwersytet Łódzki Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Studia podyplomowe Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Projekt realizowany z Narodowym
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
0
Uniwersytet Łódzki
Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny
Studia podyplomowe Mechanizmy funkcjonowania strefy euro
Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji
ekonomicznej
Paulina Bajor
Kryzys argentyński a kryzys w Grecji
Praca dyplomowa napisana
pod kierunkiem naukowym
prof. zw. dr hab. Janusza Bilskiego
Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych
1
ŁÓDŹ 2016
Spis treści Wstęp .......................................................................................................................................... 2
rynki finansowe (łącznie z rynkiem pieniężnym i kapitałowym) – nadwyżki
środków finansowych są przez nie kierowane od kapitałodawców do
kapitałobiorców;
pośrednicy finansowi (łącznie z bankami i firmami ubezpieczeniowymi) – łączą
kapitałodawców z kapitałobiorcami;
infrastruktura finansowa – umożliwia przepływ płatności, obrót papierami
wartościowymi.
Strukturę systemu finansowego przedstawia poniższy rysunek:
Rysunek 1. Struktura systemu finansowego
Instytucje finansowe Infrastruktura prawno-
instytucjonalna
Rynki finansowe
- bank,
- fundusze
inwestycyjne,
- zakłady ubezpieczeń,
- niebankowe
instytucje finansowe,
- biura maklerskie.
- prawne regulacje,
- systemy płatnicze
- systemy rozrachunku
papierów
wartościowych.
- instytucje
nadzorujące i
regulujące,
- instytucje
pośrednictwa
finansowego.
- rynek pieniężny,
- rynek walutowy,
- rynek
instrumentów
pochodnych.
Źródło: O. Szczepańska, Stabilność finansowa jako cel banku centralnego, Wydawnictwo Naukowe Scholar,
Warszawa 2008, s.14.
Powyższa ilustracja podkreśla fakt, że wszystkie elementy systemu są połączone
wzajemnymi powiązaniami i wzajemnie się warunkują. Ponadto system finansowy pełni
funkcje monetarne, kapitałowo – redystrybucyjne i kontrolne. Biorąc pod uwagę wymienione
funkcje pełnione przez system finansowy w gospodarce, istotne znaczenie ma jego rozwój i
sprawne działanie. Jest to istotne z punktu widzenia realnej sfery gospodarki, a w efekcie dla
społecznego dobrobytu4.
4 V. Kałuzińska, Bank Centralny wobec kwestii stabilności systemu finansowego, Ruch Prawniczy,
Ekonomiczny i Socjologiczny, zeszyt 1, Wydział Prawa i Administracji UAM, Poznań 2009, s. 126.
6
Niektórzy autorzy definiują stabilność finansową jako stan systemu finansowego w
którym występuje zdolność absorpcji szoków bez stwarzania warunków do gromadzenia się
procesów które mogą doprowadzić do zakłóceń alokacji kapitału i przebiegu płatności w
gospodarce5.
Z kolei dla J. Solarza stabilność finansowa występuje, kiedy istnieje dynamiczna i trwała
równowaga na rynkach finansowych. Wyróżnia on stabilność bieżącą, która wyznacza zakres
akceptowanych zmian stanów na rynkach oraz stabilność perspektywiczną/przyszłą, która
związana jest brakiem istotnych słabości uniemożliwiających odpowiednią reakcję na szoki
asymetryczne przez podmioty pośrednictwa finansowego6.
W wąskim ujęciu stabilność systemu finansowego można rozumieć jako brak kryzysu
(pojęcie kryzysu będzie analizowane przeze mnie w następnym podrozdziale), jak również
jako stan, w którym nie występuje ryzyko systemowe i przenoszenie impulsów kryzysowych
pomiędzy instytucjami, systemami czy państwami7.
Podaje się, że aby stabilność finansowa mogła zaistnieć należy wypełnić cztery warunki:
istnieje stabilność monetarna, poziom zatrudnienia zbliżony jest do naturalnego poziomu,
występuje zaufanie do funkcjonowania kluczowych instytucji finansowych oraz rynków, a
także brak jest ruchów cen aktywów finansowych i niefinansowych, mogących uniemożliwić
spełnienie dwóch wcześniejszych warunków8. Definicja ta podkreśla istotną kwestię
stabilności pieniężnej w utrzymaniu stabilności w całym systemie finansowym. Zatem
stabilność ta, nie zaistnieje podczas wysokiej inflacji.
