Page 1
winaTqma
eposi, rogorc Janri, mravali folkloruli formis momcvelia – es
SeiZleba iyos zRapari, miTologiuri gadmocema (andrezi), Tqmuleba, legenda, nebismieri narativi anu yvelaferi, rac naambobia, yoveli ambavi,
rac mbobas eqvemdebareba, magram struqturuli, kompoziciurad myarad
Sekruli, Tavisi dasawyisiTa da gardauvali dasasruliT. cxadia, moculobas ara aqvs gadamwyveti mniSvneloba (laparakoben zRaprebze
cxovelTa Sesaxeb, rogorc `cxovelTa eposze~). arc imas, prozaulad aris moTxrobili, Tu leqsad anu `margalitad wyobilad~.
eposs farTo azriT mivakuTvnebT yvela TxrobiT Janrs, romelic ar
aris arc drama, arc lirika. klasikuri ganmartebiT, eposi upirispirdeba dramas da lirikas, Tumca ipoveba eposi, romelic Tavis TavSi aerTianebs
sityvierebis am saxeobebs.
arsebobs sagmiro-istoriuli eposi, romelsac raime istoriuli ambavi udevs safuZvlad. aseTebia elinTa eposi `iliada~, germanuli modgmis
xalxTa da irlandielTa sagebi, anglosaqsTa `beovulfi~, rusuli
bilinebi, espanuri poema `Cems sidze~, berZenTa `digenis akritasi~, somexTa `daviT sasuneli~ da mravali sxva.
aris eposebi, romlebic mowyvetilni arian istoriul drosa da
sivrces da mogviTxroben `zRaprul~, saarako WabukTa sagmiro saqmeT. es sagmiro-saTavgadasavlo anu safalavno eposebia. aseTebia sparsuli
dasTanebi (romlebmac CvenSi `yaramanianisa~ da sxvaTa saxiT hpova
gamoZaxili, wignuri `amirandarejanianic~ maT ricxvs ekuTvnis), Turquli modgmis xalxTa poemebi, narTebis eposi, romelic CrdiloeT kavkasiis
bevri xalxis zepirsityvierebis mniSvnelovan wils Seadgens.
arsebobs eposebi , romelTa mTavari personaJebi RmerTebi, naxevarRmerTebi an zebunebriv SesaZleblobaTa mqone adamianebia. es
miTologiuri eposebia da isini mogviTxroben samyaros, mcenareTa da cxovelTa Seqmnis, bunebis movlenaTa, adamianis, adamianuri sazogadoebis,
kacobriuli civilizaciis, sagnebis, sayofacxovrebo kulturis
warmoSobis ambavs. amitomac maT mTavar personaJebs ewodebaT demiurgebi – `naxevarSemoqmedni~ (Tu isini RmerTebia) da `kulturuli gmirebi~ (Tu
isini adamianebia). am Janris eposebs vadasturebT Suamdinarul (Sumerul-
aqadur), egviptur, indur, Zveliranul, ugaritul, xeTur mwerlobaSi. islandielebma werilobiT Semoinaxes germanuli modgmis xalxTa
miTologiuri eposi `ufrosi edas~ saxiT, finelebma `kalevalas~ runebi...
arsebobs samijnuro (romanuli) eposi, romlis klasikuri nimuSia Suasaukuneebis kelturi warmoSobis Tqmuleba tristanisa da izoldas
tragikuli siyvarulis Sesaxeb. amave Janrs unda ekuTvnodes saqorwino
urTierTobaze agebuli eposebi, rogoric aris germanelTa `kudruni~. romanuli motivi erTi Zlieri nakadia da xSirad TviTkmar Rirebulebas
iZens sagmiro-saistorio eposSi.
ra adgili uWiravs eposs qarTul folklorSi da romeli saxeobebiT aris igi warmodgenili?
Page 2
mravalferovan da mdidari tradiciis mqone qarTul xalxur
sityvierebaSi epikuri Semoqmedebis wvlili, SeiZleba iTqvas, metad mwiria.
qarTul folklorSi ver vadasturebT istoriuli xasiaTis eposs, sadac ganzogadebulad iqneboda gadmocemuli xalxis istoria, rogorc es,
Cveulebriv, am Janris eposebSia; rogorc es aris `nibelungebis
simReraSi~ an Turqul `dede qorquTis wignSi~. ar Cans istoriuli an fsevdoistoriuli gmiri, romlis garSemo realuri istoriis Taviseburad
gardaqmnil sagmiro ambavTa ciklizacia momxdariyos, Tumca saqarTvelos istoria arcTu Raribia heroikuli epoqebiT, brZolebiT da, Sesabamisad,
istoriuli gmirebiT.
Cven ver vifiqrebT, rom xalxis epikuri cnobiereba gulgrili darCeniliyos im epoqaluri sasikeTo Tu sabediswero Zvrebis mimarT,
romlebic araerTgzis ganucdia qveyanas; ver vifiqrebT, rom
zepirsityvier matianes ar aesaxos espaneTis rekonkistis analogiuri uaRresad daZabuli xana, aSot kurapalatisa da mis TanamdgomTa gmiruli
epopea, rac qarTuli miwebis kvlav SemokrebiT dasrulda, magram espanuri
`Cemi sidis~ msgavsi xalxuri poema, sadac ukvdavyofili iqneboda TaobaTa xsovnaSi `Cemi aSoti~, ar dasturdeba; an masze adreuli xana
gorgaslisa, romlis miTosuri xati werilobiT matianeSi aris
moxvedrili, xalxuri eposis saxiT ki ar Cans; an, Tundac, ufro adreuli epoqa farnavazisa, romlis arqetipuli drois, rogorc `Zlieri Jamis~,
mefobis da sxva sulier RirebulebaTa, mraval siaxleTa dasabamieri
Jamis kvali werilobiTma istoriam Semoinaxa, xalxis xsovnas ki ver SemorCa. ra mizeziT? mizezi martivia: vrcelia `koleqtiuri~ mexsiereba,
magram is usazRvro da dauSreteli ar aris. mas ar SeuZlia
sinqronulad moicvas mTeli zepirsityvieri fondi misi `dasabamidan~, erTdroulad Seinaxos sxvadasxva istoriul epoqaTa zepirsityvieri
Semoqmedebis nayofebi. Taobebis monacvleobasTan erTad icvleba, periodul ganaxlebas ganicdis zepirsityvieri teqstebi; Zveli gadadis,
mis nacvlad axali mkvidrdeba. `xalxs is moswons, rac axalia~, amboben
`odiseaSi~ Zveli miTebis momRerlis demodokes msmenelni. da is Zveli, romelic ukan ixevs, gadis xalxis mexsierebis sawieridan, Tu aso-niSnebiT
ar iqna Cawerili, samudamo daviwyebisTvis aris ganwiruli. arc erTi
zemoxsenebuli xalxuri eposis xsenebac ki ar iqneboda, rom maT Caweraze ar ezrunaT. Seqmnidan orasi wlis Semdeg Cawerili iqna `simRera Cems
sidze~ (Semonaxulia erTaderTi 1307 wlis xelnaweriT); CaweriT
gadaurCa drois dinebisgan gariyvas `kalevala~, irlandiuri Tu islandiuri sagebi, epikuri ciklebi digenis akritasze; damwerlobam
gadaarCina rusuli bilinebi, romlebic maTi pirvelCaweridan asi wlis
Semdeg xalxis xsovnaSi ukve waSlili iyo. dasanania, rom saqarTveloSi, uZvelesi damwerlobis qveyanaSi, XIX
saukunis meore naxevramde ar ucdiaT xalxuri eposebis Cawera. Cvens
werilobiT ZeglebSi maTi arsebobis mxolod fragmentuli kvali SeiZleba davadasturoT. im xanamde, roca maTi Caweris interesi gaCnda,
qarTuli xalxuri eposi arasrulyofili, fragmentuli, SeiZleba iTqvas,
dakninebuli saxiT iyo moRweuli. ra saxe hqonda mas klasikur, epikuri
Page 3
Semoqmedebis apogeaSi, CvenTvis samudamod ucnobi rCeba. magram, rogorc
odisevsi ambobs sakuTar Tavze, ̀ am galewili bzidanac Cans, ra TavTavic
viyavio~, igive SegviZlia vTqvaT am epikur teqstebze, romelTa analizs vTavazobT mkiTxvels winamdebare wignSi.
es sami eposi gansxvavdeba erTmaneTisgan. TiToeuli maTgani
warmoadgens epikuri Semoqmedebis gansakuTrebul saxeobas. isini ganekuTvnebian qarTveli xalxis kulturuli cxovrebis, qveynis istoriis
sxvadasxva periods, Seiqmnen gansxvavebul kulturul fenebSi. problematuria `amiranianis~ Seqmna-Camoyalibebis xana, magram Cven
SegviZlia zustad ganvsazRvroT `arsenas leqsis~ Seqmna-gavrcelebis
periodi. amirani miTologiur samyaroSi moqmedi personaJia, romlis asparezi sakacobrioa. arsena ki realuri pirovnebaa, masze SeTxzuli
`Sairsityvebis~ Tanamedrove. magram rac unda sxvaobdes maTi `sknelebi~,
maT Soris arsebiTi msgavsebaa, ris Cvenebasac cdilobs avtori. SeiZleba iTqvas, rom amirani xalxuri eposis ania (alfa) anu dasabami, rogorc
paradigma da arqetipi, arsena ki _ hoe (omega), misi ukanaskneli variacia.
asec SegveZlo gveTqva: `amiraniani~ da `arsenas leqsi~ erT epikur, magram sxvadasxva siRrmis dinebas ekuTvnian; `mas Jams~, magram ar viciT, rodis
gaWril saerTo kalapotSi miedinebian. msgavseba siRrmiseulia,
gansxvaveba _ epoqaluri. ver vpovebT sxva xalxur eposs, sadac ise mkveTrad iyos gacxadebuli adamianis amaRlebisa da dacemis
egzistencialuri drama, rogorc es `amiraniansa~ da `arsenas leqsSia~.
da mesame Cveni ganxilvis sagania romantikuli eposi _ poema `eTeriani~, romelic adamianis bunebis sxva siRrmeebs swvdeba. aq
namdvilad `sxvaa adamiani~, ara epoqalurad sxva, aramed adamianis sxva
tipi, _ aseT sxvas vxvdebiT imave epoqis `vefxistyaosanSi~. aq siyvaruli Tavis Tavs ubrundeba, igi poulobs Tavis stiqias, rogorc cecxli eZebs
Tavis Tavs da poulobs im materiis simxurvaleSi, romelsac is ekideba. siyvaruli aq gamocdac aris da gansacdelic, is esqatologiuria
(amTavrebs uxano wuTisofels), samaradisod grZeldeba.
zurab kiknaZesof. almati
22 oqtomberi, 2001 weli.
`amiraniani~
amiranis ambavs mTels saqarTveloSi icnoben, SeiZleba iTqvas,
`nikofsiidan darubandamde~. igi dadasturebulia saqarTvelos TiTqmis
yvela istoriul mxareSi (qarTli, kaxeTi, fSav-xevsureTi, mesxeTi, javaxeTi, imereTi, raWa, leCxumi, svaneTi...). `amiraniani~ Zveli Tqmulebaa,
Page 4
Cans, mas mouswria sruliad saqarTvelos Semovla. Canawerebi ki sakmaod
gviandelia, ara uadres XIX s-is 60-iani wlebisa. igi Zvelia, magram arc
ise Zveli, rom aTaswleulebs iTvlides. aTaswleulebis Semonaxva mxolod damwerlobas Tu SeuZlia, maT adamianis mexsiereba, Tundac
`koleqtiuri~, ver gauZlebs. uZvelesia `amiranianis~ motivebi,
miTologemebi, magram Tavad sxeuli misi SedarebiT mogviano warmonaqmnia. eposma Cvenamde fragmentuli saxiT moaRwia. igi arsebobs TxrobiTi
teqstis saxiT, romelSic alag-alag leqsiTi nawilebia CarTuli. ar arsebobs da arc SeiZleba arsebobdes erTi myari kanonikuri prozauli
teqsti, ver davadasturebT erTi da imave epizodis or identur Canawers.
mxolod leqsiTi nawilebia mdgradi, mcireodeni variantuli cvlilebebiT. unda SeiniSnos, rom swored gadamwyveti epizodebi ar aris
gadmocemuli leqsad, leqsiTi fragmentebi epizoduri xasiaTisaa. ar
moiZebneba Canaweri, romelic Tanamimdevrulad moicavdes amiranis Tavgadasavlis yvela SesaZlebel epizods, rac ganpirobebuli unda iyos
ara Tqmulebis Tavdapirveli fragmentulobiT, aramed alag-alag
tradiciuli epikuri xsovnis gamkrTalebiT. eWvi ar aris, rom epizodebi imTaviTve erTian epikur droSi unda yofiliyo CarTuli. `amiranianis~
mTlianobas, sxva niSnebTan erTad, misi dasawyisi da dasasruli mowmobs.
`amiranianis~ folkloruli Canawerebis monografiuli gamocema
ekuTvnis prof. m. Ciqovans _ mijaWvuli amirani (Tsu gam. Tb., 1947), sadac
Tavmoyrilia imxanad xelmisawvdomi, met-naklebad Rirebuli
folkloruli teqstebi saqarTvelos TiTqmis yvela kuTxidan (qarTli, kaxeTi, fSavi, mesxeT-javaxeTi, xevsureTi, TuSeTi, xevi, mTiuleTi, guria,
imereTi, raWa, svaneTi, samegrelo, afxazeTi, oseTi), sul 69 teqsti. raime
arsebiTi siaxle `amiranianis~ SecnobisTvis am publikaciis Semdeg mopovebul masalas ar moutania. kvlevisas veyrdnobi zemoxsenebul
gamocemas.
ra tipisa Tu formaciis eposebs ganekuTvneba `amiraniani~? cxadia, igi ar aris istoriuli eposi. masSi ver aRmovaCenT verc erT istoriul
realias, verc romelime istoriuli epoqisa da istoriuli adgilis
kvals; misi gmirebis asparezi ganusazRvrelia; arafers gveubneba arc `balxi~, `balxeTi~ Tu `CabalxeTi~, arc `algeTi~ (erTaderTi qarTuli
toponimi). arc personaJTa sakuTari saxelebia qarTuli istoriuli
sinamdvilidan aRebuli: badri, usupi, yamari arabul-sparsuli saxelebia. ar viciT, ra erqva mTavar gmirs, sanam mas amirani daerqmeoda. misi es
saxeli ufro gviandelia, vidre mose xonelis sagmiro-saTavgadasavlo
eposiseuli `amiran darejanis Ze~, romlis sparsuli warmoSoba karga
xnis gamokvleulia da eWvs ar unda iwvevdes: amir andare jehan niSnavs:
`amiri qveynierebaze~, iseve rogorc nest andare jehan niSnavs: `ar aris [misi msgavsi] qveynierebaze~. simptomaturia, rom `amirandarejanianSi~ mTavari
gmiri arasodes moixsenieba rogorc `amirani~, xalxurma tradiciam mowyvita igi kompozits da damoukidebel andronimad aqcia, rac dRemde
asea.
yovelive amiT _ zemoT CamoTvlili niSnebiT `amiranianis~ qronotoposi zRaprul drosa da sivrces mogvagonebs, magram `amiraniani~
Page 5
zRapari ar aris. misi tragikuli dasasruli auqmebs mis zRaprulobas.
`amiraniani~ arc miTologiuri eposia, swored misi asparezis
ganusazRvreli qronotopiurobis gamo. miTosi, rogorc wesi, ̀ dabmulia~ gansazRvrul sivrcesa da droze. sivrce miTosSi toponimizebulia, dro
_ winarewarsuli, romelic ebmis istoriul dros.
Tu SevecdebiT `amiranianis~ tipis gansazRvras, unda vuwodoT mas `tragikuli eposi~, sadac sagmiro-saTavgadasavlo da miTologiuri
motivebiT SeZerwilia adamianis aRzevebisa da dacemis drama. rogorc naCvenebi iqneba, ̀ amiranians~ ufro meti aqvs saerTo berZnul klasikur
dramasTan, vidre promeTeis miTosTan (amaze qvemoT). `amiranianic~,
msgavsad berZnuli dramisa, hubriszea agebuli. hubrisi anu gabudayeba
(mTiuluri terminia) kulminaciaa im zRurblTa Soris, romelTac gaivlis tragikuli dramis gmiri. ufro arsebiTad rom vTqvaT, ̀ amiranianSi~ dgas
adamianis problema da es problema , ar unda gagvikvirdes,
egzistencialur WrilSia dasmuli da gadawyvetili. amaSi mdgomareobs `amiranianis~ TavisTavadoba, misi unikaluri adgili msoflio xalxTa
eposebs Soris.
samwuxarod, rogorc iTqva, Cveni eposi fragmentebad aris Cvenamde SemorCenili. es fragmentuloba epikuri sunTqvis Sewyvetis Sedegia.
magram Cvens xelTaa fragmentebi da, rogorc odisevsi ityoda, Cemi
bzidanac Cans, rogori TavTavi unda vyofiliyavio, Cvenc igive SegviZlia vTqvaT maTze. es fragmentebi niSnebia da Cven unda avalaparakoT isini.
Cveni mizania, arsebul masalaSi gamovavlinoT is aucilebeli sazRurblo epizodebi, romelTa gareSe amiranis Tqmuleba dakargavda
TavisTavadobas. unda vecadoT, agreTve, rom am epizodebs gmiris
Tavgadasvlis droJamul mdinarebaSi mivuCinoT misi bunebrivi, erTaderTi adgili. `amiranianis~ dRemde SemorCenili masala iZleva amis saSualebas.
arsebul Canawerebze dakvirvebam cxadhyo, rom SesaZlebelia epizodTa
dalageba mkacri TanamimdevrobiT, iseve rogorc `svlebi~ misdevs erTmaneTs jadosnur zRaparSi (ix. vl. propis `zRapris morfologia~). am
epizodebs Cven vuwodebT zRurblebs, romlebic aRniSnaven gmiris gadasvlebs
misi yofierebis axal-axal viTarebebSi. amaTgan zogi sayovelTaoa
(universaluria), zogi ki – sakuTriv amiraniseuli. gansxvavebiT sxva eposTa gmirebisgan, romlebic mTeli Txrobis
manZilze igiveobrivni rCebian sakuTar TavTan, amiranis pirovneba ganviTarebas ganicdis, igi icvleba yoveli zRurblis gadalaxvis Semdeg.
zRurblebi gmiris sulier (aseve fizikur) ganviTarebaSi axal-axal
safexurebs aRniSnaven. Zveli da axali msoflio eposebis gmirebi _ odisevsi, aqilevsi, agamemnoni da sxvani dasrulebuli saxiT gamovidnen
TiTqos zevsis Tavidan. mudmivi epiTetebi, romlebic ganuyrelad Tan
sdeven maT, mowmoben maTi fizikur-sulieri saxis imTaviTve dasrulebulobas. rogorc Semodian isini TxrobaSi, iseTiveni rCebian
isini im kataklizmebisa da gansacdelebis Semdeg, romelTac ganicdian
isini. arc araferi ematebaT, arc akldebaT. odisevsi TiTqos SobiTganve mravalnacadi da didgamWriaxia _ es misi bedisweruli daxasiaTebebia.
aqilevsi mudam fexmardia, magram, rac mTavaria, xanmokle sicocxle misi
Page 6
bedisweraa, misi xasiaTi imTaviTve dasazRvrulia da amgvari Semodis is
epikur sinamdvileSi. aseve germaneli zigfridi, franki rolandi, espaneli
sidi, berZeni digenis akritasi da sxvani da sxvani, romelTa xasiaTsa da bunebaSi Cven veraviTar cvlilebas gansacdelTa ganvlis Semdeg ver
vamCnevT. maT TavgadasavalSi ar SeimCneva gardamtexi zRurblebi,
romelTac ganviTarebis safexurebze ahyavT gmiri. Cveni amocanaa am zRurblTa SemCneva da maTTvis maTi kuTvnili adgilis miCena gmiris
TavgadasavalSi. epikuri gmiris anu, sxvanairad, tradiciuli gmiris Tavgadasavlis
epizodebad dayofas karga xnis istoria aqvs. pirvelad (1864 w.)
germanelma ioahan georg fon hanma scada 14 gmiris Tavgadasavlis safuZvelze daedgina 16-epizodiani modeli, romelic oTx jgufad hqonda
dayofili: dabadeba, siWabuke, dabruneba da sxva SemTxvevebi [34, 142-3].
iseTi gmirisaTvis, rogoric amirania, haniseul sqemaSi mxolod ramdenime elementi Tu gamodgeba, isic im SemTxvevaSi, Tu am elementebis Sinaarss
ramdenadme gavafarTovebT an transformirebulad warmovidgenT: gmiris
ukanonod dabadeba, dabadebisas dayolili niSnebi, gadagdeba, ucxo col-
qmris mier aRzrda. mis kvals mihyva (1881 w.) alfred nati (Nutt), romelmac
14-mde daiyvana epizodTa ricxvi, miuxedavad imisa, rom saanalizod
damatebiT kelturi (arturis cikli) da finuri Tqmulebebi gamoiyena [34,
143]. 1934 wels gamoqveynebul SromaSi `tradiciuli gmiri~ ficroi riCard
somerset raglanma (Fitzroy Richard Somerset Raglan) epizodTa raodenoba 22-mde
gazarda: Tormeti klasikuri, sami bibliuri (iosebi, mose, elia), erTi
germanikuli (zigfridi), erTi kelturi (arturi) da erTic Zvelegvipturi
(nikanga) `biografiebis~ safuZvelze [34, 145-150]. bolos, holandieli
folkloristi ian de frizi (Jan de Vries) 10-epizodian modelamde daiyvans.
Cveni azriT, igi yvelaze optimaluria da, albaT, universaluric, yovel
SemTxvevaSi igi ukeTesad esadageba amiranis Tavgadasavals. mogvyavs igi mTlianad: I. gmiri isaxeba, II. ibadeba, II. dabadebuls safrTxe emuqreba, IV.
izrdeba, V. uZlevelia, VI. ebrZvis gveleSaps da sxva urCxulebs, VII. didi
gansacdelis gavliT moipovebs sacoles, VIII. Cadis qvesknelSi, IX. brundeba iq, saidanac gamoaZeves da amarcxebs mtrebs, X. kvdeba [42, 143].
ra iwvevs aseT damTxvevas sxvadasxva TqmulebaTa gmirebis
TavgadasavlebSi? ra ZaliT xerxdeba maTi erT modelamde dayvana? f.r.s. raglani fiqrobs, da es namdvilad erTaderTi axsna unda iyos, rom am
TavgadasavlebSi saqme gvaqvs im ritualebis mimdevrobasTan, romelTac
tradiciul sazogadoebebSi eqvemdebarebodnen adamianebi, ara mxolod mefeebi, mTavrebi Tu beladebi. `tradiciuli gmiris Tqmuleba aris ara
realurad arsebuli adamianis cxovrebis realuri epizodebi, aramed
ritualur personaJTa cxovreba-saqmianobis ritualuri etapebi. aucilebeli ar aris aqedan davaskvnaT, rom am TqmulebaTa gmirebi
sinamdvileSi ar arsebobdnen. magram, vfiqrobT, Tu isini realurad arsebobdnen, maT moqmedebebs umeteswilad ritualuri xasiaTi hqondaT
an, sxvagvarad rom vTqvaT, maTi Tqmulebebi ise gardaiqmna, rom erT tipur
models misadageboda~ [34, 150].
Page 7
isic usaTuod unda aRiniSnos , rom TqmulebaTa gmirebis
TavgadasavalSi, romlebic ritualTa Tanamimdevrobazea agebuli, am
ritualebs dakarguli aqvT Tavdapirveli funqcia. ritualis forma aq misgan gansxvavebuli realobis gamosaxatavad aris mowodebuli da,
ramdenadac tradiciuli sazogadoebebi yvelgan erTtipuria, tradiciuli
gmiris Tavgadasavlis modelic erTtipuri iqneba. f.r.s. raglani, cxadia, ar varaudobs, rom mis 22-epizodian modelSi yvela gmiris cxovreba
`jdeba~. 22 misTvis maqsimaluri raodenobaa, romlis realizacia yvelgan ar aris savaldebulo. magaliTisTvis, Tu oidiposis TavgadasavlSi
raodenoba maqsimaluria, Tesevsi 20 safexurs gadis, herakle _ Cvidmets,
persevsi _ Teqvsmets da a.S. avtori am naklulobas Tqmulebis xarvezs awers, magram xarvezi Tqmulebis cudad Semonaxulobis mizezi ar unda
iyos. Tu rituals TqmulebaSi Tavisi Tavdapirveli funqcia aRar
ekisreba, aucilebelic ar unda yofiliyo maTi sruli raodenobiT asaxva, an viciT maTi kanonikuri, yvela sazogadoebisTvis aucilebeli
raodenoba. rogorc arnold van genepma (Gennep) gamoikvlia [33], maTi
ricxvi SezRudulia, yovel SemTxvevaSi, arc ocdaoramde da arc aTamde
ar aRwevs. es aris zogadad e.w. gadasvlis ritualebi (rites de passage), romelTa meSveobiT Tu TanxlebiT tradiciuli sazogadoebebis wevri
icvlis asakobriv da socialur statuss. gadasvlis rituali sruldeba
Sobis, iniciaciis, qorwinebisa da sikvdilis SemTxvevebSi. es aris sami fundamenturi etapi adamianis cxovrebaSi da, cxadia, isini (nedli an
gardaqmnili saxiT) asaxuli iqneba nebismieri gmiris epikur
TavgadasavalSic. van xenepis mixedviT, es ritualebi qmnian jaWvs,
romelic sami safexurisgan Sedgeba: gamocalkevebis rituali (rites de separation), gadasvlis rituali (rites de passage), roca adamiani zRurblzea
(arc iqiT, arc aqeT) da mikuTvnebis rituali (rites de incorporation), roca adamiani _ ritualis obieqti sabolood mkvidrdeba axal statusSi
(asakobrivi iqneba cvlileba, socialuri, Tu metafizikuri). epikur TqmulebaTa analizi gamoavlens maT cxad Tu latentur monawileobas
mTavari gmiris cxovrebaSi. isini `amiranianSic~ ixilveba. misi analizi
gviCvenebs, rom qarTuli eposi ar misdevs im models, romelic evropelma mkvlevrebma daudgines klasikur Tu araklasikur Tqmulebebs. amirans
sakuTari gza aqvs, sakuTari etapebi am gzaze, romlebic Zerwaven mis ganumeorebel saxes, erTaderT tips, arc erT zemoxsenebul gmirs rom ar
enaTesaveba.
germaneli filosofosi, Tanamedrove hermenevtikis erT-erTi fuZemdebeli, h.-g. gadameri erTgan wers: `mTeli unda gavigoT nawilis
safuZvelze, nawili ki _ mTelis safuZvelze... nawili ganisazRvreba
mTeliT da, Tavis mxriv, gansazRvravs mTels~ [20, 72]. am gamonaTqvamSi TiTqos mankieri wrea, magram is WeSmaritebas gamoxatavs. aseve vityviT
`amiranianis~ epizodebze da im mTelze, im mTlianobaze, romlis nawilebi
es epizodebia. Cven SegviZlia gamovicnoT, romeli mTelis nawilia esa Tu is epizodi, Tuki am mTelze gveqneba warmodgena. mTelamde viciT nawili
Page 8
da nawilamde viciT mTeli. sabolood ki, Cvens intuiciaSi mTeli da
nawili erTianobaSia. ai, es nawilebi, romelTa gareSe ver iarsebebs mTeli.
I. Soba
amirani, rogorc yoveli epikuri gmiri, saswaulebrivad unda iSvas.
magram saswaulebrivi Soba yvela variantSi erTi da imave xarisxiT ar
aris aqtualizebuli. misi Sesustebuli varianti iqneba bavSvis dabadeba xandazmuli mSoblebisgan. Tumca amgvari Soba ar CaiTvleba sakuTriv
amiraniseulad. mTavari mainc is aris, rom amiranis mSoblebi ucnobni unda iyvnen im sazogadoebisaTvis, sadac igi moxvdeba da gaizrdeba. arc
deda, arc mama misi Sobis Semdeg cocxali ar rCeba; mama Tu ar kvdeba, is
uCinardeba, raTa Senaxul iqnas amiranis warmoSobis saidumlo. mzeTunaxavi deda kvdeba, rogorc wesi, bavSvis dabadebamde. bavSvi unda
amoiridos dedis saSodan da monacvleobiT unda gamoiSuSos cxovelTa:
jer batknis, mere boColas faSvSi (kaxuri varianti) an dekeulis da mere kuros faSvSi (svanuri), an axladmokluli irmis `nedl tyavSi~ (guruli)
[10, 221]. SesaZloa, am epizodSi Zvel da e.w. primitiul xalxebSi
gavrcelebuli ritualis eqo iyos SemorCenili. mag., bantus tomSi bavSvebs winadacveTis win Cautareben rituals, romelsac xelaxla Soba
ewodeba. mama daklavs cxvars da sami dRis Semdeg gamoaxvevs mis faSvSi
an tyavSi. magram gamoxvevamde bavSvi unda wamodges sawolze da axalSobiliviT unda iWyipinos. sami dRis manZilze is cxovelis tyavSi
imyofeba. amgvarad, bavSvi eziareba bunebis sasicocxlo Zalebs, rac misi
momavali Zlierebis sawindaria. amiranis mama ufro xSirad monadirea, romelic amiranis dedas sadRac
miuval kldeSi, gamoqvabulSi xvdeba. SeiZleba gamoqvabuli koSkma
Secvalos, sadac mzeTunaxavia gamoketili. zogierT variantSi mamac iRupeba am SeuRlebis Sedegad. es misi bedisweraa.
amiranis obloba struqturuli elementic aris mis istoriaSi. obloba eposis dasasruls tragikulad meordeba martoobiT (XII) da
ase ikvris wre.
II. gadagdeba
amirani gadagdebuli bavSvia, TiTqos dasaRupavad ganwiruli. TiTqos
is im mizniT iqna gadagdebuli, rom daiRupos. Cvilis sicocxle bewvze
hkidia, magram Tu gadarCa, mas didi momavali eqneba. `gadagdebuli bavSvis tragedia anazRaurebulia oblobis miTologiuri didebulebiT,
pirvelyofili bavSvis ukiduresi martoobiT samyaroSi, misi unikalobiT.
aseTi bavSvis gamoCena Tanxvdeba saganTa gariJraJs, istoriis axal xanas, `axal cxovrebas~ realobis nebismier doneze~ [31-a, 250]. axladSobilis
bedis nivTieri gamoxatulebaa maxvili, romelic mas dedis muclidan
dahyveba da sabediswero gansacdelSi ixsnis mas. simartove amiranis mudmivi Tanamdevia.
svanur epikur poeziaSi Semonaxulia ambavi dakarguli Tu
gadagdebuli Cvili bavSvisa. dals bavSvi maRali kldis gamoqvabulidan gadmouvardeba. bavSvs mgeli dastacebs pirs da mihyavs. monadire Tofs
Page 9
dascems mgels, bavSvs aiyvans da dedamiss, dals, ubrunebs gamoqvabulSi.
amis sazRaurad monadire dalisgan nadirobis iRbliT jildovdeba.
gadarCenili bavSvis Semdgomi bedi ki ucnobia [11, 268-273]. vin aris es gamoucnobi bavSvi? momavali amirania?
es siuJeti iZleva saSualebas sxvagvari daboloebisa, risi realizebac
ar dasturdeba svanur poeziaSi. erTi SesaZlo varianti: bavSvi dals gadmouvarda an bavSvi gadaagdes, mgelma ipovna da waiyvana (monadire ar
Sexvedria) gasazrdelad. mgeli gazrdis mas, raTa gazrdili daubrundes adamianur sazogadoebas. amgvari warmoSobis gmirebi xSiria msoflios
sxvadasxva xalxis folklorSi. SeiZleba warmovidginoT, rom monadirem
mglis piridan gamotacebuli bavSvi TavisTan waiyvana, radgan deda ar Cans, deda mkvdaria. monadire an Tavad gazrdis bavSvs, an daagdebs, raTa
axla sxva vinmem waiyvanos aRsazrdelad. xalxuri TqmulebiT, Tamaris Ze
– laSa-giorgi tyeSia gadagdebuli, raTa daifaros mSoblis sircxvili (TqmulebiT, Tamars maradiuli qalwuloba ewada). aseve gadagdebulia,
magram umotivod, rac miT ufro cxadyofs am aqtis aucileblobas gmiris
biografiaSi, misi Soreuli STamomavali erekle meore, romelsac amgvarad umRers leqsi: batoniSvil ereklesa irmis ZuZu uwovnia, wyali usvams
algeTisa, TrialeTze uZovnia, gadugdiaT saCaleSi, monadires upovnia.
gadagdebuli bavSvebi, romlebic miaRweven mowifulobis asaks, brundebian Sobis adgilze da xsna moaqvT TavianTi qalaqisTvis Tu
qveynisTvis, xalxisTvis. aseTebia: sargon aqadeli, mose, romulusi da
remusi, oidiposi da sxvani. akvanSi mwolare amirans `iamanis wyaroze~ dagdebulsac pouloben – es
TiTqos Sesustebuli variantia wyalSi gadagdebisa misi daRupvis mizniT.
xan akvani wylis fskerzea, ramac bazaleTis tbis andrezSi hpova asaxva esqatologiuri molodinis saxiT.
III. naTloba
qristianuli sarwmunoebis es upirvelesi saidumlo, rogorc zRurbli,
sakmaod mkvidrad zis amiranis biografiaSi. Tu naTloba siuJeturad ar
aris moTxrobili, is mainc fiqsirebulia amiranis vinaobis aRniSvnisas (`amirani iyo RvTis naTluli~, kaxeTi). naTlobis gareSe simZafres
dakargavda is tragikuli konfliqti, romelic naTliasTan SeWidebaSi
mdgomareobs. yvela variantSi, sadac ki naTlobis epizodia Semonaxuli, amiranis naTlia (qriste, ufali, iSviaTad – wm. giorgi) da misi
mimjaWveli erTi da igive piria. naTlia Rones daanaTlavs Tavis
naTluls da es aris misi saCuqari, romelic amiranma sasikeTod unda gamoiyenos da iyenebs kidec Tavisi yofierebis garkveul zRurblamde.
naTliave sjis mas. aq Cans qristes ori saxe – mwyalobelisa da
ganmkiTxvelisa (esqatologiuri mrisxane pantokratori). albaT, mniSvneloba aqvs imas, rom qriste RmerTi, misi naTlia, amirans
gzajvaredinze dagdebuls ipovnis da monaTlavs [1, 119]. gzajvaredini
misi SesaZleblobebis simboluri gamoxatulebaa.
Page 10
III-a. rZeSi ganbana
es epizodi mxolod svanur variantSia dadasturebuli [14, 357]. rZeSi
mas dedobili ganbans, roca Seatyobs Cvils, rom is araCveulebrivi
bavSvia: dedobili masSi dalis naSiers amoicnobs. am ganbaniT dedobilma amirani Tavisi Cveulebrivi Svilebisgan gamoarCia.
sagulisxmoa, rom megrul TqmulebebSi aseve rZeSi ganbanen mZinare tyaSi
mafas Tmebs. rZeSi ganbana arqauli motivia, gamoyenebuli rogorc naTlobis gaZlierebuli varianti.
IV. boboqari bavSvoba
f.r.s. raglans, romelmac tradiciuli gmiris Tavgadasavlis saerTo modeli gamoikvlia [34, 152], SeniSnuli aqvs, rom gmirs yvelaze saocari,
anu gmirisTvis niSandoblivi ambebi mxolod mowifulobis xanaSi
gadaxdeba, xolo dabadebasa da am asaks Soris araferi xdeba. SesaZlebelia, es asec iyos mkvlevris xelT arsebul masalaSi, magram am
debulebas ar adasturebs amiranis eposi. xalxuri Tqmuleba icnobs
amiranis bavSvobas, romelic dauokebeli fizikuri Zalis gamovleniT xasiaTdeba. es TiTqos celqobaa, magram misi metismeti sicelqe TiTqos
samzadisia momavali brZolebisaTvis, romlebic man aucileblad unda gadaixados. misi es boboqari bavSvoba analogias poulobs gilgameSis
cxovrebis pirvel periodTan, roca veraferi aokebs mis Zalas. magram es
dauokebloba Tavis kulminaciaSi gamoaCens gamosavals: Tu gilgameSs uruqelTa vedrebis ZaliT moevlineba enqidu, romelic sxva
mimarTulebiT warmarTavs mis Zalas da mTel cxovrebas [2], amirani
kokebdamsxvreuli dedabris sityviT erTbaSad momwifdeba imisaTvis, rom aRasrulos vali adamianTa sazogadoebis winaSe, romelsac ase
saswaulebrivad moevlina.
`gmiruli bavSvoba~ gansakuTrebiT damaxasiaTebelia Turquli modgmis xalxTa eposisaTvis. `siuJetur-Tematuri datvirTva baRaTuruli
bavSvobisa (богатырское детство) ukiduresad mniSvnelovania. mudmivi
aqtivoba, zogjer zedmetad moWarbebulic ki, rac hipertrofiul saxes
iRebs xolme, baRaTuris ganmsazRvreli Tvisebaa da igi vlindeba ara uceb, aramed Senaxulia faruli saxiT mis bavSvobaSi... es erTgvari
inkubaciuri periodia, roca mimdinareobs qmnadoba da dagroveba personaJis qaraqterologiuri Tvisebebisa...~ [28, 129].
swored am aucilebel periods gadis amirani boboqari bavSvobis
saxiT. es periodi momdevno periodis, rogorc misi realizaciis, zRurblia, winapirobaa, romelsac mosdevs sxva, axali zRurbli.
V. devebTan brZola
epikuri gmiris biografiaSi aucilebeli epizodia borot ZalebTan brZola. amiranis eposSi am Zalebs devebi ganasaxiereben. ara Wabukobis
gamoCenisa da Zalis demonstraciisaTvis, ara TviTmiznurad, rogorc
xSirad xdeba `amirandarejaniansa~ da sxva safalavno eposebSi, ebrZvis amirani devebs, aramed gansazRvruli, erTjeradi miznis misaRwevad. rogor
ar hgavs safalavno eposis gmirebs amirani Tavisi erTjeradi
Page 11
SebrZolebiT, Tavisi erTaderTi antagonisti deviT, erTi mizniT, roca
miaRwevs mizans da devebic misTvis (Tu saerTod?) aRar arseboben.
amirani mowodebulia daamkvidros am qveyanaze sikeTe, naTliisgan Zala mas swored amisTvis aqvs mimadlebuli. amirani mamobilis ojaxs,
romelic adamianur sazogadoebas ganasaxierebs, moevlineba rogorc
mxsneli. igi adamianebs ubrunebs devebis mier mitacebul teritorias, aTavisuflebs mas devebisgan. svanuri variantis mixedviT, amirani Tavis
mamobils, iamans ubrunebs devis mier motacebul Tvals. es aris sababi devebTan brZolisa. amirani devebs maTi qorwilis dRes ebrZvis. es
mniSvnelovania. aq aris esqatologiuri momenti: swored qorwilis dRes,
simbolurad ukanasknel dRes, roca yvelani erTad arian Seyrilni, erTianad unda gawydnen. es brZola sabolooa, radgan Tavad qorwilia
saboloo aqti, gadasvla erTi viTarebidan axal viTarebaSi, Zvelis
dasasruli axlis mosapoveblad. devebisTvis es `gadasxvavebaa~ (Sdr. jvar-xatebis epiTeti `dev-kerpT gadamsxvavebeli~ [18, 118]), amieridan am
qorwiliT unda Sewydes maTi Zveleburi yofiereba.
VI. ukanaskneli devi da camcumis koSki
marTalia, Cven miviReT Tezisi imis Sesaxeb, rom devebTan brZola
erTjeradia, magram iseve rogorc RvTisSvilTa da devebis brZolis
epopeaSi devebis ganadgurebis Semdeg ukanaskneli devi rCeba, romelsac sabolood iaxsari mouRebs bolos [5, 11], aqac gadarCeba erTi devi,
romelic unda ganadgurdes, raTa gamoCndes axali zRurbli gmiris
gzaze. am devis saxeli gamoCndeba SesaniSnav baladaSi, romelic `amiranianis~ bevr CanawerSi ipoveba. es aris leqsi, romelic iwyeba
sityvebiT `sanadirod gamovidnen amiran da Zmani misni, win iremi
gamouxtaT cas swvdeboda rqani misni...~ iremma monadireni camcumis koSkTan miiyvana, sadac daxvdaT mkvdari camcumi da werili, romelic misi
saxeliT iuwyeboda, rom mas moukvleli gadaurCa erTaderTi baybaydevi. werilis avtori devTan gasworebisTvis da Tavisi damarxvisTvis
sTavazobs Tavis iaraRs, cols da sxva. es is baybaydevia, romelic unda
Sexvdes camcumis koSkidan gamosul amirans, moiklas masTan orTabrZolaSi da sikvdilis win amcnos mas yamaris adgilsamyofeli.
aseve, es is devia, romlis moWrili Tavidan amosuli sami Wia momavali
epizodis Canasaxia. amirani ar klavs Wiebs da amiT qmnis safrTxes Tavis momaval asparezze. asparezi safrTxiT unda iyos savse, es aris misi
arsebobis forma. amiranis arCevani _ ar daxocos Wiebi _ Tavisufalia,
radgan arsebobs alternativa – Zmebis rCeva motivaciiTurT: mokali, Torem... amirani ki indobs, rogorc daindo gilgameSma xumbaba, miuxedavad
enqidus rCevisa. magram aq piruku xdeba: enqidu gilgameSis nacvlad
klavs urCxuls da swored misi sikvdili (ara dandoba, ̀ amiranianisgan~ gansxvavebiT) xdeba momavali safrTxis mizezi.
amrigad, balada, romlis organuli kavSiri amiranis eposTan TiTqos
eWvs iwvevs, gamoyenebulia xidad momdevno epizodisken (zRurblze) gadasasvlelad.
Page 12
[`amirandarejanianSi~ analogiuri epizodi mTeli eposis karibWea,
saidanac iwyeba misi samyaro. abesalom mefe edevneba ucxo qurciks,
romelic Svidi dRis Semdeg miiyvans ucxo adgilas (`qveyana ucxod auCnda~), Tavad ki erT kldeSi gauCinardeba. mefe ixilavs qviTkiris
saxls, romlis SigniT kedlebze amiran darejanis Zisa da misi Wabukebis
saxeebia gamosaxuli. mefe moiwyens maTi ucnobobis gamo, rogorc rostevani `ucxo moymis~ gamo. mTeli `amirandarejaniani~ maTi Wabukobis
gadmocemas eZRvneba. amisgan gansxvavebiT amirani da misi Zmebi ar interesdebian camcumis warsuliT. maT mxolod pativi unda miagon
mkvdars da Suri iZion baybaydevze, anu gaagrZelon camcumis
daumTavrebeli saqme].
