Agricultura 2(2) 2003, 19-31 WPŁYW DESZCZOWANIA I NAWOŻENIA MINERALNEGO NA PLONOWANIE WYBRANYCH ODMIAN PSZENICY JAREJ I PSZENŻYTA JAREGO UPRAWIANYCH NA GLEBIE LEKKIEJ CZ. I. PLONY ZIARNA Dariusz Rakowski Streszczenie. Podczas trzyletniego doświadczenia prowadzonego w latach 1996-98 na glebie lekkiej zbadano wpływ nawadniania i nawożenia mineralnego na wielkość plonów ziarna pszenicy jarej i pszenżyta jarego. Określono również produktywność 1 kg nawo- zów mineralnych oraz 1 mm deszczowania. Obserwacje klimatologiczne pochodziły z tej samej stacji doświadczalnej, w której były prowadzone badania. Uzupełniające nawad- nianie zwiększyło plon ziarna pszenicy jarej o ponad 30% (1,31 t·ha -1 ), a pszenżyta o 23% (1,21 t·ha -1 ). Pod wpływem intensywnego nawożenia mineralnego plon ziarna pszenicy wzrósł średnio o 88% (2,89 t·ha -1 ), a pszenżyta o prawie 67% (2,77 t·ha -1 ) w porównaniu z obiektem kontrolnym. Produkcyjność 1 mm zastosowanej wody oraz nawożenia mine- ralnego była wyższa w przypadku pszenicy niż pszenżyta. Uproszczona analiza ekono- miczna wykazała, iż przyrost plonu ziarna pod wpływem deszczowania i nawożenia nie był w stanie zrekompensować wyższych kosztów uprawy przy aktualnych cenach zbóż. Słowa kluczowe: deszczowanie, nawożenie, pszenica jara, pszenżyto jare WSTĘP Przyczyną braku stabilności plonowania zbóż jarych jest niedostatek opadów atmos- ferycznych w okresie wzmożonego zapotrzebowania roślin na wodę. Intensywne od- miany pszenicy i pszenżyta jarego są zdolne wydać bardzo wysokie plony pod warun- kiem optymalnego nawożenia mineralnego i nawadniania. Na glebach lekkich, charak- teryzujących się małą retencją wody, zmienność plonowania zbóż jarych jest bardzo duża. Zdaniem wielu autorów, właśnie pszenica jara najbardziej reaguje na brak wody [Dzieżyc i in. 1987a, Grabarczyk 1987, Dzieżyc i Trybała 1989]. W związku z sukce- sywnym wprowadzaniem do uprawy intensywnych odmian zbóż jarych, głównym ce- lem przeprowadzonych badań było określenie wpływu deszczowania i nawożenia mine- ralnego na plonowanie wybranych odmian pszenicy i pszenżyta jarego uprawianych na glebie lekkiej oraz ocena efektów produkcyjnych i ekonomicznych zastosowanych za- biegów.
13
Embed
Wpływ deszczowania i nawożenia mineralnego na ...agro.icm.edu.pl/agro/element/bwmeta1.element.agro...ce średnio 70% (2,5 t·ha-1), uzyskano w 1998 r. Natomiast w chłodniejszym
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Agricultura 2(2) 2003, 19-31
WPŁYW DESZCZOWANIA I NAWOŻENIA
MINERALNEGO NA PLONOWANIE WYBRANYCH
ODMIAN PSZENICY JAREJ I PSZENŻYTA JAREGO
UPRAWIANYCH NA GLEBIE LEKKIEJ
CZ. I. PLONY ZIARNA
Dariusz Rakowski
Streszczenie. Podczas trzyletniego doświadczenia prowadzonego w latach 1996-98 na
glebie lekkiej zbadano wpływ nawadniania i nawożenia mineralnego na wielkość plonów
ziarna pszenicy jarej i pszenżyta jarego. Określono również produktywność 1 kg nawo-
zów mineralnych oraz 1 mm deszczowania. Obserwacje klimatologiczne pochodziły z tej
samej stacji doświadczalnej, w której były prowadzone badania. Uzupełniające nawad-
nianie zwiększyło plon ziarna pszenicy jarej o ponad 30% (1,31 t·ha-1), a pszenżyta o 23%
(1,21 t·ha-1). Pod wpływem intensywnego nawożenia mineralnego plon ziarna pszenicy
wzrósł średnio o 88% (2,89 t·ha-1), a pszenżyta o prawie 67% (2,77 t·ha-1) w porównaniu
z obiektem kontrolnym. Produkcyjność 1 mm zastosowanej wody oraz nawożenia mine-
ralnego była wyższa w przypadku pszenicy niż pszenżyta. Uproszczona analiza ekono-
miczna wykazała, iż przyrost plonu ziarna pod wpływem deszczowania i nawożenia nie
był w stanie zrekompensować wyższych kosztów uprawy przy aktualnych cenach zbóż.
