Wprowadzenie do auto/biografii. Refleksja badaczki doświadczeń biograficznych kobiet. Perspektywa feministyczna

Tekst pochodzi z książki: Badanie biografii – źródła, metody, konteksty (2013), s. 53-68.

1

Dr Aneta Ostaszewska

Katedra Pedagogiki Społecznej

IPSiR

Uniwersytet Warszawski

[email protected]

Wprowadzenie do auto/biografii. Refleksja badaczki doświadczeń biograficznych

kobiet. Perspektywa feministyczna

To jest bardzo ważne w porozumiewaniu się z innymi, czy

czytało się te same książki. Niekoniecznie przez to, że się

mówi o nich, ale przez pewien nabyty przez ich czytanie

wspólny rodzaj wrażliwości1.

Tematem mojej refleksji chciałabym uczynić kategorię, dotychczas słabo rozpoznaną w

polskich badaniach biograficznych, a z pewnością inspirującą, mianowicie: auto/biografię2.

Teoretyczną podstawę mojej refleksji stanowi książka Liz Stanley The Auto/biographical I3.

W niniejszym artykule wytyczam sobie dwa cele: po pierwsze, ogólne wprowadzenie

tematyki auto/biografii do dyskusji o badaniach biograficznych; po drugie, próba

urzeczywistnienia auto/biograficznych postulatów we własnej praktyce pisarstwa naukowego.

Dlatego też niniejszy tekst traktuję jako swoisty wstęp do auto/biograficznego pisania. Jego

stylistyka i forma jest moim świadomym wyborem, bezpośrednio nawiązującym do

omawianej kategorii.

Auto/biografia – cechy dystynktywne

Auto/biografia4 jako podejście badawcze może przyjmować postać zarówno badań nad

życiem innych, jak również refleksji nad własnym doświadczeniem, historią lub tożsamością,

1 Mądrzy nie staną się mądrzejszymi, Trzy niepublikowane rozmowy Anny Bikont z Leszkiem Kołakowskim,

„Gazeta Wyborcza”, z dn. 20.07.2009, s. 2-3. 2 Na gruncie pedagogicznym (andragogicznym) próbę wprowadzenia badań o charakterze auto/biografii podjęła

Luba Jakubowska-Malicka. Patrz: L. Jakubowska-Malicka, Trajektoria autobiografii badacza, „Teraźniejszość –

Człowiek – Edukacja”, 4 (2010), s. 77-84 oraz: L. Jakubowska, Uczenie się z biografii. Badania

auto/biograficzno-narracyjne, w: Uczenie się z (własnej) biografii, red. E. Dubas, W. Świtalski, Łódź 2011, s.

185-195. 3 L.Stanley, The auto/biographical I: theory and practice of feminist auto/biography, Manchester 1992.

Wszystkie cytaty z tej książki są tłumaczone przeze mnie (A.O.).

mailto:[email protected]


2

zazwyczaj jednak stanowi połączenie obu5. Do cech dystynktywnych a/b należy prowadzenie

narracji w pierwszej osobie oraz włączanie, a właściwie nie-pomijanie, własnego

doświadczenia jako materiału empirycznego w procesie badawczym6.

Auto/biografia wykorzystywana jest zarówno w humanistyce, jak i naukach społecznych,

gdzie reprezentuje nurt badań jakościowych7. Wpisuje się w ogólny charakter badań „nowego

paradygmatu”, to znaczy, krytycznych wobec konwencjonalnych orientacji badawczych8.

Tego typu badania kwestionują epistemologiczne podstawy tradycyjnej metodologii, traktując

badania naukowe jako pisanie własnej praktyki badaczy i pisanie o świecie społecznym9. Jak

zauważają Robin Usher, Ian Bryant i Rennie Johnston: „Istotą badania jest pisanie. Badanie

jest praktyką wymagającą zapisu – opisuje świat i sposób, w jaki on funkcjonuje10

”. Badania

„nowego paradygmatu” ze swoją ideą refleksyjności umiejscawiają badaczy w badanej

rzeczywistości - badacz występuje tu jako refleksyjny praktyk. Znaczenie mają nie tylko

określone, metodologiczne reguły postępowania badawczego, ale również trajektoria biografii

badaczy. Usher, Bryant i Johnston postulują: „[…] badacze powinni stanowić przykłady

obrazujące sposób prowadzenia badań w ramach doświadczenia jakim dysponują oraz umieć

dzielić się swoimi odczuciami z innymi”11

.

Zarówno prowadzenie narracji w pierwszej osobie, jak też włączanie własnego doświadczenia

biograficznego w refleksję naukową stanowi poważne wyzwanie dla badaczy (nie tylko) w

4 W dalszej części artykułu będę posługiwała się skrótem a/b. Od 1985 roku ukazuje się czasopismo „a/b:

Auto/Biography Studies” (http://abstudies.web.unc.edu) wydawane przy Uniwersytecie Północnej Karoliny w

Stanach Zjednoczonych (University of North Carolina). 5 N. Miller, Auto/biografia w badaniach nad edukacją i uczeniem się całożyciowym, przeł. Z. Sidorkiewicz,

„Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja”, 1 (2003), s. 120-141. 6 G. Letherby, Feminist Research in Theory and Practice, Buckingham-Philadelphia 2003, s. 140-143.

7 A/b często bywa przypisywana do nauk humanistycznych (szczególnie krytyki literackiej), jednak – jak

udowadnia Liz Stanely – może i powinna być umiejscawiana w polu nauk społecznych, zwłaszcza socjologii.

Patrz: L. Stanley, The auto/biographical I…, dz. cyt., s. 4. 8 Więcej o badaniach „nowego paradygmatu” patrz: R. Usher, I. Bryant, R. Johnston, Podmiot poznający w

badaniach edukacyjnych (perspektywa postmodernistyczna), przeł. M. Majewski, „Teraźniejszość – Człowiek –

Edukacja”, 2 (2001), s. 7-28. 9 Mówiąc o tradycyjnej metodologii nauk społecznych mam na myśli przede wszystkim badania wywodzące się

z paradygmatu pozytywistycznego: badania ilościowe z góry ustalonymi i narzuconymi kryteriami poprawności

naukowej. W badaniach jakościowych, jak podkreśla Danuta Urbaniak-Zając, kryteria poprawności naukowej są

uzależnione od kontekstu badań. Pojęcia takie jak: obiektywność, rzetelność oraz trafność, choć stosowane w

badaniach jakościowych, najczęściej różnią się treścią od tych samych pojęć używanych w badaniach

ilościowych. Patrz: D. Urbaniak-Zając, W poszukiwaniu kryteriów oceny badań jakościowych, w: Metodologia

pedagogiki zorientowanej humanistycznie, red. D. Kubinowski i M. Nowak, Kraków 2006, s. 210. 10

