Władysław Tatarkiewicz, Historia filozofii, średniowiecze, skrypt

7/24/2019 Wadysaw Tatarkiewicz, Historia filozofii, redniowiecze, skrypt

1/45

Wadysaw Tatarkiewicz

Historia filozofii

Skrypt

Cz II


2/45

Filozofia redniowieczna


3/45

Charakterystyka filozofii redniowiecznej

1) Religijny charakter panowao przekonanie, rozpowszechnione ju w chrzecijaskiejfilozofii pnej staroytnoci, i wiat nie ma samoistneo znaczenia wo!ec "oa, a ycie#oczesne wo!ec ycia wieczneo$ je#nakpatrystykaustalaa #omaty, ascholastykamiaa

ju je otowe$ prowa#zono rwnie !a#ania przyro#oznawcze, maj%ce na celu o!janianiewiata przyro#zoneo$ st%# nie mona mwi&, i w ka#ym przypa#ku filozofia w tymokresie !ya 'niewolnic% teoloii(, #y w pewnych o!szarach zachowaa autonomi,natomiast oraniczana !ya w o!szarze jej styku z wiar%*

+) Dogmatyzm filozofia teo okresu miaa charakter heteronomiczny w tym sensie, ewielu praw# naczelnych nie #ocho#zono, ale traktowano je jako #ane poprzez o!jawienie$

jest to wic filozofia opracowuj%ca #omaty wiary*) Racjonalno praw#y #ane w #ro#ze o!jawienia mona wytumaczy& iusystematyzowa&, co jest za#aniem filozofii$ owo wyjanianie opiera si na rozumie$ niewszyscy filozofowie re#niowiecza trzymali si je#nak wiernie teo scholastyczneo

porz%#ku, pr!uj%c #oj& #o praw#y niezalenie o# o!jawienia -mistycy, szkoa z .hartres)*

/omimo pewnych sporw wewntrznych, filozofia re#niowieczna miaa !ar#zo zwarty i je#nolitycharakter* 0t%# te znikome !%# a#ne znaczenie miay w tym okresie #oktryny relatywistyczne-#y " istnieje i jest !ytem a!solutnym), materialistyczne -!o " nie jest materialny),monistyczne -!o " jest !ytem inneo ro#zaju ni stworzenie), mechanistyczne -!o " jestwolny i #usza jest wolna), ani te sensualistyczne -!o nie mona pozna& "oa i #uszy poprzez

zmysy)*

!asadnicze spory" #ualizm wypar panteizm kreacjonizm wypar emanatyzm spirytualizm wypar materializm istniay spory pomi#zy zwolennikami i#ealizmu i realizmu, fi#eizmu i racjonalizmu,

empiryzmu z aprioryzmem, #ialektyki z mistyk%, intelektualizmu z woluntaryzmem*


4/45


5/45

wszelkie kateorie i niepoznawalny -" 6jciec /isma witeo)*+) Natura tworzca, a stworzonaA to zesp i#ei wyonionych z "oa, przez ktre " o!jawia

si i #aje pozna& -utosamiony z 0ynem "oym, Boosem)*) Natura stworzona i nie tworzcaA to wiat rzeczywisty, !#%cy #alsz% emanacj% "oa,

zrealizowaniem i#ei*C) Natura nie stworzona i nie tworzcaA to " jako kres wszechwiata, i#entyczny zreszt% z

pocz%tkiem, !o wiat powrci #o teo, z czeo wysze#*

9zieje wiata to wyjcie z "oa i powrt #o*

Daka koncepcja wiata to konsekwentny emanatyzm, wystpuj%cy ju zreszt% wczeniej u innychfilozofw)A rzeczy powstaj% z prototypw, czyli je#nostki powstaj% z atunkw* 7atunki s%wczeniejsze o# je#nostek i nie s% przy tym wy%cznie a!strakcjami umysu, a rzeczywistymisiami, ktre wytwarzaj% zjawiska* 0t%# realizm pojciowy przekonanie o rzeczywistymcharakterze poj&*

2mmaterializm rzeczy je#nostkowe maj% tyle realnoci, ile posia#aj% w so!ie ich i#ee$ je#nostka

materialna nie jest samoistnym !ytem, a ulotnym przejawem$ materia moe rozoy& si naska#niki, staj%c si zespoem wasnoci niematerialnych$ #lateo wiat materialny sprowa#za si wruncie rzeczy #o niematerialneo*

0ym!olizm czowiek #owia#cza wiata zewntrzneo poprzez zmysy, ale o!ejmuj%c orozumem okazuje si, e wiat jest nicoci%, rzeczywiste s% za tylko i#ee$ rzeczy istniej% tylko

przez to, e partycypuj% w i#each, za i#ee st%#, e partycypuj% w "ou$ napraw# istnieje tylko", a wiat jest @eo o!jawieniem 3 rzeczy nie s% realne same przez sie!ie, a s% je#ynieo!jawieniem realneo "oa$ wiat ma wic charakter sym!olicznyA nie jest realny, a jest tylkosym!olem rzeczywistoci*

0( -oncepcja poznania

Deocentryzm poznawczy " jest je#ynym prze#miotem poznania, !o nic poza "oiem nieistnieje$ sam " jest je#nak niepoznawalny, st%# je#ynie @eo o!jawienie jest prze#miotemfilozofii*

>wolucyjny charakter poznania poznanie rozwija si w szereu szcze!li, zaczynaj%c o# #ou,we#u jeszcze reckiej hierarchiiA wa#ze nisze -zmysy zewntrzne) z!ieraj% materia, ktry

przejmuj% nastpnie wa#ze wysze -zmys wewntrzny, potem rozum poznaj%cy nie rzeczy, a ich

i#ealne prototypy w "ou, a w swojej najwyszej postaci siaj%cy je#ynej i niezmiennej natury"oa)*

1( 2a+ka o przeznaczeni+

0por# szczeowych kwestii teoloicznych, >riuena za!ra os w sporze o pre#estynacjpo#wjn% -zarwno cnota, jak i rzech s% przeznaczone o# "oa, a co za tym i#zieA z!awienie ipotpienie)*

@e#na pre#estynacja wystpuje przeznaczenie #la wy!ranych, natomiast nie ma przeznaczenia #la

potpionych$ istnieje !owiem zarwno aska "oa, jak i wolno& lu#zka, a przy tym o!jawione s%zarwno z!awienie, jak i s%# ostateczny$ z!awienie zaka#a wic ask, a s%# wolno&$ rzech jest

!rakiem #o!rem, czyli nie istnieje$ pre#estynacja zaka#a wie#z "oa o tym co jest, ale nie moe


6/45

o!ejmowa& teo, czeo nie ma czyli rzechu$ skoro zo ma charakter neatywny i nie mieci si w"oej wie#zy, to nie istnieje pre#estynacja #o potpienia*

!naczenie *ri+geny"

0ystem >riueny nie !y oryinalny, stanowi%c w istocie pewien wariant neoplatonizmu -wraz zemanatyzmem jako jeo czci%)* "y to naj!ar#ziej neoplatoski z chrzecijaskich systemwfilozoficznych, w tym 6ryenesa i /seu#o39ionizeo* @e#noczenie o!ecny !y tu aciski #uch,szczelnie za wpyw riuena je#ynie powierzchownie

po%czy panteizm z chrzecijastwem, #y koncepcja ta !ya zasa#niczo sprzeczna z utrwalonymi#omatami 4ocioa* 0cholastyka posza inn% #ro%* ; okresie sporu o pre#estynacj koncepcja>riueny w tej kwestii oceniana !ya rnie w rnych czciach >uropy, a take przez so!ory

powszechne, natomiast jeo koncepcje teoloiczne i metafizyczne zostay potpione przez papieyw 2 i 22 wieku* 9otyczyo to nostyckiej koncepcji o#czytywania /isma ?witeo, monizmu"oa i wiata, i#ealistyczneo pojmowania rzeczywistoci*ci*

