Women and Urban Space

1

Women and Urban Space

2

فضای شهری و زنان

2، مرتضی میرغالمی 1زهرا علی نام

دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه هنر اسالمی تبریز-1

استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسالمی تبریز[email protected]

چکیده

بستری است که فعالیت ها و رفتارهای انسانی در آن شکل می گیرد و روابط اجتماعی و فرهنگی انسان ها با فضای شهری

یکدیگر در این عرصه اتفاق می افتد . فعالیت های گوناگونی که در این عرصه ها اتفاق می افتد باید برای تمام گروه ها فارغ از

به شهر و شهرها تجربه گروه های مختلف در محیط متفاوت از یکدیگر است. سن،جنس،نژاد و ... فراهم گردد.هر چند درک و

جنسیتی هایی سازه شوند، تلقی می فرهنگی و اجتماعی هایی سازه که اندازه همان به و دارند طبقاتی خصلتی که اندازه همان

وجه بسیاری از برنامه ریزان و طراحان آیند.موضوع شهرو جنسیت)با تاکید بر زنان( در سال های اخیر مورد ت می شمار به نیز

در گرفته تحقیقات انجام مرور و دسته بندی به » اسنادی « ای کتابخانه تحقیق روش با حاضر شهری قرار گرفته است. مقاله

مناسب، مطالب با گردآوری و پرداخته وجو جست به مکتوب منابع میان در منظور این برای.پردازد شهر می زنان و ی حوزه

.است یافته نتایجی دست به ها آن از بندی جمع و ها، داده تحلیل و تجزیه اطالعات، بندی دسته

فضای شهری ، زنان ، جنسیت کلمات کلیدی:

مقدمه:-1

محل واقع در .سازند فراهم خود در جامعه را های گروه تمامی حضور امکان بایستی که هستند جمعی فضاهای شهری فضاهای

نوعی به که فضایی حال .باشد نمی شهری فضای جز مکانی روابط اجتماعی، کیفی ارتقای و تعالی جهت در تماعیاج ارتباطات

به قادر بایستی نماید، می قلمداد ضروریات از خود بستر در را شهروندان حضور و آید می شمار جمعی به زندگی ماهیت تبلور

به شهری فضاهای در حضور زنان بین، این در .باشد خود بستر در ریقش هر و سنی هر از اجتماعی های گروه تمامی پذیرش

است. ضروری امری عمومی مراکز از کنندگان استفاده از یکی عنوان

از خود حال همان در آیند و می شمار به جنسیتی های هویت و هنجارها بازتولید و مصرف تولید، اصلی های مکان شهرها

حوزه خانه، در فعالیت( روزمره های فعالیت ها و جریان اجتماعی واقعیت نیز و سیتجن جسمانی های ویژگی و تمایزات

.پذیرند تأثیر می )شهر در جایی جابه و حرکت و عمومی

پُررنگی نقش دارای ها، امروزه شهر مدنی حیات در اجتماعی تأثیرگذار و رشد اصلی نیروهای و ها گروه از یکی عنوان به زنان

تحقق دارند دسترسی بدان زنان که فضاهایی در زنان روزمره اجتماعی روابط که آنجایی از .هستند شهر با بطمرت های مقوله در

در آنان زندگی واقعیّت اجتماعی شناخت در بلندی گام دارند، دسترسی بدان زنان که فضاهایی طراحی و شناخت یابد، می

ارتقای موجب ،)زنان حضور جهت شهری مناسب فضاهای یجادا( امر این به توجه و است امروز زندگی اجتماعی ی شبکه

.شد خواهد نیز شهری فضاهای کیفیت

3

موضوع شهرو جنسیت)با تاکید بر زنان( در سال های اخیر مورد توجه بسیاری از برنامه ریزان و طراحان شهری قرار گرفته

از موضوع زن و شهر را مورد بحث قرار داده اند .به طور است. تحقیقات و مطالعات انجام گرفته شده ، هر کدام ابعاد متفاوتی

گروه با مفاهیم زیر دسته 5کلی می توان مفاهیم مطرح شده در تحقیقات صورت گرفته با موضوع زنان و فضای شهری را در

بندی نمود:

الف(تفکیک جنسیتی

حضورپذیری زنان در فضای عمومیب(

منیت زنان در شهرپ(ا

ت(تجارب زنانه در شهر

ث(زنان و حقوق شهروندی

و ها، داده تحلیل و تجزیه اطالعات، بندی دسته مناسب، مطالب با گردآوری و ای است کتابخانه تحقیق در این مقاله روش

