Współczesne społeczeństwo polskie – wykład ósmy, czyli o zdrowiu, zamożności i instytucjach

Współczesne społeczeństwo polskie – wykład ósmy, czyli o zdrowiu, zamożności i instytucjach

ZDROWIE

„Szlachetne zdrowie...”

• Dlaczego „nikt się nie dowie jako smakujesz, aż się zepsujesz”? – „zacznę jutro”– „nie czuję poprawy”– „dziadek palił i żył 100 lat”

Zachowania „zdrowe”:wysiłek dzisiaj, a nagroda?Może, kiedyś....

Zachowania „niezdrowe”:przyjemność dzisiaj, a kara?Może, kiedyś....

Problem odroczonychi nieokreślonychkonsekwencji

Kłopoty pojęciowe

• Choroba to konkret, zdrowie to abstrakcja

• Zdrowie „przejawia się”, ale do końca nie wiadomo, czy i jakie „jest”; to zbiór wskaźników

• Zdrowie ujawnia się w działaniu: jako wydolność i dobre samopoczucie; kontrola nad życiem; kontrola nad ciałem; wystarczająca kondycja organizmu i energia „duchowa”

• „Dbanie o zdrowie” to długi katalog obowiązków do których na ogół trzeba się zmuszać (media + edukacja)

Czy w ogóle można być pewnym, że się jest zdrowym?

To niekończący się wysiłek i walka!

Kłopoty z prawdopodobieństwem

• Wiemy, że xx% kobiet choruje na raka

szyjki macicy – ale dlaczego akurat ja?

– Psychologiczna niezdolność do

zaakceptowania przypadku („teoria

sprawiedliwego świata” L. Rubina):

gdybyśmy brali do siebie wszystkie

ryzyka, to nie wychodzilibyśmy z

łóżka

– Brak poczucia kontroli nad ryzykiem

(zagrożenia ekologiczne, wirusy...)

Duch i ciało• Złożoność zdrowia => pierwiastek duchowy i fizyczny:– Badania psychologiczne (za: J. Czapiński, Cebulowa teoria szczęścia) dowodzą, że lepszą predykcją wyjścia z ciężkiej choroby okazuje się subiektywne przekonanie pacjenta niż rokowania medyczne

– Siła ducha a mizeria ciała: Stevena Hawkingsa zwycięstwo nad materią

– Więc czy liczy się ciało, czy wola działania?

Konsekwencje...

• Bagatelizowanie „zwykłych” chorób (np. liczba powikłań pogrypowych), bo „choroba” to coś naprawdę poważnego

• Wczesne wchodzenie w przewlekłe choroby

• Instrumentalne traktowanie organizmu (ma „służyć”, a nie stanowić dodatkowy obowiązek)

Więc jak skłonić ludzi do dbania o zdrowie, skoro w dodatku...

– mamy do czynienia z „deficytem troski” w sferze relacji społecznych i instytucji publicznych...

– kogo obchodzi moje zdrowie?

Deficyt troski: światowe trendy w ochronie zdrowia• Dramatyczny wzrost kosztów opieki medycznej:

– Starzenie się społeczeństw– Choroby cywilizacyjne (drogie w leczeniu), w tym

nadwaga i jej konsekwencje– Wzrost kosztów odszkodowań za błędy w sztuce

• W efekcie powstaje nacisk na profilaktykę i zachowania prozdrowotne– Odpowiedzialność za zdrowie przerzucona na samych

ludzi – Presja społeczna (moda, status, ale i np. odmowa

leczenia pacjentów, którzy palą)– Nasilony dyskurs medialny („problem społeczny”)

Jak to jest w Polsce

• Zapaść systemu ochrony zdrowia

• Brak infrastruktury wspierającej zachowania prozdrowotne i mechanizmów „committment”

• Niesprzyjające środowisko, również materialne - np. ławki w szkole powodujące masowe schorzenia układu ruchu)

• Przyspieszenie tempa życia, zarówno obiektywnie, jak subiektywnie (poczucie presji czasu)

• Wzrost wymogów w sferze zdrowia (pracujemy najwięcej w Europie!)

• Nasilony dyskurs o „zdrowym stylu życia” – w tym „wojowniczka Ksena” i „dobra matka”; obrazy medialne

Deficyt troski

Ze studenckich wywiadów...