>riuena wywar wpyw na pewne nieprawowierne, antyscholastyczne koncepcje, w tympanteistyczny mistycyzm* 6##ziaa zarwno na szko z .hartres, jak lu#ow% herezj amalrycjan-o#


7/45


8/45

1( Dowody istnienia .oga

4$;szelki !yt wzl#ny zaka#a istnienie !ytu !ezwzl#neo, czyli "oa*

'@eli istniej% rzeczy, ktre posia#aj% jak% wasno& wzl#nie, w stosunku #o innej rzeczy, to owainna rzecz musi istnie&(* 0t%# 'rzeczy wzl#ne, ktre s% mniej lu! wicej #o!re, zaka#aj%

istnienie #o!ra !ezwzl#neo, ktrym jest "(* /o#o!nie ka#a wielko& wzl#na zaka#awielko& !ezwzl#n%, ktr% jest "*

/ona#to, istoty stworzone s% nierwnej #oskonaoci, tworz% szere wzrastaj%cej #oskonaoci$ niemoe on !iec w nieskoczono& -jak ka#y szere rzeczywisty), st%# !y& musi istotanaj#oskonalsza, ktr% jest "*

.$Dzw* #ow# ontoloiczny 3 z istnienia pojcia wynika istnienie jeo prze#miotu

'@eli posia#amy pojcie istoty naj#oskonalszej, to istnieje ona w naszej myli*


9/45

)( 7istyka a mistycyzm

mistyka praktyczna usiowania !ezpore#nieo o!cowania z "oiem

mistycyzm teoria mistyki$ w przypa#ku "ernar#a opieraa si na przekonaniu, i o!cowanie z"oiem jest nie tylko najlepszym, ale zoa je#ynym sposo!em poznania praw#y

0tanowisko to miao znaczenie w zakresie teorii poznania, natomiast "ernar#, po#o!nie jak inniprawowierni mistycy chrzecijascy, nie stworzyli noweo pol%#u na wiat*

/( Szcze8le poznania mistycznego

/oznanie praw#y poprzez rozum nie jest moliwe, !o siy lu#zkie s% tym zakresie niewystarczaj%ce*.zowiek musi zosta& wsparty "o% ask%, uzyskiwan% #ziki pokorze i mioci* =#o!ycie praw#y

jest wic moliwe #ziki po#niesieniu i po!ieniu ycia #uchoweo*

?w* "ernar# wyrni cztery stopnie mioci -nawi%zuj%c #o /latona) oraz #wanacie stopni pokory-za w* "ene#yktem)* 6statni stopie pokory stanowi je#noczenie pierwszy stopie poznania*

Stopnie poznania"2* pozwala pozna& wasn% n#z osi%any #ziki pokorze22* pozwala pozna& n#z innych lu#zi osi%any #ziki wspczuciu222* pozwala ol%#a& rzeczy !oskie #ziki oczyszczeniu serca osi%any poprzez kontemplacj2I* ekstaza umys ol%#aj%cy "oa i zachwycony @eo wielkoci% zapomina o so!ie$ #usza

wyrywa si nie tylko z ciaa, ale i z samej sie!ie, zatapiaj%c si w "ou

0( 7istycyzm prawowierny a panteistyczny

>lementem wsplnym jest opozycja przeciw racjonalizmowi*

0pecyfika mistycyzmu w* "ernar#aA zachowanie #ualizmu "oa i stworzenia #usza w ekstazie upo#a!nia si #o "oa, ale si z

8im nie utosamia, pozostaje o#r!n% su!stancj% konieczno& aski jako pomocy na#przyro#zonej " i czowiek s% o#r!nej natury, st%#

poznanie !ezpore#nie #ro% naturaln% nie jest moliwe$ panteici twier#zili, e czowiek i" s% tej samej natury i moliwe jest poznanie mistyczne jako fakt przyro#zony

#roa uczucia i woli przez akt pokory i mioci #la panteistw z kolei poznanie mistyczne!yo aktem umysowym

1( 7istyka a scholastyka

>lementy rnicuj%ceA meto#% w scholastyce !yo rozumowanie, w mistycyzmie intuicja i kontemplacja$ akt

kontemplacji pozwala umysowi !ezpore#nio styka& si ze swym prze#miotem$ jest to wic#owia#czenie !ezpore#nie, inne ni w przypa#ku operuj%cej a!strakcjami #ialektyce$#owia#czenie wewntrzne !yo tu po#staw% #la wyo!raenia so!ie natury !ytu i natury

poznania uczucie, afekt, pokora, mio&, wspczucie i wito& pozwalaj% #osin%& praw#y, nie za

!ezstronny i !eznamitny umys


10/45

sinicie praw#y o#!ywa si w spos! in#ywi#ualny i oso!isty, poprzez wasn% #roka#eo czowieka #o "oa$ nie istniej% stae reuy, jak w przypa#ku scholastyki

poznanie na#przyro#zone pozwala na sin%& praw#y o!jawionej -wiara i kontemplacja#arami na#przyro#zonymi) czowiek w stanie kontemplacji wcho#zi pona# sameo sie!ie,

przekracza ranice umysu lu#zkieo$ scholastycy usiowali pozna& praw# wy%czniepoprzez wa#ze przyro#zone umysu

9( %ot6pienie na+ki

6pozycja w* "ernar#a wo!ec wie#zy zarwno wieckiej, jak i teoloicznej wynikaa z przekonaniao niszoci wie#zy czysto rozumowej oraz przewia#czenia, i wie#z wysz% mona z#o!y& tylko#ziki pomocy na#przyro#zonej*

=arzuty wo!ec naukiA czysto racjonalna autonomiczna cel sam w so!ie -'hanie!na ciekawo&()

7o#ne jest natomiast poszukiwanie wie#zy #la z!u#owania innych -czyn mioci) !%# tez!u#owania sameo sie!ie -czyn rozs%#ku)*

#$1:+gon ze w$ Wiktora

Juon !y szczelneo ro#zaju eru#yt%, ktry #okona syntezy i poo#zenia stanowisk


11/45

#o teo, !y to, co w rzeczywistoci jest zmieszane, o##zieli& i wyo#r!ni&$ w rzeczywistociistniej% tylko ciaa zoone, nauka za poszukuje ska#nikw prostych*

0amowie#za #owia#czenie wewntrzne jest pewniejsze o# zewntrzneo$ !yo to zo#ne zpostaw% mistyczn% i o#woywao si #o koncepcji


12/45


13/45

myli "oa, stanowi% wzorzec #o stworzenia rzeczy), co wzmocnio si jeoo##ziaywania$ zaka#a, eA +pojciom o#powia#aj% i#ee, ktre istniej% realnie, - i#eeistniej% poza rzeczami, .rzeczy s% zalene o# i#ei, i#ee niezalene o# rzeczy$ w #uchu


14/45

zmysy i wyo!ranie s% materiaem poznania pojcioweo, zacho#z%ceo w #ro#ze a!strakcji-rozum wy#o!ywa z postrzee poszczelne ska#niki i tworzy prze#stawienia olne)*

.$ #nne stanowiska filozoficzne

Gacjonalizm rozum moe o!ej& si !ez wiary, ale wiara nie moe o!ej& si !ez rozumu$

#oprowa#zi #o skrajnoci formu tyka intencja i przekonanie #ecy#uj% o wartoci #ziaania*

#nne rozwi5zania spor+

4onceptualizm oami s% pojcia -conceptus), rozumiane jako stany psychiczne, nie za rzeczyczy nazwy$ st%# uniwersalia s% !ytami psychicznymi, a nie fizycznymi !%# i#ealnymi*

Deoria 'stanu( i teoria 'wzl#u( teori stanu zaprezentowa Walter z 7ortagneA ka#yprze#miot jest zarwno je#nostk%, jak i atunkiem i ro#zajem -np* /laton jest zarazem czowiekiemi 7rekiem)$ je#nostka i o to tylko rne stany tych samych prze#miotw$ z!lion% teoriwzgldu prze#stawi 4delhard z .athA prze#miot je#nostkowy jest atunkiem lu! ro#zajem, wzalenoci o# teo, po# jakim wzl#em jest rozpatrywany$ je#nostki s% oem, jeeli s%ujmowane w olny spos! -olno& zaley o# punktu wi#zenia)*