شهر پرداخته شده است. زنان و ی زهحو در گرفته تحقیقات انجام مرور و دسته بندی ،به ها آن از بندی جمع

تفکیک جنسیتی-2

بر عالوه .است زنان مذهبی خواست که است استوار جنسیتی تفکیک بر زنان، مشارکت جلب برای شهری های محوریت برنامه

عرصه و ورزش عرصة در جز اصوالً، و است زنان مذهبی عالیق حول ها برنامه اکثر نیز، جنسیتی تفکیک فضایِ همان در این

این .شود می گرفته نادیده شهری محورِ مشارکت های فعالیت اکثر در آن و عالیق طبقه این وجود آشپزی، مانند خنثی های

ها برنامه و ساختار اداره نحوة که شود می منجر فضاها، گونه این در مردانه های سازمان تشکیالتی های از عرف تبعیت و نکته

روحیاتی که زنانه روحیات با چندانی شده، ارتباط گرفته نظر در مرتبط نهادهای و شهرداری در انزن برای که هایی سازمان و

.باشد نداشته است، آمریت جای اعمال به همکاری بر مبتنی و مراتبی سلسله غیر

که ندهست مکانی این فضاها دیگر بیان به .خصوصی هم و شوند می محسوب عمومی هم همچنین شهر در فضاهای جنسیتی

کودکانی گاه و مردان زنان، برای مقاصدی شهر، فضاهای زنانه .دارند تصرف در کنند، می کار گاه و زندگی آن در که زنانی

می قرار زنان اختیار در خانه از خارج را هایی هویت داوطلبانه جنسیتی فضاهای باشند. کمک می وجوی جست در که هستند

ها آن تر مهم اما سهم سازد می فراهم آن به وابسته های جمعیت برای را عمومی خدمات اغلب هایی مکان چنین .دهند

.است عمومی مسایل در خصوص زنان و تعامل تأمل وگو، گفت برای ای صحنه کردن فراهم طریق از عمومی میدان تقویت

برای فرصتی حال این با کند می تقویت را زنان حداقلی و محدود های مشارکت عموماً چه جنسیتی اگر فضاهای

.آید می شمار به جمعی به مسایل پرداختن در ها آن خالقانه و فعاالنه حضور برای هایی عرصه ایجاد و عمومی عرصة گسترش

برای فرصتی داوطلبانه جنسیتی فضاهای .بخشد می ارتقا زنان را مدنی مشارکت بزرگ مقیاسی در مردان از داوطلبانه جدایی

قرار جمعی صورت به ها آن اختیار در را هایی فرصت و ها مسیر و بخشد می زنان به ی اجتماعیها ارزش خصوص در تأمل

پردازش شهری ریزی برنامه و شهری طراحی توجه مورد اصلی محورهای از یکی .محرومند آن از فردی سطحِ در که دهند می

برنامه در را جنسیت مسئله توان نمی یگرد گوید: ( می1891) لیویت است. شهری طراحی فضاهای در جنسیتی عدالت به

اشاره ریزی در برنامه جنسیت عامل گرفتن نظر در اهمیت مورد در ( نیز1891) سرکیسیان مارکوس گرفت. کوپر نادیده ریزی

توجه محوریت با شهری باز فضاهای زمینه طراحی در هایی دستورالعمل برلین (در2002) همکاران و نات چست .است نموده

محیطی طراحی با رابطه در مرد و زن بین عدالت و تساوی برقراری.GMUD اند رسانده چاپ به (GMUD)جنسیتی عدالت به

فرصت نیازهای مختلف با افراد تمامی برای و باشد می حساس زندگی مختلف های شیوه به ، GMUD شیوه طراحی .است

.باشند برخوردار تریباال کیفیت با زندگی شهری از تا کند می فراهم برابر هایی

:زیرند قرار به مورد بررسی اصلی محورهای (GMUD) جنسیتی عدالت به توجه با طراحی ریزی برنامه در

2

عملکرد؛ انعطاف و تنوع -

اجتماعی امور انجام امر در انتخاب وجود -

اجتماعی تعامل و ارتباط برقراری برای فضا طراحی -

- انوادگیخ صورت به کار و حرفه بین دوباره آشتی

کافی نورپردازی فرار، های راه شب،طراحی و روز های راه طراحی و تعیین فضاها به بصری اشراف و شفافیت( امنیت -