VII. STanTqma-amonTxeva (meored Soba)
gveleSapTan brZolis epizodi centraluria amiranis TavgadasavalSi.
amave dros igi miTo-epikuri gmiris aucilebeli gansacdelia, romelic unda gaiaros man, raTa axal qmedebaTa asparezi gaiSalos mis winaSe.
gveleSapTan brZola arsebiTad gansxvavdeba devebTan brZolisgan. devis
saxiT amirani amarcxebs, Zlevs borotebas, magram gveleSapi ar aris borotebis gansaxiereba, igi sruliad gansxvavebuli movlenaa da
gansakuTrebul funqcias asrulebs. ar unda miviCnioT Tavdapirvel
viTarebad, roca romelime variantSi gveleSapis funqciiT devi gvevlineba, mag., svanurSi, Tumca igi sxva arqaul motivebs Seicavs. aq
amiranis mamobilis Tvalis momtacebeli devi, romelsac amirani ebrZvis,
rogorc borot Zalas, da amiranis STamnTqmeli erTi da igive personaJia. baris variantebSi es igiveoba ar Cans, Tumca gveleSapi aq devis
transformaciaa: mokluli devis Tavidan amosuli Wia gveleSapad
daxvdeba gmirs gzaze. devebi mravlad arian, gveleSapi erTia, anu is gveleSapi, romelmac
gmiri unda Caylapos. yvela miTo-epikur gmirs cxovrebis gzaze, romelic faqtiurad
brZolis, winaaRmdegobaTa gadalaxvis gzaa, Tavisi gveleSapi (urCxuli,
drakoni) xvdeba. igi, cxadia, amarcxebs mas, magram gveleSapis Zleva gansxvavdeba sxva antagonistur arsebaTa, boroteul ZalTa (devebis)
Zlevisgan. rogorc wesi, gveleSapis mebrZoli gmiri unda STainTqas
gveleSapis mier, raTa Signidan daamarcxos igi, radgan garedan misi damarcxeba ar iqneba. magram STanTqma-Caylapvas kidev sxva ufro
mniSvnelovani datvirTva aqvs (amaze qvemoT). amirani ekuTvnis im gmirTa
wyebas, romlebic namyofi arian gveleSapis mucelSi da misi wiaRidan gamarjvebulni gamodian. vidre herakle, elinTa gmiri, daamarcxebda
urCxuls, romelsac mefis asuli hesione unda Caeylapa, jer Tavad
STainTqmeba mis xaxaSi, gaivlis mis wiaRs da gamova gareT. imave gansacdelis winaSea meore elini gmiri iasoni: miTosurad namdvil
iasons medeas micemuli wamliT ki ar dauZinebia oqros sawmisis mcveli
urCxuli, raTa es sawmisi mSvidad moepara, aramed jer Caiylapa mis mier da, roca ukan amovida, urCxuli gmiris am amosvliT ukve ganadgurebuli
iyo. es miTosuri sinamdvile erTi etruskuli xanis larnakzea
Page 13
dadasturebuli [30, XV, 247], arc apolonios rodoselis `argonavtikaSi~
da arc sxva werilobiT wyaroSi urCxulis amgvar aRsasrulze araferia
naTqvami (rogorc Cans, sityvierad gmiris am gansacdelis gamoxatvas gaurbodnen). amosvla, rogorc xsna, yovelTvis triumfaluria. es aris
xsna da gamarjveba erTdroulad. aseve STainTqmeba finuri eposis
`kalevalas~ gmiri veinemeineni vipunen-gveleSapis mier. mis mucelSi moxvedrili, igi naviT gacuravs zRvauri gveleSapis wiaRs (nawlavebs)
erTi bolodan meore bolomde da zRvaSi amoinTxeva. amiraniviT mounelebeli da mtkivneuli aRmoCnda igi vipunen-gveleSapisTvis (XVII
runa). amave eposis gmiri gveleSapisgan Caylapuli mWedeli ilmarineni
svanuri versiis amiraniviT ukadrisobs misi piridan an ukana nawilidan amosvlas da gveleSapis mucelSive gamoWedili daniT gamoWris misi
ferdidan gamosasvlels [26, 507; 32, 63].
gveleSapis epizodi ori nawilisgan Sedgeba: STanTqma da amonTxeva. ras gulisxmobs es epizodi garda masSi gadmocemuli sagmiro aqtisa?
STanTqma Tavisi warmoSobiT kosmogoniuri motivia, rogorc gveleSapTan
brZolaa kosmogoniis igavuri gadmocema. damarcxebuli gveleSapis sxeuli samyaros edeba safuZvlad, materiad. amis klasikuri magaliTia
marduqisa da TiamaTis orTabrZola, romelic kosmosis SeqmniT mTavrdeba
[5-a, 97-99]. magram kosmosis Seqmnas win uZRvis TiamaTis mier marduqis STanTqma da marduqis xeliT TiamaTis muclis gafatvra da amosvla,
rogorc mzisa wyvdiadidan, rac qaosidan kosmosis dabadebas niSnavs.
aseve kosmogoniuria Zvelinduri indrasa da gveleSap vritras Soris Serkinebis miTosi. uxelfexo uzarmazari gveleSapi vritra, romelmac
STanTqa mdinareTa wylebi da moaqcia Tavis SiganSi, ylapavs mis
winaaRmdeg galaSqrebul indras. indra Signidan ganwvalavs gveleSapis sxeuls, ixsnis Tavs da datyvevebul wylebsac, misi sxeulisgan qmnis
samyaros sxvadasxva nivTs [26, 534]. STanTqma-amonTxevis kosomogoniur miTosSi zogan gamWvirvaled, zogan
Sefarulad Cans erTi mniSvnelovani miTologema: STamnTqmeli zRvauri
urCxuli, gveleSapi STanTqmulis mSobeli dedaa, romlis saSodan xelaxla unda daibados RvTaeba, kosmogoniuri gmiri. babilonuri
kosmogoniuri eposis TiamaTi (`zRva~) yvela RmerTis didi dedaa, maT
Soris marduqisac, romelmac Signidan gafatra igi, raTa Seeqmna `mSvenierni nivTni~ anu kosmosi [5-a, 81. 105. 149]. am miTologiur faqts
mowmobs polinezieli gmiris STamnTqmeli gveleSapis saxeli – `didi-
didi-didi deda~ [30, 91]. STanTqmas, rogorc miTologemas, kidev erTi datvirTva aqvs: igi niSnavs
damarxvas, daflvas, saSoSi ukan dabrunebas anu, sxvanairad, embrionad
qcevas, raTa arseba kvlav iSvas. meore mxriv, STanTqma-STaflva sikvdilis sinonimia, rasac unda mosdevdes aRdgoma-gacocxleba, sabolood, isev da
isev xelaxali Soba. amrigad, gveleSapis muceli dedis saSoa, saidanac
unda daibados arseba. amitomac ar unda iyos moulodneli, rom tyeSi mdebare is qoxi, sadac sruldeba mowifulobaSi gadasvlis, SeiZleba
iTqvas, srulyofil adamianad `gamoSuSebis~ xangrZlivi rituali, ̀ dedis
saSod~ iwodeba da, imavdroulad, gveleSapis wiaRs warmoadgens. zogan
Page 14
qoxSi Sesasvleli, sadac Sedis mowifulobis zRurbls miwevnili bavSvi,
`gveleSapis pirad~ iwodeba, karis daxurva ki gveleSapis mucelSi mis
gamomwyvdevas ganasaxierebs. axal gvineaSi sainiciacio qoxs gveleSapis forma aqvs Tavisi mucliTa da kudiT. bavSvi Sedis qoxSi, TiTqos
gveleSapis mucelSi inTqmebodes. es misi didi dedis saSoc aris, sadac
is ubrundeba embrionalur statuss da saidanac is meored ibadeba, rogorc sazogadoebis (tomis) srulfasovani da sruluflebiani wevri
[32, 35-36]. cxadia, amiranis STanTqma-amonTxevas aRar aqvs is datvirTva, rac mas
tradiciul sazogadoebebSi hqonda. amiranis TavgadasavalSi es epizodi
zRurblia, romlis gadalaxvis Semdeg misi yofa axal safexurze adis.Tu pirveli SobiT gmiris sicocxle iwyeba, meore SobiT _ axali
sicocxle. rogorc pirveli Sobis dros gaiWra dedis muceli, aseve am
meore Sobisas ikveTeba ferdi gveleSapisa im daniT, romelic Tan dahyva mas pirveli Sobidan. Cans, meore Soba gardauvali yofila: is am
Tandayolil danaSia nagulisxmevi. es imas niSnavs, rom gveleSapi
amiranis bedisweraa, TiTqos gadamwyvet zRurblze misi mSobeli deda xvdeba mas am gveleSapis saxiT, romelic xelaxla badebs mas. magram Tu
acnobierebs amas amiranis eposi, ufro sworad, am epizodis mTxrobeli Tu
misi am saxiT Semnaxveli? yvela variantSi, romelic ki gveleSapis epizods inaxavs, gveleSapis muclidan gamosuli amirani axladSobilis
niSans atarebs, rasac xatovnad gvauwyebs groteskuli leqsi:
amirani daibada: goWsa hgvanda, xuxalasa.Tma da wveri gascvivnoda, Ceeyara tomarasa.
es ori kupleti Tavisi sityvieri qsoviliT ar modis arqauli xanidan,
magram mas ZvelTaZveli miTologemis gamoxatva aqvs natvirTi. es groteski xatovnad gadmoscems axladSobilis saxes, mis ususurobas. wver-ulvaSis
gacvena migvaniSnebs, rom amiranis biologiuri dro ukuqceulia saSoSi dabrunebiT. dro xelaxla unda amoZravdes, `xuxala~ unda gaizardos,
Seimosos, unda miaRwios mowifulobas da es procesi unda daCqardes.
amisaTvis mowodebulia momdevno epizodi.
VIII. igri batonis wyali
es epizodi Tavis winapirobad gveleSapis epizods gulisxmobs, maszea
damokidebuli, Tumca SeiZleba TavisTavadi ambis STabeWdilebas tovebdes. amirani igris wyalSi unda ganibanos, rac TiTqos naTlobis
wyalSi ganbanis analogiuria. am dros TiTqos naTlobis ganaxleba
xdeba, rogorc Sobis momdevno, aucilebeli ritualisa. an SesaZloa, igris sabaneli im dekeulisa da kuros faSvis analogiuria, sadac dedis
saSodan naadrevad gamosuli amiranis sxeuli unda gamoSuSebuliyo.
amirani ganaxlebuli ZaliT amodis igris sabanelidan. ganaxleba aucilebelia misTvis, radgan mis winaSe axali, Znelad Sesasrulebeli
amocanaa. magram ra unda iyos imaze Zneli gansacdeli, vidre devebTan an
gveleSapebTan (TeTrTan, wiTelTan da, bolos, SavTan) brZolaa? rogorc Cans, aris aseTi gansacdeli, romelic amiranma, rogorc epikurma gmirma,
unda gadaitanos. es aris sacolis Zieba.
Page 15
IX. yamari
sacole yovelTvis mosatacebelia. es aris udidesi gmirobis aqti da
zeadamianur Zalisxmevas moiTxovs. gmiri amisaTvis momzadebuli unda iyos, am aqtamde mas raRac unda hqondes Cadenili, Cadebuli unda hqondes
sagmiro windi. `sjobs sayvarelsa uCvenne saqmeni sagmironia~, SemTxveviT
ar dascdenia nestans es sityvebi. amiransac hqonda Cadenili sagmiro – es iyo devebTan brZola da is gansacdeli, romlis Semdegac igi xelaxla
unda dabadebuliyo axali sagmiros Casadenad. amiranis gza axal, ufro maRal safexurze adis. aq zRurbli xvdeba mas
da es zRurbli sagmiro da miTologiuri eposebis erT mniSvnelovan
motivTan aris dakavSirebuli. es aris mzeTunaxavis motaceba da igi gardauvalia, rogorc gmiris, ise qalis cxovrebaSi: mzeTunaxavi
samaradisod ar unda darCes koSkSi. vinmem igi mzis sinaTleze unda
gaiyvanos – mzeTunaxavma unda ixilos mze an mzem unda ixilos mzeTunaxavi. qali mzad aris amisaTvis da is elis Tavis gamomxsnels,
rogorc ukacur bnel saxlSi myofi farnavazi, romelic mzem gamoiyvana
velad da axilvina Tavisi Tavi `qvemdablad~. es yamars ar exeba, magram aq unda iTqvas, rom mzeTunaxavi, romelsac
saguldagulod malaven samzeosgan, bolos mainc mzis sxivisgan
mucladRebuli aRmoCndeba. winaswarmetyveleba, romlis Tanaxmad naSieri mamas an papas taxtidan gadmoagdebs, Tan axlavs siuJets, magram ara
yovelTvis. is aucilebeli ar aris. SeniSnulia koSkSi qalwulis
damwyvdevis ritualuri warmomavloba [29 -a , 27 ] . damwyvdeva , sazogadoebisgan ganrideba-gamocalkeveba e.w. gadasvlis ritualis
kuTvnilebaa. ganmartoebul koSkSi Sedis asakobrivi cvlilebis
zRurbls miRweuli da iqidan mowifuli gamodis. koSki Tu sxva nageboba, rac unda erqvas mas, koSki Tu `gveleSapis muceli~ an `dedis
saSo~, rogorc mas e.w. primitiul xalxebSi uwodeben, is adgilia, sadac mimdinareobs gogonas fizikuri momwifebisa da qalur `sibrZneSi~
wvrTnis periodi. da is mTavrdeba swored maSin, roca vaJic miaRwevs im
zRurbls, romlis gadalaxvis Semdeg mas SeuZlia qalis mopoveba. asakobrivi gadasvlis ritualis yru gamoZaxils axleburi motivaciiT
`vefxistyaosanSic~ vxvdebiT. Cven viciT, rom garkveul xanamde tarieli
da nestani erTad izrdebian. magram dgeba Jami da vaJs mama waiyvans, nestans ki mefe sagangebo saxls augebs. gavixsenoT strofebi 331-333:
mefeman saxli augo, Sigan samyofi qalisa: qvad fazari sxda, kubo dga iagundisa, lalisa,
pirsa baRCa da sabanlad saraji vardis wyalisa; igi mun iyves, medebis visgan saxmili alisa!
dRe da Rame mujamriTa ekmeodis alva Tlili;
zogjer koSks jdis, zogjer baRCas Camovidis, ra dgis Crdili. davar iyo da mefisa, qvrivi, qajeTs gaTxovili,
mas sibrZnisa saswavleblad TviT mefeman misca Svili.
sra edga mofardaguli oqsinoTa da SardiTa;
vervin vxedevdiT, Seiqmna piriTa mina-vardiTa;
Page 16
asmaT da orni monani hyvian, imRerdis nardiTa;
mun izrdebodis taniTa, gabaons ganazardiTa.
am strofebSi bevri detali migvaniSnebs nestanis `samyofis~ ritualur bunebaze. misi mdidruli saxe, es fufuneba da garegnuli
brwyinvaleba mxolod imas gveubneba, rom igi ufliswulisTvis aris
gankuTvnili. SevcdebiT, Tu vifiqrebT, rom aq nestanis dro uzrunvelobasa da TamaSSi gadis (`imRerdis nardiTa~). aq mimdinareobs
uasako gogonas wvrTna sadiaco asakisTvis. am strofebSi gamxelilia am
koSkis WeSmariti daniSnuleba: igi mxolod qalTa samyofia, sadac mamakaci ar WaWanebs. `vervin vxedevdiT~, ambobs tarieli da gulisxmobs
mamakacebs, TviT mama-mefis CaTvliT; qals ver ixilavs mamakacis Tvali,
mSoblisac ki, iseve rogorc Tvali mzisa, rogorc mzeTunaxavs: `Camovidis, ra dgis Crdili~, anu dRis im periodSi, roca Casulia mze; aq
wvrTnian mas (`mas sibrZnisa saswavleblad...~) qalur codnaSi anu
saidumloSi, romelic mamrTagan dafaruli rCeba. qaluri sibrZnis idumaleba aq gamoxatulia TiTqos qajuri codniT, romelSic mas davari
ganaswavlis. da, bolos, aq izrdeba is qalad, dedakacad: `mun izrdebodis
taniTa, gabaons ganazardiTa~; gabaonSi gazrdiloba, poemis avtoris mixedviT, srulyofili gazrdilobaa, roca asaki aRwevs saTanado
zRurbls. nestani sruliad gardaiqmneba koSkSi, is ucxoa, gaucxoebulia
tarielisgan, romelmac ver icno Tavisi toli, romelTanac erTad izrdeboda. es ucxooba, mowifulobis es siucxove aris moulodneli
siyvarulis afeTqebis mizezi. magram `amiranianSi, rogorc rusTavelis poemaSi, koSkSi yofna ar
inaxavs gadasvlis ritualis cocxal xsovnas. is mxolod saSeni masalaa sxva
motivis warmosaCenad.
vaJi swored maSin miadgeba koSks, roca qals aRar edgomeba iq, roca misi koSkSi yofnis dReebi amowurulia da axali zRurbli gamoCndeba
mis cxovrebaSi, mis fizikur-sulier zrda-ganviTarebaSi. amitomac qali
xalisiT mihyveba vaJs, exmareba kidec – ara Tu gatacebaSi, aramed mamis damarcxebaSic (ase iqceva, Tu gavixsenebT, kolxi medeac, romelic jer
mamis winaaRmdeg exmareba iasons, mere ki Zmas gawiravs).
amiran, gulad gmiri xar, kilo ar ici omisa.maRla raTa scem spilosa, dabla Semohkar rbilosa.
Cardaxs SeaWer boZebi, mas wamze miawvinosa.
qali TiTqos sadRacidan motacebulia da mas ZaliT akaveben koSkSi.
magram mas aRar surs Tundac brolis koSkSi darCena. qalisTvis es
tyveobaa, ufro sworad, garkveuli droidan is acnobierebs, rom datyvevebulia da rom sadRac arsebobs misi gamomxsneli. mainc saidan
moxvda es qali – yamari am koSkSi? es saidumloa, am saidumlos ver
amxels mTqmeli: koSki, romelic Suagul zRvaSia anu zRvis WipSi, miuwvdomlobis gamomxatvelia. eposma mxolod yofiTi motivi icis yamaris siucxovisa ded-mamisadmi, romlebic iqneb sulac ar arian misi
mSoblebi:
Page 17
arca gamzarda dedama, arca metyoda nanasa,
gareT gadgamdiT akvansa, SigniT metyodiT nanasa.
roca Sin Semiyvanidi, yelze madebdi danasa...
ras niSnavs es `gareT gadgmuli akvani~ da `Signidan namReri nana~? xom
ar migvaniSnebs es yamaris araCveulebriv bavSvobaze, mis idumalebriv
warmoSobaze? amiranis akvanic xom gareT, iamanis wyaroze iyo gadgmuli. xom ar iyo yamari iseTive moZulebuli Svili, rogorc zRapris geri,
romelic ufliswulma unda gamoixsnas da didebaSi Seiyvanos, anu misi faruli dideba gamoaaSkaravos? (amis Taobaze ix. `eTeriani~). radgan
brolis koSki ar aris is adgili, sadac asuli Tavisi nebiT imyofebodes,
asuls ara aqvs sakuTari neba, is ar irCevs Tavis adgilsamyofels. is mxolod elis, rogorc elis murmanis koSkSi gamomwyvdeuli eTeri
abesaloms. qalis, aq yamaris, pasiuroba kidev ufro amZafrebs mis
idumalebas. Tu amiranze, mis warmoSobaze raRac viciT, yamaris warmoSoba saidumloebiT aris moculi. ufro metic: Tavad yamaria saidumlo,
romlis arc dasabami viciT, arc – bolo. ra rols unda TamaSobdes qali
amiranis TavgadasavalSi, Tuki maT Sexvedras qorwili ar agvirgvinebs? arc erT Canawer variantSi ar aris naxsenebi maTi qorwili – naxsenebi
rom yofiliyo, es zRapris dasasruli iqneboda. magram amiranis Tqmuleba
ar aris zRapari, rom qorwiliT dasruldes. rCeba motacebis aqti, rogorc aqti, Tavis TavSi dasrulebuli, TviTkmari epizodi. amiT
motacebas (gamoxsnas) TavisTavadi, damoukidebeli Rirebuleba eniWeba.
motacebis Semdeg yamaris kvali ikargeba: mas ver vxedavT amiranis gverdiT misi cxovrebis sabediswero wuTebSi, verc maSin, roca is martoa
Tavis gabudayebaSi, verc – roca naTlias iwvevs orTabrZolaSi, verc –
roca kldezea mijaWvuli. amirani yamaris mosataceblad ebrZvis Zalebs, romelTac RrubelT
batoni ganagebs, caze Camokidebuli koSkidan Camohyavs qali, da am aqtis CadeniT TiTqos gascdeba adamianur zRvars, is TiTqos adamianze meti
gaxdeba. magram mas moelis iseTi gansacdeli, romlis gadasatanad aRar
hyofnis adamianuri Zala. mas win kidev erTi zRurbli-gansacdeli elis gadasalaxavad.
X. ambri arabi
es gansacdeli mkvdarma ambri arabma mouvlina amirans, roca amirani Tavisi Zlierebis mwvervalze iyo; roca is darwmunebuli iyo Tavis
uZlevelobaSi, Tavis erTaderTobaSi. vin aris ambri arabi, ra warsuli
aqvs, ra gmiroba Caudenia – es arc amiranma icis da arc eposis msmenelebma ician. sad iyo misi Wabukobis asparezi, an vin daumarcxebia
mas, arc es aris cnobili. is TiTqos sxva droSi da sxva sivrceSi
arsebobda da sikvdilis SemdegRa SemoiWra amiranis cxovrebaSi, rogorc cocxali dadastureba xalxuri Tqmisa: `mjobs mjobi ar daeleva~.
amirani Tavis Tavze ganicdis am andazis WeSmaritebas. is ismens ambris
dedisgan mware sityvebs, rogorc mxilebas:
`ais qveyanamc krulia, sadac Sen amiranobdi,
Tavs ixuravdi CaCqansa, boloze hjaWvianobdi.
Page 18
wesi Tu iyos dedaTi, advilad ginadirebdi~.
da sasowarkveTa moicavs mas, ormoc dRes iglovebs sabneloSi jdomiT
sakuTar Tavs. marcxi miT ufro samarcxvinoa, rom igi mkvdrisagan aqvs nawvnevi, sasowarkveTa miT ufro autanelia, rom igi veRarasodes
moaxerxebs ambri arabTan Sebmas Tavisi saamayo Zalis gamosacdelad da
rom igi ambri arabis ara mTelma Zalam daamarcxa, aramed misma naSTma – mkvdarma fexma, romelic urmidan gadmovardniliyo da miwaze naRari
gahqonda. ambri arabTan Sexvedram amiranSi CaTesa Surisa da sasowarkveTilebis Tesli, romelmac Semdeg gabudayebis (ZvelberZenTa
hubrisis) nayofi aRmoacena.
XI. Zalis ganaxleba
am sasowarkveTilebidan, romelic araraobis Segnebam warmoSva, amirans naTlia gamoiyvans. aq xdeba misi gardatexa, TiTqos sxva adamianad
dabadeba. naTliam icis, rom es amirani, romelic ixveweba Zalis
momatebas, is Zveli amirani aRar aris, borotebas rom ebrZoda akvanSi danaTluli ZaliT. naTliam icis, amirani am gaorkecebul Zalas
sasikeTod ar gamoiyenebs. magram naTlias, Tumca is yovlisSemZlea, ar
ZaluZs uari uTxras naTluls saTxovarze, radgan naTlulis uflebaa, saCuqari miiRos naTliisgan. naTliam icis, rom amiranisTvis es sasikeTo
ar iqneba, magram amiranma Tavad unda gamoscados is, rac man unda
icodes, rogorc adamianma, da rac misi, rogorc adamianis, gamosacdelia. naTliam is bolomde unda miuSvas, amoawurinos adamianuri
SesaZleblobani, sakuTar Tavze ganacdevinos adamianSi moqceuli, Tundac RvTiuri naTliisgan moniWebuli Zalis dasazRvruloba. naTliis codna
absoluturia: is, RmerTi, Wvrets yvela SesaZleblobas, maT Soris imasac,
romelic amirans sabediswero orTabrZolamde miiyvans. meore mxriv, naTlias ar SeuZlia uari uTxras naTluls, rogorc basili didi wers,
`RmerTi uZluria adamianis Tavisufali nebis winaSe, mas ar SeuZlia misi
iZuleba, radgan Tavisufleba RvTis yovlisSemZleobidan momdinareobs~. da amiransac, rogorc adamians, RvTis xatad Seqmnils, ar SeiZleba
waerTvas Tavisufali neba, Tunda igi borotebisken ixrebodes.
erTaderTi, rac `zRvars udebs~ RvTis yovlisSemZleobas, adamianis Tavisuflebaa. RmerTs ar `SeuZlia~ masze Zaladoba, radgan Tavisufleba
RvTis naperwkalia adamianSi.
XII. gabudayeba (hubrisi)
RmerTi ar akavebs, RmerTi miuSvebs. es RvTiuri miSvebaa. amirani
miSvebulia da isic etoqeba imas, vinc miuSva igi.
Zalagaorkecebuli amirani sruliad marto aRmoCndeba. rogor warmoiSva es simartove? sad aris yamari, romlis mosapoveblad man
arnaxuli gmiroba Caidina? ar viciT. mTxrobeli dums. ara Tu ar icis,
arc ainteresebs yamaris bedi, radgan es arseba Tavad amirans aRar esaWiroeba. sad arian Zmebi – badri da usupi, romlebic Tan axldnen mas
ganuyrelad da Semweoba gauwies yamaris mopovebaSi? mTxrobeli dums. amirans isini aRar esaWiroeba. Tavis gabudayebaSi amirani marto unda
Page 19
iyos, rogorc absoluti, romelic ver iTmens Tavis gverdiT sxvas. erTi
variantis mixedviT, amirani Sin tovebs maT, Tan ar mihyavs saWabukod, xels
SemiSliano. marTlac, Zmebi iqneb xelisSemSlelni yofiliyvnen: amirani am qveynad xom yvelas unda dapirispireboda, raTa Tavisi Zalis
`usazRvroeba~ gamoecada da ganecada, raTa martodmarto darCeniliyo
sakuTar TavTan. is ar unda SeCerebuliyo berikacis winaSe, romelTan orTabrZolasac Zmebi uTuod dauSlidnen. da amirani, raki mas naTlia
miuSvebda mis nebaze, bolomde gamocdida Tavs anu im Zalas, romelic Tavisi egoneboda, radgan daviwyebuli eqneboda, visi moniWebuli iyo igi.
amirani mowyda kacobriobas – man Tavisive xeliT gaaudabur-
gaaukacriela Tavisi garemo: arc toli, arc naklebi, arc mjobi, aRarc badri da usupi, aRarc yamari... arc devebi (garda erTaderTi calTvala
devisa) – martodmarto miwasa da cas Sua, uflis winaSe, RvTis pirispir.
miwas umZimda amirani. raRacis molodini iyo. sazogadoebisgan es kideganoba, asocialuroba, rac aSkarad SeiniSneba
amiranis pirovnebaSi [35, 315-316], sxva araferia, Tu ara misi gabudayebis,
hubrisis gamoxatuleba. is SeiZleba warmovidginoT, rogorc socialuri
struqturis, figuralurad, keriis damangreveli `anti-siZe~ [31, 202-203]. g. SaraSiZe mis am Tvisebas monadireobasTan akavSirebs. Tumca
amiranisTvis monadireoba ganmsazRvreli ar aris, magram is damatebiT
aZlierebs hubrisis xifaTs. miTosuri monadire, rogorc wesi, am motiviT iRupeba.
bolos, martod darCenili (sad arian misi Zmebi, sad aris yamari?)
amirani kvlav obolia da kvlav boboboqrobs, rogorc bavSvobaSi. meordeba misi boboqari, agresiuli bavSvoba – moWarbebuli Zalis usagno
demonstracia.
XIII. uflis gamowveva
`... maSin moicems guls, sazRvars gadalaxavs da Sescodavs. misi Zala
ki mis RmerTSia~ (abak. 2:11). amiranis momrevi aRaravin darCa qveyanaze. es misi bedisweraa. sabedisweroa im azriT, rom gardauvalia misi Sexvedra im berikacTan, romelmac erTxel Rame gaaTia misi mamobilis WerqveS da
axladmogvrili Svilis naTlioba SesTavaza. ar SeiZleba am berikacma ar
moikiTxos igi, ar daxvdes mas gzaze, raTa mouvlinos axali gansacdeli. amiranma ganizraxa aseTi absurdi – absoluturi Zalis mflobeloba, im
wyarosi, saidanac moedineba misi Zliereba.
amirani devebis saxiT dabal sawyiss ebrZoda da misi brZola warmatebuli iyo (`amiranma devi dasca...~). axla naTliis saxiT is
umaRles sawyiss ebrZvis da dascems sakuTar Tavs. erTxel amiranma
moiTxova imaze meti, rac SobiTgan hqonda micemuli, da mieca. axla man moisurva gamxdariyo imaze meti, rac iyo: amaRlebuliyo misTvis Zalis
momniWebelze. naTliasTan SebrZolebiT man moindoma, rom madli, romelic
mas mieca, misi buneba gamxdariyo. amiranSi meordeba adamis dacema. `adamis dacema imaSi mdgomareobs, rom man RmerTTan metoqeoba arCia, raTa
gaTanasworeboda mas, nacvlad imisa, rom mis madls ziareboda~ [25, 132].
amgvari ganzraxvis absurduloba yofierebaSi pirvelad maSin gamoCnda,
Page 20
roca erTma ubrwyinvalesma angelozma, romelic yvela sxva angelozze
axlos iyo gamCenTan, misi taxtis xelyofa ganizraxa – Svilma moindoma,
Camoegdo mama da misi adgili daeWira. am aqtiT, – es iyo janyi, mwvervali gabudayebisa – sulier samyaroSi Semovida boroteba, romelmac mere
adamSi iCina Tavi. amiranis sasjelic iseTive aucdenelia, rogorc
sasjeli mojanye angelozisa. es aris misi mokveTa samzeodan, cocxalTa qveynidan da, rac ufro maRali iyo misi mdgomareoba, miT ufro Rrma iyo
misi dacema. amirani, rogorc adamiani, RvTis xats atarebs, RmerTma is Tavisufal arsebad Seqmna. da raki Tavisufalia, mas SeuZlia airCios
RvTis sawinaaRmdego, daupirispirdes kidec mas, vinc Seqmna igi. rogorc
Toma aqvineli wers, ̀ borotebis arCevis SesaZlebloba upiroboa, igi ar SeiZleba waerTvas srulyofil arsebas. aq aris Rrma safuZveli
gansacdelisa da angelozis janyisa, da, agreTve, adamianis gansacdelisa
da janyisa, rogorc pirveli adamianisa, aseve yvela Cvenganis. es aris yoveli sulieri arsebis xvedri: man unda gaiaros gansacdeli
TavisuflebiT~. SeiZleba Tu ara amiranis janyi ganvixiloT mamis
winaaRmdeg janyis saerTo tipologiur konteqstSi? kerZod, SesaZlebelia Tu ara misi CarTva berZnuli (da xeTuri) Teogoniis tipologiaSi?
kronosi Camoagdebs uranoss, kronoss Camoagdebs zevsi. mojanye imarjvebs,
misTvis ar aris gaTvaliswinebuli sasjeli. amiranis janyi, mxolod mcdeloba upiratesobis gamoCenisa, Tavis TavSive gulisxmobs sasjels.
amiranis eposi misdevs semitur yaidas, romlis Tanaxmadac mama yovelTvis
gamarjvebulia, misi marcxi warmoudgenelia, radgan is absoluturi mamobis gansaxierebaa.
XIV. mijaWva
amiranis sasjelis adgili igive adgilia, sadac man berikacs orTabrZola gaumarTa. Serkineba xdeba an romelime maRal mTaze
(ialbuzi, brutsabZela, sayornia...), an samWedlosTan, an gzajvaredinze. maRali mTa, mTis mwvervali kargad gamoxatavs misi zvaobis, gabudayebis
mwvervals, saidanac unda daiwyos misi dacema. is palo Tu uflis
yavarjeni, romelsac Zvra ver uyo amiranma, raki uflis brZanebiT fesvebi gaidga dedamiwis gulSi, iqceva im svetad, sadac miejaWveba meamboxe gmiri.
mijaWva ar akmara mrisxane naTliam – zed kldec gadaaxura, raTa
kacTagan uxilavi yofiliyo, rogorc dabeWdili saidumlo. daeca amirani. daeca, rogorc is angelozi, romelzec bibliaSia naTqvami: `rogor
Camoemxe cidan, mTiebo, Zeo ganTiadisa! miwas daenarcxe, xalxTa mtarvalo!
guSin ambobdi: cad avxdebi, RvTis varsklavTa zemoT taxts davidgam da davjdebi sakrebulo mTaze, Crdilo kalTebze. maRla RrublebSi
aviWrebi, uzenaess gavutoldebio! magram SaveTSi Cadixar, qvesknelis
ufskrulebSi...~ (esaia, 14: 12-15). is, rac daemarTa amirans, ar aris
ganpirobebuli mis gareSe arsebuli obieqturi garemoebebiT, arc winaswarganCinebiT (anu bedisweriT), aramed gamowveulia misi Tavisufali
nebiT. aq aris tragedia ara bediswerisa, rogorc antikur dramasa Tu miTosSi, aramed tragedia Tavisufali nebisa, rogorc qristianuli epoqis
dramaSi (Seqspiri, ibseni, vaJa-fSavela...). n. berdiaevi erTgan wers, rom
Page 21
`namdvili tragedia aris tragedia Tavisuflebisa da ara bediswerisa~.
amiranis saqmeSi ar Cans bediswera. ar Cans arc winaswarmetyveleba,
romelsac unda gaurbodes is, rogorc oidiposi an aqilevsi gaurbian. bevri niSniT amirani enaTesaveba aqilevss [35, 309-310. 315-6. 319-320], magram am
erTaderTi gadamwyveti niSniT Sordeba. es aris Tavisufali neba anu
arCevanis Tavisufleba, rasac moklebulia elinTa saxelganTqmuli gmiri. amiranis sasjelis Tavisebureba is aris, rom mijaWvam samani daudo mis
hubriss, iseve, rogorc codvis Sedegad Semosulma sikvdilma adams mis
bunebaSi codvis gamaradisebis perspeqtiva aacila. aq Cans sasjelis ambivalenturoba, rac esoden nacnobia elinuri tragediisTvis.
Tavsdatexilma ubedurebam, rogorc RvTis sasjelma, kaTarzisi unda
dabados. amiranis tragedia elis kaTarziss.
XV. mijaWvuli amirani
amirani garidebulia kacobriobas. misi Tavdapirveli obloba
martoobis saxes iRebs. martoobis ganaCeni man Tavadve gamoutana Tavis Tavs, roca gabudayebis periodSi ganudga yvelas da, sabolood, yovlis
pirvel mizezsa da dasabams aujanyda. ar arian mis gverdiT arc misi
Zmebi da arc yamari. sad aris Semwe, mrCeveli da mosarCle? RmerTma dasaja da adamiani rogorRa gamoesarClos? aRarc metoqe, romelTanac
kvlav gamocdida Zalas. ukanaskneli Zala, romelmac is miajaWva, klded
aris aRmarTuli. axla is martoa Tavis TavTan, dasrulda epikuri dro da daiwyo egzistencialuri, misi sakuTari pirovnuli dro. am tyveobaSi
mis garSemo Cndebian sruliad axali personaJebi. aq aris goSia, romelmac mTeli wlis manZilze unda lokos jaWvi, gawyvetamde miiyvanos
igi, raTa mWedlebma kvlav gaamrTelon. es xdeba vnebis kviras, did
xuTSabaTs, roca mWedlebi dilaadrianad ubrad, mdumared grdemlze uros scemen TavTavianT samWedloebSi da maTi erToblivi ZalisxmeviT
iq, gamoqvabulSi, jaWvi kvlav iWedeba. mTiuluri Tqmuleba amgvarad
gadmogvcems amiranis jaWvTa yovelwliur ganaxlebas mWedlebis mier: `aRdgomis sami dRis win, did xuTSabaTs, mWedelma grdemls kveri unda
dahkras, Toro amirani aiSvebs da mWedlebs emterebao. ramdenjerac kvers
grdemlze dahkramen, imdens muSkias lokviT gaTxelebuli amiranis jaWvi gasqeldebao. amirani aq, mleTaSia dabmuli~ [4, 107].
aqvea Citi, romelic periodulad ajdeba palos, raTa amiranma palo,
romelsac is aryevs mTeli wlis manZilze, Tavisda uneburad kvlav myarad CaaWedos kldeSi. paloze Semomjdar am ucxo, saidanRac
Semofrenil frTosans wili udevs TiTqos ukve Tavdaxsnili amiranis
xelmeored mijaWvaSi. amirani palos abrunebs miwis siRrmeSi. ras niSnavs es? risi niSania es Citi? imis xom ara, rom is jer kidev ar aris mzad
gasaTavisufleblad? es uneburi TviTSeborkva xom ar aris gamoxatuleba
im codvisa, romlisganac igi jer kidev ar gaTavisuflebula? an im absurdisa, romelSic sakuTar ZalaSi dajerebam Caagdo? igive Zala,
romelic misi imedi da siamaye iyo, iqceva mis kvlav mimjaWvelad. es Zala xom mainc misi sakuTreba ar aris – es misi naTliis Zalaa, romelic
Page 22
mibarebuli hqonda mas. igive Zala ajaWvavs mas kvlav ganmeorebiT da ase
iqneba, sanam amirani amas ar mixvdeba.
goSia – miwis arseba – exmareba, Citi – cis arseba – xels uSlis. es imas xom ar niSnavs, rom ca jer kidev ar aris Tanaxma misi
gaTavisuflebisa? ca kvlav gansacdels ugzavnis mas, kvlav elis misgan
pasuxs. sijiutea, rom abrkolebs mis gaTavisuflebas. jer sijiute unda daiZlios.
XVI. gaTavisuflebis amao mcdeloba
Tanaxmad ramdenime variantad arsebuli Tqmulebisa, romelic SeiZleba
amiranis eposis epilogad miviCnioT, is klde, sadac mijaWvulia gmiri,
Svid weliwadSi erTxel iReba. ca kvlav aZlevs Sanss... erT-erTs am gaxsnaTagan Seeswreba erTi usaxelo mwyemsi, menaxire,
mecxvare Tu monadire [1, 95; 14, 338. 335. 346]. eposis dasawyisSi, mis
prologSi, vxedavT monadires, romelmac i povna bavSvi da ixsna daRupvisagan. epilogSi kvlav vxvdebiT monadires, romelsac amJamadac
amiranis gadarCenis misia akisria. am monadirem amiranis davalebiT
Sinidan (an samWedlodan) unda wamoiRos jaWvi (sakideli), romlis saSualebiTac amiranma Tavisken unda miizidos xmali, raTa gakveTos
borkilebi. monadirem ubrad unda wamoiRos es sakideli – aravis gasces
xma, aravis gamoepasuxos; dumilis dacva, saidumlos Senaxva aRTqmis Senaxvis badalia. mxolod aseT SemTxvevaSi eqneba warmateba mis
mcdelobas. Cveulebriv, monadire yovelTvis icavs akrZalvebs sanadirod
wasvlamde ramdenime dRiT adre. marxulobs, mdumarebs, ar ekareba cols. am akrZalvaTa Sesrulebazea damokidebuli misi warmateba nadirobisas.
magram monadire ver daicavs dumilis aRTqmas. abezari coli
daacdeninebs sityvas amiranis gamosaxsnelad mimaval qmars. monadire veRar miagnebs kldes da amiranis gaTavisuflebis saxsaric ispoba.
monadire ver icavs dumils, mWedlebi ki icaven, roca ubrad scemen grdemls, da maTi moqmedeba warmatebulia (gavixsenoT, rom arsebobs
sakmaod gavrcelebuli cikli TqmulebaTa akrZalvis damrRvevi
monadiris Sesaxeb). mWedeli icavs aRTqmas, monadire – arRvevs. es imas niSnavs, rom jer kidev Warbobs is tendenciebi, romlebic amiranis
mijaWvis pirobebs qmnian.
ras gveubneba xelmocaruli monadiris Tqmuleba? es Tqmuleba Citis epizodTan erTad gveubneba, rom amirans isev da isev fizikuri Zalis
imedi aqvs: is cdilobs fizikuri ZaliT aiSvas Tavi – palo moaryios,
xmali moizidos borkilTa gasakveTad. magram es borkilebi iseTi borkilebia, romlebic xmliT ar gaikveTeba. isini sxva Zalam unda axsnas.
Tqmuleba kidev, da es mTavaria, gveubneba, rom sanam adamiani aseTia,
rogorc is monadire, romelic arRvevs aRTqmas, manam amirani mijaWvuli iqneba. amirani swored imitom aris mijaWvuli, rom kacTa modgma ar aris
srulyofili. amiranis mijaWvuloba adamianTa sisustiT aris
ganpirobebuli. sanam arsebobs SesaZlebloba imisa, rom kacTa modgmaSi irRveodes aRTqma da fici, amiranic mijaWvuli iqneba da is verasodes
daixsnis Tavs borkilebisgan. ras niSnavs es? es imas niSnavs, rom amirani
Page 23
codvili kacobriobis gansaxierebaa, rom is atarebs kacobriobis
codvebs, Sekrulia am codvebiT. da Tu kacobriobaSi aRmoCndeba erTi
wmida kaci, is erTic sakmarisi iqneba, rom amiransac daudges Tavisuflebis dRe – misi SeTxelebuli borkili sabolood gawydes,
moryeuli paloc sabolood amovardes.
jaWvi, rogorc sagani, sabediswero xdeba amiranisTvis; is ambivalenturia: jaWviT aris is dabmuli da jaWviTve cdilobs
gaTavisuflebas. sxva TqmulebaSi (megrulSi) monadires mwyemsi enacvleba, romelsac jaWvi miaqvs amiranis dasaxsnelad. mwyemss
monadireebi (rac, cota ar iyos, ucnauria) SeSlilad CaTvlian da
amiranisTvis gamzadebuli jaWviT Sekraven. amis Semdeg mwyemsi wyevlis monadireebs. yazbegis kldeze, ambobs Tqmuleba, hkidia es jaWvi, unda
vifiqroT, ara gaTavisuflebis simbolod, aramed imis niSnad, rom es
saSualeba ver gaaTavisuflebs mas. xalxis SefasebiT, Tu amirans gaTavisufleba uweria, unda
gaTavisufldes gardaqmnili amirani da ara iseTi, rogoric miajaWves.
aseTi amiranis aSveba araTu kacobriobis, aramed mTeli bunebis gamanadgurebelic aris. vaJas leqss `amirani~ amgvari SeniSvna axlavs:
`fSavlebis warmodgeniT, rodesac amirani aRdgeba, maSin bunebaSic
areuloba moxdeba~. xalxi, romelmac misi Tqmuleba Seinaxa, imitomac ekideba TanagrZnobiT mijaWvul gmirs, rom igi masSi sakuTar Tavs –
codvaTa sakrvelebiT dabmuls, xedavs da gaTavisuflebas elis. es
monadire xalxis warmomadgenelia . ara mxolod monadirea pasuxismgebeli, aramed TiToeuli Cvengani pirovnulad monawileobs misi
satanjvelis gaxangrZlivebaSi. amiranis sasjeli Cveni sasjelia. xalxis
Tvalsazrisi dasjili amiranis bedze mkafiod Cans erT moxevur TqmulebaSi. rodesac gamarjvebebiT gabudayebulma amiranma qriste
RmerTTanac Sejibreba moindoma, RmerTma is amisTvis myinvarwveris ferdobze miajaWvao. amiT undoda esargebla amiranis dauZinebel mters
gveleSaps, myinvaris wveridan gadmococda da dabmul amirans SeWmas
upirebda. magram misi es ganzraxva wm. giorgis gaugia da swrafad iqve gaCenila. wmindans gveleSapisaTvis TiTis daqneviT uTqvams: `SeCerdi,
amirani codvebis mosananieblad davabi da ara Sen gasaZRomado, mandve
gaqvavdio~. am sityvebiT gveleSapi iqve gaqvavebula [6, 242]. vinc amas ambobs, mas ar gaumetebia amirani samudamo satanjvelisTvis,
jojoxeTisTvis. es gveleSapi jojoxeTs atarebs Tavis TavSi, is modis,
rom sabolood STanTqas amiranis sicocxle. magram amirani unda gadarCes da igi mismave sakuTarma Zalam unda gadaarCinos. Tumca misi
mxsneli Zala ar iqneba fizikuri Zala, aramed Zala sinanulisa, raSic
unda STainTqas misi urCoba da ampartavneba. eposis Semnaxveli xalxic ase fiqrobs. is ar gansjis amirans, mxolod elodeba mis moqcevas. is
TanaugrZnobs mas, mis tanjvas, is ar gansjis, radgan `ukanaskneli sja
mxolod RmerTs ekuTvnis, adamians ki arasodes ar SeuZlia gansajos RvTis qmnileba, rogorc sabolood daRupuli da amitomac unda uyvardes
masSi xsnis potencia~ [19, 48]. amiranSi ki aris xsnis potencia,
SesaZlebloba gaTavisuflebisa sakuTari Zalmomreobisagan.
Page 24
sasinanulod amirans micemuli aqvs vada. sasinanulo droJami mas ar
warTmevia. es igrZnoba moxeur TqmulebaSi – misi azri saerTo
suliskveTebis gamomxatvelia. xalxis sulma mSobliur landSaftSic ki – mTadqceul gveleSapSi – amoikiTxa, rom cas sabolood ar gauwiravs
adamiani, rom ca mis mxarezea.
`amiraniani~ ar aris dasrulebuli, misi droJami ar amowurula. siuJeturi dro emTxveva realur dros, romelic jer kidev miedineba.
amirani kacobriobis istoriis yovel awmyoSia, is yvela epoqis Tanamedrovea.
* * *
blez paskali (1623-1662) werda, rom adamians ornairi gansacdeli
emuqreba: is SeiZleba Cavardes sasowarkveTilebaSi Tavisi uZlurebis gamo da SeiZleba gaampartavndes sakuTar Tavze gadametebuli
warmodgenis gamo. amirani moicva sasowarkveTilebam uZlevel ambri
arabTan Sexvedrisas da _ hubrisma, roca warmoidgina, rom misi momrevi
amqveynad da arc qveynis gareT aravin iyo. ambri arabis winaSe Tavis uZlurebaSi darwmunebuli, ormoci dRe da ormoci Rame glovobda. misma
naTliam, macxovarma ieso qristem, Seibrala igi da uzomo Zala mianiWa.
magram roca amirans qveyanaze aravin darCa mourevneli, mas daeufla
hubrisi da Tavad macxovari gamoiwvia orTabrZolaSi. gaampartavnebulma
imis damarcxeba moindoma, vinc Zala mianiWa. es iyo udidesi hubrisis gamovlineba, risTvisac amirani kldeze mijaWviT dasaja RmerTma.