Słowa kluczowe: deszczowanie, nawożenie, pszenica jara, pszenżyto jare
WSTĘP
Przyczyną braku stabilności plonowania zbóż jarych jest niedostatek opadów atmos-
ferycznych w okresie wzmożonego zapotrzebowania roślin na wodę. Intensywne od-
miany pszenicy i pszenżyta jarego są zdolne wydać bardzo wysokie plony pod warun-
kiem optymalnego nawożenia mineralnego i nawadniania. Na glebach lekkich, charak-
teryzujących się małą retencją wody, zmienność plonowania zbóż jarych jest bardzo
duża. Zdaniem wielu autorów, właśnie pszenica jara najbardziej reaguje na brak wody
[Dzieżyc i in. 1987a, Grabarczyk 1987, Dzieżyc i Trybała 1989]. W związku z sukce-
sywnym wprowadzaniem do uprawy intensywnych odmian zbóż jarych, głównym ce-
lem przeprowadzonych badań było określenie wpływu deszczowania i nawożenia mine-
ralnego na plonowanie wybranych odmian pszenicy i pszenżyta jarego uprawianych na
glebie lekkiej oraz ocena efektów produkcyjnych i ekonomicznych zastosowanych za-
biegów.
D. Rakowski
Acta Sci. Pol.
20
MATERIAŁ I METODY
Badania polowe przeprowadzono w latach 1996-98 na glebie brunatnej kwaśnej,
wytworzonej z piasku słabo gliniastego pochodzenia zwałowego (5Bw pgl:pgm).
W doświadczeniu polowym założonym metodą losowanych podbloków w układzie
zależnym split-split-plot w czterech powtórzeniach badano trzy czynniki:
I – O (wariant kontrolny), W (wariant deszczowany), uzupełniające deszczowanie
stosowano według dekadowych potrzeb opadowych pszenicy i pszenżyta
[Dzieżyc i in. 1987b],
II – odmiany pszenicy: Banti i Hena oraz pszenżyta: Migo i Maja,
III – nawożenie mineralne: 0 NPK (kontrola, bez nawożenia), 1 NPK – 150 kg·ha-1
(50 + 40 + 60), 2 NPK – 300 kg·ha-1
, 3 NPK – 450 kg·ha-1
.
Gleba charakteryzowała się małą zawartością przyswajalnych form azotu (2,0-2,5
mg·100g gleby-1
), potasu (4,2-6,4 mg·100g gleby-1
), fosforu (3,5-5,7 mg·100g gleby-1
)
i lekko kwaśnym odczynem (pH w 1n. KCl – 5,6). Przedsiewnie zastosowano fosfor
i potas oraz 50 kg·ha-1
azotu w formie saletry amonowej. Badane gatunki zbóż nawożo-
no azotem pogłównie w fazach krzewienia i strzelania w źdźbło, różnicując ilości wy-
siewane na poszczególne obiekty według założonych wariantów nawozowych. W latach
prowadzenia doświadczenia panowały zmienne warunki klimatyczne (rys. 1). Rośliny
deszczowano najintensywniej w 1998 r., charakteryzującym się małą ilością opadów
i ich niekorzystnym rozkładem w okresie wegetacji. W latach 1996-1997 wystąpiły
obfite opady i dlatego zastosowano odpowiednio 40 i 50 mm wody (tab.1). Jednorazo-
we dawki nawodnieniowe były dostosowane do efektywnej użytecznej retencji gleby
i wynosiły od 10 do 36 mm.
Tabela 1. Dawki wody zastosowane do deszczowania pszenicy jarej i pszenżyta jarego, mm
Table 1. Spring wheat and spring triticale sprinkling irrigation doses, mm
Miesiąc
Month
Dekada
Decade
Rok – Year
1996 1997 1998
Maj May
1 – – –
2 – – 36
3 – 10 –
Czerwiec June
1 20 20 16
2 20 20 16
3 – – 24
Lipiec
July
1 – – –
2 – – 16
3 – – 16
Razem – Total 40 50 120
Doboru testowanych odmian zbóż jarych dokonano w oparciu o rejonizację odmia-
nową. Powierzchnia poletek do zbioru wynosiła 15 m2. Do określenia ekonomicznej
efektywności zastosowanych zabiegów przyjęto ceny zbóż i środków produkcji obo-
wiązujące w roku 1998. Istotność wszystkich uzyskanych różnic oceniono testem Tu-
keya na poziomie ufności 0,05.
Wpływ deszczowania i nawożenia... Cz. I. Plony ziarna
Agricultura 2(2) 2003
21
Rys. 1. Klimatogramy w układzie dekadowym według Waltera i Lietha w modyfikacji Gregor-
czyka
Rys. 1. Ten-day climatic conditions following Walter and Lieth, modified by Gregorczyk
D. Rakowski
Acta Sci. Pol.