R. Usher, I. Bryant, R. Johnston, Podmiot poznający w badaniach edukacyjnych…, dz. cyt., s. 14. 11

Tamże, s. 17.

http://abstudies.web.unc.edu/


3

Polsce, wywołuje przy tym szereg wątpliwości12

. Bodaj najpoważniejszym wyzwaniem – w

moim przekonaniu – jest konfrontacja z podstawowym pytaniem, mianowicie: kto mówi (kim

jest podmiot piszący?)13

. Stawiając takie pytanie, a/b zrywa z mitem przezroczystości

autora/autorki i postuluje jego/jej ujawnienie w tekście14

. Owo uobecnienie się powinno

odbywać się w sposób świadomy i refleksyjny; ma sprzyjać konkretnym celom: poznawczym,

emancypacyjnym oraz – co pragnę szczególnie podkreślić – pedagogicznym. Przyjęcie

auto/biograficznej perspektywy wiąże się bowiem nie tyle z określoną metodologią, co przede

wszystkim z kwestiami epistemologii i ontologii15

.

Auto/biografia i… autorefleksyjność

Nod Miller wiąże dowartościowanie a/b na gruncie badań pedagogicznych ze wzrostem

zainteresowania tzw. uczenia się opartego na doświadczeniu, co z kolei kieruje uwagę na

zagadnienia związane z tożsamością i „ja” podmiotów badania16

. W społeczeństwie późnej

nowoczesności17

(inaczej: płynnej nowoczesności18

), które cechuje zmienność i niepewność,

tożsamość człowieka również podlega ciągłym zmianom, staje się coraz bardziej „płynna”,

rozwarstwiona. W obliczu ciągłego powątpiewania rodzi się klimat sprzyjający

refleksyjności. W efekcie – zdaniem Anthony’ego Giddensa – tożsamość przyjmuje postać

projektu refleksyjnego, który jest konstruuowany poprzez narrację. W takiej scenerii zmienia

się również podejście do badań. Następuje „przesunięcie dyskursywne”, co do sposobu, w

jaki badacze mówią i piszą o sobie i innych19

. Badacz staje się refleksyjnym praktykiem,

12

Luba Jakubowska odnosząc się do badań o charakterze a/b w Polsce pisze: „Myślę, że częściej będziemy mieli

do czynienia z zasygnalizowaniem poszczególnych doświadczeń związanych z badaniami, a nie opowiadaniem

własnej historii życia przez badacza”. Patrz: L. Jakubowska-Malicka, Trajektoria autobiografii badacza…, dz.

cyt., s. 79. 13

A/b przeciwstawia się poglądowi Rolanda Barthesa o śmierci autora (R. Barthes, Śmierć autora, przeł. M.P.

Markowski, „Teksty Drugie”, 1/2 (1999)). Osoba autora/autorki nie podlega „wymazaniu”, przeciwnie jego/jej

rola jest kluczowa w badaniach auto/biograficznych. Więcej na temat a/b i postulatu śmierci autora, patrz: L.

Stanley, The auto/biographical I…, dz. cyt., s. 16-18. 14

Usher, Bryant zauważają, że w literaturze naukowej mamy do czynienia ze zjawiskiem „odautoryzowywania”,

autorzy nadal stanowią „nieobecną obecność”. Patrz: R. Usher, I. Bryant, R. Johnston, Podmiot poznający w

badaniach edukacyjnych…, dz. cyt., s. 14. 15

Zob. co Liz Stanley pisze o kwestiach epistemologii i ontologii w a/b z perspektywy feministycznej: L.

Stanley, The auto/biographical I…, dz. cyt., s. 253. 16

N. Miller, Auto/biografia w badaniach nad edukacją i uczeniem się całożyciowym…, dz. cyt., s. 124. Z kolei

Robin Usher i Richard Edwards łączą zainteresowanie uczeniem się poprzez doświadczenie z sposobem radzenia

sobie z ponowoczesnością. Patrz: R. Usher, R. Edwards, Postmodernism and education, New York 1994, s. 174,

cyt za: N. Miller, Auto/biografia w badaniach nad edukacją…, dz. cyt., s. 124. 17

A. Giddens, Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce później nowoczesności, przeł. A.

Szulżycka, Warszawa 2002. 18

Z. Bauman, Płynna nowoczesność, przeł. T. Kunz, Kraków 2006. 19

R. Usher, I. Bryant, R. Johnston, Podmiot poznający w badaniach edukacyjnych…, dz. cyt., s. 7.


4

który prowadząc badania opowiada również historię o sobie. Jak konkluduje Miller

współcześnie „[…] wszelkie badania społeczne stanowią autobiografię badacza”20

.

Znamiennym sygnałem autorefleksyjności w moim przypadku był moment uświadomienia

sobie, że ja, badaczka biografii kobiet, posiadam własną historię. Co więcej, ta historia jest

nierozerwalnie związana z moją pracą, czyli badaniem biografii innych. Mogę więc

powiedzieć, że badanie biografii, a ściślej mówiąc: biografie innych kobiet, wypełniają ważną

część mojego życia: współtworzą moją biografię, a zatem są częścią mojej historii, są częścią

mnie samej.

„Relacja”, która łączy mnie z biografiami innych kobiet jest szczególnego rodzaju.

Prowadzone przeze mnie badania koncentrują się na analizie dokumentów osobistych (m.in.

dzienników), czyli na analizie materiałów zastanych. Moja sytuacja różni się od sytuacji

badaczy, których materiał empiryczny pochodzi z bezpośrednich spotkań z badanymi, czyli

najczęściej z wywiadów narracyjnych21

. W moim przypadku problem relacji ujawnia się w

sytuacji lektury. Jest to relacja zapośredniczona poprzez tekst – moje „rozmówczynie” nie są

obecne fizycznie. „Spotkanie” odbywa się wyłącznie na poziomie tekstu. Czytając biografie

kobiet – konfrontuję ich „głosy” z moimi wyobrażeniami i wiedzą o nich, z moimi

doświadczeniami i wrażliwością22

. Wymaga to ode mnie szczególnego rodzaju skupienia:

muszę być uważna i krytyczna wobec tego, co/dlaczego/w jaki sposób wywołuje we mnie

zainteresowanie/poruszenie; co i w jaki sposób wpływa na moją interpretację danej

biografii23

. Ważne jest dla mnie, że sam proces czytania (a szerzej mówiąc: poznania i

refleksji), nie przebiega w intelektualnej, czy też społecznej próżni24

. W związku z tym

pojawia się pytanie: kim jestem i kim staje się w momencie lektury; lektury, która przebiega