2n#yferentyzm wszystko co istnieje jest je#nostkowe, ale ka#a je#nostka zawiera o!ok wasnocio#r!nych -di((erens) take wasnoci atunkowe, czyli nieo#r!ne -indi((erens) o# wasnociinnych je#nostek teo atunku$ te wasnoci sprawiaj%, e je#nostki je#neo atunku stanowi%

pewn% cao&, i ta cao& jest prze#miotem pojcia olneo*

Deoria 'z!ioru( 3 autorem jest ,oscelin z SoissonsA nie ma prze#miotw innych ni je#nostkowe,pona#to natura ka#ej z rzeczy jest je#nostkowa$ pewne prze#mioty maj% je#nak po#o!n% natur, az!ir tych prze#miotw jest prze#miotem pojcia olneo$ cecha olnoci nie przysuuje a#nejz rzeczy, a przysuuje ich z!iorowi*

4onformizm autorem jest Bil8ert de la %orreeA istniej% tylko su!stancje je#nostkowe, z ktrychka#a jest rna$ pomi#zy nimi s% su!stancje po#o!ne, maj%ce wspln% - con(ormes) form, ktrajest prze#miotem poj& olnych$ forma jest immanentna rzeczom i #aje si wyo#r!ni& w #ro#zea!strakcji$ #y jest traktowana jako samoistna, staje si fikcj% umysu*

%ods+mowanie"

0pr o uniwersalia, w ramach ktreo najwaniejsze stanowiska sformuowano w 22 wieku,zaowocowa poje#nawczym rozwi%zaniem sformuowanym przez

w istocie je#nak !y to spr o charakterze metafizycznym -naturalizm a i#ealizm) iepistemoloicznym -empiryzm a aprioryzm)*


15/45

#$Szkoa z Chartres

Gozkwit oro#ka w .hartres nast%pi na przeomie i 2 wieku po# kierownictwem F+l8erta*0zkoa ta roma#zia uczonych zainteresowanych naukami przyro#niczymi i matematycznymi, o

zaciciu !ar#ziej praktycznym ni teoretycznym* 8ajwaniejsze postaci tej szkoy w 2322 wiekutoA .ernard z Chartres, Bil8ert de la %orree, Wilhelm z Conches, 4delhard z .ath oraz ,an zSalis8+ry* ;ytworzy si tu specyficzny typ humanizmu, ktry nie kci si z przyro#oznawstwem-a wrcz z nim wspra), za to stanowi opozycj wo!ec olnych filozoficzno3teoloicznychspekulacji* 9ziki !a#aniom filoloicznym szkoa z .hartres przyczynia si #o przywrcenia wielu#zie staroytnych z rnych o!szarw* Drwaa utrata znaczenia szkoy rozpocza si w poowie22 wieku*

%latonizm

/latonizm !y w tym okresie #oktryn% #o!rze znan%, ale w formie przero!ionej i'schrystianizowanej( przez


16/45

nastawienie), m*in* w arystotelesowski #ualizm w%czano szcze!le pore#nie i !u#owanosystem emanacyjny$

+* 1ottekalemini o#r!na szkoa filozoficzna, o#rzucaj%ca inspiracje reckie$ tworzona przezorto#oksyjnych teolow, w zamyle miaa stanowi& filozofi zo#n% z zasa#ami 4oranu

* 1istycy sceptyczni o# 22 wieku za spraw%


17/45

praw#y$ rozum czynny stanowi na#in#ywi#ualn% zasa#$ nie jest ska#nikiem #uszy, istnieje poza

#uszami, jest je#en i ten sam #la wszystkich lu#zi$ jako na#lu#zkie r#o zapewniarozumowi !iernemu moliwo& poznania praw#y*

zmysy i wyo!raenia je#ynie przyotowuj% poznanie rozumowe$ moliwe jest je#nakrwnie poznanie o charakterze czysto mistycznym*

C$


18/45

atomw$ wszystkie atomy s% z natury je#noro#ne, rn% si je#ynie przypa#kowymi wasnociami-akcy#ensami)*

;szystkie wasnoci rzeczy s% przelotne, nie ma wiecie praw i ska#nikw staych$ jeli rzeczposia#a jak% wasno&, to t wasno& moe posia#a& ka#a inna rzecz ka#a rzecz moeposia#a& ka#% wasno&, moe te zmieni& j% na ka#% inn%$ nieoraniczone s% zmienno& wiata i

moliwoci$ pozorna stao& okrelonej wasnoci jest je#ynie staym wytwarzaniem jej na nowo*

Gzeczy s% poz!awione z#olnoci #ziaania, #y inaczej !yo!y to ich wasnoci% sta% nie s%same w so!ie przyczyn% teo co si #zieje$ t% przyczyn% jest ", poruszaj%cy atomami i na#aj%cyim wasnoci$ #otyczy to rwnie czowieka, ktry sam z sie!ie nic nie czyni, jest je#ynie !iernymnarz#ziem w rkach "oa$ nie ma staych zwi%zkw mi#zy rzeczami, w tym zwi%zkw

przyczynowo3skutkowych pozorna przyczynowo& wynika z teo, e " okrelone stany zwyklewywouje %cznie*

:ateria nie jest wieczna i nie oranicza wolnoci "oa w tworzeniu ka#a rzecz moe mieowoln% wasno&, na#an% jej przez #ziaanie "oa$ ka#a istota moa!y !y& inna ni jest*

.$ *tyka " jest niczym nieoraniczony w swojej wolnoci, take reuami m%#roci isprawie#liwoci$ " nie czyni czeo, !o jest m%#re i #o!re, ale m%#re i #o!re jest to zawsze to,co " czyni$ st%# nie istniej% o!iektywne reuy etyczne*

Katalizm czowiek nie ma a#nej moliwoci przeciwstawienia si woli "oa, #y to " #ziaa,a nie czowiek -al!o jakiekolwiek stworzenie)*

0( 7istycy sceptyczni

Dwrc% teo nurtu !y 4lgazelz "a#a#u -1EOR31111), zarazem wy!itny filozof i wr filozofii*

4$ -rytyka filozofii wynikaa z przyjcia postawy skrajnie sceptycznej wo!ec moliwocirozumu$ o ile


19/45

Filozofia ara8ska a filozofia chrzecijaIska"


20/45

##$ Hkres system;w redniowiecznych &'### w$(

Czynniki rozwoj+ filozofii w '### wiek+"

1) Powstanie uniwersytetw mo#elem wzorcowym #la innych oro#kw sta si zaoony napocz* 222 wieku uniwersytet w /aryu, ktry szy!ko sta si wnym oro#kiem stu#iwna# teoloi% i filozofi% teoloiczn%$ inny wany oro#ek w 6ksfor#zie wyspecjalizowa siw naukach humanistycznych, matematycznych i przyro#niczych$ swoist% rol o#erauniwersytet w 8eapolu, #zie !ez przeszk# mona !yo stu#iowa&


21/45

##$) 4rystotelizm i Eawerroizm

; okresie pomi#zy o#kryciem na nowo przez filozofw europejskich #oro!ku


22/45

/( 4werroici aciIscy

Siger z .ra8ant+ -1+CE31+RE) !y zwi%zany z uniwersytetem w /aryu, nastpnie zostapotpiony i spotykay o represje$ z racji konsekwentneo trwania przy swoich awerroistycznychkoncepcjach !y !ar#zo znan% postaci%, zaciekle z nim polemizowano i zwalczano, w czym

uczestniczyli zarwno teoloowie, jak i instytucje kocielne$ mia oromne zaufanie #o