„weszłam, a ona [lekarka] spojrzała na mnie i mówi: jak Pani schudnie,to niech wtedy pani do mnie przyjdzie”

[kobieta, 27l., Warszawa]

[Nie ma sensu] tak usiąść i głowa mnie boli i narzekać, to nic nie daję, bo to i tak nikt ci nie współczuje. To nic nie pomoże, bo jak sobie nie pomożesz, to nic i nikt ci nie pomoże.

[kobieta, 65l., Warszawa]

„znowu się Pani zaniedbała”

[kobieta, 54l., Warszawa]

Fatalnie oceniamy naszą służbę zdrowia

Różnica pomiędzy tym czego ludzie oczekują od służby zdrowia, a tym co w rzeczywistości dostają.

Źródło: Helen Disney - Poles Apart? Eastern European Attitudes to Healthcare Reform.

Fatalnie oceniamy naszą służbę zdrowia

Polska w % na 11 państw

Delivery Deficit 73 11

Solidarity Gap 55 10

Inferiority Complex 80 1

Marks out of 10 3.8 11

Pessimism Ranking 77 2

Reform Index 89 2

Źródło: Helen Disney - Poles Apart? Eastern European Attitudes to Healthcare Reform.

Więc co robimy?

• Zabiegi magiczne, medycyna naturalna

i feng shui

• „Samoleczenie” (3-ci na świecie rynek

OTC, odraczanie wizyty u lekarza)

• Obrona przed narzucaniem poczucia winy

• Bagatelizowanie, niedopuszczanie do

świadomości, „spychanie” choroby

(wielu ludzi boi się zrobić badania –

bo może się okazać, że są jednak na

coś chorzy...)

I jakie są tego

skutki?... nasz stan zdrowia

Jak pamiętamy...

- żyjemy wciąż krócej niż przeciętna dla starej Europy

- choć sytuacja bardzo się poprawia- śmiertelność noworodków jest już na

przeciętnym europejskim poziomie

Jaki jest jednak nasz stan zdrowia?- według miar obiektywnych: na co chorujemy i

na co umieramy- według samopoczucia- i czy prowadzimy zdrowy tryb życia?

Występowanie chorób przewlekłych wśród osób w wieku 15 lat i więcej wg płci w grupach wieku

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80+

OGÓŁEM MĘŻCZYŹNI KOBIETY

Źródło: obliczenia własne na podstawie Rocznika Demograficznego 2001, tabl. 39

Przewlekłe choroby „cywilizacyjne” wśród osób w wieku 15 lat i więcej wg płci

0

5

10

15

20

25

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

ogółlem Mężczyźni Kobiety

Źródło: obliczenia własne na podstawie Rocznika Demograficznego 2001, tabl. 39

1 choroba nadciśnieniowa2 choroba niedokrwienna serca3 inne choroby serca4 miażdżyca5 choroby stawów6 wrzód żołądka i dwunastnicy7 choroby wątroby8 alergie9 choroby kości (w tym kręgosłupa)10 nerwice11 zapalenie nerwów i nerwobóle

Osoby niepełnosprawne wg płci i wieku, 2002 (w % ogółu ludności)

0

10

20

30

40

50

60

ogółem mężczyźni kobiety

0-15 lat 16-24 25-34

35-44 45-54 55-64

65-74 75 lat i więcej

Źródło: na podstawie danych GUS: www.stat.gov.pl

ogółem: 14,2% ogółu ludności jest niepełnosprawna

Subiektywne oceny naszegostanu zdrowia nieco

się poprawiają

Ocena stanu zdrowia, 2006

Przyczyny zgonów

0

10

20

30

40

50

60

1991 1995 2002 2003

przyczynyzewnętrznechoroby krążenia

nowotwory

inne

Główne przyczyny zgonów (w % ogółu zgonów w danym roku)

Dynamika samobójstw (dane KGP)

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Ogółem Mężczyźni Kobiety

Czy prowadzimy prozdrowotny tryb życia?

Zachowania prozdrowotne, CBOS 2007

Zachowania prozdrowotne – cd.