)مانند تونل عبور های راه از احتراز و

طبیعی منابع حفظ مسئله و پایداری -

(1381)شکوهی،.مشارکت -

حضور پذیری زنان درفضای عمومی-3

و کرده فراهم خود مدیریت و هویت برساخت برای را هایی فرصت که هستند دسترسی لقاب فضاهایی عمومی، فضاهای

فضاهای (.2002 باندز،)کنند می بازتعریف و بازتولید طورهمزمان به را خود و فضا عمومی، فضای از استفاده توانایی و شهامت

فضاها در طول زمان و بر اساس شرایط عمومی مکانی برای رفع نیازهای روزمره و زندگی عمومی در شهرها هستند.این

عمومی، فضاهای بودن مناسب و استفاده (.Pasaogullari,N & Doratli,N,2004)اقتصادی و فرهنگی تغییر می یابند -اجتماعی

یازن .گیرد قرار توجه مورد دهد، می قرار مدنظر را مردان و زنان زندگی روزمره که ای مطالعه هر در باید که است مهمی موضوع

از آنجا که زندگی .است ضروری امری ...و شغل درآمد، سطح سن، جنسیت، از فارغ ها ی گروه همه برای فضا در حضور به

روزمره زنان و مردان در این فضاها رخ می دهد،مناسب بودن این فضاها برای استفاده تمام گروه ها موضوع بسیار مهمی است. برخوردار شهری فضاهای در حضور برای برابر شرایط از باید مردان همانند نیز و آنان است زنان مسلم حق فضا در حضور

در تفاوت درک با باید جامعه برابری این تأمین برای .اند شده محروم خود شهروندی حق این از حدی زنان تا امروزه اما باشند،

.بدهد را اجتماعی برابر مشارکت و حضور امکان ها آن به و کند رفع را محدودکننده موانع فرد، اهداف و موقعیّت ها، نیاز

عوامل متعددی حضورزنان را در فضاهای شهری محدود می کنند،عوامل کالبدی و طراحی فضاها و هنجارهای غالب اجتماعی و

ده فرهنگی از این دسته عوامل هستند.دی معتقد است محدودیت ها شامل منابع محدود مانند پول و تحرک،احساسات بازدارن

مانند ترس واسترس،مسئولیت های بازدارنده و سنگین مانند کار در منزل و نگهداری از کودکان و هم چنین موقعیت ها و

هنجارهای موثر اجتماعی مانند اصول و هنجارهای محدود کننده جنسی و یا طراحی و برنامه ریزی غیر حساس به موضوع

به زمان و مکانی که زنان از فضاهای عمومی استفاده می کنند و یا مدت زمان است.البته این محدودیت ها ممکن است با توجه

.(Day,2000)استفاده و رفتار وتجارب آنها در طول زمان استفاده از فضا تاثیر متفاوت باشد

عاداب به زنان زیاد توجه شده، های مرور پژوهش مبنای بر شهر عمومی فضای در زنان رنگ کم حضور دالیل از یکی دیگر

و شناسانه روان های ویژگی با شهری فضاهای معماری زیاد عدم تغایر یا تضاد و شهری مبلمان عناصر و محیط شناسانه زیبایی

افزایش در تواند می شهری محیط چیدمان در زنانه معماری های ویژگی به توجه زمینه، در این .است زنان شناسانه جامعه

تعامالت برای مناسبی بستر تواند می صورتی در عمومی فضای.باشد مؤثر شهر در حضور از زنان ترس کاهش حتی و رغبت

مهیا آنان را برای امن محیطی و ساخته فراهم ... و نژاد سن، جنس، از فارغ افراد تمامی حضور برای را زمینه باشد که اجتماعی

مشارکت بنابراین باشد؛ شهری ی در توسعه مهمی لعام تواند می زنان به ویژه توجه و مناسب ریزی برنامه میان این در .کند

فضاهای امنیّت ارتقای شهری، فضاهای در زنان تر بیش سازی حضور زمینه شهری، های طرح اجرای و تهیه در زنان فعّال

سی،دستر سهولت و بازبودن دید، افزایش قابلیّت یابند، می حضور آن در تر بیش که زنان نقاطی حفاظت در اهتمام عمومی،

برای شهری مناسب فضاهای ایجاد در توانند می که هستند مواردی جمله از شب در شهری ونقل حمل قدرت سیستم افزایش