20

N. Miller, Auto/biografia w badaniach nad edukacją…, dz. cyt, s. 127. 21

Chciałabym w tym miejscu zwrócić uwagę na książkę Ewy Kępy, która stanowi bogaty i przejmujący zbiór

narracji kobiet: E. Kępa, Historie wydobyte z cienia. Autobiograficzne relacje starszych kobiet, Kraków 2012. 22

Przystępuję więc do lektury już z pewnym nastawieniem; można powiedzieć, że wnoszę „siebie” do lektury. 23

Ten problem poruszam m.in. w artykule: Autorefleksyjne konteksty kobiecej tożsamości na przykładzie

dzienników Susan Sontag. Próba refleksji feministycznej, w: Arachnofobia? Metaforyczne odsłony kobiecych

leków. Peregrynacje w przestrzeniach kultury, red. B. Walęciuk-Dejneka, B. Stelingowska, Siedlce 2013 (w

druku). Refleksje na temat biografii kobiet prezentuję również na blogu: anetaostaszewskablog.pl. 24

Pojęcie „społeczna próżnia” traktuję tu w rozumieniu szerszym niż stricte socjologicznym. Tym samym

abstrahuję od ścisłego znaczenia pojęcia wprowadzonego do (polskiej) socjologii przez Stefana Nowaka, dla

którego „próżnia społeczna” oznaczała pustą przestrzeń pomiędzy publiczną sferą polityki a prywatną sferą

rodzinną. Dla Nowaka próżnia społeczna była jednoznaczna z rzeczywistością społeczną, którą cechuje

postępująca atrofia więzi i wspólnot społecznych. (S. Nowak, System wartości społeczeństwa polskiego, „Studia

Socjologiczne”, 4, 1979).


5

w określonym kontekście temporalnym (określonym momencie mojej biografii) i w

określonej rzeczywistości.

Zatem, kim jestem? W chwili obecnej mogę odpowiedzieć na to pytanie w sposób jeszcze

próbny i ogólny, aczkolwiek istotny dla mnie z dwu powodów: po pierwsze, z faktu podjęcia

pierwszej auto/biograficznej próby samookreślenia się; po drugie zaś, ponieważ odwołuję się

przede wszystkim do tożsamości intelektualnej/naukowej, która w tym momencie mojego

życia wydaje się szczególnie znacząca. Tak bowiem siebie postrzegam – przez pryzmat pracy

naukowej. Jestem akademiczką, pedagożką i socjolożką. Jestem feministką25

. Wszystkie

wymienione przeze mnie określenia współtworzą moje aktualne „ja”.

Istotne dla charakteru i przebiegu mojej pracy (badania doświadczeń biograficznych kobiet)

są lektury, tradycje naukowe i systemy myślowe wywodzące się zarówno z nauk społecznych,

jak i humanistycznych26

. Przede wszystkim jednak źródeł moich poglądów i postawy

badawczej upartuję w interpretatywnym nurcie socjologii27

oraz w feminizmie28

. Wybór

tematu, jak i materiałów źródłowych wynika z moich fascynacji historiami (herstoriami29

)

kobiet piszących, zwłaszcza pisarek i intelektualistek30

. Zatem przedmiot projektowanych

przeze mnie badań bezpośrednio nawiązuje do moich zainteresowań. Ma więc rację Liz

Stanley twierdząc, że sam wybór tematu, czy przedmiotu badań, nie jest wyborem

neutralnym, a w związku z tym powinien podlegać refleksji. Wybór przedmiotu badań, co

zaznacza Stanley, jest umiejscowiony w przestrzeni politycznej, w której życie jednych ludzi

wydaje się znaczące i interesujące, a innych nie31

. I to właśnie pytanie (dlaczego biografie

jednych są społecznie i politycznie ważne, a innych nieważne) również powinno znaleźć się

25

Rosi Braidotti określa swoje usytuowanie w sposób, który wydaje mi się bliski, zatem pozwalam sobie na

przywołanie jej słów: „[…] moje feministyczne pochodzenie jest bardzo ważne, ponieważ nie piszę jedynie jako

wyedukowana intelektualistka, ale także jako kobieta, świadoma swego ucieleśnionego I zakorzenionego

doświadczenia”. Patrz: Podmioty nomadyczne. Ucieleśnienie i różnica seksualna w feminizmie współczesnym,

przeł. A. Derra, Warszawa 2009, s. 21. 26

Więcej o inspirujących lekturach w dalszej części artykułu. 27

Terminem „interpretatywizm” określa się w naukach społecznych orientację badawczą krytyczną wobec

pozytywistycznej wizji nauki, wykorzystującą w badaniach metody jakościowe. 28

Feminizm w szerokim rozumieniu tego pojęcia oznacza zarówno filozofię społeczną, jak i ruch polityczny

kwestionujące androcentryczny porządek społeczny i postulujące równouprawnienie kobiet i mężczyzn Więcej o

perspektywie feministycznej piszę w dalszej części artykułu. 29

„Herstoria” (ang. herstory) – dosłownie znaczy „jej (kobiety) opowieść”. Jest to analogia do ang. słowa

history, czyli „historia” lub „jego opowieść”. Więcej: http://pisarki.wikia.com/wiki/Herstoria 30

Interesują mnie narrację kobiet o sobie samych; jak w trakcie opowieści (pisania) zmienia się (rozwija)

przestrzeń możliwych odpowiedzi na pytanie o własną tożsamość. W tej fascynacji kryje się moja osobista

potrzeba podjęcia wątku upodmiotowienia poprzez pisanie/pisarstwo. Pisanie traktuję jako przestrzeń

autorefleksji, poszukiwania własnej tożsamości. „Pisać to stawać się”. Patrz: R. Braidotti, Podmioty

nomadyczne…, dz. cyt., s. 42. 31

L. Stanley, The auto/biographical I…, dz. cyt., s. 9.

http://pisarki.wikia.com/wiki/Herstoria


6

w kręgu zainteresowań badaczy biografii. Podobnie wybór źródeł i materiałów empirycznych

ma znaczenie, i jak zauważa Stanley, jest poniekąd wyborem politycznym - dokonuję bowiem

selekcji, a następnie intepretacji danych źródłowych z określonego punktu widzenia, w moim

przypadku z perspektywy badaczki identyfikującej się z feminizmem32.