Niektórzy autorzy definiują stabilność finansową jako stan systemu finansowego, w
którym występuje zdolność absorpcji szoków bez stwarzania warunków do gromadzenia się
procesów które mogą doprowadzić do zakłóceń alokacji kapitału i przebiegu płatności w
gospodarce9.
Pojęcie stabilności finansowej jest również definiowane przez banki centralne. Podmioty
te często przygotowują raporty dotyczące tej stabilności oraz są odpowiedzialne za jej
monitorowanie. Na przykładzie Narodowego Banku Polskiego stabilność finansowa według
tej instytucji określana jest jako taki stan, kiedy sektor finansowy spełnia swoje funkcje w
5 O. Szczepańska, Stabilność finansowa jako cel banku … op. cit.s.34
6 J.K. Solarz, Międzynarodowy system finansowy. Analiza instytucjonalno – porównawcza, Biblioteka
Menedżera i Bankowca, Warszawa 2001. S. 183-184. 7 P. Smaga, Istota stabilności finansowej, Kolegium Zarządzania i Finansów, Studia i prace, Zeszyt 124, SGH w
Warszawie, Warszawa 2013 s. 113. 8 M. Zygierewicz, Stabilność finansowa, Uniwersytet Marii Skłodowskiej – Curie w Lublinie, Związek Banków
Polskich, 2013, s 2. 9 O. Szczepańska, Stabilność finansowa jako cel … op. cit s. 34
7
sposób efektywny oraz ciągły, nawet podczas pojawienia się niekorzystnych,
nieoczekiwanych zaburzeń10
.
Biorąc pod uwagę powyższe można dojść do wniosku że mnogość i przede wszystkim
różnorodność definicji stabilności finansowej wynika ze złożonej natury tego pojęcia. W
literaturze istnieje pogląd mówiący, że trudność w zdefiniowaniu i stabilności finansowej jest
konsekwencją braku modelu, który mógłby wyjaśniać stabilność finansową i pomóc w jej
prognozowaniu11
.
1.2. Istota i rodzaje kryzysów finansowych
Kryzys finansowy jest kolejnym pojęciem, który w literaturze przedmiotu definiowany
jest w różny sposób. Pojęcie to oznacza załamanie gospodarcze spowodowane błędnymi
decyzjami rządów, władz monetarnych lub działaniami spekulantów. Z terminem tym
utożsamia się również recesje, która związane są z przebiegiem cyklu koniunkturalnego12
.
W. Chrabonszczewska określa kryzys jako załamanie koniunktury, które prowadzi do
poważnego spadku produkcji i w konsekwencji do obniżenia tempa wzrostu gospodarczego13
.
Kryzys może oznaczać nagłą zmianę, załamanie powstałe na rynku finansowym,
wynikające z braku płynności i niewypłacalności jednostek, które uczestniczą w tym rynku.
Opisana sytuacja zmusza władze publiczne do interweniowania.
Jeśli chodzi o rodzaje kryzysów to można je podzielić według wielu kryteriów14
:
1. Według sektora, w którym wystąpił kryzys:
bankowe,
finansowe,
giełdowe,
gospodarcze,
walutowe,
zadłużeniowe;
10
P. Szpunar, Rola polityki makroostrożnościowej w zapobieganiu kryzysom finansowy, Materiały i Studia nr
278, NPB, Warszawa 2012, s. 9 11
tamże s.36 12
M. Adamczyk, Współczesny kryzys finansowy – przyczyny i konsekwencje dla gospodarki światowej, Prace i
Materiały Instytutu Handlu Zagranicznego Uniwersytetu Gdańskiego 2012, nr 31, Gdańsk 2012, s. 14 13
W. Chrabonszczewska, Międzynarodowe organizacje finansowe, Wydawnictwo SGH w Warszawie,
Warszawa 2005, s. 315. 14
M. Adamczyk, Współczesny kryzys finansowy … op. cit s.15
8
2. Według obszaru, na którym pojawił się kryzys:
narodowe,
regionalne,
globalne;
3. Według sposobu powstawania kryzysu:
jednostkowe – wywołane stratami, który poniosły pojedyncze instytucje finansowe,
spekulacyjne – powstałe działaniami jednostek spekulujących wskaźnikami giełdowymi
lub cenami,
kryzys systemu bankowego – wiąże się z brakiem płynności i niewypłacalnością
jednostek sektora finansowego.