23/45

Kilozofia jako !a#anie historii myli filozofia jest wyka#em teo, co #awniej twier#ziliwielcy myliciele$ #la 0iera z "ra!antu istotne !yo nie tyle !a#anie samej praw#y o #uszy,ale teo, co na ten temat uwaali inni filozofowie$ przeciwnie w* Domasz, #la ktreofilozofia to poszukiwanie praw#y, a nie lu#zkich wyo!rae o tym*

Kilozofia jako nauka niezalena o# wiatopol%#u ka#a nauka ma swoj% wasn% meto# i

wnioski pyn%ce z niej s% zalene o# meto#y$ nie moe teo mo#yfikowa& nawet wiara$nauki s% autonomiczne w tym sensie, e wnioski powinny !y& o#noszone wy%cznie #owyjciowych zaoe$ #lateo filozof nie zaprzecza praw#om, ktre nie mieszcz% si w

poczynionych zaoeniach, ale te s% z nimi niesprzeczne*

Hpozycja"

6# czasu otwarteo potpienia awerroizmu przez papiea


24/45

Teoria poznania

; tym o!szarze "onawentura %czy arystotelizm z auustynizmem -teoria a!strakcji i teoriailuminacji, racjonalizm i mistycyzm)* /oznanie prze#stawi jako procesA

5postrze#enia jako punkt wyjcia to, co w nich zawarte, umys ujmuje w spos!

a!strakcyjny, przecho#z%c o# zmysowych o!razw #o poj&, !y potem znale&najolniejsze praw#y -teoria a!strakcji)6

Pewno poznania umys o#rnia praw# o# faszu w spos! niezawo#ny #zikinaturalnej z#olnoci s%#zenia, ktra z kolei ma swoje r#o w znajomoci niezmiennych iwiecznych reu praw#y$ znaj%c praw#y olne i wieczne, umys rozs%#za o praw#achszczeowych$ praw#y szczeowe s% poznawane przez ich wieczne zasa#y o#wrotnieni w przypa#ku empiryzmu$ praw#y wieczne s% w "ou i tylko w "ou mona je ol%#a&,st%# poznanie praw# wiecznych jest wynikiem owiecenia przez "oa$ st%# cae poznanienastpuje przez "oa$ ezemplaryzm rzeczy poznawane s% nie wprost, ale poprzez ichwieczne, i#ealne wzory, istniej%ce w umyle "oa$ iluminizm poznanie wszelkich rzeczy,nawet przyro#zonych, moliwe jest #ziki na#przyro#zonemu wiatu -nieempiryczner#o poznania)$ w ten spos! "onawentura w swojej teorii po%czy empiryzm isupranaturalizm jako #wa !ieuny*

Poznanie oga moliwe tylko jako poznanie mistyczne w #ro#ze u#zielonej czowiekowiaski$ "onawentura %czy scholastyk z mistyk%, uwaaj%c poznanie mistyczne zaukoronowanie racjonalneo$ prze#stawia #ro, jak% musi przej& umys #o poznania "oaA

poznanie @eo stworzenia, poznanie o!razu "oa w #uszy lu#zkiej, poznanie "oa wprost wstanach mistycznych*

Msiuj%c po%czy&


25/45

7etafizyka

4$ Teoria wiata wywo#zia si z neoplatonizmu, zostaa uznana przez


26/45

Dowiadczenie przyrodnicze

9wa sposo!y poznania argumentacja i dowiadczenie$ arumentacja to meto#a spekulatywna,prowa#zi #o wnioskw, ale nie rozstrzya w%tpliwoci$ #owia#czenie za to pozwala #oj& #opraw#y i jest ku temu je#yn% #ro%, wie#za #owia#czalna #aje pewno&$ "acon ceni przy tymeksperyment, czyli celowym wywoywaniem zjawisk #la ich #owia#czalneo !a#ania*

8auka jako niekocz%cy si proces nauka opiera si na postpach w z#o!ywaniu wie#zy, ale tani#y nie osi%nie stopnia #oskonaoci, #y to jest nie#ostpne czowiekowi*

Dowiadczenie mistyczne

>mpiryzm "acona !y szczelneo ro#zaju, #y twier#zi on, i #owia#cza& mona takezjawisk pozazmysowych i na#przyro#zonych* ;ie#za o "ou z#o!ywana jest przez szczelneoro#zaju #owia#czenie, ktre ma charakter niea!strakcyjny, nie#yskursywny i !ezpore#ni ol%#anie "oa jest takim samym #owia#czeniem, jak ol%#anie przyro#y* .harakter

#owia#czenia wewntrzneo ma poznanie praw# o!jawionych, ale przekracza ono przyro#zonez#olnoci umysu i wymaa "oskieo owiecenia*

Rodzaje owiecenia &teoria poznania(" zewntrzne przyro#zone, znane i #ostpne wszystkim lu#ziom wewntrzne na#przyro#zone prao!jawienie o!ejmuje wszelk% praw#$ kie#y zostao u#zielone patriarchom i

prorokom y#owskim, pniej zau!ione i czciowo o#zyskane przez filozofw reckich$za#aniem filozofw jest o#krywanie tej o!jawionej praw#y, ktr% 'zaniewany( na

lu#zko& " 'wy#ziela sk%po i zmieszan% z faszem(*6statecznie "acon sta na stanowisku iluministycznym twier#z%c, e wszelkie praw#y s% znane#ziki o!jawieniu, przez co zatarta zostaa ranica pomi#zy praw#ami przyro#zonymi ana#przyro#zonymi* Gozum sam z sie!ie nie jest z#olny #o poznania praw#y, co wykluczaautonomiczno& filozofii* ; istocie jest to stanowisko sceptyczne wo!ec moliwoci wie#zyczystej*

##$1 3w$ Tomasz z 4kwin+

;yst%pienie w* Domasza -ok* 1++O31+PC) stanowi przeomowy moment #la chrzecijaskiejfilozofii* 9ot%# o# !lisko tysi%ca lat oparta !ya ona na platoskim i#ealizmie, teraz fun#amentemsta si arystotelesowski empiryzm* /omimo teo, i Domasz najwierniej na owe czasy o#czytamyl 0tairyty, to !y to istocie nowy system*

Recepcja 4rystotelesa" pojcie poznania jako procesu receptywneo$ na tym opar Domasz empiryczn% teori

poznania pojcie #owo#u$ posuyo to #o rozraniczenia wie#zy i wiary pojcie przyczynoweo wystpowania z#arze$ na tym oparty zosta pol%# o relacji mi#zy

"oiem a stworzeniem


27/45

pojcia aktu i potencji, formy i materii$ w oparciu o to z!u#owana zostaa teoria #uszy i cia,psycholoia i filozofia przyro#y

pojcie ro#ka, ktre znalazo zastosowanie w etyce

8ajwaniejsz% z oryinalnych koncepcji Domasza !ya koncepcja istoty i istnienia, na ktrej opartezostao rozrnienie "oa i stworzenia*

@u wczeniej


28/45

?wita, ;cielenie, rzech pierworo#ny)$ poj%& je mona tylko #ziki o!jawieniu$ cho& nie jestmoliwe #owo#zenie, to tajemnic wiary mona !roni& przy pomocy rozumu prze# niesusznymiatakami$ niektre praw#y przekraczaj% rozum, ale nie sprzeciwiaj% mu si*

Kilozofia a teoloia ujcie Domasza #ao po#staw #o cilejszeo roz#zielenia tych #zie#zinAteoloia oparta jest na o!jawieniu, filozofia za na przyro#zonych moliwociach rozumu$ przy tym

zakres zainteresowa tych #zie#zin moe si przecina&, mo% traktowa& o tych samych praw#ach$filozofia moe !y& 'sue!nic% teoloii( je#ynie w tym sensie, i przyotowuje #o wiary iumoliwia jej o!ron*

/( 2a+ka o 8ycie

S+8stancje i +niwersalia

Gzeczy je#nostkowe #la Domasza stanowi% punkt wyjcia wszelkieo poznania, #y umysowi

lu#zkiemu nie jest znany !ezpore#nio ani ", ani #usza, ani istota rzeczy materialnych, ani tepraw#y olne$ #awna scholastyka rozpoczynaa swoje !a#ania o# razu o# wiecznych i#ei !%#pojcia "oa*