.کنند ایفا مساعدی نقش زنان

5

:جمع بندی راهکارهای ارتقا حضورپذیری زنان در شهر1)(جدول شماره

یوم

عمی

ضادرف

ن زنا

ی یر

پذور

ضح

سیاست راهبرد اهداف

شهری اهایفض ایجاد -

زنان نیازهای با متناسب

در حضور به زنان تشویق -

شهری فضاهای

نیازهای با متناسب شهری فضای ایجاد -

مسائل به توجه طریق از زنان

،کالبدی)حرکت و دسترسی، کاربری

مرتبط آسایش اقلیمی و ...(،منظر شهری

شهری فضاهای در زنان با

نیازهای با تناسبم شهری فضای ایجاد -

مسائل اجتماعی به توجه طریق از زنان

مرتبط

فضاهای در حضور به زنان تشویق -

های توانایی کارگیری به طریق از شهری

شهری درفضاهای آنان

حرکت ودسترسی

پیاده و سواره تداخل عدم -

پیاده عابر مخصوص های راه وجود -

عمومی نقل و حمل وسایل به دسترسی -

فعّالیّت مراکز بین ارتباط -

مشخص خروجی و ورودی تعریف -

فعّالیّت مراکز و مسکونی مناطق بین ارتباط -

باز،محل کار فضای به مسکن بودن نزدیک -

خدمات و

دستی چرخ و کالسکه با حرکت سهولت -

منظر شهری

ها( فرم( ها کالبد بین رابطه ایجاد -

مناسب محصوریت ایجاد -

اطراف محیط و زمینه با هرابط-

طبیعی و مصنوع محیط بین رابطه -

آسان یابی جهت امکان -

فضا به بخشی هویت -

شهری فضای در حسی غنای ایجاد -

آسایش اقلیمی

هوای نامطلوب مقابل در حفاظت -

صوتی آلودگی حداقل -

و مصنوع محیط بین ایجاد هماهنگی -

طبیعی

سایه و نور کیفیت به توجه -

کاربری

ها فعالیت اختالط -

شبانه های کاربری از استفاده -

بودن شمول همه -

معابر و فضاها مناسب پردازی نور - امنیت و ایمنی

سلب های بدنه از پرهیز -

فضا بودن شمول همه -

جمعی فضای بر نظارت امکان ایجاد -

مختلط های کاربری از استفاده -

نان و مقبولیت ضرورت حضور زنان در فضاهای شهری نه تنها از دید حقوق شهروندی کثرت گرا در یک جامه تاکید بر حضور ز

مدنی،بلکه برای رفع نیازهای اجتماعی در فضاهای شهری،امری است که باید مورد توجه خاص قرار گیرد.بنابراین الزم است تا

فضاهای شهری پاسخگوتر برای زنان فراهم آوریم.

:ت زنان در شهرامنی-4

بر اساس تئوری نیازها در .است انسان زندگی مسائل مهمترین از شهری کیفی زندگی شاخصه های از یکی عنوان به امنیّت،

،امنیت یکی از نیازهای ضروری و وجودی انسان است. درست شبیه نیازهای فیزیولوژیک انسان و 1819در (Maslow)هرم مازلو

1

ان ها بستگی مستقیمی دارد.اما به طور کلی برخی از تعاریف رایج برای واژه امنیت به شرح زیر می این با سالمت و سعادت انس

باشند:

امنیت پیش نیازی برای ابقا و ارتقای رفاه و سالمت مردم است. -

امنیت یک حق بنیادین انسانی است. -

انی یا جسمی می شوند،کنترل امنیت یک حالتی است که در آن خطرات و شرایطی که منجر به صدمات فیزیکی،رو -

می شوند تا سالمت و رفاه اشخاص را حفظ کنند.

امنیت یک منبع ضروری برای زندگی هر روزه،بر آوردن نیازهای اشخاص و جوامع در راستای ارتقا اشتیاق و آمال -

عمومی مردم است.

م را فقط به معنای جلوگیری از جرم و وجود دارد اینست که عده ای این مفهو(safetyابهامی که در مورد مفهوم امنیت)

جنایت می دانند و بیشتر حالت عینی دارد و عده ای هم آنرا به احساس برون از حیطه خطر بودن تعبیر می کنند و یا به

و درک آن در "امنیت"عنوان احساس رضایت از نیازهای اولیه و پایه ای )مثل غذا،سرپناه،لباس و غیره( اما در واقع مفهوم

.(1399)ضابطیان،رفیعیان،مه ابعاد)فیزیکی،اجتماعی،روانی،...(مشکل است و بنابراین ارتقا دادن آن هم مشکل خواهد بوده

پارامترهای با که آن است (objective)عینی بعد اول شده است. ذکر متمایز بعد دو امنیت نظری مفهوم تبیین برای عموماً