Ujawnienie własnego punktu widzenia jest pierwszym, choć nie jedynym wyzwaniem, jakie

stawia a/b; pociąga za sobą kolejne, na przykład, by nie traktować własnego punktu widzenia

jako uprzywilejowanego, ale jako jeden z dostępnych głosów. Celem badań a/b jest stworzyć

narracyjną przestrzeń dla różnorodnych głosów. Zdaniem Ushera, Bryanta i Johnstona

warunek wstępny każdych badań refleksyjnych - a do takich zaliczam a/b - polega na

rozwijaniu przez badaczy rozumienia siebie jako usytuowanych w praktyce badawczej.

Wspomniani autorzy piszą: „Badania refleksyjne są praktyką, która uosabia krytykę własnego

usytuowania”33

. A zatem mieć świadomość, że moje spojrzenie jest częściowe, pryzmatyczne;

jako człowiek podlegam ograniczeniom i prze(d)sądom34

. Uświadamiając sobie własne

ograniczenia nie tylko poznaję siebie, ale zarazem mogę zrobić krok dalej, to jest potraktować

ewentualny kryzys jako twórczy przełom.

Uprawianie a/b jest metodą, w której autorefleksyjność pełni rolę narzędzia kontroli, dbania o

jakość i przejrzystość procesu badawczego. Od badaczy wymaga się nieustannego

poddawania refleksji własnego umiejscowienia; tego, jak własna biografia wpływa na

założenia, przebieg i wyniki prowadzonych badań; jak wpływa na wybór tematu,

dyskutowane tezy, analizę i ostatecznie, redakcję oraz prezentację tekstu. Ewa Skibińska

charakteryzując a/b zauważa:

[…] relacje z badań powinny się dokonywać przez pryzmat własnych doświadczeń badacza. Autorefleksja nad

osobistym doświadczeniem badacza uznawana jest jako czynnik kluczowy w tworzeniu przez niego wiedzy,

której źródłem są badania autobiograficzne. (Refleksja badacza nad własnym życiem wpleciona jest w relacje z

32

Już na etapie doboru literatury przedmiotu i materiałów źródłowych warto postawić sobie pytania: co

wypełnia moją przestrzeń czytelniczą? Do jakich lektur, autorów/autorek odwołują się ci, do których ja się

odwołuję? Kto na kogo się powołuje, w jakim celu, w jakim kontekście? 33

R. Usher, I. Bryant, R. Johnston, Podmiot poznający w badaniach edukacyjnych…, dz. cyt., s. 14. 34

Zdaniem Hansa-Georga Gadamera podstawy interpretacji/recepcji tekstu tworzą prze(d)sądy (w znaczeniu

pre-judgement, a nie prejudice), czyli pewne społeczno-kulturowe i historyczne konteksty, bez których nie

byłoby możliwe zrozumienie czegokolwiek. Gadamer pisze m.in.: „Kto chce zrozumieć jakiś tekst, dokonuje

zawsze pewnego projektu”. Patrz: H.-G. Gadamer, Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej, przeł. B.

Baran, Warszawa 2004, s. 389. Por. co pisze Jerome Bruner: Życie jako narracja, „Kwartalnik Pedagogiczny”, 4

(1990), s. 3-17.


7

badań.) Podkreśla się konieczność zwracania przez badacza uwagi na zmieniające się tożsamości i «ja»

badanych podmiotów35

.

Auto/biografia i… pisanie jako „ja”

Pisanie w pierwszej osobie podważa tradycyjny styl akademickiego pisania. Jak zauważa

Gayle Letherby w dyskursie naukowym wciąż obecna jest tendencja, by to, co

autobiograficzne/osobiste wyłączać z tekstu naukowego36

. Z jednej strony chodzi o uniknięcie

dyskomfortu związanego z ujawnianiem osobistych doświadczeń, ale też chodzi o coś więcej.

Chodzi o obawy, że autor/ka może zostać skrytykowany/a za egoistyczną koncentrację na

sobie, w konsekwencji czego, jego/jej praca może zostać uznana za nienaukową. Jednak

przyjęcie postawy auto/biograficznej nie oznacza zaabsorbowania własną osobą. W postulacie

włączania, czy ogólnie mówiąc nie-pomijania tego, co osobiste, chodzi przede wszystkim o

odpowiedzialność37

. Pisanie jako „ja” nakłada na mnie, jako na autorkę, osobiste

zobowiązanie za to, co piszę. Równie ważne jest, aby za decyzją, co włączam do tekstu,

postawić sobie również pytanie o to, co i dlaczego pomijam w tekście.

Uobecniając własne „ja” w tekście (m.in. poprzez zastosowanie języka osobowego) dążę do

zmniejszenia poczucia obcości/dystansu, zarówno wobec samego tekstu, jak i w stosunku do

czytelników. Nie przemawiam z pozycji wszechwiedzącego, niewidzialnego i bezcielesnego

autorytetu. Bycie badaczką nie pozbawia mnie cech płci; na czas trwania badań nie przestaję

być kobietą o określonym wieku, osobowości, zainteresowaniach, pozycji społecznej,

zawodowej etc. Wydaje się, że ów fakt, że jestem kobietą o określonych zainteresowaniach i

atrybutach, sprawia, że zajmuję się explicite badaniem biografii kobiet, i że zajmuje się tym w

określony sposób38

.

Pisanie z pozycji „ja” - samo użycie zaimka „ja” - wskazuje, że wiedza nie jest czymś

wyabstrahowanym z życia, nie istnieje „gdzieś tam”, w bliżej nieokreślonej, abstrakcyjnej

przestrzeni, lecz ma bezpośredni związek z piszącym/tworzącym podmiotem; powstaje „tu”,

w konkretnych sytuacjach i kontekstach czasowo-przestrzenno-intelektualnych. Wiedza jest

wytworem konkretnych ludzi, usytuowanych w konkretnych miejscach struktur społecznych

oraz w konkretnych momentach swoich biografii. Różni się zatem w zależności od

35

E.M. Skibińska, Mikroświaty kobiet. Relacje autobiograficzne, Warszawa 2006, s. 28. 36

G. Letherby, Feminist Research in Theory and Practice…, dz. cyt., s. 7. 37

Tamże. 38

Por. co piszę w przypisie 25.


8

umiejscowienia „ja” (autora/autorki) w przestrzeni społecznej. Wreszcie, wiedza ma charakter

intersubiektywny, czyli wspólny różnym jednostkom wchodzącym ze sobą w interakcje,

podczas których nadawane są znaczenia doświadczanym aktom. Zdaniem Liz Stanley: „Życie

jest «subiektywne», ponieważ z konieczności, siłą rzeczy, widzimy i rozumujemy poprzez

naszą własną świadomość. Z pewnością ta świadomość jest społeczna, a nie indywidualna.