Gzeczy je#nostkowe s% su!stancjami ergo9 s% samoistnymi !ytami$ pol%# ten wprosto#zwiercie#la stanowisko


29/45

materia po#stawa teo, co w su!stancjach in#ywi#ualnie rne$ r#o mnooci wsu!stancjach*

"yty cielesne zoone s% z formy i materii, !yty #uchowe tylko z formy -w!rewauustynizmowi)*

C$ 4kt i potencja po#stawa rozrnienia !ytu moliweo i !ytu rzeczywisteo$ forma to akt,materia to potencja$ " jest czystym aktem, stworzenie zawsze zawiera czynnik potencjalny, ktryurzeczywistnia si stopniowo*

0( 2a+ka o .og+

Dowody na istnienie .oga

8owy punkt wyjcia istnienie "oa nie jest praw#% oczywist%, niewymaaj%c% #owo#zenia$ niejest to te praw#a wro#zona, zaszczepiona w sercu ka#eo czowieka -w* @an z 9amaszku)$ teza okoniecznoci u#owo#nienia istnienia "oa !ya przeciwna caej tra#ycji scholastycznej, #zieistnienie "oa !yo punktem wyjcia$ Domasz uzna za niewystarczaj%ce #owo#y


30/45

'istot% metafizyczn%( "oa -wasnoci% zasa#nicz%, z ktrej wynikaj% inne wasnoci) jest@eo samoistno&$ istnieje sam przez si, wszystkie inne !yty s% !ytami zalenymi*

;asnoci ustalane w #ro#ze 'neacji(A nie ma przyczyny, jest niezmienny -nie istnieje nic, co!yo!y przyczyn% @eo zmiany), jest wieczny -!o powstanie i koniec !yy!y @eo zmian%), jestniematerialny, jest !ytem prostym -!o po#staw% wszelkiej zoonoci jest materia), @eo istota jest

i#entyczna z istnieniem -!yt prosty nie moe mie& ska#nikw), nie moe !y& #efiniowany -nie ma#la 8ieo ro#zaju)*

;asnoci ustalane w #ro#ze 'eminencji(A m*in* #oskonao&, m%#ro&, wszechmoc, inteliencja,wola*

1( 2a+ka o wiecie

Stworzenie wiata

:i#zy "oiem a wiatem zacho#zi taki stosunek, jak mi#zy 0twrc% a stworzeniem, pomi#zy!ytem nieskoczonym a !ytami skoczonymi, tym samym mi#zy !ytem samoistnym a !ytamipocho#nymi*

stworzenie wiata z niczego ac* creatio e8 nihilo$ materia nie jest o#wieczna, #ywwczas !ya!y niezalena o# "oa

stworzenie wprost przez oga nie uczestniczyy w tym a#ne instancje pore#nie$ wiatnie stworzony wprost przez "oa !y!y wynikiem sumowania si przyczyn, tym samym#zieem przypa#ku, przez co nie posia#a!y je#noci, ktra jest jeo wasnoci%

stworzenie aktem woli nie miao charakteru konieczneo$ " rozporz%#za wielomamoliwociami, a wy!ra je#n% z nich$ " #ziaa wic w spos! wolny, waciwy !ytomrozumnym

stworzenie wiata wed%ug idei o#ych "oskie i#ee stanowiy niejako 'proram( wiata, astworzenie !yo realizacj% teo 'proramu($

stworzenie w czasie w przeciwiestwie #o czterech ww* wasnoci, moliwych #owykazania poprzez rozum, stworzenie wiata w czasie moe !y& wy%cznie prze#miotemwiary$ nie mona ostatecznie #owie& zarwno teo, e wiat jest o#wieczny -


31/45

Jierarchia !ytw istniej% rnoro#ne stworzenia o rnym stopniu #oskonaoci -o# ywiow,poprzez roliny, zwierzta, a po czowieka)$ istniej% rwnie anioy, wysze !yty !#%ce czystymiinteliencjami$ stanowi% one pore#nie oniwo pomi#zy "oiem a stworzeniem, zapewniaj%ceci%o& struktury !ytu$ r#a teo konceptu !yy zarwno !i!lijne, jak i neoplatoskie, zaszczeln% zasu w jeo 'chrystianizacji( mia /seu#o39ionizy$ anioy maj% wasnoci pore#nieA

poznaj% nie zmysowo -jak czowiek), ani te z samej swej istoty -jak "), ale #ziki iluminacji-spos! przypisywany lu#ziom przez


32/45

zawart% w nim istotno&)$ rozum !ierny #okonuje waciweo aktu poznania -poznajezawart% w rzeczy istotno&)$ ostatecznie take i poznanie umysowe ma charakterreceptywny*

#nne zagadnienia z teorii poznania" poznanie wiata materialnego jest moliwe poprzez rozum, moliwa jest tu wie#za olna

i pewna$ przeciwstawia si to platoskiemu konceptowi osz%cemu, i praw#ziwe poznanie#otyczy je#ynie wiata i#ei$ poznanie rozumowe ma je#nak charakter olny, wicpoznajemy atunki, a nie je#nostki materialne*

porednie poznanie duszy wynika z o!iektywistycznej postawy DomaszaA czowiekowi#ane s% rzeczy zewntrzne, a nie przeycia wewntrzne$ poznanie #otyczy tylko teo, corzeczywiste, a nie co potencjalne, st%# !ezpore#nio poznajemy je#ynie czynnoci #uszy, alewa#ze #uszy i jej istot je#ynie w #ro#ze refleksji$ inaczej


33/45

realizm umiarkowany w opozycji zarwno #o realizmu skrajneo platonikw, jak inominalizmu

intelektualizm pierwszestwo rozumu w poznaniu i #ziaaniu$ przeciwstawnywoluntaryzmowi oraz emocjonalnemu usposo!ieniu mistykw*

##$9 D+ns Szkot

2stot% tzw* skotyzmu stao si z!lienie stanowisk


34/45

;ie#za a!strakcyjna o#erwana o# o!ecnoci rzeczy i ich in#ywi#ualnych cech, #aje poznaniepowszechne i istotne*

%rzewaga jednostki nad og;em

2n#ywi#ualizm metafizyczny opiera si na zaoeniu, e natura !ytu jest je#nostkowa, costanowia zerwanie ze staroytnym uniwersalizmem, we#u ktreo !yt -lu! cho&!y jeo istota)ma charakter olny$ #la 0zkota in#ywi#ualno& jest po#stawow% cech% !ytu, nie za wtrn%*

Korma atunkowa -'uidditas) i forma in#ywi#ualna -haecceitas) forma atunkowa nie jestje#yn%, #y w ka#ej rzeczy istnieje take forma in#ywi#ualna$ in#ywi#ualne cechy nie s% rzecz%materii, ale formy$ st%# forma toprincipium indi/iduationis*

Gealizm umiarkowany 0zkot nie #osze# jeszcze #o stanowiska nominalistyczneo, nie uznawaow za fikcje umysu$ oy s% w rzeczach, ale wszystko to, co zawarte jest w pojciu, znaj#uje

si take w rzeczy in#ywi#ualnej -krok #alej w stosunku #o Domasza)$ modus intelligendi to #la0zkota modus essendi$ we#u nieo, wielkoci eometryczne, punkty i linie istniej% realnie wrzeczach*

:noo& form Domasz uwaa j% za niemoliw%, #y we#u nieo je#na rzecz moe mie& tylkoje#n% istot$ w oparciu o to 0zkot #owo#zi po#wjnej formy #uszyA #uchowej i cielesnej$utosamienie tych form #uszy !yo waciwe staroytnoci, porzucili je filozofowie chrzecijascy,ale ponowna recepcja


35/45

#stota skotyzm+"