در که .شود می درک جمع از احساس امنیت اساس بر که (subjective)ذهنی بعد دوم و ارزیابی رفتاری و محیطی عینی

به تأثیر امنیّت از افراد درک میزان در شخصیتی های همچنین مؤلفه .شوند گرفته نظر در بعد دو هر باید امنیّت فرآیند ارتقای

عامل ترین کننده بینی پیش جنسیت میان، این از که باشند می ...و فرهنگ و و جنسیت سن شامل عمدتاً که دارند سزایی

شود. محسوب می

تری بیش پذیری آسیب از نوعی به زنان مردم، اقشار میان است. در احساس امنیّت در کننده ای تعیین عامل جنسیت

به زنان دیگر سوی از .است برخوردار باالتری اهمیّت و ارزش از آن برای محیطی امنیّت تأمین ضرورت و بنابراین بوده برخوردار

این .هستند دارا شهر در را تری وآمد بیش رفت و حضور ی زمینه خود، فرزندان از مراقبت و داری نگه و خانه، مدیریت جهت

نماید. می تر بیش بهای دارای و باال برده را زنان برای امن شهری طراحی به توجه حساسیّت نکته

در شهر ،عوامل متعددی برای احساس ناامنی زنان شناسایی شده و در راستای در تحقیقات انجام شده در زمینه امنیت زنان

آنها راهکارهایی برای طراحی فضاهای شهری پیشنهاد شده است که درادامه به طور مختصر به آنها می پردازیم.

در ناامنی احساس هک است معتقد دانند.فرارو می ناامنی و اجتماعی سبب انحرافات را شهری نواحی (1821برگس) و پارک

که به این از دارند پایینی اجتماعی اقتصادی منزلت که زنانی ،.کین نظر به .است جنسی تعرض از تأثیر ترس تحت جوان زنان

و تأکید ها عرصه تعریف و نظارت فعاالنه بر (2000نیومن) اند.اسکار داشته ترس شدت به بزنند قدم خانه از خارج در تنهایی

تجاری نظیر متنوعی های کاربری که هایی محله که است معتقد (،1811جیکوبز).کند می مطرح را دفاع بلقا فضای نظریه

مسایل با رابطه در امنیت مسئله وی به .ترند امن هستند، کاربری تک فقط که هایی محله به دارند نسبت تفریحی و اداری

.افزاید می موفق محیط یک امنیت بر اجتماعی تعامالت وی افزایش نظر از .پردازد می اجتماعی

و (1888هیلیر) .است داده قرار مورد بررسی را زنان امنیت تأمین مسئله با شهری باز فضاهای طراحی (رابطه1889) بل

رابطه بررسی همچنین و شهری تحلیل فضاهای و بررسی فضا به شدن عجین زبان افزار نرم از استفاده متد با نیز (2008زاکو)

.اند پرداخته فضا امنیت تأمین مسئله با فیزیکی و دسترسی شهری مورفولوژی د،دی دسترسی

داشتن محورهای که دارند عقیده و دارند اشاره امنیت تأمین در بودن فضا بسته منفی تأثیر به (1889) وی همکاران و هیلیر

موجب عمومی باز فضاهای قلمرو طراحی در ها آن پیوستگی هم به و فضاها بودن خطی طور کلی به و دسترسی و دید بلند

جلوگیری برای عمده راه دو که است (معتقد2003) کارمونا .گردد می محیط بر ها آن نظارت و محیط در مردم تقویت حضور

7

انگیزه کردن کم دیگر و مکانی موقعیت و وضعیت تغییر در یکی :دارد وجود فضا در امنیت ایجاد نتیجه در و جنایت و جرم از

امنیت احساس آن در که شهر از هایی حوزه از توانند می خاص طور زنان به است معتقد (1889بل) .جرم ارتکاب برای ادافر

را نمود حذر ناامنی دلیل به ها آن از باید می که هایی مکان و کنند تهیه زیاد جزئیات با ذهنی تفصیلی های نقشه کنند، می

نوعی C.P.T E.D رویکرد از استفاده .کنند شرکت طراحی و ریزی برنامه پروسه در نزنا باید می دلیل همین به .کنند تعیین

کاهش در مصنوع محیط بهینه کارگیری به با محیطی های مؤلفه هوشمندانه و کارآمد طراحی جهت در هدفمند رویکرد

در و شهروندی مندی رضایت میزان افزایش و زندگی کیفیت بهبود اجتماعی، سرمایه افزایش در مؤثری طور به که است امنیّت