Rozbudowany podział kryzysów przedstawia ilustracja poniżej:
Rysunek 2. Rodzaje kryzysów
Źródło: opracowanie własne na podstawie K. Piech, Koniunktura gospodarcza i kryzysy finansowe, Bank i
kredyt, Część edukacyjna 6/2011, s. 7.
Kryzysy
finansowe
rynku finansowego
bankowe
giełdowe
walutowe
systemu finansowego
płynności
wypłacalności
finansów państwa
budżetowe
zadłużeniowe
bilansu płatniczego
inflacyjne
gospodarcze
społeczne
polityczne
9
Inną klasyfikację kryzysów przedstawia K. Piech, który dzieli je na dwie kategorie:
kryzys sfery realnej oraz sfery pieniężnej. Do pierwszej grupy zalicza się kryzys gospodarczy,
kryzys agrarny, kryzys przemysłowy oraz kryzys handlu zagranicznego. Kryzys gospodarczy,
według autora objawia się minimum dwuletnim załamaniem gospodarczym, mierzonym
spadkiem stopy zmiany PKB poniżej zera15
. Wyjaśnienie istoty pozostałych rodzajów
kryzysów nie są przedmiotem mojej pracy dlatego nie zostaną przeze mnie przedstawione.
W sferze pieniężnej występują kryzysy: finansowe, giełdowe oraz kryzys finansów
publicznych. Z kolei kryzys finansowy możemy podzielić na16
:
kryzys bankowy – kryzys sektora bankowego, występuje najczęściej jako run na banki i
interwencji kraju dla ratowania tych podmiotów,
kryzys walutowy – utożsamiany jest z nagłą, znaczącą dewaluacją lub deprecjacją kursu
walutowego, czemu towarzyszyć może użycie rezerw walutowych przez władze monetarne w
celu obrony tego kursu,
kryzys zadłużeniowy – stan, w którym brak jest możliwości dalszego obsługiwania zadłużenia
zagranicznego przez kraj.
Ponadto należy podkreślić, że istnieje zależność pomiędzy kryzysami finansowymi a
kryzysami gospodarczymi. Kryzys walutowy może doprowadzić do wystąpienia kryzysu
gospodarczego. Jednak nie dzieje się tak w każdym przypadku i zależność ta również jest
odwrotna, czyli kryzys gospodarczy może prowadzić do pojawienia się kryzysu
walutowego17
.
Międzynarodowy Fundusz Walutowy definiuje kryzys finansowy jako stan, w którym
duża grupa instytucji finansowych jest w posiadaniu aktywów, których wartość rynkowa jest
niższa od ich zobowiązań. W konsekwencji następuje run lub przesunięcie w portfelach tych
grup, a także upadek niektórych podmiotów finansowych i interwencja rządów.
F.S. Mishkin definiuje kryzys finansowy jako silne zakłócenia na rynku finansowym,
które objawiają się w poważnym spadku cen aktywów. Również następuje upadek instytucji
finansowych i niefinansowych.
Z kolei kryzys bankowy, który według niektórych autorów wystąpił w Grecji (zostanie
on opisany przeze mnie w rozdziale 3.), jest związany z potencjalnym i rzeczywistym runem
15
K. Piech, Kryzysy światowe i recesje. Teoria, historia, przykłady. Tom II, Instytut wiedzy i innowacji,
Warszawa 2012, s.37. 16
tamże s. 38. 17
tamże s. 41.
10
na banki lub ich upadłością. Powoduje to zatrzymanie regulacji zobowiązań przez banki, a
także wymagane jest udzielenie pomocy od rządu. Nieco inaczej do kryzysu bankowego
podchodzi G.G Kaufman, który za kryzys taki uznaje sytuację, w której występuje brak
zaufania do banków, upadek instytucji finansowych lub masowa interwencja rządu18
.