SeiZleboda hubrisis gardaqmnili saxe dagvenaxa erT fragmentSi, sadac amirani wmida cxovelis uneblie mkvlelad gvevlineba:
mTas iremi wamogvixta, casa swvdeba rqani misi,
amiranma ro esrola, moido marjvena mxarsao, mivida, bevri itira, ro jvari naxa rqasao [13, 21].
aSkaraa, rom es fragmenti im vrceli baladiseburi teqstis nawilia,
romelic amgvarad iwyeba: `sanadirod wamovidnen amiran da Zmani misni... mTas iremi wamouxtaT, oqro iyo rqani misni, ucxo mTaze koSki naxes,
anagebi brolis qvisi~ da a.S. (ix. VI epizodi). am baladis arc erT
variantSi jvari ar gvxvdeba, arc is Cans, rom es oqrosrqiani iremi raimeTi niSnulia. `amiranma boZali hkra, wiTlad dasWra mxari misi~, da
am qmedebas ar mohyveba tragikuli Sedegi. magram raki mas Tundac erT,
unikalur variantSi, miewereba jvriani irmis mokvla, igi ar unda ugelebelvyoT, unda CavTvaloT amiranis ganwirulebis momaswaveblad am
ZvelTaZveli miTologemis saSualebiT. jer kidev agamemnonia gaxveuli am
miTologemaSi: TqmulebiT, mas mouklavs artemisis wmida Sveli, rac misi tragikuli daRupvis mizezi gamxdara. mogvianebiT igive mizezi
mouswrafebs sicocxles bizantiuri xanis berZen gmirs _ digenis
(`orgzis Sobil~) akritass. misi mokluli irmis rqebs Soris jvari da beWebs Soris yovladwmida RvTismSoblis xati aRmoCnda da manac,
rogorc zemoT moyvanil fragmentSi amiranma, gamoiglova Tavi: `samasi daTvi movkali da samocdaori lomi da, aha, bedisweram wmida irems
Page 25
Semaxvedra, romelsac rqebSi jvari hqonda, Tavze varskvlavi da beWebze
RvTismSobeli. codvaSi Cavvardi da unda movkvde~ [23, 29-30]. digenisi
iRupeba, rogor tipuri monadire, romelsac nadirobisas Semoakvdeba nadirTpatronis rCeuli pirutyvi. amasTanave, SesaZloa, damatebiT misi
codva daxocili nadiris gadametebul ricxvSic (samasi daTvi da
samocdaori lomi) gamoixata. daismis kiTxva: romel epikur Tu miTologiur personaJebTan avlens
amirani tipologiur naTesaobas im masalis mixedviT, romelic Cvens xelTaa, rogorc igi Cans Cvenamde moRweul TqmulebebSi? elin
promeTesTan? aseTia gavrcelebuli azri, magram Tu masalidan amovalT
da ara winaswar SemuSavebuli azridan, amiransa da promeTes Soris verc fundamentur da verc tipologiur msgavseba-naTesaobas ver vpovebT.
tipologiuradac isini gansxvavebulni arian. aris mxolod erTaderTi
msgavseba maT Soris – mijaWva. orive gmiri mijaWvulia da mijaWvis adgilad orive TqmulebaSi kavkasiis mTebia dasaxelebuli. es ki sakmao
sacdurs iZleva maTi gaigivebisTvis.
vin aris promeTe da vin aris amirani? promeTe uzenaesi RvTaebis, zevsis Taobisaa; maT saerTo papa (uranosi)
da didi deda (gea) hyavT; olimposis mbrZaneblisgan igi arafriT aris
davalebuli, arc damokidebulia masze. Tumca is ar ekuTvnis olimposze dabrZanebul RvTaebriv elitas, romelic ganagebs samyaros.
amirani Tumca saswaulebriv aris Sobili, mainc adamiania, adamianTa
samyaros ekuTvnis. igi rom qriste RmerTis naTlulia da misgan ZalamoniWebuli, swored imas mowmobs, rom is ierarqiulad dabla
mdgomia. promeTe Semqmnelia adamianTa modgmisa, romelsac amiranic
ekuTvnis eladis sxva gmirebTan erTad (herakle, Tesevsi, persevsi da sxvani mravalni). promeTes sazrunavi adamianebia (adamianebi mas abaria),
amiranisa _ sakuTari Tavi, masze zrunavs ufali qriste. promeTes Zalis, RvTaebrivi unarebis wyaro Tavadvea, amiranis
Zlierebis wyaro ufalia.
promeTe da amirani kacobriobis ganviTarebis gansxvavebul safexurebs ekuTvnian. promeTes iaraRi aris Wkua, gamWriaxoba, moxerxeba; amirani ki
moqmedebs mxolod fizikuri ZaliT, rac migvaniSnebs, rom igi sxva, ufro
Zveli formaciis kacobriobas ekuTvnis. promeTes formacia meoreulia, igi axali kacobriobis warmomadgenelia. promeTe iseve upirispirdeba
amirans, rogorc mravalnacadi odisevsi fexmard aqilevss an omSi myivar
menelaoss, romelTa epiTetebi fizikur Zalaze miuTiTebs. pirvelTa rigSia marko kraleviCi, romelic gansacdelis (ufalTan gancdili
marcxis) Semdeg gadadis promeTe-odisevsis formaciaSi.
gansxvavebulia maTi dasjis motivebic. promeTe isjeba: 1) kacTaTvis cecxlis motanisaTvis anu cecxlis saidumlos gaTqmisaTvis, kacTa
modgmis mimarT gadametebuli zrunvis gamo, 2) zevsis sabediswero
saidumlos argamxelisaTvis (rom zevss misi da Tetisis naSieri Camoagdebs taxtidan), 3) aTenas motacebis mcdelobisaTvis.
amirani isjeba: 1) ufalTan gatolebis mcdelobisaTvis, 2) ficis
samgzisi gatexisaTvis (svanuri versiiT), da aramc da aramc cecxlis (an
Page 26
yamaris) motacebisaTvis. arc erTi varianti ar laparakobs cecxlis
motacebaze da mis miwaze Camotanaze amiranis an mis ZmaTa xeliT. Tu
cecxlzea sadme laparaki, es exeba cecxlis moZebnas, ara – motacebas. ar aris damajerebeli yamarisa da cecxlis igiveobis argumentebi: `promeTes
oreuli amirani RrubelT ufals _ pirimzes qaliSvils, mzeTunaxavs
mostacebs da colad SeirTavs. am SemTxvevaSi cecxli mzeTunaxaviTaa Secvlili. asea gaformebuli amiranianSi es motivi misi ganviTarebis
umaRles safexurze~ [15, 235]. aRvniSnav, rom motacebul mzeTunaxavs amirani colad ar irTavs. romc irTavdes da igi cecxlis gamoxatuleba
iyos, es aqti mainc ar CaiTvleboda promeTeseul kulturul qmedebad.
yamari, rogorc cecxli, motacebis Semdeg aRarsad Cans. Tuki moitaces, xalxisTvis unda yofiliyo motacebuli.
mijaWva mxolod saSualebaa dasjisa, romliTac sxvadasxva
danaSaulisaTvis isjebian. mTavari ki aris ara `riTi isjeba~, aramed `risTvis isjeba~. Tu meore kriteriumiT davuwyebT Zebnas amiranis
oreulebs, pirvel rigSi, Tvalwin warmogvidgeba iseTi personaJebi
gansxvavebuli sagmiro-miTologiuri tradiciebidan, rogorebic arian osuri narTebis baTraZi, somxuri eposis mheri da samxreTeli slavebis
marko kraleviCi, afxazuri tradiciis abrskili da megrulis aramxutu.
devebTan mebrZoli baTraZi, romelic ciuri mWedlis qurdalagonis mier aris gamowrTobili, Tavis Zalas Zuarebis (jvarTa) da vacilebis (wm.
eliebis) winaaRmdeg mimarTavs. misi gabudayebis kulminacia RmerTTan
Serkinebaa, sadac uZleveli baTraZi marcxdeba: dedamiwis simZimis gudas ki aswevs, magram oqros Zafis gorgalis awevas veRar SeZlebs, ris
Semdegac igi aRiarebs, rom arsebobs misi mjobi.
asparezoba mxolod marcxiT ar mTavrdeba – RmerTi mzis mxurvalebiT acamtverebs mas. baTraZis Tqmuleba ar icnobs mijaWvas [8, 270-272].
aseve mijaWvis gareSe mTavrdeba markos marcxi. marko, dainaxavs ra, rom misi momrevi amqveynad aravinaa, ufals gamoiwvevs orTabrZolaSi. ufali
Camodis dedamiwaze, moxucis saxiT gamoecxadeba da dedamiwis wona gudas
daugdebs gzajvaredinze. marko ver aswevs, Tumca mTel Tavis Zalas mas daaxarjavs. bolos ufali gaumJRavnebs Tavs, marko inanebs, rom ufali
orTabrZolaSi gamoiwvia. uflis nebiT, marko kvlav uZlevel Wabukad
darCeba, oRond amieridan orTabrZolaSi Zalis nacvlad xerxsa da eSmakobas gamoiyenebs [29, 207-8]. aramxutus Tqmuleba, gansxvavebiT
`amiranianisgan~, mWidrod aris dakavSirebuli konkretul eTniur
garemosTan (sof. jvari, cimintiebi, qardavebi, ServaSiZe, visTanac mas urTierToba aqvs). igi Tavidanve moZaladea da RmerTsac eurCeba. wm.
giorgi mas, rogorc araqristians(!), verafers aklebs, RmerTi ki sjis: Zafs
Semoaqselavs tanze, jaWvad uqcevs da paloze daabams. aramxutusac Citi uSlis palos amoZrobas [14, 385]. arsebobs gayofiTebuli variantebi, sadac
aramxutus tyviiT(!) klavs cimintia, Tavs moaWris da jgeges miarTmevs
sofel jvarSi [14, 386]. aseve eTnizebulia, da ufro Zlieradac, abrskilis afxazuri Tqmuleba:
is ebrZvis samSoblos (afxazeTis) mtrebs (eWvi ar aris, rom es motivi
gviandeli warmoSobisaa). mis biografiaSi ZiriTadi gmiroba devis
Page 27
mokvlaa. gaampartavnebul-gabudayebuli abrskili RmerTs etoleba –
arafris didebiT ar uxris mas qeds. Tavs arasodes xris, RmerTs ar
egonos, Tayvans mcemso. Tqmuleba orTabrZolas ar icnobs. RmerTi sjis mas: jaWviT Seborkils Wlous gamoqvabulSi (oCamCiris maxloblad)
rkinis boZze miabmevinebs. aqac vxvdebiT gaTavisuflebis amao mcdelobas
or variantad: 1) Citis mizeziT misi palo kidev ufro Rrmad iWedeba kldeSi; 2) afxazebi – aCbebi Tu cacbebi – miagneben abrskilis
gamoqvabuls, magram imedgacruebulni ukanve dabrundebian [3, 344-9; 9, 387-9].
adiReelTa narTebis meTaurma (Txamadam) nasiren-JaCem ganizraxa RmerTis
(Txas) meufebis damxoba. adis oSxamaxoze (ialbuzze), RmerTebis mTaze da
ebrZvis RvTaeba pakos, rom daibrunos warTmeuli cecxli. pako miajaWvavs
nasirens oSxamaxos wverze. SevniSnavT, rom adiReuri simRera-moTqma
mijaWvul nasirenze `wvrilmanebSic~ ki imeorebs amiranis dramas. mogvyavs es simRera:
`o uy-uiy, narTo nasiren! uiy, uiy nasiren-JaCe! muxanaTuria Seni qcevani, RvTis sityvas da saqmes Sen pativs ar scem. o, RvTisagan SeCvenebulo, o,
vinc mTaze aiyvanes, o, vinc mTaze miajaWves! Sens zemoT arwivia, gverdiT
Seni ZaRli giwevs! aryevs grialiT svets, Citi mofrindeba xolme, svetze jdeba. Sen brazdebi, ehei, yviri, qvas esvri, svets xvdeba, sveti ufro Rrmad
erWoba. Sens gverdiT ZaRli wevs, jaWvs RrRnis, Zafis sisqes xdis. roca
galokavs, mWedlebi samWedloSi sisxam diliT grdemlze uros scemen, jaWvi kvlav mTliandeba, rogorc iyo... vidre Cven ar agxsniT, RmerTi
gakavebdes mand dasaRupavad~ [27, 273-4].
gansakuTrebul yuradRebas imsaxurebs amiranis bedTan tipologiuri an, SesaZloa, geneturi msgavseba-siaxloviT somexTa mheri umrwemesi,
sasunelTa modgmis ukanaskneli gmiri. misi bavSvoba iseTive boboqaria,
rogorc amiranisa, xolo gabudayebis zRurblze dedamiwas aRar surs misi atana (siarulisas fexebi miwaSi efloba), anu is dawyevlilia
miwisagan. misi bolo kldis gamoqvabulia, rasac mhers misi ded-mama
uwinaswarmetyvelebs, roca igi maT saflavebs CasZaxebs SemweobisTvis da mheric miadgeba kldes, magram manamde is orTabrZolaSi iwvevs RmerTs
(`an Semerkine, an waiRe Cemi suli~), romelic mas Svid angelozs
SeabrZolebs. magram amaoa mheris cda: misi elva-xmali verafers aklebs uxorcoT. damarcxebulma mherma sakuTari maxviliT gaapo klde, romlis
wiaRSi `samudamod~ unda datyvevebuliyo. klde weliwadSi orjer ixsneba _ vardavarisa da amaRlebis dResaswaulebze. mheri gamodis gareT, magram
kvlavindeburad miwas ar surs misi zidva, is cxenianad efloba miwaSi.
kldis erT-erTi gaxsnisas Semodis mwyemsi da mis kiTxvaze, rodis gamoxval aqedano, mheri aZlevs sagulisxmo pasuxs: `Tu axla avdeqi da
gamovedi, ver amitans me miwa. sanam es wuTisofeli borotebiT aris savse,
sanam aseTi crua miwa, me ar mecxovreba qveyanaze. roca daemxoba es sofeli da kvlav aSendeba, roca xorblis marcvali kaklisodena
gaxdeba, roca askilis nayofiviT gaxdeba xorblis marcvali, ai, maSin
dadgeba Cemi dRe da im dRes gamoval aqedan~ [22, 340-341]. rogorc vxedavT, mheris gaTavisufleba iseve, rogorc amiranisa, esqatologiur
perspeqtivasTan, qveynis feriscvalebasTan aris dakavSirebuli. mheris
Page 28
RmerTmebrZoli neba motexilia, igi, SeiZleba iTqvas, kaTarzisis procesSi
imyofeba da elis saboloo, esqatologiur Jams. ganwmedil-ganaxlebuli
mheri da `axali ca da axali miwa~ Seegebeba erTmaneTs.yvela am TqmulebaSi gamoxatulia tragedia adamianisa, romelic ver
egueba adamianur dasazRvrulobas da cdilobs gascdes kacobriv
sazRvars, gautoldes RmerTs, risTvisac isjeba. erTaderTi marko ar isjeba. mas miemadleba sxvarigi Zala – igi, SeiZleba iTqvas, am marcxiani
orTabrZolidan axal adamianad ibadeba. marko rwmundeba fizikuri Zalis umweobaSi, roca absolutur Zalas Seejaxeba. orTabrZola misi
gakveTili iyo. amiranisTvisac gakveTilia es sabediswero Serkineba Tavis
naTliasTan, isic unda darwmundes, rom adamianSi moqceuli Zala uflis winaSe araraobaa. is, rac markos pirovnebaSi moxda, aris gardaqmna –
metanoia, TvalTaxedvis Secvla, igive sinanuli, rasac RmerTi elis
mijaWvuli amiranisagan. promeTe ki arc adamiania da, amis gamo, arc sinanulis gancda aqvs, arc
zevsi moelis misgan sinanuls. amiranis tragedia gacilebiT Rrmaa, vidre
promeTesi, romlis bedi zevsis kaprizze Tu TviTnebobazea damokidebuli. amave dros promeTe ukve gamoxsnilia, magram is ixsna gareSe Zalam da
ara Sinaganma mzadyofnam xsnisaTvis. Tumca Sinaganis problema arc dgas
mis winaSe. es adamianis problemaa, promeTe ki adamiani ar aris. dasasrul, momyavs h.-g. gadameris lakoniuri daskvnebi, romlebiTac man
daasrula Tavisi narkvevi promeTeze:
`ase iqceva promeTe simbolod kacobriobis TviTtanjvisa sakuTari sindisiT, cnobierebis tragediis simbolod~. da kidev: `masSi kacobrioba,
visTvisac is itanjeba, Wvrets sakuTar Tavs~. da bolos: `me meCveneba, rom
promeTes istoria iseve daumTavrebelia, rogorc Tavad adamianis istoria~ [21, 255].
me meCveneba, rom es sityvebi ufro amiranis egzistencialur mdgomareobas gamoxatavs, vidre promeTesas. istoriaSi promeTes drama
dasrulebulia, is herakles gamomsyidvelma aqtma gaauqma, amiranisa ki
dRemde grZeldeba `mijaWvul~ Tu gamoqvabulSi gamomwyvdeul (gavixsenoT platonis miTosi gamoqvabulze) kacTa modgmasTan erTad.
* * * amiranis saxis aratradiciuli interpretaciebi
roca mijaWvis mizezs (gabudayebas, hubriss) meoreulad Tvlian da
qristesmier naTlobas Canamatad miiCneven, es niSnavs ukve sxva eposze laparaks da ara im `amiranianze~, romelic xalxur tradiciaSi arsebobs.
sxva saxis eposi, gareSe imisa, rac folklorul CanawerebSia Semonaxuli,
rogoric gamovida xalxis piridan, ar arsebobs. rodis Seiqmna mijaWvuli an, saerTod, dasjili gmiris miTosi, es istoriuli problemaa, rac amJamad
Cveni interesis sagans ar Seadgens. CvenTvis mTavaria imis aRniSvna, rom
Tqmulebam amiranze, romelic adreul epoqaSi aSkarad sxva saxels atarebda, qristianuli epoqis gamovliT ideologiuri gardaqmna ganicada.
aRmosavleTi icnobs mijaWvis miTologemas. mis yvelaze adreul dadasturebas iranul miTosSi vxvdebiT, romlis gamoZaxilia `qarTlis
Page 29
cxovrebaSi~ romeliRac teqstidan moxvedrili, rogorc Cans, SairiT
gawyobili orstriqonedi (pavle ingoroyvas aRdgeniT):
`romelman Sekra jaWviTa bevrasf, guelTa ufali,
da daaba mTasa [mas] zeda, romel ars kacT Seuvali~ [11, 13].romelmac daaba, es feridunia anu avestis Traetaona, xolo bevrasfi,
vinc man daaba, igive aJi-dahakaa (`Sah-names~ zahaq, misi qarTuli versiebis
zaaqi), gveladqceuli mefe, romelmac ufliswulobisas arimanis SegonebiT
mokla mama, raTa mis nacvlad gamefebuliyo. cxadia, bevrasfi mamis winaaRmdeg janyisTvis isjeba. somxuri tradiciiT, bevrasfi isjeba ara
mijaWviT, aramed mTis maxloblad sikvdiliT da gogirdis ormoSi CagdebiT [17, 99].
amrigad, mTavaria: risTvis isjeba gmiri. amiranis Taobaze xalxis
pasuxi erTmniSvnelovania: naTliasTan SeWidebisTvis, rasac sxvas verafers ver davarqmevT, Tu ara janys uzenaesis winaaRmdeg, gabudayebas,
romelic gardauvlad imsaxurebs sasjels. arc erTi Canaweri (varianti)
am epizodisa ar amarTlebs amiranis saqciels, ar laparakobs aRSfoTebiT, rom sasjeli daumsaxurebelia, rom dasjili gmiri ubraloa.
adgili ar rCeba aRSfoTebas, magram aris gulistkivili, TanagrZnoba,
survili imisa, rom mijaWvuli gaTavisufldes. aris aSkara, SeiZleba iTqvas, zepirovnuli, Tundac koleqtiuri (nu gaveqceviT am sityvas)
TanagrZnoba amiranis bedisadmi, rac gamoricxulia bevrasfisa da misi
rigis arsebaTa mimarT, romlebic xorcSesxmul borotebas warmoadgenen, da, miuxedavad am gulSematkivrobisa, ar Cans odnavi miniSnebac ki, rom
amiranis sasjeli daumsaxurebelia.
amiranis pirovnebaze sapirispiro warmodgenis (anu adamianTa TvalsazrisiT, sruli udanaSaulobis) mizezi amiranisa da promeTes, erTi
SexedviT, kanonzomier gaigivebaSi mdgomareobs, rasac safuZveli jer
kidev XIX saukuneSi Caeyara. promeTeze Seqmnilia miTosi, rogorc TavisuflebisTvis mebrZolze an pirvel mowameze kacobriobis
istoriaSi, rogorc marqsma warmoidgina. ufro metic SeiZleba iTqvas hipoTezis saxiT: usamarTlod dasjil, kacobriobis keTilismyofel
gmirad esqilem aqcia. Zvelma miTosma ukeT icoda iseve, rogorc zevsma, ra
`sikeTis~ momtani unda yofiliyo kacTa modgmisTvis motacebuli cecxli (an ra iyo Zveli miTosis cecxli?).
CvenSi amiranis totalur gamarTlebas safuZveli daedo 1883 wels,
roca akaki wereTelma genialur `Tornike erisTavSi~ CarTul, SeiZleba iTqvas, esqatologiur simReraSi promeTes siuJeti amiranze gadaitana da,
sabolood, mijaWvuli gmiri tanjul qveyanasTan gaaigiva. ai, es simRerac:
kavkasiis qedze iyo amirani mijaWvuli,
yvav-yornebi exveoda,
dafleTili hqonda guli.
qveynad cecxlis motanisTvis guls cecxli ar neldeboda
da raRaca manqanebiT
Page 30
guli isev mrTeldeboda.
hqonda WirSi moTmineba,
arc kvnesoda, arc oxvrida;
usamarTlo Zlierebas monurad qeds ar uxrida. bolos mainc gamarjveba darCa!.. yvela gaaoca!.. da is Rvawli magaliTad
miwis SvilTa man gadmosca... kavkasiis maRal qedze
mijaWvuli amirani
aris mTeli saqarTvelo da mtrebi ki – yvav-yorani.
mova dro da Tavs aiSvebs,
im jaWvs gawyvets gmirTagmiri!.. sixarulad Seecvleba
imdeni xnis gasaWiri!~ am simReris amirans araferi aqvs saerTo
xalxur TqmulebaTa amiranTan. isini ar icnoben amgvar amirans. magram amgvarma amiranma SesaniSnavad aRasrula is misia, romelic mas poetma
daakisra. amirani tanjuli saqarTvelos metafora Seiqna. amisaTvis misi sasjelis namdvili mizezi unda miCqmaluliyo da mas promeTes mijaWvis
motivi _ `qveynad cecxlis motana~ Canacvleboda. warmoudgenelia, rom
poets RvTis mojanye amirani Cagruli saqarTvelos simbolod gamoecxadebina. amieridan qarTuli mwerloba da erovnuli ideologia
mxolod aseT – simarTlisaTvis mebrZol da qeduxrel, usamarTlod
dasjil – amirans icnobs. Tu CavukvirdebiT gamarjvebul qarTvel mxedarTa am simReras, Zneli ar iqneba masSi mesianuri suliskveTebis
amocnoba: Tu amirani kacobriobisTvis cecxlis motanis gamo isjeba,
saqarTvelosac unda hqonoda raRac sakacobrio Rvawli aRsrulebuli, risTvisac daisaja (ase swams poets?). da rogorc promeTem Tavisi
gamarjvebiT `yvela gaaoca~, aseTive iqneba saqarTvelos momavali. amgvar
mesianur mniSvnelobas iZenen gviandeli komentatorebis TvalSi sasuneli, mheri da gansakuTrebiT arTavazdi, romelic qajebma Tu devebma
kldeSi gamoamwyvdies. XIX saukunis `mecnierul-patriotulma~
publicistikam kldis siRrmidan maTi gaTavisuflebis miTosuri perspeqtiva somexi xalxis xsnis imeds daukavSira [22, 251; 26, 106]. magram
aris fundamenturi gansxvaveba qarTuli da somxuri miTosis gmirebsa da
elinuri panTeonis titans Soris. mheri, arTavazdi, amirani TavianT miTosebSi, e.w. siuJetur droSi, kvlav mijaWvul-datyvevebulni rCebian, ar
gaTavisuflebulan. maTi tyveoba kacobriobis mTels istorias gasdevs. [ucnauria, magram faqtia, rom samoqalaqo-patriotuli poeziis gmiri,
Tavis wyaros sruliad mowyvetili hipoTeturi amirani samecniero
kvlevis obieqtic ki Seiqna]. amiranul poeziaSi gverdi aqvs avlili amiranis mijaWvis namdvil
mizezs. TiTqos `rac ufro gasaidumloebulia mizezi, miT ufro mZafrad
aRiqmeba gmiris yofis tragizmic da aseve mZafri xdeba misi
Page 31
gaTavisuflebis molodinic~ [16, 22-3]. akakis Semdeg vaJa pirveli iyo,
romelmac, akakis gavleniT, simRerebis mTeli cikli miuZRvna mijaWvul
gmirs, magram igic gaurbis mijaWvis namdvili an, saerTod, raime konkretuli mizezis xsenebas. vaJas pirvelive TariRiani (1984 w., amave
wels gamoqveynda `Tornike erisTavi~) leqsis saTauria `amirani~. aq
amirani dasaxulia dev-eSmakebis gamJletad. is usamarTlod aris dasjili, magram ra mizeziT? amaze arafers ambobs poeti. finia lokavs
jaWvs, misi Sesusteba undaT, magram mWedlebi grdemlze kvers arakuneben
da jaWvi isev mrTeldeba. mWedlebi dasaxulni arian, rogorc `bilwi~, `gulqva~. magram ratom an risTvis miajaWves maT devebis gamJleti gmiri?
simRera tendenciurad dums amis Taobaze. yuradReba gadatanilia mis
ganTavisuflebaze:
rodis aRdgeba amiran,
jaWv-abjriT Semosilio,
Camosdnobodes yinuli da ucinodes pirio.
Semodis axali motivi, TavisTavad mniSvnelovani, magram is ucxoa
xalxuri TqmulebisaTvis. aq ibadeba amiranis warmodgena gazafxulis RvTaebad Tu sulad, romelic zamTris yinuliT aris SeboWili. misi
tragedia bunebis dramad aris gardaqmnili, rkinis jaWvebi – yinulis
borkilebad.
tanze ahsxmia yinuli
da xavsi Savi feriso.
sxva simReraSi `gazafxuli~ (1988 w.) amiranis brZola devebTan
asimboliurebs amiranis brZolas zamTarTan, zamTris ZalebTan. miwis
duSmani yinvaa, aragvi amiranis gansaxiereba, romelic misi laxtiT ibrZvis.
aragvma laxti aiRo
amiranisa ra xani... devebi dafrTxnen, gaiqcnen,
gadmouyares abjari.
kidev erT simReraSi, romelic aseve `gazafxuliT~ aris dasaTaurebuli (1898 w.), gazafxulis gamarjvebisa da zeimis (qorwilis) mTavari gmiri
amirania. is bunebasTan erTad Tavisufldeba da, amave dros, misi
gamomxsnelic aris yinulis borkilebidan. is TiTqos qvesknelidan aris aRmdgari, rogorc gazafxulis suli.
amdgara amiranica,
kldeSi dabmuli jaWviTa. daubRujia xmlis vada
mouRalavis majiTa,
kvlav sTelavs dedamiwasa Tval-gauwvdenis lajiTa; sisxls iZevs, vinac tyveobis gmiri awama baJiTa.
Page 32
vin miajaWva, vin awama gmiri? devebma da zamTris borotma Zalebma. am
leqsis Tanaxmad, namdvilad maT da aramc da aramc RmerTma, romelic
vaJas SegnebaSi ar SeiZleba usamarTlo iyos, ise rom adamians mouvides azrad SurisZieba mis mimarT. vaJas warmosaxvaSi amirani yovel
gazafxulze Tavisufldeba da `kvlav sTelavs dedamiwasa~, anu agrZelebs
Tavis agresiulobas, ramac is ukidures gabudayebamde miiyvana. xalxi ki fiqrobs, rom Tu amirani iseTi gaTavisuflda, rogoric miajaWves, anu Tu
SeinarCuna is hubrisi, risTvisac iqna mijaWvuli, sikeTes ar moutans kacTa
modgmas. mogviano prozaul TxzulebaSi `amiranis xmali~ (1902 w.) amirani ukve
namdvilad datyvevebuli, tanjuli samSoblos metaforaa, devebi ki _ misi
mtrebisa. aqedan _ naxtomi istoriul sinamdvileSi. `mtrebma amirani rom Seipyres, SeboWes da dids mRvimeSi didis jaWviT
daabes: `nu xar kerpi, urCi, gautexelio~. amirani imediT aris savse, is
sasikeTo niSnebs xedavs Tavis xmalze: kargi niSnebi Cndeba, TinaTin, RmerTi mowyalea... gveSveleba, usaTuod gveSveleba... ager Cemma xmalma
feri moiwminda...~ am da kidev sxva teqstebis meSveobiT amirani samudamod
damkvidrda qarTvelobis SegnebaSi, rogorc gmiri, romelic isjeba urCobisTvis, gautexlobisTvis. vin sjis mas – amirans da misi niRbis ukan
qveyanas, samSoblos, am TvisebaTa gamovlinebisTvis? erTxel kidev vsvamT
am kiTxvas. magram Znelia, gaices raime damajerebeli pasuxi am kiTxvaze. Tavad es Tvisebebi zneobriv planSi gansxvavebuli mniSvnelobebis
Semcvelia. Tu gareSe mtris mimarT urCoba da gautexloba dadebiTi Rirebulebebia, rogorc Tavisuflebisken swrafvis gamomxatvelni, RvTis
mimarT – damRupveli hubrisia, romelic gardauval sasjels imsaxurebs.
da kvlav vsvamT kiTxvas: rodis SeiZleba vuwodoT mters damsjeli? da
vpasuxobT: maSin, roca is iaraRia RvTis xelSi. es viciT Cven `JamTaaRmwerelis~ droidan moyolebuli. Tu es asea, dasasruls, gakvriT
SeiZleba aRiniSnos, rom amiranis saxis amgvari gadaazreba unda
ganvixiloT, rogorc RvTis urCi da meamboxe personaJebis reabilitaciis kerZo SemTxveva. es procesi daiwyo gacilebiT adre, gnostikosTa, kerZod,
kaenitTa da ofitTa wreSi, sadac adamis Semacdeneli gveli da Zmis
mkvleli da RvTis mojanye kaeni WeSmariti RmerTis mociqulebad Seiracxa; xolo mogvianebiT is wamoiwyo jon miltonma `dakargul
samoTxeSi~, sadac meamboxe da Semdeg dacemuli angelozi simpaTiuri saxiT warmoadgina, da ganagrZo jorj baironma, romelmac imave meamboxes
da dacemuls _ lucifers moxsna yovelgvari braldeba, xolo kaeni
kacobriobis istoriaSi TavisuflebisTvis pirvel mebrZolad miiCnia. maT kvals gahyva lermontovi Tavisi tragikuli demoniT.
P.S. dabolos, amiranis saxis da misi interpretaciis istoriidan
bunebaSi da bunebidan istoriaSi moZraobis, misi perioduli
transformaciis, misi sazrisis saxecvlilebis (mis sabolood dakargvamde) igavurad naTelsayofad moviyvan franc kafkas igavs
promeTeze misi `parabolebidan~:
`promeTeze oTxi Tqmuleba arsebobs: erTis mixedviT, man adamianebis gulisaTvis RmerTebs uRalata, RmerTebma ki sasjelad kavkasions
Page 33
miajaWves da arwivebi miusies gul-RviZlis sakortnad, magram gul-RviZli
isev da isev umrTeldeboda.
meore TqmulebaSi niskartebiT daZiZgnili, gawamebuli promeTe ise ekvroda kldes, rom bolos kidevac Seezarda.
mesamis mixedviT, aTaswleulTa manZilze es ambavi daviwyebas mieca.
misi Ralati daiviwyes RmerTebma da arwivebma, Tavad masac daaviwyda yvelaferi.
meoTxis mixedviT, yovelive uazrobad iqca da am uazrobam yvela moqanca. daiqancnen RmerTebi, daiqancnen arwivebi, Wrilobac ki gabezrda
da Sexorcda.
darCa gaugebari klde. Tqmuleba cdilobs, gaugebari axsnas. vinaidan am Tqmulebas safuZvlad WeSmariteba udevs, igi gaugebradve unda darCes~.
damowmebuli literatura
1. arjevaniZe e., anotirebuli bibliografia CMOMПK-Si gamoqveynebuli qarTuli xalxuri sityvierebis masalisa, `mecniereba~, Tb., 1971.
2. gilgameSiani, Zveli Suamdinaruli eposi, `ganaTleba~, Tb., 1984.
3. zuxba s., afxazuri zepirsityviereba, Tsu, Tb., 1988.
4. kaiSauri l., mTiuluri teqstebi, `mecniereba~, Tb., 1978.
5. kiknaZe z., qarTuli miTologia I, jvari da saymo, quTaisi, 1996. 5-a. kiknaZe z., Suamdinaruli miTologia, `sabWoTa saqarTvelo~, Tb., 1979.
6. makalaTia s., xevi, tf., 1934. 7. megruli zRaprebi da miTebi, `merani~, Tb., 1994.
8. narTebi, osuridan Targmna meri cxovrebovma, `irisToni~, cxinvali, 1988.
9. propi vl., zRapris morfologia, `mecniereba~, Tb., 1984.
10. rexviaSvili n., qarTuli xalxuri metalurgia, `mecniereba~, Tb., 1964. 11. svanuri poezia I, Tb., 1935.
12. qarTlis cxovreba I, Tb., 1955.
13. Ciqovani m., amiranis Tqmulebis poeturi Canawerebi, epikuri Janrebi, qarTuli
folklori X, `mecniereba~, Tb., 1981.
14. Ciqovani m., mijaWvuli amirani, `Tbilisis universitetis gamomcemloba~,
Tb., 1947.
15. Ciqovani m., qarTuli eposi I, mijaWvuli amirani, `saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis gamomcemloba~, Tb., 1959.
16. CxeiZe r., amiranis Tqmuleba, Tb., `nakaduli~, 1991.
17. xorenaci movses, somxeTis istoria, `mecniereba~, Tb., 1984.
18. jvar-xatTa sadideblebi, Tsu folkloristikis kaTedris Sromebi 2, Tb., 1998.
19. Бердяев Н., Эрос и личность, Изд. “Прометей”, М., 1989.20. Гадамер Г.-Г., О круге понимания, Актуальность прекрасного, “Искусство”, М., 1991.21. Гадамер Г.-Г., Прометей и трагедия культуры, Актуальность прекрасного,
“Искусство”, М., 1991.22. “Давид Сасунский”. Армянский народный Эпос, “Советский писатель”, Ленинград,
1982.
Page 34
23. Дестунис Г., Разыскания о греческих богатырских былинах средневекового периода, СПб, 1883.
24. Лосев А. Ф., Проблема символа и реалистическое искусство, “Искусство”, М., 1976.25. Мейендорф Иоанн, прот., Православие в современном мире, New York, 1981.26. Мифы народов мира, т. I, “Советская Энциклопедия”, М., 1980.27. Нарты, Адыгейский народный эпос, “Наука”, 1974.28. Неклюдов С. Ю. Героическое детство, Историко-филологические исследования,
М., 1984.29. Песни южных славян, “Художественная литература”, М., 1976.29-a. Пропп Вл., Исторические корни волшебной сказки, “Лабиринт”, М., 2000. 30. Campbell J., The Hero with a Thousand Faces, Bollingen Series XVII, Princeton
University Press, 1973. 31. Charachidzé G., Prométhée ou le Caucase, Essai de mythologie contrastive, Flamarion,
1986. 31-a. Eliade M., Patterns in Comparative Religion, New American Library, New York, 1974. 32. Eliade M., Rites and Symbols of Initiation, The Mystery of Birth and Rebirth, Harper
Torchbooks, New York, 1965. 33. Gennep Arnold, van, Les rites de passage, Paris, 1909. 34. Raglan L., The Hero of Tradition, The Study of Folklore, ed. Dundes A., University of
California and Berkley, 1965. 35. Tuite K., Achilles and Caucasus, The Journal of Indo-European Studies, vol. 26, N 3-4,
1998.
teqstebi*
STanTqma-amonTxeva
I
gauZRva Sikriki Zmebs da gaiyvana erTs trials mindorzed. gaixeda
amiranma da dainaxa, rom is samni Wiani, baybay-devis Tavebidan rom amococdnen, veSapebad qceuliyvnen. erTi TeTri iyo, erTi – wiTeli da
erTic – Savi. mindorSi midian da miimRerian:
mindorSi samni Wiani midian miimRerian,
Tvals ucems darejanisZes, magaTTan omi mwadian.
amiranma uTxra Zmebs: aba, Zmebo, meti Rone aRar aris, unda mag veSapebs SevebneTo. TeTri badrs, wiTeli usips, Savi Cemd ginebebiaT. TeTric Sena
da wiTelic, Savic Sen nagonaria, upasuxa usipma, aki giTxar, inanebo, Seni
gafuWebuli saqme Senve gaakeTe. Seni gamrudebuli gza Sen gaasworeo. _ hai, usipo, usipo! uTxra amiranma:
usipo, Cemi simuxTle sulmudam gulSi gdebia,
tvini, sadebi TavSia, CabalaxSia gdebia.
maS Sen mainc momeSvele, badrovo, uTxra badrs amiranma, magram badrmac
uari uTxra. maSin amiranma uTxra badrs:
ara hyofilxar, Zmav badro, feri arqati gqonia.
* mogvyavs mxolod ZiriTadi, sakuTriv amiraniseuli epizodebi: STanTqma-amonTxeva da gabudayeba-orTabrZola-mijaWva, gaTavisuflebis mcdeloba.
Page 35
daje da hkere tyavebi, sxva xeli ara gqonia!
kidev uTxra usips, momeSveleniTo, magram usipma uari sTqva: Senisa
colis gulisTvis sul Zmebi davilieniT! maSin amirani Tavis abjars miubrunda da uTxra: Cemo xmalo da abjaro, saZaled momeSveleniT! da
dauwyo sastiki omi gveleSapebs. mohkla TeTric, mohkla wiTelic.
TeTri mohkla da wiTeli, Savsa Seeba maSvrali.
gaixeda amiranma da dainaxa, rom badri da usipi wasulan da gadadian
mTaze, dauZaxa:
romeli mixval ma mTasa, romeli mohkec ma gzasa?
gadadi da dauZaxe badrsa, usipsa Cems Zmasa:
TeTric movkal da wiTelic, nuRar gadivliT ma mTasa.
dabrundiTo. Seeba Savs gveleSaps daRaluli da damaSvrali.
Savma aiRo, Caylapa, Savi zRvisaken gaswia.
Caylapa Savma da gaswia Tavis dedisaken. raki dainaxes Zmebma, amirans uWirso, maSinve gaiqcnen amiranis saSvelad. daewivnen qarcecxls, esrola
usipma isari da cxra adli kudi moswyvita gveleSaps. qarcecxls ise
mowyvetili kudi ar stkioda, rogorc Caylapuri amirani atkiebda mucels. darejanisZe hglejda gul-mucels da iklakneboda qarcecxlic
saSinlad. qarcecxls erTi rkinis boZi hqonda, rom vinme Caeylapa,
movidoda, Semoexvevoda im boZs gars, daamtvrevda da moinelebda. exlac amiranis damtvreva undoda, Semoexvia boZs, magram kudi pirs aRar
moswvda, radgan usipma moawyvita. mivida dedasTan qarcecxli da
SesCivla: muceli mgvrems, cecxli mekidebao. vaime, Svilo, Tu darjanianTi vinme Cahylape, imaT kacs Sen ver mainelebo. ra kaci iyo, ra feri hqondao?
saceriviT Tvalebi hqonda da erTi oqros kbili edgao. amirani yofila,
Svilo, darejanisZe.
amirans jibeSi almasis dana edva, magram ar moagonda. bolod usipma
uTxra badrs: Zmao, CasZaxe, Seni xma mSvenieria, dana moagoneo.
Cadi, badro da CasZaxe, xma Seni mSvenieria.
maudis darejanisZeT jibes Cadeba danisa,
amoReba da gamoWra mag Savis gveleSapisa.
marTlac, moagonda amirans dana, amoiRo, gamosWra qarcecxlis muceli
da gamovida, magram wveri da Tma ki gascvivniyo. usipma Sehxeda
gaqosavebuls amirans, gaecina da dascina:
amirani daibada, goWsa hgvanda xuxalasa,
wver-ulvaSi gascvevnoda, Caeyara tomarasa.