Nigdy zaś nie może być «obiektywna», ponieważ pochodzi z konkretnych podmiotowości”39

.

Przez długi okres wahałam się z podjęciem próby pisania jako „ja”. Pomijałam własne

doświadczenia i koncentrowałam się przede wszystkim na wiedzy i doświadczeniach innych.

Dopiero lektura książek Liz Stanley i Adrienne Rich pozwoliła mi zauważyć, że unikanie

autonarracyjnego stylu pisania niekoniecznie oznacza ostrożność przed popadaniem w

narcyzm, czy też odchodzenie od naukowego kierunku pisania. Obawy przed sięganiem po

autobiograficzne - a przecież nierzadko fundamentalne - źródła motywów badawczych

świadczą nade wszystko, że własna biografia jest materiałem, do którego najtrudniej

dopasować odpowiednie metody i narzędzia badawcze. W temacie własnego doświadczenia

biograficznego zazwyczaj czujemy się – co może wydawać się paradoksem – najmniej

kompetentni40

. Dla mnie pomocne okazały się strategie wypracowane przez badaczki

identyfikujące się z feminizmem, m.in. Liz Stanley, i to jej koncepcji a/b poświęcę dalszą

część artykułu.

Auto/biografia w ujęciu Liz Stanley

Lektura książki Stanley The Auto/biographical I wywołała we mnie pytania o moje uwikłanie

w badania oraz postawę pisarską. W mojej (przez wiele lat niewypowiedzianej) tęsknocie za

39

L. Stanley, The auto/biographical I…, dz. cyt., s. 164. Kwestie obiektywności/subiektywności w badaniach

biograficznych są dobrze udokumentowane, zob. m.in.: D. Lalak, Życie jako biografia, Warszawa 2010, s. 284-

288. Ogólnie o jakości w badaniach jakościowych patrz: U. Flick, Jakość w badaniach jakościowych, Warszawa

2011. 40

A. Rich pisze m.in.: „Każdą podróż w przeszłość utrudniają iluzje, luki w pamięci, błędne nazywanie

rzeczywistych wydarzeń”. Patrz: A. Rich, Zrodzone z kobiety. Macierzyństwo jako doświadczenie i instytucja,

przeł. J. Mizielińska, Warszawa 2000, s. 50. I dalej: „Na początku wydawało mi się niemożliwe napisanie

książki tego typu [książki o macierzyństwie, przyp. A.O.] bez częstego odwoływania się do własnej biografii,

bez częstego mówienia «ja». Jednakże na wiele miesięcy zagłębiłam się w historyczne poszukiwania i analizy,

by opóźnić lub przygotować drogę dla zapuszczenia się w tereny mojego własnego życia, które były bolesne i

problematyczne, i z których jądra powstała ta książka. Coraz bardziej wierzę, że tylko chęć podzielenia się

prywatnymi i często bolesnymi doświadczeniami umożliwi kobietom stworzenie zbiorowego opisu świata, który

byłby prawdziwie nasz. Z drugiej strony mam świadomość, że każda pisząca posiada pewną fałszywą i arbitralną

władzę. To przede wszystkim jej wizję czyta w tym momencie czytelnik, podczas gdy relacje innych – włączając

zmarłych – mogą pozostać nieopowiedziane”. (Tamże, s. 51.)


9

pisaniem jako „ja” rozpoznałam potrzebę wiary w samą siebie41

. Punkt, w którym zaczęłam

traktować siebie jako wiarygodną, okazał się „zaproszeniem” do praktykowania a/b.

Omówienie koncepcji a/b w ujęciu Stanley chciałabym rozpocząć od postawienia pytania: jak

autobiografia pojedynczego człowieka „ma” się do biografii - historii innych ludzi? Zdaniem

Stanley pisanie jako „ja” (pisanie o sobie), pociąga pisanie o innych; z kolei pisanie o innych

wywołuje pewne odniesienia do „ja” (self): „[…] pisząc o sobie nie mogę nie czynić

odniesień do życia innych. Tym samym tworzę ich oraz ich biografie, a w konstruowanym

przeze mnie obrazie zawiera się i odbija historia mojego własnego życia i zajmowana przeze

mnie pozycja społeczno-kulturowa42

”. Jako narratorka (re)konstruuję zarówno własne

życie/autobiografię, jak również (re)konstruuję życie/biografie innych. Wzajemna relacja

pomiędzy konstruowaniem własnego życia przez autobiografię, a konstruowaniem życia

innych za pomocą biografii zawiązuje się na poziomie różnych kodów: tradycji, kultury,

doświadczenia, języka etc43

. Opowiadając o sobie właściwie opowiadam o innych. Zatem

obecność innych ma znaczenie dla mojej narracji i tego, jak rozumiem siebie – inni mogą być

tłem dla mojej historii, punktem odniesienia, mogą też być spiritus movens moich poczynań44

.

Liz Stanley określając, czym jest a/b zaznacza, że jest to podejście otwarte na poszukiwanie

nowych dróg konstruowania siebie jako podmiotu; na pokonywanie granic konwencjonalnych

sposobów pisania o życiu. Auto/biografia znosi dychotomiczne podziały, takie jak m.in.:

subiektywne/obiektywne, prywatne/publiczne, ja/inny. Nie uwzględnia surowych podziałów

gatunkowych, nie różnicuje pomiędzy biografią i autobiografią, przeciwnie, dąży do ich

symbiozy45

. A zatem w badaniach auto/biograficznych chodzi o to, by objąć uwagą sieć

społecznych powiązań, w jakich ludzie uczestniczą, i jakie zawiązują (niekoniecznie zdając

41

Przez rok 2012 prowadziłam notatnik, którego tematem przewodnim uczyniłam fenomenologię samej siebie.

Celem tych zapisków – od samego początku – była przede wszystkim świadoma, prowadzona wyłącznie dla

samej siebie autoopowieść; próba wyartykułowania siebie, wyzwolenia się z milczenia - milczenia

wielokontekstowego, bo również związanego z potrzebą odnalezienia się w języku. To coś, co nazwałam

„fenomenologią samej siebie” zrodziło się jako próba „przemówienia”, zmierzenia się z pisaniem o sobie i w

swoim imieniu. Nadal mój główny problem, a jednocześnie wyzwanie, upatruję w trudności pisania jako „ja”. 42

N. Miller, Auto/biografia w badaniach nad edukacją…, dz. cyt., s. 122. 43

O sieci nawiązań lekturowych patrz: M. Czermińska, Autobiograficzny trójkąt. Świadectwo, wyznanie i

wyzwanie, Kraków 2000, s. 101-113. 44

Również pisząc ten artykuł stawiam sobie różne pytania: dla kogo piszę? W jakim celu? Czy jest nim relacja z

efektów mojej pracy, czy może chcę przekonać innych do moich argumentów? 45

Według Stanley biografia i autobiografia to gatunki historyczne, współcześnie nie występujące w „czystej”,

odrębnej postaci. Odwołując się do języka Clifforda Geertza, można a/b nazwać gatunkiem zmąconym

(zawierającym autobiografię i biografię).