-

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

w %

Ogółem Kobiety Mężczyźni

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS z badania Ochrona zdrowia w gospodarstwach domowych w 2003 roku

Korzystanie z porad lekarskich (w % w poszczególnych grupach wieku)

W roku 2006 w porównaniu do wyników poprzedniego badania na temat ochrony zdrowia, które zrealizowano w roku 2003, udział osób korzystających z porad lekarskich w POZ obniżył się o prawie 2% (z 41,6% w 2003 roku do 39,7% w 2006 roku). W roku 2006 odsetek kobiet, które odwiedziły lekarza POZ wynosił 43,9%, podczas gdy w roku 2003 był o 3% wyższy (46,9%). Dla mężczyzn pozostawał na zbliżonym poziomie i wynosił odpowiednio 35,0% w 2006 roku i 35,7% w 2003 roku

GUS

Osoby z nadwagą

GUS

Palenie papierosów

Źródło: Na podstawie danych Instytutu Psychiatrii i Neurologii

47 46 47 50 52 58 61

370

318

368 365 367

420 418

14 16 17 18 19 23 27

171194

224253 238

287 293

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Kobiety_Miasta

Mężczyźni_Miasta

Kobiety_Wieś

Mężczyźni_Wieś

Leczenie w zakładach psychiatrycznych z powodu zaburzeń poalkoholowych na 100 tys.)

Źródło: Na podstawie danych Instytutu Psychiatrii i Neurologii

14 16 17 19 22 24 255158

70

87

98

111119

2 2 3 3 4 5 64 6 8 10 13 17 19

0

20

40

60

80

100

120

140

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Kobiety_Miasta

Mężczyźni_Miasta

Kobiety_Wieś

Mężczyźni_Wieś

Leczenie w zakładach psychiatrycznych z powodu zaburzeń po przyjmowaniu substancji psychoaktywnych (na 100 tys.)

Jak przedstawiają się inwestycje w zdrowie?

Wydatki na mieszkańca, w dolarach przeliczonych według Parytetu Siły Nabywczej, w roku 2003

• Polska 744 USD• Czechy 1 298 USD• Grecja 2 011 USD• Norwegia 3 807 USD

Wydatki na opiekę zdrowotną jako% PBK (2006)

6,9 7,56,2 6,2 6,2

7,3 8,1

5,46,7

4,4 5,1 4,2

1,21,3

7,7

1,8 1,4

2,32,7

2,20,6

1,71,81,7

0

2

4

6

8

10

12

14

16

pryw atną

publiczną

Liczba lekarzy na 100.000 mieszkańców

367

287 279

202

164

330

363

329 342

220

355

403

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

Norweg

ia

Szwec

jaUSA

Japo

nia UK

Franc

ja

Niemcy

Hiszpa

nia

Czech

y

POLSKA

Węg

ryLit

wa

Jak więc jest z naszym zdrowiem?

- nie dbamy o zdrowie (Aniu, to już nie jest aktualne – dbamy coraz bardziej)

- nie najlepiej się czujemy – także coraz lepiej się czujemy (spożycie leków bez recepty na głowę jest w Polsce bardzo wysokie – jesteśmy na 2-im miejscu w świecie!)

- wciąż umieramy głównie na choroby, którym można zapobiegać przy dobrej profilaktyce i tka, i nie – najczęstsza choroba to nowotwory

- a do tego zaczynamy zapadać na nowe choroby „cywilizacyjne” (alergie, układ ruchowy)

- nakłady na opiekę zdrowotną są niskie, a do tego system służby zdrowia jest niewydolny

- a mimo to sytuacja (śmiertelność) poprawia się!

Czy jesteśmy zamożni?

PKB na tle UE 27

PKB at PPP?

• Parytet Siły Nabywczej (ang: Purchasing Power Parity): uwspółmiernienie wartości waluty przez uwzględnienie cen koszyka dóbr (por. np. „Koszyk Polityki”!)

Dynamika wzrostu PKB

PKB w regionach

PKB w regionach - dynamika

„Innowacyjność” regionów

Wynagrodzenia w regionach

Więc jak w sumie przedstawia się

nasze HDI?