.دارد سزایی به تأثیر جامعه اجتماعی رفاه بهبود نتیجه

:جمع بندی راهکارهای ارتقا امنیت زنان در شهر(2)جدول شماره

هر ش

درن

زنات

نیام

سیاست راهبرد اهداف

ارتقا امنیت ذهنی و

عینی زنان در شهر

تقویت حضور مردم در محیط و -

ر محیطنظارت آنها ب

جلوگیری از جرم و -

(CPTEDجنایت)

مشارکت زنان در تهیه و اجرای طرح -

های شهری

کنترل فضا)قلمروگرایی( -

بهبود عملکرد نیروی انتظامی -

حجاب و مناسب پوشش -

افزایش ادراک فضایی محیط -

دسترسی به کمک -

اتصاالت فیزیکی و

بصری مناسب با

محیط اطراف و درون

حوزه

کان مشاهده فضا از راه دورام-

امکان رویت داخل فضا از خارج -

ارتباط فضا با ساختمان های مجاور -

ایجاد محورهای بلند دید -

تنوع حمل ونقل عمومی موجود -

تامین دسترسی افراد با نیازهای خاص -

افزایش کیفیت راه یابی در محیط -

توزیع عادالنه و

مناسب کاربری ها و

ها در فضا فعالیت

افزایش میزان استفاده از فضا در طول شبانه روز-

اختالط کاربری ها متناسب با سن و جنسیت -

استفاده کنندگان

پاسخدهندگی و

مطلوبیت محیطی

نورپردازی مناسب -

ایجاد لبه های فعال تجاری در مجاورت معبر -

مبلمان شهری مناسب -

پوشش گیاهی -

بین در عاطفی خأل هرگونه بنابراین .هستند جامعه بر حاکم اجتماعی و فرهنگی های انگاره های دهنده قالانت ترین مهم زنان

تر ضروری زنان برای اجتماعی امنیّت .باشد داشته دنبال را به ناپذیری جبران صدمات تواند می امنیّت، احساس فقدان یا آنان

با را زنان حضور و شده عمومی های محیط در زنان فعّالیّت محدودشدن سبب امر بسا این چه و است مردان از تر اهمیّت با و

باید رو از این .است مردان از بیش زنان بین در ناامنی احساس که دارد آن از حکایت روزمره تجربیات .سازد مواجه می مشکل

عدالت، نظرگرفتن در با ها الیّتی فعّ کلیه و شهری ونقل حمل فضایی، کالبدی های حوزه شهری، های عرصه در داشت توجه

.باشد زنان من جمله اجتماعی های گروه تمامی امنیّت تأمین و ها خواسته نیازها،

تجارب زنانه در شهر-5

تجربه استفاده از فضاهای عمومی،برای استفاده کنندگان مختلف با توجه به سن،جنس،طبقه اجتماعی و ... متفاوت بوده و در

زنان و مردان فضاهای شهری را به صورت های متفاوتی تجربه می (.Garcia-Roman,2004)نها موثر استنوع زندگی و درک آ

کنند و زنان بطور یکسان با مردان از فضای شهری بهره مند نمی شوند.اگرچه فضاهای شهری بر اساس قانون به روی همه باز

می کنند،در می یابند که اجازه ورود به برخی فضاها را است،در موارد بسیاری،زنان توسط پیغام های پنهانی که دریافت

9

را فضا زنان است معتقد (1889بل) ندارند.این قبیل مالحظات بر چگونگی بهره مندی زنان از فضای شهری تاثیر می گذارند.

با میزان این و ذاردگ می اثر فضا از ها آن ترس میزان بر آنان شیوة طراحی و شهری فضاهای .کنند می تجربه مردان از متفاوت

دارد. ارتباط ها کاربری سایر حضور میزان و نقل و حمل وسیله روز، طول در فضا از زمان استفاده فضا، استقرار مکان

مکان های مختلفی که زنان در ارتباط با امور روزمره خود در شهر با آنها در ارتباط هستند بیشتر شامل محل کار،محل

دان،خرید،تهیه مایحتاج روزمره،مراکز بهداشتی درمانی)به ویژه برای کودکان(،مراکز تفریحی و ... نگهداری ویا آموزش فرزن

است.در مقابل مردان با بانک ها ،مراکز تجاری،ادارات و سازمان ها و از این قبیل بیش از زنان در ارتباطند.در واقع زنان نیز

را دارند که در اصل آن تفاوتی وجود ندارد،اما نحوه)کمیت و همانند مردان در فعالیت های روزانه نیازهای خاص خود

.(1318)بارنت،قع بینانه این نیازها متفاوت استکیفیت(برآورده ساختن وا

یکی از مباحثی که در مورد تجربه زنان از شهر همواره مورد مطالعه قرار گرفته است بحث قدم زدن زنان در شهر است.