10

sobie z tego sprawę). To właśnie relacje z innymi ludźmi kształtują życie, zarówno

jednostkowe, jak i społeczne, czyniąc je takim, a nie innym.

Życie - zgodnie z popularnym przysłowiem - nie jest czymś, co można znaleźć, ale jest

czymś, co tworzymy, ma zatem charakter dynamicznego procesu. Wypełnione jest wieloma

postaciami, doświadczeniami oraz znaczeniami, które wnoszą ze sobą inni ludzie, ich

obecność, zachowania, osobowość etc. Zdaniem Stanley życie człowieka jest zawsze życiem

społecznym i z tego powodu biografia nie jest biografią sensu stricto, to znaczy historią

jednego, pojedynczego człowieka. W badaniu opartym na a/b chodzi o to, aby uświadamić

sobie wzajemne przenikanie historii – własnej i innych ludzi. Jak podkreśla Stanley: życie

człowieka, życie społeczne i biografia (pisanie o życiu) stanowią intertekstualną całość. „Być

może jest tak, że jedna osoba spisuje autobiografię, ale «ja», które opisuje kim jest, jest

uwikłane w życie innych ludzi, którzy nadają takie a nie inne znaczenie temu piszącemu

«ja»”46

.

Stanley w swojej koncepcji a/b – podobnie zresztą jak zwolennicy podejścia refleksyjnego w

badaniach społecznych – opowiada się za wizją konstruktywizmu społecznego, zgodnie z

którym nie tylko biografia, ale i „ja” człowieka jest konstruktem (psychicznym, społecznym,

genderowym, historycznym etc.), a jako taki podlega złożonemu splotowi wpływów i

zależności. Z tego powodu nie sposób traktować „ja” wyłącznie w kategoriach tego, co

indywidualne i jednostkowe. „Ja” jest czymś unikalnym, a zarazem społecznym, bowiem

połączonym z życiem innych ludzi, bez których to „ja” (własne, unikalne) było zupełnie

innym „ja”.

Rozważania Stanley o auto/biograficznym „ja” są zbieżne z poglądami Anthony’ego

Giddensa na temat tożsamości. Według niego współczesna tożsamość istnieje jako

(niedokończony) projekt refleksyjny, zaś jej kreacja i prezentacja odbywa się poprzez

autobiografię: „Tożsamość jednostki nie jest rysem charakterystycznym jednostki ani nawet

zespołem takich rysów. Jest to «ja» pojmowane przez jednostkę w kategoriach

biograficznych”47

. Tożsamość to – według Giddensa – rozciągnięty w czasie (całego życia)

proces określania i ciągłego „kreślenia” siebie na drodze autorefleksji: „[…] tożsamość

jednostki nie jest po prostu czymś danym jako wynik ciągłości jej działania, ale czymś, co

46

L. Stanley, The auto/biographical I…, dz. cyt., s. 14. 47

A. Giddens, Nowoczesność i tożsamość…, dz. cyt., s. 74.


11

musi być rutynowo wytwarzane i podtrzymywane przez refleksyjnie działającą jednostkę”48

.

Proces budowania tożsamości – jej kreacja i prezentacja – odbywa się poprzez refleksyjne

porządkowanie narracji, czyli mówiąc inaczej, poprzez opowiadanie własnej historii, poprzez

autobiografię. Można zatem przyjąć za Ewą Skibińską: „Opowiadanie własnej historii

stanowi proces konstruowania własnej tożsamości”49

.

Jak w kategoriach auto/biograficznych przebiega proces (re)konstruowania „ja”? Co można

powiedzieć o „ja”, które opowiada/pisze o sobie? Zdaniem Stanley auto/biograficzne „ja”

można określić na trzy sposoby. Po pierwsze: jako „ja”, które pisze, następnie „ja”, o którym

się pisze (podmiot/przedmiot narracji), oraz – po trzecie – „ja”, które towarzyszy „ja”

piszącemu (obecne tu i teraz). Ta heterogeniczna wizja „ja” wskazuje, że w

autobiograficznym pisaniu występuje „ja”, które jest podzielne. Równie istotne jest, że mamy

do czynienia z nielinearnym czasem. Ta nieciągłość/elastyczność czasu przekreśla

demarkacyjną linię podziału na przeszłość (poddawaną rekonstrukcji) i teraźniejszość,

obecnie przeżywaną. W auto/biografii chodzi raczej o przeszłość, która jest uaktualniana i

rekonstruowana z punktu widzenia teraźniejszości. Te dwa wymiary czasu – przeszłość i

teraźniejszość – są jednocześnie obecne, a przenikając się nadają autobiografii specyficzny

charakter. Nod Miller pisze: „Przypuszczam, że proces tworzenia i odczytywania

socjologicznej i feministycznej auto/biografii to proces nieustającego prowadzenia dialogu ze

zmieniającymi się w czasie, różnymi wcieleniami swojego «ja». Jedna wersja tekstu

przekształca się w dane do drugiej wersji. «Głos» brzmiący w jednej wersji auto/biografii

staje się inicjatorem rozmowy z własnym ja z innego momentu historii”50

.

Auto/biografia i… pedagogika emancypacji

Trev Broughton postuluje, by spojrzeć na auto/biografię pod kątem pytania: jak a/b rozwija,

jak zmienia pojedyncze jednostki oraz społeczności; czy można użyć jej do rozwoju nowych

sposobów myślenia o sobie51

? Jego zdaniem a/b może posłużyć zarówno jako źródło, jak

również narzędzie emancypacji dla pedagogiki, w tym pedagogiki feministycznej,

48

Tamże. Podobnie pisze Rosi Braidotti: „«Ja» nie jest jednorodnym, trwałym i zamkniętym bytem, ale raczej

płynnym i dynamicznym procesem stawania się”. Patrz: R. Braidotti, Podmioty nomadyczne…, dz. cyt., s. 18. 49

E.M. Skibińska, Mikroświaty kobiet…, dz. cyt., s. 28. 50

N. Miller, Auto/biografia w badaniach nad edukacją…, dz. cyt., s. 137. Również Braidotti zauważa, że

tożsamość jest pojęciem retrospektywnym: R. Braidotti, Podmioty nomadyczne…, dz. cyt., s. 39. 51

Broughton proponuje spojrzeć na a/b jako na praktykę społeczną, kulturę, w której refleksja nad życiem,

czytanie i pisanie życia stanowią troską dnia codziennego. Patrz: T. Broughton, Auto/Biography and the actual

course of things, w: Feminism and Autobiography: Texts, Theories, Methods, red. T. Cosslett, C. Lury, P.