/omimo z!ienoci czci pol%#w Domasza i 0zkota, ich pol%# na wiat rni sifun#amentalnie* 0kotyzm zaka#a, eA

wiat jest zespo%em jednostek u Domasza osnow% wiata !yy praw#y olne wiat jest czciowo irracjonalny

wiat jest dzie%em wolnoci u DomaszaA koniecznoci;r# pol%#w szczeowych najwaniejsze znaczenie miayA

wy%czenie znacznych o!szarw teologii spod kompetencji rozumu, uznanie (orm indywidualnych, uznanie czynnikw intuicyjnych i woli w poznaniu, prymat woli, ar!itralno prawd !dcych dzie%em wolnoci oga*

DatarkiewiczA ; tomizmie scholastyka dosz%a do szczytu, w skotyzmie za zacz%a przygotowywanowo#ytn (ilozo(i** 8iezalenie o# teo, sam 0zkot poprzez swoje niezwykle liczne #ystynkcje

pojciowe wyznaczy #ro, ktr% posza tzw* pna scholastyka w kolejnych wiekach*


36/45

###$ Hkres koIcowy filozofii redniowiecznej

Tendencje w filozofii '#L wiek+"

-anon #zieo systemw filozoficznych 222 wieku stao si ju kanonem, #oro!ek szk!y rozwijany, wielkie oro#ki naukowe -/ary, 6ksfor#) wci% cieszyy si prestiem,kontynuuj%c swoje proramy$ pojawiy si je#nak nowe pr%#y i ten#encje, !#%ce skutkiemnie tyle wpyww zewntrznych, co raczej wewntrzneo rozwoju samej mylifilozoficznejA systematyzacja wie#zy osi%na apoeum, po czym o#ezwaa si refleksja

sceptyczna i krytyczna, !ia anti"#a 3 'stara filozofia(, uprawiana wnie przez szkoy tomistw i skotystw,

#%%ca #o zachowania i czciowej roz!u#owy wypracowanych ju systemw$ zajmowaasi zarwno o!ron% #oro!ku, jak i rozwijania o poprzez na#awanie coraz !ar#ziejwysu!limowanej formy i mnoenie #ystynkcji$ coraz #alej i#%ca formalistyka loiczna staasi pniej wnym o!iektem atakw przeprowa#zanych przez krytykw scholastyki,

!ia $oderna 3 'nowa filozofia(, charakteryzuj%ca si krytyczn% postaw% wo!ecwypracowanych systemw$ #%ono ju nie #o !u#owania teorii -jak w scholastyce), a #ospraw#zania ich po#staw$ #otychczas #ominuj%ce ten#encje w postaci #omatyzmu,racjonalizmu i realizmu pojcioweo skonfrontowane zostay ze sceptycyzmem,antyracjonalizmem i antyrealizmem$ nurt ten nazywany jest krytycyzmem

re#niowiecznym, nominalizmem !%# okhamizmem* Schyek scholastyki nie oznaczao to zupeneo jej zaniku, !o funkcjonowaa, a nawet

wykazywaa z#olno& #o powrotu jeszcze przez kilka stuleci, lecz wyczerpanie sipotencjau$ scholastyka zostaa po##ana krytyce w tym okresie meto#ami, ktre samawypracowaaA nowa filozofia krytyczna zachowaa jeszcze wewntrzne formy starejscholastyki, nowe !yy je#nak zamierzenia i charakter$ je#noczenie z teo noweo nurtuwywo#zi si szere !a#aczy zasuonych w #zie#zinie nauk szczeowych*


37/45

###$) Hckham i krytycyzm redniowieczny

Mr;da krytycyzm+"

0por# trzech 'filarw( krytycyzmuA nominalizmu, empiryzmu i sceptycyzmu tylko ten ostatni niemia swoich prze#stawicieli we wczeniejszych okresach re#niowiecza, cho& pewne i#ee zawierayzal%ki i teo*

(ilozo(ia ara!sko konceptualizm loiczny -w kwestii uniwersaliw)$ #wa ostatnie

pol%#y stanowiy o o#r!noci szkoy paryskiej, ktra wkrtce zostaa zatarta poprzezwpywy szkoy oksfor#zkiej$

2ks(ord najwy!itniejsz% postaci% nie tylko szkoy oksfor#zkiej, ale i caeo krytycyzmure#niowieczneo sta si Wilhelm Hckham, ktry #o swoich pol%#w #osze#niezalenie o# nieco starszych o# nieo mo#ernistw francuskich, korzystaj%c raczej z#oro!ku oksfor#zkiej teoloii i nauk przyro#niczych*


38/45

Wilhelm Hckham &ok$ )0>>A)09>(

0pos! uprawiania filozofii przez 6ckhama ustawiony !y w opozycji #o po#stawowych zaoescholastyki i cechowa oA

!rak ujcia systematycznego #y scholastyka #%ya #o !u#owy systemu, zawieraj%ceo w

so!ie cao& wie#zy$ 6ckham nie konstruowa systemu, zajmowa si krytyk% wie#zy$ antydogmatyzm w przeciwiestwie #o scholastyki, opieraj%cej si na niezawo#nych

po#stawach wie#zy -#omatach)$ 6ckham twier#zi, e oromna cz& #otychczasowejwie#zy poz!awiona jest tyche niezawo#nych po#staw$

antyracjonalizm scholastyka przyjmowaa, e wie#z z#o!ywa rozum$ we#u 6ckhamawie#za jest z#o!ywana poprzez !ezpore#ni% intuicj, a nie #yskursywny rozum$

antyrealizm #la scholastykw pojciom olnym rozumu o#powia#a realny !yt$ #la6ckhama olne pojcia rozumu to je#ynie wytwory myli i mowy, ktrym nie o#powia#arealny !yt*

Gewizja #otychczasowych zaoe #oprowa#zia #o prze#stawienia noweo ujcia filozofiiA wysunicie na pierwszy planzada: epistemologicznych sceptycyzmi(ideizmzajy miejsce zakwestionowaneo w swoich kompetencjach rozumu intuicjonizmwypar racjonalizm nominalizmipsychologiczny konceptualizmzast%piy realizm

/o#stawy epistemoloii 6ckhamaA indywidualizm wszelki !yt jest je#nostkowy i konkretny, inneo nie ma$ woluntaryzm wasnoci !ytu zalene s% o# wszechmocnej woli "oa*

'>konomia mylenia( 3 swoista reua meto#oloiczna 6ckhama, szukaj%ceo zawsze moliwie

najprostszych rozwi%za zaa#nie filozoficznych$ nie naley mnoy& !ytw i postulowa& ichistnienia tam, #zie wyjanienie zjawisk #o teo nie zmusza*

)( Sceptycyzm

6ckham zakwestionowa racjonaln% wie#z o "ou i wiecie, jak% z!u#owaa scholastyka* /ostawasceptyczna miaa w jeo przypa#ku po#wjne r#oA

krytycyzm w wietle #oka#niejszej analizy wymaa stawianych wie#zy, tra#ycyjnanauka o "ou, #uszy i #o!ru nie moe !y& uznana za wie#z$ #owo#y i rozumowania s% wistocie pozorne, #y rwnie #o!rze mona #owie& tez przeciwnych,

religia przekonanie o nieoraniczonej mocy i wolnoci "oej$ " m!y sprawi&, ewszystko !yo!y inne ni jest, st%# nasze przekonanie o koniecznym charakterze czeo jesttylko zu#zeniem*