شدن، دموکراتیک شدن، ای اجتماعی با تمام فرآیندهای امروزی جامعه و فرهنگ مانند مصرفی یدهزدن در شهر به عنوان پد مقد

ها، زدن در پارک زنان از طریق قدم.شناسانه شدن، زنانه شدن و دیگر فرآیندها ارتباط دارد ای شدن، زیبایی فردی شدن، رسانه

شان در جامعه را قدرتی توانند از این طریق بخشی از بی می کنند که ها و فضاهای عمومی شهر احساس می ها، میدان خیابان

است. با « خودبیانگری زنانه»زدن در واقع نیز راهی برای آورند. قدم شدن را به دست می جبران کنند و از این طریق فرصت دیده

ها که زنانی که در این محیطشوند. چرا ها تعدیل یا کمرنگ می ها، تا حدودی این تبعیض وار زنان در این محیط حضور توده

که این چیزی .های مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی هستند حضور جمعی پررنگ دارند از قشرها، مذاهب، عقاید و گروه

زدن شدن محیط که با عمل قدم هاست؛ در نتیجه به کمک صفت زنانه کند زنانه بودن آن ها را یکپارچه و منسجم می محیط

.(1381)عرفانی،شوند های دیگر حذف یا کمرنگ می گیرد تمام برچسب ها شکل می حضور زنانه در این محیطزنانه و یا همان

زنان و حقوق شهروندی -6

مفهوم کثرت گرایی تمام گروه ها را فارغ از سن،جنس،نژاد و ... مستلزم داشتن حقوق شهروندی می داند و پیشنهاد می کند تا

عدد زنان را مورد توجه قرار می دهد،تمرکز خاص صورت گیرد.مفهوم شهروندی امروزه تحول بر روش هایی که خواست های مت

یافته است و به تنهایی مشتمل بر حقوق شهروندان در مسائل سیاسی نیست بلکه امروزه به مفاهیم فراتری مانند مشارکت و

اسی و حرکت های اجتماعی حق زنان در عرصه های گوناگون زندگی عمومی محله ای،تشکیالت و موسسات سی

به ایشان بر اجتماع و جامعه های که آسیب است دوچندان آنجایی از زنان شهروندی حقوق اهمیّت .(Wekerle,2000)است

برای است خطری زنگ آن افزایش به رو روند که شده وارد طور جدی به مردان، با تمیز در شان خاص جسم و جنس دلیل

برای غرب در .بود نخواهد بشری انحطاط و ماندگی عقب جز اش نتیجه که ناهنجار ی پدیدهاین مقابل در اندیشی چاره

حق رهاوردش که گرفت شکل فمینیسم به نام جنبشی نوزدهم قرن از مرد و زن حقوق برابری و ها آسیب این از جلوگیری

اهداف رفته، رفته مدرن فمینیسم در نلک .است بوده زنان برای داشتن طالق حق و دولتی ادارات در شغل داشتن حق رأی،

.است کرده پیدا نمود زنان، مطلق جنسی آزادی و ستیزی مرد سر بر اختالف و در شده دار خدشه جنبش اصلی

میزان زندگی، از رضایت که گردد می لحاظ حقوق شهروندی در بسیاری عوامل دهدکه می نشان پژوهش ها های ویافته بحث

میزان .است زنان زندگی کیفیت مهم های شاخص از زندگی به امید و میزان شغلی امنیت یزانم نشاط، میزان مشارکت،

دارد. زندگی برکیفیت را تأثیر ترین زندگی بیش از رضایت

جمع بندی و نتیجه گیری:-7

ورپذیری زنان تفکیک جنسیتی،حض شهر با مفاهیم زنان و ی حوزه در گرفته تحقیقات انجام دسته بندیمطالعه حاضر با هدف

در فضای عمومی، امنیت زنان در شهر، تجارب زنانه در شهر و حقوق شهروندی زنان انجام پذیرفت. مفاهیم یاد شده دارای

ارتباط متقابل می باشند به طوری که برقراری عدالت جنسیتی، افزایش و ارتقا امنیت و حقوق زنان در شهر منجر به افزایش

8

یت ارتقا کیفیت تجربه زنان از شهر می شود.طبیعی است که بهیود تجربه زنان از شهر ، میزان و حضورپذیری آنان و در نها

دفعات حضور آنان در فضاهای شهری را افزایش داده و امنیت را در پی خواهد داشت.