Summerfield, Florence 2000, s. 264.


12

wydobywającej i dowartościowującej nieobecne w dyskursie głosy kobiet52

. Patrząc z

perspektywy historycznej, warto przypomnieć, że „głosy” kobiet były długo nieobecne; były

zagłuszane, marginalizowane, ignorowane53

. Pytania: kto mówi, za kogo i co mówi nabierają

konkretnego, politycznego znaczenia. Tym samym za sprawą a/b możliwe staje się

uprawomocnienie kobiet i ich doświadczeń biograficznych. Jak pisze Miller w a/b możliwe

jest przybliżenie tych aspektów doświadczenia, które umykają innym metodologiom

badawczym54

. Zatem a/b otwiera szereg (nowych) możliwości; jest szansą dla kobiet-

badaczek, szczególnie tych, które mają poczucie, że wybierając niekonwencjonalne strategie

naukowo-badawcze skazują się na „niebyt” naukowy.

W moim przypadku prowadzenie narracji w pierwszej osobie traktuję nie tylko jako próbę

separacji od konwencjonalnych sposobów pisania naukowego i odrzucenie (mimetyzmu)

bezosobowego języka, ale symboliczne upodmiotowienie, wyartykułowanie mojej – jako

kobiety – obecności w tekście. Chodzi więc o mówienie własnym głosem. Głosem kobiety,

która nie chce milczeć, dla której pisanie jest praktyką urzeczywistniania samej siebie.

Priorytetem dla mnie jest prowadzenie badań auto/biograficznych z perspektywy

feministycznej, a zatem zaangażowanej w kwestie kobiet, ich głosy i doświadczenia. Zdaniem

Stanley „[…] feminizm to nie tylko «perspektywa» czy pogląd na świat, nawet nie

epistemologia czy teoria wiedzy o tym; feminizm konstytuuje ontologię, inny sposób bycia w

świecie, który jest zakorzeniony w faktach ucisku, opresji”55

. I ta wizja, czym jest feminizm

wpisuje się w moje rozumienie tego pojęcia. Feminizm wyzwala we mnie pytanie o to kim

jestem; o modus życia - życia przeżywanego w sposób autonomiczny i refleksyjny. Feminizm

jest zatem (wciąż ponawianym) pytaniem, za którym stoi odwaga mówienia/pisania o sobie w

kategoriach podmiotu, a także odwaga realizowania własnego potencjału56

. Tak rozumiany

feminizm stanowi podstawę do prowadzenia badań biograficznych, w których kwestie

tożsamości, autorefleksyjności oraz doświadczeń biograficznych są otwarcie dyskutowane i

stanowią integralną część (oraz wartość) procesu badawczego.

52

Więcej o pedagogice feministycznej, patrz: L. Kopciewicz, Polityka kobiecości jako pedagogika różnic,

Kraków 2003. 53

Kobiety jako autorki zaistniały w kulturze europejskiej dopiero kilka wieków temu, zaś badanie „[…]

pewnych odrębnych rysów kobiecych autobiografii datuje się zaledwie od kilku dziesięcioleci”. Patrz: M.

Czermińska, red., Autobiografia, Gdańsk 2009, s. 6. Por. m.in.: K. Kłosińska, Kobieta autorka, w tejże, Ciało,

pożadanie, ubranie. O wczesnych powieściach Gabrieli Zapolskiej, Kraków 1999, s. 7-37; M. Perrot, Moja

historia kobiet, przeł. M. Szafrańska-Brandt, Warszawa 2009, s. 25-42. 54

N. Miller, Auto/biografia w badaniach nad edukacją…, dz. cyt., s. 136. 55

L. Stanley, The auto/biographical I…, dz. cyt., s. 253. 56

R. Braidotti, Podmiot w feminizmie, przeł. A. Borkowska, „Kwartalnik Pedagogiczny”, 1-2 (1995), s. 16.


13

Podsumowanie

Niniejszy artykuł jest pokłosiem moich zainteresowań alternatywnymi strategiami badań

biograficznych, jak i nowymi sposobami pisania o badaniach. Interesowało mnie przede

wszystkim, w jaki sposób można ująć autobiograficzne „uwikłanie” badaczy w przedmiot

badań. Starałam się nakreślić zasadniczne, aczkolwiek wymagające bardziej szczegółowego

rozwinięcia idee, składające się na a/b, czyli alternatywne podejście do badań biograficznych;

podejście, które jest zakorzenione w autobiograficznym stylu myślenia/pisania oraz

autorefleksyjności badaczy. W moim przekonaniu a/b – postulująca odejście od

konwencjonalnych schematów myślenia o roli i zaangażowaniu badaczy w badania –

stanowić może cenne źródło inspiracji badawczych, dzięki któremu staje się możliwe pisanie

o drodze ku samopoznaniu i emancypacji, w tym emancypacji intelektualnej i naukowej. Jest

to z pewnością propozycja, która zasługuje na szczególną uwagę badaczy-pedagogów, dla

których zagadnienie tożsamości oraz kwestie związane z uczeniem się przez doświadczenie

należą do istotnych obszarów zainteresowania i empirycznej eksploracji. A jak zauważa

Laurel Richardson: „Im bardziej badacz pasuje do badania, tym wyższe prawdopodobieństwo

realizacji doskonałego projektu badawczego”57

. Zdanie to traktuję jako zachętę do badań

opartych na auto/biografii.

Bibliografia:

„a/b: Auto/Biography Studies” - http://abstudies.web.unc.edu

Barthes R., Śmierć autora, przeł. M.P. Markowski, „Teksty Drugie”, 1/2, 1999.

Bauman Z., Płynna nowoczesność, przeł. T. Kunz, Kraków 2006.

Braidotti R., Podmioty nomadyczne. Ucieleśnienie i różnica seksualna w feminizmie

współczesnym, przeł. A. Derra, Warszawa 2009.