!akwestionowanie teologii racjonalnej

/oszczelne tezy teoloiczne !yy kwestionowane prze# 6ckhamem, a istota krytyki zasa#zao siw tym, i tez tych nie mona #owie& rozumowo* 6ckham za zakwestionowa po#stawowe

zaoenia #otychczasowej teoloii, na ktrych opieray si rozumowaniaA odrzucenie zasady przyczynowoci cho#zi o przyczynowo& w rozumieniu

arystotelesowskim$ w ten spos! po#waona zostaa warto& jakichkolwiek #owo#w


39/45

teoloicznych, przez co nie mona #owie& ani istnienia "oa, ani @eo wasnoci, moliwejest pomylenie istnienia rwnoleych wiatw, maj%cych o#r!neo stwrc, etc*$ niemoliwy jest #ow# a priori, -istnienie mona stwier#zi& tylko przez !ezpore#ni% intuicj,a nie przez samo rozumowanie), jak rwnie #ow# a posteriori -#y ta meto#a#owo#zenia ju zaka#a zasa# przyczynowoci, a take skoczono& acucha przyczyn)$w ten spos! zakwestionowana zostaa teoloia racjonalna

teologia przedmiotem wiary 6ckham nie twier#zi ni#y, i praw#y wiary s% faszywe, !onie #a si ich u#owo#ni& w #ro#ze rozumowej$ przeciwnie, nie w%tpi w praw#ziwo& tezteoloicznych, ale r#o ich praw#ziwoci ley w o!jawieniu, a nie w rozumie czowieka$

je#nake #oprowa#zi w ten spos! zupeneo roz#ziau mi#zy wiar% a wie#z%, otwieraj%cje#noczenie #ro fi#eizmowi*

!akwestionowanie psychologii racjonalnej

;e#u 6ckhama, a#na z tez psycholoii racjonalnej nie #aje si u#owo#ni& -niematerialno& iniezniszczalno& #uszy myl%cej, #usza jest form% ciaa, czowiek w ole #usz posia#a)* ; ten

spos! roz!ita zostaa psycholoia wywo#z%ca si z tra#ycji arystotelesowskiej* 6 #uszy wiemytyle, ile #owia#ujemy si poprzez wiar, !owiem tych praw# nie mona wykaza& w #ro#zerozumowania*

*tyka

; sferze etyki rwnie nie jest moliwe racjonalne #owo#zenie* Ua#ne o!iektywne prawa nieoraniczaj% "oskiej wszechmocy, st%# wola "oa jest je#yn% racj% #o!ra moralneo* 7#y!y "inne rzeczy uzna za #o!re, wwczas to one !yy!y #o!re*

!akwestionowanie poznania int+icyjnego

Do naj#alej i#%ca w swych konsekwencjach teza sceptyczna 6ckhama, #y w ten spos! po#wayto, co sam prze#stawia jako najmocniejsz% po#staw wie#zy* 4rytyka ta wykraczaa ju pozasceptycyzm wo!ec wie#zy racjonalnej, a opieraa si na arumentacji reliijnejA wszechmocny "moe wywoa& intuicj prze#miotu take wte#y, #y teo prze#miotu nie ma*

/( %sychologizm

Hdrz+cenie realizm+ poj6ciowego

6ckham o#rzuci realistyczn% postaw w kwestii uniwersaliw, na ktrej opieraa si scholastyka*0tanowisko to miao #wie przyczynyA przyjcie realneo istnienia powszechnikw z#erza si zszereiem tru#noci teoretycznych, a pona#to jest w ole niepotrze!ne*

pro!lemy teoretyczne #otycz% zarwno realizmu skrajneo, jak i umiarkowaneo$niezalenie o# teo, czy uniwersalia pojmujemy jako istniej%ce w rzeczach, czy te pozarzeczami, to ostatecznie mona je zrozumie& tylko jako rzeczy je#nostkowe, a takimi nie s%z #efinicji$ nie #o o!rony jest te twier#zenie, i oy istniej% w rzeczach, jeeli rozum je z

tych rzeczy wyo#r!ni w #ro#ze a!strakcji, #y rozum moe tworzy& pojcia, ale nie moetworzy& niczeo realneo$ jeeli wic uniwersalia istniej% w zalenoci o# umysu toznaczy, e nie istniej% realnie$


40/45

z!yteczno wie#za lu#zka nie musi posuiwa& si uniwersaliami$ zo#nie z naczeln%zasa#% 6ckhama, naley unika& wyjanie zoonych, jeeli wystarczaj%ce s% wyjanienia

proste$ realnie istnie& moe tylko to, co je#nostkowe i konkretne$ nie oznacza to je#nak, eolne s% tylko wyrazy, #y musi istnie& jaka po#stawa #o tworzenia olnych wyrazw*

.yt s+8iektywny i 8yt o8iektywny

6ckham o#rnia si o# nominalistw wczesneo re#niowiecza* Damci !yli !owiemkonceptualistami twier#z%c, i nie ma !ytw olnych, ale o!ok wyrazw olnych istniej% take

pojcia olne* 8atur poj& postrzeali !%# jako !yty o!iektywne, !%# su!iektywne* /rze#miotymyli, nawet jeeli nie maj% realneo !ytu poza myl%, mo% mie& !yt #wojaki* 4westia ta

po#zielia 2I3wiecznych mo#ernistw na #wa o!ozy*

"yt po#miotowy -su!iektywny) prze#mioty ujmowane s% aktami umysu$ akty te istniej% wumyle, ktry jest ich po#oem -po#miotem)$ st%# maj% one !yt psychiczny -u scholastykwA

po#miotowy)

"yt prze#miotowy -o!iektywny) myl jest zawsze myl% o czym, prze#stawia jaki prze#miot$prze#miot ten nie musi !y& nawet realny, moe !y& fikcj% -np* chimera nie ma realneo !ytu, anifizyczneo, ani psychiczneo$ psychiczna jest czynno& umysu wyo!raaj%ceo chimer, ale niesama chimera)$ !yt prze#miotowy -o!iektywny) !y rwnie nazywany intencjonalnym -#y !ytten polea tylko na tym, e na nieo skierowany jest umys$ intentio kierunek)$ jako e prze#miotmyli moe, ale nie musi mie& !yt realny, o#rniano w owym czasie !yt 'realny( o#'prze#miotoweo(*

5zko%a paryska pojcia olne maj% !yt tylko o!iektywny, intencjonalny, a nie realny w umyle$tzw* konceptualizm loiczny$5zko%a oks(ordzka za 6ckhamemA pojcia olne istniej% tylko w umysach, maj% !ytsu!iektywny$ tzw* konceptualizm psycholoiczny$ #la 6ckhama '!yt intencjonalny( w ole nie

!y !ytem, a fikcj%$ !yt #la nieo mia natur al!o fizyczn%, al!o psychiczn%, a#nej innej nie ma*

Teoria +niwersali;w

Deoria uniwersaliw 6ckhama ska#aa si z czterech #ziawA teoria poj #otyczya uniwersaliw psychicznych teoria nazw #otyczya uniwersaliw jzykowych

teoria znakw i znacze: teoria oznaczania #otyczya zastpowania prze#miotw przez znaki

Mniwersalia naturalne -naturalia) pojcia olne, znaj#uj%ce si w umyle$2nne uniwersalia w tym zawieray si wyrazy mowy, ktre wyraaj% pojcia$ s% to uniwersaliawia#omie wytworzone przez lu#zi$ #o nich nale% 'ro#zaje( i 'atunki($ nie s% stanami umysu, awytworami mowy$ posia#aj%c znaczenie, oznaczaj% i 'zastpuj%( prze#mioty*

6lna koncepcja uniwersaliw #la 6ckhama nie !yy one tylko fikcj% umysu, a fizycznym ijzykowym o#!iciem !ytu je#nostkoweo$ nie ma !owiem inneo !ytu ni je#nostkowy$!ezprze#miotowe s% wszelkie konstrukcje realistycznej loiki, jak 'istota(, 'natura(, 'realny

atunek($ skutkiem takieo ujcia !ya znacznie uproszczona wizja wiata*


41/45

ogika

Boika 'terministyczna( 3 za swj prze#miot miaa 'termin(, czyli znak$ zajmowaa si znakiemjzykowym i jeo znaczeniem$ #ominowaa w 2I wieku, !#%c je#nym z przejaww pr!ywy%czenia z loiki zaa#nie metafizycznych$ uprawia j% rwnie sam 6ckham*

=astpowanie rzeczy -suppositio personalis) termin zastpuje konkretn% rzecz$=astpowanie ow -suppositio simple8) termin zastpuje powszechnik$ zastpowanie takie!yo prze#miotem sporu mi#zy realistami a antyrealistami$ 6ckham wyklucza tak% moliwo&*