[14, 316-317, fSavi, kaxeTi]
II
...eg devi rom mokla, isev wavidnen sanadiroT. kidev mividnen erT
udabur adgilas da sami veSapi naxes: Savi, wiTeli da TeTri. amiranma
uTxra biZebs, rom samivem gaviyoTo da vibrZoloTo. maT uari uTxres da amirani or veSaps Seeba. TeTric mokla, wiTelic, Sav gveleSaps ki
moRalulma veraferi ver uqna. veSapma gadaylapa amirani Tavis iaraRiTve.
maSin usufma dauZaxa:
Page 36
darejanianT ician jibeSi danis debao,
amoiRe da da gamosWer, gamodi garedganao.
amiranma marTlac gamoyo Tavi gverdidan, gamosWra da gamovida gareT. gveleSapi mokla. amirans sul-wverulvaSi gascvenoda. usufma kidev
uTxra maSina:
amirani daibada, gavda qosa quxalasa, wverulvaSi moparsvoda, Calagoda tomarasa. [9, 334, raWa]
sasowarkveTa da gabudayeba, orTabrZola da mijaWva
I
erTi mkvdari devi mohyavdaT. devis deda Turme uremze ujda da devs klavi Zirs qonda Camovardnili. devis dedam dauZaxa amirans: Svilo,
dedaSvilobasao, es klavi auwie da uremze Semide isevo. amirani mivida,
bevri ecada, rom devis klavi aewia, magram ver SesZlo. devis dedam uTxra: Svilo, rom ar meTqva SenTvinao, mogklamdio. magram raxan Svili giwode,
arafers gizamo. im qalma maTraxis tariT auwia klavi. maSin amirans
Zalian Sercxva da Tavis naTlia qristes Seexvewa: ase uRono rad gamaCineo. Tavis naTlia gamoecxada mas da uTxra: Rones mogcem, magram
ver SeimSvniebo. amiranma uTxra: Sen Rone momeci da eg me vicio. man
misca Rone aTi uReli xar-kameCisa. amiranma Semoiara mTeli xmeleTi, veRar hpova Tavisi badali. amiranma raRai Tavisi toli ver hpova, TviT
qristesTan moindoma Sebma. mere uTxra Tavis naTlias: modi, me da Sen
daviWidoTo. naTliamac uTxra: me Cems yavarjens davasom miwaze, Tu imas dasZram, maSin viWidaoTo. uTxra: daaseo. daaso... amirani bevrs ecada,
magram miwidan veRar moglija. mere zedve miaba amirani qristem Tavisi
jaWviT. mere Tavze patara goraxi daadva da uTxra: es did mTad geqceso. qveS dahyva amirani. weliwadSi erTxel mas kari gaeReba da yorani wyals
moutans. [14, 335 mesxeTi]
II
...gzaSi erTi mkvdari mihqondaT marxiliT, cxra uReli kameCi ebaT da mainc Zlivsa Zravdnen. mkvdars marxilidgan mklavi gadmovardnoda da
miwas guTaniviTa sTxrida. mwuxare deda mkvdars cxeniT misdevda da xelSi maTraxi eWira. dainaxa amirani da uTxra: dedaSvilobas, eg mklavi
gulze daadeo. amirani mivida, undoda, mklavi gulze daedo, magram
saZraobac ver uyo. deda mkvdrisa gajavrda, gadmoswvda cxenidam mkvdars, maTraxis tariT mklavi gulze Seudo da amirans uTxra: dedaSviloba
rom ar meTqva, am maTraxiT gagaWrelebdio.
amirani daRonda da dauwyo vedreba Tavis naTlias-ufalsa. amirans gamoecxada ufali. amiranma sTxova, ro momeci Roneo, da agreTve
SesCivla, rom erTis mkvdris mklavi ver avwieo. ufalma misca amirans
kidev imdeni Rone, ramdenic im cxra uRel kameCs hqonda. gaxarebulma amiranma gamoswia da, rac gzaSi xe xvdeboda, sul aqeT-iqiT isroda. maSin
ufalma sTqva: es amodena Rone rom miveci, xalxs sul gamiwyvetso da
gamoecxada amirans sxva kacad. amiranma uTxra ufals: modi, dameWideo. ufali da amirani daeWidnen da, rogorc unda waeqcia amirans, ufali
gaeSvebina da uTxra: ai am yavarjens amohglejavo? ufalma yavarjeni
Page 37
daarWo miwaSi. amirani mivida da ramdenic amoswia, imdeni ufro miwaSi
Cavida. maSin ufalma daswera pirjvari da amirani jaWviT daaba da zedac
didi uzarmazari mTa gadaafara. [14, 277, qarTli] gaTavisuflebis mcdeloba
I (mwyemsi)
yofila erTi mecxvare, romelic amiranis mTasTan misula da unaxavs,
rom mTis kari gaRebulia. dauZaxia amirans mecxvaresaTvis, modi CemTanao.
amas SeSinebia, ver movalo. didruani Tvalebi aqvs amirans. nu geSinia, modio, uTqvams kidev amirans. mecxvares gaubedia da misula. amirans
uTqvams: Tqveni puri vnaxoT, rogori gaqvTo. amirans mouWeria xeli da sisxli daqceula im puridan. mere uTqvams: Tqven sisxlis purs sWamTo.
kidev uTqvams: momita, ai, iq Cemi puriao. Tavis purisaTvis xeli rom
mouWeria, rZe gasvlia; rZiani puriT vcxovrob meo. axla is xmali momiwieo. Cemi xmali iqaa da me ki aq jaWviT var dabmulio. veraferi ver
upovnia mecxvares, rom meeba da miT miewia amirans Tavisken xmali. Sen
moebio. mecxvare mobmia da amirans Tavisken miuwevia. klavebi ro stkenia mecxvares, uTqvams: aba, wadi saxlSi da saxare tyavi momitaneo. qalma Tu
xma gaqces, araferi uTxra, Tu ara _ Cemi kari daixurebao. wasula
mecxvare saxres mosatanad, CamouRia saxlSi. xma aravis ar unda gasces, moaqvs saxre, magram coli gamosdgomia: rad mixval, ratom migaqvs, kaco,
ratom arafers gvetyvio? ra gamiWire saqme, dedakaco, miubarebia bolos
mecxvares da maSin mTac daxurula. roca misula mecxvare, daxuruli daxvedria mTa. amirani darCa isev dabmuli. amboben, Tu aiSva, mova
qveyanaze da qalebs daxocavs, maTze gajavrebuli ariso. magram vin icis,
visi javri aqvs! dabmuli ki aris mTis qveS. [14, 335-336, mesxeTi]
II (monadire)
erTxel, axalwlis wina dRiT, erTi monadire myinvarisaken sanadiroT
wasula. mas aq jixvi mouklavs, SemoRamebia da binas Turme eZebda. is
Sesula erT Ria qoxSi, sadac daunaxavs dabmuli uzarmazari adamiani. monadires SeSinebia da gamoqceula, magram amirans misTvis dauZaxia da
uTxovnia, iqve mdebare xmali miewodebina. monadires xmali uwevia, magram adgilidan ver dauZravs. maSin amirans uTqvams: Sen xmals xeli mokide, me
ki xels fexze mogkideb da xmali ise gamovaTrioTo. monadirec ase
moqceula. amirans misTvis fexi utkenia da xmalic ver gamouCoCebia. axla amirans monadirisaTvis uTqvams: wadi axlave, sanam axalweliwadi
gaTendebodes da saxlidan sakideli umZraxad wamoiReo, miabi am xmals
da mas me daviTrevo, rom ZaRlis lokviT gaTxelebul Cems jaWvs es xmali davhkra da gavwyvitovo.
monadire Sin gaqceula, sakideli Cumad Camouxsnia da ukanve
gamoqceula. magram cols es daunaxavs, ukan dasdevnebia da dauZaxia, sakideli sad migaqvso. monadire Zlier cdila, ukan ar moexeda da
colisTvis pasuxi ar gaeca. magram dedakaci mas ar moSvebia, sanam pasuxi
ar gasca Turme. monadire amiranis qoxs miuaxlovda Tu ara, mWedlebma saaxalwlod kverebi Turme dahkres. amiranis qoxs kari daeketa da misi
SeTxelebuli borkilic isev gasqelebula. [14, 346, xevi]
Page 38
`eTeriani~
`eTeriani~ cameti variantis safuZvelze pirvelad p. umikaSvilma
gamoaqveyna 1975 wels. gamomcemeli mas `zRapars~ uwodebs (`abesalom da eTeris zRapari iseTi ram aris...~) da, marTlac, am ambavs variantTa
umetesobaSi zRapris samoseli mosavs Tavisi tradiciuli winkariT _
`iyo-da-ara-iyo-ra~. zogierT CanawerSi gazRaprebis procesi bolomdea misuli: ambavi zRapriseuli klasikuri dasasruliT – qorwiliT da
`Wiri-iqa-lxini-aqa~-Ti mTavrdeba, radgan ar gamoCndeba murmani Tavisi dauokebeli vnebiT da, cxadia, arc im tragedias rCeba adgili, romelic
`eTerianis~, rogorc samijnuro eposis individualobas qmnis. am saxis,
Tumca mcirericxovan variantebSi, eposi mTlianad Zleulia zRapris stiqiisagan. gazRaprebis tendencia gasagebia, ramdenadac es TxrobiTi
Janri, rogorc misi sakuTreba, sxva JanrTagan yvelaze ukeTesad miesadaga
xalxis cnobierebas (rogorc davinaxeT, `amiranianic~ ver ascda am
tendencias). msgavsad `amiranianisa~, `eTerianic~ prozisa da leqsisgan Sedgeba.
prozac da leqsic mTeli saqarTvelos farglebSi (da mis gareTac) aris
dadasturebuli. `eTerianis~ pirveli gamomcemeli winasityvaobaSi werda: `es eTeriani, Sedgenili saxalxo leqsebisa da pirad naTqvamobisagan,
romelnic darCenilan dRevandlamde saqarTvelos yvela nawilebSi.
zemoxsenebuli leqsebi da pirad naTqvamobani (ricxviT cametni) ekuTvnis Semdeg adgilebs: qarTls, kaxeTs, imereTs, samcxes (axalcixis mazras),
xevsureTs, xevs (Tergisas) da qalaq mozdoks~ [3]. aq `naTqvamoba~ prozaul monaTxrobs gulisxmobs, romelic sakmaod sxvaobs variantebSi.
ar arsebobs kanonikuri prozauli xalxuri teqsti. leqsi ki ucvlelia
da metnaklebad inarCunebs Tavis saxes Canaweridan CanawerSi. es ki imas unda niSnavdes, rom poeturi teqsti `eTerianSi~ pirveladia, arqetipulia,
prozauli ki _ meoradi, Semavsebeli. amitomac zRapradqceul variantebSi
poetur CanarTebs ver vxvdebiT _ aseTia variantTa wre I (ix. qvemoT). Tumca sxva SexedulebiT, ̀ eTerianis eposis birTvi prozaulia~ [8, 115] da,
ufro metic: eposi zRapris niadagzea Camoyalibebuli, anu misi
pirvelwyaro aris zRapari [8, 114. 113]. Znelia am Tvalsazrisis miReba, ramdenadac zRaparSi, rogorc aseTSi, ver aRmovaCenT iseT `birTvs~,
romelic misi siuJetis tragikul ganviTarebas gamoiwvevda. zRapris
principuli optimizmi ar iZleva amis SesaZleblobas. zRapari ver gardaiqmneboda im zomamde, rom Tavis Tavs dapirispireboda.
`eTerianis~ arazRaprul warmoSobas isic mowmobs, rom misi sxeulis
mdgradi fena _ leqsiTi nawili ZiriTadad dialoguria, rac SeiZleba niSnavdes imas, rom `eTerianis~ arqetipuli teqsti romantiuli drama
iyo. dialoguroba SeiZleba mis Tavdapirvel antifonur Sesrulebasac
mowmobdes [8, 119]. es dialogebia: dialogi abesalomsa da eTers Soris, romelic mTavrdeba abesalomis ficiT eTerisadmi; dialogi abesalomsa
da murmans Soris; dialogi marexsa da eTers Soris; ukanaskneli dialogi abesalomsa da eTers Soris. dialogebSi Cabmulia eposis yvela
Page 39
personaJi, vinc ki individualur saxes atarebs. mTavari personaJebis
dialogebi iwyebs da amTavrebs nawarmoebs. leqsiTi variantebi eposis
mTels Sinaarss moicavs dawyebuli striqonebiT `abesalom da eTeri RmerTma Segvyara erTferi~ da damTavrebuli striqonebiT `Sen, Cemo
moyvris danao, ubes midevxar ganao, amogiReb da davicem marjvena
ZuZusTanao~ [4, # 44]. aSkaraa, rom `eTeriani~ ar aris im xasiaTis nawarmoebi, romlis siuJets
zRaparSi unda epova xorcSesxma. arsebobs variantTa sxva wre, sadac eTeris warmoSoba ar ukavSirdeba zRapris siuJets da ambavSic ar
monawileoben zRapris tradiciuli (kanonikuri) personaJebi (avi
dedinacvali, keTili dedaberi). variantebis gansxvavebul wreTa arseboba sakmaod abundovanebs `eTerianis~ warmomavlobas da, kerZod, eTeris,
rogorc personaJis, vinaobis sakiTxs. romelia pirveladi – `eTeri-geri~
Tu `eTeri-tyiuri~? xom ar SeiZleba warmovidginoT, rom misi arqetipi saerTod ar arsebula da `eTerianis~ dRemde SemorCenili variantebi ori
erTmaneTisgan gansxvavebuli wyarodan momdinareobs? aseve daismis
kiTxva `eTerianis~ dawyebis Taobaze. variantTa umetesobaSi ambavi eTeriT iwyeba (aqedan dakanonebuli saxelwodeba `eTeriani~). magram
ipoveba variantebi, arcTu mcirericxovani, sadac ambavi abesalomis
sanadirod gasvliT iwyeba. romelia pirveladi? aqve unda SeiniSnos, rom xalxuri Txroba, Cveulebriv, iwyeba im personaJiT, romelic mTavaria
TxrobaSi, anu romlis ambavic aris mosaTxrobi. da, saerTod, romelia
`eTerianSi~ mTavari gmiri? an rogor poulobs abesalomi eTers _ ZebniT, rogorc gazRaprebul variantebSia (wre I-II), Tu _ tyeSi SexvedriT (wre
III)?
gaCnda arcTu usafuZvlo eWvi, rom `eTeriani~ wignuri warmoSobisaa. p. ingoroyva `eTerians~ CamoTvlis im literaturul nawarmoebTa Soris,
romelTagan an fragmentebia SemorCenili an mxolod saxelebi. `rogorc Tavis droze gamorkveuli gveqneba, _ am romanidan aris warmoSobili
dRemde Senaxuli xalxuri Tqmuleba `abesalom da eTeri~, _ iseve, rogorc
SoTas vefxis-tyaosnidan Semdeg warmoiSva xalxuri vefxis-tyaosani~ [5, 486]. mkvlevari Seecada ucxour sakuTar saxelTa safuZvelze emtkicebina
Tavisi varaudi [6, 37-9]. mTeli wyeba niSnebisa, romlebic SeiniSneba masSi, SeiZleba amxeldes
mis wignur warmoSobas: − Rrma emociebis, Cvens SemTxvevaSi, siyvarulis dinamikuri gamomJaRvneba,
maSin roca `xalxur eposSi siyvaruli, Cveulebriv, statikur formaSia
mocemuli~ [1, 197]. Tu SevadarebT, erTi mxriv, amiran-yamarisa da, meore mxriv, abesalom-eTeris urTierTobas da murmanis damokidebulebas
eTerisadmi, maT Soris fundamentur sxvaobas davinaxavT. amiranisaTvis
yamaris mopoveba sagmiro saqmea, misi, rogorc safalavno an miTologiuri eposis an gmiris, gardauvali valdebulebaa. amiranis
mizani ufro gamoxsnaa koSkSi gamoketili mzeTunaxavisa, vidre misi, rogorc qalis, daufleba. amiranis Semdgom TavgadasavalSi, mis morig
zRurblebze yamari aRar Cans. xolo rac abesaloms da murmans
Page 40
amoZravebT eTeris mimarT, es mxolod da mxolod Rrma adamianuri
siyvarulis grZnobaa.
− `eTerianis~ personaJebi, gansxvavebiT folkloruli warmomavlobis personaJebisgan, aratipiurni, individualurni da unikalurni arian.
maTi saxeebi arsad sxvagan ar meordeba. xalxuri poetikisTvis ki
mxolod tipiuri, ganmeorebadi Tvisebebia yuradRebis Rirsi. − moqmedebis motivireba, razec agebulia `eTerianis~ drama, principulad
ucxoa folklorisTvis. folkloruli gmiris moqmedebas ara aqvs motivacia. Tu folkloris gmiri sCadis borotebas, is sCadis mas,
rogorc borotebis gansaxiereba _ sxvanairad mas moqceva ar SeuZlia.
aseTi ar aris murmani: igi sCadis borotebas ara imitom, rom borotia, aramed imitom, rom sxva gamosavals ver xedavs [1, 202-203].
− folklorisTvis ucxoa gmiris feriscvaleba, rogorsac ganicdian jer
murmani, mere abesalomi. ver vifiqrebT, _ aseTia nawarmoebis logika, _ rom murmani Tavidanve, eTeris gamoCenamde, abesalomis orguli yma
yofiliyo.
− xalxuri epikuri _ zRapruli Tu arazRapruli _ Txroba ar
aRiniSneba mravalpersonaJianobiT. arsebobs erTi, mxolod erTi mTavari
gmiri, romelic atarebs eposis ideas, yvela danarCeni personaJi
damxmareni arian da ara TavisTavadni. zRaparSi maT Tav-Tavisi
funqciebi aqvT, romelTac isini mTavari gmiris mimarT asruleben da funqciis amowurvasTan erTad uCinardebian. rom ar vilaparakoT
zRaparze, ̀ amiranianis~ personaJebic aseve damokidebulni arian mTavar gmirze, maT, kerZod, amiranis Zmebs, TavisTavadi arseboba (egzistencia) ar
gaaCniaT. isini uCinardebian, rogorc ki maTi funqcia amoiwureba.
`eTerianSi~ sami damoukidebeli, TavisTavadi personaJia (rogorc `vefxistyaosanSi~, rogorc `visramianSi~).
− dabolos, analogia kvlav `vefxistyaosanTan~ (p. ingoroyvas ZiriTadi
argumenti): rom ar SemorCeniliyo rusTavelis poema, xalxuri `vefxistyaosani~ anu `tarieliani~, isic, msgavsad `eTerianisa~,
zepirsityvieri warmoSobis nawarmoebad iqneboda miCneuli. es iribi
argumentia, magram angariSi unda gaewios. es argumentebi saSualebas gvaZlevs vifiqroT `eTerianis~ elitarul
warmoSobaze, anu CavTvaloT is e.w. daZiruli kulturis dovlaTis (Gesunkenes Kulturgut) erT kerZo gamovlinebad xalxur sityvierebaSi [12, 44-5; 10, 556-7]. qarTul folklorSi aseTebia: `tarieliani~, Sahnames xalxuri versiebi `beJaniani~, ̀ rostomiani~, ̀ rusudaniani~ da sxvani, romelTac Tav-TavianTi
wignuri wyaroebi eZebnebaT.
dResdReobiT metnaklebad sruli (ramdenadac SeiZleba hqondes sisrulis pretenzia xalxuri Canawerebis korpuss) gamocema `eTerianis~
variantebisa ekuTvnis m. Ciqovans [4]. aq Tavmoyrilia 42 folkloruli
Canaweri saqarTvelos aTamde kuTxidan. variantebi qvemoT yvelgan am gamocemaSi miCenili nomriT aris
miTiTebuli.
Page 41
teqstis morfologia
`eTeriani~ ori nawilisagan Sedgeba:
1. eTeris ambavi abesalomTan qorwilamde. 2. ambavi abesalomisa da eTerisa da murmanisa qorwilis Semdeg.
arsebobs `eTerianis~ variantTa sami wre (damatebiT meoTxe), romlebic
erTmaneTisgan arsebiTad sxvaoben ambis mxolod pirvel nawilSi, sadac Txroba abesalomisa da eTeris qorwilamde aRwevs. es nawili ZiriTadi
ambis (tragediis) eqspozicias warmoadgens. wreebi erTmaneTisgan eTeris warmomavlobiT (vinaobiT) gansxvavdebian. variantTa erT wreSi eTeri
geria (dediT oboli, dedinacvliT), meoreSi – dediT oboli
(udedinacvlod), mesameSi – tyiuri, arwivisa (an daTvis) gazrdili (udedmamod). meoTxe wre Txrobis dasawyisis mixedviT aris gamoyofili:
aq ambavi abesalomis gamoCeniT iwyeba.
nawili 1. eqspozicia. ambavi qorwilamde.
aq wamoiWreba problema: romelia Tavdapirveli eqspozicia eposisa? – variantTa is wre, sadac eTeri geria?
– Tu is, sadac eTeri udedinacvlo obolia?
– Tu is, sadac eTeri arwivis (daTvis) gazrdilia? romeli wridan aris namdvili eTeri?
ganvixiloT variantTa es wreebi – ra epizodebisgan Sedgeba TiToeuli
maTgani (vimeorebT, rom erTmaneTisgan maT eTeris warmomavloba ganasxvavebs).
wre I. eTeri-geri
variantTa am wreSi `eTeri-geris~ mTeli Tavgadasavali qorwilamde
jadosnuri zRapris Sinaarss Seadgens. unda aRiniSnos, rom am wris variantebis erTi mniSvnelovani niSani
poeturi nawilebis ararsebobaa. es SeniSnulia literaturaSi [9, 12].
is mTlianad TxrobiTia, anu, p.umikaSvilis termins Tu gamoviyenebT, `naTqvamobisgan~ Sedgeba.
ZiriTadi epizodebi
I. dediT oboli eTeri dedinacvlis mier devnili geria; mas hyavs antagonisti (`crugmiri~) dedinacvlis asulis saxiT, romelic misi
sruli (fizikurad da sulier-zneobrivad) antipodia. igi mxolod
pasiuri iaraRia dedis xelSi eTeris winaaRmdeg. zog variantSi dedinacvlis asuli saerTod arc monawileobs. eTers hyavs Zroxa,
romlis saSualebiTac dedis suli Semweobas uwevs misi cxovrebis
gadamwyvet Jams.
II. eTeri gareT, kerZod, tyeSi unda aRmoCndes, rom beds ewios, romelsac
gangeba umzadebs mas. dedinacvali mas samwyesurSi gzavnis, magram am
gastumrebas gagdebis saxe aqvs. eTer-gers dedinacvali TiTqos agzavnis tradiciuli Zneli davalebiT, romelsac eTeri Semwis meSveobiT
asrulebs.
III. Sexvedra SemwesTan (dedaberi). es aris misi mwyalobelic. es Sexvedra gansacdelia, romlis Semdeg eTeri feriscvalebas ganicdis.
Page 42
oqrosferi Tma, romelsac Tavisi sikeTis wil moipovebs, misi momavali
didebulebis pirveli niSania. magram garkveul dromde es niSani
dafaruli unda iyos, rom dedinacvlis avma Tvalma ar dainaxos [11, # 480]. [dedinacvlis gogo ver uZlebs am gansacdels da kidev ufro maxinji
brundeba Sin].
IV. dedis wyaloba. dedabris wyalobas dedis wyaloba mohyveba. furi, romelSic dedis sulia Casaxlebuli, daikvlis, misi Zvlebi Caimarxeba
saidumlo adgilas, sadac eTers daxvdeba Zvirfasi samoseli, oqros qoSi
da raSi [11, # 510 A].
V. eklesiaSi. sadedoflod gamowyobili eTeri ucxo asulad
gamoCndeba xalxSi, romelTa Soris dedinacvalic aris Tavisi
qaliSviliTurT.
VI. qoSi ikargeba. ukana gzaze eTers cali qoSi wyalSi uvardeba.
VII. abesaloms miarTmeven napovn qoSs an Tavad poulobs.
VIII. mTeli samefo eZebs qoSis patrons.
IX. dedinacvali cdilobs, Tavisi qaliSvili Seatyuos abesaloms.
X. qoSis namdvili patronis gamoCena da cru-eTeris mxileba. am dros
xvdebian pirvelad erTmaneTs abesalomi da eTeri. [erT mesxur variantSi es epizodi retardaciulia: rogorc ki abesalomi droebiT datovebs
sadedoflod gamzadebul eTers, dedinacvali gaxdis mas samosels,
moaWris oqrosfer Tmebs da Tavis Svils gamoawyobs abesalomisTvis, eTers ki ToneSi Caagdebs. eTeris wasayvanad ukan mobrunebuli abesalomi
Tonidan amoiyvans eTers, kvlav Semosavs da waiyvans].
XI. fici abesalomisa.
XII. qorwili. aq mTavrdeba zRapari. magram sadac zRapari mTavrdeba, iq
iwyeba abesalomisa da eTeris ambavi. qorwilis dros Semodis axali personaJi – murmani. droebiT SevwyvitoT Sinaarsis gadmocema am
epizodze da vnaxoT ra epizodebisagan Sedgeba variantTa meore wre.
wre II. eTeri-oboli (udedinacvlod)
(# 9, qarTli)
qarTls garda `udedinacvlo~ variantebi dadasturebulia fSavSi (## 28, 29), xevsa (# 33) da raWaSi (# 42).
epizodebi
I. `iyo da ara iyo ra, iyvnen Raribi col-qmari~, eTeris mSoblebi, romlebic daixocnen.
II. ded-mamiT oboli eTeri Saragzaze gamvlel-gamomvlels Tavs
uxilavs mSoblebis sulis saoxad (Tanaxmad RvTisTvis micemuli ficisa). zogierT variantSi eTeri Tmas dedabers uxilavs, romelic amis
sanacvlod asaCuqrebs mas.
III. sanadirod gamosuli abesalomi eTers xis Ziras Sexvdeba, an Saragzaze, sadac eTeri gamvlel-gamomvlels Tavs uxilavs.
IV. eTeri Tavs uxilavs abesaloms RvTisadmi micemuli aRTqmis
Tanaxmad.
Page 43
V. CaZinebulT qriste RmerTi daagvirgvinebs (gvirgvinebs daadgams
Tavze).
VI. abesalomis fici.
VII. qorwili.
wre II-a. eTeri-oboli (mamiT, udedinacvlod)
(# 4, qarTli)
epizodebi
I. eTeris mama `Zalian Raribi moxuci kacia~. deda ar Cans.
II. eTeri gadis samwyesurSi. eTeri Tavad sTxovs mamas – menaxired gauSvas. `dedinacvliani~ variantebis gagdebas aq nebayoflobiTi gasvla
enacvleba.
III. Sexvedra tyeSi. abesalomi gahyveba Suqs, romlis wyaroa muxis
fuRuroSi CaZinebuli eTeri. eTeri grZelTmiani mzeTunaxavia. xe da
grZelTmianoba im variantebisTvis aris damaxasiaTebeli, romlebSic eTeri arwivis budeSia gazrdili (wre III).
grZeli Tma TiTqos miuTiTebs Tavis arqetipze: tyiuri mzeTunaxavis
erTaderTi samoseli Tmaa.
IV. abesalomis fici.
V. qorwili.
wre III. eTeri – arwivis (daTvis) gazrdili
(# 13, kaxeTi)
dasawyisi aq zRaprulia: `iyo da ara iyo ra...~ magram eTeri ara hgavs zRapris personaJs: is arc geria, arc oboli. is uCveulod naSobia da
tyeSia gazrdili (tyiuri).
epizodebi
I. uSvilo col-qmari.
II. qmari midis mkiTxavTan.
III. kaci Wams colisTvis gankuTvnil sam vaSls.
IV. eTeri Caisaxeba kacis kanWSi. V. moWril da gadagdebul kanWs arwivi Tu orbi (an daTvi) waiRebs Tavis budeSi (bunagSi), kanWidan
daibadeba eTeri.
VII. sanadirod gamosuli abesalomi Suqze miagnebs eTers (Sdr. 2, III).
VIII. Sexvedra da abesalomis fici.
IX. abesalomi saqorwilo (sadedoflo) samoseliT Semosavs eTers da waiyvans sasaxleSi.
X. qorwili.
wre IV. ambavi abesalomiT iwyeba
(# 2, qarTli, # 15, kaxeTi)
epizodebi
Page 44
I. `abesalomi mefe iyo~. abesaloms esizmreba eTeri. kaxuri variantis
mixedviT, abesalomi suraTiT eZebs dasizmrebul eTers. eTeris
warmomavloba ucnobia.
II. abesalomi sanadirod gadis.
III. Sexvedra abesalomisa da eTerisa `amur-wyalze~ an `soflis bolos,
wylis piras~.
IV. fici abesalomisa.
V. eTeris Semosva (# 15).
VI. qorwili (`Svidi dRe-Rame~).
rogorc vxedavT, eqspoziciis (qorwilamdeli ambis) variantebSi
mTavari personaJi eTeri sxvadasxva warmoSobisaa: sxvaa eTeri, rogorc dedinacvlis geri; sxvaa eTeri, rogorc udedinacvlo oboli; sxvaa
eTeri, rogorc tyeSi gazrdili (Tumca aq Semotanilia oblobis axali
saxe, substanciuri udedmamobiT gaZlierebuli). aseve gansxvavebulia am variantebSi abesalomisa da eTeris Sexvedris pirobebi: eTeri-geri da
abesalomi eTeris saxlSi xvdebian. oqros qoSia Sexvedris (povnis)
piroba. udedinacvlo eTers abesalomi tyeSi poulobs; aseve tyeSi poulobs arwivis (daTvis) gazrdil eTers abesalomi.
nawili 2. ambavi qorwilis Semdeg
jvriswerisa Tu qorwilis Semdeg ambis gadmocemaSi yvela variantSi
epizodebi erTmaneTs arsebiTad emTxveva. abesalomisa da eTeris ambis sakuTrivi nawili swored es aris. Tu zRapari qorwiliT mTavrdeba,
abesalomisa da eTeris ambavi qorwilidan iwyeba, riTac isini emijnebian
zRapris personaJebs. sadac mTavrdeba zRapari, iq iwyeba tragikuli ambavi, romelic Semdegi epizodebisagan Sedgeba:
I. murmans Seuyvardeba eTeri, romlis xelSi CagdebisaTvis eSmaks
mihyidis suls. variantTa umravlesobis Tanaxmad, murmani jvriswerisa Tu qorwilis dros Semodis TxrobaSi.
II. xelSekruleba eSmakTan. sulis miyidva (murmani eSmakisgan Seityobs eTeris xelSi Cagdebis xerxs da qorwilis an jvrisweris dros
gamoiyenebs mas). zogierT variantSi deda gaiRebs Tavis suls (#16,
kaxeTi).
III. saxeze fetvis Seyra da eTeris dasneuleba. erT mesxur variantSi
(#26) eTers fetvs dedinacvali (zRapari am nawilSic aris SemoWrili!)
ayris da ara – Tavad eSmaki an murmani. ase rom, aq murmani Tavisufalia codvisagan . murmanis saxe (is ar aris eSmakTan wilnayari)
gafermkrTalebulia.
IV. eTeris sneuleba – ras niSnavs igi? zogierTi variantis mixedviT, eTeris sneuleba moCvenebiTia. eTeri abesaloms mxolod eCveneboda am
saxiT (#33, xevi).
V. abesalomi gadascems eTers murmans, romlis xelSi eTeri ganikurneba. es ori aqti erTdroulia. sad xdeba gadacema? – jvarisweris
dros, qorwilis dros, bednierebis kulminaciaSi.
Page 45
VI. abesalomisa da murmanis dialogi. abesaloms surs, gaigos eTeris
ambavi. es dialogi (erT-erTi saukeTeso adgili mTels `eTerianSi~,
romelic TiTqmis yvela CanawerSia Semonaxuli) leqsis saxiT aris gadmocemuli: `murman, murman, Sensa mzesa, Cemi eTer ra dReSia?~ (var. `Seni
coli ra rigia?~). kiTxvas mosdevs murmanis vrceli pasuxi: `ras
kiTxulob, caTa sworo, colis qeba augia...~ murmani aRuwers abesaloms `brolis cixeSi~ gamoketili eTeris silamazes, romelic amieridan
miuwvdomelia abesalomisTvis.
VII. abesalomi ueTerod – sneuli.
VIII. murmanis gagzavna ukvdavebis wylis mosatanad an salaSqrod
(Zneli davaleba). murmanis gagzavnis mizani abesalomisa da eTeris kvlav Seyraa. erT variantSi murmans dasneulebuli eTeri agzavnis ukvdavebis
vaSlis mosatanad faruli motiviT, rom didixniT (an sabolood)
moaridos `brolis cixes~, Tavad ki abesalomis sanaxavad wavides (#16, kaxeTi).
IX. asparezze gamodis abesalomis da marixi, rogorc elCi sneul
abesalomsa da datyvevebul eTers Soris. zogierT variantSi sneuli abesalomis mesaidumle dedaa. fSaur versiaSi is kiTxulobs Svilis
sneulobis mizezs:
`Svilo, visi gklavs survili, Zils ar gaZinebs mZinarsa,waval da imas gipovni, wyals Caudgebi mdinarsa~. (#28)
abesalomis deda, iseve rogorc deda murmanisa, yvelafrisTvis mzad
aris. abesalomi agzavnis marexs am davalebiT: `adeqi, marex-marskvlavo, eTersa karsa uare, Tu gkiTxos Cemi ambavi, dajed da wvrilad uambe~.
variantebs meore dac – `mariam-marskvlavi~ an `varex-marskvlavi~ –
SemohyavT. xalxuri Txrobis kanonis Tanaxmad, eTeri mesame misvlaze unda wamoyves elCs. es sami cda amgvarad SeiZleba ganawilebuliyo, risi
kvalic SemorCenilia variantebSi: a. `marex-marskvlavi~ midis samjer, mesame
misvlaze wamohyveba eTeri. kaxur variantSi (#14) marexs orjer uxdeba
eTerTan misvla. b. eTerTan midis jer deda, mere debi saTiTaod. bolo
mimsvlels unda wamohyves eTeri. srulad arc erTi SesaZlebloba ar aris
realizebuli (an ar aris Semonaxuli).
aRsaniSnavia eTeris sayveduri, romelic yvela variantSi Tanabari mxatvruli mTlianobiT ar aris SemorCenili. eTeri ase mimarTavs
abesalomis gamogzavnils: `marex-marskvlavo, ras brZaneb mag Senis tkbili eniTa, Tavs gvirgvini aixada, sxvas daadga xeliTa~ (#14, kaxeTi);
`RvTisgan dadgmuli gvirgvini ZaliT gadigdo xeliTa~ (#9, qarTli). sxva
variantis mixedviT, am sityvebs eTeri abesalomis meore das, marixis mimarTavs: `mari-qalo, iqiT wadi, nu damferfle eniTao, Tav gvirgvini
aixada, sxvas daadga xeliTao~ (#10, qarTli). am variantSi eTeri uaryofs
marex-marskvlavis elCobas da mari-qals mihyveba abesalomTan.
X. eTeri midis abesalomTan. zogierTi variantis mixedviT, mas martokas
ar uSveben `brolis koSkidan~ – mazlebi gamohyvebian (#16, kaxeTi), an
yvelani – `sul Tan gahyvnen~ (#2, qarTli). is namdvili patimaria.
Page 46
XI. ukanaskneli Sexvedra. is, rac abesalomsa da eTers Soris iTqmis
maTi Sexvedrisas, ar aris adeqvaturi imisa, rasac igi unda iwvevdes.
TiTqmis yvela variantSi momakvdavi abesalomi sTavazobs eTers `garjisaTvis~ (`Cemi naxvisTvina~, #19, kaxeTi) oqro-vercxls, margalitebs,
raSs, moaxleebs, anu mefur ZRvens (#2, qarTli), zogan – mxolod cxens:
`eTersa cxeni miarTviT, gava sqeli da maRali!~ (#14, kaxeTi). saCuqari SeTavazebulia TiTqos mxolod im mizniT, rom eTers SesaZlebloba
mieces ganacxados: `eTersa cxeni ar unda, dana uboZeT almasi~ (#14). amas ambobs, Tumca mas Tana aqvs abesalomis naCuqari dana: `eTersa cxeni rad
unda, dana uboZe Savtari. abesalomis danao, ubeSi devxar ganao, amogiReb
da dagikram marcxena ZuZusTanao~ (#2, qarTli).
XII. abesalomis sikvdili da eTeris TviTmkvleloba. bevri variantis
mixedviT, abesalomi kvdeba eTeris mosvlisTanave: abesaloms eTeris fexis
xma esmis mxolod – `eTeri banze Semodga, kari da bani daiZra~ (#8, qarTli), erT CanawerSi vkiTxulobT: `abesalomma icno eTeris fexis xma~
(#9, qarTli). eTers esmis misi naTqvami, magram abesalomis yuramde veRar
midis eTeris pasuxi.
XIII. ori saflavi. vardi (da ia) da Tasi oqrosi. ambavi saflavze
leqsad aris Semonaxuli da am leqss Tavad eTeri warmoTqvams, sanam
gulze danas daicemdes. eTeri Tavad Txzavs Tavis da abesalomis ` e p i t a f i a s ~ . z o g i v a r i a n t i s m i x e d v i T , m u r m a n i s b e d i c
nawinaswarmetyvelevia (#2, qarTli).
XIV. murmanis dabruneba da TviTmkvleloba.
XV. mesame saflavi. murmani Tavis saflavs abesalomisa da eTeris
saflavs Soris gaiTxris. masze ekali amodis da ia-vardis gadaxvevas
uSlis xels. ekali codvis simboloa (adamis codvis daRi mcenareze), vardi – netarebis. ekali imasac gvaxsenebs, rac jvarisweris dros moxda
– eSmakeulis SeWra axaldagvirgvinebulTa Soris sikvdilSic meordeba. ekali _ arimanis (eSmakTa Tavadis) Suria ormuzdisadmi. murmanis
siyvaruli eklad gadaiqca.
XVI. esqatologiuri epilogi. `erTi kaci~ (mwyemsi, gamvleli, soflis xalxi) amoZirkvavs ekals (arimanis Surs, murmanis damangrevel
siyvaruls), romelsac murmanis Zvlebic amohyveba. ia da vardi kvlav
Caexvevian erTmaneTs. ambavi eTerisa, abesalomisa da murmanisa
eTeri-geri `eTerianSi~ sami mTavari personaJia. ukve es `sameba~ mowmobs, Tu
raoden ucxo unda iyos es xalxuri nawarmoebi jadosnuri zRaprisTvis,
romelic SeWrila mis sxeulSi, Sezrdia mas da TiTqmis mis sxeulad qceula. ambavi abesalom da eTerisa Tavisi tragikuli dasasruliT
safuZvlianad gansxvavdeba jadosnuri zRaprisgan, romelsac gmirTaTvis
sasikeTo dasasruli aqvs. da mainc, `eTerianis~ dRemde SemorCenil ZiriTad variantebSi misi erT-erTi mTavari gmiri – eTeri jadosnuri
zRapris personaJis biografiiT aris warmodgenili. misi pirveli nawili
(`ambavi abesalom da eTerisa qorwilamde~) mTlianad, yvela misi
Page 47
epizodiTurT, farTod gavrcelebuli sazRapro siuJetis erTi variantia
[1, ## 480, 510 A].
`eTerianis~ eTeris vinaobis gacnobisas da gadmocemisas Cven imavdroulad vecnobiT da gadmovcemT jadosnuri zRapris personaJis _
geris vinaobas da mis Tavgadasavals. am zRapris gmiri _ dedinacvlisgan
moZulebuli geri _ da romantiuli eposis gmiri eTeri erTi da igive pirovnebaa.
abesalomTan Sexvedramde da qorwilamde maT erTi cxovreba aqvT
gavlili. eposis xalxur mTqmelebs daebadaT survili, abesalomis rCeuli eTeri
geris statusSi warmoedginaT.
ra aris gerobaSi iseTi, rasac eTeris bunebis gamoxatva unda dakisreboda?
vin aris geri?
arsebobs wuTisoflis bavSvi, wers erTgan n. berdiaevi, da arsebobs
RvTis bavSvi, romelsac `bedi swyalobs~ da dasabamieri TavisuflebiT aris dajildoebuli. deda gamoxatavs RvTis samefos, xolo dedinacvali
_ am wuTisofels. Sesabamisad: oboli da geri, rogorc RvTis bavSvebi, ar
ekuTvnian am wuTisofels – isini ar arian misi mkvidrni. obloba da geroba aq tovebs socialur sferos da sxva ganzomilebaSi gadadis.
dedinacvali cdilobs, Tavisi RviZli Svili, asuli wuTisoflisa,
Seunacvlos wuTisoflis gers. da sakvirvelia, rom mama Cumi dasturiT monawileobs am boroteul SenacvlebaSi. geri, marTalia, daibada am
qoxSi, magram es qoxi ar aris misi namdvili saxli, misi saxli sxvagan dgas, is sasaxlea. ase, gadedoflebuli geri, magram dedinacvlisgan
devnili, ufliswuls wisqvilSi Sobs [11, # 403], romlis namdvili
samSoblo mefis sasaxlea. geris oqrosferi Tma, romelsac is dedabrisaTvis gaweuli sikeTis wil moipovebs, amis dasturi da niSania.
oqroa misi namdvili feri, romelic garkveul dromde dafaruli unda
iyos, raTa Tavis Jams gamobrwyindes. dedis gamogzavnili Zvirfasi Sesamoseli, oqros qoSi, sadedoflo Sesamoselia, romliTac is Sedis
eklesiaSi momavali qorwilis dRis winaswarsauwyeblad.
gers gzaSi ekargeba qoSi, radgan is Cqarobs Sin dabrunebas, rom ar gacxaddes misi saidumlo, radgan dedinacvali Casafrebulia saxlSi.
magram qoSis dakargva is aucilebeli dabrkolebaa, romelmac mas sikeTe
unda moutanos, iseve, rogorc dedinacvlis davalebebma. ase rom: dedinacvali Tavisi Zneli davalebiT Tumca paradoqsad Cans, magram
iseTive Semwea misi, rogorc dedis suli da keTili dedaberi, romelic,
SesaZloa, misi dedis ganxorcieleba iyos. yoveli misi metoqe ganwirulia dasamarcxeblad, radgan oqros qoSi mxolod mas ekuTvnis da sxvas
aravis dedamiwis zurgze. mTels wuTisofelSi ar moiZebneba asuli,
romelsac moergeboda es qoSi. qoSi da eTeri erTad daibadnen. mis fexs dahyva rCeulobis dideba. eTerisaTvis gankuTvnilma oqros qoSma
SeiZleba moiaros qveyniereba, magram is kvlav eTers daubrundeba, radgan misi cali masTan aris, rogorc dasabamieri jildo. da cali cals
Page 48
Sexvdeba, miesadageba, Seikvreba, rogorc simbolo. yovelive amas
moklebulia dedinacvlis asuli, mas ara aqvs bedi, is ver uZlebs
gamocdas; mas imsxverplebs gansacdeli, radgan is ar aris RvTis bavSvi, is wuTisoflis RviZli da mkvidri Svilia.
pirveli konturebi geris bedisa maSin isaxeba, roca dedinacvlisgan
devnili tyeSi dedaberTan erTaderTi swori urTierTobis (sityva-pasuxisa da saqcielis) gamocdas, rogorc gansacdels, gaivlis. saidana
aqvs obolsa da gers amgvari qcevis gamocdileba? cxadia, is Tandayolilia. keTilSobileba, WeSmaritad dedofluri, usazRvro sikeTe
dedis saSoTganve dahyva mas. is saCuqari, romelsac geri dedabrisgan iRebs, mas damsaxurebuli aqvs Tavisi maRali warmoSobiT _ igi sruliad
bunebrivad, yovelgvari yoymanis gareSe ipovebs mas. es misi bedia. geri gogona zRapris mTavari personaJia. vaJi, romelic moZebnis da
airCevs mas, moklebulia TavisTavadobas – masze ar aris SeCerebuli
mTxrobelis yuradReba. is mxolod saSualebaa imisaTvis, raTa geri ewios Tavis beds, daxsnil iqnas am damcirebuli mdgomareobidan.
ufliswuli (misi mxsneli, rogorc wesi, ufliswulia) aucileblobiT
aris movlinebuli geris gadasarCenad _ misi gadarCena caSia gadawyvetili. geri, cocxalTagan moZulebuli, TviT mSobeli mamisganac
ki mitovebuli, dedoflis Rirsebamde aRwevs.
aqa aqvs gamarTleba da sazrisi gerebis zRapars, romelic gvimxels imaze mets, rasac geris socialuri Sinaarsi inaxavs.
im variantebSic ki, sadac gogona ar aris geri, aramed mxolod oboli da aravin aiZulebs mas Rirsebis `damamcirebeli~ samsaxuris gawevas, igi
Tavisi aRTqmiT asrulebs aseT samsaxurs. is Tavisi nebiT gadis
Saragzaze da gamvlel-gamomvlels Tmas uxilavs ded-mamis sulis saoxad RvTisadmi micemuli aRTqmisamebr. aseTi nebayoflobiTi samsaxuri
arasodes rCeba sazRauris gareSe, Tumca Tavad msaxuri arafers moiTxovs
sanacvlod. es iseTi samsaxuria, romlisganac arafers gamoelian. dedofali, rogorc mefe, Camodis taxtidan da emsaxureba Tavis
qveSevrdomT. es aris yvelaze maRali samsaxuri, roca uzenaesi udablesis
msaxuri xdeba (amis arqetipi gankacebis saidumloSia). zRaparSi oblis Sesrulebuli samsaxuri ar aris ganpirobebuli misi dabali socialuri
mdgomareobiT. misi msaxureba araCveulebrivi warmoSobisaa.
eTerisTvis ar unda iyos SemTxveviTi geris statusi. unda vifiqroT, rom eTeris epikur vinaobaSi iqneboda raRac iseTi niSani, romelic
swored gerobas unda gamoexata. Cven amis mxolod varaudi SeiZleba
gvqondes.
eTeri-tyiuri sul sxvaa es eTeri.
eTeris araCveulebrivi warmoSoba TvalsaCinoa im variantebSi,
romlebic ar iReben masalas jadosnuri zRaprebidan. visi Svilia igi? aravisi. is ibadeba saswaulebrivad, rogorc dionise zevsis barZayidan.
amgvarad Sobili eTeri gansxvavdeba dedinacvlis xeliT devnili da Seviwroebuli geri gogonasagan. magram es gansxvaveba zedapirulia. geri
Page 49
da oboli qoxSi arian dabadebulni da qoxSi izrdebian (Tumca farul
brwyinvalebas atareben), qoxSive aRmoaCens mas abesalomi. arwivis (Tu
daTvis) gazrdili eTeri ki araTu ar Sobila qoxSi, aramed adamianTa sazogadoebaSic ar gazrdila. mas arc dedisgan (sad aris misi deda?)
ucnaurad gamogzavnili brwyinvale samoseli da oqros qoSi aqvs. misi
didebulebis erTaderTi niSani misi bunebrivi Tmaa. eTeri tyeSia gazrdili da tyeSive waawydeba mas sanadirod gamosuli abesalomi.
amrigad, es varianti sagrZnoblad SekumSulia. gza eTerisa Tavisi adgilsamyoflidan mefis sasaxlemde ukiduresad Semoklebulia. magram
raoden grZelia gza imisaTvis, visac arasodes unaxavs adamianTa
sazogadoeba! man unda daZlios is manZili, romelic Zevs tyidan sasaxlemde.
am eTeris silamaze pirvelqmnili, bunebrivi silamazea, risi niSani
grZeli Tmebia, eTeris erTaderTi Sesamoseli; mas esaWiroeba Semosva da abesalomi Semosavs kidec mas; Semosavs, raTa SesaZlebeli gaxdes misi
sasaxleSi Seyvana. amave dros Sesamoseli abesalomis ZRvenia,
sasZlosaTvis TiTqos saqorwino niSnad mirTmeuli, analogiurad dedisagan nawyalobevi saCuqrisa, rogorc mziTvisa. im variantSi, sadac
eTeri arwivis gazrdilia, gamzrdeli arwivi itacebs misTvis Sesamosels
da mosavs mas. socialur dapirispirebas, romelsac gazRaprebul variantebSi qmnis
eTeris warmoSoba, anu dapirispirebas qoxsa da sasaxles Soris, variantTa
am wreSi enacvleba dapirispireba tyesa da sasaxles Soris. TavisTavad es aris kerZo SemTxveva fundamenturi dapirispirebisa bunebasa da
kulturas Soris, rac SeiZleba RvTis qmnilebasa da adamianis qmnilebas
Soris dapirispirebaSi gadaizardos. aq erTmaneTis pirispir dganan ara mxolod vaJi da qali, aramed arsebani, romlebic yofierebis gansxvavebul
sferoebs ekuTvnian. aq iseTive dapirispirebaa abesalomsa da eTers Soris, rogorc
`gilgameSianis~ SamxaTsa da enqidus Soris, oRond rolebi Secvlili
aqvs qal-vaJs: Tu `gilgameSianSi~ enqidu-vaJi bunebas ganasaxierebs, SamxaTi-qali _ kulturaa, romelic urbanistul centrs warmoadgens,
`eTerianSi~ – qalia buneba, vaJi _ kultura. sagulisxmoa, rom Sexvedra
qal-vaJs Soris sanadiro adgilebSi xdeba, rogorc Cvens, ise aqadur eposSi. rogorc `gilgameSianSi~ usaxelo monadire gadis sanadirod
udabnoSi da mihyavs qali SamxaTi, uruqis kulturis gamomxatveli da
matarebeli, raTa veluri enqidu Seityuos uruqSi, aziaros mis sazogadoebas, kulturas, aseve iqceva abesalomi.
gauxedneli da gaxednili – es dapirispirebac erTi kerZo SemTxvevaa
im Zireuli dapirispirebisa, bunebasa da kulturas Soris rom arsebobs. homerosi gauxednels uwodebs qalwuls, romelic ar Sebmula saqorwino
uRelSi. niSandoblivia, rom sacolis mopoveba tyeSi xdeba: abesaloms
eTeri mihyavs sasaxleSi, rogorc nanadirevi, monadirebuli. bunebrivad JRers saqorwino simRera:
movdivarT, mogvixaria,
mogvyavs dedali xoxobi...