22
WYNIKI
Zastosowane deszczowanie i nawożenie mineralne istotnie różnicowały plony ziarna
pszenicy i pszenżyta (tab. 2 i 3). Wpływ tych czynników był istotny w każdym roku
badań. W porównaniu z wieloleciem jedynie w okresie wegetacyjnym 1998 r. (spośród
trzech lat badań) odnotowano stosunkowo większy deficyt opadów, który miał wpływ
na najniższe plony ziarna zbóż na obiektach nienawadnianych. Najmniejszy efekt desz-
czowania uzyskano w wilgotnym 1996 roku. Uzyskiwane w każdym roku doświadcze-
nia plony testowanych odmian pszenicy jarej różniły się nieistotnie. Podobnie plonowa-
ły również obie odmiany pszenżyta.
Istotne oddziaływanie deszczowania stwierdzono w każdym roku doświadczenia.
Średnie z trzech lat badań plony ziarna pszenicy jarej, niezależnie od odmiany, wzrosły
pod wpływem nawadniania o 31,0% (1,31 t·ha-1
), zaś pszenżyta jarego o 23,5%
(1,21 t·ha-1
). Jednak efektywność tego zabiegu zależała w dużym stopniu od przebiegu
warunków klimatycznych. Największe przyrosty plonu obu odmian pszenicy, wynoszą-
ce średnio 70% (2,5 t·ha-1
), uzyskano w 1998 r. Natomiast w chłodniejszym i przekrop-
nym 1996 roku plon ziarna wzrósł tylko o 13,0% (0,61 t·ha-1
). Nawadnianie pszenżyta
istotnie różnicowało wielkość plonów ziarna. Lepiej plonującą okazała się odmiana
Migo, która w bardziej suchym 1998 r. wydała plon o 14,0% (0,9 t·ha-1
) wyższy niż
odmiana Maja. W 1996 r. zwyżki plonu odmiany Migo pod wpływem tego zabiegu
wynosiły 10,3% (0,60 t·ha-1
).
W wyniku nawożenia mineralnego uzyskano istotny przyrost plonu ziarna obu ga-
tunków zbóż. Największe plony uzyskano w 1998 r. z obiektów nawożonych najwyższą
dawką NPK. Niezależnie od warunków występujących w okresie wegetacyjnym, średni
plon ziarna pszenicy pod wpływem najwyższej dawki NPK zwiększył się o 88,5%
(2,89 t·ha-1
), a pszenżyta o 66,5% (2,77 t·ha-1
).
Współdziałanie zastosowanych zabiegów agrotechnicznych było istotne w kształto-
waniu plonów pszenicy i pszenżyta we wszystkich latach doświadczenia. Oceniając
kompleksowy efekt działania wody i nawozów mineralnych wykazano, że odmiana
pszenicy Banti dała największy przyrost plonu ziarna, aż o 192,0% (5,0 t·ha-1
).
W przypadku pszenżyta była to odmiana Migo – wzrost o 161,0% (5,8 t·ha-1
). Nieza-
leżnie od odmiany, zanotowano zwiększenie plonów o 140,0% (4,0 t·ha-1
) w odniesie-
niu do pszenicy oraz o 98,0% (3,88 t·ha-1
) w przypadku pszenżyta.
Produkcyjność nawadniania zależała od przebiegu pogody, a zwłaszcza od ilości
i rozkładu opadów oraz od wielkości zastosowanych uzupełniających dawek wody.
Najkorzystniejszy wskaźnik produkcyjności netto 1 mm wody uzyskano w 1998 roku:
21,0 kg·mm-1
w odniesieniu do pszenicy i 19,0 kg·mm-1
przy pszenżycie (tab. 4). Na-
tomiast najmniejszą jednostkową produkcyjność otrzymano nawadniając pszenżyto jare
w 1996 roku ( 10,7 kg·mm-1
), a pszenicę w 1997 roku (16,0 kg·mm-1
).
Produkcyjność jednostkowa wody wyraźnie zależała również od nawożenia mine-
ralnego. Korzystne działanie wysokich dawek NPK dotyczyło obu porównywanych
gatunków zbóż. Średnia produkcyjność 1 mm zastosowanej wody pod wpływem nawo-
żenia była o 7% wyższa w przypadku pszenicy niż pszenżyta.
Produkcyjność netto 1 kg NPK nie była istotnie zróżnicowana (tab. 5). Najmniejsze
efekty nawożenia otrzymano w suchszym 1998 roku, nawożąc pszenicę jarą. Natomiast
na obiektach deszczowanych produkcyjność netto 1 kg NPK dla pszenicy była o 30%