0( #nt+icjonizm

/oznanie intuicyjne jest poznaniem !ezpore#nim, poprzez nie ujmowany jest prze#miot o!ecny$myl a!strakcyjna nie moe #oka#nie pozna& !ytu, ktry jest je#nostkowy i konkretny$ je#ynie

poznanie !ezpore#nie pozwala stwier#zi&, czy #any prze#miot istnieje realnie$ przez 6ckhama i

innych nazywane !yo take poznaniem 'eksperymentalnym(*

2ntuicja we#u 6ckhama ujmowaa rzeczywisto&!ezpore#nio, ale nie niezawo#nie$ moe !y&wytworzona w #ro#ze przyro#zonej -#ziaanie samej rzeczy) oraz na#przyro#zonej -!ezpore#niainerencja "oa)$ wszechmocny " moe wywoywa& w lu#zkim umyle intuicj rzeczynieistniej%cej$ u 6ckhama wz!u#zao to nieufno& wo!ec !ezpore#nieo poznania i wp#zaa wsceptycyzm*

2ntuicja wewntrzna o!ejmowaa rzeczy czysto umysowe -myli, uczucia, akty woli), ktre

poznawane s% pewniej i w wikszym stopniu niezawo#nie*

;ie#za intuicja jest jej po#staw%, ale to nie ona na#aje jej posta& ostateczn%$ za intuicj% nastpujeopracowanie a!strakcyjne$ z samej intuicji nie powstaje ni#y wie#za pewna i konieczna, !ointuicja jest zalena o# przypa#kowych #owia#cze*

1( -osmologia i fizyka

-rytyka tez kosmologicznych 4rystotelesa

sko%czono wiata we#u 0tairyty wiat jest skoczony, !o realna nieskoczono& nieistnieje nawet w potencjale$ 6ckham twier#zi, i " jest z#olny stworzy& wiat

5zko%a paryska prze#miotem intuicji nie jest !yt realny, a zjawisko$ fenomenalizm %czy si tu zkonceptualizmem loicznymA zjawiska poznawane przez umys s% rwnie nierealne, jak

prze#mioty intencjonalne, poznawane przez pojcia olne$ je#ne i #ruie staj% #zie pomi#zyumysem a realnym wiatem$ ani przez intuicj, ani przez myl a!strakcyjn% umys nie poznaje

!ezpore#nio realneo !ytu*

2ckham i szko%a oks(ordzka zerwanie z fenomenalizmemA zjawiska, jako rne o# rzeczy, tofikcja filozofw$ rzeczywicie istniej% tylko umys i realne rzeczy$ stosunek umysu #o rzeczy jest

!ezpore#ni$ fikcjami s% wszelkie oniwa pore#nicz%ce mi#zy umysem a rzecz%A zjawiska,o!razy psychiczne, prze#mioty intencjonalne$


42/45


43/45

jest nam tylko z #owia#czenia, a to jest zawo#ne$ stanowisko z!lione #o mo#szeo o kilkawiekw 9aTi#a JumeVa), jak rwnie po#way pojcie su!stancji -ich istnienie nie jest oczywisteA

postrzeaj%c wasnoci s%#zimy, e istniej% su!stancje, ktre te wasnoci posia#aj%, ale zasa#asprzecznoci nie stoi na przeszko#zie, !y !yo inaczej)$ w ten spos!


44/45

niezawodne** 9o #oro!ku 2I wieku siali nowoytni empiryci, a #o minimalistyczne zaoeniapowtrzyli w 2 wieku pozytywici*

###$/ *ckhart i mistycyzm '#L wiek+

:istycyzm powrci w 2I wieku w #wch wnych postaciachA ascetyczna szukaa tylko z!lienia #o "oa$ pojmowaa "oa i #usz zo#nie z

#omatami wiary$ !ya to mistyka prawowierna, wystpowaa wnie w krajachromaskich$ czoowym prze#stawicielem !y ,an Berson -1S31C+F), ktry oprczzainteresowania zaa#nieniami mistycznymi -#zie nie !y z!yt oryinalny) usiowa te

po%czy& scholastyk z okhamizmem* spekulatywna poprzez z!lienie #uszy #o "oa i poprzez spekulacj pojciow% usiowano

samo#zielnie pozna& "oa i #usz$ prowa#zia nieraz #o panteistycznej herezji, popularna wkrajach ermaskich$ najwaniejsz% postaci% !y tu ,an *ckhart -ok* 1+SE31+P),nazywany ':istrzem(*

7istrz *ckhart

@eo tezy #oprowa#ziy #o potpienia przez wa#ze kocielne i zostay uznane za !#ne* ;ywo#zisi z tej samej linii rozwojowej, co /seu#o39ionizy i >riuena, ktrych zreszt% zna* 8alea #ozakonu #ominikanw*

Spek+lacje o .og+ i d+szy

5%czno& "oa i #uszy !ya zaoeniem mistyki, a spekulacja maj%ca przyotowa& po#oe #lakontemplacji moa #otyczy& tylko ich*

'"stwo( pojmowa >ckhart a!strakcyjnie, na wzr neoplatoskiej praje#ni, nie na#aj%c mu cechoso!owoci$ oso!y !oskie Drjcy ?witej !yy #la nieo emanacj% "stwa, a tylko to !ezoso!owe

!stwo !yo istot% "oa, ktr% nazywa '#nem( -'po#staw%(, 'r#em()*

>manatyzm wszystkie istoty wyoniy si z "stwa, ktre musi tworzy&, 'upowszechnia& si(, !oto wynika z jeo istoty$ proces powstawania wiata z "oa jest procesem koniecznym, nie

wystpuje w nim akt woli$ takie stanowisko to waciwie czysty neoplatonizm*

2mmaterializm w ten spos! >ckhart pr!owa o!ej& panteizm, ktry jest nieuchronn%konsekwencj% przyjtych tez$ !owiem wszelki !yt wywo#z%cy si o# "oa jest !oskiej natury$

je#nake samo stworzenie nie jest !oskiej natury, #y stworzenie nie jest realne$ #lateo wszelkiwiat jest !oski, ale " jest poza stworzeniem$ wiat materialny -czasowo3przestrzenny, znanyczowiekowi) jest 'czyst% nicoci%(*

9usza jest realna, !o jej '#no( jest !oskiej natury$ niektre jej wa#ze nale% #o wiataprzyro#zoneo, ale '#no( jest !oskie, nie stworzone$ jeli wic '#no( #uszy jest i#entyczne z"oiem, to #usza moe ol%#a& "oa*


45/45

-ontemplacja .oga przez d+sz6

4ontemplacja na #nie #uszy jest sam " i tam #usza moe ol%#a& 7o !ezpore#nio$ w tenspos! moliwa jest kontemplacja mistyczna*

;arunki kontemplacjiA

#usza musi o#wrci& si o# rzeczy i skupi& w so!ie #usza musi o#wrci& si nawet o# swojej przyro#zonej natury i skupi& si w swoim '#nie( #usza w swoim '#nie( musi !ezwolnie po##a& si #ziaaniu "oa

;ynikiem kontemplacji jest to, e #usza upo#a!nia si #o "oa* 8ie jest wwczas potrze!ne a#neprawo moralne, ycie czowieka samo zmierza ku #o!ru* /oznanie i cnota staj% si w ten spos!zalene o# wewntrzneo skupienia, a wie#za o wiecie zewntrznym i #o!ra zewntrzne i nawetczyny zewntrzne nie maj% znaczenia*

>ckhart #oprowa#zi #o fuzji znanych ju wczeniej pol%#w, na#aj%c im nowy, peny wyraz*/o%czy panteistyczne utosamienie "oa i #uszy, i#ealistyczne rozumienie wiata materialneo,mistyczne pojmowanie poznania i celu czowieka*

Władysław Tatarkiewicz, Historia filozofii, średniowiecze, skrypt

Documents