Page 50
es, SesaZlebelia, abesalomis simRera yofiliyo, rogorc monadirisa –
masSi erTiandeba mefe da monadire. monadire xom, Cveulebriv, imaze
mniSvnelovans moinadirebs, risTvisac sanadirod gadis (Sdr. farnavazis aRmoCena tfilisis RirRalebSi, mirian mefis gansacdeli TxoTis mTaze).
murmani `eTerianis~ specifikas, mis individualobas, rogorc Tqmulebisa, qmnis
murmani. mis gareSe abesalomisa da eTeris ambavi zRaprad darCeboda. mas gahyavs zRapris sivrcidan eTeri da abesalomi. igi uxsnis maT gzas sxva
dasasrulisken. murmania, romelic eSmakis manqanebiT gardaiqmnis Tavs Cvens Tvalwin da gardaqmnis abesalomsac, Seucvlis adgils eTersac.
murmanis tipi unikaluria qarTul folklorSi, mis gamo eTeric da
abesalomic iZenen unikalobas da isini erTgvarad axali, moulodneli saxiT warmogvidgebian. maTi namdvili, sakuTrivi cxovreba murmanis
gamoCeniT iwyeba. murmani ar aris ubralo antagonisti, romelic
jadosnur zRaparSi gamoCndeba xolme mTavari gmiris gzaze. mas Tavisi mkveTri individualoba, Tavisi Sinagani samyaro, Tavisi cxovreba, Tavisi
mizani aqvs. is damoukidebeli personaJia, is TiTqos abesalomis ymaa,
magram eTeris `mopovebis~ Semdeg arc ymas hgavs – is sruliad avtonomiuri xdeba Tavis samflobeloSi, sadac abesaloms verc ki
miesvleba.
murmani, Tu zRapris eTosidan gamovalT, dedinacvlis asulis erTgvari
gamoZaxilia: Tu eTeris gverdiT arsebobs crugmiri (crueTeri), romelsac
eTerobas akisreben, abesalomsac aRmoaCndeba crugmiri (cruabesalomi) murmanis saxiT. murmanis siyvaruli `Zlieria sikvdiliviT~, da Suri misi
`sastikia jojoxeTiviT~ (`qebaTa qeba~). aseTi siyvaruli uCveuloa zRaprisaTvis da sazogadod folkloruli prozisaTvis. is gulisxmobs
pirovnebas, individualobas, rac aseve ucxoa folklorisTvis. murmani
siyvarulisaTvis suls mihyidis eSmaks, mihyidis imas, rac misi erTaderTi ganuyofeli sakuTrebaa. suls gascems imis sanacvlod, rac mas ar
ekuTvnis da kanonierad ver moipovebs. aq problema imdenad zneobrivi ar
aris, ramdenadac egzistencialuri. siyvarulis sagnis mosapoveblad murmani mzad aris `sxvad~ iqces, ̀ gardasxvavdes~, radgan iseTi, rogoric
is `amJamad~ aris, ver daeufleba eTers. is usaTuod eSmakTan unda iyos
wilnayari, rom SeuZlebeli SeZlos: daepatronos imas, rac mas ar ekuTvnis. aq SeiZleba gavixsenoT wmida saganZuris miTosi: rogorc ganZis
mparavi xdeba `antimsxverplis~ Semwirveli – usurmagi cxovelis sisxls miasxurebs ganZs, raTa waarTvas mas misi mfarveli siwmide da
uvnebelhyos xelyofisaTvis [7, 253], ase iqceva murmanic: fetvi mis xelSi
is magiuri saSualebaa, romliTac igi saxes ucvlis eTers, raTa TavisTvis, rogorc aw ukve eSmakeulisTvis, xelmisawvdomi gaxados.
murmani-yma eTeris xelSi CagdebiT ar SeiZleba, ar ganicdides
upiratesobas, magram efemeruls, ueTerod darCenili abesalomis mimarT, ueTerod, romelic misi sicocxlis mizani iyo. is gamoixateba Tundac
mimarTvaSi `ras kiTxulob, caTasworo...~ es upiratesoba unda hbadebdes
ymaSi hubriss da, sabolood, mcdelobas ierarqiuli Tanasworobis
Page 51
mopovebisa. is eTerma unda aiyvanos abesalomis safexurze (rogorc
TinaTins ahyavs avTandili taxtze, an nestans – tarieli). magram eTeri ar
nebdeba mas, eTeri ar aris misi, is mainc abesalomisaa. suli – anima, romliTac is eTeris siyvaruls moi povebda, gayiduli aqvs da
veRarasodes daibrunebs. mas aRar gaaCnia sulis is unari, romliTac
SesaZlebelia siyvaruli. rogorc abesalomia RvTis ficiT samudamod Sekruli eTerTan, ase murmania samudamod Sekruli eSmakis ficiT. amis
Semdeg mas ar unda ukvirdes, rom eTeris daufleba mas ar SeeZleba. `Seni
bralia, eTero, mzis qoniT CrdilSi bereba, Sen amikrZale is wesi, rac col-qmarT Seefereba~, wuxs murmani. eTeri misTvis kvlav miuwvdomelia.
murmani cocxliv jojoxeTSia: wvavs survili, magram ver isrulebs
sawadels. flobs ganZs da verc flobs, ver tkbeba misi qonebiT, radgan suli dakarguli aqvs.
ra SerCa murmans? hubrisi, siampartavne. ar aris SemTxveviTi, rom
abesalom-murmanis dialogSi abesalomi `caTasworad~ iwodeba ymis mier. `ras hkiTxulob, caTasworo...~ pasuxi ampartavnulia, magram is gamoxatavs
obieqtur mdgomareobas: abesalomi caTasworia. murmani ver moitacebs
abesalomis am Rirsebas, rogorc eSmaki ver Seswvdeba cas. arsebobs Canaweri, sadac abesalomis sakuTari saxeli `caTasworia~. murmanma icis,
rom caTaswors ver gauswordeba da es aris misi bediswera.
aris kidev sxva niSani hubrisisa. murmanis `brolis cixis~ aRweriloba
migvaniSnebs, rom murmani, msaxuri, gamzadebulia mefobis misataceblad. is yvelafers flobs, rom Seiqnas mefe, garda erTisa, romelic gadamwyvetia:
es aris eTeri. misi dauflebis gareSe is mefobis maradi maZiebeli an
uzurpatori iqneba (amitom ver eufleba indoeTis taxts unestanod darCenili tarieli). mas aqvs cixe, magram ar hyavs dedofali, romelmac
es cixe samefo sasaxled unda aqcios. Tumca taxtis daufleba ar aris murmanis mizani _ is mijnuria anu siyvaruliT Sepyrobili, rogorc
tarieli, romelsac nestanis gadakargvis Semdeg aRar gaxsenebia Tavisi
kanonieri ufleba samefoze.
`brolis cixes~ aqvs sxva aspeqtic. mis SenebaSi mJRavndeba hubrisis ukiduresi saxe, uaresi, vidre amqveyniuri siuzerenis mimarT ampartavnoba
da janyis samzadisia.
`kargad ici, brolis cixe rogor camdi maRalia...~
`brolis cixis~ daxasiaTeba – `camdis maRali~, ̀ cas wveri miubjenia~,
`wveri camdis maRalia~, ̀ cis wveramdi amigia~ – mowmobs misi amSeneblis ampartavnobas ara mxolod Tavisi siuzerenis mimarT, aramed janysac cis
winaaRmdeg. `babilonis godlis~ am miTologemas qarTul folklorSi
gamoZaxili aqvs: `camdis maRali~ cixisa Tu koSkis maSenebelni RvTis risxvas daiTeven~ [7, 176]. aseve Serisxulia RvTisagan murmanic:
eSmakisaTvis sulis miyidva da `camdis maRali cixis~ ageba uRvTo saqmis ori, erTmaneTis Semavsebeli, gamoxatulebaa.
arsebobs murmanis vinaobis gansxvavebuli interpretacia. kiTxva asea
dasmuli: rogori unda yofiliyo literaturuli `eTeriani~ da misi
Page 52
gmiri murmani? r. CxeiZe [9] amodis ra ZiriTadad swori varaudidan, rom
`eTerianis~ epikuri sxeuli dazianebulia, askvnis, rom `yvelaze Zlier
albaT murmanis saxe dazianda~. igi xalxuri versiebis werilobiT dedanSi varaudobs murmans, rogorc `Rirseul pirovnebas~, faustis
monaTesaves, visTvisac `siyvarulis srulyofili gancda~ samyaros
saidumloTa Secnobis tolfasia, adamians, romelic `amaRlebul mizans mieltvis~, gmirs, romelic `iqneb uSualod Seeba gveleSaps, iqneb
sikvdilis wylebi gadalaxa~ da a.S. magram, vikiTxoT, Tu arseboben folklorSi an literaturaSi amgvari ekleqturi gmirebi? Tu aris
warmosadgeni gveleSapmebrZoli gmiri, qalwulis gamomxsneli, romelic
siyvarulis mosapoveblad, gamoxsnili qalwulis gulis gasaRebad suls uTmobs boroteuls, romelic wesiT misi antagonisti unda iyos? an Tu
Cans raime kvali xalxur CanawerebSi murmanis fausturi Ziebisa?
garda amisa: siyvaruli Rrmadpirovnuli grZnobaa, miTosuri gmiris Sinagani samyarosgan igi Sors aris. gveleSapmebrZolni siyvarulisTvis
ar ibrZvian, arc amirani itacebs siyvarulisTvis yamars.
Tu miznad davisaxavT murmanis reabilitacias, _ `adamiani, visac aseTi siyvarulis unari Seswevs, SeuZlebelia daclili iyos sulierebisagan~,
amisaTvis sruliadac ar aris aucilebeli misi gadayvana sapirispiro
JanrSi, misi heroizacia an faustur paradigmaSi Casma im personaJis saxiT, romelic siyvarulSi eZebs wuTisoflis saidumlos amocnobas.
bolos da bolos, murmani mxolod nawarmoebis gmiria, is `teqstis tyvea~
da ara realuri piri, romlis Sinagan samyaroSi axal-axali moulodneli Tvisebebis aRmoCena SegveZlos. misi ambavi Cven erTaderTi wyarodan _
xalxuri Canawerebidan viciT da ufleba ar gvaqvs, ar miviRoT is
ganaCeni, romelic gamotanilia mis mimarT da Cawerilia mis tragikul biografiaSi _ teqstSi. saeWvoa, literaturuli `eTerianis~ avtors sxva
ganaCeni gamoetanos misTvis. Tumca `TanagrZnobac~ SeiZleba da `gulwrfeli siyvarulic~ (rogorc jon miltonis `dakargul samoTxeSi~
mojanye da dacemuli angelozis mimarT), radgan samudamod daiRupa
adamianis suli, Casafrebulma mterma izeima RvTis xatze gamarjveba. magram arc Cveni sinanuli, arc TanagrZnoba arafers Secvlis mis bedSi,
radgan Tavad ara aqvs sinanuli. xalxuri versia Cven gvafrTxilebs
murmanis magaliTiT. Tumca is ar eweva SiSvel moralizebas, ar gvaswavlis Wkuas. is gvafrTxilebs swored ise, rogorc RvTis xma
afrTxilebda pirvel kacismkvlels: `codva Casafrebulia karTan: Senken
aqvs mas ltolva, Sen ki ibatone masze~ (dab. 4:7). Tu es sityvebi ar
gauqmebula araTu am Cvens yovlisdamtev da yovlismosalodnel
saukuneSi (eonSi) cocxali adamianebis mimarT, aramed teqstebSi, siuJetur
droSi CaketilTa mimarTac, maSin Tu eyofa visme moraluri Zala,
Seecados murmanis apologias im argumentiT, rom mas `aseTi siyvarulis unari Seswevs~?
r. CxeiZe fiqrobs, rom gardareul siyvaruls SeuZlia gamoisyidos
danaSauli, romelic adamianma Caidina sulis winaSe. magram Tu suli daiRupa, rogorRa icocxlos siyvarulma? suli, romelic aris RvTis
Page 53
naperwkali adamianSi, xolo `RmerTi aris siyvaruli~? da `rai miscis
kacman nacvlad sulisa Tvisisa?~ (m. 16:26).
bolos da bolos, is savaraudo Txzuleba, davarqvaT mas `ambavi murmanisa~, Tu is SuasaukuneebSi daiwera, xom qristianul zneobriv da
esqatologiur mrwamsze iqneboda dafuZnebuli. analogiisTvis ar
gamodgeba j. miltonis `dakarguli samoTxe~, sadac mojanye angelozi reabilitirebulia, Sewyalebulia adamianis mier. misi avtori `ugebs~ mas
adamianuri poziciidan. magram es nawarmoebi ar ekTvnis Suasaukuneebs, is
protestantuli epoqis nayofia, romlis msgavsi ar Seqmnila aRmosavleT saqristianoSi.
eSmakisTvis sulis miyidvis aqtis zneobrivi Sefaseba mxolod
qristianobaSia SesaZlebeli. am aqtSi, romlis ZaliTac sabolood daiRupa suli, SeuZlebelia Rirsebis raime kvalis danaxva: `Rirsebis is
sxivi, rasac murmans sakuTari sulis gawirva sZens...~ TiTqos es sakuTreba Cveni mopovebuli iyos, rom SegveZlos misi gawirva. an TiTqos aq murmanis saqcielSi igulisxmebodes moyvasisTvis sulis (sicocxlis) gawirva,
rasac qriste siyvarulis umaRles gamoxatulebad uTvlis adamians.
`ufrois amisa siyvaruli aravis aqvs, raiTa suli Tvisi dadvas megobarTa
TvisTaTvis~ (i. 15:13). Tu udevs wili aq naxseneb siyvaruls im siyvarulTan, risTvisac murmani swiravs Tavis suls? an am gawirvas Tu
aqvs raime saerTo im TavganwirvasTan, rasac macxovari axsenebs adamians?
(isic unda iTqvas, rom aq `suli~ niSnavs ara im nawils adamianisas, romelic SeiZleba eSmakis kerZi gaxdes, aramed sicocxles).
murmani ukve, dResve (eSmakeuli vadis gasvlamde) jojoxeTSia: ndoma
aqvs, swvavs survili, magram ver eweva survils... eSmakma gaacura murmani. suli gamostyua, siyvaruli ki ver moapovebina, radgan eSmaki is arseba ar
aris, romelsac siyvarulis gacema SeeZlos. murmanis survili
ganuxorcielebeli rCeba. eTeri misTvis sikvdilSic miuwvdomelia. mis saflavze amosuli ekali usiyvarulobis niSania. es aris murmanis
tragedia, rasac araferi eSveleba: flobs ganZs da verc flobs.
dabolos, SeiZleba iTqvas aseT murmanze, _ sxva murmans ki ar icnobs folklori, _ rom man `srulyofilad ganicada siyvaruli~? [9, 49].
abesalomi im dialogis Semdeg, mas mere, rac murmanisgan abesalomma eTerze
moismina – mis simrTeleze, silamazeze da miuwvdomlobaze, rom eTers brolis koSkSi daubrundeba Tavisi silamaze, romelic saqorwilo
taxtze mjdomares fetvma daufara, rogorc adre konkebi faravda, –
abesalomi sneuldeba. is ar hgavs im abesaloms, galaRebuls, sanadirod gasuls, eTeris momnadirebels. axla is sneulia mijnurobiT, sawadelis
miuwvdomlobiT, sasurvelis `ver-mixvdomisa wyeniTa~. sad aris
gamosavali, xsna, gankurneba? erTaderTi, rasac am dros tradiciuli eposi da cxovreba sTavazobs sasomixdil mijnurs, sasurvelis motacebaa.
magram `eTerianSi~ es ar xerxdeba. eposi sabolood emijneba zRapars, sadac gasaWirSi Cavardnil gmirs meyseulad evlineba Semwe. abesaloms
Page 54
ar gamouCnda Semwe, romelic mas moatacebinebda an Tavad moutacebda
eTers.
wuTisoflis tyeSi abesalomma hpova Tavisi cali – anima, magram dakarga igi. da misi es mdgomareoba tragikulia: sjobda, yvelaferi
sizmari yofiliyo! abesalomi gviCvenebs anima-dakarguli adamianis saxes.
is ganaxevrebulia, is calia mxolod da, rogorc mxolod cali, ganwirulia dasaRupavad. is tarielis mdgomareobaSia. tarielma icis,
rom arsebobs anima, magram ar icis misi adgilsamyofeli, misi mopovebis gzebi da itanjeba. abesalomma Tumca icis eTeris samyofeli, magram mas
ara aqvs misi dabrunebis saxsari da kvdeba. nestani da eTeri – oriveni
miudgomel koSkSi arian sasiZos molodinSi gamoketilni. oriveni unda moelodnen mxsnels. marTalia, nestanis werili iuwyeba, rom mas imedi ara
aqvs am wuTisofelSi tarielTan Sexvedrisa, magram eposis logikiT, igi
tarielma unda ixsnas. es mis bedSia Cawerili. magram ra dReSia eTeri? eTeric elis mxsnels, magram mas, vinc mxsneli unda iyos, ar ZaluZs misi
gamoxsna `gardaqajuli~ murmanis koSkidan. is Tumca ar mdebareobs
sadRac dasakargavSi, aramed aqvea, misi sasaxlis mezoblad, magram es mezobloba, es siaxlovea swored, `siSoris siaxlove~, rom aaskecebs
abesalomis mwuxarebas, TvalnaTliv aCvenebs ra mis uZlurebas.
aseTi uZluri iyo didxans tarieli da dasasruli ar uCanda mis urvas. is daRupuli iyo am usasrulo wuxilSi. am udabnom, am
kideganobam, am sulierma depresiam – mis yoveldRiur yofaSi daisadgura,
Seiqna misi wesi cxovrebisa, romelic misi buneba xdeboda, rom avTandils ar moeswro.
tariels gamouCndeba Semwe, romelic mis nacvlad eZebs mis dakargul
satrfos. is akeTebs imas, risi gakeTebac tariels Tavis mdgomareobaSi ar SeuZlia.
erTaderTi Semwe, vinc unda Seweoda abesaloms dakarguli eTeris
dasabruneblad (warmovidginoT, rom is qajebs hyavs motacebuli), sxva vin SeiZleba yofiliyo, Tu ara murmani. is aris misi yma, qveSevrdomi, veziri.
vezirma unda uSvelos mas siyvarulSi, radgan mefis siyvaruli da
yvelaferi, rac mas mosdevs, rogorc Sedegi (qorwili, Zeoba), saxelmwifoebrivi mniSvnelobis movlenebia da maRla dgas veziris
piradul bednierebaze.
magram veziri abesalomisa aris misi ubedurebis wyaro. Tu zRapris eniT vilaparakebT, murmani abesalomisTvis crugmiria, romelic itacebs
mTavari gmiris monapovars da surs, misi pirovnebac miiTvisos. murmani
antigmiria: tradiciuli eposis kuTxidan Tu SevxedavT mis saqciels, is sCadis imis sawinaaRmdegos, rasac gmiri unda sCadiodes. gmiri unda
aTavisuflebdes koSkidan mzeTunaxavs, murmani ki amwyvdevs mas. tyve
moelis mxsnels da mxsnelic Tavis droze moevlineba mas. es gardauvali wesia. magram `eTeriani~ imiT aris gansakuTrebuli, rom is arRvevs am
wess: datyvevebul eTers ar hyavs gamomxsneli, metic: is namdvilad ar moelis mas. iqmneba STabeWdileba, rom murmanma eSmakis SemweobiT ara
mxolod eTeri daaziana, aramed abesalomic. eTerTan erTad abesaloms
waerTva mxneobac, waerTva is, rasac rusTaveli erT-erT pirobad uyenebs
Page 55
WeSmarit mijnurs: `daTmoba, mZleTa mebrZolTa mZleoba~. abesalomi aRar
aris is mijnuri, romelsac siyvarulis Zala aZlevs sagmiro aqtis
Cadenis stimuls. is daZabunebulia xorcielad da sulierad. es siZabune, SeiZleba vifiqroT, eSmauri qmedebis Sedegia.
ratom moxda ase?
ase moxda, radgan abesalomi dahyva, Tumca Tavisda uneburad, eSmakis nebas. Tavisi arCevaniT saSualeba misca eSmaks misi jojoxeTuri gegmis
gansaxorcieleblad. `vis gindaT qali eTeri?~ – swored am sityvebs, romlebic abaTileben tyeSi micemul saSinel fics, moeloda misgan
eSmaki. abesalomi ar aris eSmakis tyve, rogorc murmani, magram is
dasjilia imisaTvis, rom ar eyo Tmena eSmakis ganzraxvis CasafuSavad. es iyo Cavardna abesalomis nebaSi. murmanis xeliT Semodis gansacdeli
abesalomisTvis. gansacdelis winaSe dgas ara mxolod murmani, romelsac,
rogorc Tavisufali nebis matarebels, SeeZlo uari eTqva eSmakis rCevaze, aramed abesalomic, romelsac aseve SeeZlo ar daeTmo eTeri.
magram abesalomi Tmobs eTers, gansacdelSi marcxdeba igi da amis gamo
tyeSi warmoTqmuli is fici damokles maxviliviT daRirebulia mis Tavze. abesaloms ara hyavs avTandili, magram mas hyavs marexi, romelic
asmaTobas uwevs mas. magram asmaTi uZluria avTandilis gareSe. aseve
uZluria marexic, magram mas ar SeiZleba hqondes vinmes imedi. ra SeuZlia marexs? mas mxolod is SeuZlia, rasac igi sCadis abesalomisTvis: mas
mxolod miaqvs misi siyvarulis ambavi eTerTan. marexi Suamavalia animus-
sa da anima-s Soris.
esqatologiuri Sexvedra
abesalomi da eTeri Sexvdnen erTmaneTs, magram es Sexvedra ar hgavs
samijnuro Sexvedras. abesalomi ganwirulia, eTeris naxva ver gankurnavs mas. ratom xdeba ase? mxolod imitom, rom eTers daugvianebia? `Zmao,
movida eTeri, TuRa gaq TvalSi naTeli!~ momakvdavi pasuxobs: `movides, TuRa movida, ara maqvs TvalSi naTeli~ (#5, qarTli). Cans, eTeris Suqmac,
erT dros muxis fuRurodan rom anaTebda, ver ixsna igi. isic Cans, rom
xsnas abesalomi saWiroebs, ara eTeri. ra SeiZleba iTqvas am damasrulebel epizodze? eTeri brundeba abesalomTan, magram abesalomi
kvdeba. sicocxleSi Seuyrelni sikvdilSi Seeyrebian erTmaneTs. ratom
xdeba es? nuTu ise Rrmad SeaRwia eSmakis manqanebam adamianis yofaSi, rom siyvaruli uZluri aRmoCnda mis winaSe da ver mkvidrdeba wuTisofelSi?
es TiTqos asec unda momxdariyo – radgan `yoveli sofeli borotsa
zeda dgas~. ase xdeba wuTisoflis sazRvrebSi. eTeris dabruneba, romelic mxolod Senacvlebaa misi xsnisa, arafers cvlis abesalomis
tragikul bedSi. eTeri ki ar unda dabrunebuliyo, aramed unda
gamoxsniliyo, unda gamoCeniliyo gmiri, pirovneba, romelic Caidenda am aqts, daamxobda borotebas, rogorc naTqvamia, rom `borotsa sZlia
keTilman, arseba misi grZelia~. mxolod es aqti xsnisa, nebelobiTi aqti,
gaarRvevda wuTisoflis sazRvrebs da gaiyvanda yofierebas absolutur dasasrulSi. is esqatologiuri Jamis gmiri, romlisganac moelis xsnas
ara mxolod wuTisoflis tyve eTeri, aramed mTeli yofiereba, aklia
Page 56
`eTerians~. is, visac unda ekisra es amocana, sneulia da misi sneuleba,
pirvel rigSi, nebis sneulebaa. xsna ar arsebobs Tavisufali nebis
gareSe. marTalia, tarieli uavTandilod ver miaRwevda sawadels, magram avTandilic uZluri iqneboda utarielod, Tu rom tarielis neba ar
gaTavisuflebuliyo satanis sakvrelTagan. avTandils ar SeeZlo
tarielisTvis qvabSi miegvara nestani, es ar iqneboda xsna. nestanis gamoxsnaSi tarielis neba da xeli aucilebeli iyo. tarielis xsna da
nestanis gamoxsna erTdroulad unda momxdariyo. isini paraleluri aqtebia.
TiTqos `eTerianis~ dasasruli tragikulia. siyvaruli amqveynad
marcxdeba. magram misi meufeba gaaRwevs am wuTisoflis miRma, sadac xdeba gayrilTa SeerTeba. amis niSani maT saflavebze amosuli ia da
vardia. amodis maT Soris ekalic, eSmakis moqmedebis niSnad, magram
gaivlis vinme gamvleli da amoZirkvavs ekals. gana es ar niSnavs imas, rom eSmakis manqaneba CafuSulia? jadosnur zRaparSi, romelic `eTerianis~
mxolod eqspozicias warmoadgens, moqmedeba im zRurblamde midis, romlis
Semdeg iwyeba axali era, uboroto da ueSmako, radgan zRapris gmirma ar datova pirobebi borotebisa da eSmakis manqanebaTa asaRorZineblad.
gayrilTa bednieri Sexvedra am wuTisofelSive xdeba zRurblTan da
isini gadadian axal eonSi. xolo rac xdeba `eTerianSi~, zRapris uaryofaa. asec SeiZleba
gaviazroT masSi gaTamaSebuli drama. `eTerianis~ sakuTrivi ambavi
qorwilidan iwyeba, rac zRaprisTvis dasasrulia. magram rac zRapris dasasrulia, is dramis dasawyisia, romelic mTavrdeba sikvdiliT anu
wuTisoflis wesiT. zRaparSi ki wuTisoflis wesi gauqmebulia. ra xdeba
`eTerianis~ qorwilze, romelic zRapris esqatologiuri qorwilis yofiTi saxea? murmanis saxiT zRapris crugmiri aRdga TiTqos
sasjelidan da kvlav daisakuTra namdvili gmiris monapovari. aq imarjvebs, magram droebiT, is, vinc zRapris bolos mxilebulia, rogorc
antigmiri. is CafuSavs namdvil qorwils da eklis saxiT Cadgeba mefesa
da rZals Soris. eSmaki, kacobriobis mteri, angrevs aSenebuls isev da isev adamianis xeliT. is gamoCndeba zRapris bolos da ukan daatrialebs
yvelafers. kvlav wvaleba, wuxili, sinaklule, rac, rogorc viciT, iwvevs
gmiris gasvlas saxlidan, mis gadakargvas. eTeri kvlav mosapovebelia, is kvlav am wuTisoflis eSmakeul koSkSia gamoketili. eSmaki, romelTanac
murmanma xelSekruleba dado, esqatologiuri qorwilis mteria. is xels
uSlis axali cisa da axali miwis Seqmnas, mas surs samaradisod gagrZeldes dacemuli soflis JamTa dineba. wuTisofelSi is udarajebs
yovel murmans da ucdis Sesafer Jams, rom gamoiyenos igi Tavisi miznis
misaRwevad. eSmaks surs adamianis sulis xelSi Cagdeba, magram ufro metad mas surs, rom CaifuSos saboloo qorwili da samudamod gayaros
erTmaneTs mefe da sZali. magram sabolood eSmaki uZluri gamodga. man
mxolod murmanis suli Caigdo xelSi, qorwili ki ver CafuSa. qorwili dausxlta mas xelidan da im samefoSi gadainacvla, sadac eSmaks aRar
ZaluZs SeRweva. im samefos niSnebi ia da vardia, sxvadasxva Jamis
yvavilni, amieridan maradisobaSi ganuyofelni (ekali maT Soris
Page 57
efemerulia, mas aqve amoZirkvavs yoveli gamvleli), da wyaro oqros
TasiTurT simbolod maTi Sendobisa.
P.S . Tavis dasawyisSi naxsenebi iyo hi poTeza `eTerianis~ literaturuli warmoSobis Sesaxeb. moyvanili iyo argumentebic
narkvevSi gatarebuli iyo paralelebi `vefxistyaosanTan~. axla SeiZleba
iTq v as , rom ` eTeria n i ~ , Tuki is m arTlac literaturuli warmomavlobisaa, ̀ vefxistyaosans~ win unda uswrebdes, Tumca mis epoqaSi
unda iyos Seqmnili. `vefxistyaosani~ mesaxeba `eTerianis~ replikad, imis
saCveneblad, rom arsebobs xsna, rom araTu brolis koSki, aramed qajeTis cixis Zlevac SesaZlebelia, radgan arsebobs amqveynad, am dacemul
wuTisofelSi, megobroba, siyvaruli, erTguleba. `eTerianis~ sami
personaJi da erTi toposi `vefxistyaosanSi~ pouloben TavianT Sesatyvisebs: abesalomi – tarielSi, eTeri – nestanSi, marexi – asmaTSi,
brolis cixe – qajeTis cixeSi. avTandilis adgili `eTerianSi~
carielia. da es aris swored `eTerianis~ tragediis mizezi. `vefxistyaosani~ avTandilis gamoCeniT Zlevs am tragediis
SesaZleblobas.
damowmebuli literatura
1. bardaveliZe j., individualuri xasiaTis problema folklorSi, qarTuli folklori III, `mecniereba~, Tb., 1969.
2. gilgameSiani, Zveli Suamdinaruli eposi, `ganaTleba~, Tb., 1984.
3. eTeriani, ambavi abesalom da eTerisa. Sedgenili saxalxo leqsebisa da
naTqvamebisagan petre umikaSvilis mier. dabeWdili eqvTime xelaZisagan. tf., 1875.
4. eTeriani, xalxuri sityviereba IV, meore seria, redaqcia, Sesavali statia
da SeniSvnebi m. Ciqovanisa, `saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis
gamomcemloba~, Tb., 1954.
5. ingoroyva p., CaxruxaZe poeti. mogzauri., `kavkasioni~ 1-2, tf., 1924. 6. ingoroyva p., rusTavelis epoqis saliteraturo memkvidreoba, `rusTavelis
krebuli~, 1938.
7. kiknaZe z., qarTuli miTologia I, jvari da saymo, quTaisi, 1996.
8. qurdovaniZe T., eTeriani, ̀ Tbilisis universitetis gamomcemloba~, Tb., 1974.
9. CxeiZe r., murmanis tragedia, literaturul-folkloruli cda, `lomisi~, Tb., 1995.
10. Коккьяра Дж., История фольклористики в Европе, М., 1960.11. Курдованидзе Т., Указатель сюжетов грузинской народной сказки, “Мерани”. Тб.,
2000.12. Bausinger H., Formen der “Volkpoesie”, Erich Schmidt Verlag, Berlin, 1980.
teqstebi*
1. eTeri-geri
* yvela varianti moyvanilia m. Ciqovanis gamocemis mixedviT [4].
Page 58
(# 18 kaxeTi)
abesalom da eTeri RmerTma SeÁyara erTferi! erTi kaci iyo da am
kacma sxva miiyvana coli. im kacsa yvanda erTi geri da, vinc miiyvana,
imasac yvanda erTi Svili. memre im Svilsa swavlaSi atarebda is dedinacvali da is eTeri, rogorc ici dedinacvalis ambebi, baraTa yvanda
Zroxis momvlelad. ramwam adgeboda, maSinve im gers etyoda, ro e Zroxa
waiyvane. erT patara natex purs miscemda da etyoda: Senca Wame, gamvlelsac aWame da aqac moitaneo. mainc ras izamda, adgeboda da
gamvlelsac aWmevda, gamomvlelsac da Sinc miitanda. mSieri rCeboda. memre gaagdo is furi. beberma dedakacma dainaxa, eTers kviritavi eWira,
matyli da saqme. bebris saxlTan wyali midioda. eTers Cauvarda
kviristavi da dauZaxa: dedi, momawodeo. modi, Svilo, Zirs Camodi, mklavi mtkiva da damizileo. Cavida da dauzila. beberma aswavla: virifer
wyalma rom Camoiaros, ar Cayo Tavio. SavSi ar Cayo da oqrosferSi Cayeo.
yvelam Camoiara. oqrosferma rom Camoiara, eTerma maSin Cayo Tavi da oqrosferi Tma gaukeTda. memre Saixvia Tma. furi miagdo da mivida
dedinacvalTan. roca gamouCnda bewvi oqros Tmisa, dedinacvalma hkiTxa:
ega ra ario? SeeSinda da uambo: eger, egre, Camivarda tari, beberma damiZaxa da iman maswavlao. memre dedinacvali adga da Tavisi qali
gamoiyvana skolidan da is gagzavna furTan. qalma Zalad Caagdo tari da
dauZaxa: he, bebero, momawode tario. – Camodio, rogorc eTers uTxra, imasac egre uTxra, damzileo. Cavida da dauzila da imasac uTxra:
oqrosferSi ar Cayoo. SavSi ar Cayoo da viriferSi Cayeo. viriferSi Cayo
da garSemo Semeertyo WuWuebi rgoliviT. ro movida, dedi, ai, ra maqo! daaWrian da mouva, daaWrian da mouva. memre isev eTeri gaayola Zroxas
da is qali Sina yavs. memre kargi dReoba modis da, rac soflebia, iqidan
xalxi sul modian eklesiaSi. dedinacvali da is qali wavidnen da eTers uTxra, is furi unda daklan, romelsac eTera dasdevda. eTeras uTxres:
varcli cremliT unda aavsoo. eTeri tiriliT iklavs Tavs, rogor unda avavsoo. furma uTxra: me rom damklaveno, waiRe Cemi kerZio da sardafSi
Caasxio. ro dakles da miawodes kerZi, Svilo, sardafSi Caasxa. avida da
adga da im bebers SeekiTxa: ra unda gavakeToo? ai, Svilo, ra unda gaakeTo. mariliani wyali gaakeTe da varclSi Caasxio. fetvi qonda kidev
asakrefi da aswavla: dauZaxe, Svilo, qaTmebsa da akrifeo. dauZaxa qaTmebs
da akrifa, sanam dedinacvali eklesiidan mova. furma uTxra, roca gagiWirdes, axade ormo da giSvelio. axada ormo da amovida oqros
cxeni, oqros qoSebi da tanisamosi. qoSebi Caico, Seajda am cxens da
midis da midis. sanam is dedinacvali mova, unda movides Sin. unda tansacmeli Caewyo, raca furma uTxra. xalxma gza uyves, roca midioda.
Seiqna qoTqoToba. gadmoxta cxenidan, daanTo kelaptrebi eklesiaSi.
mardad midis cxeniT, sanam dedinacvali mova. qoSi Cauvarda wyalSi da mivida Sin. gaixada tanisamosi da Caawyo Sig. dedinacvali da is qalic
mividnen... erTi xenwife iyo da gaatana cxenebi im wyalzeda. da nazir-
vezirebma uTxres, wyali ar daliao. Zliero xelmwifeo, im wyalSi raRac gdia yviTlada da imiTvis ara svameno. memre adga, wamoida xemwife, mivida
da amoiRo qoSi. xemwife saqorwilo iyo ra... imana Tqva: visac es
Page 59
gamoadgeba, is unda SavirToo. Camoiara soflebSi, Svilo, da mivida im
dedinacvalTan. dedinacvalma eTeri godorSi Casva da Tavisi qali iq
daimyofa, rom misces xemwifes. Sinjaven da is qoSi zogs didi adgeba, zogs – patara. dedinacvalma Tavis qals fexi waaTala, qoSi didi unda,
aRar adgeba, aRar adgeba. xemwife dajda godorze da eTeram dablidan
nemsi amoyo da uCxvlita. xemwife wamoxta: es ra ambaviao. qali ki amoiyvanes da qoSic gamoadga. me eg unda SevirTo, Tqva xemwifem da
daniSna da waiyvana. Zalian didi qorwili qonda. roca mefe-dedofalma daiZina, erTi murmani SaeCvia. kargi iyo is qali. oblad iyo gazdili, mara
kargi iyo. murmanma eSmaks uTxra: netavi es qali Cemi gaxdeso. eSmakma
uTxra: ras momcemo? Seni suli mameo. rasac Ramesao erTad daiZineben, iqo buxari ari da erTi jami fetvi dadgio buxarze da kbenrad
gadaiqceva. dedofali roca adgeba, Tavs Seaxliso... egre iqca kbenrad da
ver maaSores. mere xemwifem daiZaxa: qali vis unda eTeri, qali ampartavaniao. – me mindao, meo, – daiZaxa murmanma. waiyvanes memre. erTs
sadme cixeSi Saiyvana, ro cas wveri ubjenia, da iq ari. cxra rZali yav da
erTi muli. isini yav pirisfareSad. memre imisma qmar, abesalomma uTxra, rom eTerio, ra miyoo. murmanma uTxra abesaloms: eTeri cixeSi ariso, cas
wveri miubjeniao da erTi muli yavs pirisfareSio. xemwifis Svili gaxda
egeTi avad, rom meti ar iyos, javridana. memre Tavis das uTxra: wadi da uTxari eTerisao: wamoveli april-maissao, eTero, adeqi da wamodi, iqneba
mamirCes Zma isao. adga da memre amoiRo Tavis ziTvi, dana. abesaloms ena
aRar qonda da cocxali aRar iyo.
Cemo mziTvis danao,
jibeSi zixar ganao,
amogiReb da dagisvam marjvena ZuZusTanao.
amoiRo da daikra gulSi. isini, col-qmari, daixocnen da orive daasaflaves. TaviT vardi amovida da boloSi wyaro. vinc mividoda,
Sesandobars svamda. mere murmanma Zalad moikla Tavi. imas TavSi ZeZvebi
mouvida. 2. eTeri-oboli (udedmamo, udedinacvlo)
(#9, qarTli)
iyo da ara iyo ra, iyvnen Raribi col-qmari. maT hyavdaT mzeTunaxavi
qali. am qals eTers eZaxdnen. eTers mSoblebi adre daexoca, darCa
oblad. eTerma ifiqra, me rom ar davexmaro, vai Tu Cemi mSoblebis suli jojoxeTSi moxvdeso. adga da RmerTs SeuTqva. da jda qali Saragzaze
da gamvlel-gamomvlels Tavs uxilavs. swored am gzaze, sadac eTeri
ijda xis Zirasa, erTi xelmwifis Svili dadioda xSiraT sanadiroTa. am xelmwifis Svils erqo abesalomi. eTerma abesalomsac uTxra: xelmwifis
Svili ki xar, magram, raki RvTisTvis fici mimicia, Senc unda gagixilo
Tavio. adga abesalomi da kalTaSi Tavi Caudo. orives daeZinaT. manam isini gaiRviZebdnen, qriste RmerTma orTaves gvirgvinebi daadga Tavze.
roca gaeRviZaT, naxes, ro Tavze gvirgvinebi adgiaT. abesaloms moewona
eTeri da uTxra, colad wamomyeo.
Page 60
wamomye, eTero, saxlSi,
Zirs nu uzixar xesao,
adeqi, saxlSi gamomye, aq nu iRereb yelsao.
eTerma ar daujera xemwifis Svilsa da uTxra, Seni coli ver
gavxdebio. Sen didi xar, mdidris Svili,
ded-mamiTa xar qebuli, me Raribi glexis Svili,
oblobiT var daCagruli.
Sen wadi, RmerTi giSvelis, damtove wyalwaRebuli.
magram abesalomi ar moeSva. abesaloms Zaan Seuyvarda eTeri.
abesalomi eTersa qveS Walas eficeboda, Tu giRalateo:
omSi xmali moviqnio,
zed Suaze gamiwydesa,
omSi wyali movikiTxo, wyaro iyos, damiSresa,
omSi puri movikiTxo,
isic iqve gamiwydesa.
bolos eTermac daijera abesalomis fici da wamoyva colad.
abesalomma eTers Savtariani dana aCuqa (maSin eseTi wesi iyo).
abesaloms yavda erTi veziri – murmani. amasac gaswyromia RmerTi da eTeri Sehyvarebia. exla murmans unda, iseTi wamali iSovnos, rom
abesalomma eTeri SeiZulos da mas darCes. eSmaks eSmaki gamouCnda
damxmared da aswavla murmansa: jamiT fetvi dadgi karebis zemoT. abesalomi da eTeri rom Semovlen, abesalomi Tavs Sehkravs da fetvi
eTers daeyrebao. gaivseba eTeri kbenariT, ver gaaclian da eTeri Sen dagrCebao. marTlac, ese moxda. abesalomi iZulebuli gaxda, eTeri
gamoeyvana da xalxSi daiZaxa:
vis gindaT qali eTeri, me sanadiroT mivalo.
raki aravis undoda, gamovida murmani, dauCoqa da SeRaRada:
uboZe Sensa murmansa, Seni erTguli yma varo.
mokida Tu ara xeli murmanma eTers, maSinve gascvivda kbenari.
abesalomi javriT avad gaxda. aRarc Wama agondeboda da aRarc – sma. aba, xelmwifis Svili iyo, ki arafers ar aklebdnen! magram... mounda
eTeris naxva. wavida da murmans SeekiTxa, eTeri rogor ario.
murman, murman, Sensa mzesa, eTeri rogor ramea?
murmanma upasuxa:
ras kiTxulob, caTasworo, colis qeba ra rigia?
Page 61
Sen ginaxavs brolis cixe,
rogor camdi maRalia,
Sig mizis qali eTeri, yeli mouRerebia.
yel-yuri mZiviT savse aqvs,
mkerdi CamouTovia, mkerdis CamoTovnisTvisa,
baRi auSenebia. Tavs adganan sami muli,
ia-vardis konania,
sami mazli gverdiT uzis, dalesili frangulia,
mamamTili ezoSi wevs,
mTel xmeleTis patronia, rom mixvide, ar migiRebs,
qali ampartavania.
abesaloms erCia, es sityvebi sulac ar gaego. is maSinve Zalian avad gaxda. ufro Sewuxda. Tavisi da marexi gagzavna eTerTan.
ade, marexo, varskvlavo,
eTersa kari uare, Tu gkiTxos Cemi ambavi,
dajeq da marTla uambe.
Tu ara gkiTxos ambavi, gamobrundi da iare.
marexi wavida da mivida koSkSi. eTers SesCivla:
sami Tve aris, mivlia: marti, aprili, maisi.
fexSiSvels gadmomivlia me sabralos samTa isi.
ade, eTero, wamomye,
Sen momirCine Zma isi.
eTerma ar daujera da uTxra:
nu styui, qalo, nu styui,
nuRar TvalTmaqcob eniTa, RvTisgan dadgmuli gvirgvini
ZaliT gadigdo xeliTa.
Senma mzema, misma mzema, visi ficic mimicia,
CemTvis mZivi, samkauli,
SalifaSi Camiwyvia.
marexi cdilobs daarwmunos eTeri, rom murmani laSqrobidan aRar
dabrundeba (murmani am dros salaSqrod aris wasuli):
murman laSqarT ars wasuli, iqidan ar dabrundeba.
Sen adeqi, wamomyevi,
Page 62
Cemi Zma kargad gaxdeba.
eTero, agigeb Cardaxsa
marmarilosa qvisasa, ise Sagiyvan Sinamdi,
fexi ar swio qviSasa.
eTeri wamohyva marexs. abesalomma icno eTeris fexis xma da brZana: – eTersa aq mosvlisaTvis
cxeni uboZeT CaRari.*
– eTersa cxeni ar unda, mieciT qamar-xanjalio.
upasuxa eTerma. magram abesalomma eTeris es naTqvami veRar gaigona. is
mokvda. eTerma amoiRo is dana, abesalomma rom aCuqa, da Tqva:
abesalomis danao,
jibes midevxar Tanao,
amoviReb da davicem marjvena ZuZusTanao.
erTadamc davixocebiT,
erTadamc dagvmarxiano. gzis Zirsac dagvaRireben,
gzis Tavsac dagvmarxiano.
wyaroni gadmoskdebian, Sig vercxlis Tasi diano.
amdinar-Camomdinari smian da gvlocavdiano:
es ra kargni daxocilan,
esevec adgebiano! Cvenzeca movlen iani,
dilis niavi Sliano,
murmanzec movlen eklebi, virni sakortnad diano.
magram es sityvebi eSmaks gaugia da uTqvams:
adgoma wesi ar aris, suliTac cxondebiano.
marTlac, eTeri da abesalomi erTad damarxes. laSqridan rom movida
murmani da es ambavi gaigo, gaiTxara eTerisa da abesaloms Sua saflavi da daimarxa. abesalomis saflavze marTlac ia da vardi amovida,
murmanze ki dila-saRamos lekvebi amoZvrebian da ymuian xolme.