ارتباط مفاهیم مرتبط با موضوع زن و شهر (:1نمودار شماره)

اجتماعی تعامالت محیطی، خوانایی و ارتباطات، آسایش و دسترسی معیار؛ چهار اساس بر غالباً شهری عمومی فضاهای ارزیابی

با بهبود حرکت و دسترسی،منظر شهری، براساس مطالعات انجام شده .است گرفته صورت ها فعّالیّت و زمین کاربری نوع و

تشویق می شوند.سیاست های ارائه شده کاربری ها و ایجاد آسایش اقلیمی،امنیت و ایمنی، زنان به حضور در فضاهای شهری

در جهت ارتقا امنیت ذهنی و عینی زنان را نیز می توان در سه مورد اتصاالت فیزیکی و بصری مناسب ،توزیع عادالنه و مناسب

کاربری ها و فعالیت ها در فضا و پاسخدهندگی و مطلوبیت محیطی خالصه کرد.

منابع: 1318،ضا باطنی و طلعت نفرآبادی،نشر نوبارنت،آنتونی،انسان،ترجمه:محمدر -1

،پژوهش سنجش عوامل موثر بر ارتقای امنیت زنان در محیط های شهریبمانیان،محمدرضا؛رفیعیان،مجتبی،ضابطیان،الهام، -2

3،1399شماره 7زنان،دوره

1811ه تهران،دانشگاتهران:جیکوبز،جین،مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی،مترجمان:حمید پارسی و آرزو افالطونی، -3

،همایش علمی پژوهشی زنان و شهر فضاهای عمومی شبکه در زنان امنیت تأمین و دسترسی شبکه طراحی ،شکوهی،مهشید -2

1381ری،دانشکده مدیریت دانشگاه تهران،زندگی شه

www.antropology.com،1381.قدم زنی زنانه در شهر،سایت انسان شناسی و فرهنگعرفانی،سامان، -5

همکاران،مکان های عمومی فضاهای شهری،مترجمان:فریبا قرایی،مهشید شکوهی،زهرا اهری،اسماعیل کارمونا،متیو و -1

1399دانشگاه هنر،تهران:صالحی،

7- Bell, W. (1998) Women and Community Safety, Conference of Safer Communities Strategic Directions

in Urban Planning, Melbourne.

8- Chestnut, R et al. (2004) Women, Transit and the Perception of Safety Urban Planning, Design and

Development Network,City of Vienna and Un- Habitat 2002. Gender Sensitive Park Design in Platform

for the Best Practices and Local Leadership Program of the UN- Habitat and the City of Vienna.

9- Cooper-Marcus, C. & Sarkissian, W (1986) Housing as if people mattered. Berkeley, CA: University

of California Press.

10- Crowell, N and Burgess, A.W(1996) understanding violence against women,Washington DC, National

academy press.

10

11- Day, Kristen, (2000), 'The Ethic of Care and Women's Experiences of Public Space', Journal of

Environmental Psychology.

12- Garcia _ Ramon, Maria D; Ortiza, A; Parts, M, (2004), 'Urban Planning, Gender and the Use of Public

Spaces in Peripheral Neighborhood of Barcelona; Cities, Vol.21.

13- Hillier B. (1999), Space is the Machine: A Configurational Theory of Architecture, Cambridge

University Press.

14- Leavitt, Jacequeline (1986) Feminist Advocacy Planning in the 1980s’ in Strategic Perspective in

Planning Practice edited by Barnny Checkoway, Lexington, MA: Lexington Books.

15- Maslow, A. (1962) Toward a Psychology of being: New York, Van Nostrand Making Safer Spaces

(2005) , Brunswick Estate, Women’s community Safety Audit, Interim Report, Women’s Design

Service.

16- Newman,Oscar(2000), “Creating Defensible Space”,U.S.Department oF Housing and Urban

Development.

17- Park, Robert and Ernest Burgess(1921). Introduction to the Science of Sociology. Chicago:

University of Chicago Press.

18- Pasaogullari, N & Doratli, N, (2004), 'Measuring Accessibility and Utilization of Public Spaces in

Famagusta', Cities, Vol. 21.

19- Wekerle, Gerda R, (2002), Gendered Spaces of a Pluralistic Citizenship, in ' Democracy, Citizenship

and the Global City, Engin F.Isin, Rutledge, London.

20- Zako, R (2009) Young People’s Gatherings in the Urban Public Realm, Proceedings of the 7th

International Space Syntax Symposium, KTA, Sweden.