Najpowszechniejszą metodą do wyjaśnienia zjawisk kryzysu w aktualnej gospodarce
światowej jest model Minsky’ego. Określa on czynniki, które są przyczyną wrażliwości
współczesnego systemu finansowego. Są to m.in.19
:
zmiana struktury finansowania (z wewnętrznego na zewnętrzne, które jest pozyskiwane na
rynkach finansowych),
zmiana struktury zobowiązań – rośnie ilość krótkoterminowego finansowania
długoterminowych inwestycji,
uzależnienie spłaty zobowiązań od możliwości zaciągania nowych,
dynamiczny rozwój segmentu nowoczesnych instrumentów finansowych,
minimalna ingerencja jako nowa koncepcja w regulacji rynku finansowego,
wzrost skłonności do podejmowania ryzyka, które wykazują instytucje finansowe.
W swoim modelu Minsky stwierdza, że stabilność ekonomiczna, która sprzyja wzrostowi
optymizmu na rynku może prowadzić do wybuchu kryzysu finansowego. Wzrost ten w
konsekwencji doprowadza do podwyższenia prognoz rentowności, a to zwiększa ilość
inwestycji i następuje wzrost akcji kredytowej. Ponadto Minsky jest autorem hipotezy
niestabilności systemu finansowego. W której stwierdza, że im dłuższy upływa czas od
wybuchu ostatniego kryzysu, tym bardziej rośnie skłonność do podejmowania ryzyka przez
banki20
.
W modelu Minsky’ego można wyróżnić następujące fazy21
:
1) zaburzenie/wstrząs – czyli zakłócenie występujące w systemie makroekonomicznym, które
może być spowodowane np. wybuchem lub zakończeniem wojny, rozpowszechnienie się
nowego wynalazku czy zmianie polityki pieniężnej;
2) boom – pod wpływem wyżej wspomnianych zaburzeń następuje skupienie inwestorów na
segment dający największe możliwości zysku. Ponadto Minsky uważał, że fazę tą napędza
ekspansja kredytowa. W dalszej części tej fazy obserwuje się wzrost cen i stóp procentowych;
3) „overtrading” – tzw. przegrzanie rynku – występuje pod koniec wcześniejszej fazy, sytuacja w
której następuje przeszacowanie możliwości zysków przez inwestorów;
18
M. Wague, Międzynarodowe kryzysy gospodarcze i ich konsekwencje, EIOGZ nr 27, Warszawa 2009, s. 82. 19
M. Adamczyk, Współczesny kryzys finansowy … op. cit. s. 15 20
Ibidem s. 16. 21
A. Mercik, Charakterystyka kryzysu finansowego w świetle modelu H.Mysky’ego, [w:] Innowacje finansowe
na rynku nieruchomości w czasach kryzysu, red. M. Kalasińska, Wyd. Uniwersytet Ekonomiczny we
Wrocławiu, Wrocław 2011 s.2.
11
4) rewulsja – tzw. finansowa zadyszka – financial distress – dochodzi do znacznego spadku cen
aktywów, które są przedmiotem wcześniejszych spekulacji. Bankructwa instytucji
finansowych powodują często dalsze pogłębiania się obniżek cen.
5) uspokojenie – tranquillity – w tej fazie mogą pojawić się następujące sytuacje:
drastyczny spadek cen doprowadza do nabycia niedowartościowanych aktywów przez
niektórych inwestorów;
pojawienie się ustalonych limitów maksymalnego spadku cen lub ograniczenie w inny
sposób obrotu aktywami np. zamknięcie giełdy
zapewniania Banku centralnego o wzroście podaży pieniądza zaspokającego potrzeby
rynku na gotówkę.
Poniżej przedstawiony został model Minsky’ego w sposób graficzny:
Rysunek 3. Model kryzysu finansowego według Minsky'ego
wstrząs np.:
wojna, nieurodzaj,
nowa technologia,
zmiana polityki
pieniężnej
perspektywa
nowych zysków
ekspansja kredytowa
(wzrost podaży
pieniądza, tworzenie
nowych instrumentów
kredytowych)
spekulacje na zwyżkę
cen
boom i euforia
wzrost inwestycji i
produkcji
przegrzanie rynku załamanie rynku kryzys finansowy
Źródło: opracowanie własne na podstawie: K. Piech, Koniunktura gospodarcza i kryzysy… op. cit. s. 11
Do wyjaśnienia kryzysu finansowego można wykorzystać, tak jak monetaryści, istotę
kryzysu bankowego. Wiązali oni kryzys finansowy z paniką w sektorze bankowym. Ponadto
monetaryści podkreślali, że panika bankowa powoduje wystąpienie zakłóceń w podaży
pieniądza, a to doprowadza do spadku aktywności gospodarczej. Runy na banki prowadzą do
odpływu kapitału z sektora bankowego, będącego motorem wzrostu wielu gospodarek na
świecie. Zatem osłabienie tego sektora często powoduje reakcję domina w sektorze realnym i
12
wiąże się z osłabieniem gospodarczym. Niektórzy autorzy stosują inna klasyfikację kryzysów
w zależności od formy jaką przybiera. Wyróżniają oni: kryzys bankowy, walutowy i
bliźniaczy. Dwa pierwszy były przeze mnie zdefiniowane wcześniej. Natomiast kryzys
bliźniaczy to zjawisko jednoczesnego wystąpienia kryzysu walutowego i kryzysu bankowego.