2-a. eTeri-oboli (udedmamo, udedinacvlo)
(#28, fSavi)
iyo erTi xelmwifiSvili da imas erqo elusameli, da imasa hyvanda erTi yma gverdiT, eSmakebTan gaficuli. saxeli imisa iyo Sereloma. is
batoni elusameli iyo, didi xani ucolod dadioda, unda colad SairTos
is glexis qali, romelic imas TvalSi mouva. misdioda xma, rom erT
* asea wignSi. unda iyos `saRari~.
Page 63
adgilas erTi qali glexisa mewisqvileebTan mesafqvaved idga, saxelad
eTeri. mivida is elusameli da dainaxa qali, erTi sityviT, mzes udris, da
hkiTxa erTs kacs, qmriani xom ar ariso, da imanac uTxra, arao. wavida da dedas uTxra elusamelma:
baRdads rom uflis yana dgas,
brinjaos adga naTeli. qaris wisqvileb ubrunavs,
mesafqvaveT hyav eTeri. is momewona, dedavo,
is aris Cemi saferi.
ra imisma dedam eTeris qeba gaigona Svilisagana, gagzavna Svili da uTxra: wadi, Svilo, da moiyvaneo. wamovida elusameli da uTxra eTersa:
gadamayole, eTero,
eg Seni kabis saxeli.
eTeri:
damexsen, elusamelo,
ara var Seni saferi. Sen didi xar, didebuli,
ded-mamiTac qebuli.
me glexi var, glexis qali, glexurad Tavdadebuli.
Sen ro Seni hqna, waxvide,
gamwiro wyalwaRebuli!
elusameli:
eTer, Sens moRalatesa
zeciT RmerTimc gauwyreba, mtrisad moqneuli xmali
vadaSiamc gautydeba. ialbuzis mindorzeda
qariSxalimc autydeba.
Zalian mowyurebulsa wyaros wyalimc dauSreba!
eTeri:
am purma da am marilma, am Rvinoma vazisama,
saxnisma da sakveTelma,
gaweulma xarisama, Sens meti biWi ar minda...
ficma ra qnas qalisama.
adga da gahyva eTeri elusamelsa. ra naxa Serelomama, ro imis batons imisTana qali moeyvana, SeSurda da daibara TavisTan eSmakebi. mouvidnen
Serelomas eSmakebi da uTxres: Zmobilo, ra gindao? aba, Cemma batonma
eTeri moiyvana da amisTana sikeTe miyaviT, rom magas aaSoroT da me damCeso. aiRes erTi muWa fetvi, Seuloces da misces Serelomas da
uTxres, rom roca jarzed dasxdebiano, maSin miayare da sul mkbenaraT
Page 64
aCndeba da daiwunebso. Serelomamac ise moixmara is fetvi da gadaaCnda
sul is fetvi tilada. bevri ecadnen, magram veraferi uSveles. adga da
amoTqva tiriliTa elusamelma: qali vis gindaT, eTeri,
me xels aviReb, wavalo.
Sereloma: me minda, Serelomasa,
Seni erTguli yma varo.
misca xelSi da waiyvana Serelomama Tavis saxlSia. gavida ramdenme
xani, Seiyarnes erTada sanadiro tyeSi, CamouvardaT laparaki da uTxra
elusamelma Serelomasa:
Sereloma, Sensa mzesa,
Seni coli ra feria?
Sereloma:
ras ikiTxav, caTa sworo,
colis qeba augia.
xo Senc ici brolis cixe, rogor camdi maRalia.
Siga zis qali eTeri,
yeli mouRerebia. cxviri – stviri, kbili – mZivi,
bage xaxvis furcelia.
karzed udgan cxrani mazlni, fxaasxmulni afTarnia.
TaviT uzis mamamTili,
gvelveSapis mylapavia. fexTiT uzis dedamTili,
abreSumis saceria. gverdiT uzis Tavis muli,
ciT Camosul varskvlavia.
yel-yuri mZiviT savse aqvs, Sig urevia giSeri.
ar Secde da ar waxvide,
Torem veRaras giSveli!
wamovida gamwarebuli Sina da survilisagan Zalian wuxiT Seiqmna.
dedam bevri uara, bevri awamla da ver gaugo satkivris Tavi da TiTon-ki
malavda, riTac avad iyo. undoda, rom momkvdariyo, raki imisi sasurveli sxvisa coli iqneboda SecdomiTa da Tanec imodena fics gadavida. wavida
bolos imisi deda erT naqeb mkiTxavTan da akiTxvina. im mkiTxavma uTxra,
rom roca mixvalo, erTi xorcis qada gamoucxveo da, miutan Tu arao, maSinve karebs ukan daimalevo da yuri daugdeT. mivida beberi, gamoucxo
qada da moutana. TiTon karebs ukan daimala. roca SemosWra qadasa, sTqva:
lamazi xar, qadao, wven gidga wurviliviTa,
Sagxvrito, gulzed mewebi,
Page 65
eTeris surviliviTa.
deda:
Svilo, visi gklavs survili, Zils ar gaZinebs mZinarsa.
waval da imas gipovni,
wyals Caudgebi mdinarsa.
elusameli: adeg, uStaro, dedao,
eTersa karad uare, jer-ki atirdi bralada,
merme Tav Seampuare.
wavida beberi, mivida da miiWra eTerTana, atirda da uTxra:
gamamye, qalo eTero, mzesa im Senis Zmisasa! karzed agigeb Cardaxsa, sul brol-marilis qvisasa. gagivleb yaW-abreSumsa, saCrdilobelsa mzisasa, gagifen xaliCeebsa sul ferad-feradisebsa. zed Sen gagavlev, eTero,
fexi ar dahkra qviSasa. maincadamainc eTerma ver gabeda wasvla da
axla bolos muli mouvida da uTxra:
eTer, ar gebralebia, rZals geubnebi dobasa, erTi Zma myvanda, mikvdeba, yelSi gavivleb danasa, Sen Semogayri codvasa.
eTeri: ras ambob, Suqur-varskvlavo, ras filofozob eniTa? gana Sen TviTon ar ici, radRa gindaris Cemi Tqma: RvTisagan dadgmul gvirgvini gadigdo Tavis xeliTa.
gaistumra is mulica, magram TiTonac Zalian ewada wasvla, rom
cocxal enaxa, magram Sereloma aSinebda. am dros dainaxes indueTisakn
laSqari. is Sereloma asisTavi iyo da iq wasvla undoda. mivida eTerTana da uTxra:
Semixvie, qalo eTer, ZuZu-mkerdsa brolisasa, xvale laSqars unda gavyve didis indueTisasa. gadadian galavansa orRobeTa fiCxisaTa, gadadian, gadahyrian
Page 66
namtvrevebsa lodisebsa. vinc iq wava, veRarc mova, vai dedas biWisasa! Cagvixocen ymawvilebsa, uCvevlebsa omisebsa.
eTeri: sami welia, Serelom, ar vici Tavis dadeba, moxval da maSin Segixvev, minda av-kargis gageba.
Sereloma:
Seni bralia, eTero, mzis qoniT grilSi bereba. Sen amikrZale is wesi, rac col-qmarT Seefereba.
eTeri:
mapative, Serelomo, jer sxvas mivec didi aRTqma.
gviRalate wamlebiTa,
RmerTma gTxovos Cemi warTma. wuTisofel damimware,
sabneloSi vzivar raTa?
Sereloma laSqarSi wavida Tu ara, adga eTeri da wavida
batoniSvilTan da banzed Sexda. Caugzavna kaci winandels naqmrevs da
gamaiTxova karzed. magram saidam unda gamovides? mTavari suli im dros dalia. maixeda kidev elusamelma da sTqva:
vin Tqva, Tu eTer movida,
mze gorTa dila mavali, eTersa aq mosvlisada
cxeni uboZeT saRari,
Tan kvici gamouyvaneTZuanaRebi, maRali.
eTeri:
eTersa cxeni ar unda, dana mieciT javari.
Sen adeq, karzed gamodi,
ro xar sulamomavali.
elusameli:
Tu moxval, Sinac Semodi,
mokle gaqvs Semosavali. me karzed veRar gamoval,
suli wavida mTavari. miRalate, qalo eTer,
Wir Cem Tavs mivec mravali.
ro mklavda Seni survili,
Page 67
vin iyo Cemi wamali.
eTero, dana daiec,
CemTan Senc dasTme Tavia, cocxalsa Serelomasa
me aq gerCio mkvdaria.
cal-calkemc dagvaRireben, erTadamc dagvmarxviano,
foTolTamc mogvaRireben, miwaTamc mogvayriano.
saflavzed Cvenze iani
foTolsamc gadaSliano. Serelomais saflavzed
ekalnimc iqnebiano,
narimc amova, ekali, virebimc mosZovdiano.
Cven TaviT civi wyarua,
Sig vercxlis Tasni dgiano, Samaval-gamaval mgzavrni
Sendobas gvetyodiano.
dauTavebia Tu ara es leqsi, maSinve suli daulevia batoniSvils da eTersac dana daucia gulzeda da Tavi mouklia. daumarxian erTada. am
dros or eSmaks uTqoms:
ra mSvenivrebi svenian, isevmac aRdgebiano!
aRdgoma wesimc nu aris,
suliTamc cxondebiano.
3. eTeri – arwivis gazrdili
(#13, kaxeTi)
iyo da ara iyo ra, RvTis ukeTesi ra iqneboda, iyo SaSvi mgalobeli,
RmerTi Cveni mwyalobeli!
iyo erTi uSvilo col-qmari. uSvilod gadagebas apirebdnen, rom cols
ar aeniJa qmarisaTvis: wadi mkiTxavTan, akiTxvine, gaige, ra mizeziT ar
gvyavs Svili, iqneba wamali icodes rame, iqneba gvaswavlos da gveSveloso. wavida kaci mkiTxavTan da akiTxvina. mkiTxavma sami vaSli
mihca da Tanac daariga: waiRe es vaSlebi. rodesac mohSivdes, eg ori
vaSli miec Sen cols, SeWamos. erTic ro mohwyurdes, maSin SeWamoso da Svili geyolebaTo. gzazed kacs mohSivda, veRar gahZlo da SeWama ori
vaSli. mohwyurda wyali da SeWama mesameca. vaSlebi SeWama Tu ara, kacs
kanWSi qali Caesaxa. moiWra kanWi kacma da gadaagdo gzazed. gaigo sunzed orbma, mofrinda, dahyoyina kanWs, CahWida frCxilebi da waiRo
Tavis budeSi, erTi maRali xis kenwerozed. gaCnda qali, uvlis orbi,
uzidavs saWmels. wavidoda orbi, daivlida mTel qveyanas, mohZebnida, ipovida, sadac kargi saWmeli iqneboda da moutanda qalsa. qali dRiT
izrdeboda. iseTi lamazi iyo, iseTi lamazi, rom imazed mSvenieri
amomavali mzec aRar iqneboda. im adgilSi erTi xemwifis Svili iyo,
Page 68
saxelaT abesalomi. im adgilebSi, sadac xe idga, sanadirod iareboda.
SeniSna xezed qali da Cauvarda imisi siyvaruli gulSi. midioda
yoveldRe xesTan da esiyvaruleboda SoriT. abesaloms erTi yma hyvanda, saxelaT murmani. erTxel abesalomma yelmoRerebuli eTeri ro dainaxa,
veRar gahZlo da dauZaxa eTers:
Camodi, eTero, Zirsa, mand ras uzixar xesao,
Camodi, colad gamomye, mand nu iRereb yelsao!
arao, upasuxa eTerma, me Sen colad ras gamogadgebio:
mdidari xar, mdidris Svili, ded-mamiTa xar qebuli.
me oboli, oblis Svili,
kacis kanWSi Casaxuli. Saris pirsa nagdebio,
orbis klanWiT aRebuli,
xis kenweros gardilio. Sen Seni hqna da waxvide,
gamiSva wyalwaRebuli.abesalomma RvTis fici mihca, ar giRalatebo:
zevidam RmerTi cecxlsa hyris, qveS abesalom udgeba:
eTero, Sensa am Ralats
RvTis meti vin Seudgeba, omSi xmalamoRebulsa
abJaric Camamiwydeba,
wyali uwylosa alagsa, zRva iyos, amamiSreba,
Svidis wlis gzasa mavalsa sagZali wamomiwydeba,
muxlebze nadebi Tofi
ubeSimc damibrundeba.daijera eTermac abesalomis fici, dahTanxmda colobazed. abesalomma niSnad fics erTi Savtariani dana miayola,
Seisva cxenzed da waiyvana saxlSi. murmani win gagzavna Tavis da,
marexTan, da SeuTvala: coli momyavs, oqros Tavmosniani eTeri, da saqorwilod tanisamosi mogvimzadeo. miiyvanes eTeri Sina, Caacves
tanisamosi, daswera abesalomma wignebi da komlze kaci daibara Tavis
saxelmwifodam. gagzavna murmani gzazed, Sehyria eTeris survili da hklavs imis survili. vin aris kaci iseTi, ro imodena SehZlos, eTeri
abesaloms SeaZulos da me Camigdos xelSio? hfiqrobs TavisTvis murmani.
Samoxvdeba win eSmaki murmans da hkiTxavs: sad midixar, an mangre ras dauRonebixaro? murmanma Tavis ambavi uambo. eSmakma uTxra: Sors rad
ivli, wamals me gaswavlio, iseT wamalso, rom abesalomma eTeri Tavis
xeliT Sen mogceso. wamals gaswavli, Tu Sen suls mamcemo. oRond eTeri Cemi gaxdes da suls rogor davzogavo, uTxra murmanma. maS qaRaldi
damiwereo, upasuxa eSmakma, rom Sens pirs ar gadaxval da mere gaswavli
Page 69
wamalsao. dauwera murmanma qaRaldi da mihca eSmaks. eSmakma uTxra:
jvars ro daiweren eTeri da abesalomi, eTers Cumad erTi muWa fetvi
xel-ukuRma Seayare, eTers mkbenari Saexveva da, ramdenic unda acalon, veRar moacliano, sanam Seni xeli ar mohxvdebao. wavida gaxarebuli
eSmaki Tavis bunagSi da sulgayiduli murmani saxlSi dabrunda. jvari
ro daiweres eTerma da abesalomma da gamodiodnen eklesiidam, murmanma qals erTi muWa fetvi Seayara, Saexvia mkbenari eTers, aclian, magram
ufro meti exveva. Sehwuxda abesalomi, gamoiyvana eTeri xalxSi da sajarod daiZaxa:
orSabaTs Seyril mijnurnisamSabaTs gaviyareniT, visac ro Sayra gewyina, gavyrilvarT, gaixareniT! vis gindaT qali eTeri, me nadirobas mivalo?
ausrulda murmans guliswadili, gaxarebulma CoqiT salami mihca
abesaloms da SehRaRada: uboZe Sensa murmansa,
Seni erTguli yma varo.
aiRo abesalomma eTeri da mihca murmans. raki murmanma xeli moSWida, eTers mkbenari mohSorda imwamsve, waiyvana da daisva colad. eTeris
survili cecxlad moedo abesaloms, Sehxvda murmans, veRar moiTmina da
eTeris ambavi hkiTxa:
murman, murman Sensa mzesa,
eTeri rogor ramea?
murmanma upasuxa:
ras hkiTxulob, caTa sworo,
colis qeba augia.
Senc ginaxams brolis cixe, rogor camdis maRalia,
Siga zis qali eTeri,
yeli mouRerebia. weli – wvrili, beWi – farTe,
TeZos Tavi dabalia, Subli – wvrili, warbi – brtyeli,
safeTqeli mwyazaria,
cxviri – stviri, kbili – mZivi, bage xaxvis furcelia.
cxrani mulni gverds usxedan,
yvela piris fareSia, dedamTili ukan uzis,
giSris dalalis mwvnelia,
cxra mazli karebs adganan, dalesili almasia,
mamamTili erdoze wevs,
Page 70
gveleSapis mylapavia.
amis gamgone abesalomi eTeris siyvaruliT ufro Sehwuxda da avad
gaxda. moindoma murmanis daSoreba da eTeris isev xelSi Cagdeba, daibara murmani da ubZana: wadi, ukvdavebis wyali momitane, egebi kargad gavxdeo.
murmani gulSi Sefiqrianda, CemTan farsagi ar ariso? gamohTxova cxra
dRis vada abesaloms da wavida eTerTan gamosaTxoveblad. eTers uTxra:
amaRam ki Camitole,
qalo, mkerdsa brolisasa. qalo, algeTSi mgzavnian,
pirsa algeTis mTisasa,
survilisa qvas isvrian, monatexis lodisasa,
vaime, Tavs gagvitexen,
uzarelsa lomisasa. nu Seixvev avsa kacsa,
nurca avis gvarisasa,
wava, sworSi daikvexebs, xvevnas viyav mTvarisasa.
eTerma upasuxa:
gavixdi gamxa-atlassa, Cavicvam bamba-bumbasa,
aviReb koka-kutalsa,
wyals Semovitan mdinarsa,
arc Seval Senis Zmisasa,
arc Senis mezoblisasa.
Tu Seval, asre gamoval, rogorc da Tavis Zmisasa.
is Rame murmanma eTerTan gaatara.
amaRamdelo Rameo,
numc gaTendebi maleo,
vexvevi brolisa mkerdsa, veRar viSovi xvaleo!
meore dRes dedas da das Zalian Saexvewna murmani: gaufrTxildiT
eTers, niavsa da mzis sxivsac nu miuSvebT imasTanao.
abesalomi saSinlad avad gaxda, kvdeboda, imisi wamali aRarsad iyo.
gamova abesalomis da marexi, wava sofelSi da Civis: Zma mikvdeba,
miSveleT rame, uwamleT Cem Zmasao. iqneba eTeris survili hklavdeso, uTxres marexs. Seitane, dauwye taxtze tredis fTa, gamtkiculi puri,
wiTeli Rvino da yornis fTao. Seitana marexma da yvela es daawyo
taxtze. mobrunda abesalomi, aiRo tredis fTa xelSi da uTxra: tredis fTav, TeTri xar, magram eTerisTana ki vera xaro! aiRo axla gamtkiculi
puri da uTxra: puro, gamtkiculi xar, magram eTeris saxisTana ki vera
xaro! aiRo wiTeli Rvino da uTxra: wiTelo Rvinov, wiTeli xar, magram eTeris loyebiviT ki verao! bolos yornis bolo aiRo da sTqva: Savi
Page 71
xar, Savi, yornis bolov, magram eTeris Tval-warbisTana ki – verao. marexs
uTxra:
ade, marexo, maskvlao, eTersa karsa uare.
Tu gkiTxos Cemi ambavi,
dajeq da wvrilad uambe!
wavida marexi eTeris mosayvanad... eTeri dedamTils gamohparviyo,
abesalomis avadoba ro gaego. Savida abesalomis baRSi, erTi Wandris qveS dajda da daiwyo tirili. bevri itira, daiRala da daeZina. movida marexi
da, ro dainaxa mZinari eTeri, dauZaxa:
me bani-ban dageZebdi, Sen baRCis bolos geZina,
oqrosa Rili gagexsna,
brolisa mkerdi geCina. eg Seni Savi dalali
morevisaviT gefina.
eTers mainc ver gaagona, meored dahZaxa:
eTero, Semoviare
im Senis cixis aresa.
gadmovixede, avtirdi, logini gigav mTvaresa!
es gazafxulic movida,
marti, aprili, maisi, ade, eTero, gamamye,
Sen mamirCine Zma isi.
aviReb barsa, niCabsa, davxvetav gzasa xvinWasa,
zed marmarilos dagifen, fexi ar dahce qviSasa!
iseTs sasaxles agigeb,
sul marmarilos qvisasa, Siga-Sig ficars Cauyri
abanouris xisasa,
win saCrdilobels moviyvan maRalsa alvis xisasa,
zed yaW-abreSums gadmovfen,
saCrdilobelsa mzisasa, Sig xaliCeebs dagifen,
naqsovsa feradisasa! eTeri gahyva. netavi Cemis naxviT ki mogirCes Zma
da rogor ar wamovalo. wavidnen da mividnen abesalomis karsa. qalma ro banzed Sedga fexi, abesalomi suls ebZoda, icno kide eTeris fexis xma,
wamoiwia da daiZaxa:
eTeri banze Semodga, bani da kari SainZra.
banidam Camaixeda,
Page 72
sulSi naTeli Camidga!
wamwamsa da wamwam Sua
baRi gamiSenebia, eTeris mobZanebisTvis
madli momixsenebia!
eTeri tyvila garjila, var saiqios mavali.
ufalsa ubrZanebia gza viwro, martod savali.
movida marexi da axara abesaloms:
Zmao, movida eTeri, Tu TvalebSi gaqvs naTeli!
abesalomma uTxra:
Tu mova, aqac Semova, cota aqvs Semosavali.
eTersa cxeni ar unda,
arsad ar aris wamsvleli.
upasuxa eTerma. Cavida eTeri. karebTan ro mivida, ymawvili gadabrunda,
piri kedlisakena qna, mivida eTeri da uTxra:
Sen ymawvilo, besiao, piri kedels giqniao,
gadmobrundi, genacvale,
Cemi ara braliao!
gadmobrunda abesalomi da im wams suli dalia. eTeric mivida da
daekona.
Page 73
abesalomis danao,
j i b e s m i d e v x a r
ganao, amogiReb da dagicem
m a r j v e n a s
ZuZusTanao. piri Cemken, tari
Senken, m e c d a g a k v d e b i
Tanao.
e r T a d a m c davixocebiT,
e r T a d a m c
dagvmarxviano, g z i s Z i r s a m c
dagvaRireben,
g z i s T a v s a m c dagvmarxviano,
m i w a s a m c
mogvaRireben, f o T o l T a m c
mogvayriano!
T a v s v a r d i amosuliyves,
dilis niavi hSlideso,
zed modiodnen Citebi,
budobdnen, bartyebs zrdideso,
zed nari amosuliyos,
viri saZovrad videso. f e x T i T a w y a r o m c
gamova, S i g o q r o s T a s i
videso,
y v e l a m u S a d a maSvrali,
y v e l a C v e n
dagvnatrideso! dahlevdes amvlel-
Camvleli,
S e n d o b a s SeuTvlideso:
r a k a r g n i r a m
daxocilan, isevamc adgebiano!
wamomdgara eSmaki da uTqvams:
aRdgoma wesi ar aris,
suliTamc cxondebiano! . . .
abesalom da eTeri
RmerTma Sehyara erTferi!
movida murmani, naxa eTerisa da abesalomis saflavi, gaiTxara saflavi
da isic imaT SuaSi Cawva. imazed nari amovida, abesalomzed da eTerzed – vardi da ia. gadaixrebian vardi da ia erTmaneTis mosaxvevad, magram
ekali sdgas da uSlis. murmanis fexTiT lekvebi amoZvrebian xolme da
dila-saRamos ymuvian...
Wiri iqa, lxini aqa,
qato iqa, fqvili aqa.
. . .kargi sityva, kargi mTqmeli,
kargi Rvino, kargi msmeli!
4. ambavi abesalomiT iwyeba
(#15, kaxeTi)
abesalomi mefe iyo. aman sizmriT naxa mSvenieri qali da saxelic uTxres, eTeri hqviano. gamoiRviZa Tu ara, im suraTis xati Caido ubeSi da
mTeli weliwadi Zebnas Seudga. didi wvalebisa da Zebnis Semdeg
Page 74
abesalomma ipova eTeri erTi soflis bolos wylisa pirsa. im wylis
pirze xuTi-eqvsi qali batebs aZuebdnen da amaT Soris iyo eTeric.
abesaloms elda eca eTeris silamazisagan da maSinve suraTi amoiRo ubidgan, daxeda suraTs, qalsac Sexeda da mere hkiTxa: ra gqvian
saxelaTao. qalmac uTxra, eTerio. abesalomma sTqva:
ha, eTero, brolis yeli, oqros saltaT moxuSruli.
ha, eTero, cxen-jorebi, afxazureb dakazmuli.
ha, eTero, xelmandili,
bolo Wreli, gaqarguli!
Tqva eTerma:
arca minda brolis yeli,
oqros saltaT moxuSruli. arca minda cxen-jorebi,
afxazureb dakazmuli.
arca minda xelmandili, bolo Wreli, gaqarguli.
Tqva eTerma:
Sen didi xar, didebuli, ded-mamiTa xar qebuli.
Sen Seni qna da waxvide,
gamiSva wyalwaRebuli.
(Wkviani iyo qali: qalwuloba raxan moeSleboda, raRa gamovidoda!)
Tqva abesalomma:
eTero, Sensa Ralatsa ra kaci Seudgebiso.
zeidan RmerTi cecxlsa hyris (fics aZlevs), qveS abesalom dgasao.
gaWenebulsa cxensa
abJanda Camouwydeso. amoRebuli maxvili
vadaSi gadautydeso.
eTeri miendo fics. abesalomma Caacva, daaxura da waiyvana Sin. qorwilis Tadarigs Seudga. qali mefurad morTo da daniSnul dRes
gadixada qorwili. abesaloms erTi veziri hyavda, saxelaT murvani erqva.
aman ro eTeri dainaxa, gulSi cecxli moekida, gagiJebuli gavarda gareT, eSmaks xeli dauWira da uTxra: Cemi suli SenTvis momicia, oRond eTeri
Cemi iyoso. eSmakma erTi muWa miwa misca. es miwa eTers Seayareo da bugri
daexvevao. maSin xelSi ro moigdeb, Tormeti xeli tanisamosi gamoucvale da isev is eTeri iqnebao. murvanma Seayara is miwa da eTers daexvia
saSineli bugri. abesalomi xelsaxociT moswmendda xolme saxes da
kocnida, magram tili isev exvevoda xolme mTel saxeze da tanze. eTeris mulebi gabezrdnen. wadga didi da uTxra abesaloms: raT gindoda
tiliani da matliani ro mogvgvareo. qveyanaze gana qali gawyvetiliyo,
Page 75
Sen vin dagridebda qalsao. ganrisxda es ufrosi mefis dai, moaglija
eTers gvirgvini, gadisrola kuTxeSi da daiZaxa:
vis gindaT qali eTeri, axalTavgvirgvinosani?
wadga murvani, wauCoqa:
me minda qali eTeri, Tu batoni ar miwyreba.
eTeri gaatanes murvans da murvanma gamoucvala Tormeti xeli tanisamosi da mSvenieri eTeri isev ise mSvenobda. jarianoba astyda.
abesalomma daibara murvani da uTxra: aba, unda jars gahyveo da Tanac
hkiTxa:
murvan, murvan, Sensa mzesa,
Seni coli ra rigia?
murvan uTxra:
ras hkiTxulob, caT maRalo,
colis qeba augia.
Senc xom ici brolis cixe, rogor camdi maRalia.
Siga zis qali eTeri,
yelic mouRerebia. yaWs arTams da abreSumsa,
igini xelT auRia.
dedamTili pirs ukeTebs, muli piris fareSia.
cxra mazli Tavs axvevia,
Selesili afxazia. mamamTili karsa uwevs,
gveleSapis mylapavia. Svidi wlis sarCo Siga aqvs,
SeSa da mkvari bevria.
murvanma amis gaTavebac ver moaswro, ro abesaloms elda eca, damblaT daeca da loginaT Cavarda. didxans itanja mefe da sikvdilis dRes ro
miaRwia, did das dauZaxa da uTxra: wadi, eTers dauZaxe, nu momklav imis
unaxavaTao. didi da wavida da naxa eTeri bagaSi mjdomiare da uTxra:
ager movida zafxuli,
TvalmSvenieri maisi,
eTero, Senis naxviTa Sen gamicocxle Zma isi.
eTerma miugo:
Page 76
ras moxval, ras
mosisinob
e n k e n i s T v i s gveliviTa.
Tvali Zer-yores
migigavs, piri momtvreul
Wursa.
m o m x a d e o q r o s
gvirgvini,
wyal mie mdinaresa. S e n i C i q i l a
davxure
S e n g v e r d i T mwoliaresa!
abesalomma daxeda, ro da carieli movida. axla uncros das Seexvewa:
Sen genacvale, dao, axla Sen wadi. iqneb Sen dagijeroso. umcrosi da
mivida da uTxra eTers:
ager movida zafxuli,
TvalmSvenieri maisi.
eTero Senis naxviTa Sen gamicocxle Zma isi.
eTerma xma ar gasca. mere abesalomis dam moimdabla Tavi da uTxra: me patara gamomgzavnes,
moval parkis cercviviTa.
gavixdi zari-zarbafsa, Cavicvam bambaobasa.
eTerma kidev xma ar gasca da qalma ifiqra, erTs kidev vetyvio.
xelSi daviWer surasa, vinac win Semogeyreba, eTero,
vetyvi Svilsa da Zmobasa.
qveS marmarilos dagigeb, fexma ar gikras qviSasa.
asre wadi, eTero, asre modi,
rogorc Zma iyos disasa. eTero, Seni naxviTa
Sen gamicocxle Zma isi.
maSin cecxli moekida eTers, Tavi veRar Seimagra borotisagan da gamoudga.
eTeri darbazs Semodga,
daZra ficari-yavari!
abesalomma sTqva:
eTers aq garjisaTvis
cxeni miarTviT naRari*,ukan ro kvici misdevdes,
gavasqeli da maRali.
Semovida eTeri abesalomTan da uTxra eTerma:
abeslom, besiao,
javri visTvis giqniao,
* asea wignSi. unda iyos `saRari~.
Page 77
gadmobrundi, Semomxde,
javri misTvis giqniao.
abesaloms xma Cauwyda da maSin gaSterebulma eTerma wamoiZaxa: abesalomis danao,
ubes midevxar ganao,
amoiRe da daikar marjvena ZuZusTanao!
abeslomi da eTeri erT dResac daixocebian.
fexqveSa wyaro gamodis,
gzaTa mavalni smiano,
TavqveSa vardi amova, dilis niavi Sliano.
murvani ro dabrunda brZolisagan, naxa, rom eTeri da mefe erTad
daxocilan da erTad erT saflavSi daumarxavT, adga, TiTonac gaiTxara saflavi da cocxal-cocxali Cawva imaT Sua. axla dResac amaT saflavze
marjvniv-marcxniv vardi amodis da undaT, rom erTmaneTs gadaexvivnen,
magram Suaze ekali amodis murvanis saflavze da ar uSvebs, rom es vardebi erTmaneTs Caekonon.
leqsiTi variantebisgan Sedgenili teqsti
maRla mTazeda wyaro sdis, narinji ferad gadmodis,
Siga zis qali eTeri, muSk-am[b]ris suli amozdis.
abesalom da eTeri RmerTma Sehyara erTferi!
_ `eTero, dabla Camodi, mand ras uzixar xesao,
Camodi, colad gamomyev, mand nu iRereb yelsao~. _ `Sen didi xar, didebuli, didi ded-mamiT qebuli;
var oboli, obliSvili, oblobisgan daCagruli.
vai Tu bolos miRalato, gamiSo wyalwaRebuli!~ _ `eTero, Sensa Ralatsa RvTis meti vin Seudgeba?
omSi xmaldaxmal Sesulsa vadaSic gadautydeba da cxensa gamalebulsa uzangic Camouwydeba,
wyali uwylosa alagsa, wyaronic amouSreba,
Svidi wlis savalsa gzaze sagZali wamouwydeba!~
abesalom qorwili qna, dabZanda oqros taxtzeda,
saymo sul daipatiJa, ar mova saTvalavzeda.
_ `sad aris Cemi murmani, rom aq ar gvizis taxtzeda?~ gadipatiJes, daisves oqros xaliCis pirzeda.
murmanma qalsa Sexeda, JrJola mouva tanzeda:
_ `vin aris kaci iseTi, es SeaZulos wamzeda!~ wamodga pilwi eSmaki imav qarTulis Tqmazeda:
_ `murmano, suli me mame, me SevaZuleb wamzeda~.
aiRo, suli mas misca, imav qarTulis Tqmazeda. [vici, raT qSinav, murmano, ra cecxlica gWirs gulsao.
yvelafers me mogixerxeb, Tu momcem dedis sulsao].
Page 78
eTers fetvi Seayara, birna* Sezdinda tanzeda,
xamsa da xamsa ucvlian, birna avida Tavzeda.
orSabaT dila gaTenda, abesalom dgas karzeda, gamoiyvana eTeri, daiso muxlis Tavzeda:
_ `SafaT Seyrilni mijnurni orSabaT gaviyareniT,
visac rom Seyra gewyinaT, gavyrilvarT, gaixareniT. vis gindaT qali eTeri, TeTr qoriviT mwyazaria?~
murmanma CoqiT salami: _ `batono qali me mame,
Cemze erTguli yma Sena ara gyavs mTel TemSia~. [_ `vis gindaT qali eTeri, oqros Tavgvirgvinosani?~
_ `murmans uboZe eTeri, Seni erTguli yma ari~].
aiRo, qali mas misca imav qarTulis Tqmazea. waiyvana da iq dasva, sad brolis cixe camdea.
ori kvira gamovida, abesalom gabZandeba:
_ `ras amivli, ras Camivli mag Tuxarekis cxeniTa! Sen Tu Cem fics gadaurCi, qorwili qeni rTveliTa.~
_ `Se abesalom batono, ra wuni naxe CemSia,
rad gamiwbile mayrebi ucxos Tem-qveyanaSia, zeciT mosuli gvirgvini garie Cala-mtverSia!~
eTeri:
_ `ras ambob, Zmao, ras ambob, ra filasofob eniTa, ciTgan mosuli gvirgvini, vin agacala xeliTa?
_ aqamde guliT giyvardi, axla damiwye Zuleba, netavi Sematyobina, vin Segicvala guneba?~
_ `murman, murman, Sensa mzesa, Seni coli ra rigia?!~
_ `ras kiTxulob, caTa sworo, colis qeba augia! Senc ginaxam brolis cixe, rogor camdin maRalia.
Siga zis qali eTeri, yeli mouRerebia.
yeli – grZeli, weli – wvrili, TeZos Tavi dabalia. Subli brtyeli, piri badri, saferTqeli mwyazaria.
yaWsa arTams, abraSumsa, igi xeliT augia.
cxrani mulni win usxedan, misi piris fareSia. dedamTili ukan uzis, oqros dalalis mwnelia.
cxrani mazlni kars udganan, dalesili almasia,
mamamTili erdos adga, gveleSapis mylapavia, mazliswuli nadirobs da nadirebis mamtania~.
_ `murman, wadi sanadiroT, Sveli mokal, jeirani!~
murmani gulSi Sefiqrda: _ `CemTan farsagni ar ari!~ _ `amaRamdelo Rameo, nu gaTendebi maleo!
maxvie brolisa mkerdsa, veRar viSovni xvaleo!~
_ `Semixvie, qalo eTer, ZuZu-mkerdsa brolisasa, xvale laSqars unda gavyve, didsa indueTisasa.
gadadian galavansa, orRobeTa fiCxisaTa,
* asea wignSi. unda iyos `burna~.
Page 79
gadadian, gadahyrian namtvrevebsa lodisebsa.
vinc iq wava, veRarc mova, vai dedas biWisasa!
Cagvixocen ymawvilebsa, uCvevlebsa omisebsa~. _ `sami welia, Serelom, ar vici Tavis dadeba.
moxval da maSin Segixvev, minda av-kargis gageba~.
_ `Seni bralia, eTero, mzis qoniT grilSi bereba, Sen amikrZale is wesi, rac col-qmarT Seefereba~.
_ `mapative, Serelomo, jer sxvas mivec didi aRTqma. gviRalate wamlebiTa, RmerTma gTxovos Cemi warTma.
wuTisofel damimware, sabneloSi vzivar raTa?~
_ `dilaze qveviT mgzavnian, Walasa ilingTisasa. or kibesa Cavla unda, saSiSarsa lekisasa,
kojoris mTas movla unda, mosarbensa orbisasa,
iq ro qvas gamoisvrian, monagersa lomisasa, momartymen, Tavs gamitexen, Tavs am spilosa Zvlisasa.
nurc Seixvev avsa kacsa, nurca avis gvarisasa,
nurcara Sexval disasa, nurcara mezoblisasa. Tu Sexval mezoblisasa, rogorc da iyves Zmisasa.
davagdeb Cardaxobasa, Camoval darbazobasa,
gavixdi atlasobasa da Cavicom bamb[a]obasa, xelsa maSrafas daviWer, zurgT avikideb kokasa~.
_ `mari, mideq, dedamTilo, nuRar mTaflav eniTao,
Tav[s] gvirgvini Sen momxade, sxvas daadgi xeliTao~.
_ `eTero, Semoviare im Senis cixis aresa,
gadmovixede, avtirdi, logini gigav mTvaresa!
es gazafxulic movida: marti, aprili, maisi. ade, eTero, gamamye, Sen mamirCine Zma isi.
[eTero, Senis naxviTa, Tu gamicocxlo Zma isi]. aviReb barsa, niCabsa, davxvetav gzasa xvinWasa,
zed marmarilos dagifen, fexi ar dasce qviSasa.
iseT sasaxles agigeb, sul marmarilos qvisasa, Siga-Sig ficars Cauyri, abanouris xisasa,
win saCrdilobels moviyvan, maRalsa alvis xisasa,
[karze dagidgam alvis xes, saCrdilobelsa mzisasa, zed oqros SuSas davkidam sasmelad vardis wylisasa],
zed yaW-abreSums gadmovfen, saCrdilobelsa mzisasa,
Sig xaliCeebs dagifen, naqsovsa feradisasa~.
_ `adeqi, Suqur-maskvlao, eTersa karsa uare,
Tu gkiTxos Cemi ambavi, uar da uar, uambe.
raT ar naxam Sen darbazsa, Temirxanis agebulsa, qamxa-atlass raT ar naxam, indueTiT motanulsa?
abesalom raT ar naxam, SengniT damwvar-dadagulsa?~
_ `ara vnaxam Cemsa darbazs, Temurxanis agebulsa, arca qamxa-atlass vnaxam, indueTiT motanulsa,
arca abesaloms vnaxam, eSmakebis waRebulsa!
Page 80
marex-qalo, gamecale, nu Semfixvli eniTao,
Tavs aixada gvirgvini, ymas daxura xeliTao.~
erdos eTeri Semodga, ficari SeZra, yavari. _ `eTeri tyvilaT garjila, var saiqios mavali,
ufalsa ubrZanebia gzawvrili, marto savali.
garSemo bevri masxedan, episkopozi mravali. eTersa cxeni uboZeT, gavasqeli da maRali,
mas ukan kvici misdevdes, tanad dabali, saRari.~ _ `eTersa cxeni raT unda, arsad ar ari mavali...
abesalom da eTeri RmerTma Segvyara erTferi.
erTgana davixocebiT, erTgana dagvmarxiano, gzis TavSi dagvaRireben, gzis ZirSi dagvmarxiano,
mogvaRireben, foTolTamc mogvayriano.
fexzedac ia amova, dilis niavni Sliano, fexTiTa wyaro gamova, Sig oqros Tasi dgiano.
yvela muSa da maSvrali sul Cvena dagvnatriano,
gamvleli da gamomvleli Sendobas gvetyodiano. fexqveSa wyaro gamodis, gzaTa mavalni smiano,
TavqveSa vardi amova, dilis niavi Sliano.
Sen, Cemi moyvris danao, jibes midevxar ganao, amoviReb da davicem marjvena ZuZusTanao~.
[abesalomis danao, jibes midevxar Tanao,
amoviReb da davicem marjvena ZuZusTanao]. erTadamc davixocebiT, erTadamc dagvmarxiano,
gzis Zirsac dagvaRireben, gzis Tavsac dagvmarxiano.
wyaroni gadmoskdenian, Sig vercxlis Tasi dgiano, amdinar-Camomdinari smian da gvlocavdiano:
es ra kargni daxocilan, isevec adgebiano! Cvenzeca movlen iani, dilis niavi Sliano.
murmanzec movlen eklebi, virni sakortnad diano~.
ra mSvenivrebi svenian, isevamc aRdgebiano! aRdgoma wesi ar aris, suliTamc cxondebiano.
arsenas eposi (poezia da sinamdvile)
`arsenas leqsi~ qarTuli xalxuri epikuri Semoqmedebis gviani nayofia. igi XIX s-is me-2 naxevarSia Seqmnili. misi mTavari gmiri savsebiT
realuri pirovnebaa, TiTqos cnobilia misi dabadebis (1797), gavardnisa
(1823) da sikvdilis (1842) TariRebi – daax. 1797-1842. miuxedavad amisa, `arsenas leqsis~ gmiri tradiciuli epikuri gmiris yvela niSans atarebs.