Braidotti R., Podmiot w feminizmie, przeł. A. Borkowska, „Kwartalnik Pedagogiczny”, 1-2,

1995, s. 9-25.

Bruner J., Życie jako narracja, „Kwartalnik Pedagogiczny”, 4, 1990, s. 3-17.

Czermińska M., Autobiograficzny trójkąt. Świadectwo, wyznanie i wyzwanie, Kraków 2000.

Czermińska M., red., Autobiografia, Gdańsk 2009.

57

L. Richardson, E. Adams St. Pierre, Pisanie jako metoda badawcza, przeł. M. Sałkowska, w: Metody badań

jakościowych, t. 2, red. N.K. Denzin, Y.S. Lincoln, Warszawa 2010, s. 458.

http://abstudies.web.unc.edu/


14

Broughton T., Auto/Biography and the actual course of things, w: Feminism and

Autobiography: Texts, Theories, Methods, red. T. Cosslett, C. Lury, P. Summerfield, Florence

2000, s. 260-265.

Flick U., Jakość w badaniach jakościowych, Warszawa 2011.

Gadamer H.-G., Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej, przeł. B. Baran,

Warszawa 2004.

Giddens A., Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce później

nowoczesności, przeł. A. Szulżycka, Warszawa 2002.

Herstoria – hasło w Wielkopolskim Słowniku Pisarek:


Jakubowska-Malicka L., Trajektoria autobiografii badacza, „Teraźniejszość – Człowiek –

Edukacja”, 4, 2010, s. 77-84.

Jakubowska L., Uczenie się z biografii. Badania auto/biograficzno-narracyjne, w: Uczenie się

z (własnej) biografii, red. E. Dubas, W. Świtalski, Łódź 2011, s. 185-195.

Kępa E., Historie wydobyte z cienia. Autobiograficzne relacje starszych kobiet, Kraków 2012.

Kłosińska K., Kobieta autorka, w tejże, Ciało, pożadanie, ubranie. O wczesnych powieściach

Gabrieli Zapolskiej, Kraków 1999, s. 7-37.

Kopciewicz L., Polityka kobiecości jako pedagogika różnic, Kraków 2003.

Mądrzy nie staną się mądrzejszymi, Trzy niepublikowane rozmowy Anny Bikont z Leszkiem

Kołakowskim, „Gazeta Wyborcza”, z dn. 20.07.2009, s. 2-3.

Miller N., Auto/biografia w badaniach nad edukacją i uczeniem się całożyciowym, przeł. Z.

Lalak D., Życie jako biografia, Warszawa 2010.

Letherby G., Feminist Research in Theory and Practice, Buckingham-Philadelphia 2003.

Sidorkiewicz, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja”, 1, 2003, s. 120-141.

Nowak S., System wartości społeczeństwa polskiego, „Studia Socjologiczne”, 4, 1979.

Ostaszewska A., Autorefleksyjne konteksty kobiecej tożsamości na przykładzie dzienników

Susan Sontag. Próba refleksji feministycznej, w: Arachnofobia? Metaforyczne odsłony

kobiecych leków. Peregrynacje w przestrzeniach kultury, red. B. Walęciuk-Dejneka, B.

Stelingowska, Siedlce 2013 (w druku).

Perrot M., Moja historia kobiet, przeł. M. Szafrańska-Brandt, Warszawa 2009.

Rich A., Zrodzone z kobiety. Macierzyństwo jako doświadczenie i instytucja, przeł. J.

Mizielińska, Warszawa 2000.



15

Richardson L., Adams St. Pierre E., Pisanie jako metoda badawcza, przeł. M. Sałkowska, w:

Metody badań jakościowych, t. 2, red. N.K. Denzin, Y.S. Lincoln, Warszawa 2010, s. 457-

482.

Stanley L., The auto/biographical I: theory and practice of feminist auto/biography,

Manchester 1992.

Usher R., Bryant I., Johnston R., Podmiot poznający w badaniach edukacyjnych (perspektywa

postmodernistyczna), przeł. M. Majewski, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja”, 2, 2001,

s. 7-28.

Usher R., Edwards R., Postmodernism and education, New York 1994.

Urbaniak-Zając D., W poszukiwaniu kryteriów oceny badań jakościowych, w: Metodologia

pedagogiki zorientowanej humanistycznie, red. D. Kubinowski i M. Nowak, Kraków 2006, s.

209-222.

Skibińska E.M., Mikroświaty kobiet. Relacje autobiograficzne, Warszawa 2006.

Streszczenie:

W niniejszym artykule podjęłam się omówienia kategorii „auto/biografia” (a/b). Przyświecają

mi dwa cele: ogólne wprowadzenie tematyki a/b do dyskursu badań biograficznych oraz

próba zmierzenia się z auto/biograficznymi postulatami we własnej praktyce pisarstwa

naukowego. Teoretyczną bazę artykułu stanowi książka Liz Stanley The Auto/biographical I.

A/b – jako podejście badawcze – oznacza prowadzenie narracji w pierwszej osobie oraz

włączanie własnego doświadczenia jako materiału empirycznego w procesie badawczym.

Uobecnieniu się autora/ki w tekście towarzyszy refleksja nad własnym usytuowaniem w

przestrzeni badawczej. Podejście a/b jest zatem metodą refleksyjną, która wymaga od

autora/ki nieustannego poddawania refleksji własnego umiejscowienia. Priorytetem dla mnie

jest prowadzenie badań auto/biograficznych z perspektywy feministycznej, a zatem

zaangażowanej w kwestie kobiet, ich głosy i doświadczenia.

Słowa kluczowe:

Auto/biografia, narracja, refleksja, doświadczenie, kobieta, feminizm, ja, tożsamość, pisanie.


16

Keywords:

Auto/biography, narrative, reflection, experience, woman, feminism, self, identity, writing.

Abstract:

This article is devoted to the category of “auto/biography”. My two aims are: (1) to discuss

what is an auto/biography (a/b) and (2) to attempt writing in the auto/biographical way. A

theoretical basis for my reflection on auto/biography forms Liz Stanley’s book entitled The

Auto/biographical I. A/b – as a research approach – has two main features: to keep the

narrative in the first person, and to include researcher’s own experience as a data in the

research process. Undermining the traditional academic style of writing, a/b proposes writing

in which author refers to her/himself as the “author” of the text. It is accompanied by the

constant reflection on researcher’s location within the research process. A priority for me is to

conduct auto/biographical research from a feminist perspective which involves the issues of

women, their voices and experiences.

Wprowadzenie do auto/biografii. Refleksja badaczki doświadczeń biograficznych kobiet. Perspektywa feministyczna

Documents