Jest to spowodowane tym, że banki w wielu państwach są zaangażowane w udzielaniu
kredytów w walucie obcej. Gdy dochodzi do deprecjacji waluty wartość aktywów banków
znacznie obniża się co prowadzi do pogorszenia ich sytuacji kapitałowej22
.
22
A. Hryckiewicz – Gontarczyk, Anatomia kryzysów bankowych, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2012, s.23 –
25
13
2. Przyczyny oraz istota kryzysu w Argentynie
W ostatnich latach Argentynę można uznać jako jeden z najbardziej drastyczny przypadek
krajowego bankructwa i załamania gospodarczego. Kryzys jaki dotknął ten kraj stanowi jeden
z najbardziej spektakularnych wydarzeń w ekonomii ostatnich lat.
W rozdziale tym scharakteryzuję kryzys jaki dotknął Argentynę w latach 1999 – 2002.
Zostaną tu opisane przyczyny załamania się gospodarki argentyńskiej. Wytłumaczę także
działanie reżimu kursowego currency board, który stał się jedną z głównych przyczyn
wybuchu kryzysu.
W dalszej części rozdziału zostanie przedstawiony plan antykryzysowy i działania jakie
podejmowała Argentyna do walki ze załamaniem gospodarczym.
2.1. Reżim kursowy jako przyczyna wybuchu kryzysu
Kilka dekad temu Argentynie wróżono szybkie dołączenie do światowych elit
gospodarczych. W połowie XX wieku kraj ten był najbogatszym i najbardziej rozwiniętym
państwem zaliczanym do „Trzeciego Świata”. Jednak gospodarka argentyńska w
późniejszych latach straciła czołową pozycję w regionie. Było to m.in. konsekwencją
następujących czynników23
:
inflacji, utrzymującej się od II wojny światowej, która pod wpływem kryzysu
zadłużeniowego zmieniła się w hiperinflację,
stopa oszczędności na niskim poziomie;
nieudolnie przeprowadzenie zmian systemowych w gospodarce w odpowiedzi na
kryzys zadłużeniowy, które polegały na gwałtownej liberalizacji zewnętrznej i
wewnętrznej,
utrata konkurencyjności gospodarki spowodowana tendencjami cenowymi na
światowym ranku i zbyt powolnym wzrostem produkcyjności czynników
wytwórczych,
napięcia budżetowe, wywołane nadmierną opiekuńczością państwa.
23
U. Żuławska, Argentyński kryzys walutowy – geneza, Bank i kredyt, kwiecień 2003, s. 39
14
Od II wojny światowej w Argentynie nastąpiło osłabienie tempa wzrostu gospodarczego
wraz z wystąpieniem inflacji. Po nieudanych próbach stabilizacji gospodarki na przełomie lat
80. i 90. zastosowano bardzo restrykcyjny program stabilizacyjny. W 1991 r. powstał
program - Plan Wymienialności, którego autorem był Domingo Caballo. Zakładał on
wprowadzenie stałego kursu 1:1 peso argentyńskiego do dolara i ograniczał emisję pieniądza
do poziomu według zasobów rezerw walutowych. Ponadto plan uniemożliwiał udzielania
kredytu refinansowego przez bank centralny, co było jednoznaczne z wprowadzeniem
zarządu walutowego określanego jako izba walutowa24
.
Izba walutowa, currency board to mechanizm zobowiązujący kraj do wprowadzenia
wymienialności swojej waluty w stosunku do danej waluty zagranicznej. W mechanizmie tym
przyjmuje się stały kurs wymiany pieniądza krajowego na zagraniczny. Ponadto bank
centralny jest zobowiązany do określonych zasad emisji waluty krajowej. Musi być ona
pokryta aktywami zagranicznymi posiadanymi przez bank centralny. Zatem reżim ten bardzo
ogranicza autonomię polityki monetarnej, pozbawiając bank centralny swoich nominalnych
funkcji – kontroli podaży pieniądza25
.