`leqsi~ anonimuria. cnobilni arian mxolod is xalxuri mTqmelebi –
Page 81
moxetiale mestvireebi, romlebic mTel saqarTveloSi avrcelebdnen
`Sairsityvas~ ukve legendad qceul keTilSobil yaCaRze, ase tragikulad
rom daasrula Tavisi cxovreba. ukanasknel xanamde mestvireTa repertuaris aucilebel nawils Seadgenda `arsenas leqsi~; asrulebdnen
mas religiur Tu saxalxo dResaswaulebze, Tavyrilobebze, soflad Tu
qalaqad.rogorc Cans, `Sairsityvebi~ arsena oZelaSvilze missave sicocxleSi
yofila SeTxzuli da gavrcelebuli. rusuli gazeTis `kavkazis~ (1846 #7) cnoba mowmobs am leqsebis popularobas xalxSi. germaneli
mogzaurisa da eTnografis a. haqsthauzenis (1792-1866) wignSi (rusuli
Targmani “Закавказский край” gamoqveynda 1857 w.) moxvda arsenas ambavi,
romelic mas germaneli kolonistebisgan hqonia gagebuli TbilisSi jer kidev 1843 wels. arsenas `Sairsityvas~ germanelTa wreSic SeuRwevia; ar
aris gamoricxuli, rom a. haqsthauzenisTvis Tbilisel germanelebs
arsenas Tavgadasavali swored xalxuri leqsebis mixedviT eambaT, ramdenadac am monaTxrobis detalebi emTxveva `arsenas leqsis~ zogierT
epizods, Tumca arsebiTi gansxvavebebic arsebobs (ix. damateba 1). rogorc
garkveulia, leqsi Tu leqsebi arsenaze 1841-1846 wlebSi unda Seqmniliyo [7].
pirveli publikacia `arsenas leqsisa~ ekuTvnis nikoloz yifians
(1847-1905), romelmac sxvadasxva variantis safuZvelze Seadgina erTi Serwymuli teqsti da ilias `kako yaCaRTan~ erTad dabeWda calke wignad
(1872 w.).is teqsti `arsenas leqsisa~, romelic dRemde ibeWdeba, p. umikaSvilis
xelidan aris gamosuli (pirvelad gamoqveynda 1874 w.). `arsenas teqstis~
dadgenaSi p. umikaSvilis Rvawlis Sesaxeb ix. [6, 45-46]. man gamokveTa eposis saboloo saxe, erT Zafze aago mis xelT arsebuli calkeuli
epizodi, romlebic erTmaneTTan daukavSireblad sruldeboda mestvireTa
mier. umikaSvilis arqivSi daculia epizodebi, romlebic mas ar gamouyenebia `arsenas leqsis~ asagebad. da mainc umikaSviliseuli
gamTlianeba arsena yaCaRis garSemo arsebuli `Sairsityvebisa~
metnaklebad amomwuravia da dRemde inarCunebs rogorc mxatvrul, ise informaciul mniSvnelobas. mis Semdeg aravis ucdia Sevseba `arsenas
leqsisa~ sxva epizodebiT, an p. umikaSvilis mier gamoyenebuli masalis
sxvagvarad ganlageba. vixrebi im azrisken, rom p. umikaSviliseuli teqsti optimaluria: TiToeuli epizodi masSi poulobs Tavis erTaderT
kuTvnil adgils. marTalia, mestvireTa repertuari arasodes moicavda
yvela arsebuli epizodisgan Semdgar erT mTlian teqsts, unda vifiqroT, rom maT cnobierebaSi virtualurad arsebobda calkeul epizodTa
Tavdapirveli erTianobis gancda. savsebiT gasaziarebelia amasTan
dakavSirebiT g. barnovis Tvalsazrisi, romelic man amgvarad gamoTqva: `arsenas leqsi~ ar warmoadgens sxvadasxva epizodebis meqanikur gadabmas.
igi Tavidanve gaazrebuli unda yofiliyo rogorc epikuri tilo, mTliani istoria saxalxo gmirisa . vfiqrob, swored aman ganapiroba
rekonstruqciis warmateba~ [5, 24]. saqarTvelos mecnierebaTa akademiis
SoTa rusTavelis saxelobis literaturis institutis folklorul
Page 82
arqivSi, p. umikaSvilis koleqciaSi, daculia `arsenas leqsis~ erTi
teqsti, rogorc Cans, pirveli (an erT-erTi) cda arsebuli variantebis
gamTlianebisa, romelic p. umikaSvils ar gamouqveynebia (SoTa rusTavelis sax. qarTuli literaturis institutis folkloruli
arqivi = fa. umik. 15/2).`arsenas leqsis~ gmiri arsena oZelaSvili realuri piria. Tavisi
epoqisa da sazogadoebis Svili; misi samoqmedo asparezic, cxadia,
savsebiT realur sivrceSia gaSlili – es aris aRmosavleTi
saqarTvelo, misi TiTqmis yoveli mxare. `arsenas leqsi~ sxva xalxur qmnilebaTagan toponimebis uCveulo siuxviT gamoirCeva. misi gmiris
saasparezo are vrcelia: TrialeTi, marabda, koda, TeleTi, kumisi, somxiTi
(sofeli), Tbilisi (`qalaqi~), almasis wyali, Siraqi, Tavfaravnis tba, gomareTi, qiziyi – bodbisxevi, martyofi, diRomi, mcxeTa, muxaTgverdi, zemo
qarTli, axalcixe. saqarTvelos farglebs gareT: yazaxi (azerbaijanSi).
arsenas ambavSi monawileoben da ubralod naxsenebi arian sxvadasxva erovnebis warmomadgenlebi, rac kargad asaxavs istoriuli saqarTvelos
eTnikur-demografiul suraTs.
visi Semqmnelic unda iyos `arsenas leqsi~ – qarCoxeli mecxvarisa Tu raWveli mestvirisa, igi xalasi xalxuri geniis Semoqmedebis nayofia,
masSi sWvivis qristianuli suli, gamgebi da mimtevebeli yoveli
adamianuri codvisa. xSiri xseneba RvTis saxelisa, mironis madlisa, pirjvrisa, dalocvis sityvebisa `arsenas leqsSi~ arc SemTxveviTia, arc
ubralod sityvis masalaa, arc mxolod Cveuleba an tradiciaa, arc e.w. xarkia epoqisadmi. es realiebi leqsis organuli nawilia, romelic
gansazRvravs mTavari gmiris xasiaTs, rogoradac surs, igi dainaxos
mestvirem, romelic Tavis simReras, Zveli rafsodebis msgavsad, uzenaesis xsenebiT iwyebs: `SairsityviTa mestvirem RmerTi maRali axsena~... RvTis
saxelis xsenebiT iwyeba da sasufevlis naTlis xsenebiT mTavrdeba
`arsenas leqsi~. es, pirvel rigSi, mestvireTa religiurobis, maTi qristianuli mrwamsis gamoxatulebaa. Znelia moiZebnos xalxuri
nawarmoebi, romelic ise mdidari iyos qristianuli leqsikiT, rogorc
`arsenas leqsia~. esoden mcire sivrceze RmerTisa da sxva wmida saxelTa (siwmideTa, rogoric aris: mironi, naTloba, sefiskveri, wirva, pirjvari,
madli, aRdgoma, RvTismSobeli...) da gamoTqmaTa xSiri xseneba (yovel
meTxuTmete striqonSi!) gansakuTrebul sulierebas aniWebs teqsts, romlis mTavari Tema TviT mis SemqmnelTaTvis srulebiTac ar aris
religiuri – is arsenas sagmiro saqmeebs gadmogvcems. gansxvavebiT sxva
sagmiro leqsebisagan, Tundac amiranis miTologiuri eposisagan, ̀ arsenas leqsSi~ datrialebuli suli gvagrZnobinebs mis mkiTxvelT, rom
qristianul qveyanaSi vimyofebiT (mestvire yovelnairad aZlierebs am
gancdas) da ara sadRac religiurad gaurkvevel samyaroSi.da mainc, arsena, cxadia, epikuri gmiria. amitomac misi gmiruli
biografia tradiciuli epikuri gmiris Tavgadasavlis kalapotSi miedineba. aq Cven gvecnaureba ti purad igive epizodebi, igive
`zRurblebi~, romlebic gaiara da gadalaxa amiranma. arsena gardauvali
Page 83
aucileblobiT gaivlis maT. arsena amas ver ascdeba, Tumca igi
istoriul droSi cxovrobs da moqmedebs.
`amiraniansa~ da `arsenas leqss~ Soris siaxlove pirvelad aRniSna anton xinTibiZem: `Cven zemoTmoyvanili adgilebis mxolod formaluri
damTxveva aRvniSneT. unda vivaraudoT, rom mas Sinaarsobrivi safuZvlebi
eqneboda. es, erTi SexedviT, TiTqos ar Cans, magram amiranisa da arsenas mxatvruli saxeebis guldasmiTi analiziT aSkara xdeba. marTlac, am ori
gmiris cxovrebis epizodebi erTmaneTs emTxveva~ [10, 89]. Tumca avtori ar akonkretebs am epizodebs. igi avlebs mxolod zogad paralels maT
brZolebSi, erTi mxriv, borotebisa da, meore mxriv, usamarTlobis
winaaRmdeg. sagulisxmoa daskvna: `arsenas leqsi~ Sorsaa miTiuri garemosagan, amitom gmiris cxovreba realisturad aris asaxuli, magram
`amiranisa~ da `arsenas leqsis~ am adgilebis plastikur-poeturi
Strixebi mainc erTimeores emTxveva. aqac aSkarad Cans `amiranis~ gavlena `arsenas leqsze~ [10, 89].
msgavseba am or eposs Soris ufro metia da Rrma, vidre plastikur-
poeturi. is siRrmiseulia, rasac maTi struqtura aaSkaravebs. saerTo agebuleba (epizodTa Tanamimdevrobis saxiT) amxels maT siRrmiseul
identurobas, romelic tipologiuric aris da geneturic, ramdenadac
isini erTi saerTo tradiciis kuTvnilebaa. `arsenas leqsze~ gacilebiT adrindeli, SeiZleba iTqvas, misTvis arqetipuli `amiranianis~ gavlena
mxolod amgvarad unda iqnas gagebuli. `arsenas leqsi~ da `amiraniani~
erT epikur kalapotSi (tradiciaSi), Tumca radikalurad gansxvavebul socialur SreebSi miedinebian.
zemoTqmuli gvaZlevs saSualebas, rom `arsenas leqsSi~ `amiranianis~
analogiuri epizodebi gamovyoT.`arsenas leqsSi~ erTmaneTs erwymis da emsWvaleba sami Sre: 1.
miTologiuri, romelic SeiZleba saTaves iRebdes uSualod arqetipidan an uaxloesi wyarodan – `amiranianidan~. gmiris aRzeveba da dacema.
janyi, hubrisi. 2. socialuri Sre: samarTali-usamarTloba. winaaRmdegoba,
Seurigebloba, krizisi socialur niadagze. 3. egzistencialuri plani.
pirovnebis bedi. krizisi pirovnul niadagze. samive Sre met-naklebad `leqsis~ yvela ZiriTad epizodSi ikiTxeba.
gamovyoT da gavaanalizoT `arsenas leqsis~ ZiriTadi epizodebi.
I. epikuri gmiris warmoSoba saswaulebrivi unda iyos. arsenas `Sairsityvis~ variantebs Soris ar ipoveba teqsti, romelic gvamcnobdes misi araTu
saswaulebrivi, aramed Cveulebrivi dabadebis ambavs. magram arsenas
warmoSoba mainc araCveulebrivia. ar aris SemTxveviTi, rom mestvireebi ar gadmogvcemen misi mSoblebis vinaobas, TiTqos isini arc arsebulan.
Tumca SeuZlebelia, maTi saxelebi drois esoden mcire manZilze
daviwyebas miscemoda. aq saqme unda gvqondes mSobelTa vinaobis principul ucnobobasTan. gmiri amozrdilia, rogorc aisbergi – Tavis
wreSi, Tavis socialur garemocvaSi. is aris udedmamo, unaTesao, uojaxo.
mSobelTa uxsenebloba miT ufro niSandoblivia, rom `arsenas leqsSi~ monawile pirebi savsebiT realurni arian da TavianTi namdvili gvar-
saxelebiT ixseniebian (zaal baraTaSvili, sumbaTovi, makarovi...). arsenas
Page 84
obloba arsebiTia, es misi, rogorc epikuri gmiris, dasabamieri
gansazRvrulobaa. obloba niSania misi gamorCeulobisa sazogadoebaSi,
sadac is TiTqos RvTiT aris movlenili. is TiTqos geria wuTisoflisa. erT-erTi varianti gvamcnobs:
rom daibada arsena, pirvelad RmerTi axsena...
es lakoniuri `Sairsityva~ amave dros gmiris maRal warmoSobaze miuTiTebs, mis saswaulebriv Sobazec da imazec, rom misi naTlia ufalia,
romlis saxeli Sobidanve dahyva mis bageebs, rogorc amirans – oqros kbili da fizikuri Zala. magram sinamdvile, rasac zemoTnaxsenebi
haksthauzeni gadmogvcems arsenas Sesaxeb, sruliad sawinaaRmdegos
metyvelebs: `arsena meduqne iyo, e.i. daxlis mepatrone tfilisSi~ (ix. damateba 1). ar gvaqvs safuZveli, rom am cnobas eWviT movekidoT, Tumca
igi ver egueba jer mestvireTa da mere Cvens warmodgenas mis heroikul
pirovnebaze.
II. baRaTuruli zrda (boboqari bavSvoba). gmiris fizikuri Zalis amofrqveva adreuli asakidanve iwyeba: amirani akvanSive iCens Tavis Tandayolil
Zalas, romelic naTliam daanaTla mas. magram es ar aris sakuTriv
gmirobis aqti, aramed Zalis mxolod pirvelCena. p. umikaSvilis `leqsSi~ arsena amgvarad iCens Tavs:
rom Seiqna Teqvsmeti wlis, mTa da bari Seajera...
magram sxva variantebSi, romlebic p. umikaSvils ar gamouyenebia, asaki sagrZnoblad daweulia:
Tormeti wlis rom Seiqna, ulvaSebma daamSvena...
sxva fragmentSi kidev ufro daiwevs misi gamoCenis asaki da zRaprul-
miTosurSi gadadis:
Svidi wlisa rom Seiqna, cxenxedna dauwesesa,ise fantams Tavadebsa, viTa bora wiwilebsa...
arsenas gamoCena saswaulebriv-moulodnelia, auxsnelia misi baRaTuruli zrdis, saxecvlilebis mizezi:
mTeli qveyana gahkvirda: arsena ram daasqela.saca cxeni gaaWena, kldeze mtveri aayena...
es is zRurblia, saidanac iwyeba misi baRaTuruli saqmianoba; igrZnoba, rom `uerTod ar daixarjvis~ misi energia, romelic awveba mas, raTa gaiyvanos igi gareT – asparezze; masSi zambarasaviT Cawnexili Zala aiZulebs amas.
III. qalis motaceba. tradiciul eposSi am qmedebas win uswrebs gmiris
ZiriTadi Rvawli, romliTac is gmirobs – es aris brZola borot
ZalebTan. `arsenas leqsSi~ ki qalis motacebiT iwyeba gmiris saqmeni sagmironi. Tumca wina epizodi (fizikuri Zalis pirvelCena) dasturia
imisa, rom mas ZaluZs am Rvawlis aRsruleba, rasac eposSi baRaTuruli
niSnoba gulisxmobs.qalis motaceba savsebiT Tavsdeba batonymur yofaSi: motacebuli
moaxlea, momtacebeli – yma, arc erTi ar aris Tavisufali. batonis moaxlis momtacebeli yma am aqtiT arad agdebs batonis nebas, eurCeba da,
sabolood, ujanydeba mas. is garbis moaxlesTan erTad, riTac Tavisi
Page 85
xeliT iWris gzas ukan dasabruneblad. misi es gaWra imis niSania, rom is
ver Tavsdeba Tavis (romelic iqneb sulac ar aris misi) socialur
garemoSi, im statusSi, romliTac daibada. am motacebiT, am gaWriT is icvlis statuss, rogorc ardaSir papakani, romelmac Tavis patrons, mefes
mxevali da Tasi mostaca, riTac Tavi gaiTavisufla ymobisgan, raTa
dabadebiT momadlebuli mefoba moepovebina [2, 46]. niSandoblivia, rom sinamdvile (anu is, rac sinamdvileSi moxda) ufro axlos aris ardaSiris
epizodTan, vidre `leqsi~: `maSin arsenam RamiT gamoiyvana Tavadis saukeTeso cxeni, moitaca qali da mTebSi gaixizna~ (damateba 1).
ajanyebuli arsena, ardaSiris msgavsad, Tavisi batonis moaxles mis
cxenTan erTad itacebs.aq unda SeiniSnos, rom motacebis mizezi arsebobs – mowoneba: `batons
ro erTi gogo hyavs, arsenas moewoneba~, magram ar Cans mizani motacebisa.
motaceba motacebadve rCeba, rogorc sabediswero saqcieli, rogorc garkveuli zRurblis gadalaxva, romelic mTlianad cvlis gmiris
mdgomareobas, mTel mis cxovrebas. moaxlis motacebas TviTkmari
Rirebuleba aqvs gmiris biografiaSi. amitom aris, rom ucnobia araTu saxeli motacebulisa, aramed misi asaval-dasavalic motacebis Semdeg.
igi iseve uCinardeba, rogorc amiranis yamari, romelmac Seasrula Tavisi
funqcia gmiris gzaze da ukvalod gauCinarda. mestvireTa arsena amas sCadis, rogorc epikuri gmirisTvis savaldebulo aqts. am epizodSi
mestvire ugulebelyofs sinamdviles, romelic Tumca tragikulia, magram
ar scildeba yofiT realobas (ix. damateba 1 da 2). sinamdvileSi ki, cnobilia, rom arsenas TamaraSvilebis xelSewyobiT axalcixeSi uTxovia
qali [9, 127].
is unda gasuliyo Tavisi wridan, saxlidan, sadac daibada, zRapris gmiriviT da am gasvlis motivi qalis motacebaa – akrZalulis xelyofa.
magram am aqts faruli motivi aRZravs, ris ganxorcielebasac arsena mTel Tavis cxovrebas miuZRvnis: is daupirispirdeba batons, raTa Tavad
gaxdes batoni da Taviseburad gagebuli samarTali daamyaros (`mdidars
arTmevs, Raribs aZlevs...~). `ardaSir papakis Zis saqmeTa wignSi~ naTqvamia: `kaci, romelic Tavis batons gaeqceva, didebasa da mefobas miaRwevs~ [2, 46].
ymaSi iRviZebs pirovneba. mestvire grZnobs am gaRviZebas. Tumca man
icis (unda icodes), rom arsena arasodes yma ar yofila [7, 17], misi ojaxi saeklesio glexebi iyvnen [7, 33]. `biWo, arsenav, ra miyav, yma iyav
magisTanao! ~ zaal baraTaSvilis sinanuliT naTqvam am sityvebSi `yma~,
SesaZloa, arc niSnavdes mainc da mainc batonis ymas. `biWo~ ki namdvilad mis yoCaRobaze miuTiTebs [1, 9]. baraTaSvili aSkarad keTilganwyobilia
mis mimarT, rac dokumenturadac dasturdeba (ix. damateba 5). arsena
axalcixeSi miatovebs Tavis motacebuls da iwyebs gasvlas.
IV. brZola usamarTlobasTan. mteri `leqsSi~ rus-yazaxebis saxiT aris
warmodgenili. anu miTosuri mteri (devi) yofiT-istoriuli mtris
konkretul saxeSia ganxorcielebuli, amave dros es saxe groteskuli unda iyos, rogorc berikaobis Tu yeenobis personaJebisa.
aq unda SeiniSnos, rom yazaxebTan Setakeba qalis motacebis faqtiT
aris ganpirobebul-motivirebuli: batonma unda daibrunos motacebuli
Page 86
da gauswordes ajanyebul ymas. magram is umweoa – is `qoSs ukuRma
hyris~, garbis, ̀ orTav TvaliT~ icremleba, ̀ saCivars wers~... `aTi-Tormeti
yazaxi~ arsenas Sesapyrobad igzavneba. swored es `aTi-Tormeti yazaxia~ arsenas namvdili da erTaderTi mteri. arsena Seebmis maT, rogorc
amirani – devebs. brZolis aRweraSi aSkarad ismis, Tumca groteskamde
CamoqveiTebuli, amiranuli brZolis eqo:
aTi-Tormeti yazaxi sul cxvariviT gadmodena.
TeleTis bolomde mohyva, somxiTSi ar gaaCera.im sawyali yazaxebis zurgze boli aayena.
damarcxebuli yazaxebic amiranul ganzomilebaSi aRiqvamen arsenas
pirovnebas:
an aris devi, lomgmiri, an aris rkinis mkvnetela...
epikuri gmiri erTxel unda amarcxebdes borot Zalas, rogorc iTqva,
mas erTaderTi mowinaaRmdege unda hyavdes. amiranis brZola devebTan erTjeradia, is erTaderTjer ebrZvis devebs, Tu iamanis mitacebuli
Tvalia dasabrunebeli, an Tu adamianTa miwa-wylidan arian gasarekni.
danarCeni brZolebi mxolod ganmeorebaa, mxolod siWarbea da axals da arsebiTs arafers sZens gmiris biografias.
arsenas yoveli Setakeba Tavis arqetips yazax-rusebTan im pirvel
SetakebaSi poulobs. aqedan eZleva dasabami mis brZolas socialuri usamarTlobis winaaRmdeg, romelic xorcieldeba deviziT `mdidars
arTmevs, Raribs aZlevs~. brZola borotebis winaaRmdeg socialur
sferoSia gadanacvlebuli.
V. Ralati. Ralati ar aris gamoricxuli epikuri gmiris biografiaSi
(Tumca miTosSi mas ar eZleva zneobrivi Sefaseba). SeiZleba is
davadasturoT `amiranianSic~ – im epizodSi, roca Zmebi amirans sami veSapis pirispir miatoveben. zRaparSi Ralatis msxverplia umcrosi Zma,
anu ambis mTavari gmiri, romelic asrulebs mTavar saqmes.
`arsenas leqsSi~ Ralats ormagi funqcia ekisreba: Cveneba wuTisoflis muxanaTobisa arsenas keTilSobilebasTan dapirispirebiT (raTa
gamoikveTos arsenas zneobrivi upiratesoba im garemocvaSi, sadac mas
uxdeba urTierToba) . misTvis sabedisweroa, xolo arsebuli sinamdvilisTvis niSandoblivi, rom Ralati `naTel-mironis~ mier aris
Cadenili; es mowmobs wuTisoflis uaRresad dacemul mdgomareobas.
Sendoba RalatisTvis Zlieri qristianuli niSania `arsenas leqsSi~. tradiciul eposebSi, aseve zRaparSi, romelTa finali esqatologiuria,
muxanaTobisTvis iSviaTia patieba. avismoqmedi sabolood dausjeli ar
unda gadarCes. es gadaxveva epikuri tradiciidan (kanonidan) sinamdviliseulia. am epizods realurad momxdari faqti udevs
safuZvlad. is momxdara 1837 wels. Semonaxulia dokumenti (gubernatoris
werili), sadac laparakia 13 bodbisxevelis oTxmocdaaTi maneTiT dajildovebaze arsenas gacemisTvis [7, 20].
amave dros, kompoziciurad da arsobrivad Ralatis epizodi ganapirobebs momdevno mniSvnelovan epizods, romelsac ver ascdeba
vercerTi epikuri gmiri.
Page 87
VI. cixe-abano. am epizodSi gveleSapis motivis yvela elementia
mocemuli. arsena STanTqmulia cixis mier, saidanac TiTqos araviTari
saxsari ar arsebobs misi Tavdaxsnisa. mas gardauvali daRupva elis, ris ueWvel niSansac es Zunwi protokoluri, Tumca amave dros simboluric,
sityvebi iZleva:
sacimbirod gaamweses, cali wveri moparsesa...
ra Zalam unda moabrunos Tavisuflebisaken `calwvermoparsuli~
adamiani? magram aRmoCndeba saswaulebrivi saxsari – `erTi sawyali
manaTi~ da is qlibi, romelic keTilad ganwyobilma mikitnebma Caudes jibeSi. am qlibma sxva ra unda gagvaxsenos, Tu ara is almasis dana,
romelic amirans dahyva SobiTgan da romlis meSveobiTac man daaRwia
Tavi gveleSapis mucels?amiranis gamosvla gveleSapis wiaRidan mis meore Sobad davsaxeT.
arsenasaTvis es abanoa. Znelia Tqma, gulisxmobda Tu ara p. umikaSvili
meored Sobis miTologemas, roca abanodan mis gamosvlaze werda: `arsena meored ibadeba!~ [10, 212]. yofiTi abano iseTive wylis stiqiaa, rogorc
miTosuri gveleSapis muceli, saidanac amirani xelaxla iSva. abanos, am
sayofacxovrebo dawesebulebas, mniSvnelovani miTologiuri datvirTva aqvs miTossa da Zvel eposebSi. abanosTan dakavSirebulia marcxic da
gamarjvebac (aRorZineba): Sumeris RmerTs enlils abanoSi mostaces
`bedisweris dafebi~; gilgameSma, sabanaod wyalSi Casulma, dakarga `siWabukis balaxi~... abanoSi mokles troadan dabrunebuli agamemnoni...
abano is saSoa, sadac SeiZleba daiRupos nayofi da saidanac ibadeba axali sicocxle. abanoSi Sesuli an veRar gamova iqidan cocxali, an
gamova aRorZinebuli da Zalaganaxlebuli, meored Sobili. Tbilisis
sinamdvilis uaRresad yofiTi realia – abano bunebrivad Semodis `leqsSi~ da imkvidrebs iq Tavis kuTvnil adgils tradiciuli gmiris
TavgadasavalSi.
abanodan TavdaRweuli arsenas meored Soba groteskulad aris
warmodgenili: is `ufrosis~ SinelSi, rusul CeqmaSi da `SlapaSi~ gamowyobili gamodis gareT Seucnoblad – `imaT batoni egonaT, es arsena
gamoZvresa~, sul es aris misi saxecvlileba, meored dabadeba. is gamodis
rogorc oinbazi, miTologiuri striqteri (oinbazi), romlis gmirobis, Cveulebriv, kulturuli Rvawlis aRsrulebis erTaderTi xerxi eSmakoba
da oinbazobaa. oRond arsena savsebiT acnobierebs am komikur situacias, romlis wyalobiTac man ixsna Tavi: `patara gamoiara, Tan sicili
autydesa~.
`amiranianSi~ gveleSapis (meored Sobis) epizods yamaris motaceba
mosdevs. `arsenas leqsSi~ es Tanamimdevroba, rogorc davinaxeT, Secvlilia (rom ar vTqvaT: darRveulia). arsenas ukve motacebuli hyavs
Tavisi `yamari~. ra elis win arsenas? ra Rvawli aqvs aRsasrulebeli
abanodan gamosvlis Semdeg? abano xom is zRurbli unda iyos, romlis gadalaxvis Semdeg gmiris moqmedebam axal safexurze unda iCinos Tavi?
abanodan arsena galaRebuli gamodis, is yovlisSemZlea. ra dabrkoleba
unda Sexvdes mas Tavis gzaze, rom ver gadalaxos? SeiZleba iTqvas, rom
Page 88
arsena misma davlaTma TavisuflebaSi gaiyvana. ganmeorda is pirveli
gasvla, roca yma motacebul moaxlesTan erTad Tavis batons gaeqca.
magram aris gansxvaveba am or gamosvlas Soris: pirveli gzis dasawyisi iyo, meore ki is mwvervalia, saidanac iwyeba dacema, am dacemis niSani ki
gabudayebaa (hubrisi).VII. gabudayeba. martyofis monastris epizodi gardamtexi momentia
arsenas cxovrebaSi. aqedan iwyeba misi gaampartavneba. hubrisi, romelic farulad izrdeboda masSi, aq iCens Tavs pirvelad. aq Cven TiTqos sxva
arsenas vxedavT – ver vcnobT mas. marTlac, arsena, romlis bageTagan
arasodes gamosula RvTis mgmobi sityva (mestvire gansakuTrebiT zrunavs mis sametyvelo leqsikaze), saqmiTac qristianuli zneobis magaliTi
uCvenebia (Ralatis patieba farsadanisTvis), axla am wmida adgilze,
saRvTo dResaswaulis dRes, SurisZiebis JiniT aris aRZruli da angariSsworebisa da Seuracxyofis mizniT ganaiaraRebs eklesiidan
gamosul sumbaTovsa da makarovs mandilosnebis Tvalwin. mestvire
sagangebod, ara SemTxveviT, arc sityvis masalisaTvis, aRniSnavs adgilisa da drois siwmindes:
RvTaebobis madli gywalobT, martyofis TavSi svenia,
iq iyo misi dReoba, TiTonac giaxelia...roca wirva gamovida, imisi madli Senia.
Zneli warmosadgenia, am epizodis avtors, romelic iqneb marTlac
eswreboda wirvas martyofis taZarSi, efiqra, rom taZris midamoSi myofTa (vinc ar unda yofiliyvnen isini), Seuracxmyofel arsenasTan RvTis madli
iqneboda. unda iTqvas, rom sinamdvileSi makarovisa da sumbaTovis
Seuracxyofa moxda ara martyofis monastris galavanSi, aramed misken mimaval gzaze, tyis piras, anu ara wmida adgilze, aramed arsenas, rogorc
`tyeSi gavardnili kacis~ teritoriaze. da moxda ara iseTi mwvave, damamcirebeli saxiT, rogorc mestvire aRwers (ix. damateba 4). mestvire
am gamonagoniT Segnebulad amZimebs arsenas codvas misi cxovrebis
tragikul periodSi, miawers ra misTvis, rogorc `tyeSi gavardnili kacisTvis~, Cveul Zaladobas Seuferebel adgilze. Tavisi antagonistebi
rom dainaxa arsenam, pirjvari dauweria...
cxadia Seusabamoba am pirjvris gadawerasa da im saqciels Soris, romelic uSualod mosdevs mas. es pirjvris gadawera gamiznulad aris
Semotanili TxrobaSi. es epizodi rom sabediswero, avbediTi Setrialebaa
arsenas cxovrebaSi, iqidanac Cans, rom arsena, aqamde devnili yaCaRi, romelic imaleba da tyes afarebs Tavs, martyofis dReobis Semdeg ori
kviris naqeifari, sruliad axdilad Sedis qalaqSi (anu TbilisSi),
rogorc triumfatori. sabedisweroa misi Semdgomi nabijebi, rac martyofis epizodis bolos savsebiT gacnobierebulia:
ori kvira ToneTSia qeifebsa bevrsa swevsa,
gamvlelsa da gamomvlelsa suyvelas Rvinos asmevsa.meore kvira gaTavda, qalaqisken gamoswevsa,
mTeli qalaqis biWebi mtredis gundiviT dasdevsa.
Page 89
arsenam sasworze Seagdo Tavisi bedi – TiTqos gamoiwvia naTlia, an
sakuTar davlaTs mindobili scdis RmerTs. da RmerTi amjerad ar
gaswiravs mas:
RmerTs uSvelia, arsena, amieriT gansacdelsa...
RmerTi jer kidev masTan aris, jer kdev scdis mas, aZlevs vadas am
gansacdelSi, romelSic arsenam Tavisi nebiT Caigdo Tavi. magram rogor iqceva is? mas kvlav mikitnebTan vxedavT, romlebic macTunebeli
sirinozebiviT ityueben mas:
saca miva mikitnebTan, yvela mas dauqnevs xelsa.
sabedisweroa es xelis daqneva. es yofiTi Jesti mawvevarisa tragikul
niSnad iqceva. `yvela mas dauqnevs xelsa~ – TiTqos yvela SeTanxmebula mis dasaRupavad. ar arsebobs Zala, romelic gauZlebda am xelis daqnevas.
Rirs oriode sityva iTqvas mikitnebze, am tipiur qalaqur personaJebze.
Tumca Rvinis mimwodebeli iseve Zvelia (noes Jamidan), rogorc Tavad cTuneba, romelic sulmudam sdarajobs adamians. Rvinis mimwodebeli iyo
sirinozi qali siduri, romelic gilgameSs akavebda mis gzaze da
WeSmaritebis maZiebels ukan, yoveldRiurobisken abrunebda. arsenas mikitnebi neitraluri xalxia: isini yvelas miawodeben sasmels – es maTi
mowodebaa – miT ufro iseT martosuls, rogoric arsenaa, visTvisac
Rvino, SesaZlebelia, monatrebul Wers cvlides, an misi erTaderTi axlobeli iyos. avbediTad gaismis: `daxede, is mikitnebi megobraTac
gauCndesa!~ Tu erTxel mikitnebis sasmelma ixsna arsena (straJnikebis
daTrobis epizodi), axla maTi RviniT savse tiki misTvis aSkarad damRupvelia. tiki gatanebulia, is unda daicalos, man Tavisi saqme unda
gaakeTos, mas ukan veraferi daabrunebs. am dros arsenas ukve nanaxi aqvs
is sizmari, romelSic Tavisi gardauvali aRsasruli amoikiTxa: `nebiT gamoviWri yelsa~. es sityvebi, rogorc Tavadve daaskvna, ara mxolod misi
aRsasrulis gardauvlobaze mianiSnebs, aramed im codvazec, romlis Cadenac mas, rogorc bediswera, uZevs win, Tumca TviTmkvlelobaze fiqric
ukve codvis dasabamia. amitomac am duqanSi is ukanasknelad gascems
Tavis nayaCaRars SesandobarisaTvis (`Sesandobari dalieT, roca arsena mokvdesa~). sagulisxmoa, rom erTi Canaweris mixedviT, am sizmars, rogorc
saidumlos, arsena kuWatnelTan SebrZolamde aRsarebis saxiT Caabarebs
mRvdels: `sveticxovelSi Sevida, aRsareba uTxra mRvdelsa, wuxeli vnaxe sizmari~... (fa umik. 15/2). es epizodi realobas efuZneba. v. barnovi
mogviTxrobs arsenas momswreTa mogonebas: `arsena morwmune kaci iyo.
yovel didmarxvaSi movidoda SerCeul dRes, dRisiT, moiTxovda aRsarebas da ziarebas Rvdlisagan. aRsarebis dros cxenidan erT fexs Camosdgamda.
erTi isev uzangSi edga. etyoda: – umTavresi codva, kacis kvla ar
Camideniao. Tu mamiklavs, roca SemebrZoleboda, maSin~ (damateba 3). ziarebis moTxovnileba, rac mudam Tan sdevs mas mis arCeul gzaze, iseve
rogorc misi RvTismosavuri metyveleba, bunebrivia saeklesio (kerZod,
Tbilisis ierusalimis eklesiis) glexis ojaxidan gamosulisTvis [7, 33].sizmridan Cans, rom axlovdeba aRdgoma, win aris dReebi vnebis kvirisa
– da es Svideuli, rogorc gansacdeli, elis mas. im sizmris Tema –
Page 90
erTaderTi Sinaarsi `sisxlSi viRebavdi wversa~ – tragikulad exmianeba
saaRdgomo kvercxs, romlis xelSi daWeris imedi arsenas aRara aqvs.
VIII. wiTeli paraskevi (naTliis gamowveva). es sabediswero Sexvedra giorgi kuWatnelTan, Tuki odesme sxva dros Sejaxebia am kacs, romelsac wyevlas
uTvlis meleqse, ara imdenad mis pirovnebas, aramed am SemTxveviTobas,
swored am dros kaxeTidan imereTSi rom waiyvana da udroo dros
moqeife arsenas Sehyara [misi Sairsityva `gzebze sufris gadafenis~ xsenebiT iwyeba da miTve mTavrdeba], SesaZloa, wiTel paraskevs arc
momxdara. esec arsenas bediswera yofila, – ase fiqrobs meleqse, roca
aRniSnavs kuWatnelis gamoCenas muxaTgverdTan:
im giorgi kuWatnelsa gamCeneli gauwyresa,
wamosula kaxeTidan, imereTSi gamoswevsa.
anu: raRa swored am dros gamoiara kuWatnelma – sinanuli Cans mestviris sityvebSi. magram kuWatneli Tavis gzaze gaswevs. adamiani
midis Tavisi gziT, Tavis saqmeze midis. magram mas, SesaZloa, RmerTi gzavnides, rac ar ewinaaRmdegeba Tavad adamianis nebas, gaswios Tavis
gzaze, Tavis saWiroebaze. RmerTs SeuZlia Tavisi miznisTvis gamoiyenos
misi svla. aTasidan erTi SesaZlebloba gamoarCios da Tavis samsaxurSi Caayenos. `gamCeneli gauwyresa~, ambobs mestvire (TiTqos arsenas eTqvas:
es xom arsenas Cveuli sityvebia, yovelTvis mzad rom aqvs mas
sabediswero wuTebSi), romelic adamianuri TvalTaxedviT afasebs movlenaTa mdinarebas. mas arsenas mxari uWiravs. raRa swored am dros,
roca arsena, martodmarto, yvelasgan gariyuli, muxaTgverdSi qeifobs,
ufiqria kuWatnels Tavisi mgzavroba kaxeTidan imereTisken? – fiqrobs mestvire. magram kuWatnelis gamoCenaSi swored am dros gana RvTis xeli
ar urevia? gana arsena mowyvetilia mTel samyaros? gana es Sexvedra misi
gansacdeli ar aris? misi bedis nawili ar aris? gana kuWatneli misi ambri-arabi ar aris, is mkvdari bumberazi, amirans rom daxvdeba gzaze
gamosacdelad? mestvirem icis, rom sabedisweroa arsenas `nabdis gaSla~
muxaTgverdTan da es dRe swored wiTeli paraskevi unda iyos, rom arsena daisajos – gamoCndes vinme, vinc aRasrulebs RvTis sasjels. sasjeli
unda aRsruldes, magram wyevla-krulva mas, visi xeliTac aRsruldeba. ase
fiqrobs mestvire. kuWatneli yvelaze arasasurveli mgzavria am dros im kacisaTvis, vin mTel qveynierebas gaeriya. aq aseT dros viRac usaTuod
Caivlida, magram vinc Caiara, mosalodnel CamvlelTa Soris yvelaze utyuari iyo. es Cavla Tavisi simarTliT yvelaze mkacri da sastiki
Cavla iyo. es iyo sabediswero Cavla. swored amitom aris, ̀ rom mTqmelebi
giorgi kuWatnels iseTi muqi saRebavebiT ar xataven, rogorc es mosalodneli iyo usayvarlesi gmiris mkvlelis daxatvisas~ [4, 9].
vnebis kviraa, dRe wiTeli paraskevisa. am dros arsenas vxedavT gzaze
`mcxeTis pirdapir~, saidanac jvari da, albaT, sveticxovlis saydaric Canda, puris saWmelad damjdars, qristianisTvis Seuferebel viTarebaSi,
xolo arsena qristiania, qristes mcnebaTa Semnaxvelia sityviTa da
saqmiT, amas `leqsis~ bevri epizodi adasturebs. martyofis Semdeg, roca arsena `SiSvlad~, davlaTis amara, gacxadebulad Sedis xalxmraval
Page 91
qalaqSi, mestvire ambobs: `RmerTs uSvelia, arsenao~. maSin jer kidev
masTan iyo RmerTi, romlis saxels is mudam axsenebda.
Tu gaviTvaliswinebT kuWatnelis pirovnebas, rom is Cveuli ar unda yofiliyo adamianis ferebas da tkbili sityvac arcTu xSirad, SesaZloa,
sulac ar dascdenia mis bages. mis pasuxs moqeife yaCaRis mopatiJebaze
stumarmaspinZlobis wesis Selaxvad an mopatiJis Seuracxyofad ver miviCnevT. ras eubneba gzad Cavlili arsenas? ras Seaxsenebs mas? imas
xom ara, rac yovel qristians unda xsomeboda? yoveli qristianisTvis cxad WeSmaritebas xom ara, romelic arsenas daviwynia? Seaxsenebs ara
dayvavebiT, aramed kicxviT da ginebiT (aseTia, arsenasgan gansxvavebiT,
kuWatnelis leqsika) da es ar cvlis saqmis arss:
va, Se sawyalo arsena, rada xar WkuaTxelia?
me dRes Rvinos rogor davlev, wiTeli paraskevia!
es iyo da es. ai, es sityvebi warmoiTqva arsenas gasagonad da manac gaigona es sityvebi. da wavida Tavisi gziT am sityvebis mTqmeli. datova
sityva da wavida. sityvis gamgonma ki ar Seismina. gana es yaCaRi,
muxaTgverdTan wiTel paraskevs moqeife, marTla sawyali, Sesacodebeli, rogorc codvis Camdeni, da WkuaTxeli ar iyo? sxva dros amgvarad
Semkoba `tyeSi gavardnili kacisa~ da SemoTavazebul pur-marilze uaris
Tqma – `Tu egre Rvino mindodes, jibeSi fuli bevria~, – aSkarad Seuracxmyofeli iqneboda. magram wiTel paraskevs, vnebis kviris yvelaze
mZime dRes? `kacad rodiRa Camagdo, raRa biWoba Cemiao~, – mZvinvarebs igi,
`kacad!~ – ai, hubrisi. aRar axsovs qriste, arc jvarcma, arc... axsovs Tavisi Tavi – kaci, Tavisi warmavali RirsebiT (`biWobiT~), romelic adamianis,
rogorc qristianis, Rirsebas aris Senacvlebuli da masze maRlaa
dayenebuli. mgzavrma pur-marilze fexi ukra, magram man Tavad? Tavad xom am dRes hkra wixli, gaTela es dRe? `kacad rodiRa Camagdo, raRa biWoba
Cemia~, ambobs is, rogorc farsadanze SurisZiebiT aRZruli ambobda: `Tu
naTlimamas SevarCine, kacad vinRa Camagdebsa~ (fa umik. 15/2). maSin man sZlia Surisgebis cdunebas.
nacvlad imisa, rom mikitnebisgan cdunebuli arsena gonze moeyvana
wiTeli paraskevis xsenebas (visganac unda moesmina es sityvebi da ra mkvaxedac unda Tqmuliyo, isini WeSmaritebas RaRadebdnen), is Selaxuli
Tavmoyvareobis aRdgenas cdilobs. da mere rogor? is unda daedevnos
garidebul kuWatnels Seuracxsayofad, radgan gaZarcvis mizani amjerad damcirebaa:
`an unda momce fulebi, an Seni cxeni damrCesa!~
wiTeli paraskevis siwmide erTxel kidev ibRaleba. SeeZlo Tu ara arsenas pativmoyvareobis daokeba, daZleva angariSis sworebis,
SurisZiebis grZnobisa? arsenas, rogorc Cven mas vicnobT `leqsis~
mixedviT, SeeZlo es. man xom ibatona SurisZiebis grZnobaze, roca Ralati apatia farsadans. es iyo misi maRalzneobrivi, WeSmaritad qristianuli
saqcieli. SeiZleba iTqvas, rom am dros Sejamda mTeli misi cxovreba, gasxivosnda mironisa da RvTis winaSe, rogorc paradoqsuli pasuxi
TxuTmeti wlis ganmavlobaSi sakuTar Tavze nawvnevi umadurobisa.
Page 92
SurisZiebis grZnobiT atanils – javriT Semuruli misi gulis siRrmes
xom mainc miswvda mitevebis RvTiuri naperwkali. man, TiTqos rogorc
macxovarma, ormodan amoiyvana farsadanis codvili suli. magram am zneobriv mwvervalze amaRlebuls ram ubiZga daRmasvlisken? mestvire
aRwers mis dacemas muxaTgverdTan, magram misTvis dafarulia dacemis
motivi. es Tavad arsenas Rrmadpirovnul saidumlod rCeba, romlis mxolod niSania is Semzaravi sizmari, sadac sruli sicxadiT aris
nawinaswarmetyvelebi misi bolo. raRac Catyda mis arsebaSi, azri gamoecala mis arsebobas. kerZod, ra naxa man sizmarSi? mxolod is, rom
sisxlSi iRebavda wvers, meti araferi? magram am sizmareul moqmedebaSi
man sakuTari ganaCeni amoikiTxa; ara mxolod ganaCeni, aramed zusti droc ki misi aRsrulebisa. wiTeli kvercxi mis sizmarSi mxolod vnebis kviris
dReebSi unda amotivtivebuliyo. wiTeli kvercxis gaxseneba Tu
moaxloebulma paseqma moitana, sakuTar sisxlSi wveris Rebva gardauval daRupvas – sisxlian dRes uqadda mas:
`ver daveswrebi aRdgomas, ver daviWer wiTel kvercxsa.
Tu Zalad aravin momkla, nebiT gamoviWri yelsa~.
`ver daviWer wiTel kvercxsa~ – is grZnobs, rom araTu ver moeswreba
aRdgomas, aramed Rirsic ar iqneba aRdgomis simbolos xeliT Sexebisa.
sizmari yovelTvis simboluria. am sizmarSi kvercxis wiTeli – qristes sisxli da Tavad is wiTeli, romliTac igi wvers iRebavs, sabediswerod
xvdeba erTmaneTs.
es ambavi, kuWatnelTan Setakeba, SesaZlebelia, sulac ar momxdara wiTel paraskevs. haksthauzenis CanaweriT, ar Cans, rom es dRe
maincdamainc wiTeli paraskevi yofiliyos (arc 1872 wlis gamocemaSia
wiTeli paraskevi naxsenebi). da sababic kuWatnelisgan pur-marilis miuReblobisa sxvaa: moucleloba (ix. damateba 1). aSkaraa mestviris
tendencia: is sabediswero konteqstSi xedavs arsenas sikvdils, rogorc misi cxovrebis kanonzomier aRsasruls. es ar darCa SeumCneveli p.
umikaSvilisTvis. ai, ras wers igi arsenas aRsasrulze:
`es arsenas sikvdili gegoneba TiTqos SemTxveviTi sikvdili iyoso, magram kargaT ro davakvirdeT, meore mxaresac davinaxavT. giorgi
sulieri kacia da adaTis amsrulebeli. salocavad miemgzavreba. arsenas
adaTi araT miaCnia, Tunda paraskevic iyos, Taviseburad Seeqceva. giorgi miwvevaze aginebs wiTel paraskevs Rvinos smisaTvis da xalxisaTvis
pativcemul da miRebul adaTis gatexisaTvis da, ai arsena, xalxis moyvare
da xalxisagan Seyvarebuli, rodesac xalxis adaTis aRsrulebas uarsa hyofs, da aqac Tavisufleba unda, rogorc yovelTvisa hqonia – am dros
TiTqos bedic xels iRebs da sikvdiliT sjis~ [8, 217].
arsena Tavisi sisxliT gamoisyidis danaSauls (sxvisi sisxliT arc axla, arc am ukanasknel orTabrZolaSic, Tavdacvis drosac, ar mZimdeba
misi suli) da savsebiT amarTlebs im sityvebs, romlebic, mestviris
TqmiT, wauweria mcxeTis xalxs misi saflavis qvaze:
`aqac kai kaci iyo, iq naTeli daadgesa~.