HUMAN DEVELOPMENT INDEX

HDI jest miarą syntetyczną opartą o średnią wskaźników obejmujących trzy podstawowe sfery życia:

• zdrowie (oceniana poprzez wskaźnik przeciętnej długości życia)

• edukacja (wskaźnik alfabetyzmu, tj. umiejętności pisania i czytania ze zrozumieniem i wskaźnik skolaryzacji)

• dochód przypadającego na głowę mieszkańca (PKB per capita)

Pozycja rankingowa HDI dla Polski

2002 37

200037

200135

199938

199844

199552

199458

199356

199249

199744

30

35

40

45

50

55

60

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

0,79

0,807

0,828

0,75

0,77

0,79

0,81

0,83

0,85

0,87

0,89

0,91

0,93

0,95

1975 1980 1985 1990 1995 1999

POLSKA, 38 Czechy, 33 Węgry, 36

Bułgaria, 57 Rosja, 55 Grecja, 23

Austria, 16 Francja, 13 Norwegia, 1

DYNAMIKA HDI

INSTYTUCJE: czy nam sprzyjają?

Czy jest zapotrzebowanie na twórcze myślenie?

% firm, które w roku 2003 wprowadziły innowacje - 1.6% (!)

% innowacyjnych przedsiębiorstw w przemyśle - 17%(Portugalia = 26%, Irlandia = 74%)

R&D jako % PKB 0.7% (przec. EU = 1.86%)R&D jako % inwestycji 12.7% (Włochy = 43%, Niemcy = 74%)

Źródło: Euromonitoring 2004

WYDATKI NA BADANIA I ROZWÓJ JAKO % PKB

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

Japonia 2,65 2,80 2,85 2,80 2,75 2,70 2,65 2,80 2,85 2,90 2,95 3,07

USA 2,80 2,70 2,65 2,68 2,60 2,50 2,40 2,50 2,55 2,60 2,62 2,70

EU 2,03 2,03 2,03 1,97 1,93 1,94 1,92 1,86 1,82 1,80 1,81 1,82

Polska 1,50 1,50 1,20 0,90 0,85 0,83 0,81 0,75 0,76 0,75 0,78 0,72 0,70

1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

Nakłady na badania i rozwój w wybranych krajach w 2001 roku liczone jako % PKB

0,270,390,440,47

0,64

0,650,670,69

0,770,79

0,950,96

1,071,17

1,31,571,62

1,711,84

1,941,94

2,172,2

2,42,5

2,63

3,063,11

3,494,27

0,65

1,93

1,98

2,8

4,81

0 1 2 3 4 5

CyprRumunia

ŁotwaBułgaria

TurcjaPolska

SłowacjaGrecja

LitwaPortugalia

EstoniaWęgry

HiszpaniaWłochy

IrlandiaCzechy

SłoweniaNorwegia

LuksemburgUK

UE-25Holandia

AustriaUE-15Belgia

FrancjaDania

NiemcySzwajcaria

USAJaponiaIslandia

FinlandiaSzwecja

Izrael

Eksport nowoczesnych technologii (high-tech) jako % całości eksportu w wybranych krajach w 2001 roku

1,31,62,2

2,9

3,53,94,855,56,16,8

8,599,2

1414,214,614,6

20,7

21,122,323,2

24,725,6

27,9

40,854,2

2,6

19,8

28,6

3,2

15,8

21,1

26,4

0 10 20 30 40 50 60

IslandiaBułgaria

ŁotwaPolskaLitwa

TurcjaCy pr

NorwegiaSłoweniaRumunia

GrecjaHiszpania

PortugaliaWłochy

BelgiaCzechy

DaniaSzwecjaEstoniaAustriaNiemcy

EU-15Węgry

FinlandiaSzwajcaria

HolandiaIzrael

JaponiaFrancja

UKLuksemburg

USAIrlandia

Malta

BADACZE W SEKTORZE B&R (NA 1 MILION OSÓB, 2002)

5321 5186

43774099

31532718 2666

23031948

1473 1466

144

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

PRZYZNANE PATENTY NA 1 MILION MIESZKAŃCÓW (2000)

88

235298

884

71174 205

42 26 24 18 2499

3599

253

0100200300400500600700800900

1000

Norweg

ia

Szwec

jaUSA

Japo

nia

Wie

lka B

ryt.

Franc

ja

Niem

cy

Hiszpan

ia

Czech

y

POLS

KA

Węgr

y

Litw

aRos

ja

Białor

uś

Ukrai

na

KRAJE O

WYSO

KIM H

DI

Czy więc instytucje nam sprzyjają?

- gospodarka nie „chłonie” nowych technologii- nakłady na badania i rozwój są bardzo niskie

Czy więc mielibyśmy gdzie spożytkować talenty i umiejętności, nawet gdybyśmy je mieli w dużych ilościach?