Izbę walutową stosują gospodarki będące we wczesnym stadium transformacji, które
borykają się z hiperinflacją. Zaletą zastosowania tego reżimu jest możliwość szybkiej redukcji
inflacji oraz stabilizacja oczekiwań inflacyjnych. Jednak kraj, który stosuję system izby
walutowej staje się wrażliwy na szoki zewnętrzne (szoki występujące w gospodarce z którą
powiązano walutę krajową mogę przenieść się także na państwo stosujące izbę walutową).
Dodatkowo w systemie currency board wymagane jest prowadzenie rygorystycznej polityki
fiskalnej. Dyscyplina budżetowa w dużej mierze wpływa na powodzenie tego systemu26
.
W przypadku wystąpienia ewentualnego kryzysu przewidziano możliwość kupna od
rządu przez argentyński bank centralny obligacji denominowanych w dolarze, w kwocie
wynoszącej maks. 20 % bazy monetarnej. Płynność systemu bankowego w czasie kryzysu
polepszyłoby zmniejszenie rezerw walutowych i zebranie z rynku krajowego zagranicznych
środków27
.
Plan Wymienialności oprócz ustanowienia sztywnych zasad emisji pieniądza i polityki
kursowej wprowadził zakaz indeksacji kontraktów gospodarczych każdego typu. Ponadto aby
24
U. Żuławska, Argentyński kryzys walutowy … op. cit. s 39. 25
J. Bilski, Międzynarodowy system walutowy. Kierunki ewolucji, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warszawa 2006, s.19 26
I.D. Tymoczko, Analiza porównawcza systemów kursu walutowego, Materiały i studia, Zeszyt nr 287,
Narodowy Bank Polski, Warszawa 2013, s. 22. 27
A. Golicki, Przyczyny i skutki kryzysu gospodarczego w Argentynie w latach 1999 – 2002, s. 3.
www.golicki.com [dostęp 13.04.2016]
15
uzdrowić finanse publiczne zwiększył obciążenia podatkowe, zmniejszył transfery dla
administracji niższych szczebli i wprowadził reformę systemu ubezpieczeń społecznych. Plan
na początku swojego funkcjonowania spisywał się bardzo dobrze. PKB argentyńskie rosło w
rekordowym tempie – prawie 10 % rok do roku w 1991 i 1992 i niemal 6 % w kolejnych
dwóch latach. Ponadto spadła inflacja z 1344 % w 1990 r. do poziomu 0 %. Nastąpiła również
ekspansja kredytowa, możliwa dzięki przyrostowi rezerw walutowych. Można zatem mówić o
ożywieniu w gospodarce argentyńskiej, na co przekładała się dobry koniunktura w
budownictwie, przemyśle motoryzacyjnym i spożywczym. Poprawił się także stan finansów
publicznych, spowodowany zmniejszeniu kosztów obsługi zadłużenia publicznego, które było
denominowane w dolarze amerykańskim28
.
Pomimo to, w literaturze uważa się, że to właśnie system izby walutowej mógł być
jedną z przyczyn kryzysu. W Argentynie wystąpiły inne szoki niż w Stanach Zjednoczonych.
Partnerami znacznej części wymiany handlowej były kraje Europy, których waluty nie
zawsze fluktuowały zgodnie z USD. Niemniej jednak, jak wspomniałam wyżej, currency
board przyczyniło się znacznie do ograniczenia inflacji, co stanowiło zasadniczy cel
wprowadzenia tego reżimu kursowego. Podaje się również, że zmianę systemu kursowego
należałoby przemyśleć już w połowie lat 90., w okresie dobrej koniunktury29
.