Page 93
TiTqos misi ukanaskneli saidumlos gamJRavnebaa sikvdiliswina
sityvebi:
`Cemi Svidasi Tumani kaspSi erT dids kldeSi devsa;Raribsa, aras mqonesa, mieces da moxmardesa~.
es `Svidasi Tumani~, kldeSi damarxuli, rogorc saarako ram ganZi, misi
sikeTis, rogorc es mestvires esmis, nivTieri gamoxatuleba, TiTqos sasufevlis mosapoveblad Cadebuli windia.
finalSi isic sagulisxmoa, rom ganZis saidumlos is Tavis mkvlels umxels da am faqts momakvdavis piridan aRmomxdar SeZaxilTan `ver
gagimete, giorgio~ erTad msmeneli ar SeiZleba ar aRiqvamdes rogorc
mtris Sendobis qristianul aqts, riTac mas, wiTeli paraskevis gamtexs, gza gaexsna sasufevlisaken.
daskvna
arsenas hubrisi ar amoiwureba religiuri momentiT. es mxolod
zedapirze Zevs. mis hubriss Rrmad pirovnuli motivebi aqvs.
misi cxovrebis dramaSi arc socialuri problemaa mTavari. is mxolod iwyeba socialuriT, magram mTavrdeba pirovnuli tragizmiT.
siRrmiseulad, rogorc pirovneba, is ar ekuTvnis im wres, saidanac
gamovida, romlis `Svilic~ unda yofiliyo. ver mivida im wremde, romelsac daupirispirda. erTs gaeqca, meores ver eziara. daiwyo ki
imgvarad, rogorc maRali wris Svilebi iqcevian: `batons rom erTi gogo
hyavs, arsenas moewoneba~. mestviris am SairSi Zlieria kategoriuloba adamianisa, romelsac viRac moswons. is avlens gardauval nebas. gana yma-
glexis arCevania mowoneba da am grZnobaze mTeli Tavisi bedis Segdeba?
is, xelgaSlili, udardeli, uangariSo, araviTar kanons ar dagidevs, garda Sinagani Zaxilisa – moiqces ase da ara – ise. es TviTneboba misi
konstituciaa. moiqces ara ise, rogorc socialurad misi tolebi
iqcevian. `arsena gamonaklisia. mis xasiaTs da cxovrebis wess Rrmad damCnevia erTaderTobis daRi~ [3, 77]. Cven SegviZlia vilaparakoT realur
arsenaze, romlis saxe daWerili aqvs mestviris Sairsityvas. Tumca
Sairsityvis gareSe darCa bevri moaruli ambavi mis `originalur da amay xasiaTze~ (damateba 1). mestvires ar SeeZlo aReqva misi saqcieli da
qceva martyofis dReobaze, rom gaexada igi Sairsityvis masalad, radgan
is sruliad ucxo iyo misi warmoSobis adamianisaTvis. misi qceva Tavadis winaSe spontanurad avlens Tavisuflebas da Tanasworobas, Tandayolil
aristokratizms: sTxovs saCuqrad dambaCas da, roca dambaCis patroni mimarTavs misken iaraRs, is uSiSrad uaxlovdeba damiznebul lulas
asaRebad. mere, situaciis gantvirTvis Semdeg, sTxovs Tavaduri JestiT mis
qaliSvils, romelmac is sikvdilisgan ixsna: `neba miboZeT, kabaze da xelze gemTxvioT~ (damateba 1). es ar SeiZleboda yofiliyo mestvireTa
Tema. aseTi arsena ar aris maTi gmiri, Tumca mestvire mainc grZnobs, rom
arsenaSi aris raRac iseTi, rac ganasxvavebs mas im wrisagan, sadac is daibada.
es `silaRe sulisa~, romelic gansakuTrebiT `gzebze sufris
gadafenaSi~ [3, 77] da sxva qcevebSi vlindeba, anomaliad Cans
Page 94
yoveldRiurobis WapanSi gabmuli glexobis wreSi. arsena `Taviseburi
gadaxraa normidan, vinaidan Tavisi mdgomareobiT mkveTrad gansxvavdeba
umravlesobisagan: arc xnavs, arc Tesavs~... [3, 77]. es namdvili rusTveluri
mocaleobaa, rac kidev sxva mowodebebs uxsnis gzas. `mdidars arTmevs,
Raribs aZlevs~ rusTveluri `Sen daamdidre yovelis~ Taviseburi
paradigmaa. arsena iqceva, rogorc uflebamosili da es ufleba, gamoWedos axali adli, man TviTve mianiWa Tavis Tavs. Tumca es TviTmarqvioba masve
Semoubrundeba – aRdgebian cruarsenebi da misi saxeliT borotad
amoqmeddebian.Znelad moiZebneba, SesaZloa, verc ki moiZebnos qarTul mwerlobasa da
yofaSi iseTi tragikuli piri da personaJi, rogoric arsena iyo da aris.
iyo erTxel Tavis sisxliT da xorciT Tavis kuTvnil droSi da sirvceSi
da aris samudamod darCenili SairsityvaSi. misi saxe moZraobs sinamdvilesa da poezias Soris. Sairsityvam aitaca igi sinamdvilidan,
masSi iseTi ram dainaxa, rac mas eposis tragikul gmirad aqcevda. Tu
elinuri dramis mTavari mamoZravebeli zambara hubrisia, amasve vityviT
`arsenas leqsze~ da misi gmiris mimarT gamoviyenebT qarTul sityva-
cnebas silaRes. `arsena laRi iyo. silaRe simpartavne ar aris. arsenas
kacoba silaRiT ikafavda gzas~ [1, 6]. kargi naTqvamia. magram silaRes,
romelic namdvilad ar aris ampartavnoba, axlavs ampartavnebaSi, dauokebel silaReSi gadazrdis xifaTi. arsenas mTeli gza Tavisi
aRsasruliT amas emowmeba.
damowmebuli literatura
1. abaSiZe b., erovnuli fenomeni da arsenas leqsi, Tb., `merani~, 1991.
2. ardaSir papakisZis saqmeTa wigni, falauridan Targmna, gamokvleva da leqsikoni daurTo Teo CxeiZem, `mecniereba~, Tb., 1975.
3. asaTiani g., saTaveebTan, `sabWoTa saqarTvelo~, Tb., 1982.
4. barnovi g., adamianis Sinasamyaros gamoxatva qarTul xalxur poeziaSi, ̀ qarTuli
folklori~ VI, `mecniereba~, Tb., 1976.
5. barnovi g., werilebi, `merani~, Tb., 1989.6. gvaramaZe l., petre umikaSvili – redaqtor-gamomcemeli, ̀ macne~, enisa
da literaturis seria, 1971, # 2.
7. kakiaSvili g., arsena qarTul literaturaSi, Tb., `xelovneba~, 1955.
8. umikaSvili p., xalxuri sityviereba IV, Tb., `literatura da xelovneba~, 1964.
9. WiWinaZe z., saqarTvelos batonymobis faqtiuri masalebi, t. 2-3, 1924.10. xinTibiZe ant., folkloruli masalebi arsena oZelaSvilze, Tb., 1968.
damateba 1
epizodebi arsenas cxovrebidan
arsena meduqne iyo, e.i. savaWros patroni tfilisSi. mas Seuyvarda
Tavad baraTovis ymis qaliSvili, romlisTvisac igi arsenas gamosasyids sTxovda. arsenam mTeli weli bejiTad imuSava da, bolos, saWiro Tanxac
daagrova, magram baraTovma piri uSala da axali pirobebi wauyena. maSin
Page 95
arsenam RamiT gamoiyvana Tavadis saukeTeso cxeni, moitaca qali da
mTebSi gaixizna; magram daiWires da cixeSi Casves. ramdenime wlis Semdeg
gaaTavisufles. amasobaSi misi Seyvarebuli Tavadma sxvaze gaaTxova. maSin arsenam dastova qalaqi, wavida mTebSi da yaCaRoba daiwyo.
martodmarto, bevri wlis manZilze awuxebda Tbilisis Semogarens. bevrs
yvebian misi originaluri da amayi xasiaTis Sesaxeb. igi aerTebda gabedulebasa da jiut vaJkacobas araCveulebriv RonesTan, ise rom
veravin bedavda misTvis winaaRmdegobis gawevas, igi mxolod aucilebels iRebda. erTxel vaWari gauCerebia, romelsac Tan uzomo fuli hqonia,
Sexvewnia damindeo, arsenas is sadRac gaugzavnia Tavis nacvlad 4 maneTi
valis gasastumreblad.
mis dasaWerad didi Tanxa iyo gamocxadebuli, magram veravin bedavda am
Tanxis damsaxurebas. bolos mis naTlimamas gauCnda es survili. saojaxo
saqmeebze molaparakebis sababiT, man saxlSi dapatiJa igi. misi xmali kedelze dakides, maspinZeli ki yovel Rones xmarobda mis dasaTrobad.
`vin arian, Seni saxlis garSemo rom darbiano?~ maspinZels feri ecvala.
arsenam daiyvira, Ralatiao, da uxmlod gavarda oTaxidan, Seaxta WiSkarTan dabmul cxens da gaqusla. tyviebi daadevnes, dauWres cxeni,
magram Tavad gadarCa da miimala. naTlimama amis Semdeg mudmiv SiSSi
iyo, sul imaleboda da marto arasodes wveboda dasaZineblad. mcire xnis Semdeg martyofSi saeklesio dResaswaulze gamoCnda arsena uamrav
xalxSi, romelTagan naxevarze meti scnobda mas. magram TiTqos veravin
amCnevda. igi mivida Tavad orbelianTan, romelic iq Tavis ojaxTan erTad iyo mosuli, da erTi Wiqa Rvino mosTxova. Tavadma daakmayofila misi
Txovna. `mcnob me?~ – hkiTxa arsenam. `gcnob. arsena xar~. – `maSin sTxove
im kacs, – miuTiTa Soriaxlo myof Cinovnikze, – rom maCuqos Tavisi xmali~. – `Sen Tavad sTxove~. arsena mivida CinovnikTan, magram man,
aRSfoTebulma, uari uTxra Txovnaze. maSin Tavadma mas ori sityva wasCurCula da Cinovnikmac misca xmali arsenas.
ramdenime xnis Semdeg SemTvrali arsena isev mivida TavadTan da
uTxra: `Seni dambaCa momwons, maCuqe~. Tavadma Caxmaxi Seayena, daumizna da uTxra: `modi, waiRe!~ arsena uaxlovdeboda, rom am dros axalgazrda
Tavadisqali mivarda mamas da daiyvira: `am wmida dResaswaulis
gulisaTvis, nu daRvriT sisxls!~ arsena mivida TavadisqalTan: `Tqven sikvdilisgan mixseniT. neba miboZeT, kabaze da xelze gemTxvioT~, da
Seeria xalxs. meore dRes man ukan daabruna xmali, ar undoda, codva
dasdeboda aseT dResaswaulze.
roca yazarmaSi mimaval oficrebs Seeyreboda, arafers uSavebda maT,
pur-marilze hpatiJebda, isinic siamovnebiT Tanxmdebodnen.
bolos arsena orTabrZolaSi daiRupa. erTxel igi amxanagebTan erTad ijda tfilisis maxloblad gzaze. am dros gamoiara imerelma aznaurma
msaxurTan erTad. arsenam miipatiJa igi pur-marilze, magram man uari
uTxra im mizeziT, rom gadaudebel saqmeze midioda. roca is wavida, megobrebma arsenas uTxres: `marTla daijere, rac giTxra? SenTan puris
Wama ercxvineba~. – `ase fiqrobT?~ – `aba ra!~ arsena Seaxta cxens da
Page 96
meored dapatiJa aznauri. – `Tu mibrZaneb da memuqrebi, gangeb ar
wamoval~. orTavem iSiSvles xmlebi da daiwyo sastiki brZola. aznauris
msaxuri mSvidad adevnebda Tvalyurs. aznauri orjer daiWra, arsenas ki jer erTi Wrilobac ar hqonda. bolos, aznaurma uyvira msaxurs: `unda
moakvlevino Seni batoni!~ msaxurma gulcivad daumizna da adgilzeve
mokla arsena.
Август фон Гакстгаузен, Закавказский край, ч. 1, Санкт-Петербург, 1857, стр. 85-88.
damateba 2
arsena oZelaSvilis ambavi
roca arsenas moutacia moaxle, maSin mamaCemi estate 15 wlisa yofila
da algeTze xborebi hyolia da SaSinebia, qali ro mohyamdaT wiokobiTa da arsenas uTqom: estateo, Sen nu geSiniao, me Sen arafers gerCio.
arsenas ro qali moutacnia, gomareTs wauyvania, iq dautovebia, TiTon
wamosula, albaT iq mokeTe eyoleboda, da saridali (`tifi~) Saxvedria. lekianoba ro yofila da xalxi ro gaqceulan, iq dasamali alagebi
yofila feiqarTubanSi, – kldeebia, ro xami kacma naxos, ityvis, es ra
sakurveli rame yofila. iq Wala iyo da iq ucxovria arsenas. cxeni hyolia da gauSvia WalaSi xurjingadakidebuli. purica hqonia, Rvinoca,
xorcica da ise avaT yofila im saridoTi, ro Tavi ara hqonia, roma
misuliyo, xurjini CamoeRo da puri eWama. roca morCenila, memre dauZaxnia im cxenisaTvis, lurja, modio. ise gawurTnuli hyolia cxeni, ro
dauZaxebda, movidoda maSveTi. ro mosula cxeni, yvelaferi ayrolebuli
yofila. mere Camosula ninikas binaSi. saca Rori hyvanda da maSveTi ro misula, gaqceula ninika, ro Rori daklas da, ar dakla Rorio, ninikao,
Roris xorci ar minda meo da mand jorjiaSvileb ro amboben, bogvSia.
jorjiaSvilebis bina yofila iqve axlo ninikasTan da uTqom, ninikoo, wadio jorjiaSvilebis binaSio da uTxario, cxvari gamamigzavnono.
rogor ar gamougzavnidnen, arsenas saxeli ro gaiges. gamougzavnes erTi
kai Wedila da is dakles. memre kai puri Wames erTaT da ninikamaca da arsenamaca da mere arsenam uTxra, ro ninikoo, erTi rame unda giTxrao da
ar damzardeo. aba uar rogor etyoda da uTxra: ai es Cemi cxenio da Sajeqio da wadio. Rame gaugzavnia marabdaSi, ro aravin naxos. arsenas
cxenze Samjdara da uTqom, roma Cem saxSi ar mixvideo. – iq naTlideda
hyolia. gamaacxoso da Rvinoc, tiki gagimsoso da ise midio da wamodio, ro aravin ara gnaxoso. ise, ro Tel marabdas xeli hqonda mowerili, ro
Tu arsena gamoCndeboda sadme, Tel marabdas gadaasaxlebdnen. (sof. tbisi).
Tamar salariZe, algeTis xeobis qarTluri, ̀ mecniereba~, 1978, 190-1.
damateba 3
oZelaSvili da iakob mRvdeli
kodaSi, Sua sofelSi mozrdili saxli, didi derefani muxis koWebze,
SuaSi veeba boZi. Sesavali kedeli Ria, gelazebiT SezRuduli, kibec – sami gelazi. marjvniv – patara oTaxi. imis gverdze marcxniv kedelSi
Page 97
didi karebi garanduli. es iyo didi oTaxis kari sastumrosi. urdulTan
kars rom gaaRebdi, ori kibe iyo qvisa, Caxvidodi Sin saxlSi.
samzareulo, sakuWnao, kidobani aq iyo gamarTuli. marcxniv Sesavali saToneSi, Sin saxlidan pirdapir marnis kari – sufTa oTaxi,
qvevrebmomwkrivebuli, baRis iaraRi, jagnebi. am patara oTaxSi mudam mwife
xilis suni idga. es iyo arsenas oTaxi. egre veZaxdiT.
iakobma gvian Seimosa mRvdloba. manamdisin moqeife axalgazrdobaSi
reuliyo. axovani vaJkaci, TeTr-wiTeli, mZlavri marjvenis meqone. kargi mTqmeli, cota damcinveli. daaxlovebiyo arsenas da bolomdis SerCa
megobrad. gaWirebaSi arsena Seefareboda Rvdlis saxls. imisTvis mzad
iyo yvelaferi maranSi. marans erTi fanjaraca hqonda SemTxvevaSi gamosayeneblad.
arsena morwmune kaci iyo. yovel didmarxvaSi movidoda SerCeul dRes,
dRisiT, moiTxovda aRsarebas da ziarebas Rvdlisagan. aRsarebis dros cxenidan erT fexs Camosdgamda, erTi isev uzangSi edga. etyoda: –
umTavresi codva, kacis kvla ar Camideniao. Tu mamiklavs, roca
SemebrZoleboda, maSin. gasacarcvad ki aravis vindob: mec miWirs da gaWirebuli megobrebic bevri myavs. eziareboda, xelze emTxveoda.
gamigia, roca arsena iakobTan iyo saziareblad Tu mosasveneblad,
sofeli misaval gzebze yarauls daayenebda, rom droze ecnobebina mZebnelis misvla. isic uTqvamT, vinme soflidan mosakiTxsac miarTmevdao.
amaTac, Rvdels da arsenas, erTxel Sejaxeba mohxdeniaT: kodidan
patarZali mihyvandaT marabdas. meqorwineebs ambavi mihsvliaT: arsena gdarajobT, patarZlis motaceba undao. SeSinebulan, misulan da
uTxovniaT iakobisaTvis: wamogvyevi, Seni xaTri aqvs da gamklavebac
SegiZliano.
SezarxoSebul Rvdels xalxis Txovna ar gaetexa, CamoeRo xmali da gahyoloda mayrebs.
Rame sironikaanT orRobeSi, bogirTan, marTla dahxvedriyo arsena da
Seetia.
yvelani ganabuliyvnen. iakobi wamdgariyo wina da daeZaxa: gza
daagdeo! wamosuliyo arsena misken dambaCiT xelSi. gansacdelSi Rvdels
daeqnia xmali. daWriliyo arsenas cxeni.
– arsen! – daeZaxa Rvdels.
– iakob, Sen? Cqara cxeni, Cemi daWrilia.
Rvdeli maSinve gadmosuliyo Zirs da mieca Tavisi cxeni. patarZali mainc gadaerCina.
ramdenime dRis Semdeg cxeni isev mihsvlia Rvdels.
arsenas bina kumisis mRvimeebSic hqonda da, Tu nuzla Semoakldeboda,
Rvdeli gaatanda imasTan ulufas, viTom diakvans samebaSi gzavnida.
is Zveli saxli kodaze daqceulia. axliT aris Secvlili.
arsenas erTi xmalTagani SeCenoda marans. iq ekida taxtis kedelze. Cem dros ukve Jangmokidebuli iyo. memre xanjlad gadaakeTa solom.
Page 98
v. barnovi, samwuxaro Rimi: Txzulebani, tomi 10, ̀ literatura da xelovneba~, 1964, gv. 336-7.
damateba 4
Sexvedra makarovTan martyofis gzaze, 15. VIII. 1839 w.
guSindel dRes , naSuadRevis xuT saaTze me Cemi ojaxiT mivemgzavrebodi sof. noriodan salocavSi martyofis mama antonis uZvelesi drois RvTaebis taZarSi. Cveulebriv, 15 agvistos aq mravali xalxi iyris xolme Tavs. is iyo, mivaRwieT mTis Zirs norixevze, rom uecrad viRac cxenosani SemefeTa. manamde me mas ar vicnobdi, arsad minaxavs. igi momiaxlovda cxendacxen da momTxova puri da Rvino, razec me uari vuTxari. maSin man gamomicxada: `me arsena oZelaSvili var da, Tu Cems moTxovnas ar SeasrulebT, Cvens Soris usiamovneba datrialdebao~. am sityvebis wamosrola da misi cxenidan Camoxtoma erTi iyo. Tvalis daxamxamebaSi Cerqezuli xmali Camomaglija, magram, rom gaigo, vinca var, or-sam wuTSi isev damibruna. Cems maxloblad mimavals ki [Tavad sumbaTaSvils] ZaliT aarTva spilosZvlistariani Cerqezuli xmali da oqroTi movarayebuli dambaCa. me ramdenjerme vTxove arsenas, daebrunebina misTvis warTmeuli Zvirfasad Semkuli iaraRi, magram igi civ uarze iyo da daemuqra kidec. me meti aRar Cavreulvar am saqmeSi. davbrundi Tavzardacemul da SeSinebul Cem ojaxTan da monastrisken ganvagrZeT gza.
am SemTxvevis dros Cems garda iq sxva xalxic iyo da maT Soris sofel noriodan glexi zaqaria ZiZikaSvili, mgram arsenas SiSiT man krintic ver daZra.
es yaCaRi zorba, lurj ulayze ijda; SeiaraRebuli iyo osmaluri dambaCiT, TofiT, xmal-xanjliT da mkerdze gardigardmo patrontaSebiT. CemTan Sexvedramde arsena viRac mgzavrebs misdevda da xmamaRla emusaifeboda, magram me rom daminaxa, imaT Tavi gaaneba da gaCerda. monastrisken mimavalni laparakobdnen, rom arsena oZelaSvili muqaraze mets aravis arafers erCoda, araviTar borotebas aravis mimarT ar Cadioda, aravisTvis uwyeninebiao...
es aris sinodaluri kantoris Cinovnikis ivane arjevaniZe-makarovis
xeliT rusul enaze dawerili axsna-ganmarteba Tavad sumbaTaSvilis
moxsenebiTi baraTis gamo martyofis incidentis Sesaxeb.
ivane arjevaniZe, ivane makarovi da arsena oZelaSvili, ̀ literaturuli saqarTvelo~, 1967, #47.
damateba 5
zaal baraTaSvili arsena oZelaSvilze*
me arsena damaviwyda kidec, masTan sadao ara maqvs ra. Sevityve kargad, rom me igi ara mmtrobs da Cemi waxdena mas ar unda. Tanaxma var, Zalian kargi. saqme mxolod mTavroba aris. me aras verCi, Tu mTavrobac aras etyvis da apativebs. mTavrobas mis Sesaxeb ara aqvs kargi Sexeduleba. mTavroba mas uyurebs, rogorc Tavis mters da xalxis amjanyebels. mec ki vecdebodi, rom mTavrobamac Seiwynaros igi da apativos, magram ubedureba
* Zneli saTqmelia, ramdenad sarwmunoa es cnoba.
Page 99
imaSi aris, rom mas bevri mteri hyavs da amitom mas bevr rames swameben, bevrs danaSaulobas, ymebis ajanyebas, aramc Tu marto batonebis winaaRmdeg, aramed mTavrobis winaaRmdegac.
z. WiWinaZe, saqarTvelos batonymobis faqtiuri masalebi, t. 4, 1925, gv. 133-134.
arsenas leqsi
SairsityviTa mestvirem RmerTi maRali axsena:
RmerTma mogces ganaTleba, oZelaSvilo arsena!
qeifi imas uyvarda, gzebze sufris gadafena. Svids weliwads tyveT iara, mTa da bari Seajera.
5 ro Seiqmna Teqvsmeti wlis, ulvaSebi daiSvena,
Sejda Tavis lurja cxenze, gaaWen-gamoaWena.zaali baraTaSvili Zalian gagvinawyena.
batons rom erTi gogo hyavs, arsenas moewoneba:
`gogo me mame, batono, Sen ki ara wagixdeba!~10 ra ro Sinidan gavida, baraTaSvils gademtera,
`es arsena ra gagvixda, ra aris magisTanao?
biWo arsenav, ra miyav, yma iyav magisTanao!~
`mogitan Tormet Tumansa, mogiTvli Cqara-Cqarao~.es rom zaalma gaigo, warbi ar Seixarao!
15 `Tormeti aRar migdia biWebi SenisTanao?~
`aba Tu Tormetica gyavs, adeq da mamyev Tanao!~i ro zaalma gaigo, qoSi ukuRma hyarao;
karidgan veRar Seaswro, fanjridan gadiparao!
mostaca batons moaxle, axalcixes gaduyena,20 CiTis kabebi gaxada, sxva farCebi Seukera;
imis qvemo SeidiSi koWebamdin daumSvena.
mobrunda Cveni arsena, col-SviliT gaanamtvera.
es rom gaigo zaalma, orTav TvaliT Seqna cremla.
dajda is Cveni zaali da stolze wigni daswera,25 qalaqSi gamoacxada, Rubernators moaxsena:
`gamivarda erTi biWi, damaqcia, damanela.erTi kargi gogo myavda, wamarTva da gadmiyena!
wamaxdina arsenama, – Tu rasme miSveliT Tqvena!
Tu Tqven imas ver daiWerT, Znelia Cemi darCena!~
30 aTi-Tormeti yazaxi gaswevs TrialeTiskena.
kodaze rom Semovidnen, win iq dauxvdaT arsena:
`drasti, znakom, gagimarjos! kuda idoS, saiTkena?~`Cven Seni javri ara gvaq, mivdivarT marabdiskena.
erTi biWi gamogveqca, saxelad hqvian arsena,35 Tu visme ki gagegonos, gvinda imisi daWera~:
es rom arsenam gaigo, Caicina nela-nela,nabadi gverdzed iqcia, Tofi fexze Seayena.
Page 100
jer rom Tofi daaxala, mere xmali SeaSvela;
aTi-Tormeti yazaxi sul cxvariviT gadmodena.40 TeleTis bolomdis mohyva, somxiTSi ar gaaCera.
im sawyalsa yazaxebsa zurgze boli aayena,
`nas kakoic~, miaZaxa – `TavaT gaxlavar arsena!~
sul ukan ixedebodnen, – `aRar mogvdevdes arsena~.qalaqSi rom Camovidnen, Tavis ufross moaxsena:
45 `uzarbaznoT ar iqneba Tqveni arsenas daWera.
an aris mdevi, lom-gmiri, an aris rkinis mkvnetela.
Tu Cvengan ar daijereb, netavi marto gaCvena!romelsac xeli mogvkida, fexzed aRar dagvayena.
eqvssa Tofebi wagvarTo, sul miwebiT dagvitena~.50 es rom zaalma gaigo, orTav TvaliT Seqna cremla:
`netavi kaci maCvena im arsenas damWerela,
oqro da vercxli vaCuqo, ra fulebi amotela!~
almasis wyalze uriebs awyevina bediswera.gamoarTva xaxams adli, oTxs kiserSi Caadebsa.
55 `Tu karg adaTs ar daiWerT, gagwyromia xvna da Tesva,
ZalaT gaWmevT Roris xorcsa, kefaze dagasxamT wvensa.
Tu imas ar damjerdebiT, qarTulad dagparsavT wversa,CamoxvidodiT qalaqSi, yidulobdiT farCas Wrelsa,
CamoxvidodiT soflebSi, lamazaTa hkazmavT cxensa.60 qvrivsa da sawyals gvityuebT, nametnavad patarZlebsa~.
maTi adli roma naxa, arsenas ar daujdesa,
gatexa da gadaagdo: `fu, gamWedi gauwydesa!~
Sindis joxi gamouWra, romelic rom grZeli Tqvesa.Svidi mtkavliT gauzoma. misxali ar daakldesa:
65 `Tu amiTi ar gahyideT, vai dediTqvenis RmerTsa!
saca rom Semogeyrebi, suyvelas gamogWri yelsa!~im sawyalma uriebma sul kankali daiwyesa:
`Cven rom amiTi gavyidoT, raRa daxli dagvijdesa?
iseve Cveni farTali, im Cven duqnebSi dalpesa.70 arsena rom daibada, Cveni saqmeni waxdesa!~
`saaxaluxe mamyideT, im Tqveni ded-mamis mzesa!~
ara Rirda or maneTaT, erT TumnaT daufasesa.
maSin Cveni arsenai TiTo muStebs waadebsa.daxede, saaxaluxes sul tyvilaTac waarTmevsa,
75 kidev imas eubneba: `Tqven jibeSi fuli Zevsa,
uriav, fulebi mame, vici sagzlaT mamindesa~.i sawyali uriebi daekiTxnen erTmaneTsa:
`vaJo, e fulic CaudoT, egeb cocxals gagviSvebsa~.
amoiRes da gadudes, TxuTmeti Tumnisodena,80 xuTi Tumani aiRo, aTi ukan gaadevna:
`oRond dagvexsen arsena, gamovacxobT sefiskversa,
qarTulaT davinaTlebiT, karga daviparsavT wversa,
Page 101
ZalaTa vWamT Roris xorcsa, ze Tavze davisxamT wvensa!~
gzas somexi modioda, arxeinaT, nela-nela.85 arsena rom dainaxa, Tavqve cxeni daaWena.
winidgan wamouara: `saiT mobrZandebiT Tqvena?eg qulaja gaixade, es Teqa CaicviT Tqvena~.
is qulaja wamoisxa da beWebi daimSvena.
cxeni griloSi daaba, TavaT iqac moisvena.90 brZaneba SemoeTvalaT [qalaqidan ufrosebsa]:
`erTi kaci agre Cadis, aTasi ras SeiZlebsa?!
asi oqro gauCineT, vinc arsenas daiWersa~.
karaxtinebi Seukres, lekSi arsad gadvidesa.`Tu rom es lekSi gadvides, yaCaRobas daiwyebsa.
95 yaCaRobas vin daeZebs, Tbilis-qalaqs wagvixdensa!~
gauwyra maRali RmerTi farsadan bodbisxevelsa:naTlimamaT moikida, magram is uRalatebsa.
roca SiraqSi dacxeba, TrialeTs aasxams cxvrebsa.Tavfaravanis tbazeda win arsena dauxvdesa:
100 `arsenav, geTayvanebi, ratom ar modixar Cvensa?~
`miRalateb, naTlimamav, mitom ar movdivar Tqvensa~.`arsens rogorc giRalateb samis Svilis momnaTvlelsa,
Cemi mironis mimRebsa?!~
Zirs dedamiwas aZlevda da maRla zecaSi RmerTsa.105 maSina Tqva arsenama: `mirons rogor damiqcevsa!~
moityuiles arsena, tkbilis RviniT dagviTvresa,
kai lamazi RviniTa is arsena dagviTvresa.
Semwvari da moxarSuli win tabakiT miarTvesa.damTvralsa da galeSilsa tkbili Zili moundesa.
110 iaraRi aiyara, naTlidedas abarebsa:
`xval Tu mSvidobiT gaTenda, adrianad damWirdesa~.ialuCi da baliSi saCqaroze miarTvesa.
zed tyavebi waafares, arsens ar Segvicivdesa.
am mamaZaRl farsadansa gunebaSi ra uZevsa?115 SuaRame rom Seiqna, Tavis amqarSi gaswevsa.
aTi-Tormeti mecxvare Tavs mZinares daawvesa.
arsenam wamoiwia, Seevedra meufesa:
`e mamaZaRli tieli ra buzebi masxeds esa?~aTsa egre wamoudga, sul muStiT daamtvrevs ybebsa,
120 meTerTmete, meTormete arsens gaukravdnen xelsa.
ise magrad gauWires, frCxilebSi sisxli gaswveTsa.`naTlimamav, nu mRalatob, nu Camagdeb mtrebis xelsa.
aTaswilad sikvdili sjobs imaT xelSi gansacdelsa!
me mRalatob, naTlimamav, iq ras etyvi maRla RmerTsa?125 Cems magier samarTalsa RvTismSobeli gagiCensa!
nu mRalatob, farsadano, nu Camagdeb mtrebis xelsa,
oras Tumans aq gaCuqeb, samas Tumans gomareTsa~.
Page 102
farsadans ase egona, Cins momcemen, temlakebsa.
es arsena cxenze Sesves, Zirs fexebi gaukresa.130 biWi mardia arsena, gzazed arsad gadmoxtesa.
wamoiyvanes qalaqSi, Tvalidgana Rvrida cremlsa.
mTeli qalaqis biWebi mtredis gundiviT dasdevsa:
imerlebi iZaxian: `ki, ki, kisa da qve-qvesa!~somxebi gaiZaxian: `lave biWi ari esa!~
135 osebi ki iZaxodnen: `xorzu, xorzu ari esa!~
rusebi: `oCen xaroSi, ei boRu, maladeca!~
bebrebi gaiZaxian: `ax netavi dedaSensa!~patarZlebi iZaxian: `netavi Sens meuRlesa!
netavi imis sofelsa, visac Sen gadaxvev xelsa!~140 magari borkili miaqvs: Tvara wvrilebs daamtvrevsa.
jiRistola Tvalebi aqvs, mteri raRas daaklebsa.
moubrundeba arsena, kambeCiviT SeubRversa:
`ras mipireb, naTlimamav, Tu wauvel amaT xelsa?TrialeTSi cxvars gagiwyvet, mindorSi dagiwvam Znebsa,
145 mironsac aRar daveZeb, RoriviT gamogWri yelsa~.
im ufrosis karebzeda arsena moiyvanesa.
ufrosi gamobrZandeba, balkomidan gadmoscqersa,farsadans gaujavrdeba, Tavsa da pirs daamtvrevsa.
`Se wuwko da mamaZaRlo, raT iWerdi e mag tyvesa,150 erTi gavardnili kaci tyeSi efareba xesa!~
araferi ar aCuqes farsadans – imis damWersa.
farsadans ase egona – `jamagirsac gamiCensa~.
imdeni mama ucxonda, ramdenic imas miscesa,erTi oTxiod panRuri amohkres da gaagdesa.
155 ufrosma naxa arsena, Zalian Seibralao:
`ra kargi vaJkaci iyo, zezeur Camomxmarao.rac Seni ambavi momdis, raTa hqen, Cemo arsena?~
`me arc erTi ar miqnia, sul tyuili mogexsena:
marTalia, gavardnili davdiodi mSier vela,160 magram mdidars Tu varTmevdi, miyvarda Raribis Wmeva;
danaSauli esa maqvs, neba Tqveni asruldesa.~
arsens xelebi Seuxsnes, fexSi borkili miscesa,
im nariyala cixeSi is arsena Seagdesa.Svidi kvira da Svidi dRe im cixeSi amyofesa.
165 sacimbiroT gaamweses, cali wveri mohparsesa.
maSina Tqva arsenama, `vai dediCemis RmerTsa!me rom am cixeSi movkvde, biWobas vin damigdebsa?~
im aficrebs Seexvewa: `im Tqveni ded-mamis mzesa,
abanoSi naCvevi var, tanze WuWyi mawuxebsa,170 wamiyvaneT abanoSi, misi dardi ar gamyvesa~.
waiyvanes abanoSi, yaraulebi misdevsa.
Page 103
erTi sawyali manaTi arsens jibeSi udevsa,
amoiRebs, gadaugdebs, mikitans da sirajebsa:
`amis otka CamoasxiT, misviT mSier saldaTebsa~.175 daxede, is mikitnebi megobraTac gauCndesa,
sirajma da mikitanma Tvali uyves erTmaneTsa:
saldaTebs otka hgoniaT, CumaT romi Causxesa,ise daTvrnen saldaTebi, vera scnoben erTmaneTsa.
abanos karze mivida, Sevida da SeaRebsa,180 ukan mikitani misdevs, jibeSi qlibs Caudebsa.
maSina Tqva arsenama: `ha dideba mowyalesa!Cemi saqme aris esa!~
auzebTan rom mivida, aiwevs da gadaxtesa,
midga es Cveni arsena, borkils xexvas dauwyebsa,185 yaraulebsa hgoniaT: `aguriT ixexs fexebsa~,
aqeT-iqiT Semoxexa, gadaswevs da daamtvrevsa,
feStamlebi daaxvia, raJRaruJRs ar daiwyebsa.gatexa da gadmoagdo: `fu, gamWedi gagiqresa!~
am xanaT modis ufrosi, abanoSi Sevidesa,190 aiyara is Sineli, maRla balkonzed dadebsa.
gamova Cveni arsena, Sinels gaugdebda mxrebsa:`vnaxo, rogor margebs esa?~
rusul Ceqmebs Caicvams, rusul Slapkas daidebsa.karebSi rom gamovida, win doinjsac gaigdebsa.
195 Semoxeda yaraulebs: `xabarda da staraneca!~
suyvela yaraulebma, suyvelam gza daugdesa.
imaT batoni egonaT, es arsena gamoZvresa.patara gamoiara, Tan sicili autydesa.
meidanze gamovida, miaZaxa medroSkesa:200 ̀ ficxlave droSka momgvare, Torem cxenebs davWri yelsa~.
romelic kargi droSkaa, arsenasa moarTvesa.
daujda biWi arsena, gaudga damoJnis gzebsa.
kumisis mTaze gadadga, biWi miuZRvis sidedrsa.arsenam rom dainaxa, Tqva, `dideba mowyalesa,
205 Cemi saqme aris esa!~ Tavdabla moaxsenebsa:
`Tu ukacravad ar viyo, dedi, CamobrZandi cxensa.
me tyve var gamoparuli, arc me matkens eg fexebsa~.daxede, imisi siZe xanjalze daidebs xelsa:
`gaswi iqiT, gamecale, rogor mogcem am Cem cxensa,210 xelmwifis gzazed mixvdebi, es kaci ar gagiJdesa!~
maSin Cveni arsenai kambeCiviT SeubRversa:`mogibrundebi, Semogkram, sul muStiT dagamtvrev ybebsa!~
raRa bevri mogaxseno, xeliTa sces erTmaneTsa.
arsena Ronieria, im biWs qveS wamoigdebsa.215 ori muSti rom Semohkra, yalfuziviT daabnevsa.
dedakaci exveweba, `nu momiklav Cems siZesa.
Page 104
mag Cem gamomcxvar nazuqebs RmerTi tkbilaT Segargebsa!~
cxenic imas dauloca, ze xurjinsac gaatnebsa.
`dedav, dedaSvilobasa, Sen nu damiwyevli gzebsa~.220 is dedakaci locevda: `RmerTma mSvidoba mogcesa,
sadac wabrZand-wamobrZande, arsena, gagimarjvdesa!
maZRars arTmev, mSiers aZlev, RmerTi rogor wagaxdensa!~pataraze gaiara, xurjins Cxrekas dauwyebsa.
cal xurjinSi tikWoraa, cxra nazuqi Tavsa Zevsa;225 calgniT ori qaTamia, indouri Tavs aZevsa.
dajda es Cveni arsena, lamazad qeifsa swevsa.erTi somxiTeli biWi qalaqisken gamoswevsa.ori maneTi aCuqa, or sityvas daabarebsa:
`ase uTxari qalaqSi mikitnebs da sirajebsa;230 arsena rom daiWires, qveiT midioda dResa.
mdidars arTmevs, Raribs aZlevs, RmerTi rogor waaxdensa?
sadac TaTars dainaxavs, `burdavalas~ aZaxebsa.
sadac titvelasa naxavs, Tavis peragns Caacmevsa.
or kviraze im bebersa isev gaugzavnis cxensa.235 erTi Tumani aCuqa, rac rom nali gaucvdesa.
beberic amas uTvlida: `RmerTma mSvidoba mogcesa!~
samadlos duqanze miva, filipes cxens waarTmevsa:`Tu ukacravad ar viyo, mag cxenze aiReb xelsa.
me tyve var gamoparuli da qvebi fexebs matkensa!~240 mejinibes eubneba: `unagiri sada Zevsa?~
`unagiri da lagami orTave TaviT uZevsa.
cxra mosarTavs Tu mouWer, Torem oTx-xuTs gagiglejsa,
litra aRvirs Tu amosdeb, Torem Tavsac wagarTmevsa~.`biWi arsena mogikvdes, Tu cxeni gadmomagdebsa!~
245 gadajda da gamoswia, gadmoudgeba mindvrebsa.
yazaxSi rom gadavida, emsaxura TaTris begsa.`amaT rjulze ver davdgebi, me xom ver mouSveb wversa~.
iqidganac wamovida da somxiTSi gamoswevsa.ori Tvis gamosavali gamoirbina or dResa.
250 iq Cavida qiziySia, naTlimamas miagnebsa.
bodbisxevSi rom Sevida, sul karebi Caketesa.
es farsadanma Seityo, imisTana Tqvensa mtersa.metis-meti javrisagan adgilze veRar dadgesa.
Zmebsa kaci gaugzavna: `arsena ar mamarCensa~.255 maSin farsadanis Zmebi arsens gadasdeben xelsa:
`gvapative farsadani, rac rom unda gagvixdesa~.
`vidre farsadans ar movklav, guli rodi gamiZlebsa~.
maSin farsadanis Zmebma ostatoba ixmaresa,erT uadgilo alagas didi ormo amosWresa.
260 is sawyali farsadani Sig ormoSi Caagdesa.
Page 105
zed ficrebi waafares da miwa daayaresa.
`vici, arsenam mogaswro, cocxals rodi gagiSvebsa!~
ori dRe uyaraula, Tvals ki versad moaswrebsa.mesame dila gaTenda, maSin pirjvars daiwersa:
265 ̀ TxuTmet wels yaCaRaTa var, kacis codva ar maZevsa,
exla movkla naTlimama, bolos suli wamiwydesa!`gamobrZandi, naTlidedav~, – xelSi mohkidebda xelsa,
`gamouSvi farsadani, aras verCi arafersa!
vapative naTlimamas, jer mirons da mere RmerTsa.270 farsadans mainc ar movklav, Tugind rom win damixvdesa!~
RvTaebobis madli gwyalobT, martyofis TavSi svenia,
iq iyo misi dReoba, TiTonac giaxelia.
sumbaTovic iq mobrZanda, is Cveni qalaqelia.sumbaTovsa da makarovs Tan SeekazmaT cxenia.
275 kneinebic iqa hyvandaT, zed gadexviaT xelia.
roca wirva gamovida, – imisi madli Senia, –ro dainaxa arsenam, pirjvari dauweria.
im sumbaTovs eubneba: `a, gamarjveba Senia,
qalaqSi ro Sars migdebdi, axla xo mogasweria!280 mag Sens apelatebzeda SeniT aiRe xelia!~
kneina eubneboda: `Seni Wirime, Senia!
aiRe da gadaugde eg oxraT dasarCenia.Tvarem eg arsena aris, vici gamogWra yelia.
suyvela oxrad dagrCeba droSka da Seni cxenia,285 me xom arsena wamiyvans, Sen darCi carielia~.
Sinlianeb gadmougdo apelatebi sqelia.wamoifina arsenam, gamorbis, rogorc mSvelia.
makarovs Tavis xamlzeda aaRebina xelia!
orkvira ToneTSi iyo, qeifebsac bevrsa swevsa,290 gamvlelsa da gamomvlelsa suyvelas Rvinos asmevsa.
meore kvira gaTavda, qalaqisken gamoswevsa.
mTeli qalaqis biWebi mtredis gundiviTa sdevsa.RmerTs uSvelia arsena amieriT gansacdelsa.
saca miva mikitnebTan, yvela dauqneven xelsa.295 amoiRebs im fulebsa, tol-amxanagebs aZlevsa:
`Sesandobeli dalieT, rodes arsena mokvdesa~.rac imas saqme eamba, imisTana Tqvensa mtersa:
`vnaxe wuxeli sizmari, sisxlSi viRebamdi wversa.
wreul me xom ar movrCebi, rac rom unda gadawydesa:300 an TaTari miRalatebs, qarTveli ar momarCensa.
ver daveswrebi aRdgomas, ver daviWer wiTel kvercxsa.
Tu ZaliT aravin momkla, nebiT gamoviWri yelsa~.`ras ambobs biWi arsena! rodi emeteba RmerTsa!
TuTxmet wels yaCaRad dadis, kacis codva ar aZevsa:
Page 106
305 sadac titvelasa naxavs, Coxas ixdis da acmevsa~.
maSin i Cveni arsena zemo qarTlisken gaswevsa.
diRmis sworad rom movida, mikitnebma daaTvresa,ki bevri daalevines, tikSic bevri Causxesa.
mcxeTis pirdapir movida, muxaTgverdSi qeifs swevsa.310 is rom puris WamaT dajda, cxens balaxze gauSvebsa.
im giorgi kuWatnelsa, gamCeneli gauwyresa!wamosula kaxeTidgan, imereTSi gamoswevsa.
amouara arsenas, gamarjvebas etyvis erTsa:
`gamarjoba~, `gagimarjos~, salamaT xom es iyvesa.315 `giorgi, Rvino miirTvi im Seni ded-mamis mzesa~.
giorgi Semoaginebs dedisa da mamis yelsa:
`va, Se sawyalo arsena, raTa xar WkuaTxelia?me dRes Rvinos rogor davlev, wiTeli paraskevia.
Tu egre Rvino mindodes, jibeSi fuli bevria~.320 es rom arsenam Seityo, muxlze daikra xelia:
`kacad rodiRa Camagdo, raRa biWoba Cemia.biWi arsena mogikvdes, ver Segicvalo feria!~
gajavrebuli arsena piridama hyrida cecxlsa.
wamovida is arsena, im giorgis dauxvdesa:325 `giorgi, saiT midixar, arsena ver gagiSvebsa!
an unda mamce fulebi, an Seni cxeni damrCeba~.
giorgic eubneboda:`nu ggonivar zog-zogebi, Sen rom mohkidebdi xelsa.
lekis pirdapir viyavi, oci tyvia momartyesa.330 ormoci tyvia momartyes, veraferi damaklesa!~
maSin gajavrda arsena, xmalze moisvamda xelsa.
piriT rom ver gaimeta, yuiT gadaukra cxensa,
xmali vadaSi gadutyda, is carieli darCesa.maSina Tqva arsenama: `dRes mze dabnelda Cemia!
335 vax, rogor dros miRalate, gagiwyres gamWedelia~.
Semouqniva giorgim, mosWra marjvena xelia!
daRonebuli arsena cxenidam gadmovardesa.cacia xeliT xanjalsa arsena moisvams xelsa;
cotas kidec miawvdenda barZayzedac xanjlis wversa.340 cali yuri CamoTala, loyazedac mihyofs xelsa:
`egec geyofa, giorgi, aqimic ver mogarCensa.
ver gagimete, giorgi, vai dediCemis RmerTsa!~
erTi lekis biWi hyvanda im giorgi kuWatnelsa,beWebSi dambaCa dasca, pirSi boli gavardesa.
345 daRonebuli arsena aiwevs da ver adgesa.
`raxan momkali, giorgi, sityva mainc damcaldesa:
Cemi Svidasi Tumani kaspSi erT dids kldeSi devsa.Raribsa, arasmqonebsa, mieces da moxmardesa!~
am sityvas rom gaaTavebs, arsena Zirs daecesa.
Page 107
350 mcxeTelebma rom gaiges, TvaliTgan cremli hyaresa,
zogi wyalSi gamovida, xogi xidze moirbensa.
oZelaSvili arsena zed boranze daudvesa,gaiyvanes mcxeTaSia da anderZi augesa,
marmarilos qva dasweres, dasweres da daadvesa:355 `aqac kai kaci iyo, iq naTeli daadgesa!~
1875 wlis gamocema: p. umikaSvili, xalxuri sityviereba, nawili pirveli, tfilisi, 1937.