Usztywnienie nominalnego kursu peso wobec dolara wiązało się ze znaczną, realną
aprecjacją argentyńskiej waluty. W 2000 roku realny efektywny kurs walutowy (REER)
wzrósł o 75 %. Jednak wartość eksportu w ujęciu realnym nie rosła w takim tempie jak w
innych porównywalnych gospodarkach, co może być wynikiem członkostwa Argentyny w
MERCOSUR30
. Pogorszenie międzynarodowej konkurencyjności wraz z
przewartościowaniem waluty zmniejszyły wpływy przedsiębiorstw i stanowiły zachętę do
unikania płacenia podatków (razem z omawianym Planem Wymienialności wprowadzono
podatek VAT). Usztywnienie kursu argentyńskiego peso do dolara skutkowało jeszcze
jednym istotnym faktem. Kredyty częściej zaciągano w walucie obcej. Koniec 2001 r. to
zadłużenie denominowane w peso jedynie na poziomie 3 %31
.
Jednak według M. Radzikowskiego32
to nie izba walutowa była przyczyną klęski
argentyńskiej gospodarki, ponieważ w Argentynie reżim ten nigdy nie wystąpił. Currency
28
U. Żuławska, Argentyński kryzys walutowy … op. cit. s 40. 29
A. Golicki, Przyczyny i skutki kryzysu…op. cit. s. 3. 30
Według Banku Światowego zastosowanie wysokich zewnętrznych ceł przez Mercosur nie sprzyjały
zwiększaniu efektywności państw członkowskich. Źródło: M. Sordyl, Przyczyny kryzysu w Argentynie w latach
1999 – 2002, Uniwersytet Szczeciński, 2006 s.2 31
A. Golicki, Przyczyny i skutki kryzysu…op. cit. s.4 32
M. Radzikowski, Kryzys argentyński. Wnioski dla Polski, C.H. Beck, Warszawa 2004, s. 73.
16
board którą zastosowano w 1991 – 2002 nie była jej klasyczną wersją. Jak sądzi wspomniany
autor izba walutowa była swoistą hybrydą reżimu i banku centralnego. Argumentując to tym,
że izba walutowa nie dopuszcza stosowania operacji sterylizacji, udzielania pożyczek władzy
czy regulacji banków komercyjnych. Ponadto celem klasycznej izby walutowej jest
utrzymywanie niskiego zabezpieczenia przed spadkiem rezerw walutowych poniżej 100 %,
natomiast w Argentynie wskaźnik był bardzo wysoki i wyniósł 193 % (na koniec 2001 r.).
Dodatkowo w omawianym reżimie aktywa krajowe netto są zamrożone (brak możliwości
stosowania sterylizacji), z kolei w przypadku argentyńskim aktywa banku centralnego nie
były zamrożone, umożliwiając mu sterylizacja napływu i odpływu walut zagranicznych.
Sterylizacja niesie za sobą pewne komplikacje w postaci chęci osiągania dwóch kolidujących
ze sobą celów – kursu walutowego i podaży pieniądza. Dlatego też System Wymienialności
napotkał na problem powszechnie występujący wśród sztywnych reżimów.
Bank centralny w Argentynie praktycznie w każdym miesiącu zmieniał stan swoich
rezerw walutowych. Aktywnie angażował się również w politykę monetarną, w szczególności
po 1994 r. (po tym czasie stan aktywów krajowych netto banku centralnego był ponad
sześciokrotnie bardziej zmienny)33
.
Analizując powyższe argumenty trudno się nie zgodzić z autorem, że w Argentynie
nie wystąpiła klasyczna currency board. Jednak nazywając go klasycznym czy nie, reżim ten
miał ogromny wpływ na wystąpienie kryzysu w gospodarce argentyńskie, nawet jeśli
będziemy go traktować jako quasi izbę walutową.
Nie należy zapominać, że oprócz reżimu kursowego, za wybuch kryzysu w Argentynie
były odpowiedzialne także inne czynniki. Są to m.in.34
:
Kryzysy: w Azji Południowo – Wschodniej (1997 r.), w Rosji (1998 r.) oraz recesja w
Japonii. Niewypłacalność Rosji doprowadziła do spadku cen aktywów finansowych na
rynkach gospodarek wschodzących i ograniczyła dostęp tych państw do kredytów
międzynarodowych. Ponadto w Argentynie szczególne osłabienie zanotował sektor
zagraniczny, którego wartość spadła o 2 % w 1998 r. (w stosunku do roku
poprzedniego). Wiązało się to z utratą około 2,8 mld dolarów. Takie wyniki były
spowodowane: spadkiem cen produktów rolnych i podrożeniem importu, a przede
wszystkim wzrostem cen ropy naftowej (1999 r.), która stanowiła ważny przedmiot